Жизнь и творчество
Энвера Салафировича Хохоева
Владикавказ
2021

ББК84(2Рос=Осе)
Х51
Х51 ХохоевЭ.С Когда взлетаеторёл (Жизнь творчество
Энвера Салафировича Хохоева). - Владикавказ: ИП Цо-
панова А.Ю., 2021. - 448 с
В данную книгу вошли некоторые произведения
известного осетинского писателя Энвера Хохоева, а также
литературно-критические статьи, рецензии и другие
материалы о его многоранном творчестве.
Книга рассчитана на широкий круг ценителей
художественной литературы и простых читателей.
ББК 84 (2 Рос=Осе)
©ХохоевЭ.С., 2021

КУ ИСТÆХУЙ ЦÆРГÆС...
Финсæг Хохойти Сæлафири фурт Энвери
цард æма исфæлдистади туххæй
ДЗÆУÆГИГЪÆУ 2021

<^Ко?да взлетает орёл 5
ХОХОЕВ ЭНВЕР САЛАФИРОВИЧ
(25.05. 1956)
Поэт, прозаик, публицист, переводчик, литературный
критик, этнограф, журналист, член Союза писателей и
Союза журналистов РФ (1999), член Международного
сообщества писательских союзов (2003). Литературные
псевдонимы - «Елберди Бæгъæнбæдти, Тебо Биркъисати и Энвер
Лучезарный».
Энвер Хохоев родился в сел. Сурх-Дигора Северной
Осетии. Закончил среднюю школу в родном селе. После
школы служил в армии. В 1977 г. поступил на
филологический факультет СОГУ. На пятом курсе начал работать
учителем русского языка и литературы в Стур Дигорской СОШ.
Через два года по направлению Ленинского райкома
партии стал служить в правоохранительных органах. В
МВД проработал до выхода на пенсию. С сентября 1989 г.

6 ^Сохоев (э)//6ер
по сентябрь 2004 г. работал в школе рабочей молодёжи №
11 г. Владикавказа преподавателем русского языка и
литературы. Последующие девять лет ответственным
секретарём республиканской газеты «Дигорæ».
Стихи Э. Хохоев начал писать ещё в школе. Первое
стихотворение будущего поэта было опубликовано на
страницах Ирафской районной газеты «Ленинец». Э. Хохоев
пишет басни, очерки, эссе, новеллы, юморески, повести,
поэмы, миниатюры, рецензии на книги. Он печатается как
в республиканских, так и в федеральных газетах и
журналах. Является автором десяти поэтических сборников.
За книгу «Рыцари Победы» («Уæлахези хъайтартæ») - о
мужественных людях Осетии, ветеранах войны и
неутомимых работниках тыла и за активное участие в военно -
патриотическом воспитании молодёжи награждён
Почётными грамотами республиканского Совета ветеранов и главы
МО Ирафского района. Он дипломант конкурса Союза
журналистов РСО-Алания, посвященного 65-й годовщине
Великой Победы, лауреат национальной литературной премии
имени народного писателя Осетии, академика, доктора
филологических наук, лауреата государственной премии
имени Коста Левановича Хетагурова и журнала «Дружба
народов», члена Международной Ассоциации Литературных
критиков (центр - в Париже) Нафи Григорьевича Джусойты.
Э. Хохоев активно занимается художественным
переводом на родной язык произведений таких авторов, как
Г. Гейне, И. Гёте, Э. Ади, Джебран Халиль Джебран, К.
Бальмонт, Ронсар, Лонгфелло, Г. Гервег, Т. Адыгов, X. Османов,
А. и М. Кучинаевы, К. Кулиев, Р. Гамзатов, А. Шогенцуков,
М. Ольмезов, Ф. Кучинаева (Казакова), А. Додуев, А. Бахшу-
ни, Ю. Жадовская, Л. Толстой, И. Тургенев, В. Высоцкий ...
К 200-летию со дня рождения А. С. Пушкина перевёл его тра-

<^Ко?$а взлетпет орёл 7
гедию «Каменный гость», которая с успехом идёт на сцене
Дигорского драматического театра. Его поэтическое
творчество интересно людям всех поколений.
Он воспевает родную Осетию, её сказочную природу и
гостеприимных людей, достижения и стремления, её
героическое прошлое и грядущее. Огромный интерес
вызывают художественные произведения Э. Хохоева,
посвященные односельчанам и родному селу. Что и говорить: он -
патриот малой родины.
Энвер Хохоев - заместитель председателя Северо -
Осетинской благотворительной организации «Ассоциация
пенсионеров и инвалидов - жертв политических
репрессий» «Номарæн» - («Память»), а также художественный
редактор и корректор «Книги памяти жертв политических
репрессий РСО-Алания». Умело руководит и возглавляет
секцию поэзии при Союзе писателей Осетии, а также
входит в правление СП РСО-Алания. Он делегат П съезда
писателей Северной и Южной Осетии (2013) и делегат 1 съезда
работников культуры РСО-Алания (2014). На стихи Э.
Хохоева композиторы и музыканты Осетии создают песни.
СОЧИНЕНИЯ: Хохойты Энвер // Судз, ме 'стъалы. -
Орджоникидзе, 1979. - Ф. 120-129 (Гори, моя звезда:
сборник молодых поэтов);
Хохойты Энвер // Æмзæл зарæг. - Орджоникидзе, 1986.
- Ф. 106-122 (Согласие: сборник стихов молодых поэтов);
Мæ дзиуарæ: æмдзæвгитæ. - Дзæуæгигъæу: Ир, 1996. -
69 ф. (Хохоев Э.С. Моя святыня);
Амонди æрдæфæнтæ: æмдзæвгитæ æма кадæнгитæ. -
Дзæуæгигъæу: Ир, 1996. - 70 ф. (Отблески счастья: стихи и
поэмы);
Гъазæн киндзæ // Ирæф -1999. - № 4. - Ф. 107-131 (Кукла);
Сабийти бæстæ. - Владикавказ: Рухс, 2003. - 47 с. (Стра-

8 ^Сохоев (э)н6ер
на детей: стихи для детей младшего возраста);
Ирд бæнттæ - Владикавказ: Ир, 2005. - 152 с. (Хохо-
ев Э. Светлые дни: стихи и поэмы);
Нить полёта: стихи, поэма / пер. с осет. - Владикавказ,
2005. - 74 с;
Æнæраздæхгæ æвзонгадæ // Ирæф. - 2006. - № 2. -
Ф. 29-86 (Безвозвратная молодость: повесть);
Зæрдæ, зæрдæ ... // Ирæф. - 2007. - № 2. - Ф. 60-103
(Сердце, сердце...: повесть);
Уæлахези хъайтартæ. - Владикавказ: ИПО СОИГСИ,
2010. - 435 ф. (Рыцари Победы: стихи, очерки, зарисовки,
миниатюры, главы из повести);
Царди асийнæ. - Владикавказ: Ир, 2010. - 239 ф. (Хохо-
ев Э. Лестница жизни: повести, рассказы, новеллы);
Давæггаг фарсбæл нæ хуæцуй // Ирæф. - 2010. - № 4. -
Ф. 137-176 (Ворованное к добру не приводит: повесть);
Правде нет альтернативы: повесть, стихи. -
Владикавказ: СОИГСИ, 2011.-148 с
Фæскъæвда хор бон: - Владикавказ, ИПО СОИГСИ, 2011.
- 148 ф. (После дождя яркий день: повесть, новеллы,
миниатюры, этюды);
Зинтæн бухсун гъæуй // Ирæф. - 2011. - № 2. - Ф. 122-163
(Трудности надо терпеть: повесть,);
Дидинджыты бает. - Владикавказ, 20112; Орион. Ф. 132-
134. (Букет цветов: сборник стихов писателей Осетии);
Зæрддзæф додахъ // Ирэеф. - 2012. - № 4. - Ф. 3-35
(Рненная утка: повесть);
Уедæгти рохс - Владикавказ: ИПО СОИГСИ, 2012. - 416 ф.
(Свет корней);
ТЕрæздахтæнцæ æносмæ ... - Владикавказ, 2013
(Возвращение к бессмертию: повесть, стихи, зарисовки,
рассказы, эссе);

(^Когда бллетает орёл 9
4.. ^
Сг О V""
Агорагæ - ерагæ ’й. (Кто ищет, тот находит: повесть) //
Ирæф. - 2014. - № 3. - Ф 134-163;
Хонхæй будурмæ. - Владикавказ: ИПО СОИГСИ, 2015. -
536 ф. (С гор на равнину: стихи, рассказы, миниатюры, эссе,
отрывки из поэмы);
Под тенью чинары, 2015, - Нальчик, стр. 283-288.
(Сборник стихов поэтов Кавказа);
Хуæздæр цард агоргæй. - Владикавказ: ИПО
СОИГСИ, 2016. - ....ф (В поисках лучшей жизни: стихи, эссе,
песни ....);
Уорс хонхи бунмæ Мæстинокæ. - Влдикавказ: ИП
«Литера», 2017. - ф. 708 (Под Белой горой Мастинока: стихи,
поэмы, отрывки из романа, повесть, рассказы, сказки,
миниатюры, эссе, афоризмы, народные изречения, очерки,
воспоминания);
Хеваст зæрдæ. - Дзæуæгигъæу, Ир, 2018. - ф. 240
(Упрямое сердце: повести).
Предчувствие, 2019, - Нальчик, стр. 350-359. (Сборник
произведений членов Клуба писателей Кавказа).
Габиц и его потомки, Владикавказ: ИП «Литера», 2021.
С. 858.
Когда взлетает орёл, Владикавказ: Ип Цопанова А.Ю.,
2021.-448 с.
Мир вашему дому, Владикавказ: Ип Цопанова А.Ю.,
2021.-420 с.
ЛИТЕРАТУРА: Тетцоев Т. Представляем молодых //
Литературная Россия. - 1987. - 3 июля;
Хохойти Æ. Поэзии нæуæг стъалу // Вести Дигории. -
1991.-19 дек.;
Цъебойти С. «Мæ дзиуарæ» // Рæстдзинад. - 1991. -
27 дек.;
Дабалаев В. О времени и о себе // Северная Осетия. -
1992.-14февр.;

1 0 (^Хшоеб (э)н$ер
Гобети Ж. Ставд кæсалгæ арф дони фæууй // Дигорæ. -
1993. - № 3 (Крупная рыба там, где глубоко);
Малити Б. Косун фулдæр гъæуй. (Надо больше
работать) / Малити Б., Тетцойти Т. // Ирæф. - 1993. - 1993. - № 1.
Ф. 171-173;
Малити Б. Поэзии бæрзæндтæмæ // Дигорæ. ~ 1997. -
20 февр. (К высотам поэзии);
Колити В. «Ку истæхуй цæргæс ...» / Колити Витали //
Ирæф. - 1997. - № 2. - Ф. 249-254 (Колиев В. «Когда взлетает
орёл ...»);
Орисов М.«... Будто ветер на заре весною ...» //
Северная Осетия. - 1998. - 3 сент.;
Хидирти Е. Амонди æрдæфæнтæ // Рæстдзинад. - 1999.
- 2 февр. (Хидиров Е. Отблески счастья);
Мзокти - Байцауон 3. «Цæй, цæуæн сабийти бæстæмæ!»
// Сабийти бæстæ. - Владикавказ, 2003. - Ф. 3 (Мзокова -
Байцаева 3. Давай пойдём в страну детей);
Хæмицати М.«... Нæ серабæл фурзæрдесгæ дууæ бæр-
зи ирæзуй ...» // Дигорæ. - 2005. - 30 сент. (Хамицаев М.
«На углу нашего дома две берёзы растут ...»);
Гайдина Е. Быть твоим, поэзия, дозорным // Северная
Осетия. - 2005. - б окт.;
Абайты Э. Зæрдæйæ цы зæгъай, зæрдæмæ дæр уый
хъары // Рæстдзинад. - 2005. -10 дек. (Абаев Э. Сказанноне
от души - душу греет);
«Ивулд уарзти æрттевагæ сæуæхсед» // Стыр Ныхас. -
2006. - 15 апр. (Зарево бесконечной любви);
Абайты Э. Хæрдгæхуыдау нывæнды йæ зарæг// Рæстд-
зинад. - 2006. - 30 май (Абаев Э. Подобно канители
выводит он свою песню);
Тетцоев Т. «Быть всегда на коне» // Северная Осетия. -
2006.-31 мая;

(^Когдп Излетаем орёл... \ \
1-<.гг^
Гадзиева Ф. Мы осетины - один народ // Осетия.
Свободный взгляд. - 2008. - 18 янв.;
Отараты Г. «Цæй æмæ иу артмæ тавæм нæхи» Рæстд-
зинад. - 2008. - 13 февр. (Отараев Г. «Давай вместе будем
греться у огня»);
Тетцойти Т. «Æвзаг - æведуйгæ сауæдонæ» // Дигорæ. -
2008. - 28 май («Язык- неиссякаемый источник»);
Хозиев Б. Время - белогривая волна / Борис Хозиев //
Владикавказ. - 2008. - 9 июля;
Энвер Хохоев //Сатцаев Э. Осетинские писатели /Э. Сат-
цаев. - Владикавказ, 2008. - С. 201-202;
Черчесов К. Проза поэта // Рæстдзинад. - 2010. - 19 май;
Сотиева Р. «Ах, война, что ты, подлая, сделала ...» //
Рыцари Победы. - Владикавказ, 2010. - С.7-8;
Запоев Ю., Хадонов Е. Девятая книга - к Девятому мая
/ Запоев Ю., Хадонов Е. // Владикавказ. - 2010. - 11 июня;
Абайты Э. «Æнусон цыртдзæвæн» // Рæстдзинад. - 2010.
- 6 июль (Абаев Э. Вечный памятник);
Дзабайти - Малити Ф. Уæлахези кадæн - зæрдтаг лæвар
// Дигорæ. - 2010. - 10 июль (Дзабаева - Малиева Ф. К Дню
Победы -дорогой подарок);
Запоев Ю., Хадонов Е. Рыцари Победы / Запоев Ю.,
Хадонов Е. // Северная Осетия. - 2010. - 26 авг.;
Хутъити - Малион В. Æргом дзурди къæмæ нæййес //
Фæскъæвда хор бон. - Владикавказ, 2011. - С. 3-10 (Хутие-
ва - Малиева В. В откровении нет порока);
Григорьева Т. Разве может быть солнце без неба? / Таи-
сия Григорьева // Владикавказ. - 2011. - 26 мая;
Бетрозов М. Его стих близок читателю // Ирæф. - 2011.
-4 июня;
Мæрзойти С. Хестæрти фарнæ æма кæстæрти амонд
- æносон æмбæлццæнттæ / Мæрзойти Сергей // Дигорæ.

1 2 (^Сохоев @)ивср
- 2011. - 18 июнь (Марзоев С. Благость старших и счастье
молодых идут рядом);
Кудухова М. Книга - больше, чем память // Владикавказ.
-2011.-7 дек.;
Колити В. «Намуси кадæнгæ» (Колити В. «Поэма славы»);
Ногтева М. Сказать о несказанном ...;
Сабайти С. «Цæргæси цæстæ изолмæ уинагæ ’й» //
Уедæгти рохс. - Владикавказ, 2012. - Ф. 331-348 (Сабаев С
«Зоркий глаз орла»);
Сабайти С. Цард æма литератури еудзийнадæ // Ирæф.
- 2013. - № 1. - Ф. 265-276 (Сабаев С. Единство жизни и
литературы);
Османов X. Пусть будет мир на земле // Хохоев Э.
Возвращение в бессмертие = Æрæздахтæнцæ æносмæ. -
Дзæуæгигъæу, 2013;
Техов Т. Для всех них вставало солнце и зрели земные
плоды / Тамерлан Техов // Северная Осетия. - 2013. - 30 окт.
(Книга «Писатели Осетии», издательство «Ир»,
Владикавказ 2015).
* * *
СЕВЕРО-ОСЕТИНСКИЙ ИНСТИТУТ ГУМАНИТАРНЫХ И СОЦИАЛЬНЫХ
ИССЛЕДОВАНИЙ им. В. И. АБАЕВА - ФИЛИАЛ ФГБУН ФЕДЕРАЛЬНОГО
НАУЧНОГО ЦЕНТРА
«ВЛАДИКАВКАЗСКИЙ НАУЧНЫЙ ЦЕНТР РОССИЙСКОЙ АКАДЕМИИ
НАУК» ИЗВЕСТИЯ СОИГСИ И. В. Мамиева «СОВРЕМЕННАЯ
ОСЕТИНСКАЯ ПОЭЗИЯ: ЖИЗНЬ ПОСЛЕ»
В статье представлен обзор осетинской поэзии
перестроечных лет (1985-1991 гг.) и постсоветского периода
(1992-2000 - е гг.). В ней в общих чертах воспроизводится
специфичность состояния художественного сознания
осетин в границах вышеозначенных хронологических срезов.

<^Когда бзлетает орел... \ 3
Делается попытка на фоне радикальных политико -
экономических преобразований, духовно -ценностных сдвигов
в обществе проследить эстетико - смысловую иерархию
поэзии указанных лет, обрисовать неоднозначную
атмосферу идеологических размежеваний в литературной
среде. Наряду с проблемно - тематическими приоритетами
и узловыми тенденциями творчества уже состоявшихся
мастеров слова особое внимание уделяется
пространству поэтического мира, формируемого новой генерацией
стихотворцев. Не претендуя на исчерпывающую полноту,
автор показывает абрисы поэтов, чьи творческие
дебюты в основном пришлись на постперестроечное время, а
потому несут в себе элементы несколько иного
восприятия жизни и своего места в ней, демонстрируют свою
логику «притяжения - отталкивания» при соприкосновении
с национальной традицией и с опытом мировых духовно
- ментальных практик. Статья предназначена для
специалистов по осетинской филологии, а также широкого круга
читателей, интересующихся поэтической картой Осетии.
ОСНОВНЫЕ АСПЕКТЫ ТВОРЧЕСТВА ЭНВЕРА ХОХОЕВА
Основные аспекты творчества Энвера Салафировича
Хохоева (1956) - привязанность к родной земле и людям,
на ней живущим; следование заветам предков как основе
духовности нации; сила материнской любви и память о ней
(«Фæрдгути бает» - «Нить ожерелья», «Кэеди -майди ...» -
«А вдруг ...», «Цирагъ» - «Лампа», «Кæддæр æмæ нур ...»
- «Прежде и теперь»). Тема любви - сквозная в лирике
автора - включает фрагменты ярких юношеских
воспоминаний («Æримисун ...» - «Вспоминаю ...» и пр.), грезы и
опасения влюбленности («Æргом - æргомæй ...» - «Открыто
- откровенно», «Лæхъуæни сагъæс» - «Смятение юноши»

1 4 (Е^Сохоеб’ ^ивер
и пр.), нюансы состояния, метафоризируемые как искры
над пеплом любви («Цума ...» - «Будто ...», «Æнæнгъæлæ-
ги хæрхæмбæлдæ» - «Неожиданная встреча», «Кæддæр
дæбæл фембæлинæ ...» - «Когда-то, тебя встречая ...» и
пр.), осознание ошибок юности, позднее раскаяние («Ме-
гъæ» - «Облако» и пр.).
Особое место в поэзии Э. Хохоева принадлежит
олицетворенной природе. Это и шедрая дарительница изобилия
- осень («Фæззæги зар»), и образы молоденьких берёзок в
накинутых на плечи рукой Матери -Солнца лёгких узорных
шалях («Дууæ бæрзи» - «Две берёзки»), смена ночи и дня
(«Сæумигон» - «Рано утром»).
Музыкальны и живописны его пейзажные зарисовки
(«Этюд», «Æрæгвæззæг» - «Поздняя осень»). Не обойдён
автором и традиционный вопрос о роли поэта и поэзии.
Творчество для Э. Хохоева - «крик сердца», стихи, по его
мнению, сродни рождению ребенка («Зæрди гъæр»).
В груди лирического героя скопилась масса
впечатлений и тем, ждущих благоговейного отклика; он весь в
поиске чудодейственных слов, которые помогли бы поднять
столь ответственную ношу («Æнæлухгонд хæрхæ хинцуй-
нæгтæ» - «Нерешённых множество задач»), несли бы миру,
как в половодье, потоки бурной любви.
Философские размышления автора о сути и
предназначении настоящей поэзии выливаются в развернутую
метафору: может быть, вопрошает он, наша жизнь есть
большая непрочитанная книга, и все мы в ней -строки,
вписанные - кто наспех, а кто - навечно («Æнæкаст киуну-
гæ» - «Непрочитанная книга»). К последним автор относит
безвременно ушедшего в мир иной Оскара Рамазановича
Гибизова, посвящая ему стихотворение - реквием «Дивная
лира поэзии» («Поэзии æргъæу лирæ»).

(^Когда взлетает орёл... \ 5
Если же стихи не способны задевать тонкие струны
души, то перед нами не поэт, а версификатор; с такими
приходится расправляться сатирическим пером («Риф-
мæйбийæг Тазæрет» - «Рифмоплет Тазарет», «Финсæг Хъ-
урман» - «Писатель Курман» и пр.). Оружием сатиры
умело пользуется Энвер Хохоев и в обличении общественных
пороков: приспособленчества, лицемерия, карьеризма,
дефицита чести и совести.
Удручающей метафорой исторического беспамятства
обозначены в стихотворении «Башня» («Мæсуг») повязки
из мягкого мха (плесени), наложенные временем на
боевые раны башен, и дикие голуби - нынешние их обитатели.
Пронзительно - щемяще звучит монолог заброшенного
Дома, доживающего свои дни в мёртвой зоне одиночества,
в воспоминаниях о былом полнокровном и динамичном
существовании («Æдзæрæг хæдзари гузавæ» - «Смятение
нежилого дома»).
Успешен автор и в жанре притчи, персонажи которой
чаще всего предстают как персонификация двух
мировоззрений, двух точек зрения на жизнь («Цъимара æма Сауæ-
донæ» - «Болото и Родник», «Уæгъæли æма къæндзæг» -
«Шиповник и репей») либо как воплощение формулы
высшей справедливости («Дууæ мæгури» - «Два бедняка»).
Поэта волнуют контрасты и метаморфозы бытия («Цъ-
æхгон арвбæл, хорзæрийнæ ...» - «В синеве неба, солнце
красное ...», «Ехуард» - «Град», «Контраст»), проблема
возраста как биологическая и социальная категория («Байраг
æнзтæ» - «Годы - стригунки», «Уæ, мæ æнзтæ, тæхгæ цъе-
утау ...» - «О, годы мои, словно птицы ...») и пр. жизненно
важные явления.

1 6 (^Сохоеб (фнбер
ПРЕДСТАВЛЯЕМ МОЛОДЫХ
Имя молодого поэта Энвера Хохоева хорошо известно
в Осетии. Его стихи и рассказы печатались в книжном
издательстве «Ир» в сборниках: «Гори, звезда», «Согласие»,
в журналах «Дон», «Мах дуг» («Наша эпоха»), в альманахе
«Литературная Осетия», на страницах республиканских
газет. Сейчас он подготовил новый сборник «Искорки
сердца», куда вошли новые стихи, басни, две поэмы.
Э. Хохоев работал преподавателем русского языка и
литературы, литературным сотрудником Пригородной
районной газеты «Ленинское знамя».
Впервые на его дар обратили внимание известные
осетинские поэты Тазрет (Тазе) Бесаев и Васо Малиев.
Стихи молодого автора отличаются мягким лиризмом,
глубокими раздумьями о назначении человека в жизни и
обществе, о любви к родному краю. Орла узнают по полёту
- говорят у нас на Кавказе. Пожелаем же Энверу высокого
полёта!
Таймураз Тетцоев,
член Союза писателей СССР
гор. Орджоникидзе
(Т. Тетцоев. Представляем молодых. «Литературная Россия»,
1987,3 июля №27 (1275).
БЛАГОСЛОВИ ...
(Матери Маро)
На мечты,
На все пути
Жизнь короткая дана.
Запасной нам не найти,
И на всё,
На всё-одна.
Максим Геттуев, балкарский поэт

<^>Ко$а ёзлетдет орёл \ 7
ЭНВЕРХОХОЕВ
БЛАГОСЛОВИ, БЛАГОСЛОВИ МЕНЯ.
Дай мне дорогу
обрести большую.
Яне хочу,
как червь на склоне дня,
Таясь от солнца,
проползти вслепую.
Я не хочу чужой тропой идти,
От жизни прячась
за спину другого.
Пускай звездою на моём пути
Восходит в муках найденное
слово.
Слова, слова ... Заветные плоды,
Взращённые в минуты
вдохновенья.
Удачей увенчаются труды -
Я людям подарю
стихотворенье...
г. Орджоникидзе
перевод с осетинского
Маргариты Ногтевой
2

18 С^Сохоеб (э)и6ср
~~&У
ХОХОЕВ ЭНВЕР С МАТЕРЬЮ МАРУСЕЙ (МАРО) ГАЛАУОВНОЙ ГОБЕОН.
СВЕЖИЙ ВЕТЕР ТАЛАНТЛИВОСТИ ...
Здравствуйте, дорогой Энвер Салафирович!
Мы недавно в еженедельной газете «Литературная
Россия» № 27 (1275) от 3 июля 1987 г. на 10 стр. впервые
познакомились с Вашей поэзией, прочитав с большим
интересом и вниманием подборку Ваших стихотворений «Солнце
бытия». Свежим ветром талантливости пахнуло на нас со
страниц газеты. С радостью собщаем: мы открыли для себя
нового, одарённого поэта. Особенно полюбились из этой
подборки нам два Ваших стихотворения: «Благослови» и
«Будто ветер на заре весною ...» - столько в них жизни,
оптимизма, бодрости, открытости, щедроты душевной, что
на сердце у нас - безграничная радость и счастье.
«Удачей увенчаются труды -
Я людям подарю стихотворенье ...» -
пишете с огромным чувством ответственности Вы.

(*р{о?$а 6&летает орел 19
Мы рады поздравить Вас: Ваш дебют в центральной
периодике воистину увенчался успехом - спасибо Вам, Эн-
вер Салафирович, за светлые минуты встречи с настоящей
Поэзией. О своих радостных впечатлениях о Ваших стихах
мы написали также и в редакцию «Литературной России» с
просьбой почаще публиковать Ваши чудесные стихи. Вашу
подборку стихов мы поместили в наш ежемесячный
рукописный литературный альманах «Айсберг».
Мы будем рады дружбе с Вами и переписке. Очень
просим Вас подробно написать о себе, прислать 2 Ваши
фотографии и сборники Ваших стихов с автографами Вашими
и пожеланиями в наш адрес. Нас может сблизить и то, что
многие члены нашего литературного клуба «Айсберг»
также, как и Вы, работают учителями русского языка и
литературы.
Мы верим в восходящую звезду Вашего таланта на
поэтическом небосклоне. Приезжайте к нам в гости -
встретим Вас радушно, поверьте!
Пишите нам. Ждём с надеждою Вашего ответа - члены
литературного клуба «Сердца друзей» (20 человек в
возрасте от 15 до 80 лет) и от их имени - председатель клуба,
учитель русского языка и литературы в узбекской
сельской школе Владислав Калягин. (Мне - 23 года).
9.08.1987 г.
Наш адрес:
716007,
Узбекская ССР,
город Наманган - 7,
улица Тинчлик, дом 10, кв. 2.
Литературный клуб «Сердца друзей».
ВЛАДИСЛАВ КАЛЯГИН

20 с&охосб (ёрнбср
ПОЭЗИЙ НÆУÆГ СТЪАЛУ
Нæ дигорон поэзии ирд æстъалутæ бабæй еу фулдæр
фæцæнцæ. Рауагъдадæ «Ир»-и мухурæй рацудæй Хохойти
Энвери æмдзæвгити æмбурдгонд. «Мæ дзиуарæ» - уотæ
исхудта Энвер æхуæдæг æ поэтикон уадзимисти æмбурд-
гонд. Хуæрзæрæги фæззиндтæй нæ республики™ киуну-
гути тукæнтти тæрхгутæбæл.
Хохойти Сæлафири хестæр фурт Энвер хуарз зундгонд
æй айдагъ Ирæфи æма Дигори районти нæ, фал
республики беретæн куд искурдиадæгин журналист æма поэт.
Уомæн хуарз æвдесæн æнцæ, рæстæгæй - рæстæгмæ нæ
Иристони газеттæ æма журналти фæрстæбæл ци очерктæ,
эссетæ, уацхъудтæ, радзурдтæ, рецензитæ, æмдзæвгитæ
æма æндæр аллихузон жанрти æрмæгутæ фæззиннунцæ,
етæ.
Раст адтæй, рохсаггаг, нæ Иристони адæмон поэт
Цæрукъати Ибрагими фурт Александр. Е 1978 анзи
Хохойти Энверæн цæстуарзонæй балæвар кодта æ поэтикон киу-
нугæ «Фидæй - фуртмæ». Уомæн æ хъæбæрцъари хурфаг
фарсбæл цубур æй æ гъуди: - Хохойти Энверæн - æригон
поэтæн, нæ федæни литератури æнгъæлдзаутæй еуемæн
зæрдибунæй.-
Уогæ, дан, къодах æ фиццаг цæфæй бæрæг æй. Æма
нæ, æцæгæйдæр, нæ фæффудæнгъæл кодта Хохой - фурт.
Æгайтидæр ма!
Амæй размæ æ цæрæццаг поэтикон уадзимистæ му-
хургонд æрцудæнцæ киунугутæ «Судз, ме ’стъалы» æма
«Æмзæл зарæг»-и. Дууæ анзей размæ ба йе ’мдзæвгити
цикл фæззиндтæй Мæскуй алликъуæреуон газзетт
«Литературная Россия» - и. Энвери æмдзæвгити циклæн устур
аргъ искодта дигорон поэт - прозаик, Фидибæсти Устур ту-

<^Но?^а взлетает орёл 21
гъди архайæгТетцойти Гацири фуртТаймураз. Уадзевзитæ
уруссаг æвзагмæ ратæлмаци кодта зундгонд мæскуйаг по-
этессæ, æртиндæс киунугей автор Маргарита Василеьевна
Ногтева. Уруссаг æвзагмæ А. Мигольи тæлмацигондæй Хо-
хойти Энвери уадзимистæй еу къуар мухургонд æрцудæн-
цæ журнал «Дон»-и.
Етæ æгасæйдæр аккаг дзуапп дæттунцæ мæнæ уæхæн
гъуддагæн. Нур æ лæги карити ка бацудæй, еци финсгутæй
кадæртæ радиоигъосункæнунадæй, телеуинунадæй, газ-
зеттæ æма журналти фæрстæбæл гъæр, фæдес кодтонцæ
(куд куй - мегъæмæ) гъома, дан, нæ ирон-дигорон литера-
турæн исонбон нæййес. Ци уодзинан, куд уодзинан?.. Сæ
къæсхур реутæ тумбул къохтæй хуастонцæ, нæ
республики сахартæ æма гъæутæбæл бæргæ зелæн, фал си искур-
диадæгин финсæг фæсевæдæн ба æ кой, æ гъæр дæр нæй-
йес, зæгъгæ.
Гæрр, йе бабæй куд?!. Сæ мæнгæ, аслан фæдесæн
бæлвурд æвдесæн мæнæ ке кой кæнæн, еци нæуæг киуну-
гæ. Балхæнетæ ’й. Искæнетæ ин аккаг аргъ.
Хохой - фурти киунугæ райдайуй æмдзæвгæ «Сауæ-
донæ»-й. Уоми поэт сауæдони æвдадзæхæссæг дон æцæг
поэзий хæццæ арæхстгинæй рабаруй. Дон цæхуæн уоди-
хуасæ æй, поэтмæ гæсгæ, поэзи дæр уотæ æй. Гурусхæ
кæнуй:
-...Эхх, гъе уоййау мæ зарти зæл
Ку фегъосидæ дзиллæ,
Уæд хе хæццæ æноси дæр
Нæбал кæнинæ хилæ.
(3-агфарс).
Æнæ уотæ уæн дæр ин нæййес. Мæнмæ уотæ кæсуй,
цума поэзиуарзæг дзиллæмæ фегъуссæнæй æ зарти зæл,
поэтикон цъæхснаг гъæлæс. Хъæбæр æхцæуæн мин æй,

22 еРСохоев (ёрнеер
æригон поэт æвæлмæцгæй æхе над ке агоруй, æхердиго-
нау ке гъуди кæнуй. Æ цæсгом, æ бакаст куд хецæн æнцæ,
уотæ æндæрхузон æй æ нæуæг цæрæццаг поэзи дæр. Гъ-
улæггагæн, æ къохфинститæ еу хатти рауагъдадæ «Ир» - и
фесавдæнцæ. Иннæ хатт бабæй хецæн киунугæ маддæлон
æвзагбæл бацæттæ кодта. Æ уадзимистæй æртæ мухурон
сифи æвзурст æрцудæй. Лæвæрд син æрцудæй хуарз ре-
цензи. Фал уæдмæ еу адæймаг инней баййивта киунугу-
адзæни (сæйраг редактор) ма бабæй къулумпигонд: еци
«æздæн» адæймаги фæрци киунугæ рохс нæ фæууидта.
Уæхæн æдзæстуарзон знаггади миуæ конд æрцудæй рох-
саггаг Тотайти Мухарбеги уадзимисти киунугæн дæр. Фал
уæддæр ескæци бон рæстдзийнадæ алли гъуддаги дæр
хори æмбæрæг исуй. Уой фæдбæл поэт нæрæмонæй фин-
суй базургин дзурдтæй арæзт цуппаррæнгъон:
Æхсилкъæй бауæр тæхсуй,
Некæд æй бухсун æнцон.
Нæ еу къох инней æхснуй,
Сæ дууемæй ба - цæсгом.
(Зб-агфарс).
Поэт, æригон уа, рацæргæ уа - æнæсугъдæгзæрдæй,
æнæрæстзæрдæ уарзтæй цæй поэт æй?! Уæлдай
зæрдæмæгъарагæдæр æй Энвери интимон лирикæ, æмд-
зæвгитæ: «Мегъæ», «Силæстæгæн - кизгонадæ», «Æри-
мисун уæ медтургъæ», «Æз кæддæр ци стæфагæ адтæн»,
«Арви цæстæй ’ртæх фæрдгутæ» æма æндæртæ.
Беретæ бафæрссæнæнцæ: «Энвери киунугæ «Мæ дзиу-
арæ» цæмæн хуннуй?» Киунуги ном дæр, уæдта уадзевзæ
дæр динмæ маймаййиддæр неци барæ дарунцæ. Æй кæд-
зос, зæнхон уарзтбæл финст:
Цæй, ци фæдтæ, дæу агор дæн,
мæ дзиуарæ ...

<^Ко?да взлетает орёл 23
Уарзт зæрдæбæл нйкки карздæр
исæндзарæ!
(10-агфарс).
Дзæвгарæ уадзимистæ ниффинста Сæлафири хестæр
фурт евгъуд æнзти тухгин уарзтбæл. Евгъуд бæнтти уарзт
æнкъарддзийнадæ æ хæццæ райсуй. Нæ, Энвер æзиник-
кон уарзтбæл кедæртау есге фехсуд сорæттæй, тъифсæгау,
кенæ зæрддзæфæй нæ лæдаруй. Йе ’нкъарддзийнадæ æй
æд рохс нифс, кæций уæгæ нецихузи цардмæ бамæлуй.
Йе сфæлдистадæ æй хизт сор риторикæй. Æ хъайтарти
сорæттæ æнцæ хумæтæг æма зæнхон. Арф гъудитæй бид
æй æ прозæй финст æмдзæвгæ «Деденæги монолог». Йе
’мдзæвгити фулдæр хай æй философон гъудиздæхт. Ра-
гъудитæ кæнун сæбæл багъæуй еу цæйдæрбæрцæ.Уогæни
хузи си цидæр арф гъудитæ ивæрд æрцæуй. Æнæзæрдæ-
хъурмæй нæййес бакæсæн элегитæ: «Дæдæ», «Скъодтати
Любæн», «Ходгæ хор ...» Адæймаги æнæнгъæлти фесæфт,
рамард æй уæззау трагеди. Æ ном æ уæле - мард. Хеваст
адзал ба æнæцæстисугтæй кæд фæууй?! Уæхæн финститæ
æд рист равдесунæй, гъай - гъай дæр, поэтикон хъаурæ
гъæуй!
Поэт æ нифс хæссуй аййевадон уадзимистæ уруссаг
æвзагæй тæлмаци кæнунмæ дæр. Аци киунуги мухургонд
æрцудæй дууæ уадзевзий. Рауадæнцæ оригиналтæмæ
хъæбæр хæстæг, æмхуз.
Хесæрæппæлойтæ, дудзæсгæмттæ, думæстæртæ, еске
дæлагисти бунмæ бургутæ, тилакотæ, хахургæнгутæ, æд-
зæсгæмттæ ... Цæйбæрцæ ба æнцæ, цæйбæрцæ, йи æнæ-
гъæугæ фудуод адæймагхузтæ?! Уони гъæнтæ арæхст-
гинæй бавдиста поэт йе ’мбесæндти - уайдунти (баснити).
Мæ зæрдæмæ си хъæбæрдæр фæццудæй æмбесонд «Цъи-
мара æма сауæдонæ». Уадзимиси архайгутæн сæ дууемæн

24 <^Х,охое6 (ёрнвср
дæр ес адæймаги сорæттæ. Сауæдонæ - æхе хедæвдулд
хъиамæтæй цæрæг раст фæллойнæгæнæг. Цъимара ба
уой хъиамæтæй цæрæг (хæлаур, цъолбер). Мæнæ куд дзо
руй Цъимара Сауæдонæмæ:
- Æгириддæр ку нæ уара,
Уæддæр уодзæн цæрунгъон,
Дæн æнæзмæлд цъæх цъимара,
Уæддæр нихъуæрун дæ дон!
(38-агфарс).
Æргом дзурди ба, дан, къæмæ нæййес зæгъуй зундгонд
фиддæлтиккон æмбесонд. Байамунд киунуги уагъд æрцу-
дæй цалдæр орфографион рæдуди. Дамугъатæ цæмæдæр
гæсгæ хæлæмулæгонд æрцудæнцæ. Зæгъæн, бор цетени
бæсти - бон цетенæ, тæмæси бæсти - тæлмæс, киунуги
фæстаг цъарæбæл финст «Мæ дзиуарæ» финст æй «Мæ
дзиуарх».
Хуарзæй ба, дан, хуарз загъдæуй. Хъæбæр раппæлу-
ни аккаг æнцæ, гъай - гъай дæр, аци киунуги редактор
Цæрæкти Аллæ æма хузтæгæнæг Биджелти Валерий. Сэе
дууæ дæр ма æригон æнцæ. Уони къохти киунуги автор Хо-
хойти Энвери хæццæ бафтудæй ирд æскъуæлхт бавдесун.
Арфиаг уотæ алкæддæр!
Мæнмæ гæсгæ, раст аргъгонд æрцудæй хуæрзцу-
бурæй Хохойти Энвери исфæлдистадæ, поэзийæн киунуги
фæстаг цъарæбæл рауагъдадæ «Ир» - и номæй: «Æригон
поэт Хохойти Энвери поэзибæл дзоргæй, адæймаги цæ-
ститæбæл рагъазунцæ нæ рагон фиддæлти хуæнхбæстæ:
æхсирхузбауæр ратасæ - батасæ имонау бæрзитæ, цъæх
фæлуст, кондгин нæзитæ, сæ медастæу ба - хуæнхаг сæхæг
(сатæг) сауæдонæ. Устур æхцæуæндзийнадæ раттуй фæл-
лад бæлццон, тæппалурзтæ гъæддзау, кенæ ба рæувад
бæрзæндтихæтагæ цауæйнонæн. Сæ идард æма къæдзал
- мудзул нæдти æдонуг си фæссæттунцæ. Йи сатæг дон

<^Ко?$а бале тает орёл 25
ниуазунæй берæ рæстæги се ’фсес нæбал фæййерунцæ.
Зумæги, цума, нидæн гъар фæууй, сæрди ба - сах уазал ...
Уогæ, алли сауæдонæн дæр æхе игурцæ ес, æхе гъæлæс.
Сауæдонау кæдзос æма рæсог, гъæздуг æвзаг æма
зæрдæхцæуæн гъудитæй æмидолæ æй Хохой - фурти киу-
нугæ.»
Аци киунуги алли æмдзæвгæ дæр хецæн загъди аккаг
æй. Цубур дзурдæй, поэт Хохойти Сæлафири фурт Энвери
киунугæ «Мæ дзиуарæ» фæррæстмæ æй. Энвер цæстуар-
зон лæвар бакодта поэзи, аййевадон литературæуарзагæ
ирон - дигорон дзиллæн.
Дæ цæрæнбон берæ æма бæркадгин уæд! Устур урус-
саг финсæг Л.Н. Толстойау дин нæ цæстæ уарзуй нæуæг
исфæлдистадон бæрзонд истæхтитæ!
ХОХОЙТИ ÆХСАРБЕГ,
Дур-Дури дуккаг астæуккаг скъолай директор.
Газзетт «Дигори хабæрттæ» № 150-151,1991 анзи
æнсури мæйи (декабри) 19-аг бон.
«МÆДЗИУАРÆ»
Еу рæстæг Дигори райони газзети кустон ма еу бон мæ
кабинети дуарæй æрбахизтæй бæрзондгомау, саулагъз,
къæсхуртæарæзт лæхъуæн.
- Хохойти Сæлафири фурт Энвер дæн, сурхдигойраг.
Цæгат Иристони Хетæгкати Къостай номбæл паддзахадон
университета филологон факультети студент, - æфсæр-
михузæй загъта, йе ’рбацуди сæр цæбæл адтæй, уой
балæдæрун кæнуни туххæй идæрдтæбæл дзоргæй. Æхе
медæгæ истухстæй. Æрбадун æй кодтон.
- Дигорон æвзагбæл æмдзæвгитæ финсунбæл архай-
ун, æма, зæгъун, кæд уæ зæрдæмæ фæццæуонцæ, уæд си
ести ниммухур кæнетæ...

26 (^Кохоеб (фнбср
- Æма дин си мухургонд некæдма неци æрцудæй?
- Некæд. Адæми рæнгъæмæ рахæссуни аккаг æнцæ,
уой нæ зонун. Еске мæбæл ку бахода ...
- Бакæсай мин си дæхуæдæг еу - дууæ æмдзæвги, дæ
хуарзæнхæй, - ракурдтон си æз.
Æмдзæвгити сæргæндтæ нæбал гъуди кæнун, фал мин
сæ фиццаг рæнгъитæй фæстæмæ мæ зæрдæ баагайдтон-
цæ. Еу иннемæй арфдæр гъудитæ, дессаги нивæфтуд фæл-
гонцтæ мæ цæститæбæл уадæнцæ, Энвермæ игъосгæй. Сæ
азæлд мæ зæрди циуавæрдæр æхцæуæндзийнадæ игурун
кодта. Æма имæ игъосунбæл фæдтæн. Игъустæй мæмæ
æзнæт Ирæфи гъæр, æносон толдзæ бæласи сифтæрти
субар - субур дони билгæрон, сах уаруни æнæнцойнæ
унæр. Мæ цæститæбæл рауадæнцæ Дигоргоми æносон
цъететæ, бæрзонд фæлгæсæнтæбæл нæ рагон фиддæлти
бæгъатæрдзийнадæ æвдесæг æндонхуз мæсгутæ. Зæр-
батукки астъæнттау хуæнхти къæбуртæбæл уæлиндзсæр
цæрæнтæ, уæлхонхи деденæггин игуæрдæнтæ, зумæгон
мæйрохс æхсæвтæ ...
- Нури уæнгæ сæ цæмæннæ мухур кодтай, гормон! -
загътон ма æз, æ фиццаг æмдзæвгити цикл ин ниммухур
кæнунæй зæрдæ байвæргæй. Газзети хæстæгдæр номери
литературой фарси уæд фиццаг хатт фæззиндтæнцæ æри-
гон поэтХохойти Энвери æмдзæвгитæ.
Уæдæй нурмæ дæс анземæй фулдæр райевгъудæй.
Æвзонг поэт бацудæй æ лæги хъаури. Йе ’мдзæвгити цикл-
тæ рацудæнцæ нæ республики æндæр æвзонг поэтти
исфæлдистади еумæйаг æмбурдгæндтæ «Судз, ме стъалы»
æма «Æмзæл зарæг» - и. Тæлмацигондæй журнал «Дон»
æм’а къуæреуон газет «Литературная Россия» - йи сæ хæц-
цæ базонгæ æнцæ уруссаг киунугæкæсгутæ дæр.
Фал мин уæлдай æхцæуæндæр ба адтæй, киунугæуад-

(^Когда взлетает орёл 27
зæн «Ир» - и 1991 анзи ноябри Хохойти Энверæн сæрма-
гондæй йе ’мдзæвгити фиццаг киунугæ мухури ке рацу-
дæй, йе.
«Мæ дзиуарæ» - исхудта автор киунугæ. (Редактор -
Цæрæкти Аллæ, нивæгæнæг æма аййевадон редактор
Биджелти Валерий). Ее си цуппаринсæй æмдзæвгемæй
фулдæр.
Энвери киунугæ алли адæймаг дæр бакæсдзæнæй, еу
усмæ дæр æй еуварси не ’ривæргæй, уомæн æма æ
фиццаг рæнгъитæй фæстæгти уæнгæ æхемæ æлвасуй адæй-
маги ’ргом.
Нæ догæ, не ’мдогони сагъæстæ, йе ’хæстæ æхсæна-
ди размæ, æ цæстингас цардмæ, цардбæллондзийнадæ,
фиддæлти тогæйæхснад райгурæн зæнхæмæ æма фиди
уæзæгмæ йе ’стур уарзондзийнадæ æнцæ поэти лирикон
гъудити сæйрагдæр темитæ. Федар хонхи реуæй сауæ-
донæ куд райгуруй, уотæ Энвери зæрди арфæй исрæмод-
зунцæ, бауорамун ке нæбал фæффæразуй, йеци сагъæссаг
гъудитæ.
Исхед æй мæ гъудий
уорсбарцæ æфсоргъ,
Ци бæстæ, ци хонхмæ
цума æй æ догъ?
Мæ тухст катай цæбæл æй? - Фæрсуй поэт æхе. Æма
йеци фарстæн æнхæст дзуапп дæттуй. Æхсæви тар арвбэел
хаугæ - тæхæг стъалу рохс фæд куд ниууадзуй, уотæ поэти
фæндуй æ царди фæд ирдæй ниууадзун. Уобæл æй æ арф
гъуди.
...Сах уарун не ’нцайуй. Зæрдæ си исгъигæ æй. Æ сæх -
сæхæй зæрди уедæгтæхевастæй ивазуй. Йеци рæстæгба мæ
цæститæбæл уайуй: æвзонг поэт лæууй бæрзонд фахсбæл.
Итигъд арвмæ æ даргъ къохтæ ивазгæй, цума ковуй, коруй

28 с&охоеб (фнбер
си фæййервæзуни мадзал. Фал йе, æ уодæн тæссаг æй, уой
туххæй нæ ковуй уæларвмæ. Игъусуй мæмæ æ гъæр:
- Уарæ, уарун, уарæ уарун
сæххæтт уарæй,
Ним - мæ кæнæ, куд дæ
фæндуй дзæлвæ дæр,
Фæццидæр æй фæрдугбилæ
- мæдзиуарæ,
Уой агор дæн. Нæбал
зонун къæсæр дæр.
Арви гъæртæ, ниннæретæ
фæрсагзарæ,
Цæй нæретæ ’хсæвæй -
бонæй æнæнцад!
Æрттевагæ, о ферттевæ,
исæндзарæ,
Иса^одзæ, исрохс мин
кæнæ мæ над!
Коми нарæгæй еуфахсæй иннемææсхъиуй ковæгуоди
зæрддагон курдиадæ æма азæлуй идарддæр кæмттæбæл.
Æгæрон, пеллон артæй содзагæ уарзондзийнадæ æй поэ-
ти Дзиуарæ. Уомæ ковуй, уомæй коруй хуарздзийнадæ.
Уарзондзийнади темæ аци киунуги ахæссуй зингæ
бунат. Æвзонг уоди уарзти æнкъарæнтæ æвдесуй сæу-
мон æртæхи хузæн кæдзос æма рæсогæй. Сæ раргом
кæнунæн Энвер иссеруй хори лæфинттæй гъæст ху-
арæнтæ. Уæ цæститæбæл рауайун кæнтæ мæнæ уæхæн
рæсугъд нивтæ:
- Хори тунтæй исуафинæ
Рæхснæг хъумац дæ гурæн,
Рони бæсти бабæттинæ
Къæлæт тæлмæ æндурæй.

(^КоЛ)а бзяетает орёл 29
Нивæфтудтæ аразунæн Хохойти Энвер арæхсгæ пайда
кæнуй аллихузон поэтикон фæрæзнитæй - рабарæнтæй,
нихмæвæрд дзурдтæй, аллегоритæй æма уотæ идарддæр.
Ци нивæфтудтæ исаразуй, йетæ цæстити рази исистунцæ
уодæгæстау æма иронх нæбал фæккæнунцæ адæймагæй.
Зæгъæн, феронх гæнæн ес мæнæ уæхæн нивтæн:
Хсæви фæстедзаутæ -
æстъалутæн ба нæма
Фæппурх æй сæ халаботъа
бадт-сæцийнæ,
Хори Кизгæ мæйæ дæр сæ
æ фæндон
Æ идзулд ирд æнгасæй
хинцуй æма хинцуй.
Боцдæрæн син æ зæронд
зæринхелæ
Хори устур цæнгæттæвдæ
пеци
Нæуæг хунд пъерф ности
разел - базелæй
Гахæгун губорæ фицуй
æма фицуй.
(«ТÆХОДУЙТÆ»).
Хохойти Энвери лирикон æмдзæвгити азæлдбæл цума
Сергей Есенини æма Роберт Верней æмдзæвгити тæфагæ
дæр зиннуй, уотæ мæмæ кæсуй. Æз уой бафауни туххæй,
миййаг, нæ зæгъун. Музыкалон æгъдауæй си еуетæ кæд
æмзæл д æн цæ, уæддæр сæ гъæзду г æвза г æма а рф зæрдæх-
цæуæн ивулд гъудитæй ба хъæбæр хецæн кæнунцæ.
Поэттæй алкæмæн дæр ес æхе гъæлæс. («Нæ зæрдити
уарзт куд рамарæн», «Билгæрон уездон донæхсинцъæ»,
«Гъосинæмбæрзт даргъ хæдзари» æма æндæртæ).

30 сэХшоеб(э)п1)ер
Арф философон гъудитæй æмидолæ æнцæ Энвери
æмдзæвгитæй беретæ. Царди нисан ци æй, цæмæн цæруй
адæймаг аци зæнхæбæл, цæмæн мæлуй. Ци æй мæлæт.
Йеци æма, æндæр æносон сагъæссаг фарститæн æхерди-
гон дзуапп агоруй æригон автор йе ’мдзæвгитæ: «Тæрсæ
бæласæ», «Фæсали монолог», «Мæ зæрдæ - æрттевагæ
æрцъинкдор», «Созайти Ритæн» æма æндæрти.
Мæнмæ гæсгæ, фæстаг рæстæсути дигорон æвзагбæл
ци поэтикой æмбурдгæндтæ æма хецæн киунугутæ фæз-
зиндтæй, уонæн Хохойти Энвери фиццаг киунугæ æй сæ
агъазиаудæрти æмрæнгъæ.
Фал уотæ ку зæгъон æма бунтон æнæаййепп æй, зæгъ-
гæ, уæд, ке зæгъун æй гъæуй, раст нæ уодзæнæн. Ка ’й зо-
нуй, нæрæмон киунугæкæсгутæгмæ æндæр гъудитæ дæр
равзура?! Гъай - гъай дæр! Æ алли æмдзæвгæ лæмбунæг
æвзаруни фадуат ба нин, гъулæггагæн, нæййес.
Еумæйагæй, рауагъдади косгутæ хуарз байархайдтон-
цæ поэти киунугæ рауадзунбæл. Фал уæддæр, гъигагæн,
æруагътонцæ си берæ рæдудтитæ, уæлдайдæр ба -
корректурой.
ЦЪЕБОЙТИ СЕРГЕЙ,
Уæрæсей Федераций журналистти Цæдеси иуонг.
(Газет «Рæстдзинад» № 249 (18178), 1991 азы
27 декабрь - цыппурсы мæй).

^Когда вметает орёл 3 1
О ВРЕМЕНИ И О СЕБЕ
Нередко можно услышать, что в наше трудное,
неспокойное время людей больше всего волнуют вопросы
материального характера, нежели пища духовная. Видимо,
есть в этом некоторая доля истины. Однако даже в самые
тяжёлые времена люди стремились и стремятся к
знаниям, свету, к познанию своего духовного мира, к общению с
прекрасным.
Вот и для республиканского книжного издательства
«Ир» тоже наступили не самые лучшие времена - рынок
ставит свои условия, подчас весьма жёсткие, всё труднее
следовать планам работы, нередко срываются графики
выпуска литературы. И всё же, к нашему счастью, книги
выходят.
Недавно увидел свет сборник стихов молодого
осетинского поэта Энвера Хохоева «Моя святыня» («Мае дзиу-
арзе») - так назвал свою очередную книгу автор.
Лирические раздумья о нашем времени и современнике, о долге
человека перед обществом - вот пожалуй основные темы
стихов, составляющих сборник. Самобытный почерк Э.
Хохоева наиболее ярко ощущается в таких стихотворениях,
как «Родник», «Светильник», «Невесте», «На берегу» и
других.
Оригинальная форма художественного оформления
книги, исполненная Валерием Биджеловым, как нельзя
более полно передаёт общую тональность содержания
сборника - жизнь могуча и всесильна, несмотря ни на
какие потрясения и испытания.
В.ДАБАЛАЕВ
(Газета «Северная Осетия», № 30 (21085),
пятница, 14 февраля, 1992 года).

(зКшо(4 (э)н$ер
НЕ ХОЧУ...
ЭНВЕРХОХОЕВ
Как сердцу высказать себя?
Другому как понять тебя?
Поймёт ли он, чем ты живёшь?
Мысль изреченная есть ложь.
Ф.И.Тютчев
Не хочу прослыть расхлябанным,
Воровато озираться,
И пророком новоявленным
На чужом горбу взбираться,
Не хочу чужого счастья,
Не хочу тепла чужого.
Гром и молния мне слаще,
Чем двуличия оковы.
Пусть поток меня уносит
Прямо в пасть лесного зверя,
Коршун выклюет мне очи.
Пусть я стану жертвой вепря.
Не хочу толстеть как трутень,
Сорняком ползти корявым.
Жизнь пускай меня научит
Побеждать в борьбе за правду.
Не хочу прослыть расхлябанным,
На чужом горбу тащиться.
Лучше мне погибнуть в пламени
Или вовсе не родиться.

(^Ког^а взлетает орёл
33
СТАВД КÆСАЛГÆ АРФ ДОНИ ФÆУУЙ
Аци фæстаг рæстæги нæ финсгутæй кадæртæ дзурд-
тонцæ æма дзорунцæ: исонбонæн нæмæ зæрдæнцой-
нæ исфæлдистадон талатæ, устур гъулæггагæн, нæййес,
зæгъгæ. Ке зæгъун æй гъæуй, мæнгæ адтæй сæ таус æма
цъеувæдес. Уомæн аккаг æвдесæн æнцæ нурмиккон ис-
курдиадæгин финсæг фæлтæр: Хидирти Ехья, Икъати Ав-
дул, Рæмонти Александр, Малити Батраз, Гетъоти Виктор,
Хъойбайти Сергей, Къибирти Амурхан, Бабочити Руслан,
Гибизти Оскар, Колити Витали, Скъодтати Эльбрус æма æн-
дæртæ.
Куд ирон æвзаг æма литератури ахургæнæг, уотæ мæ
гъос еудадзуг дарун нæ ирон - дигорон литератури ирæзт-
мæ. Ци си бафеппайдтон? Алли исфæлдистадон косгути
фæлтæр дæр айдагъдæр æхе мæтæ кæнуй. Фулдæр хæт-
тæлти ба сæ «пайдайаг» архайд фæууй фæкъкъулумпи
кæнунбæл. Нури финсгути уадзимистæ лæмбунæг фæйй-
аргъаун. Беретæ си æмхиц æнцæ къæбæлдзуг, кедæр фех-
суд сорæттæй «тæмбæл, æнæ гахæ» æмдзæвгитæ рацъапп
кæнунмæ. Уоци хуæздæргъæуагæ уадзимистæ фæуун-
цæ саййæгадау, еугай уодтæн уотид мæлгъæвзаг, æвзонг
адæймаги зæрдæлхæнæн сор æздæхтæ...
Уæлдæр ке кой ракодтан, уоци ацъагъуæгин фæлтæри
минæвар æй Хохойти Сæлафири фурт Энвер дæр. Иристо-
ни газеттæ, журналтæкæсгутæй беретæн зундгонд æй, куд
арæхстгин журналист, цæхæрцæстæ публицист æма ирд
поэт. Уобæл федарæй дзорæг æнцæ æ очерктæ, эссетæ,
уацхъудтæ, æрфинститæ, миниатюритæ, рецензитæ, æм-
бесæндтæ - уайдунтæ, радзурдтæ æма уацаутæ.
Уогæ, уомæн æхуæдæг æнхæст дзуапп дæттуй æ
берæвæрсуг исфæлдистадæй. Æ амондæн æй ревæд ри-

34 ^Сохоев (&)н6ср
торикæй идард. Æ поэзи хизт æй некегъæугæ, æнæуод
рифмæбидтитæй дæр. Уо, хъæбæр раст æй фиддæлтиккон
æмбесонд: арф дони, дан, æставд кæсалгæ фæууй. Æ алли
уадзевзи дæр æй хумæтæг адæмон æвзагæй финст, изол-
мæхонæг, берæ аллихузон гъудитæбæл æфтауæг. Цæмæй
сæ адæймаг хуæздæр ниггæмæрзæ кæна, уой туххæй ба
сæбæл лæмбунæг рагъуди кæнун багъæуй: цума си фин-
сæг ци зæгъуй.
Хохойти Энвер æ аййевадон уадзимисти киунугæ «Мæ
дзиуарæ» дзæгъæли нæ исхудта. Киунуги æмном æмдзæв-
гæ динмæ æгириддæр неци барæ даруй. Йе æй кæдзос,
устур дамугъатæй финстуарзондзийнадæбæл нивæнст:
- Цæй, ци фæдтæй, дæу агор
дæн, мæ дзиуарæ...
Уарзтзæрдæбæл нигки
карздæр исæндзарæ!
(10-агфарс).
Не ’мдогон поэтмæ поэзи рохс дзиуари хузæн сугъдæг
кæсуй. Сæ уодтæй цъумур, дудзæсгом, нуриккон рауæйæ
- ралхæнæ адæймæгутæн цитгин дзиуари фæсдуармæ
дæр бунат нæййес! Финсæг царди æцæгдзийнадæбæл
тохгæнæг ку нæ уа, уæд æ уадзимистæ киунугæкæсæги
зæрдæмæ нæ бацæудзæнæнцæ æма, гъай - гъай дæр,
неци багъуди кæндзæнæй. Кедæрти уадзимистау си есге
тæфагæмæ гæсгæ финст уадзевзитæ нæ бакастæн. Уомæ
гæсгæ мæ бон федарæй уотæ зæгъун æй: поэт Хохойти Эн-
вери поэтикой киунуги фæззинд цийнаг гъуддаг æй æцæг
поэзиуарзгутæн.
Амæй размæ Хохой - фурти аййевадон уадзимистæ
мухургонд æрцудæнцæ газзет «Литературой Россия» - йи,
уæрæсеуон журнал «Дон»-и, нæ республикой газеттæ æма
журналти. Хаст æрцудæнцæ киунугутæмæ: «Судз, ме ’стъа-

(^Когда взлетает орёл 35
лы» æма «Æмзæл зарæг». Нæ дзурд æцæг ке æй, уомæн ба
хуарз æвдесæн æй, ци аргъ ин искодта Мæскуйаг зундгонд
поэтессæ æма тæлмацигæнæг Маргарита Васильевна Ног-
тева, йе. Поэтессæ æргом - æргомæй финсуй: «Стихи Эн-
вера Хохоева (литературный псевдоним -Тебо Биркисати)
нередко напоминают мне листья того самого реликтового
- дерева гинго белебо, растущего в Осетинском
ботаническом саду. Энвер Хохоев - поэт лирического звучания,
солнечного темперамента, родниковой чистоты и горной
высоты. Все эти неповторимые качества несут его простые
безыскусные стихи, навеянные образами родной
природы, сказаниями и обычаями предков, живыми картинками
сельского быта. Поэт тонко чувствует юмор, ему не чужда
умная насмешка, ирония. Его поэзия драматична,
особенно это качество присуще поэме «Разделённая любовь».
Хуæнхаг сауæдонау кæдзос æма рæсог, гъæздуг æма
зæрдæмæгъарагæ æнæнцойнæ гъудитæй æмидолæ æй
Хохой - фурти нæуæг киунугæ.
Киунуги зингæ бунат ахæссунцæ циргъзунд, æхсил-
къæ уайдунтæ - баснитæ-æмбесæндтæ. Етæ æнцæ зæнхон
царди асдзæгъдагæ гъæнтæ, дæлгоммæ сункъитæ, æд-
зæсгæмттæ æма тилакоти нихмæ.
Сосæггаг ни некæмæн æй: фулдæрæй - фулдæр кæнун-
цæ æдзæстуарзгæ адæми нимæдзæ. Уонæбæл æхердиго-
нау ходуй къæрццгъос автор. Райсæн æмбесонд - уайдун
«Цъимара æма сауæдонæ». Цалинмæ ибæл лæмбунæг нæ
рагъудитæ кæнай, уæдмæ ин æ гъуди нæ балæдæрдзæнæ.
Хъуп - хъуппгæнагæ сауæдонæ æй æвæлмæцгæй косагæ
адæймаги сорæт, цъимара ба - сурхуадæлттæ, уорскъох-
тæ, нæрст губунмæ размæкæсæг кæрæф интеллигент. Уад-
зимиси кæронбæттæни цъимара æргомæй зæгъуй сауæ-
донæн:

36 (з1Х,охоев ^рнбер
- Æгириддæр ку нæ уара,
Уæддæруодзæн цæрунгъон.
Дæн æнæзмæлд цъæх цъимара,
Уæддæр нихъуæрун дæ дон!
(38-агфарс).
Сæ «нисанбæл исæмбалдæнцæ» поэти иннæ баснитæ -
уайдунтæ дæр: «Арс - сæрдар»:
- Фæууинетæ уæхæудтæ дæр,
Фæхæссетæ сæмæ фау,
Ке хæссунцæ сæ уæлнихтæ?
Кæмæ æнцæ æнгъæлдзау.
(52-агфарс).
«Робас æма борæмæлгъæ»:
- Хе серæмæ ка не ’смотуй, -
Бауарзуй есге дзигка,
Рæвдаудзæй дæ тилакотæй,
Макæд исуо йе ’мдзæгка!
(18-агфарс).
Адæймаг æхебæл ци бавзара, уой æхе хузæн ка ис-
нивæ кæндзæнæй? Неке!.. Уотæ æ интимон æмдзæвгитæ:
«Æз кæддæр ци ’стæфагæ адтæн ...», «Æримисун уæ мед-
тургъи», «Уосгори гъенцъун», «Силæстæгæн кизгонадæ»,
«Мегъæ» æма æндæртæ. Кæд етæ евгъуд уарзтбæл финст
æрцудæнцæ, уæддæр си зæрдитæтухсæнгæнагæ гъарæн-
гитæ ба нæййес Аййевадон уадзимисти еуæй - еу хецæн
дзурдтæ æма строфатæ ба тæхгæ дзурдтæ (крылатые
выражения) иссæнцæ. Етæ æнцæ æнцон багъудигæнæн, арф
гъудитæбæлæфтауæг.
Æхсилкъæй бауæр тæхсуй,
Некæд æй бухсун æнцон.
Нæ еу къох инней æхснуй,
Сæ дууемæй ба цæсгон.
(36-аг фарс).

(^Хогда взлетает орёл 37
Адæймаги зæрдæмæ арф гъарагæ, æнæ цæстисугтæ
æрæгъзалгæ нæ ниууадздзæнæнцæ киунугæаргъауæги
Хохойти Энвери финст элегитæ: «Дæдæ», «Мадæн» æма
«Ходгæ хори фæлмæн тунтæ». Арф бацудæй силæстæги
медуодмæ! Поэт æ нифс бахаста аййевадон литератури
устурдæр жанр поэмæмæ (кадæнгæмæ). Уомæн æвдесæн
æскъуддзаг поэмæ «Сау хъæма» - йæй. Æй цæмæдессаг.
Раст зæгъгæй, æнгъизтæй аци кадæнгæ æгасæй дæр ним-
мухур кæнун. Алкæд минкъий цæсти нæфæййахедуй ...
Энвер арæхстгинæй пайда кæнуй рабарститæй, ирд
эпитеттæй, нихмæивæрдтитæй, рефрентæй, аллегоритæй
æма æндæр литературой мадзæлттæй.
Бæх, дан, æхе кæми равдола, уоми ба, дан, гъунтæн æнæ
райзайгæ нæ фæууй ... Уоййау, поэт Хохойти Энвери киу-
нугæ «Мæ дзиуарæ» дæр æнæ аййепп нæй. Ес си лæмæгъ
бунæттæ дæр. Æрмæст уонæбæл радзубандийæн ба нин
аци цубур æрмæги фадуат нæййес.
Федарæй æууæндун Хохойти Энвери поэтикой гъæлæс
аййевадон литературæуарзæг адæммæ ке фегъустæй,
уæдта ма никкидæр ке фегъусдзæнæй гъæрæй. Ес ин æхе
сæрмагонд цæсгом, æхе уаг æма æхе гъæздуг æвзаг.
Æ киунугæ рауадæй фæлустгин. Мæ дзурд раст ке æй,
уомæн ма æвдесæн æй, киунугæ «Мæ дзиуарæ (мин
экземпляре цурд ке фæххæлеу æй сабурцардуарзагæ Иристони
дзиллæбæл, йе дæр.
Æруагæс ми кæнуй нæ зæрдитæ ма нин берæ хæттæлти
ке барохс кæндзæнæй æ нæуæг киунугутæй финсæг
Хохойти Энвер.
ГОБЕТИЖАКЛИНÆ,
Стур Дигори астæуккаг скъолай ахургæнæг.
Республикой газзет «Дигорæ», 1993, № 3.

38 (^Кохоеб (э)н6ер
КОСУН ФУЛДÆР ГЪÆУЙ
Мухури рацудæй поэт Хохойти Энвери аййевадон уад-
зимисти киунугæ «Мæ дзиуарæ». Энвер финсуй æ рæстæг-
бæл. Еци æнæрлæугæ рæстæги ци адæм цæруй, уони
цард æма аллихузон гъудитæбæл. Хохой - фурт æй лирик.
Уоци лирикон бæгъатæр æй рæстзæрдæ адæймаг. Уобæл
кæци фæнди киунугæкæсæг, уæдта зæнхон цæрæг дæр
баууæнддзæнæй. Цæмæ?.. Уомæн æма сайун нæ зонуй. Йе
æй рæстбæл косæг æма рæстбæл тохæг.
Нæ мæ фæндуй хапæлери,
Зулун цæстæ цард кæнун,
Еске рагъи, куд фæлери,
Сæри къонцмæ исбурун.
Æма идарддæр автор æ гъуди фæййарфдæр кæнуй,
æргом бафеппайгæй:
- Еске артмæ къохтæ тавун,
Еске цийнæй рохс цæсгом,
Уæхæн цард ма ке æндавуй.
Уотæ цæрун нæ ’й мæ бон.
Аци киунугæ бакæсгæй, дæ цæститæбæл уайдзæнæн-
цæ поэти биццеудогон æнæмæтæ евгъуд бæнттæ, Уæллаг-
ком æма иннæ зæрдæмæ хæстæгæвæрд райгурæн бунæт-
тæ. Лирикон бæгъатæр сæ имисуй хъæбæр æхсидзгонæй.
Гъигæ ин æй, еци дессаги æвзонги бонтæн раздахæн ке
нæбал ес, йе.
Лирикон бæгъатæрæн хатгай еугурон федар нæ фæууй
æ зæрдихатт. Еуæй - еухатт имæ уотæ дæр фæккæсуй,
цума мети гæбинайау зæнхæбæл ратайдзæнæй. Йе зонуй,
æнæмæлгæ цард нæ зæнхи тумбулæгбæл ке нæййес, уой,
фал æй æнæмæлгæ ун фæндуй. Берæ сагъæс кæнуй абони
бонбæл. Никки фулдæр ба - бацеуон исонбæл.

^КогЯа взлетает орёл 39
Еци уадзевзити астæу бæрæг даруй элеги «Дæдæ».
Уоми автор æвдесуй еу бийнонти дууæ трагедий. Фи-
дибæсти Устур тугъдмæ рандæй ниййерæг мади уарзон
бæдолæ. Мадæ æй æхсæвæ - бонмæ хизта, фал фурт нæ
зиндтæй.
«Ци идард балций рандæ дæ, - сагъæс кодта мадæ,
- æрхъæртæн дин ку нæбал ес Ка ’й зонуй, фæццæф дæ
кенæ ба кæд мæрдфунæй бадæ». Устур гъулæггагæн,
мадæ, æ фурти исæздæхтмæ бæлгæ - бæлгæй, рамардæй.
Фурт дæр тугъди цæфсгæ будури фæммардæй. Нæбал ин
ес исхъæртæн.
Царди æцæгдзийнадæ æвдесгæй, автор æрцудæй
уæхæн хатдзæгмæ: «Фурæфсес - нæ еуетæ, кæнунцæ бохъ-
каст, фурæстонг - нæ иннетæ.» Цæмæн уотæ ’й?.. Уой ба
нæрæмон поэт бундоронæй æвдесуй. Æвдесуй стонг хъ-
æстæ æма адæймаги. Йе раст æма хуарз барæн æй æхсæ-
нади цардиуагæ исбæрæг кæнунмæ.
Аци æмдзæвгити астæу ес «æнæууилд» гъудитæ. Зæ-
гъæн, Уазæгти Петур ка ’дтæй, йе киунугæаргъауæгæн
æргомгонд не ’рцудæй. Æ фидæ тугъди фæммардæй.
Æхуæдæг ка ’дтæй, йе ба бæрæг нæй...
Хохойти Энвермæ ма ес еу хуарздзийнадæ. Гъома?..
Уæлеуон царди берæ зиндзийнæдтæй æгириддæр нæ
тæрсуй: «Зинти зинбæл уæлахез унбæл фæлварæ» - фæд-
зæхсуй æ хестæр биццеу Аланæн.
Уарзондзийнадæбæл финст æмдзæвгитæн сæ фулдæр
æнцæ, ка райевгъудæй, еци рæстæгбæл.
Æз кæддæр ци стæфагæ адтæн!
Æз æд уарзт æрмæст дæумæ уадтæн.
Æрмæст дæуæн ба, мæ зæрдтаг,
Уæд æндæрмæ ку уидæ дæ каст.
Балæвар ин кодтай нур дæ уарзт.

40 еРСохоеб $н6ср
Лирикон бæгъатæр æй имисуй. Уоци адæймаг уарзта
рæстзæрдæй, неци хузи раййевгæй æ лæхъуæни зæрди-
хатт. Кæд æй æ уарзон бакастгин кизгæ æнцонтæй ниууа-
гъта, æндæр лæхъуæнмæ æрцудæй, уæддæр æй имисуй:
«Мæ рагуарзт, мæ рагуарзт, ци мин фæдтæ ду ба, æви ду ба
фестадтæ æносмæ базон?!»
Нур æй хецæн дæуæн дæ хæдзарæ,
Иуазæг дæр уоми нæ фæуун ...
Цæй, мæхе мæстæй цæбæл марон, -
Ниуазун дин æд уарзт æз дæ рун.
Царди туххæй ци философон уадзимистæ ниффинста,
уонæми автор зæгъуй, цард æносмæ лæвæрд ке нæй,
æгæр цубур ке ’й, адæймаг си цæрунæй ке не ’фсæдуй, еци
æносон фарстатæбæл.
Царди уолæнтæй ма тæрсæ,
Мах ку кæна тухсун дæр,
А дуйнебæл ин, ме ’мгарæ,
Нихъулæн нæййесуæддæр.
Хохой - фурт куд финсуй, уотемæй имæ хъæбæр берæ
зæгъуйнæгтæ ее, фал сæбæл фæндон ба нæма хъæртуй.
Æ æнæнцойнæ гъудитæ гъеуæддæр цардбæл баст æнцæ.
Цардæй игурунцæ - цæунцæ.
Æ сатирикон æмдзæвгитæй «Годе сæгъи» сиугин цуп-
пæркъахуг дони уæлцъари, ирд айдæни уинæгау, фæууид-
та æхе æма æхемæ æвзонг фæккастæй. Æ коми ба æнæ-
фехсуд нæбал адтæй еу дæндаг дæр.
Поэт хуарз арæхсуй цуппар стопон хорейæй финсун-
мæ. Аци киунуги ес æхсæз стопон æма аст стопон хорейи
рæнгъитæ дæр. Фæззиндтæй имæ æртæ стопон анапест
дæр, цуппар стопон амфибрахи дæр. Фал йе æ берæ гъу-
дитæбæл куд нæма хъæртуй, уотæ æмдзæвги арæзтади
фæрæзнитæбæл дæр...

^Когда бзлетает орёл 4-1
Энвери киунуги райдайæни ее еу уадзевзæ «Сауæ-
донæ». Аци æмдзæвгæй бæрæг æй, финсæг сауæдонæбæл
ке баруй æ цæрæццаг поэзи. Автор бæллуй, æ поэзи куд уа
сауæдонау рæсог, сатæг æма адæмæн гъæугæ (пайда хæс-
сæг). Уобæл дзорæг æнцæ мæнæ ауæхæн гъудитæ:
- Эхх, гъе, уоййау мæ зарти зæл
Ку фегъосидæ дзиллæ,
Уæд хе хæццæ æноси дæр
Нæбал кæнинæ хилæ.
Æма æ еци бæлдæ æнхæст кæнунбæл архайгæ дæр
кæнуй, уæдта имæ ес, сауæдонау рæсог уадзевзитæ дæр.
Æмдзæвгæ «Цъимара æма Сауæдонæмæ» лæмбунæг
ку æркæсæн, уæд си æрæстæфæн ес уæхæн гъудитæ: «Са-
уæдони цæсгомæй æвдист цæуй мæгур, косагæ, рæст-
зæрдæ адæймаг, «Цъимара» ба - губундзæлæ, æдзæсгом,
æнæбахъиамæт гæнгæй, адæми фæллойнæ ка нихъуæруй,
уæхæн цæрæг. Йе æдзæсгонæй дзоруй Сауæдонæмæ:
- Дæн æнæзмæлд цъæх цъимара,
Уæддæр нихъуæрун дæ дон!
Поэт йе ’ргом æздахуй тæлмаций кустмæ дæр. Махмæ
гæсгæ, хуарз ратæлмаци кодта Георг Гервеги æмдзæвгæ
«Уалдзигон дессаг деденæг» æма Генри Уодсуорт Лонгфел-
лой æмдзæвгæ «Фат эема зар».
ПоэтХохойти Энвери аййевадон уадзимисти киунугуæ
«Мæ дзиуарæ» æй устур лæвар дигорон литератури, диго-
рон поэзий ирæзтæн. Йе æй, цийнæ кæнун кæбæл æнгъ-
езуй, уæхæн киунугæ. Фал аци киунугæмæ, уæдта Энвери
поэзимæ фаутæ æрхæссæн нæййес, зæгъгæ, ку зæгъæн,
уæд, ке зæгъун æй гъæуй, раст нæ уодзинан. Поэти, гъай
- гъай, фулдæр косун гъæуй йе ’мдзæвгитæбæл. Арфдæр
æвналун гъæуй, фулдæр хъиамæт кæнун гъæуй, цæмæй
дигорон гъæздуг архаикон æвзаги азæлд, рагон дигорон

42 (^Сохоев (фнвср
æвзаги фæлмæндзийнадæ, дигорон æвзаги арф гъудитæй
хуæздæр фæлунда æ уадзевзитæ (æ уадзимистæ).
Хохойти Энвер æмдзæвгитæй уæлдай ма берæ финсуй
публицистикой уацтæ, очерктæ, уацаутæ, уæдта радзурд-
тæ (таустæ) дæр. Æма уоми дæр дæсниадгинæй аразуй
рæстзæрдæ, хъиамæтгин, фæнзуйнаг адæймæгути сорæт
æма уодигъæдæ. Фæнзуйнагæй сæ æвдесуй æма рахæс-
суй нæ адæми тæрхонмæ.
Нæ зæрдæ дарæн, финсæг Хохойти Энвер ма нæ ирон
- дигорон (алайнаг) литературæн, нæ адæмæн ке балæвар
кæндзæнæй берæ цийни аккаг куинугутæ.
Киунугæй нæ киунугæмæ куд хона, уæхæн нивæ æй
уæд!
МАЛИТИ БАТРАЗ, ТЕТЦОЙТИ ТАЙМУРАЗ
(Журнал «Ирæф», 1997, № 1.)
РОБАС ÆМА БОРÆМÆЛГЪÆ
(Æмбесонд - уайдун)
ХОХОЙТИ ЭНВЕР
- Хе серæмæ ка не смотуй, -
Бауарзуй еске дзикка,
И налатдзийнадæ уотæ ’й:
Рæвдаудзæй дæ тилакотæй,
Макæд исуо йе ’мдзæкка!
Еу хор бони борæмæмæлгъæ
Ниццæйзардта бæласæй.
Робас имæ:
- Уа гъоммæлгъæ,
Ку нæ лæууис ду не ’мрæнгъæ, -
Исгъæр кодта еуварсæй. -

(*р{о/да балсмает орёл
Цæуæн махмæ, цæмæй фунæй
Цурддæр кæнон дæ зартæй,
Ку нин зарай зæрдибунæй
Игъæлдзæг, æнæ тингунæй, -
Тъæпп хаудзæнæ мийнасæй.
Уæд бæласæй борæмæлгъæ
Æрцæйдзурдта æдасæй:
- Уæхæн ном мæбæл - гъоммæлгъæ -
Æнæлæугæй уæ медрæнгъæ,
Куд æруадæй æгасæй?..
Цæрун æрдзæн зартæ ’лвесгæй,
Хори тунтæ - мæ уæле ...
Кæд æууилдтон тæрсгæ - резгæй,
Тарстдзийнадæ зæрди хезгæй,
Кедæр конд уазал къере?
Нæ мæ фæндуй сирдти астæу
Къириндæстти - уæрæдæс,
Уой фæлтауги еу тар цъаси
Дæу хузæнттæй æз еуварси
Исараздзæн мæхе къæс...
Робас мæстæй рацавддор æй,
Уæхæн дзуапп си нæ хизта:
- Барæнæуай!.. -фурæзморæй,
Фудæлгъиститæ лæхоргæй,
Рохс федогмæ æвзиста.

44 (^Сохоев (э)и()ер
ПОЭЗИЙ БÆРЗÆНДТÆМÆ
...Æдонугæн ниуазтонцæ
Æфхуæрд лæги тæнæг тог...
(Хохойти Энвер)
Еуæй - еу поэттæ æма прозаиктæ сæ аййевадон уадзи-
мисти устур гъудитæ хумæтæг, фал зæлланг æвзагæй ниф-
финсуни бæсти йи гъуди æндæр гъудити буни никкæнун-
цæ, уæдта æй уони бунæй ба бугъзур, вазуггин, къæдзтæ -
мæдзтæ дзурдтæй къахун райдайунцæ. Хаттæй - хатт уотæ
рауайуй, цума гъуди цъифдзæсти барæй ниггæлдзунцæ,
уæдта æй цъифæ къохтæй фæстæмæ тухласæ искæнунцæ.
Æма сæмæ йе фæккæсуй тухгин, искурдиадæгин прозæ
кенæба поэзи.
Гъулæггагæн, уæхæн хуæздæргъæуагæ финститæ нæ
еуæй - еу игъустгондтæ поэттæ, прозаиктæ æма публи-
цисттæ дæр искурдиадæгин поэзи кенæ ба прозæбæл
банимайунцæ, æма сæ устур, æппæлæн æма аслан дзурд-
тæлтæн æгириддæр нæ тæрегъæд кæнгæй, еци авторти
«арви уæнгæ исесунцæ» раппæлуни фæдбæл.
Æцæг аййевадон литературæ (поэзи, прозæ æма
драматурги) сугъзæрийнау æй. Царди ханси изгæ дæр, æмбуйгæ
дæр, цъумур дæр, уæдта «мæлгæ дæр нæ кæнуй». Гъома?..
Иронхуати бæзгин руги буни нæ фæууй. Дзиллитæ ба æй
зæнхи бунæй дæр искъахунцæ, цъифдзæститæй дæр исла-
сунцæ æма æй æхсидзгонæн сæ уодтæмæ, сæ зунд, уæдта
ма сæ æнæнцойнæ зæрдитæмæ дæр райсунцæ ... Уæхæн
аййевадон литературæн æ уоци хуарздзийнæдтæ зæлланг
хъурæй финст ке фæуунцæ, устур цæргæ уод си ке фæууй,
уой медæгæ фæуунцæ. Цубур дзурдæй, устур гъудитæбæл
хумæтæг дзурдтæй зæлланг финст ка фæууй, гъе уæхæн
аййевадон литературæ хезуй адæми зæрдити æма сæ зунди.

(^Когдп взлетает орёл 45
Уоци æцæгдзийнадæн хъæбæр берæ дæнцитæ ес куд
æгасдуйнеуон литератури, уотæ мæнæ нæхе литератури
дæр.
Зæгъæн, Навои æма Низамий позий. Мингай афæйтæ
сæбæл фулдæр цæуй, фал уæддæр нæ зæронд кæнунцæ,
нæ мæлунцæ. Ке зæгъун æй гъæуй, уони фæсте ба ма
мингай поэттæ, финсгутæ æма драматургтæ адтæй. Етæ берæ
аййевадон уадзимистæ ниффинстонцæ, фал, гъигагæн,
царди цудæн æ бæзгин руги буни ниццæнцæ.
Нæхе æнæмæлгæ Хетæгкати Къоста, Гæдиати Секъа,
Гурджибети Блашка, Малити Геуæргий, Багъæрати Созу-
ри финст аййевадон уадзимистæ дæр уомæн устур дæн-
цитæ æнцæ. Берæ хæттæлти адæми, уæлдайдæр ба скъо-
ладзаутæ, студенттæ æма уони ахургæнгути хæццæ фем-
бæлдтити цæмæдесæй бафæрсун нæ финсгутæй Къоста,
Геуæрги, Секъа, Балашка, Геуæрги, Нигер, Тазе æма иннæ
классикти уадзимистæй уæлдай хуæздæр ке зонунцæ,
зæгъгæ. Фал уонæн сæ дзуæппитæ ба фæуунцæ, устур
гъулæггагæн, уæгæмæлæнтæ. Ефстаг еститæй уæлдай
дзуæппити рохс нæ фæууй. Уотемæй ба нæ финсгутæн
сæ нимæдзæ «сайтæнтти бухгалтер» дæр нæ банимайд-
зæнæй. Еуæй - еу финсгутæн сæ нæмттæ фæззæгъунцæ,
фал син сæ финститæй ба бæрæг ефстаг цидæртæй уæл-
дай неци фæззонунцæ. Æвæццæгæн, ами нæ фæсевæд -
нæ исонбон нæхе æвзагбæл киунугутæ, журналтæ æма
газзеттæ ке нæбал аргъаунцæ, еци фудæнхæ дæр ее. Фал,
уæддæр...Уæддæр...
Еухатти нæ республики разагъддæр цауæйнæнттæй
еу Малити Сохи хæццæ, цауæни уогæй, Дигоргоми Уазай
хонхи рæбун еу фиййæуттæмæ иуазæгуати бафтудан. Æх-
сæвæри фæсте нин еу уæздан, курухон фиййау- рацæргæ,
бæрзонд уæйгутæ арæзт, сурхцъарæ, дзугъуртæцæсгом

46 (^Кохоев (фнвер
лæг (æ ном Адулгерий хундтæй, æ муггаг ба ин нæ нигъ-
гъуди кодтон) Малити Гадой фурт Геуæргий кой зæрдæй
ракодта, уæдта ин сабургай, фæсосгомау хъурæй æ уадзи-
мистæй дууæ радзурдта: «Гудзуна» æма «Æлхуйнæ». Æр-
мæст йи рацæргæ фиййау ба син сæ нæмттæ - сæргæнд-
тæ æхердигонау исхудта «Фæлвæрай фурт Гудзуна» æма
«Сау нимæт æма сау бæх». Хъæбæр ибæл ниддес ан нæ
еугурдæр, уæдта æй бафарстон:
- Нæ фидихай, æвæдзи дæмæ Малити Геуæргий уадзи-
мисти киунугæ «Ирæф» ес æма æй уолæфуни рæстæги ба
фæккæсис?..
Цидæр фæлмæн æма мæмæ зундгин каст æрбакодта йи
рацæргæ нæлæстæг, уæдта мин æ гъуди балæдæрун кодта:
- Æз, мæ хор ракæнай, сумахау, аргъаун дæр æма фин-
сун дæр нæ зонун, ахур дæр некæд некæми кодтон, уæдта
мæмæ еци киунугæ дæр нæййес. Аци кадæнгæ æма уадзе-
взи ба мин нæ биццеу цалдæр хатти лæмбунæг бакастæй
æма мæ зæрди, мæ зунди ниххизтæнцæ. Нæбал сæ иронх
кæнун ...
Аци æцæг хабар цæбæл дзорæг æй, йе зин базонæн
нæй. Гъай - гъай, еугур финсгутæн Къостатæ æма Геуæр-
гитæ уæн нæййес. Фал уæддæр тундзун ба гъæуй... Косун
гъæуй уонйау...
Ести гъудибæл, кенæ ести цаубæл дæхе фæндæнттæ
рафинсæ, йе дæр, æвæццæгæн, фагæ нæй. Дзилли фæн-
дæнттæ, адæми рист æма бæллецтæ бауадзун фæгъгъæуй
рæсугъд, зæллангæма хумæтæг дзурддæлтæй...
Устурцийнагæннæмæесуæхæнуадзимистæдзæвгарæ
ке киунуги байаргъаун æнгъезуй, уæхæн нуриккон поэт-
тæ. Уонæй еу æй поэт Хохойти Энвери æмдзæвгитæ æма
кадæнгити æмбурдгонд «Амонди æрдæфæнтæ». Йе муху-
ри рацудæй хуæрзæрæги. Байамунд киунугæ кæд асæй

$р{()*да. бале мает орёл 47
стур нæй, уæддæр æ йауæ ба устур æй. Аци хатдзæгæн
хуарз æвдесæн æй кадæнгæ «Сау хъæма». Кадæнги медес
кæд царди зиндзийнæдтæбæл финст æй, уæддæр (мæнмæ
гæсгæ) устур дессаг æй. Гъæздуг тогцъир бийнонтæ æма
мæгур хъиамæтгæнæг, фал æцæг æма бæгъатæр лæхъ-
уæни æхсæн цæуй архайд. Дзæгъæли нæ загъдæуй: цард,
дан, æнауæрдон тох æй.
Хуæнхаг гъæуи уорскъох æлдар Æрсойти Зикирай
кизгæ Дунетæ сæ фиййау - саухелæ, фудхуз лæхъуæн Те-
бой хæццæ кæрæдзей бауарзтонцæ. Бауарзтонцæ бæр-
гæ. Дууæ æригон адæймагей фæндæ адтæй сæ цард баеу
кæнун, фал æлдар æ ихуæрст фиййауæн æ имонау рæсу-
гъд кизгæ раттунæн æ кой кæнун дæр нæ уагъта. Уой бæ-
сти æй еу гъæздугæн раттунмæ гъавта.
Устур гъулæггагæн, мулк рагæй æрæгæмæ дæр адæй-
маги уацари есагæ æй. Мулкдзæстæ адæймаг æлгъист æй
Дуйней Фарнæй. Уомæ нæ кæсгæй, бæгъатæр Тебо æ уар-
зон кизгай Дунети раскъафта. Фæдесонтæ сæ баййафтон-
цæ æма цардбæллон Дунетæ æдзардæй фæммардæй.
Тебо, раст зæгъгæй, неци фудгин адтæй, фал уæддæр æ
уарзон киндзаг Дунети мард æ уæлкъохтæ æрбахаста мæ-
стигæр Зикирай æнкъард тургъæмæ, æрæвардта æй æ пух-
цултæ нимæтбæл, уæдта æ сау циргъ хъæма, Зикирамæ ба-
даргъгæнгæй, ниллæгæма къуæзгæхъурихаттæй искарста:
- Нæбакодтон лæгдзийнадæ,
Гъа мæнæ дин сау хъæма.
Æрмæст мæмæ курдиадæ
Дæумæ уæхæн ес æма,
Æ фарсмæ мæ байвæретæ
Мæ царди хор Дунетæн.
Нæ бафсастан кæрæдземæй,
Уæддæр мæрдти исеу уæн ...

48 (^Сохоев (фнбер
ХатиркорæгТебой ниггæлстонцæ йи тар æма арф уæр-
мæмæ. Дунети байвардтонцæ... Цæйдæрбæрцæ рæстæг
рацудæй аци æверхъау бæлахæрцудбæл. Маст æма ристи
ханс, сæумон уомæл мегъау, райеуварс æнцæ, рæстдзий-
надæ æма зунд сæ бунатмæ æрцудæнцæ. Алли лæкъун дон
дæр рæсог кæнуй еу афони.
Еу бон ба æлдар Зикира æ фурттæмæ фæдздзурдта æма
син балæдæрун кодта æ унаффæ, æ фæндон:
- Кæмæ разиндтæй æхсарæ,
Ке туххæй адтæй фæдес -
Тæфирфæсмæ нæ колдуарæй
Æрбацудæй æдзæстхез.
Мæгур лæги цардгъæуагæ
Адæмуарзон хуæрзигурд,
Сауæдонау - зæрди уагæй,
Федар зунди сконд - æ дзурд.
Уарзти сæрбæл йе ’взонг уод дæр
Рамарунмæ лæвардта.
Уомæ гæсгæ хъæмагонд дæр
Мæ къохтæмæ равардта.
Кæмæ ес уоди ’хсарæ,
Уæхæн уарзт ма фæууиндæ ’й!?
Уой гъæуама æз рамарон?!
Нæ, мæ хæнцъойлаг, зинтæй!
Уарзти цади циргъ уодеснæ
Зæруæрдæмæ куд исуон?
Фæлтау цæрæд æнæресгæй,
Кæдмæ ин ес цæрæнбон.
Гурæй - гургин, курхон лæппо,
Нифсæй тухгин - æ рахаст,
Уæхæн лæгæн куд нæ радтон
Æз мæ кизги кæдзос уарзт?!.

<^Но?да взлемпет орел 49
Мæ размæ мин ракæнетæ
Мæ нæуæг хæстæг Тебой,
Мæ кæстæр кизгæ Ранетæ
Нурæй фæстæмæ уæд уой
Бæргæ уотæ дæр ку рауадайдæ, Тебо Дунети кæстæр
хуæри хæццæ ку исеу кодтайдæ æ цард ... Фал хеваст хъ-
исмæти карз тæрхон уотæ ку нæ рауадæй. Цардæфхуæрд
Тебой æнæкæрон æма тухгин кæдзос уарзт фæууæлахез
æй алцæбæл дæр.
- Арф уæрмæмæ уæд йи фурттæ
Ниххизтæнцæ æмуадæй,
Сæ сйахсаги цæстæнцъулдæй
Фæууидтонцæ дзухъмардæй.
Байзадæй ма зæрди хурфи
Фиди сау хъæма сагъдæй.
Тебой реуæй æ тог пурхæй
Сор зæнхæмæ фæттагъдæй.
Æ къæредæ сæри буни -
Æуодесæн нивæрзæн.
Æлхъивд къохти - уарзон лæвар, -
Мард Дунети къохмæрзæн.
Æдæуагæ, аци кадæнгæтухгин æма дессагæй. Рæсугъд
æма зæллангæвзагæй финст æй. Устур гъудитæ хумæтæг,
фалзæрдесгæдзурдтæлтæйнивæнстæнцæ.Арæхстгинæй
æвдист æрцудæй бонгинтæ - æфхуæргути æма мæгур
фæллойнæгæнæг адæми æхсæн рахастдзийнæдтæ. Гъæз-
дугутæ алкæддæр цъамар æма æдзæсгом ке æнцæ, йе си
бæрæгæй:
- Деденæггин игуæрдæнти
Уорс уæздæнттæн сæ нард фоне ...
Сæ дессаги хуæруйнæгтæн
Сойнæ гъазта сæ медкъос.
4

50 СЕ^Сохоев (э)н6ер
Æдонугæн ниуазтонцæ
Æфхуæрд лæги тæнæг тог.
Гъолтæй гъазæгау гъазтонцæ,
Цæмæн нæ бухстæй тæнуод? -
Устур гъулæгаггæн бабæй нæ мæнæ уоци цардарæзти
буни æркодтонцæ. Йе, дан, æцæг «демократон» цард æй.
Еци цъамар æма гиаур не ’мдогон гъæздугутæ нин нæуæ-
гæй нæ тæнæг уодтæбæл сæ цъумур къæхтæй æрхаттæн-
цæ. Æрмæст гъе уомæ гæсгæ дæр æй аци кадæнгæ ахсгиаг
æма гъæугæ. Еу загъдæй, еугур ранимад гъуддæгутæ есун-
цæ æма æвæрунцæ поэзий бæрзонддæр къæпхæнмæ.
Гъай - гъай, никки ма рæсугъддæр æма дессагдæр адтай-
дæ кадæнгæ æгæр берæ грамматикой æма си стилистикой
рæдудтитæ ку нæ адтайдæ, уæд. Зæгъæн:
- Зикира нин нæуосгорти
Æхецæн кæнуй фиййау.
Нæ тиллæги кунæг мортæй
Ку раскъæфуй цæргæсау.
Аци заманай цуппаррæнгъони уагъд æрцудæй дууæ
рæдуди. Дзурд «мортæй» финсгæ адтæй «мортæ», уæдта
дзурд «цæргæсау» хецæнгæнгæ адтæй къæдзугтæй.
Хохойти Энвери аййевадон литературой уадзимисти
киунугæ «Амонди æрдæфэенти» ма еци кадæнгæй уæлдай
берæ тухгин уадзевзитæ, берæ æмдзæвгити ба берæ къу-
плеттæ, ирд нивæфтудтæ æма гъудитæ ес:
- Уомæйладæ зæнхи реуæй лæсуй,
Æ уод есуй йи хормæ зумæг.
- Рауоз - бауоз бæргæ гъудæй,
Уарзт мæ зæрди нæуæгæй.
Мæ елхъина æрæскъудæй,
Цума адтæй къæлмæгæй.
- Хорæн арвæй кæд ескæд ес фæххецæн,

(^Ког^а ёзлетает орёл 5 1
Æрвæрттивдæй кæд æртæсуй арви гъæр.
Гъеуæд дæуæн дæр ес зæрдæй исесæн,
Æма иссерæн ниййерæг Мадæ ’ндæр!
- Йи донуордæг йи цъæх нæуæ
Ирдги ’мбæлдæй фелудта.
Æвзонг кизги даргъ дзиккоти,
Къирхуз бæрзау, рæвдудта.
Мæнæ аци зæрдæмæгъарагæ къуплеттæ æма хецæн
гъудиæдтæ æнцæ æцæг уодфæлсугъд поэзии, уадзимисти
киунуги сугъзæрийнæ къæрттитæ. Уæхæн хъазар къæрт-
титæ куд фулдæр фæуунцæ, уотæ гъæздугдæр, цæстиа-
хедгæ дæр, бæрзонддæр æма зæрддагон дæр фæууй киу-
нугæ дæр. Гъе уонæй хайгин æй финсæг Хохойти Энвери
исфæлдистадæ, уомæн ирд æвдесæн æй æ нæуæг киунугæ
«Амонди æрдæфæнтæ».
Берæ æппæлæн зæгъддæлти аккаг æй æмдзæвгæ «Мæ
цардæфхуæрд æрдхуардæн». Аци уадзевзæ кæд асæй
æдеугур æхсæрдæс рæнгъи æй, уæддæр æ гъудитæ æма
æ зæллангдзийнадæ ба устур æнцæ. Киунугæкæсæги деси
бафтаунцæ мæнæ ауæхæн оригиналон рæнгъитæ:
Тæнтъех росбæл ирд фæрдгутæ
Зир - зир къохтæй нæ сæрфун.
Мæ бæллецти сау пъæстутæ
Пурх - хæлеутæй æстæфун.
Уæхæн тухгин, искурдиадæгин æма рæсугъд уадзи-
мистæ берæ ес киунугæ «Амонди æрдæфæнти». Уони рæн-
гъи æнцæ: «Дони тæх æма тугул дор», «Дæхе мæнмæ мабал
ласæ», «Æз дæн æнæ дæуæй, куд бон æнæ хорæй» æма æн-
дæртæ.
Цæмæдессаг æма рæсугъд финст æнцæ, аци
киунуги прозæй финст æмдзæвгитæ ес, етæ дæр. Аци фæстаг
рæстæги ауæхæн прозæй финст æмдзæвгитæ финсунбæл

52 (^Сохоев (^рнвер
исйеллæг æнцæ еуæй - еу финсгутæ æма поэттæ. Зæгъун
æнгъезуй - берæ си фæууй хуарз, рæсугъд медесгин уад-
зимистæ. Фал си беретæми ба цидæр къæдзæ гъуди, кенæ
еске барæхуст зæгъддитæй уæлдай неци фæууй.
Хохойти Энвери прозæй финст æмдзæвгитæ æнцæ
гъудитæй дæр, нисантæй дæр, уæдта фæлгонцтæй дæр
хуæрзæнхæст, рæсугъд финст æма цубур.
Финсæг Хохойти Энвери нæуæг киунугæ «Амонди
æрдæфæнтæ» ка байаргъауа, йе æнæ искæнгæ нæ фæуу-
одзæнæй мæнæ ауæхæн хатдзæгтæ: фæззиндтæй нæ ли-
тератури (поэзий) нæуæг стъалу, Хохой - фурт ба федар
къахдзæфтæй хезуй поэзий нæуæг бæрзæндтæмæ.
МАЛИТИ БАТРАЗ, финсæг æма публицист.
(Республикой газзет «Дигорæ», 1997, 20 февраль).

<^р{о?%г1 взлетает орёл 53
«КОЕ-ЧТО ИЛИ ОТ ЧИСТОГО СЕРДЦА ...»
Отшумела шальная гроза,
И в затишье, нахлынувшего строго,
Посмотри: воспарила звезда
И упала к родному порогу.
(Гроза в День Победы),
Маргарита Ногтева.
МАРГАРИТА ВАСИЛЬЕВНА НОГТЕВА
(1936-2013)
(Выдержки из преписки о творчестве Энвера Салафи-
ровича (Савельевича) Хохоева и кое о чём другом ещё
известной подмосковной поэтессы -переводчицы
Маргариты Васильевны Ногтевой.)
Я надеюсь, Энвер Салафирович (Савельевич), что наше
творческое содружество основывается на взаимном
доверии.
По-моему, осетинский язык обладает звучностью
полногласий. Это один из самых певучих языков.

54 (^Сохоеб (э)и6ер
Сквозь подстрочник виден Ваш лирический характер,
поэтическая душа, стремление обрести гармонию.
Я усмотрела - впрочем это и видно из Ваших
подстрочников-то, что Вы человек-тонкий, душевный, поэтически
настроенный. Вы - достойный поэт и переводить Ваши
художественные произведения было мне - не скрою - очень
приятно. Не люблю переводить кого попало и «абы как»
и предпочитаю всю жизнь писать оригинальные - стихи,
прозу.
Я нащупала по - моему Ваши излюбленные мотивы: аул,
обычаи предков, природа, Любовь. В этом Ваша
самобытность, приверженность основной теме.
Стихи в чём-то запредельны. Вы хотите сказать о
несказанном и земным куцым языком назвать то, что есть
в каждом из нас и связывает нас с матушкой - природой,
землёй, и космосом, наконец. Подобные состояния души
и образы мне в общем-то близки. Предпочитаю, как и Вы,
трёхсложные размеры как наиболее просторные длы
выражения запредельного, этого вечного соперничества
между природой и его величество Человеком.
Часто вспоминаю Ваш сказочный край Иристон, бело-
главый Казбек, гордый Уаза и своенравный Терек.
Я страдаю каждый раз, когда получаю удручающие
информации о положении дел Северной и Южной Осетии. Всем
сердцем и душой привязана к седому Кавказу, его мудрым
народам, знаю их лучшие черты, искренность, смелость,
доброту и хочу пожелать Вам всем мира, благоденствия и
взаимопонимания, а вам Энвер Савельевич (Салафирович)
отдельно, быть верным Поэзии, которая, к великому счастью,
не знает границ, ни чрезвычайных положений.
Теперь по поводу книги. Действительно, долг поэта
велит мне поддержать Вас в ответственном и смелом деле

<^Ко?%а взлетает (грёл 55
издании сборника. Я бы Вам всё - таки не советовала
медлить. Стихи у Вас зрелые, мудрые, элегические. В них и дух
времени и колорит родного края.
Любая книга стихов - это документ эпохи и Человека,
живущего во времени и в пространстве. Вечность, как
морские волны, перекатывается из строки в строку. Поэтому
надо издавать то, что уже написано. Потом пойдут другие
художественные произведения, может быть не похожие на
предыдущие.
Поэзия должна быть самобытна, таинственна и
неповторима.
...Мы создадим книгу художественных произведений,
которая, думаю, не оставит читателей равнодушным - в
Ваших произведениях честный волевой характер, колорит
народных обычаев, и неповторимая великолепная
природа Кавказа.
Перевод, как и писание произведений, для меня
остаётся неким священным таинством.
Да, не скрою, особенно мучительно давались
«Монолог горного родника» и поэма «Разделённая любовь», да
так, что захотелось снова в осетинские ущелья, вздохнуть
острого горного воздуха, послушать говор речек,
полюбоваться очередной раз Цейским и Караугомским ледниками.
Творчество- поступательный процесс. Первая книга на
русском языке - это только начало разговора со
всероссийским (и не только...) читателем. Он ждёт Ваших
художественных произведений с нетерпением, уверяю Вас.
Верю в наше дальнейшее сотрудничество.
Желаю Вам, Энвер (Савельевич Салафирович), новых
творческих успехов на благо осетинской (российской)
художественной литературы!..

56 ^Сохоев (э)и6ср
«КУ ИСТÆХУЙ ЦÆРГÆС...»
Жизнь - чистое пламя;
Мы живём с невидимым солнцем
внутри нас.
Т. Брану
Адæми размæ æргомæй зæрди уайтæ æрдзорун æн-
цон гъуддаг нæ ’й, уомæн æма етæ алци æстæфæг æнцæ.
Нæдæр син расайæн ес мæнгæ дзубандитæй, нæдæр
мæлгъæвзагæй зæрдæвæрæн таустæ ракæнæн, нæдæр
ба сæбæл гадзирахатæй рацæуæн. Устур ацъагъуæ æма
искурдиадæ гъæуй дзиллити - кæсгути зæрдитæмæ
фæндаг иссерунæн. Уонæн сæ ристæй ку нæ ресай, сæ
зиндзийнадæбæл зин ку нæ кæнай, сæ мастбæл - гъæрз-
гæ, сæ цийнæдзийнадæбæл - цийнæ, уæд дин еумæй-
агæй неци ес сæ хæццæ. Еци уæззау ихæс хауй алли
дзилли æхсæн цæрæг адæймагмæ дæр, уæлдайдæр ба
финсæгмæ. Уоци гъуддаг хуарз лæдæруй Хохойти
Энвер, æхецæн æй ихæсбæл ке нимайуй, йе ба бæрæг æй
æ уадзевзитæй, Хохойти Сæлафири фурт Энвер (Биркъи-
сати Тебо) æй, фæстаг æнзти аййевон литератури даргъ
ауæдзи уæлдай искурдиадæгиндæрæй æхе ка равдиста,
уоци æригон фæлтæри мийнæвæрттæй еу. Хохой - фур-
ти уадзимистæ арæх фæззиннунцæ периодикон мухури:
газзетти æма журналти. Æрæги бабæй Энвер (Тебо) киу-
нугæаргъаугути зæрдитæ барохс кодта йе ’мдзæвгити
дуккаг æмбурдгонд «Амонди æрдæфæнтæ» - й. Къæрц-
цгъос киунугæкæсæг алкæддæр æнгъæлдзау æй нæуæг
киунугуæмæ. Фæндуй нæ, автор æ кæсгути - аййевадон
дзурд уарзгути размæ ци хунæ рахаста аци хатт, уобæл
минкъий лæмбунæгдæр æрлæуун. Фиццагидæр бал мæ
ци зæгъун фæндуй?

<^КоЛ)а взлетает орёл 57
Аци киунугæ кæрæй - кæронмæ ка бакæса, йе æнæба-
феппайгæ нæ фæууодзæнæй райдайæнæй фæстаг рæнгъи
уæнгæ поэт ке лæууй еци - еу ханхæбæл, уой. Адæмæн -
сабур цард, уарзæг зæрдæн - уарзт. Алли темæн дæр Хох-
ой - фурт æ къума раигон кæнунæн иссеруй æхе дæгъæл.
Киунугæ райдайуй æмдзæвгæ «Ду - нæ дарæг, нæ -
Мадæ, нæ - Зæнхæ» - й. Рагон Зæнхæ рахæнгин ке адтæй,
уой не 'гас дæр хуарз зонæн. Берæ æгъатир тогкæлдтитæ
ниццудæй ибæл. Фал уонæн уидæ историон, объективон,
кенæ ба субъективон бундор.
Нуртæккæ зæнхæбæл ци лæгмарæн тугъддитæ цæуй,
уоми ба еунæг бундор дæр нæййес тогниккалдæн, - содз-
гæ арт еу рауæн ку ’ссодзуй, æма ку басабур уй, уæд иннæ
рауæн æнæ сциренгæнгæ нæ фæууй мадзал. Æма поэт
дзоруй:
- Æма бабæй скæсис итигъд арвмæ,
Ахид, мадау, фестъæлфис тæссæй.
Æма зæнхæ æ нидздзинæзти коруй æ реубæл исхаст
зæнæгæй еу ахсгиаг гъуддаг:
- Мабал ’рхауæд цард тугъди ехуардмæ.
Дуйне сцох уæд уодесæг хъуæцæй!..
Хъазар Фидибæстæмæ æнæкæрон уарзт идарддæр фе-
даргæнгæ цæуй, рæхиси цæгау, æ иннæ уадзевзæ «Хорæн
арвæй», зæгъгæ, уоми дæр:
- Хорæн арвæй кæд ескæд ес фæххецæн,
Æрвæрттивдæй кæд æртæсуй арви гъæр,
Гъе уæд дæуæн дæр ес зæрдæй фæххецæн,
Æма иссерæн ниййерæг Мадæ ’ндæр!
Энвери киунуги ци аййевадон уадзимистæ ес, уони
фулдæр хай æхе цардбæл финст æнцæ, куд - монолог, - ав-
торæн æхе хæццæ, растдæр зæгъгæй ба, медзæрди хæццæ
монолог, уотæ. Царди медæгæ зин æма стонг, еххуаст æма

58 (^Хшоеб (э)//6ер
хори тæвдæ, гадзирахатдзийнадæ æма сайд. Фæливддзий-
надæ æ рагъбæл кæд еске бавзурста, уæд Хохой - фурт
дæр. Гъуддаг æнæнгъæлæги уотæ рауадæй æма Энвер
царди æ берæ нифситæй æнæнецæмæй райзадæй.
Фал уæддæр зин уавæрти дæр æ цæрæццаг зæрдæ
фæууæлахез æй хорхбæлхуæцæг пессимизмбæл. Æ
царди гакъон - макъон фæндæгтæбæл, гъудитæ нивæндгæй,
поэт бабæй дзоруй:
- Нæййе-хуæцæг-мæнгбазуртæ,
Дæн козбауæй зæрдæцъæх...
Мæ цард - зин, гургъахъхъ, къузуртæ,
Нæ мæ скъæфуй царди тæх.
Уæлдæр куд загътон, уотæ æ нифсдæттæг оптимизм
фæууæлахез уй:
- Ци еунæгдæн, аци бонæ,
Куд мæ гъæуй зæрди гъар!..
Цард, кæнæ мæн ристæнсонæ,
Уæддæр кæндзæн мæ цæлхъ зар!
Нæ зонун, æвæццæгæн, ирон - дигорон литератури еу-
гур науæргиндæр аййевадон уадзимистæн æз, ка ’й зонуй,
се ’мбес дæр нæ байаргъудтон, фал си ци бакастæн, уони
æхсæн ба æрæвæрун æмбæлуй æд зæрдæнифс мæнæ аци
æмдзæвгæ куд æ фæлгонцæй, уотæ аййевдзийнадæй дæр.
Уадзевзæ хæссун еугурæй дæр, уомæн æма си дууæ стъ-
æлфи кæми ниввæрай, уæхæн фæццох гæнæн нæййес:
- Мегътæ-арви дунст фæздонæ,
Хори тунтæ сæ доцæг.
Æбакæнæг - хуæдидонæ
Мегътæй - думгæ æмпъозæг.
Сæгъи цæстау арви цъæхæн
Цæмæн гъæуй æмбæрзæн?
Сухæ зæнхи фæлмæртæхæн

<^Ко?да взлетает орел 59
Деденгутæ - нивæрзæн.
Мегътæ - арви дунет фæздонæ,
Уомæйлади фæххуæцæн.
Цума думгæ цауæйнон æй,
Уотæ кæнуй æскъæрæн.
Æ нæрæг тæрсæн гæрæхтæй -
Къадзол - мадзол æрттевæн.
Уотемæйти фæууй мегътæн
Арви реубæл сæ цæуæн.
Ци ма уа цума уонæй аййевдæр æма зæрдæбæл, цæ-
ститæбæл уайгæ дæр фæлгонцтæ?
Поэт æма æцæг поэзий ахедундзийнадæ æхсæнади,
еци мотив нæуæг нæй аййевадон литератури, фал имæ Эн-
вер ба кæсуй æхе цæстингасæй, æхе зæрдæй аргъ кæнуй
уоци нисанеуæгæн. Зæрди ци зар сæвзура, уобæл ций-
фæндуй æхгæнæнтæ ку сæвæрай, уæддæр æндæмæ над
агордзæнæй, на ма ин рацæуæнвæтгæ нæййес, зæгъгæ,
уæдта адæймагæн æ фæрстæ дæр ратондзæнæй.
- Бæмпæгæй дæр рæуæгдæр æй, уæнгбуройнæ,
Æнафони давæгау гъузуй цума ...
Бæхау ибæл неке бакæндзæй идонæ,
Дуарау ибæл нæ ниввæрдзæнæ къума.
Тъæрау мæнæн дæр мæ реуи уарзт исзинг æй,
Мæ нидæн зар кæд ескæмæ фегъуса ...
Æцæг Поэзи - устур нифси мæсуг æй,
Седуй мæнмæ куд салдатмæ туруса!
Зæнхи агъазйау тумбулæгбæл ци берæ æнæраст гъуд-
дæгутæ цæуй, етæ поэти зæрди арф никъæттæй изайун-
цæ, сарсийнæй фæлсодзæгау сæ фæлсодзуй æ раст уоди
цъаймæ. Хæрандзийнадæ æвгæрдуй рæстдзийнади, æма
си æвзурун кæнуй ристадæ. Уотæ цъусунæги бахауй æма ’й
æ цард дæр нæбал фендавуй, донадæ кæнун ин райдайуй.

60 (^охоеб (фнбер
Фал имæ фæззиннуй размæхонæг нифс æма ’й йе нæ уад-
зуй фæккеун. Уоци нифс ба æй æ ниййерæг мадæ - зæнхæ.
- Зиндзийнæдтæй уæхерий сау хонхмæ,
Амуранау бæттæнтæ - рæхистæй.
Гъе уæддæр цæудзæнæн царди тонхмæ,
Нæ фæттæрсдзæн æппун неци ристæй.
Дуйней Фарнæ! Æз нецигор дæн,
Æррæстæдæр цардæн æ рæстадæ
Нихъулуй лæхъумай ...
Еци уæззау катай хуæруй нæрæмон поэти зæрди уедæг-
тæ. Хохой - фурти исфæлдистади сæйраг менеугутæй еу
æй йе æма ций фæндуй темæ ку райса, уæддæр имæ гъæу-
ама ести оригиналон гъуди бахæсса.
Уæхæн финсæг нæ зонун æма æ ниййерæг мадæбæл
гъар рæнгъитæ ка не сфæлдиста. Фал сæ ку аргъауай,
уæдта сæ фулдæр райдайунцæ «фехсуд», трафаретон, еци
- еу гъудитæ, зæгъæн: «Мади фарнæ», «Мади фæлмæн къ-
охтæ», «Мади табедзæ» æма уотæ идарддæр. Энвер æхе
хезуй еци гъуддагæй. Уой хигъд æ къохи æфтуйуй еумæй-
аг теми æхе сæрмагонд æнæ еске бафæнзгæ фæлгонцтæ
саразун. Æхе уодау адгин æма ин хъазар æнцæ ниййерæг
мади куствæллад къохтæй лæмбунæг худ дзабуртæ. Кæд
хецæнтæй фæйнæ рауæнеми цæрунцæ, кæрæдзей æстæн-
мæ уинунцæ, уæддæр ин æ дзабуртæ ба дæттунцæ имонау
гъардзийнадæ, зæнхон хор - мади къохти фæлмæн бам-
бæлдау. Дууæ дзабури фестадæнцæ мадæ æма æ хестæр
бæдоли æхсæн уарзти хед:
- Дзабуртæн гъе нур раевгъудæй
сæ радæ,
Æма бфЕхсудæй кæддæри лигъз уафс ...
Адтæй мæ дзабурти уарзти
гъардзийнадæ
Æма мæ кæд уомæн кæнуй фæлмæн тафс?!

<^КоЛ)п Излетает орёл 6 1
Аци киунугæмæ Хохой - фурт бахаста цалдæр прозæй
финст уадзевзий. Æнцæ æлвæст æма арфгъудитæгин.
Автор æхе хезуй уæлдай нæгъæугæ фæззелæнтæй. Прозæй
финст æмдзæвгитæй киунуги хъаппæ кæнуй тухгиндæр.
Сæргæндтæн син арæхдæр райсуй рагон æмбесæндтæ:
«Деденæги æ рæсугъдбæл тундæуй», «Нифс мæсуг æй»,
«Агорагæ - ерагæ ’й», «Æргом дзурди къæмæ нæййе» æма
уотæ идарддæр.
Йе, ке зæгъун æй гъæуй, æй автори фæххуæцæн, уонæй
сæ гъудитæ кæнунцæ, саздахъи къæлæтау, æлвæстдæр.
Сæрмагонд хаймæ рахæссун æмбæлуй, поэт уарзтбæл
ци уадзимистæ ниффинста, уони.
Уæлдæр куд банисан кодтон, уотæ Энвери цард мæхе
дууæ цæстей рази ку нæ цудайдæ, уæддæр ми баирагæс
адтайдæ, цæбæл финсуй, йе æцæгдзийнадæ ке æй, йе.
Уобæл мæ æууæндун кæнунцæ æ ристæфхуæрд зæрдæй
ратæдзгæ рæнгъитæ дæр. Кæд æй царди мæнгарддзий-
надæ, куд не ’мбæлуй, уотæ рауурститæ кодта, уæддæр
поэти нифс нæ басастæй, æ зæрди гъигæ æ зæрди зари
байвæрун бацæй æ бон. Мæнмæ гæсгæ ин æнтæсгæ дæр
минкъий нæ бакодта. Уогæ раст нæ уодзæнæн, еу цалдæр
феппайуйнаги мæмæ исæвзурдæй æма уонæбæл ку не ’р-
лæууон, уæд. Зæгъун ин цæстуарзонæй.
Энвер арæх пайда кæнуй архаизмтæй, фал ин алкæд
бунати æвæрд ба нæ рауайунцæ. Хаттæй - хатт уотæ низ-
дохуй гъуди æма ’й киунугæкæсги бон райхалун нæбал
фæууй, æгæр мæрзæздугъд æма зин лæдæрæн ин рауай-
унцæ. Зæгъæн: «Ахидт уалдзæги тæмæни фæууинæн еу
уæхæн гъуддаг: хори лæфинттæй къæбæл тахт, имонау,
нæуæгхунд ностау» æма уотæ изолдæр.
Лæдæрун æй, автор æ гъуди нивæфтуддæрæй равде-
сунмæ ке тунстæй, уой, фал, - Энвер, ду гъæуама зонай,

62 (^Кохоеб (фнбер
ду финсæг дæ, киунугæргъауæг ба аргъауæг ке æй, уой.
Ду æй куд лæдæрун кæнис, уадзимистæкæсæг дæ æнхæст
уотæ нæ балæдæрдзæнæй. Уой гъæуй хуæрзхумæтæг æнæ
здухст фæлгонц, цæмæй ин уа æнцон кæсæн æма æнцон
багъудигæнæн.
Аййевадон литературæ уарзæг æ зæрдæбæл ци нæ ба-
дара, еци уадзимисæн æ ниффинсун дæр æма мухури æ
рауадзун дæр неци ’й.
Никки ма - еу тæхсгæ нез. Айдагъ дæумæ йе нæ хауй,
фал не ’гасемæ дæр. Æмдзæвгæн æ цифуддæр æзнаг æй
дзурди разæй апостроф. Æма си, æвæццæгæн, фæйй-
ервæзæн дæр нæййес, фал си гæнæн æма амалæй пайда
кæнун гъæуй, æнæбæрæгдæр кæми уа, уæдта ин æнæ бай-
вæргæ кæми нæбал уа, уæхæн рауæнти. Дæумæ ба зæгъ-
æн:
- «Мабал ’рхауæд цардтугъди ехуардмæ ...»
Æма идарддæр еци уадзевзи аргъауæн:
«’Нæуинон фæууæнтæтугъди ностæ ...»
Уоци дзурдтæлтæ кæсунмæ дæр зин æнцæ, уæдта
нихъуæргæ кæнунцæ поэтикон рæнгъити сконд, сæ му-
зыкалондзийнадæ, сæ аййев зæлланг. Æнгъизтæй сæбæл
лæмбунæгдæр бакосун.
Байамунд киунугæ æнаййепп нæ разиндтæй коррек-
торон æма орфографион рæдудитæй дæр. Уогæ уонæбæл
нæбал дзорæн, уомæн æма æгæр берæ бунат ахæссунцæ.
Æрлæуун ма мæ фæндуй еу ма гъуддагбæл дæр. «Фиц-
цагидæр бал дæ бакаст» - , зæгъгæ, фæззæгъунцæ адæм.
Киунугæ «Амонди æрдæфæнти» æз æ «бакастæй» неци
æрæстæфтæн хиццагæй. Киунуги æндаг цъарæ гъæуа-
ма æ кæсæги фиццагидæр æхемæ æлваса æ «бакастæй».
Идардæй бакæсгæй, гъæуама зиннонцæ - муггаг, ном,
уæдта æ сæргонд.

(^Когда бзяетает орёл 63
Ами ба киунуги сæргонд бакæсунмæ гъæуй лупæ, ца-
линмæ имæ хæстæг нæ бацæуай, уæдмæ ’й нæ равзард-
зæнæ...
Æндаг цъарæ гъæума дзора киунуги медесбæл. Ами ба
си уæхæнæй неци фæууидтон.
«Ку истæхуй цæргæс», зæгъгæ, дзæгъæли хумæтæги
не схудтон мæ уацхъуди сæргонд. Цæргæс ку стæха арви
ирд æма итигъд гъæбесмæ, уæд имæ гъæуама цæстæ кæ-
сунæй дæр ма æфсæда. Нифсхаст хуæнхаг цæргæсау ис-
тахтæй поэт Хохойти Энвер дæр. Æрмæст уомæн æ арвон
итигъдадæ æй дзилли зæрдæ, æ киунугæкæсгутæ ба - æ
итигъд æма федар базуртæ.
Рæствæндаг кæнæнтæ дæ уоди æрдæфæнтæй исфæл-
дист рæнгъитæ еци æнæбун рæсугъд денгизи, Энвер!
КОЛИТИ ВИТАЛИ,
поэт, журнал «Ирæф»-и бæрнон секретарь.
(Республикой журнал «Ирæф», 1997, 2).
ЦАРДАМОНД
ХОХОЙТИ ЭНВЕР
Адæм райгурдæнцæ, цæмæй æнхус кæнонцæ кæрæд-
земæн: куд къох æнхус кæнуй къохæн, къах - къахæн, сæр-
ккаг æфсæрæ - бунккагæн.
Марк Аврелий
Хуæздæр ма ци ее
Нур æмдзæрæй?
Уобæл æй мæ дес,
Уо мин æнæ рес,
Уарзт хуæздæр æй!

64 <Е$&охое6 (фнбер
Рæсугъд цардамонд,
Æмбал-хорæн ...
Кæдзос æй мæ уод,
Хуцаумæ - бæрзонд,
Лигъстæй корæн.
Размæ рахуæцæн,
Цард æндзæр æй,
Хъаурæ рахæссæн,
Уарзгæй ракæсæн
Æнзти сæрæй.
Уарзт - царди æмбес,
Нифскъæсæрæй,
Æмбал ин нæййес.
Хуæздæр ма ци ес
Боц хуæрззæрæй!?
«... БУДТО ВЕТЕР НА ЗАРЕ ВЕСНОЮ ...»
Имя молодого поэта Энвера Салафировича Хохоева
хорошо известно любителям поэзии нашей республики.
Его стихи и рассказы регулярно печатаются на страницах
республиканских газет и журналов, вышли отдельными
сборниками в местном книжном издательстве «Ир».
Стихи Э. Хохоева отличаются мягким лиризмом,
глубокими раздумьями о назначении человека в мире, немало
задушевных строк посвящает он и родному краю, его
мужественным и трудолюбивым людям.
Очень интересно сказала о творчестве Хохоева
московская поэтесса, переводчица Маргарита Васильевна Ногте-

<^Но?^а взлетает орёл 65
ва, которая перевела цикл стихов для газеты «Литературная
Россия»: «Хохоев - поэт лирического звучания, солнечного
темперамента, родниковой чистоты и горной высоты ... Все
эти качества несут его простые безыскусные стихи,
навеянные образами родной природы, сказаниями и обычаями
предков, живыми картинками сельского быта ... Поэт тонко
чувствует юмор, ему не чужда умная насмешка, ирония ...»
И вот недавно Энвер Хохоев подарил любителям
поэтического слова свою новую книжку «Отблески счастья».
Судить о том, получилась она или нет, предоставим
многочисленным читателям, а мы хотим лишь привести из неё
несколько поэтических строчек в переводе Маргариты
Ногтевой.
Будто ветер на заре весною
Мою люльку ласково качает.
Пышет печка
жаркой краснотою,
И дымок, как тучка, исчезает.
Он играет лёгкими колечками
С золотою пряжей облаков.
Не наденешь на коня уздечку,
Двери не закроешь на засов,
И не свяжешь крылья
птахе нежной,
Коль навеки
в моём сердце гордом
Поселилась дерзкая надежда
Быть твоим, Поэзия, дозорным ...
М.ОРИСОВ
(Республиканская газета «Северная Осетия» 3 сентября
1998 года №167 (22723).

6 б еРСохоеН $н6ср
«АМОНДИ ÆРДÆФÆНТÆ»
Поэт, ищи слова,
Пиши с душевной болью
О чуде мастерства,
О любви и доброй воле.
Кайсын Кулиев,
балкарский поэт.
Æцæг поэзийæй хайгин æй поэт Хохойти Энвери
исфæлдистадæ. Уомæн хуарз æвдесæн æй æ нæуæг киуну-
гæ «Амонди æрдæфæнтæ». Мухури рацудæй Дзæуæгигъ-
æуи - киунугæуадзæн «Ир» - и. Киунугæмæ хаст æрцудæй
æхсай авд æмдзæвги æма дууæ кадæнги (поэми).
Еу- инсæй анзи мæ гъос дарун Хохой - фурти исфæл-
дистадæмæ. Нæуæгзæрдæмæгъарагæ литературой уадзи-
мис ку ниффинсуй, уæд мин зæрддаг, устур хъазар, æнæн-
гъæлти лæварау æхцæуæн фæууй æ фæззинд мухури.
Энвери исфæлдистадæ адæми зæрдитæмæ ке цæуй,
уомæн аккаг æвдесæн æй еу уæхæн гъуддаг. Гъома, æ уад-
зимистæй цалдæр тæлмацигонд æма мухургонд æрцу-
дæнцæ уруссаг, украинаг, туркаг æма балхъайраг (æссон)
æвзæгтæбæл.
Не ’гасемæн дæр нæ дарæг æй фæтæнреу Зæнхæ. Уо-
дæгас адæймагау, - мадау имонау æвзагæй дзоруй поэт æ
киунуги тæккæ райдайæни:
- Ду - нæ дарæг, нæ мадæ, нæ зæнхæ,
Зонун, рахæнгин æй дæ бауæр.
Цал хатти дин хай фæцæй сау фудæнхæй,
Уæддæр исуст нæййес дæ хъаурæн. -
. Йе цох нæ зонуй тогæйгъæст, хедиæртад, бæркадæй
æмидолæ, таукел æфсийнау, Мадæ - Зæнхæ æ астдзæгъ-
дагæ гъæнтæй:

<^р{о?$а вметает орёл 67
- Нур дæр ма уонæй гъæрзис, ка ’й зонуй,
Дæумæ æрæздæхунцæ фунтæй,
’ Ма дæбæл сугдзæстæй æрбабон уй. -
Æма бабæй искæсуй Зæнхæ итигъд арви æзмæнст ре-
умæ. Ахидт фестъæлфис, ниййерæг мадау, дæ фуртæссæй.
Корæгау Дуйней Фарнæмæ цума фæкковуй:
- Мабал ’рхауæд цард тугъди ехуардмæ,
Дуйне ’сцох уæд уодесæг хъуæцæй!
Уæлдай зæрдæлхæнгæдæр рауадæй уадзевзий кæрон-
бæттæн къумæлхий. Поэт арæхстгинæй æ зæгъуйнаг зæ-
гъуй:
- Лæфийнæ носæд дедени ростæн,
Мудибиндзæ кайæд адгийнаг,
Нæуинон фæууæнтæ тугъди ностæ,
Амондгинæй цæрæд Адæймаг!
(5-агфарс).
Киунуги зингæ бунат ахæссуй кæдзос уарзондзийна-
ди темæ. Æцæг Уарзт нури доги æй хъæбæр зин иссерæн,
æвæдзи, æцæг поэтау.
- Æз дæн æнæ дæуæй, куд бон æнæ хорæй,
Де 'ной метæруард дæн, цума сæрдигон.
Де 'ной дæн, цума зæрбатуг - æнастъонæ,
Де 'ной мин фенадæй мæ цард ахæстонау ...
Кизгæ лæхъуæнæй æнæбари фæххецæн æй:
- Иссæй нæ фæххецæн зæрди нæхст циргъ туассæ,
Де 'ной деденæг дæн, цума фæсахæр ...
Æма æппунфæстаг лирикон хъайтар кизгаймæ, фæрсæ-
гау, дзоруй:
- Кæд мин базондзæнæ, мæ хор, мæ уавæр?..
(Æмдзæвгæ «Æз дæн æнæ дæуæй, куд бон æнæ
хорæй» - 33-аг фарс).

68 (ЕрСохоеб (э)н6ср
Иннæ уадзимиси (æмдзæвгæ «Дæ кæддæри сæре-
барæ ...» 33-аг фарс) уарзон киндздзон кизгæ æндæр
лæгмæ æ рохс амонди фæдбæл æрцудæй. Æ кæддæри
сæребарæ, цонги æстæвдæн дууæ даргъ сау биди
кедæр киндздзаг метхуз цилле сæрбæттæн æхе барæ
бакодта (нæ рагон дигорон æгъдаумæ гæсгæ). Кæддæри
уарзæнтти æвеппайди хæрхæмбæлди цубур усми, гъай
- гъай дæр, иссæй æригон силгоймаги уарзт зин сæт-
тæн. Æхст фатæн, дан, фæстæмæ æздахæн фæткæ нæбал
фæууй ...
- Адтæй сабий дæ гъæбеси,
Цард уидтай ду æ цæсгоми. -
Йи кедæр уодæнкъайæн æд мингий адгин бæдолæ, йи
лæхъуæн нæ уæздан æгъдаумæ гæсгæ æ над равардта,
фал силæстæг ба:
- Ду не сдзоргæй, нæ ниррезгæй,
Нæ зудтай мæ, цæветтонгæ,
Уотæ севгъудтæ уайтагъд.
Ке зæгъун æй гъæуй, лæхъуæн хуарзау нæбал фæцæй.
Æ фурсонтæй ма устур цибæлæй сæ фæсте бæргæ кодта
æрра каст, фалæ...
Зæгъун гъæуй уой æма ке фæррæстмæ æнцæ сугъдæг
уарзондзийнадæбæл финст иннæ уадзевзитæ дæр: «Ис
дæ толпар - кизги мадæ», «Изæригон», «Ехх, мæнæ ба-
бæй мæн мæ сæнттæ кумæ раскъафтонцæ», «Иронхуати
рæхги уодзæн» прозæй финст æмдзæвгитæ: «Деденæги
æ рæсугъдбæл тундæуй», «Хуæрзбон мæ идзулд кизгон
догæ», «Сæлфунæг кодта», «Амонди æрдæфæнтæ».
, Нæ уæлиуон дуйнебæл зæнхи зелгæтумбулæгбæл ний-
йерæг мадæй хъазардæр ка ес? Неке! Байгъосæн поэтæн
æхемæ:

^Ког^а вметпет орел 69
- Хорæн арвæй кæд ескæд ес фæххецæн,
Æрвæрттивдæй кæд æртæсуй арви гъæр,
Гъеуæд дæуæн дæр ес зæрдæй исесæн,
Æма иссерæн ниййерæг Мадæ ’ндæр! - (7-аг фарс).
Фидæй седзæр, дан, рагæй - нурмæ дæр седзæрбæл
нимад нæ цæуй. Ниййерæг мадæ ба зæнæгæн, æнæмæн-
гæ, сæ зæнхон фæлмæн æма имонау хор æй. Энвер æ
седзæр мадæ (Гобеон Марой - Маруси) сорæт æхерди-
гонау исфæлдиста: иуазæгуати æрцудæй æ райгурæн гъ-
æубæстæмæ - æ цæгатмæ. Æхсæвæй, æ фæллад уадзгæй,
ба æ адгин цубур фуни уинуй:
- Фæццæйзиндтæй, фæ, мæ мадæ,
Бор къæртрæзти - тахт киндзау.
Нæуæг ностæ фурбоцæн æ берæ зæрдæлхæнæн
лæвæрттæ тæтонæй нæзонгæ цъидигътæн бацæйиурста,
æрмæст:
- Бæргæ имæ бараггенæй,
Бацæйуадтæн рæувадæй,
...Хицæ кодтон æнккæтемæ;
Неци мæбæл æруадæй. -
Тухст медфуни фурхæкъурцкудæй æ бицъинæг æскъ-
удæй йи седзæр рæвдудгъæуагæ кизгæн. Æригъал æй ...
Зæрдрæсудæй:
- Нæййес Мадæ ... Еузиннæг ...
Зæу - зæу, уомæл, тъинг - фæрдугæй
Нæбал ирдта баз «æфсес ...»
Нæсæрзелæггиндзаман,нæустурæнамонддзийнадæн,
рауæйæ - ралхæнæ иссæй. Адæм аллихузон мулкитæй
æфсес нæбал зонунцæ, æрмæст сæ меддуйне ба, айки
хъозгау, æй фурревæд. Цæстуарзондзийнадæ, æрттевгæ
цъете зинг хормæ тайæгау, тайуй - исæфуй. Æлхæнæн ба
ин цийфæнди берæ æхцати цъæпæратæй дæр ку нæййес

70 (ЕрСохоев ^рнбер
Уоци гъуди æвæрд æрцудæй еу цубур æмдзæвги (10-аг
фарс.)
- Æлхæнисалцидæрдудæзæрдифæндон,
Ес дæ дзиппи фурберæ, фурберæ æхца.
Фал уобæл уæд æз ци хузи ба æууæндон:
Нæ адæймагдзийнадæ уæййаг куд исуа
’ Ма ’й исуа ескудæй балхæнун, ба дæ бон?
Силгоймæгти астæу нури доги, хуæцгæ карз незау, ис-
сæй хе лæгбæл - сувæллæнтти фидæбæл гадзирахатæй
рацæун. Уобæл финст æрцудæй æмдзæвгæ «Дæхе мæнмæ
мабал ласæ» (27- аг фарс.) Лирикон хъайтар æй сувæллæн-
ти ниййерæг мадæ, фал уæддæр æ зæрдæ ба æхсайуй æн-
дæр цардмæ: æппундæр имæ ка неци барæ даруй, уæхæн
нæлæстæгмæ. Йи нæлгоймаг хебæлхуæцгæ - уæзданæй
силгоймагæн лæдæрун кæнуй:
- Дæ кæддæри кизгон сæнттæн
Ку низзилдæй сæ бундор!
Уой, фæлтауги дæ бæдæлттæн
Исуо æцæг зæнхон Хор!
Зæрди фæндон гъуддæгутæ æрдавгæй кæд фæуунцæ?!
Некæд! Зæрди фæдбæл ку цæуай, уæд, дан, арф рæвийæй
ниххаудзæнæ - фæддæлбилæ уодзæнæ:
- Хор нæ хъæртуй нæ дуйнебæл,
Уобæл хуæруй еу инней.
Ма ходун кæнæ дæхебæл,
Мæ хæнцъойлаг, æнккæтей! -
Хестæри курухон зундамонæни хузи æй иннæ ин-
тимон æмдзæвгæ «Кизгаймæ». Нуртæккæ æцæг уар-
зондзийнадæ, сугъдæгзæрдæ уарзт кæдзосæй ма ба-
феппайæн ес æрмæстдæр боц ниййергутæ æма сæ
зæрдити тунтæй уфт - сæ адгин бæдæлтти æхсæн. Раст
зæгъгæй, æригон фæлтæри æхсæн ба еци æнкъарæн

(^Ко/^а взлетает орёл 7 1
æстæнæй - æстæндæргæнгæ цæуй. Райдайæнæй байда-
уæнмæ нæ нури фæсевæдæй беретæ - хом гинкъостæ,
къленц, генкъурассиарæзтитæ уарзунгъон - цæрунгъ-
он нæ фæуунцæ. Киндздзон кизгуттæ хуæрзæригонæй
æнæисрастгæнгæ рæдудтитæ æруадзунцæ. Сæ къудепп
сæртæ син рæуæг автомашинттæ, æхцатæ, ресторантæй
разелун кæнунцæ. Уæлбун ходæндзастæй, мулкитæбæл
æцæг уарзт федар баст кæд фæууй? Некæд! Йе фæууй
цубур рæстæгмæ. Мулкитæ æма гъæздугдзийнæдтæмæ
гæсгæ баеу кæнунцæ сæ цард. Минкъий рæстæги фæсте
ба сæ кæрæдземæй сæ зæрдитæ «рацъæх унцæ», кæрæд-
земæй рафицунцæ. Æма сæ дууей дæр сæхе æнкъард
фæндæгтæбæл фæйнердæмæ æздæхун багъæуй. Æвæд-
зи, гъомбæладон кусти лæмæгъдзийнадæ дæр бæрæг
фæууй, мæнæ айдæни зиннæгау. Нæдæр хæдзари медæ-
гæ ниййергутæ, нæдæр ба скъолати ахургæнгутæ - гъом-
бæлгæнгутæ уоци ахсгиаг фарстамæ гъæугæ цæстæнгас
дарунцæ. Уомæ гæсгæ ба рæдуд нæдтæбæл ислæуунцæ
киндздзон кизгуттæй беретæ. Моралон æгъдауæй бун-
ти - бун ихæлд фæккæнунцæ. Æнæ æнкъæйттæ - фид-
дæлтæй исмаддæлтæ унцæ. Æнæ фидæ сувæллон - æн-
дæмæдавæн - æндæдзаст мади хæццæ дæр ихæлагæ æй.
Еци фæззинд равдиста поэт байамунд æмдзæвги. Мах,
хорбони ирд дедентæ бæлццони зæрдæ æхцæуæнрæв-
дуд фæккæнунцæ. Ирæзæгойи мудтæф æхемæ сайагæ
’й. Уæдмæти, бараггенæй, дув - дувгæнгæ, мудибиндзæ
æрбатæхуй, Деденæг, æ сæр гæзæмæ бунмæ æруадз-
гæй, ниййимонаутæ уй. Хуæддзо, базургин «иуазæг» ба
æнæдзебæл бакайуй æ фæндон йи деденæги адгийна-
гæй. Æппунфæстаг ба æндæр деденæгбæл ракæнуй æ
фæндаг. Кæронбæттæни автор æргомæй киндздзонтæн
цæстуарзонæй фæдзæхсуй:

72 (^Сохоев (^нвер
- Деденæгау алли уодмæ
Игон зæрдæ макæд уо!
Мæлгъæвзаг æй æ рагбонти
Еуæй - еу сæртæг лæппо!
Зудæ лæги сорæт арæхстгинæй æвдист æрцудæй æмд-
зæвгæ «Еу сæрдарæн»-и:
- Кæнис сæрæсхъæлæй хъал цард, зудæскъотт,
Дæуау еуæй - еу гал фембохуй, сæрдар.
Тухфудти æнхуæрсис дæ гурæ, дæ уод.
Фенгъæлун: кæд нин дæ кæрæф, кæфхъундар.
Еске хъиамæтæй цæруй бал абони.Фал исонбони ба,
ка ’й зонуй, æ «гъуддæгтæбæл» æй дзуапп дæттун ку багъ-
æуа?! Поэти федарæй æруагæс кæнуй:
- Зонун исуодзæнæ тар къуми мистæ.
Æма ин идарддæр дæр нæрæмонæй зæгъуй тæрхони
хузи:
- Зæгъун лæгæй - лæгмæ дæуæн нур æцæг,
Кæнун, адæймагау, дæуæн тæрегъæд,
Лæги тæккæ кари нæма сдæ ду Лæг,
Дæ уод, ала агау, нурмæти ’й ревæд!
Царди медæгæ поэт эема поэзии ахедундзийнади
æнæмæлгæ темæбæл ес уæлдæр байамунд киунуги еу
цалдæр æмдзæвги. Уонæй еу æй «Бæрзондхъурæй кадæр
заруй!» (13-аг фарс.) Исберæ ’нцæ, хъæрæу биндзитæ
æма саскъитау, мæнгæ «финсгутæ - финсæггондтæ». Æр-
мæст ка ци финсуй?.. Йе ба æндæр гъуддаг æй! Кадæр
æй кедæр заказгонд «борæмæлгъæ», кæмæндæр кадæр
зæрдæлхæнæнтæ кæнуй альбомон финститæй, урусса-
гау зæгъгæй ба: пишут на любительском уровне что и как
попало ... Ка си мулдзугбæл, ка ба пилбæл «фæлдесуй» æ
рæууæзæ дзубандитæ. Архайунцæ ести расайунбæл. Коз-
бау - тилакотæ, ниллæг къелæсдæр миутæ кæнунцæ. Æр-

<ф{()*да бале мае т орёл 73
— .,., _
о О - -
мæст нæ поэт ба еци «аслан» рæстæгмæ финсæггондтæй,
æ устур амондæн, ку нæй. Æма Хуцауæй - боз! Уой туххæй
автор æхуæдæг финсуй:
- Мæн ба фæндуй сонт ехуарди
Арвæмбугъдмæ игъосун, -
Йе ’змæнст азæлд ун идарди,
Сæумон æртæхæн - хор ун! -
Уоци циклмæ хаст æрцудæй æмдзæвгæ «Мæтæг «» дæр
(12-аг фарс). Уоми еруй дигорон литератури бундорæвæр-
гутæй еуей, бæлвурддæр зæгъгæй ба, Малити Геуæргий
рохс ном. Уадзимис финст æй диалоги хузи. Автор эема
хуæнхтæ кæрæдзей хæццæ дзорунцæ Малий - фурти
тæрегъæддаг, æгъатир хъисмæти туххæй:
Поэт: Кардзуд хонхаг тугул дортæ
'Ма къолотæ, ивадæй
Фæлгæсетæ евгъуд бонтæй ...
Поэт коруй, цæмæй хуæнхтæ лæмбунæг æрдзоронцæ,
сæ «гъæбеси Малий - фурт куд ирæзтæй, уой ...
Соцъай дан - думтæй фесавдæй
Нæ Рæстуод æма Мæтæг,
Фал æй уæддæр нæ радавдта
Нæ зæрдитæй фуд рæстæг.
Уомæн æма æ исфæлдистадæ æй æносон æма æнæмæл-
гæ. Уой туххæй ба хуæнхтæ кæронбæттæни æмгъæлæсæй
зæгъунцæ:
- Циртдзæвæнæн ин байзадæй
Хъутазмурæ тæх «Ирæф».
Нури рæстæги, уæдта, ка ’й зонуй, раздæр дæр царди
еу гъуддагæн бунат адтæй. Алкедæр æхеуон адæймаги ху-
арз косæн бунати бацæвидæ, æ лæгдзийнадæ - арæхстд-
зийнадæ - ахургонддзийнадæ хузæнон не ’йафгæй дæр.

7 4 С^РСохосв (э)нвер
Еу къох, дан, инней æхснуй, сæ дууемæй ба - йи цæсгоми
... Æрмæст сæ хæстæг хецаугонд ку нæбал косидæ, уæд-
та етæ дæр сæ бунатæй фесхъеуиуонцæ, цæкутæ тæвдæ
къæйнагбæл куд фесхъеунцæ, уотæ. Уоци цардон хабар
æвæрд æрцудæй æмдзæвгæ «Дони тæх æма тугул дор»-и
(18-агфарс).
Алкедæр бæлвурд зонуй уой, æма æцæг поэти над æн-
цонтæй ке нæ фæууй. Æма йе, æвæдзи, хуарз æй?!. Поэт
бохъцард ку кæна, «мæнгæ базуртæ» ин ку уа, уæд уомæй
поэт нæййес. Æхуæдæг уинуй æ фадуат:
- Ку нæ бадуй гъолæ сах ...
Цæй, ци фæнзон мулкæй хъалти,
Ку скъуæрон ескæд мæ къах?!.
Уæддæр поэт нæ тухсуй. Æ меддуйне æй гъæздуг. Мул-
кæй, æхцатæй мæгурдзийнадæ, гъæздугдзинадæ æй нæ
тæрсун кæнуй.
Æма Дуйней Фарнæ уæхæн хуарз ракæнæд æма поэт -
прозаик Хохойти Энвери зартæ дзиллитæмæ дзæбæхæй
берæ рæстæги куд игъусонцæ идарддæр дæр.
ХИДИРТИ ЕХИА, поэт.
(Республикой адæмон газет «Рæстдзинад» № 19 (19951)
1999 азы 2 февраль - æртхъирæны мæй дыццæг).
ЦÆЙ, ЦÆУÆН «САБИЙТИ БÆСТÆМÆ!»
Финсæг Хохойти Сæлафири фурт Энвери литературæ
уарзгутæн амонун нæ гъæуй. Æ берæвæрсуг сфæлдистади,
ирд айдæни уинæгау, зиннуй царди æцæгдзийнадæ: кæд-
зос уарзт æма уæззау маст, карз æрхун æма рохс бæлдт,
циргъ уайдзæф æма арф зундамунд ...
Аци хатт дæр бабæй Энвер адæми тæрхонмæ рахаста
æ уадзимисти нæуæг киунугæ. Раст зæгъгæй, аци лите-

<^КоЛ)п бзлетает орёл 75
ратурон «игурд» æ иннæ киунугутæй берæ цæмæйдæр-
ти хецæн кæнуй. Æ фиццаг хецæндзийнадæ æй, киунугæ
астæуккаг кари сувæллæнттæн финст ке æрцудæй, йе.
Ци берæ æхцæуæн æнкъарæнтæ исæвзурун кодта Эн-
вер æ нæуæг киунугæ «Сабийти бæсти!»
Табуафси, хонун уæ нæуæг цæмæдессаг балций -
«Сабийти бæстæмæ!» Авторæн ба цæстуарзонæй мæ зæрдæ
зæгъуй федар æнæнездзийнадæ.
Энвер, дæ къохи ма никкидæр нæуæг исфæлдистадон
æнтæстдзийнæдтæ бафтуйæд! Цæргæс, дан, куд бæр-
зонддæрмæ тæха, уотæ æ итигъд базуртæ федардæр
кæнунцæ ...
МЗОКТИ - БАЙЦАУОН ЗÆИРÆ,
Республикæ Цæгат
Иристони - Алании æскъуæлхт ахургæнæг.
(Киунугæ «Сабийти бæстæ», 2003 а.)
ПОДАРОК ДЕТЯМ
Книгу поэта, прозаика, публициста, литературного
критика, переводчика и журналиста Энвера Салафировича
Хохоева «Страна детей» («Сабийти бæстæ») я считаю
удачной. Конечно, если придраться, то какие -то недостатки
можно найти и в любых художественных произведениях,
но превалирует в этой книге положительное.
Стихи для детей на их родном (дигорском) языке
читаются приятно. Несут в себе хорошую идейную нагрузку,
знакомят детей и читателей всех возрастов с
незабываемыми чарующими картинами родной природы - матушки,
которые даются в произведениях довольно
художественно, при этом мысли, выраженные в них имеют какое-то ос-

7 6 (эХшоев (э)нвср
вежающее направление. Например, особенно приятные
впечатления оставляют загадки - «бацеу - бацеутæ», стихи
«Древняя башня» («Зæронд мæсуг»), а также басни - «эем-
бесæндтæ - уайдунтæ»): «Змея и ёж» («Хелагæ æма узун»),
«Обида зайца» («Тэерхъоси мает») и другие.
Самая большая ценность художественных
произведений данной книги то, что они заставляют детей думать,
обогащают их мышление через восприятие окружающего мира.
ЦАРАЙ ХАКЯСОВИЧ ХАМИЦАЕВ,
народный писатель Осетии.

(^Ко/да бллстпет орёл 77
ЗВОНКАЯ ЛИРА
Жизнь под стать
Любой тропе
И реке, что вдаль течёт,
Жизнь, как девушка в толпе:
Улыбнётся
И пройдёт.
(Максим Геттуев)
По-осетински фæндыр - фæндур - лира, а фарн - фар-
нæ - благодать, счастье. В середине семидесятых годов мне
вместе с семьёй посчастливилось несколько раз
проводить лето в Северной Осетии (Цæгат Ирыстоны). Это было

7 8 (^Кохоей (фнбер
сказочно прекрасное время. На рассвете с балкона
хорошо видна была седловина древнего Казбека, сверкающего
алмазными гранями. Внизу кипел Терек. Взгляд привычно
скользил по серпантину дороги, уводящей в горы. Туда я
поднималась каждое утро облюбованным маршрутом: по
аллее из ореховых деревьев, распространявших пряный
терпкий аромат, вглубь сосновый рощи, от которой
исходил золотисто - коричневый, прямо - таки тициановский
свет и, наконец, на широкие куртины Ботанического сада,
где умытое утренней росой сверкало знакомое мне с
детских лет реликтовое дерево с латинским названием «гинго
белебо». У дерева этого жёсткие короткие веерообразные
листья.
Народный поэт Северный Осетии Георгий Харитонович
Кайтуков с истинно горским гостеприимством
позаботился о нашем местопребывании у самого въезда в Дарьял-
ское ущелье. Он наведывался к нам очень часто и всегда с
гостинцем для нашей маленькой дочери Диды. Её имя ему
очень нравилось, так как ассоциировалось с осетинским
словом дидинæг - деденæг, означающим цветок.
Именно Кайтуков приобщил меня к древней красоте Иристона,
нартскому эпосу, пленительным поверьям, легендам и
обычаям. От него я услышала о целебной силе альпийских
растений. Он заставил отведать нас удивительное осетинское
лакомство - пирог, багровый от запечённых в нём приправ.
Я до сих пор помню название этого яства - цæхæраджын -
дзæхæрагун! С большим интересом познакомились с
бесценными сокровищами местного художественного музея -
живописными полотнами Мухарбека Сафаровича Туганова
на темы нартского эпоса. Среди многих картин запомнилась
особенно одна - под названием «Симд». Тогда я впервые
услышала про этот свадебный танец.

(^Когдп взлетает орёл 79
__^., _ _
(г О V ■
Неистощимый на выдумку, фантазию, добрую шутку и
лукавый розыгрыш, Кайтуков не уставал показывать нам
родную Осетию - Иристон: Караугомский ледник - Дигор-
ское ущелье, Даргавс - Кобанское ущелье, Цей ... Чувствуя
над своей головой ослепительное сияние Цейского
ледника^ вместе с другими паломниками совершала
восхождение к древнему священному Рекому. Тогда-то и вошла
Осетия в моё сердце навсегда. И вот спустя годы судьба
снова заставила меня мыслями и чувствами возвратиться
на многострадальную землю Иристона. Однажды в
солнечный морозный день подмосковной зимы я получила
письмо от осетинского поэта - журналиста Хохоева Энвера
Салафировича, приславшего свои подстрочники для
перевода. Ближе к весне, когда сияющие на мартовском солнце
снега стали напоминать мне Цей, я решила погрузиться в
стихи Энвера Хохоева.
Работа над их переводом меня вскоре увлекла. Я
вспомнила нартские полотна Мухарбека Сафаровича Туганова,
беседы с Георгием Харитоновичем Кайтуковым, кипящий
Терек, волшебную рощу Хетага, плавный танец «Симд»,
певучую народную речь алан - осетин. И вспомнила, что
фарн - фарнæ по-осетински - благодать, счастье, а фаен-
дыр - фæндур - лира. И захотелось мне испытать вместе
с автором шести книг счастье поэтического вдохновения.
Стихи Энвера Салафировича Хохоева (литературный
псевдоним - Тебо Биркисати) нередко напоминали мне листья
того самого реликтового дерева - гинго белебо, растущего
в Северо - Осетинском ботаническом саду.
Энвер Хохоев - поэт лирического звучания, солнечного
темперамента, родниковой чистоты и горной высоты. Все
эти неповторимые качества несут его простые
безыскусные стихи, навеянные образами родной природы, мно-

80 ($(,охоев (фнбер
гочисленными сказаниями и обычаями предков, живыми
картинками сельского быта. Поэт тонко чувствует юмор,
ему не чужда умная насмешка и ирония. Его поэзия
драматична, особенно это качество присуще поэме
«Разделённая любовь».
Иногда в поэтических созвучиях автора угадывается и
лёгкий налёт публицистичности.
И в этом нет ничего удивительного, ведь автор данной
книги не только известный поэт и прозаик, член
Международного сообщества писательских организаций, Союза
писателей Российской Федерации, но и вот уже почти 10 лет
является членом Союза журналистов страны, за плечами
которого не один десяток разных публицистических
материалов.
Публицистика поэта также лирична, органична и
содержательна.
Перед вами новая книга - «Нить полёта» известного
осетинского поэта - прозаика Энвера Салафировича
(Савельевича) Хохоева и хочется верить, что она найдёт
своего читателя.
МАРГАРИТА НОГТЕВА,
поэтесса-переводчица.
г. Красногорск.
(Книга «Нить полёта», 2005 г.)

<^Ко*$а взлетает орёл 8 1
«... НÆ СЕРАБÆЛ ФУРЗÆРДЕСГÆ ДУУÆ
БÆРЗМИРÆЗУЙ...»
Кæддæр кæмæйдæр фегъустон: «Нæ рагон Дигоргоми
(Сафиргоми) æрдзæ уотæ рæсугъд æй, уæхæн зæрдесгæ
’й, æма айдагъ æ уиндæй дæр адæймагмæ цæрун æрцæуй,
æ берæ сагъæстæ, йе ’нкъард гъудитæ фæццидæр унцæ.
Йи уæлдæф ка ’й, уой ба раст дзоли карстбæл байсæрди-
сæ æма ’й адгинæн хуæрæ ...» Мæнæ айфиццаг дæр Хо-
хойти Энвери уадзимисти нæуæг киунугæ «Ирд бæнттæ»,
зæгъгæ, мæ къохтæмæ ку райстон æма фиццагидæр ци
зæлланг рæнгъитæмæ фемдзаст дæн, уони ку байаргъуд-
тон, гъе уæд мæмæ уæхæн гъудитæ, уæхæн æнкъарæнтæ
февзурдæй. Цума медкоми фестадтæн, дæлиау комæй
æзнæт Ирæфи стуф игъустон, Къæрæугоми дунгæ ба мин
мæ ростæ фæлмæн рæвдудта, уотæ.
Тар æхсæвæ уæлзæнхæ уодагъай
кæнуй,
Æрхъæрттæй æ кезуй кæрон,
Æ фур зинæй игуæрдæн
сосæггæй скæуй,
Байдзулдæй нидæн æрвгæрон.
Цъетейау ниццæйтадæй æрвон
мела,
’ Нгъæлдзау ’хсæвæй рантæстæй
бон.
Ниййерæг мадау, ниртадта
хонхи сера
Æ зæрийнæ лæфинттæй хор ...
Цæмæй уæхæн уодфæлсугъд рæнгъитæ ниффинсай,
поэтикон хуарæнтæй сæ рæсугъд æма аййев исфæлгонц
кæнай, уой туххæй æнæкæрон берæ, зæрди бунæй уарзун
6

82 (^Сохоев $нвер
гъæуй, кæбæл финсис, еци мадæ - зæнхæ, уоци хъазар
бæстæ. Уæдта айдагъ хуæнхбæстæ, нæ фиддæлти рагон
цæрæн бунæттæ нæ ...
Нæ серабæл фурзæрдесгæ
Дууæ бæрзи ирæзуй,
Мадæ - хор ба тунæлвесгæ
Хаугин хизтæ, резгæ - резгæй,
Сæ гуртæбæл ивæзуй.
Гæггогуасæн æнхъуæт бони
Листæг цæнгтæ - бунмæ серф,
Раст цума дууæ киндздзони,
Дууæ содзгæ боц уарзони
Никкæнунцæ сæхе пъерф ...
Бæласæ бæласæ ’й, цийфæнди ку уа, уæддæр. Сауæнгæ
рæсугъд, бакастгин бæрзæ дæр. Фал æй, Хохойти Энверау,
киндздзон кизги хæццæ ку рабарай, уæдта цæсти уæлдай
кадгиндæр исуй, исахедуй. Адæймагмæ хъæбæрдæр багъ-
аруй, нæ алфамбулай æрдзæ куд дессаг, куд уиндгин æй,
нæ цард нин гъæздугдæр æма медесгиндæр куд кæнуй,
рæсугъд, бæрзонд, æма кæдзос æнкъарæнтæ нæмæ куд
æвзурун кæнуй, йе.
Уогæ, Энвер айдагъ æрдзи нивтæ æвдесгæй нæ пайда
кæнуй æ устур искурдиадæй уотæ дæсни, уотæ арæхст-
гинæй.
Рагæй æрæгæмæ дæр поэзийæн лæггадæгæнæг
адæмæн уарзондзийнадæ адтæй се ’сфæлдистади темитæн
сæ сæйрагдæртæй еу. Хохой - фурт дæр уоци æгъдаубæл
æ къох не ’систа, иронхуати си нæ байзадæй. Уомæн ирд
æвдесæн æнцæ мæнæ аци поэтикон рæнгъитæ:
- Ку зонинæ дин цæгъдунтæ
Рагон нæртон фæндурау...
Истахинæ кизгон гурæ

(^КогЯа взлетает орёл 83
Къæлæт, æрвон æндурау.
Айдагъ дæуæн æнккæтемæй
Искæнинæ уæхæн аргъ,
Дæ цæститæй кæсун дуйнемæ
'Ма мæ гъолæ бадуй сах ...
Еци рæсугъд, бæллеццаг æнкъарæнти фæдбæл финст
æнцæ Энвери иннæ уадзевзитæ дæр: «Æнæнгъæлти
хæрхæмбæлд», «Лæхъуæни сагъæс», «Мегъæ», «Æргом -
æргомæй» æма иннетæ. Æцæг, æнæ зæгъæн нæййес уой
туххæй дæр æма еуæй - еу поэттау, Энвер йе ’сфæлдиста-
ди адæймаги хе æнкъарæнтæ, сагъæстæ æма бæллеццтæн
дæдтуй сæ фагæ бунат - нæдæр фулдæр, нæдæр минкъ-
ийдæр. Уомæн, æма цард айдагъ уарзондзийнадæ æма
æнæуинондзийнадæй арæзт нæй, ес ма си берæ æндæр
хабæрттæ дæр. Æхсæнадæ, æгъдау, æфсарæ, адæми ра-
хастдзийнæдтæ сæ медастæу - æгасæй сæ ка банимайд-
зæнæй. Фал си алкæмæн дæр ес устур ахедундзийнадæ,
æхе бунат, æхе фæззелæнтæ нæ царди. Зæгъæн, поэти
зæрдæмæ нæ цæуй, еске хъаурæй цæрунмæ ка бæллуй,
æрмæстдæр æхе гоми фæрстæ ка хуайуй æдзох, уæхæн
адæймæгти æгъдау. Æма бæлвурд зæгъуй æ гъуди:
- Нæ мæ фæндуй хапæлери
Зулун цæстæ цард кæнун.
Нæ цард иссæй æмæнтъери,
Есге рагъмæ, куд фæлери
Æз, кедæртау, нæ бурун.
Ниййерæги æнæкæрон уарзт, ниййерæги зин æма
маст ... Уони адæймаг хуæздæр, æнхæстдæр балæдæруй,
æхуæдæг мадæ - фидæ ку исуй, уæд. Гъе, уæд имæ багъа-
рунцæ, уæд сæ бавзаруй æхебæл, æхе уодбæл. Нæ адæми
æхсæн дзæгъæли хумæтæги нæ цæуй хуæздæр арфæн,
«... дæ кæстæрти хортæй бафсæдæ, зæгъгæ, уæхæн загъд.

84 (^Сохоев (Е>)н6ср
Фал, устур гъулæггагæн, алкæмæн æ нивтæ æмхузон
зæрдæмæдзæугæ нæ рауайунцæ, алкæбæл уоци хуарз
арфæ не ’рцæуй. 1954 анзи изол Камчатки æфсæддон
хæйттæй еуеми æрцудæй æверхъау хабар: советон хе-
цауади бардзурд æнхæст кэенгæй, карз метин бурдæни
бахаудтæнцæ æма уазалæй басудæнцæ цалдæр æригон
æфсæддони. Уони хæццæ адтæй Задæлески гъæуи цæрæг
Хъарданти Заур æма Марихани кæстæр фурт Геуæрги дæр.
Уоци цауи фæдбæл поэт Хохойти Энвер ци æмдзæвгæ -
зар ниффинста, уоми ес мæнæ уæхæн æнкъард рæнгъитæ
дæр:
- Уой, уалæ, зæгъуй, æхсиргортæ
кумæ фæттæхунцæ?
Æфхæлуй рæстæг, фæууазалдæр æй бон ...
Де ’мгæрттæн сæ цæуæт æфсадæй
ку æздæхунцæ,
Ду ба исдæ æвзонгæй æносон æфсæддон ...
Уалæ, Гæлйати æруайæни ба -
урдуг къолæ,
Хæрæмегъæ ба зæнхæбæл æрхустæй ...
Уой, Марихан, дæ ирæзгæ
иуонггин бæдолæн
Ци хъæбæр раги æ зинг бахустæй?!
Финсæг Хохойти Энверæн ес æцæг адæмон, æцæг ди-
горон æвзаги æздæх, арæх пайда кæнуй зæронд, фиддæл-
ти догон дзурдтæлтæй, берети си абони фæлтæртæ зонгæ
дæр нæбал кæнунцæ. Уомæй поэт æ устур хай хæссуй не
’взаги идарддæри ирæзтмæ, зæрдæй архайуй, цæмæй æ
хæзнатæ ма исæфонцæ, фиццагау æрттевонцæ рæсугъд
æма ирдæй. Зæгъæн, мæнæ ауæхæн дзурдтæ - «хириз
æстæг», «будургъæ», «гъалтахъ», «æрсæмдухæ», «ахъуз»
æма æндæртæ кæстæртæ нæ, фал сауæнгæ хестæр фæл-

О^Когда Излетпет орёл 85
тæрæй дæр беретæ нæбал зонунцæ - ци амонунцæ, куд сæ
лæдæрун гъæуй, уой. Æма нин сæ Хохой - фурт цæстуар-
зонæй нæуæгæй аййевæй нæ зæрдæбæл лæуун кæнуй.
Ес киунугæ «Ирд бæнтти» сатирикон жанрмæ бахæссун
ке ’нгъезуй, уæхæн «нæрстхъаппæ» уадзимистæ дæр. Зæ-
гъæн, мæнæ эпиграммæ «Зонгæ уацаутæ финсæгæн» ку
бакæсай, уæд æй уайтагъд балæдæрдзæнæ: ке туххæй дзо-
руй, уомæ æцæг поэтикон (финсæги) искурдиадæ лæууй
изол, фал уæддæр æ мæгур уодæй уод кæнуй, рæнгъитæ,
киунугæгондтæ тæхунцæ еу инней фæдбæл:
- Дæуацаутæ-
Зулун каутæ,
Ревæд, цаутæ,
Ресгæ уаутæ,
Саст къуллаутæ,
Мæнгæдаутæ,
Айдагъ фаутæ,
Масти хаутæ,
Фæлуорс, саутæ...
Цæй уацаутæ?
- Урзацаутæ!
Аци литературой жанри финст æнцæ «Финсæг Хъур-
ман», «РифмæбийæгТазæрет» æма иннæ сатирикон уадзи-
мистæ.
Цубур загъдæй, æцæг поэзиуарзæгæн ес, Хохойти
Сæлафири фурт Энвери нæуæг киунуги ци бакæса, йе.
Уотæ нæ зæгъæн, æма алцæмæй дæр æнхæст æй, неци ай-
йеппитæ си иссерæн ес, зæгъгæ. Разиндзæнæй си, дзурд
ибæл нæййес. Иссерун си хъæбæр ке бафæндæуа, уомæн.
Фал æ хуарздзийнæдтæ, æ пайда дзæвгарæ фул-
дæр æнцæ. Энвери киунугæ уобæл дзорæг æй, æма нæ
мамæлай къæбæрбæл аллибони тох нæ уодæй бустæги

86 <^Х,охое6 (<э)и6ер
мæгур нæма искодта, бæллæн уæддæр рæсугъддзий-
надæ æма кæдзос, цардæфсæст зундирахастмæ. Ин-
немæй ба Хохойти Энвер æ нæуæг киунугæй устур лæвар
ракодта, фиццагидæр, æхецæн æ райгурди 50 анземæ,
уæдта махæн, йе ’сфæлдистадæмæ ин рагæй æ цæстæ ка
даруй, æ нæуæг уадзимистæбæл ин зæрдибунæй ка ба-
цийнæ кæнуй, уонæн.
Бантæсæд ма дин, Энвер.
ХÆМИЦАТИ МОРИС, финсæг, журналист.
(Республикой газзет«Дигорæ»,
2005 анз, 30 сентябрь - рухæни мæйæ.)
«БЫТЬ ТВОИМ, ПОЭЗИЯ, ДОЗОРНЫМ ...»
Имя поэта, прозаика и публициста Энвера Салафиро-
вича Хохоева вряд ли нужно дополнительно представлять
читателям «Северной Осетии». Член Союза писателей и
Союза журналистов России, он регулярно публикуется в
республиканских литературно-художественных журналах,
выходящих на осетинском и русском языках, и является
автором уже не одного сборника стихов, увидевших свет
во владикавказских книжных издательствах. Стихов,
пронизанных светлым лиризмом и трепетной, по-сыновнему
верной и чистой любовью к родной, вдумчиво
размышляющих над извечными тайнами бытия и в то же время, чутко
и неравнодушно откликающихся на тревоги и боли
сегодняшнего дня Осетии...
Нынешний год для поэта выдался в творческом смысле
по-настоящему «урожайным». В издательстве «Ир» вышла
шестая по счёту книга его стихов на осетинском языке -
«Ирд бæнттæ» («Светлые дни»). А Владикавказским изда-

€р{о?%а взлетает орёл 87
тельско-полиграфическим предприятием им. В.А. Гассие-
ва был выпущен тиражом в тысячу экземпляров первый
сборник переводов поэзии Энвера Хохоева на русский
язык - «Нить полёта», под обложкой которого собрано
около пятидесяти его стихотворений и поэма
«Разделённая любовь».
«... В середине 70-х годов мне вместе с семьёй
посчастливилось несколько раз проводить лето в Северной
Осетии, - вспоминает в своём предисловии к книге одна из её
переводчиц - поэтесса Маргарита Васильевна Ногтева,
живущая сегодня в подмосковном городе Красногорск.-тог-
да-то и вошла Осетия в моё сердце навсегда. И вот спустя
годы судьба снова заставила меня мыслями и чувствами
возвратиться на многострадальную землю Иристона.
Однажды в солнечный морозный день подмосковной зимы я
получила письмо от осетинского поэта и журналиста
Энвера Хохоева, приславшего мне свои подстрочники для
перевода ... Работа над их переводом меня вскоре увлекла.
Я вспомнила «нартские полотна Махарбека Сафаровича
Туганова, беседы с народным поэтом Северной Осетии
Георгием Харитоновичем Кайтуковым, кипящий Терек,
волшебную рощу Хетага, плавный танец «Симд», певучую речь
алан - осетин. И вспомнила, что «фарн - фарнæ
по-осетински - благодать, счастье, а «фæндыр - фæндур» - лира. И
захотелось мне испытать вместе с автором шести книг
счастье поэтического вдохновенья ...».
«.. .Звездоглазые летние ночи», луговые росы,
прозрачные горные родники и старинные гордые каменные
башни родной Осетии, плоть от плоти и кровинкой от крови
которой ощущает себя поэт. Овеянные высоким лиризмом
строки его стихов, посвященные матери. Облеченные в
поэтическую форму философские размышления о Жизни

88 (^Кохоеб (э)н6ср
и Смерти, о духовных ценностях, свет путеводных маяков,
которых направляет ладью человеческой судьбы в её
непростых скитаниях по жизненному океану - размышления,
выливающиеся в твёрдое, выстраданное сердцем кредо:
«быть ракушкой вовсе не желаю, / А плыть хочу,
подобно кораблю». Тема любви - светлой и горькой, «ранящей
навылет» и поднимающей окрылённую душу человека к
небу, но всегда «неизбывной-только если она настоящая».
Сатирические стихотворные строки, бичующие то
уродливое, чего, увы, с избытком хватает сегодня в нашей жизни,
и с чем, убеждён поэт, нельзя мириться ни обществу, ни
человеческой душе: приспособленчество, подлость,
карьеризм, отсутствие совести ... Всё это вошло под обложку
сборника «Нить полёта». Но, пожалуй, главная,
«стержневая» его тема - тема исторической памяти. Забвение
народом своих корней и истоков, предупреждает поэт, может
породить горькие всходы, несущие грозную опасность
его будущему. И потому этот «поколенья связующий мост»,
мост духовности и любви, должен быть нерушимым
(элегия «Сосновая лучина», баллада «Ханаз», стихотворение
«Монолог горного родника»)...
«Энвер Хохоев - поэт лирического звучания,
солнечного темперамента, родниковой чистоты и горной высоты.
Все эти неповторимые качества несут его стихи «», -
подчёркивает в своём предисловии к «Нити полёта»
Маргарита Ногтева. А многочисленные читатели республики по
- прежнему будут ждать от пера Энвера, яркого и
самобытного, новых поэтический открытий.
ЕЛЕНА ГАЙДИНА.
(Газета «Северная Осетия,
6 октября 2005 года
№186(24487)

^Р1о*да бзлетпет орёл 89
ШИПОВНИК И КОЛЮЧКА
Басня
ЭНВЕРХОХОЕВ
Поразмысли над своей судьбой -
И руководи ты сам собой.
Джами
Без пользы жить - безвременная смерть.
И. Гёте
Шиповник, щуплый, невезучий,
Возрос в ложбинке меж камней,
И вздумалось одной колючке
Быть всех умнее и важней.
Колючка накопила силы.
Нахально влезла на бугор,
И подбоченившись, решила
Соседу нанести укол:
- Ишь, шелестишь, горбун надменный ...
Напялил на себя камзол.
И вовсе не такой уж бедный,
Коль над собой воздвиг шатёр!
А в это время прилетела
Пчела из кельи восковой,
И на цветок привычно села,
В пыльце купаясь золотой.
И невдомек ей, что колючка
Шипит, как старая карга,
Которая своё получит,
Как бы ни пыжилась она.
И верно: раннею весною
Пришёл на поле хлебороб
И вместе с жухлою листвою
В костёр колючку эту сгрёб!

90 (^РСохосв (фнбер
ЗÆРДÆЙÆ ЦЫ ЗÆГЪАЙ, ЗÆРДÆМÆ
ДÆРУЫЙХЪАРЫ
Что без Любви строка?
Родится и увянет.
Поэт поёт, пока
Любить не перестанет.
Кайсын Кулиев,
народный поэт Кабардино-Балкарии.
Поэт, прозаик æмæ публицист Хохойты Энверы
бирæвæрсыг сфæлдыстад хорз зындгонд у чиныгкæсæ-
гæн. Æз Хохойти Энверы зонын йæ цин, йæ рыстæмбæхсгæ
чи нæ кæны, фæлæ æдзух хурау æргом чи у, ахæм адæйма-
гæй. Цы кæны, уый та кæны зæрдæбынæй, æнæ дæлгоммæ
митæй, зæгъæн ис, у рæстдзинады сæрхъуызой.
Æрæджы Энверæн рацыдис дыууæ чиныджы: иу чиныг
дыгурон æвзагыл - «Ирд бæнттæ», иннæ та уырыссаг æвза-
гыл - «Нить полёта» (уырыссаг æвзагыл уый у йæ фыццаг
чиныг).
Поэты хорздзинад уый мидæг ис, æмæ дзургæ нæ
кæны, фæлæ ныв, мæнæ хæрдгæхуыдæй хуыйæгау. Ныв
кæй кæны, уымæ гæсгæ йæ фæлгонцтæ дæр уайынц цæ-
стытыл.
Зæгъæм, Энверы æмдзæвгæ «Æримисун» кæсгæйæ,
адæймаджы цæстытыл ауайы ирон дурын пец гуыргуы-
ргæнгæ артимæ. Сылгоймаг пецы фыцы пумпуси дзултæ.
Дзулфыцæны дуар куы фегом кæны, уæд сæ хæрздæф ра-
гуылф кæны, æмæ йæ æгас сых дæр базонынц. Цыбырдзы-
рдæй, ирон сылгоймаджы ирон хæдзары митæ:
«Æримисун уæ медтургъи
Дортæй амад зæронд пец,
Куд резидæ, цит, æ хурфи
Йи цъæхрохс арт - зингвæлдес.

($р{оЛ)п Излетает орёл 9 1
Хускъæ согтæй, гургургæнгæ,
Куд игурдæй сурхрос зинг.
Цæстæбæл ма нури уæнгæ
Бæргæ гъазуй дæ фæззилд ...»
Хъыгагæн, ныр уыцы сылгоймаг уым нал лæууы пецы
уæлхъус, кæйдæр хай фæцис. Фæлæ куыд рæсугъд у
тухæнгæнæг, мигæнæг сылгоймаг, уымæй ноджы фæрæсу-
гъддæр вæййы, цæсты фæахадгæдæр.
Мæнæ йæ иннæ æмдзæвгæ «Мæсуг». Ацы æмдзæв-
гæ кæсгæйæ, цæстытыл ауайынц фыдæлты æрдæгхæлд
мæсгуытæ, сæ дуртæ хъози дæндæгтау ныхъхъилтæ сты.
Кæддæр сæ сæрты цъиу атæхын дæр нæ уæндыд, уыдысты
мыггаджы кад æмæ намыс Мæсыг кæмæн уыд, уый кадджын
мыггагыл нымад уыд, знæгтæ йæ къæйдуртыл сæ ных састой,
топпы дзыхæй дзырдтой семæ мæсыджы хуылфæй.
Тыхсы поэт, ныр никæйуал хъæуынц фыдæлты
мæсгуытæ, бæлццæттæ сæ иувæрсты ацæуынц, хъæууæт-
тæ систы нæ хохаг хъæутæ, бæхгæрдæг æмæ пилпысыра.
Æрмæст ма сæ бæлæттæ æрцардысты:
«Нур еу сагъæс мæн æвдирзуй,
Мæ медзæрдæ ниттухсуй:
Йе ’рхъез фæрстæй куд нæ гъæрзуй,
Æ арф ностæн куд бухсуй?..
Æви ин сæ цъæх гъунатæй
Евгъуд догæ бабаста?!
Бæлæутæ си кæд æрцардæй,
Ци Хуцау сæ æрхаста?!»
Цæугæдон, дам, йæ гуырæнмæ хæстæг сыгъдæгдæр у.
Хохойты Энвер дæр агуры уæлтæмæн нæ фыдæлты фар-
ны, намыс æмæ æхсары. Зæрдæйы тугтæ ныттæдзынц,
зæрдæ ныккæрзы, фыдæлты фарны зынг фæмынæг кæны,
уый куы банкъары, уæд.

92 (^Кохоев (§)н6ер
—г- ч>лз— "I -—
Энверы иннæ æмдзæвгæ «Зæрди гъæр», зæгъгæ,
кæсгæйæ мæ цæстытыл ауайы ахæм ныв. Иу ацæргæ лæг
мæм йе ’мдзæвгæтæ æрбахаста. Нырмæ, дам, мае не ’вдæл-
дис, кусгæ кодтон, фæлæ ныр пенсийы ацыдтæн рæстæг
мын ис, æмæ æмдзæвгæтæ фыссын райдыдтон. Уый, кæй
зæгъын æй хъæуы, поэт нæу, фæлæ рифмæтæ бийæг. Поэт
йæ удæн лымæн никуы вæййы, фæлæ знаг у йæхицæн.
Уымæн йе ’мдзæвгæтæ йæ хъæбултæй уæлдай не сты, хъ-
æбулы та, дам, знаджы хъомыл скæн æмæ дзы хъæбулы ад
базонай.
Æцæг поэттæ, сæ зæрдæты бауромын цы нал фæфæра-
зынц,æрмæстдæр уый фыссынц.
Стæй æдзух æрттивгæ цы фæкæны, уый алыхатт сызгъ-
æрин кæнæ æвзист нæ вæййы:
«Алли нæуæг финст æмдзæвгæ
Арф зæрдæмæ нæ хезуй ...
Ку нæ кæна уарзтау ’ндзæвгæ,
Бамæлдзæнæй уæд дæ уæгæ,
Уæд си зæрдæ нæ резуй.»
Зæрдæйæ йæ зæгъ æмæ дын зæрдæмæ дæр бахъара
- уый у æцæг поэзийы формулæйы хуызæн. Ахæм рифмæ
бийджытыл фыст у æмдзæвгæ «Рифмæбийæг Тазæрет».
Фæлæ хорз æмбары поэт Хохойты Энвер ацы царды
хæс æмæ нысаниуæг. Автор ацæуы философон мидхъуыр-
духæны æмæ фæзæгъы:
«Æви нæ уæлæбæл цард æй
æнæкаст стур киунугæ,
Мах ба си кæд ан рæстæгмæ, йе
æносмæ финст рæнгъитæ?»
Уыцы фарстæн дзуапп ратгæйæ, поэтбалхынцъ кæны:
«Тæходуйтæ, нæуæг иссирд
тæмæссагдæр зæгъуйнагæй,

<^КоЛ)а взлетает орёл 93
Фæсуаруни кæлгæдонау
æ уарзт кæмæн ивулуй!»
Мæнæ куырой куройдоныл арæзт куыд у, куыройы
фыдтæ уый куыд зилын кæнынц, афтæ поэты зæрдæ та
дидинæгау райхæлы уарзтæй, уый йын æрсдонау сабухын
кæны йæ туг. Уæлдæр куыд загътон, афтæмæй зæрдæйæ
цы зæгъай, зæрдæмæ дæр фæндаг уый ссары.
Æз йæ иннæ чиныг «Нить полёта», зæгъгæ, уый равза-
рыны хæс мæхимæ нал райстон, уымæн æмæ, æвæццæ-
гæн, поэтессæ æмæ тæлмацгæнæг, красногорскаг Марга-
ритæ Ногтевайæ хуыздæр нал загътаин:
«Æмæ та мæнæ, бирæ азты фæстæ мæн мæ царды хъ-
ысмæт, мæ хъуыдытæ æмæ æнкъарæнтæ ногæй æрхастой
рыстзæрдæ рагон Ирыстоны зæхмæ.
Уыцы бон каст хур, фæлæ уыд зымæгон хъызт бон. Æз
райстон ирон поэт, журналист Хохойты Энверы фыстæг.
Уый мæм æрæрвыста йæ дæлрæнхъонтæ ратæлмац кæ-
ныны тыххæй. Уалдзæгмæ хæстæг, мартъийы хурмæ мит
цæхæртæ калын куы байдыдта æмæ мын Цъæй мæ зæр-
дыл куы ’рлæууын кодта уæд сфæнд кодтон Хохойты
Энверы æмдзæвгæты аныгъуылын.
Куыстон сыл зæрдиагæй, мæ зæрдыл æрæфтыдысты
Тугъанты Махарбеджы Нарты нывтæ, Ирыстоны адæмон
поэт Хъайтыхъты Георимæ зæрдиаг ныхас, нæрæмон Терк,
Хетæджы царциаты къох, уæздан кафт «Симд», аланты -
ирæтты ивазгæ ныхас. Æмæ та мæ зæрдыл æрлæууыд,
фарн иронау бæркад æмæ амонд кæй у, фэендыр та поэзи,
уый. Æмæ мæ уæд бафæндыд æхсæз чиныджы авторимæ
поэтикон уæлтæмæнады амонд бавзарын. Хохойты
Энверы æмдзæвгæтæ мæм арæх кастысты, Цæгат Ирыстоны
ботаникой цæхæрадоны цы реликтон бæлас - гинго беле-
бо зад, уый сыфтæрты хуызæн. Хохойты Энвер у лирикон

94 (^Сохосв (э))(8ср
^тг.;1 =
зæлынады поэт, хурджын темпераменты хицау. Уымæн йе
’мдзæвгæтæ сты суадонау сыгъдæг æмæ хохау бæрзонд,
ис сæ зæххон хуымæтæгдзинад. Уым сты райгуырæг æрд-
зы фæлгонцтæ, фыдæлты таурæгътæ æмæ æгъдæуттæ,
хъæууон царды цардæгас нывтæ. Поэт зæрдæйæ æнкъа-
ры юмор, уый уарзы хъуыдыгæнгæ алхыскъ кæнын дæр.
Йæ зæрдæмæдзæугæ поэзи у драматикон, уæлдайдæр
уыцы миниуæг ис йæ поэмæ (кадæг) «Дууех уарзт», зæгъ-
гæ, уым. Хатт йæ поэтикон рæнхъытæм фæхæццæ вæй-
йы публицистикæйы комытæф дæр, æмæ уым диссагæй
ницы ис, уымæн æмæ чиныджы автор канд зындгонд поэт,
Уæрæсейы Федерацийы фысджыты цæдисы уæнг нæу,
фæлæ ныр 10 азы у бæстæйы Журналистты цæдисы уæнг
дæр. Уый ныффыста дæсгай публицистон æрмæджытæ,
æмæ йæ публицистикæ дæр у лирикон æмæ мидисджын».
Нæ разы ис Хохойты Энверы ног чиныг - «Нить полёта»,
æмæ зæрдæ дарæн ис, йæ кæсæджы кæй ссардзæн, ууыл.
Хи сызгъæрин, дам, цæсты нæ фæахады, фæлæ, æгай-
тма, фæрсæрдыгæй ахæм аргъ скодтой не ’мзæххонæн.
Фылдæр ын бантысæд ноджыдæр йæхи фæндиаг дæр
æмæ мах фæндиаг дæр.
АБАЙТЫ ЭДУАРД,
Уæрæсейы Федерацийы Фысджыты
æмæ Журналистты цæдисты уæнг.
(Газет «Рæстдзинад» № № 233-234 (21573-21574) 2005
азы 10 декабрь)
ПОЭТЫ ПРОЗÆ
Бирæ азты дæргъы Хохйты Энвер фæрнæй кусы нæ
литературæйы сæраппонд. Раджы ссардта фæндаг чиныг-

(^Когдп Излетает орёл 95
кæсджыты æнæнцой зæрдæтæм. Йæ поэтикон уацмысты
тæлфы хохаг лæппуйы зæрдæ, удварн. Ис ын йæхи хъæлæс,
йæхи лирикон ахаст, йе сфæлдыстады агуры æнæсгæрст
фæндæгтæ, никуы ахызт фæсвæдмæ, никуы рацыд комд-
зог йæ курдиатыл дæр æмæ йе ’мбæстоныл дæр.
Къаддæр зоны чиныгкæсæг Энверы прозæ. Афтæмæй
та йын дзæвгар бантыст алыхуызон жанрты - фыссы уаца-
утæ, радзырдтæ, эссетæ, новеллæтæ, миниатЮрæтæ.
Литературæйы бындур у мадæлон æвзаг. Кæд ын йæ
егъау хæзнадонмæ бар дарыс, уæд - арфæйаг, кæд - гуы-
дырæвæрд разынд - уæд та фæсмонгонд. Энвер арф эенкъ-
ары дыгурон æвзаджы рæсугъддзинад, арæхстджынæй
пайда кæны йæ хæрзаив алыхуызон ахорæнтæй, хорз
арæхсы æрдзы нывтæ æмæ адæймаджы миддунейы фæ-
зилæнтæ, йæ сагъæстæ æмæ йæ бæллицтæ нывæндынмæ.
Афтæ мæм кæсы,цыма Энвер йæ прозæйы дæр поэтæй
баззад.Йæ новеллæтæ æмæ йын миниатюрæты схонæн
ис прозæйæ фыст æмдзæвгæтæ. «Адæм», «Уарзт», «Цард»,
«Рист» - сæ сæргæндтæй дæр бæрæг у сæ мидис. Хъуыды,
æнкъарæн, сагъæс - уыдоныл амад сты Энверы «зынджы
стъæлфæнтæ.»
Парахатдæрæй æвдисы фыссæг царды цаутæ йæ но-
веллæты. Ирон æгъдау æмæ сабиты ногбонты цинтæ («Ба-
силтæ»), цард æмæ мæлæт, хæст æмæ бинонты хъысмæт
(«Царди асийнæ»), уарзт æмæ мулчы цагъар («Тар ахæр
рацудæй»), фæлтæрты æнусон иудзинад («Æнгъæлдзау нæ
фæллайуй»), æфсарм æмæ рæстад («Раст гъæдæ дон фæл-
ласта», «Мади хуæрæ мади адæ кæнуй»), маст æмæ ныфс
(«Еунæг дæн, еунæг», «Æгайтидæр ма») - алцыдæр ахсы
Энверы цæст, алцæмæдæр бавналы нывгæнæджы арæх-
стджын къухæй, æмæ нæ бауырны цы хабæрттæ æмæ хъ-
уыддæгтыл фæдзуры, уыдон ахсджиаг æмæ æцæг кæй сты.

96 <зХш(н>() (э)н1)ср
уый. Уый та уымæн, æмæ сæ фыссæг искæмæй нæ фехъ-
уыста, йæхæдæг сæ бавзæрста, зынаргъ ын сты æмæ сæ
зæрдæвæйлыдæй дзуры.
Хистæры фарн æмæ кæстæры амонд, ныййарæджы
фыдæбон æмæ хæсты арф ностæ æмæ дудгæ хъæдгæмттæ
- æхсæвæй, бонæй уыдæттыл кæны сагъæс фыссæг, æмæ
нывæнды салдат æмæ фыййауы сурæттæ, йæ тугвæллойæ
цард чи аразы, зæхх æмæ сыгъдæг арвæн чи табу кæны,
уыдоны фæлгонцтæ. Уалдзæг, сæрд, фæззæг æмæ зымæг -
канд афæдзы афонтæ несты.Уыдон сты царды къæпхæнтæ,
æмæ сæ адæймаг куы никуы фæиппæрд уа, уæд ссардзæн
йæ амонд, уæд цæрдзæн сæрыстырæй, кадæй æмæ радæй
бафиддзæн йæ хæс («Аййид - фудевгед», «Бæлццон», «Ци
æй уарзт», «Æрвхуз сирентæ», «Зæронд скъапп», «Бама бух-
сæ»).
Уыцы сагъæстæ æмæ бæллицтæм æмхиц уыдис æдзард
зынгхуыст поэт Гибизти Рамазаны фырт Оскар. Цæрынхъу-
агæй йын æгъатыр мæлæт айста йæ цард, фæлæ арф фæд
ныууагъта нæ зæрдæты. Энверы реквием «Поэзии æргъæу
лирæ» æрхæндæг хъуыдытыл дæр æфтауы, фæлæ поэты
стыр курдиатæн ныллæг кæй кувы, уымæй та арфæйаг хъ-
уыддаг сарæзта. Ахæм у йæ цард, йе ’сфæлдыстады сæйраг
нысан, йе ’сæфт уыны фæлывд æмæ æгад митæй («Хуæрз-
гæнæг», «Тунд деденæг æмпулагæ ’й»), лæгдзинад æмæ
уды сыгдæгдзинадæй зынаргъдæр ницы ис ацы тæригъ-
æдджын заман, ацы æмтъеры царды («Сослæнбег», «Ме
’нцег Ибрагимæн»).
Дунейы хæрзтæй фыссæг Хохойты Энверæн уды сы-
гъдæгдзинадæй зынаргъдæр ницы ис, æмæ йæ æдзух-
дæр бæтты æвæлтæрд æвзонг удты уарзт æмæ мастимæ,
бæллиццаг æнкъарæнтæ æмæ царды фыдæвзарæнтимæ
(«Тæходуйтæ», «Содзгæ уарзт», «Ци дин балæвар кæнон»).

<ф(о?$а бзлетпет орёл 97
Æмдзу кæнынц царды мидæгуыцы æнкъарæнтæ, нæй сын
кæрæдзийæ фæиртасæн. Æндæр искуыд чи хъуыды кæны,
уый йæхи дæр сайы æмæ йыл йе ’ууæнк чи бафтауа, ууыл
дæр комдзог цæуы. Уымæн æвдисæн Елдарихъо æмæ Кра-
самирайы хъысмæт æмæ ахастдзинæдтæ. («Номбæлдаргæ
сахат»). Уарзондзинад хъазæн хъул кæмæн свæййы, уымæн
æнæ фæфыдæнхъæл уæвæн нæй.
Уæвгæ канд æвæлмон цæрдтытæ æмæ рæузонд митæ
нæ расайынц мæстаг фæстиуджытæ. Вазыгджын у цард,
алцы - æппæт нæ рауайы адæймаджы фæндиаг барст
æмæ карст, арæх ныссуйтæ вæййынц фæлтæрд хистæртæ
дæр («Нæ мади лæг»). Фыдæлты фарн æмæ куырыхон зонд
баиргъæвдзысты адæймаджы байраджы фыдæбонæй, зын
кары дæр æгад йæ сæрмæ не ’рхæсдзæн, йæ зынтæн дæр
бафæраздзæн, кæстæры рæдыд дæр ныббардзæн, азты
уаргъ кæрæй - кæронмæ фæхæсдзæн. Радзырд «Сагæле»
бирæ цæмæйдæрты у цымыдиссаг, зæрæхсидт сæуæхсид-
тау рæсугъд кæй у, ууыл баууæнды чиныгкæсæг, зæронд
лæджы хъысмæт æмæ сагъæстыл куы сиузæрдиуон вæй-
йы, уæд. Хæсты азар æй басыгъта, фæлæ рагон фæткъуы
бæласау дидинæг æфтауы ирд уалдзæджы, царды тызмæг
уылæнты лæгæрды, æвæд нæу - цæрæццаг фæсивæд
рæзы йæ алыварс
Æрдз æмæ адæймаг, фæллой æмæ æгъдау, хæсты сау
æндæрг æмæ æрыгæтты сагъæстæ, цин æмæ маст - Эн-
веры хъайтартæ бахсыстысты зынæвзарæнты. Сæ иутæм
ис фау æрхæссæн - донæн йæ тæнджыты бауайынц, ин-
нæтæ уды кондæй дæр, зондахастæй дæр æрдхорд - æф-
сымæртæ æмæ хотæ сты, æмæ хорз фидауынц алы хъуыд-
даджы дæр.
Энвер йæ уацауты дæр лыстæг сасирæй луары
кæстæрты ахастдзинæдтæ, никæмæн бары фауинаг
7

98 (^Хохоеб (7Б>)н6ср
митæ, «дыдзæсгом» ныхæстæ, галиу зонд æмæ мулкдзаст
ницæййæгтæн. Уарзетæ æмæ Заретæ, Батрадз æмæ Æн-
дæре («Гъазæн киндзæ») - фæйнæ фæйнæхуызон лæп-
путæ æмæ чызджытæ, сæрæнгуырдтæ æмæ къуыдипп
сæрзилæджынтæ, сыгъдæг удтæ æмæ хъуына зæрдæтæ.
Фыссæг æргом ныхасæй, ирд ахорæнтæй сныв кодта йæ
хъайтартæ æмæ персонажтæй алкæй сурæт дæр. Гъазæн
киндзæ ссис сыгъдæгдзинад æмæ рæсугъддзинады æв-
дисæн, кæддæр æй йæ амондагурæг кæмæн хъардта, уый
та дзы фенæхай.
Фыссæджы стырдæр уацмыс уацау «Æнæраздæхгæ
æвзонгадæ», зæгъгæ, уым дæр фембæлæн ис, æцæг, бæр-
зонд, рæсугъд æнкъарæнтæн чи табу кæны, æмæ искæй
зондæй чи цæры æмæ чи фæрæдийы, мулк кæй зонд
фæдзæгъæл кæны, нæ фæсивæды ахæм минæвæрттыл.
Æмуд лæппу æмæ чызг сæ цард саразын нæ бафæрæзтой
хистæрты аххосæй, цæлхдурты сæрты ахизынмæ нæ
сарæхст Зитæ æмæ фенамонд, Виталий лæджыхъæдджын
разынд æмæ æвæсмон лæппу амонды барцыл фæхæст.
Уацауы (повесты) сюжет дыууæ уарзоны хъысмæтыл
нывæзт у. Ирон чындзæхсæв сæ сбаста уарзондзинады
уидæгтæй («Кенкегъазæ»). Виталий йæ хæс фиды æфса-
ды, ахуыр æмæ бинонты амондæй разы у, кæд æй дызæр-
дыгдзинад æмæ Зитæйы æнæфенд митæ сагъæстыл æфта-
уынц, уæддæр. Чызг йæ амонд æндæримæ ссардта. Лæппу
ныхкъуырд нæ фæци, цæры æххæст, бæллиццаг цардæй,
ис æм ныфс дæр, ис йæм рæсугъд нысан æмæ бæллицтæ.
Кæмдæриддæр ссары æмæ зæрдæйы æвæрæнтæ кæны
йæ фыдæлты намыс, æгъдæуттæ æмæ тауырæгътæй. Ис
ын хорз æмгæрттæ. Хъæстаг нæу йæ хъысмæтæй, кæд ма
йе ’намонд уарзт рæстæгæй рæстæгмæ сабухы йæ риуы,
уæддæр.

(^КогЯа взлетает орёл 99
Зитæ баци фæсмоны амæттаг. Æрхæндæгæй æрвиты
йæ бонтæ. Йæ амонд кæддæр йæ къахы фындзæй скъуы-
рдта, æмæ ныр йæ цæссыгтæ згъалы.
Ахæм рауад æрыгæтты хъысмæт. Сæ æрæджиауы фем-
бæлдæй нæ барухс сты зæрдæтæ. Уæддæр та - ирон лæгд-
зинад. Виталий йæхи нæ аздæхта æфхæрд сылгоймагæй.
Ныфсытæ йын æвæры, кæд сæ дыууæ дæр хицæн фæндæг-
тæ равзæрстой, уæддæр.
Уацауæн йæ арæзт вазыгджын у - хох, быдыр, æфсад,
балцытæ, ирон куывдтæ æмæ чындзæхсæвтæ, хъайтар-
ты фембæлдтытæ, сæ мидхъуырдухæн, цыбыр дзырдæй
- царды уæззау зилдухæнтæ æвдыст цæуынц нывæфтыд
мадæлон æвзаджы фæрæзтæй, хъайтарты сурæттæ, сæ
зондахаст æмæ сагъæстæ, сæ сæнттæ æмæ бæллицтæй
фæхайджын вæййы чиныгкæсæг дæр. Æмæ уый у сæй-
рагдæр.
Хохойты Энверы прозæйæн ис æргом лирикон ахаст.
Уыйимæ фыссæг ныхас кæны царды æмæ адæймаджы,
рæстæг æмæ æхсæнады ахсджиаг фæзындтæ, хъуыддæг-
тæ æмæ фарстатыл.
Дыккаг хатт ма йæ зæгъын: аивадон уацмыстæ ссард-
зысты фæндаг - чиныгкæсæджы зæрдæмæ. Æмæ уый у
сæйрагдæр.
МÆРЗОЙТЫ СЕРГЕЙ,
адæмон фыссæг, Хетæгкаты Къостай
номыл премийы лауреат:
(Газет «Стыр Ныхас», № б, 2006 аз.)
ÆРГОМ-ÆРГОМÆЙ
«Родной язык! Сколько об этом сказано! А чудо родной
речи необъяснимо. Только родное слово, познанное и на-

100 (^ХоХОсб (э)н6ср
стигнутое в детстве, может напоить душу поэзией,
рождённой опытом народа, пробудить в человеке первые истоки
национальной гордости, доставить эстетическое
наслаждение многомерностью и многозначностью языка
предков».
Чингиз Айтматов
Нæмæ гъæуй еске æхцин,
Нæхе кæрдзин хуæздæр æй.
Ка байивта цардæндæргъци
Æ мæгурæг уоди фæрци,
Æ мади ’взаг æндæрæй.
Уомæн нæййе нæдæр ахил,
Нæй æхуæдæг адæймаг,
Цъифи золкъау æй æ рахилд,
Æнæ уохæй, гъæрæй - йахæй
Уодæгасæй кæуйнаг!
хохойти энвер
ХÆРДГÆХУЫДАУ НЫВÆНДЫ ЙÆ ЗАРÆГ
Хохойты Энверы ном мыхуыры фæзынд ивгъуыд ды-
ууынæм æнусы 80-æм азты. Уæд, нæ республикæйы æвзонг
литераторты иу семинары хорз аргъ скодтой Цæгат Иры-
стоны Хетæгкаты Къостайы номыл паддзахадон
университеты филологон факультеты студент Хохойты Энверы
цалдæр æмдзæвгæйæн. Уæд ыл сæ цæст æрæвæрдтой
хистæр фæлтæры курдиатджын литератортæ: Цæгат Иры-

<ф(о?$а вметает орёл 101
стоны адæмон поэт Гулуты Андрей, Бесаты Тазе, Тетцойты
Таймураз æмæ Малиты Васо.
Ирыстоны адæмон поэт Цæрукъаты Алыксандр та, Эн-
верæн цы чиныг балæвар кодта - «Фыдæй фыртмæ», уый
мидæггаг цъарыл ныффыста: «Стыр ныфс нæ кæмæй ис,
уыцы æрыгон автортæй иу Хохойты Энверæн ~ зæрдиа-
гæй»...
О, сæ цæст ыл æрæвæрдтой æмæ нæ фæрæдыдысты.
Абон поэт, прозаик, тæлмацгæнæг, публицист,
литературой критик Хохойти Энверы бирæвæрсыг сфæлдыстад
зынгонд у уæрæх чиныгкæсæгæн.
Хохойты Энвер райгуырд 1956 азы 25 майы Сырх Ды-
гуры. Астæуккаг скъола каст фæуыны фæстæ службæ
кодта Советон æфсады рæнхъыты. Уый фæстæ 1976 азы
ахуыр кæнынмæ бацыд ЦИПУ-йы цæттæгæнæн хайадмæ.
Афæдз бакуыста Стыр Дыгуры астæуккаг скъолайы уырыс-
саг æвзаг æмæ литературæйы ахургæнæгæй. 1982 азæй
1998 азы онг службæ кодта мидхъуыддæгты оргæнты. Йæ
хорз службæйы тыххæй хорзæхджынгонд æрцыд Хицауа-
ды цалдæр хæрзиуæгæй.
1989 азæй 1994 азмæ куыста уырыссаг æвзаг æмæ ли-
таратурæйы ахуыргæнæгæй Дзæуджыхъæуы кусæг фæ-
сивæды 11-æм изæрон скъолайы. Къорд азы фæкуыста
республикой газет «Дигорæ» - йы редакцийы бæрнон се-
кретарæй. 1999 азы ист æрцыд Уæрæсейы Федерацийы
Фысджыты æмæЖурналистты цæдистæм.
Йæ фыццаг æмдзæвгæтæ мыхуыры фæзындысты 1971
азы Æрæфы районы газет «Ленион»-ы. Уæдæй нырмæ йе
’мдзæвгæтæ, новеллæтæ, уацаутæ,радзырдтæ, очерктæ,
миниатюрæтæ æмæ иуæй - иу фысджыты литературой
уацмыстæ, стæй хицæн æмбырдгæндтыл фыст рецензитæ
мыхуыры цæуынц Уæрæсейы æрвылкъуырион газет «Ли-

102 (^Кохоеб (э)п6ср
тературон Уæрæсе», республикой газеттæ æмæ журналты.
Энверу25радзырды,45миниатюрæйы автор. Мыхуыргонд
цыдысты журнал «Ирæф»-ы. Уый у бирæ очеркты автор.
Уыдон мыхуыргонд цыдысты республикой газеттæ æмæ
журналты. Йæ очеркты хъайтартæ сты фæлтæрдджын пе-
дагогтæ, дохтыртæ, композитортæ, хæсты ветерантæ ...
Хохойты Энвер мадæлон æвзагмæ ратæлмац кодта аи-
вадон уацмыстæ Генрих Гейнейæ, Эндре Андийæ, Джебран
Халиль Джебранæй, Тенгиз Адыговæй, Росарæй, Лонгфел-
лойæ, Александр Пушкинæй, Лев Толстойæ, Тургеневæй
æмæ æндæртæй.
Ратæлмац кодта А. Пушкины «Дон Гуан» («Дурын уазæг»).
Уый æвдыстæрцыд Дыгурон паддзахадон театры сценæй-
ыл.
Энвер у цалдæр поэтикон æмбырдгонды автор: «Судз,
ме стъалы», «Æмзæл зарæг», «Мæ дзиуарæ», «Амонди
æрдæфæнтæ», «Ирд бæнттæ» æмæ æндæртæ.
Райсæм - ма Хохойты Энверы чиныг «Мæ дзиуарæ».
Чиныг райдайы æмдзæвгæ «Сауæдонæ», зæгъгæ, уымæй.
Поэт суадоны сатæг, сыгъдæг, рæсуг дон поэзиимæ бары.
Суадоны дон æвдадзы, удыхосы хуызæн куыд у, поэзи дæр
æм афтæ кæсы:
.. .Эхх, гъе уоййау мæ зарти зæл
Ку фегъосидæ дзиллæ,
Уæд æ хæццæ æноси дæр
Нæбал кæнинæ хилæ.
Мæнмæ гæсгæ, йæ хъæлæс фехъуысдзæн поэзиуарзæг
дзыллæмæ, уымæн æмæ улæфы адæмы цинтæ æмæ ри-
стæй, æвæлмæцгæйæ агуры йæхи поэтикон æрмдзæф,
фæндаг.
Поэт сыгъдæгзæрдæ, рæстзæрдæ куы нæ уа, уæд
поэт нæу, никæмæ бахъардзысты йæ фыстытæ. Уæлдай

(^Ког^а взлетает орёл 103
зæрдæмæхъаргæдæр у Энверы интимон лирикæ: «Ме-
гъæ», «Силæстæгæн - кизгон адæ», «Æримисун уæ мед-
тургъæ», «Æз кæддæр ци стæфагæ адтæн», «Арви цæстæй
’ртæх фæрдгутæ ...».
Бирæтæ бафæрсдзысты: «Энверы литературой уацмы-
сты чиныг «Мæ дзиуарæ» цæмæн хуыйны?» Чиныджы ном,
йæ мидис динмæ æппындæр ницы бар дарынц. Уый фыст у
сыгъдæг зæххон уарзондзинадыл:
«Цæй, ци фæдтæ, дæу агор
дæн, мæ дзиуарæ...
Уарзт зæрдæбæл никки
карздæр исæндзарæ!
Поэтдзæвгарæмдзæвгæтæныффыстаивгъуыд
уарзондзинадыл. Уыцы уарзондзинад ын ныфссæттæн нæу, фæлæ
ныфсы хос. Йе ’мдзæвгæтæн ис философон здæхт, адæймаг
дзы цæуыл ахъуыды кæна, уый ис. Ахæмтæ сты элегитæ:
«Дæдæ», «Скъодтати Любæн», «Ходгæ хор».
Поэт йе ’мдзæвгæты хурмæ хæссы хиппæлойты, дыд-
зæсгæмтты, дымыстæрты, хахуыргæнджыты. Уыдоны Эн-
вер арæхстджынæй равдысдта йæ цыргз æмбисæндты.
Зæрдæмæдзæугæ æмбисонд «Цъимара æма Сауæдонæ».
Сæ дыууæйæн дæр ис адæймаджы сурæттæ. Мæнæ куыд
дзуры Цъымара Суадонимæ:
«Æгириддæр ку нæ уара
Уæддæр уодзæн цæрунгъон,
Дæн æнæзмæлд цъæх цъимара,
Уæддæр нихъуæрун дæ дон.»
Хохойты Энверы чиныг «Амонди æрдæфæнтæ»
кæсгæйæ, адæймаг афтæ ахъуыды кæны: чиныг чысыл
чиныг у, фæлæ йæ мидис стыр у. Ам раппæлыны аккаг у
йе ’мдзæвгæ «Мæ цардæфхуæрд æрдхуардæн». Æмдзæв-
гæйы кæд цыппар цыппаррæнхъоны йеддæмæ нæй, уæд-

104 <&,охоев $нвер
дæр адæймаджы дисы бафтауынц мæнæ ахæм поэтикон
рæнхъытæ:
«Тæнтъех росбæл ирд фæрдгутæ
Зир - зир къохтæй нæ сæрфун.
Мæ бæллецти сау пъæстутæ
Пурх - хæлеутæй æстæфун».
Ахæм хорз æмдзæвгæтæ бирæ ис ацы чиныджы. Уыдон
сты «Дони тæх æма тугул дор», «Дæхе мæнмæ мабал ласæ»,
«Æз дæн æнæ дæуæй, куд бон æнæ хорæй ...»
Ацы чиныджы зæрдæмæ хъарынц йæ прозæйæ фыст
æмдзæвгæтæ дæр. Уыдоны ис ирд хъуыдытæ æмæ фæл-
гонцтæ.
Хохойты Энверы чиныджы цы æмдзæвгæтæ ис,
уыдоны фылдæр хай фыст сты йæхи цардыл, куыд монолог, ми-
дмонолог. Царды кæд ичи зын æмæ стонг, тымыгътæ æмæ
хуры тæвд, сайд æмæ гадзрахатдзинад бавзæрста, уæд уый
Хохойы - фырт. Фæлæ уæддæр уыцы зын уавæрты дæр йæ
цардбæллон зæрдæ фæуæлахиз пессимизмыл. Йæ царды
гакъон - макъон фæндæгтыл хъуыдытæгæнгæ поэт дзуры:
«Нæййе - хуæцæг - мæнгбазуртæ,
Дæн козбауæй зæрдæцъæх ...
Мæ цард - зин, гургъахъ, къузуртæ,
Нæ мæ скъæфуй царди тæх».
Фæлæ уæддæр йæ ныфссастдзинадыл фæуæлахиз
вæййы:
«Ци еунæг дæн аци бонæ,
Куд мæ гъæуй зæрди гъар!..
Цард, кæнæ мæ ристæнсонæ,
Уæддæр кæндзæн мæ цæлхъ зар!
’ Æнусон темæ поэт æмæ поэзийы ахадындзинады
тыххæй фыстой æмæ фысдзысты. Энверæн ам дæр ис йæхи
бæлвырд зондахаст. Зæрдæйы цы зарæг сæвзæра, уымæн

^Когда бглетпет орёл 105
йæ размæ цыфæнды стыр цæлхдуртæ куы æвæрай, уæд-
дæр æддæмæ фæндаг агурдзæн.
Бæмпæгæй дæр рæуæгдæр
æй, уæнгбуройнæ,
Æнафони давæгау гъузуй цума ...
Бæхау ибæл неке бакæндзæй
идонæ,
Дуарау ибæл нæ ниввæрдзæнæ
къума.
Тъæрау мæнæн дæр мæ реуи
уарзтисзингæй,
Мæ нидæн зар кæд ескæмæ
фегъуса ...
Æцæг поэзи - устур нифси
мæсуг æй,
Седуй мæнмæ куд салдатмæ
туруса!
Æз Хохойты Энверы зонын, йæ цин, йæ рыст æмбæхсгæ
чи нæ кæны, фæлæ æдзух хурау æргом чи у, ахæм адæйма-
гæй. Цы кæны, уый та кæны зæрдæбынæй, æнæ дæлгоммæ
митæй, зæгъæн ис, у рæстдзинады сæрхъуызой.
Æрæджы поэт Хохойты Энверæн рацыдис дыууæ чи-
ныджы: иу чиныг дыгурон æвзагыл - «Ирд бæнттæ», иннæ
та уырыссаг æвзагыл - «Нить полёта» (уырыссаг æвзагыл
уый у йæ фыццаг чиныг).
Поэты хорздзинад уый мидæг ис, æмæ, кæйдæртау,
дзургæ нæ кæны, фæлæ ныв, мæнæ хæрдгæхуыдæй хуый-
æгау. Ныв кæй кæны, уымæ гæсгæ йæ фæлгонцтæ дæр уай-
ынц цæстытыл.
Зæгъæм, Хохойы - фырты æмдзæвгæ «Æримисун»
кæсгæйæ, адæймаджы цæстытыл ауайы ирон рагон дурын
пец гуыр - гуыргæнаг артимæ. Сылгоймаг пецы фыцы пум-

106 (^Хохоеб (э)п()ер
пуси дзултæ. Дзулфыцæны дуар куы фегом кæны, уæд сæ
хæрздæф рагуылф кæны, æмæ йæ æгас сых дæр базонынц.
Цыбырдзырдæй, ирон сылгоймаджы ирон хæдзары митæ:
«Æримисун уæ медтургъи
Дортæй амад зæронд пец,
Куд резидæ, цид, æ хурфи
Йи цъæхрохс арт - зингвæлдес.
Хускъæ согтæй, гургургæнгæ,
Куд игурдæй сурхрос зинг,
Цæстæбæл ма нури уæнгæ
Бæргæ гъазуй дæ фæззилд ...»
Хъыгагæгн, ныр уыцы æрыгон сылгоймаг уым нал
лæууы пецы уæлхъус, кæйдæр хай фæцис. Фæлæ куыд рæ-
сугъд у тухæнгæнæг, амондагурæг, мигæнæг сылгоймаг,
уымæй ноджы фæрæсугъддæр вæййы, цæсты фæахад-
гæдæр.
Мæнæ йæ иннæ æмдзæвгæ «Мæсуг». Ацы уацмыс
кæсгæйæ, цæстытыл ауайынц рагон фыдæлты æрдæгхæлд
мæсгуытæ, сæ дуртæ, хъози дæндæгтау, ныхъхъилтæ сты.
Кæддæр сæ сæрты маргъ атæхын дæр нæ уæндыд. Уыдон
уыдысты мыггаджы кад æмæ намыс. Мæсыг кæмæн уыд,
уый кадджын мыггагыл нымад уыд, знæгтæ йæ къæйдур-
тыл сæ ных састой, топпы дзыхæй дзырдтой семæ мæ-
сыджы хуылфæй.
Тыхсы не ’мдугон поэт, ныр никæйуал хъæуынц фы-
дæлты мæсгуытæ, бæлццæттæ сæ иувæрсты ацæуынц, хъ-
æууæттæ систы нæ хохаг хъæутæ, бæхгæрдæг æмæ пил-
пысыра. Æрмæст ма сæ бæлæттæ æрцардысты:
«Нур еу сагъæс мæн æвдирзуй,
Мæ медзæрдæ ниттухсуй:
Йе ’рхъез фæрстæй куд нæ
гъæрзуй,

(^Когдп бале тает орёл 107
Æ арф ностæн куд бухсуй?..
Æви ин сæ цъæх гъунатæй
Евгъуд догæ бабаста?!
Бæлæутæ си кæд æрцардæй,
Ци Хуцау сæ æрхаста?!»
Цæугæдон, дам, йæ гуырæнмæ хæстæг сыгъдæгдæр
у. Энвер дæр агуры уæлтæмæн нæ куырыхон фыдæлты
фарны, намыс æмæ æхсары. Зæрдæйы тугтæ ныттæдзынц,
зæрдæ ныккæрзы, фыдæлты фарны зынг фæмынæг кæны,
уый куы банкъары, уæд.
Хохойты Энверы иннæ æмдзæвгæ «Зæрди гъæр», зæгъ-
гæ, кæсгæйæ мæ цæстытыл ауайы ахæм ныв. Иу ацæргæ лæг
мæм йе ’мдзæвгæтæ æрбахаста. Нырмæ, дам, мæ не ’вдæл-
дис, кусгæ кодтон, фæлæ ныр пенсийы ацыдтæн, рæстæг
мын ис, æмæ æмдзæвгæтæ фыссын райдыдтон. Æргом ны-
хасы, дам, къæм нæй. Уый поэт нæу, фæлæ рифмæтæ бийæг.
Æцæг поэт йæ удæн лымæн никуы вæййы, фæлæ знаг у
йæхицæн. Уымæн йе ’мдзæвгæтæ йæ хъæбултæй уæлдай
не сты, хъæбулы та, дам, фыдгулы хъомыл скæн æмæ дзы
хъæбулы ад базонай.
Æцæг поэттæ сæ зæрдæты бауромын цы нал фæфæра-
зынц, æрмæстдæр уый фыссынц.
Стæй æдзух æрттивгæ цы кæны, уый алыхатт сызгъ-
æрин, кæнæ æвзист нæ вæййы:
«Алли нæуæгфинст
æмдзæвгæ
Арф зæрдæмæ нæ хезуй ...
Ку нæ кæна уарзтау
’ндзæвгæ,
Бамæлдзæнæй уæд дæ
уæгæ,
Уæд си зæрдæ нæ резуй».

108 (^Кохоев (э)ивер
Зæрдæйæ йæ зæгъ дæ зæгъинаг æмæ дын зæрдæмæ
дæр бахъара - уый у æцæг поэзийы формулæйы хуызæн.
Ахæм рифмæ бийджытыл фыст у æмдзæвгæ «Рифмæбий-
æгТазæрет».
Мæнæ куырой куыройдоныл арæзт куыд у, куыройы
фыдтæ уый куыд зилын кæны, афтæ поэты зæрдæ та уал-
дзыгон дидинæгау райхæлы уарзтæй, уый йын æрсдонау
сабухын кæны йæ туг.
Зындгонд критик, прозаик, публицист, Хетæгкаты Къ-
остайы номыл паддзахадон премийы лауреат Мæрзойты
Сергей афтэе зæгъы Энверы прозæйы тыххæй:
«Бирæ азты дæргъы Хохойты Энвер кусы нæ литера-
турæйы сæраппонд. Раджы ссардта фæндаг чиныгкæсджы-
ты зæрдæтæм. Йæ поэтикон уацмысты тæлфы хохаг лæп-
пуйы зæрдæ, удварн. Ис ын йæхи хъæлæс, йæхи лирикон
ахаст, йе сфæлдыстады агуры æнæсгæрст фæндæгтæ, ни-
куы ахызт фæсвæдмæ, никуы рацыд комдзог йæ курдиа-
тыл дæр æмæ йе ’мбæстоныл дæр.
Къаддæр зоны чиныгкæсæг Энверы прозæ. Афтæмæй
та йын дзæвгар бантыст алыхуызон жанрты - фыссы уаца-
утæ, радзырдтæ, эссетæ, новеллæтæ, миниатЮрæтæ.
Аивадон литературæйы бындур у мадæлон æвзаг. Кæд
ын йæ хæзнадонмæ бар дарыс, уæд - арфæйаг, кæд - гуы-
дырæвæрд разынд - уæд та фæсмонгонд. Энвер арф æнкъ-
ары дыгурон æвзаджы рæсугъддзинад, арæхстджынæй
пайда кæны йæ хæрзаив ахорæнтæй, хорз арæхсы æрд-
зы нывтæ æмæ адæймаджы миддунейы фæзилæнтæ, йæ
бирæ сагъæстæ, йæ рухс бæллицтæ нывæндынмæ.
Афтæ мæм кæсы, цыма Хохойты Энвер йæ прозæйы
дæр поэтæй баззад.Йæ новеллæтæ æмæ йын миниа-
тюрæты схонæн ис прозæйæ фыст æмдзæвгæтæ. «Адæм»,
«Уарзт», «Цард», «Рист» - сæ сæргæндтæй дæр бæрæг у сæ

<^КшЫ взлетает орёл \ 09
^-
мидис. Арф хъуыды, æнкъарæн, сагъæс - уыдоныл амад
сты Хохойы - фырты «Зынджы стъæлфæнтæ».
Цæгат Ирыстоны адæмон поэт Чеджемты Æхсар:
«Мæнæн хорз зындгонд сты курдиатджын поэт Хох-
ойты Энверы æмдзæвгæтæ. Уый поэзиуарзджыты зæрдæ
æлхæны йæ уацмысты лирикондзинадæй, йæ уды сыгъ-
дæгдзинад, цæстуарзондзинад, æргом зæрдæйы ахастæй
йæ хъуыдыты хи хъуыддæгтæй хизы иумæйаг хъуыддæг-
тæм йæхи хъысмæтыл, йæхи чысыл райгуырæн хъæуыл
куы фæхъуыды кæны, уæд ын ахизы Ирыстоны, Уæрæсейы
хъысмæтыл хъуыды кæнынмæ. Энверы æмдзæвгæтæ сты
ног æмæ оригиналон.
Хохойты Энвер йæ курдиат æмæ куыстхъомдзинадæй
йæхи бауарзын кодта, канд нæ бирæнацион респу-
бликæйы чиныгкæсджытæ æмæ литератортæн нæ, фæлæ
ма мах æдде дæр. Хуымæтæджы нæ фæзæгъынц адæмы
’хсæн: «Хорз дардмæ зыны».
Фыссæг, журнал «Ирæф»-ы сæйраг редактор Малиты
Васо:
«Хохойты Энверы сфæлдыстадимæ канд Ирыстоны чи-
ныгкæсæг нæу зонгæ, фæлæ Уæрæсейы дæр. Уый йæхи
хорзæй равдыста йæ оригиналон æмдзæвгæтæ, радзырд-
тæ, эссетæ, миниатюрæтæй. Уымæ гæсгæ йæ аивадон уа-
цмыстæн литаратурон критикæйы æрцыд хорз аргъгонд.
Поэты сфæлдыстады зынгæ бынат ахсы юмор, уый та лите-
ратурæйы æнæмæнг хъæуы.
Æцæг сфæлдыстадон кусæгæн куыд æмбæлы, афтæ
автор зæрдиагæй кусы, абоны æнтыстытæм нæ кæсгæйæ,
йæхиуыл кусы удцыренæй, зындзинæдты сæрты хизгæйæ.
Уыдон та, стыр хъыгагæн, фылдæрæй - фылдæр кæнынц.
Фæлæ уый нæ рох кæны æвзист æнусы зындгонд поэт
Иннокентий Анненскийы ныхæстæ:

1 1 0 (эХ'Охоеб (э)нО>ср
«...Если петь-так птицей пой
Свободно, звонко, смело ...»
АБАЙТЫ ЭДУАРД,
Уæрæсейы Федерацийы Фысджыты
æмæ Журналистты цæдисты уæнг.
(Газет «Рæстдзинад»#№ 100 (21690) 2006 азы
30 май - зæрдæвæрæны мæй - дыццæг).
«БЫТЬ ВСЕГДА НА КОНЕ ...»
Энвера Хохоева (литературные псевдонимы: Тебо Бир-
къисати, Энвер Лучезарный, Елберди Бæгъæнбæдти), мне
кажется, нет необходимости дополнительно представлять
лишний раз любителям художественного слова Северной
Осетии. Его имя впервые появилось в периодической
печати ещё в начале 80 - х годов теперь уже прошлого
двадцатого века. Сначала - как имя молодого автора,
«пробующего перо» в журналистике. А на одном из ежегодных
семинаров начинающих поэтов и прозаиков нашей республики
была дана тёплая творческая оценка и нескольким
стихотворениям Энвера Хохоева - студента
филологического факультета СОГУ. Тогда же впервые на него «положили
глаз» маститые уже в это время литераторы представители
старшего и среднего поколения наших писателей: первый
народный поэт Северной Осетии Андрей Семёнович Гулу-
ев, Тазрет (Тазе) Урусбиевич Бесаев и Васо Георгиевич Ма-
лиев. Вспоминаю, какое по-настоящему радостное чувство
испытал в то время и я, пишущий сегодня эти строки, от
знакомства со стихами неизвестного мне Энвера Хохоева.
Поразили проникновенность и свежесть его
«поэтического голоса», а главное - та глубокая, истинно сыновняя лю-

<^Ко/))л бглетпет орёл 111
с* О V -
бовь к родной земле, которой были проникнуты строфы
стихов начинающего поэта. Очень хотелось верить, что в
будущем читателей республики ожидает ещё немало
ярких открытий, связанных с этим литературным именем.
Та же вера пронизывала и ещё одного литературного
наставника молодого автора, народного поэта Северной
Осетии Александра Ибрагимовича Царукаева, который в
1978 году подарил ему свой сборник под символичным
названием «Фыдæй фыртмæ» («От отца - к сыну» с надписью
- напутствием: «Энверу Хохоеву - одному из
многообещающих молодых осетинских авторов - искренне ...».
Уместно, наверное, сейчас вспомнить и интервью тех
лет народного писателя Ахсарбека Татаркановича Агуза-
рова. В этом интервью была затронута проблема притока
в осетинскую литературу талантливой молодёжи. И Агуза-
ров, прозаик, достаточно хорошо известный к тому
времени далеко за пределами нашей республики, подчеркнул
тогда, что в ближайшем будущем необходимо принять в
Союз писателей Северной Осетии группу особенно
даровитых молодых авторов. Среди них упоминалась и
фамилия Энвера.
И теперь можно твёрдо сказать: эти литературные
мэтры не ошиблись. Сегодня Энвер Салафирович
(Савельевич) Хохоев - поэт, прозаик, публицист, литературный
критик, переводчик - состоит в трёх творческих союзах. Он
является членом Союза писателей Российской Федерации,
Союза журналистов нашей страны, а также
Международного сообщества писательских организаций. Из - под его
пера вышли в разные годы семь поэтических сборников.
Последние из них по времени - сборник «Ирд бæнттæ»
(«Светлые дни» и первый пока сборник переводов
поэзии Энвера Хохоева на русский язык - «Нить полёта», куда

112 ^Кохоев (фнвер
вошли около 50 его стихотворений и поэма «Разделённая
любовь».
Главные темы творчества поэта - темы любви к
Родине и исторической памяти, «размывание» которой, по его
глубокому убеждению, грозит и народу, и конкретному
человеку духовной смертью. А кроме того, он - ещё и
тонкий лирик, на страницах чьих поэтических сборников
воспеваются и красота родной природы, и материнская
любовь, и чистота чувств, соединяющих сердца Мужчины
и Женщины.
25 мая этого года Энверу Хохоеву исполнилось полвека.
И от лица многочисленных ценителей нашей
художественной литературы хочу пожелать юбиляру новых творческих
взлётов, чтобы его никогда не покидала заветная, светлая
Муза в «хрустальных башмачках». Или как у нас на
Кавказе говорят в качестве доброго пожелания: «Будь всегда на
коне!» Ведь Пегаса он «оседлал» прочно ...
ТАЙМУРАЗТЕТЦОЕВ,
поэт, член Союза писателей РФ.
(Газета «Северная Осетия». № 96,
31 мая 2006 года).

<*р{о?$а бзлетает арё,л 113

^Сохоеб (э)н6ср
ЗНАКОМЫМ ХАПУГАМ
(Посвящается Заслуженному врачу
Республики Северная Осетия - Алания
АРТУРУ ВИКТОРОВИЧУ КОЙБАЕВУ)
Живи и жить давай другим,
Но только не за счёт другого;
Всегда будь доволен своим,
Не трогай ничего чужого;
Вот правило, стезя прямая
Для счастья каждого и всех.
Г.Р.Державин
ЭНВЕРХОХОЕВ
Мне наследства отец не оставил
Ни машины, ни денег, ни дачи.
Ничего я себе не присвоил
И живу - не тужу и не плачу.
А при встрече знакомым хапугам
Равнодушно бросаю: «Привет».
Пусть плюют в потолок или угол,
Застрахованные от бед.
Пусть из кожи вон лезут, пыжатся,
Пусть шашлычный вдыхают пар.
Настоящие смелость, мужество
Не продать, не купить как товар.
Презираю их заячью трусость.
Ненавижу их райский час.
Так ворона над свалкой кружит
И презрительно смотрит на нас!

<^р{о?%а ёзлетает орёл 115
МЫ, ОСЕТИНЫ - ОДИН НАРОД
В республиканской газете «Рæстдзинад» за 25. 01.
2006 г. поэт, прозаик Энвер Хохоев в своей статье «Порог
предков» призывает к объединению нации. Вот как он
пишет: «Мæ зынаргъ æфсымæртæ, хотæ, цæй, æмæ ныууад-
зæм: ды - ирон, къуыдайраг, туаллаг, дыгурон, уæллагкой-
маг, нæхи хицæн къордтыл дихтæ кæнын! Уымæй чи цы
рамбулдзæн? Не знæгты фæндиаг нæхи цæмæн кæнæм?
Цалынмæ бынтон нæма байрæджы æмæ ныл рагон мæл-
дзыджы æмбисонд нæма æрцыди,... «йæ сæфт куы ’рцыд,
уæд, дам, ыл базыртæ базад», зæгъгæ, уæдмæ кæрæдзийы
бамбарын афон у».
Это призыв истинного патриота, любящего свой народ,
свою землю и думающего о завтрашнем дне своей
многострадальной Осетии - Иристона. Хотелось бы, чтобы те,
которые так рьяно защищают «тех» или «других», задумались
и последовали примеру замечательного поэта Энвера Са-
лафировича Хохойти.
В настоящее время, как никогда, нам нужны единство
и спаянность. Мы, осетины, должны понять, что только в
единстве наша сила. Пора прекратить на уровне базарных
баб разговоры о том, кто кого любит, а кто кого нет, и кто
занимает лидирующее положение в рамках одной нации.
Мы, осетины - один народ.
ФУЗАГАДЗИЕВА.
Газета «Осетия. Свободный взгляд»
№ 5 (403), суббота, 19 января 2008 г.)

116 ^Сохоев(э)н6ср
БАШНЯ
ЭНВЕР ХОХОЕВ
С давних пор эта башня грозна,
Неприступна, сурова на вид.
Каменистая крутизна
К ней приблизиться не велит.
Только птицы сюда свой полёт
Направляют и гнёзда вьют,
Погружаются в небосвод
И полдневное солнце пьют.
Дружелюбно живущих птиц
Несмолкаема трескотня.
А когда-то из этих бойниц
Кто-то целился из ружья.
Башня в давние времена
Лишь отважным сулила кров.
И от ран изнывала она,
Как боец, вытирая кровь.
Время-лекарь,
и мягким мхом
Затянулись рубцы камней.
Стала башня для птиц гнездом,
И они тоскуют по ней.
С осетинского.
Перевод МАРГАРИТЫ НОГТЕВОЙ.

<^Ко?})а взлетает орёл
117
ЦÆЙ ÆМÆ ИУ АРТМÆ
ТАВÆМ НÆХИ
Ирон адæммæ кæрæдзийыл æнувыддзинад, æвæц-
цæгæн, рагæйдæр тынг фидар кæй нæ уыд, уымæн бирæ
æвдисæнтæ ис, фæлæ ма бафидаргæнæн ис ахæм дæн-
цæгтæй. Ирон литературæйы классиктæ сæ рæстæджы
уыцы фарстайыл тынг катай кодтой. Удисæг адæймаг
вæййы æрмæстдæр йæ уды катайыл, айрох дзы вæййынц
йæ бинонтæ, йæ хъæбултæ. Хетæгкаты Къостайæн та йæ
удисгæйæ дæр ма йæ мæт æмæ сагъæс уыдысты, æгæрон
уарзтæй цы адæм уарзта, уыдон æмæ ма сын йæ фæстаг
сулæфтимæ бафæдзæхста: «Кæрæдзи уарзгæйæ цæрут, ме
’фсымæртæ».
Афтæ катайгæнгæ, йе ’цæг дунемæ бацыд зындгонд
фыссæг Коцойты Арсен дæр, уый фыста, зæгъгæ, рагæй -
æрæгмæ дæр адæм нæ фæрæзтой сæ дзырд, сæ фæнд иу
кæнын, хъаруджын адæм уæвгæйæ.
Уыцы катæйттæ нæ аивадон литературæйы классиктæ
кодтой æнусæй бирæ раздæр, фæлæ ма æркæсæм нæ ны-
рыккон поэттæй иу, Хохойты Энверы уацмæ (газет «Рæстд-
зинад»-ы 25-æм январы 2006 аз), куыд лæгъстæ хъæлæсæй
сиды йæ уарзон адæммæ: «Мæ зынаргъ æфсымæртæ,
хотæ, цæй, æмæ ныууадзæм: ды ирон, къуыдайраг, туаллаг,
дыгурон, нæхи хицæн къордтыл дих кæнын. Уымæй чи цы
рамбулдзæн? Не знæгты фæндиаг нæхи цæмæн кæнæм?
Цалынмæ бынтон нæма байрæджы æмæ ныл рагон мæл-
дзгуыты æмбисонд нæма æрцыди»...
Куыд ма ис рæсугъддæр ныхæстæй фæсидæн, йæ
зæрдæ кæуыл риссы, уыцы адæммæ? Ирыстон фæстаг
заманты цы æвирхъау бæллæхтæ баййæфта, уыдон ын
цæуылнæ сты зонды хос? Æвирхъау рæстæг нæм куы ’взи-

118 СЕ^Сохоев (э)н6ср
ды, уæд нын бамбарын афон нæма у, æрмæстдæр нæ иуд-
зинад нæ ирвæзынгæнæг кæй у, уый?
Мæ уац мæ фæнды фæуын драматург Брытъиаты Елбы-
здыхъойы ныхæстæй: «Зонут, ирон адæм, иу зонд - хорз,
дыууæ - хуыздæр, иу тых - тыхджын, дыууæ - тыхджын-
дæр. Æнгом лæууын хъæуы кæрæдзимæ».
ОТАРАТЫ ГЕОРГИ,
Хуссайраг посёлок.
(«Рæстдзинад» № 25 (22110) 2008 азы 13 февраль ~
æртхъирæны мæй - æртыццæг).
ÆВЗАГ - ÆВЕДУЙГÆ САУÆДОНÆ
Райгурæн бæстæ æй æвзаг. Æвзаг кæрæдзебæл бæттуй ев-
гъуд рæстæг, аци бон æма федæн, ка рамардæй, цардæгас ма
ка ’й æма ка райгурдзæнæй, уони. Адæмæн се ’нæмæлæт æма
сæ уоди фарнæ ес се ’взаги.
(Аветик Исаакян, сомехаг литарутури классик).
Нæ цитгин фиддæлтæй нин уæхæн æмбесонд бай-
задæй: бийнонти æгъдау, «цæсгом» сæ кæстæртæ адæми
астæумæ хæссунцæ ... 0, æцæгæйдæр, кæстæр æ боц
хестæри фæнзагæ ’й.
Дæхемæ дæ хдзари, дæ адæммæ ци уа, уой гъæуама
ескæмæй ма корай. Йе æй ходуйнаги «игакæ». Уотæ нæ
рагон маддæлон æвзаг дæр. Æ берæ дзурдтæ, устур гъ-
улæггагæн, иронхуати изайунцæ. Ке зæгъун æй гъæуй, еци
хæзнатæ - архаизмтæй, зæронд дзурддæлтæй, æнæмæн-
гæ, пайда кæнун гъæуй. Уони хæццæ ахидт фембæлæн
ее поэт - прозаик æма журналист Хохойти Сæлафири
хестæр фурт Энвери гъæздуг нивæфтуд исфæлдистади
дæр. Не ’мдогон финсæги берæвæрсуг исфæлдистадæбæл

(^ХогВа Излетает орёл 119
хуæрзæрдæмæ фæззиндтæй æ фиди мадæ курухон Диги-
за, дурдуйраг Хъойбайти Никъалай - Къалайи хестæр киз-
гæ, 87 - анздзуд Хадизæт дæр. Уой дæлбазур гъомбæл код-
та. Энвер æй æ еунæг фурти хестæр биццеу. Уомæ гæсгæ
æй имонаудæрæн «Биццеу» хонидæ.
Хъойбауон æ «уæраги хъанз»-æ фурти фуртмæ Советон
Æфсади рæнгъитæмæ финстæгутæ (пъисмотæ) финси-
дæ латинаг алфавитбæл. Кардзуд силгоймаг дæсни адтæй
адæмон аргъæуттæ, тауæрæхътæ, бацеу - бацеутæ кæнун-
мæ. Æ уод - æ цæстæ адтæй уæгъдæ рæстæги нæ дигорон
литератури рæбунггаг цæгиндзитæй еу - поэт Багъæрати
Хъурмани фурт Созури æмдзæвгитæ æнæ киунугæй гъ-
æрæй дзорун. Созури зундгонд уадзевзæ «Сæрдæ» ба са-
уæнгæ ма заргæ дæр кæнидæ. Уомæй ци зæгъунмæ гъа-
вун? Сабий алцидæр зæрдæбæлдарагæ фæууй. Еу ма хатт
дæр æй зæгъун: хестæри тæфагæ кæстæртæбæл æнæфæз-
зингæнæфæууй.
Ци æносон хæзнатæ дæмæ уа, уонæй ку нæ пайда
кæнай, кæмидæрти талингæ къумти иронхуати ругæ-
бадæнау ку уонцæ ... Кенæ ба ескæмæй уони æмсæр ести
хæзна ку корай, уæд йе куд раст гъуддаг уодзæнæй?! Нæ
зонун! Мæнмæ уоци фæззинд хуарз нæ кæсуй. Æ зæранд-
зийнадæ æгæр æй!
Кæд кадæртæ, еуцалдæр финсæги (æма «финсæггон-
ди»), уæдта ма хумæтæг литературæаргъауæги нæ кæстæр
финсгути фæлтæрæй поэт - прозаик Хохойти Энвери
цæстæмæ арæх бадарунцæ, гъома, дан, сæ беретæ нæ
гæмæрзæ кæнунцæ, бустæгидæр ба нæ нури ирæзгæ фæл-
тæри минæвæрттæй ...
Мæнмæ гæсгæ, уонæн сæ еци гъуди раст нæй. Уæлбун
зундирахаст си цума ес ... Гæр, æппундæр не ’стæфунцæ
æма некæд фегъустонцæ: берæ паддзахæдти устур ахур-

120 (ЕрСохоев $нвер
гæндтæ - лингвисттæ раги дзамани мард æвзæгтæ дæр ма
ку ахур кæнунцæ. Мах ба цæмæннæ гъæуама багъæуаги
рæстæги пайда кæнæн: финсæн, аргъауæн, дзорæн нæ ме-
дастæу æдзæстхезæй нæ рагон фиддæлти гъæздуг
(архаикой), зæлланггæнагæ дигорон æвзагбæл?!
Мæ зæрдæбæл бабæй æрлæудтæнцæ поэт Аветик Иса-
акяни курухон зæгъддæлтæ: «Нæ маддæлон æвзаги дзурд-
дæлтæ мах нæ зæрди уедæгтæй æнкъарæн, уонæй цæрæн,
æндæр æвзаги дзурдтæ ба æрмæст лæдæргæ кæнæн, ахур
кæнæн, нæзæрдæбæл сæ бадарæн...»
Нæ фиддæлти догæ, æгъдæуттæ, æвзаг ку нæ зонæн,
нæ фæстецæуæг нæуæг кæстæр фæлтæртæн сæ нур ку
нæ базонун кæнæн, уæд мах ка æви ци исхонун æнгъезд-
зæнæй цума?! Фесинмæ ка гъуди кæнуй, мулки цæстæй
нæ догæмæ ка кæсуй, етæ устур зæрандзийнадæ хæс-
сунцæ куд нæ абони литературæирæзтадæн, уотæ (еумæ
райсгæй), нæ цардарæзтæн дæр. Кæддæр, раздæри
рæстæги Астæуккаг Азии, Якутии, Камчатки, Сахалини
æма раздæриккон агъазиау Советон Цæдеси æндæр бæ-
стихæйттæй еуеми райгурдтæ, исгъомбæл дæ, уоми сæр-
магонд ахургонддзийнадæ райстай æма нæ уарзон Ири-
стони - Алании цард æма æвзагæй фæкъкъулумпи дæ:
дæ зæрди фæндон нæ дзилли рæсугъд æгъдæуттæ æма
маддæлон æвзаг нæ зонис, уæд уоми финсæг - журналист
Хохойти Энвер ци азумгин æй?! Гъæуама ин дигоронау зæ-
гъæн «Арфиаг уо! Никкидæр ма дæ къохти нæуæг исфæл-
дистадон дзæбæхдæр литературой уадзимистæ ниффин-
сун бафтуйæд!» Уæдта айдагъ Энверæн - нæ.
...Æ фиди фидæ - Дигоргоми Хæнæзи гъæуккаг
Хохойти Тебой фурт Хадзо дессаги уадзимисæ лæг адтæй. Æ
уадзæндзурдтæ, цардæй ист игъæлдзæг хабæрттæ, æм-
бесæндтæ нур дæр ма æ зонгæ хестæр æма астæуккаг

<^КоЛ)а взлетает орёл \ 2 1
кари адæми астæу «æгас æнцæ». Мадта æ фæлмæн Диги-
за нана Хадизæти ном дæр поэтæй некæд иронх кæнуй.
Уомæн ирд æвдесæн æнцæ æ номбæл имисунмæ финст
зæрдæмæгъарагæ уадзимистæ.
Нæ уæлиуон цард æй æнæсфедуйæг сæхæг хуæнхаг са-
уæдони хузæн. Зæнхи реуæй ку истонуй, уæд алли рауæн
дæр (ци ’й фæнди зин фадуæтти дæр) æхецæн над «рай-
гæрдуй». Йе «’вдадзæ» дон ба идæф бæлццæнттæн уоди
хуасæ фестуй ... Уæхæн царддæттæг «зарагæ» сауæдонау
æй махæн дæр нæ Аланти нивæфтуд æвзаг!
- Фидæй æ фурт гъæуама лæгдæр уа! - Уотæ дзæгъæ-
ли нæ ковиуонцæ, нæ дзориуонцæ æма уомæ алкæддæр
зæрдфедарæй бæллæги нæ бæллиуонцæ, устур - бæрзонд
хъабагъ - нисанау, нæ рохсаггаг дзенетибадæг рагон фид-
дæлтæ!
Нæ æности - æносмæ имисуйнаг, рохс дзенети сугъ-
зæрийнæ талатæ рауадзæд нæ разагъди академик, нæ
маддæлон æвзаги паддзах Абайти Ивани фурт Васо! Йе
æнæгъæнæ зæнхи тумбулæгбæл æгасемæй фиццагидæр
бæлвурд гъуддагæй исбæрæг кодта æ тæмæссаг «Исто-
рион - этимологон дзурдуати» нæ дигорон - ирон æвзæг-
тæ еу, «Маргъи дууæ хъаурæгин базури» ке ’нцæ, уой. Еци
«маргъ» ба æппунæдзох дæр арвæсгарæнтæ кæнæд!
Цæрæнтæ, ирæзæнтæ æма ивулæнтæ дуйнетæмæ нæ
алайнаг культурæ, литературæ æма æвзаг!
ТЕТЦОЙТИТАЙМУРАЗ,
Уæрæсей финсгути Цæдеси иуонг.
(Республикой газзет «Дигорæ» № 14. 2008 анз. 28 май -
цийнæмæйæ).

122 еРСохоеб(э)нкр
НУРИККОН УОРСКЪОХ МУЛКГИНТÆН
(Республикæ Цæгат Иристон-Аланий æскъуæлхт дохтур Хъой-
байти Виктори фурт Артурæн).
ХОХОЙТИ ЭНВЕР
Æгас дуйне - театр цума ’й, гъе уотæ,
Мах ба уоми - гъазгутæ æнæбари.
Алцигъон карнæ иуаруй йи рольтæ,
Куд гъазæн, йе бæрæг æй æрвти тари ...
П.Ронсар
Уæ мулкмæ уин не ’ркæндзæнæн хицæ.
Модæ иссæй уæ уодти хуæцгæнез.
Куд нецæмæй зонетæ, куд, бæрцæ!
Ке бон æй, ке, уæ хæццæ æмцæдес?
Уе ’фсарæн нур феронх æй æ арæн,
Сæйраг бæрцæ уин иссæй нæрст губун.
Æхцайæй нард дзиппитæ - уæ барæн.
Хе хъйамæтæй цæрæг лæг ба - уæ рун.
Æз ба мулкбæл не ’ййевун, нæ, ме ’гъдау,
Æз нецæбæл уæйæ кæнун м ’ахил,
Кæд цæргæ, - уæд - цæргæ! Гъæйттæй лæгау!
Ес алцæмæндæр нивæ ’ма ахур.
Цæрæн нæййес æносмæ. Мæ фæсте,
Цæмæй аргъгонд ма ’рцæуа мин туйæй.
Мæнæй маке зæгъа: - Адтæй неке
Æма нура никкуйти æй куййæй!
Уæ мулкмæ уин æз не ’ркæндзæн хицæ.
Фæлтауги ба ци мингий цæрон уой,
’Æз бацæрдзæн мæ адæми хæццæ,
Рæстуод æма рæстзæрдæ уарзæгой!

<*р{()А)а Излетает орёл 123
«ВРЕМЯ - БЕЛОГРИВАЯ ВОЛНА»
Стихотворенью свет верну,
Забуду мрак ночей,
На лиру струны натяну
Из солнечных лучей.
Абрам Бахшуни,
армянский поэт.
Энвер Хохоев пришёл в поэзию в конце семидесятых
годов прошлого XX века. Тогда его стих ярко и отчётливо
заострён на экспрессии выражения гражданских мотивов.
Известность пришла к нему после выхода сборника стихов
«Гори моя звезда» (1979). У него появились соратники:
Виталий Колиев, Казбек Мамукаев, Фатима Хадикова, Тенгиз
Догузов и др. Первые циклы стихов одарённого
стихотворца демонстрировали кристализацию его стиля и
укрепление устойчивых принципов его поэзии. Не случайно
народный поэт Осетии Александр Царукаев назвал Энве-

124 (=РСохое6 (э)н$ер
ра Салафировича (Савельевича) Хохоева «одним из
многообещающих молодых осетинских авторов». Признанный
ювелир поэзии оказался провидцем: поэзия Энвера
Хохоева и по сей день остаётся и экспрессивной, и страстной,
и публицистичной, и самое главное, лиричной. Но в то же
время в стихах осетинского поэта появилось и нечто иное.
Мысль его стала весомей, настигнув всеобщность и
масштабность явлений окружающей действительности.
Диалектика жизни - обращение к сложным темам, понимание
связи явлений - переводит в иную плоскость и тон его
поэзии. Понимание это приходит с грустью:
- Солнце в грусти сиротливой
В черством саване земля.
Мысли льются торопливо,
Не изречь всего пока.
Тишину снежок пугает,
Лёгкий бред застрял в мозгу.
(Перевод А. Суровцева).
Грусть не снижает экспрессии. Но человек,
подверженный острому чувству, бывает сдержаннее. Энергия уходит
вглубь:
- Что же в жизни ожидает?
Как узнать свою судьбу?
Словно сказочный Бештау
Рвётся мозг на пять частей ...
(Перевод А. Суровцева).
Образы здесь эмоциональные, в какой-то мере
традиционные. Они выражают самочувствие поэта, для
которого мир полуосознанно - полуинстинктивно напряжён в
своём тревожно - туманном ожидании:
- Вот гром начинает сильней
грохотать

(^КоМа взлетает орёл 1 25
И молния блещет, как медь.
И если ты вздумал грозе подпевать,
То значит научишься петь.
(Перевод М. Ногтевой).
Гроза - это предчувствие тревоги, которая в наше
непростое время постоянно живёт с нами. Тревога души
обостряет чувства поэта, и его поэзия поднимается до
сокровенных высот. И это понятно ... Ведь каждую минуту, где-
то, кого-то убивают. А мы живём, примирившись? Тревога
своим горячим дыханием обжигает совесть поэта.
В стихах Энвера Хохоева живёт не книжная, расхожая
«тревога», а трезвое понимание реальности. В
стихотворении «Ханаз» он идёт по пути преодоления человеческого
равнодушия - всего того, что мешает нам очищать свою
душу перед памятью прошлого, человеческой совестью и
перед отчими горами. Автор не противопоставляет
человека с судьбой, историей и памятью, а напоминает о его
долге перед этими святыми понятиями. Ему не дают
покоя безжизненные селения в наших горах, которые волею
судьбы покинуты своими жителями, не устоявшими перед
манией равнинных просторов:
- Над башней старинной орлы
свой полёт замедляют,
Касаясь крылами высоких седых - ковылей
вспоминают,
Как будто бы тоже орлы свой аул
Чтят память отважных и славных его
сыновей.
Ханаз опочил на холодных
безжизненных склонах,
И ветер порывисто гонит могильную
пыль.

1 26 <эХ<охое6 (о)н$ср
Старуха - берёза молитвенно
множит поклоны
На том пустыре, где жил тот,
кто берёзу взрастил.
(Перевод М. Ногтевой).
Печальная песня белокожей берёзы облетает
брошенный аул и спрашивает его бывших жителей: «Куда вы
исчезли, невесты, джигиты, родня? / Луга одичали, травой
берега зарастают. / Кувшины ржавеют, валяясь на дне
родника».
Исповедь берёзы слушает и понимает мать природа,
но, к большому сожалению, не слышат люди, и в этом её
незаживающая рана. Напрасно она вызывает их совести
и памяти, тоску и одиночество никто не разделит: «Давно
позабыты слова мудрецов седовласых»./ На нихасе
собиравшихся там, где безмолвствует тишь». Одна отрада для
неё «Наскальная башня», которая уцелела «в безлюдье,
безвременье», чтобы делить свою гордую участь «с
заоблачной высью, где царствуют только орлы».
Известный поэт Энвер Хохоев сельчанин по
рождению и горожанин по месту жительства. Это двуединство
адекватно отражает и его душевное волнение. У него этот
мир реален, современен и самобытен. Карты истории и
современности даются в остром преломлении поэтической
идеи. Смело и неожиданно смещаются контуры, сгущаются
краски поэтического видения предмета, непосредственно
взятого из истории или современности. Здесь у него берёт
своё начало идея паралельной композиции - ряд
искусственной и естественной природы: «Плывёт луна в
тумане, / Словно шхуна в океане». Дальше начинается процесс
«очеловечивания» природы: «Звёзды в огненном наряде,
/ как джигиты на параде». А вот «с неба медный ковшик

^КогЯа бзлетает орёл 127
Большой Медведицы свесился» оказывается что, «Правит
миром Шатана./ Роль её вполне ясна: / Из горячего котла /
Она ковшик извлекла». И всё это заканчивается
многозначительно, убедительно в силу подчёркнутой простотой
всего ряда образного доказательства.
В нём напиток алутон
Белым паром окружён.
В туче плавает луна.
Пряжу снов прядет она.
(Перевод М. Ногтевой).
Композиция стихотворения лаконична и проста. Мысль
общепонятна и значительна, поэтому не требует лишних
эмоциональных ходов для усиления изобразительного
ряда. Такая манера поэтического мышления имеет, как мы
убедились, общие точки соприкосновения с живописными
полотнами. При самом разном характере творческих
дарований здесь, как в фокусе, сходится «Нить полёта»
самобытной поэзии. Быть может, поэтому стихи Энвера Хохоева
в понятной форме доносят до нас некоторые новаторские
тенденции сегодняшней осетинской поэзии. В ней есть
чёткость мысли, но нет сухости и рассудочности. Страсть
бушует в стихотворении, как «ковшик в котле Шатаны».
У такой поэзии высокое доверие к строгой поэтической
формуле. Мысль обеспокоена поисками сущности бытия и
не боится соприкосновения с ней.
Поэзия Энвера Хохоева высекается из планов, образов,
содержание настолько понятно, что комментарий
сводится почти на нет. Аналоги в осетинской поэзии - Стихи Са-
раби Чехоева, Таймураза Тетцоева и Руслана Бабочиева. В
такой поэзии доверие читателя достигает больших высот.
Как и у многих пятидесятилетних, у Энвера Хохоева
важную роль играет обращение к истории родного народа.

128 (Е$Х>охое6 (фнбер
История в его понимании, высвечивает современность
Меня в творчестве поэта подкупает и тема защиты
национальной культуры понимания преемственности
цивилизации через призму родной культуры. Такое по силе только
тому художнику слова, который сам чуток к ценностям
духовной жизни.
Поэма «Разделённая любовь», завершающая книгу,
заставляет нас задуматься над смыслом любви - самого
светлого чувства земного бытия. Святая первая любовь часто
рождается в мучениях и страданиях. Любовь не всегда
приносит радость. Надо научиться принимать удары
судьбы, без предупреждения, без недоверия и вовремя. Но это
не так просто, как кажется на первый взгляд. Под
давлением родителей «прекрасная Мадина» отвергла чувства
Уарзтбулата, сердце которого «острою иголкой пронзила
первая любовь ...» И теперь в его сердце «кошки вместе
с мышками скребут». От «розовой мечты» влюблённого
сельского парня не осталось и следа. Любовные чувства
его покинули, но чувство реальности осталось:
- И Уарзтбулат весне навстречу
Рванулся, будто бы в огонь ...
Любовь - порыв, а мысль - Уздечка.
Неси меня, мой добрый конь.
(Перевод М. Ногтевой)
Недостатки поэзии Энвера Хохоева, как часто бывает,
являются продолжением его достоинств. Аппеляция к
разуму иногда переходит поэтические границы и выглядит,
как четрёжный рисунок голого смысла, теряя ощущения
художественной формы. Внимание к факту перерастает в
моментальную фотографию. К таким стихам в
рецензируемой книге можно отнести «Топчет мать усталыми ногами»,
«Там, где бегал я ребёнком», «Монолог горного родника»

(^Но^а взлетает орёл 129
и др. Безусловно, более чёткому выражения «я» мешает и
чрезмерное увлечение эпиграфами из национальной,
русской и зарубежной классики. Они должны служить
толчком, а не тормозом к выражению собственной мысли. В
данном же случае эпиграфы часто выступают в качестве
тяжёлой ноши на «плечах» стихотворений. И надо сказать
прямо, что не все произведения выдерживают этот
непосильный груз. Из пятидесяти одного стихотворения сорок
один имеют эпиграфы.
Переводчики книги А. Миголь, А. Суровцев и М. Ногте-
ва со своей задачей справились успешно, однако и здесь
нельзя обойтись без замечаний. Не все переводы по
своему качеству отвечают строгим требованиям, не звучат
естественно и не производят цельного впечатления. В них
переводчики явно не показали высокую культуру стиха,
они получились ниже выразительных возможностей
русского языка и мыслей оригинала.
Уже из названия книги «Нить полёта» видно, что автор
в своём поэтическом творчестве рассказывает о жизни, о
любви, о Родине, о страданиях возвышенной любви.
Книга, посвященная родителям, открывается программным
четверостишием «Разве может быть солнце без неба». Где
автор утверждает: «Там, где сердце моё, там и Мать ...»
Здесь речь идёт о матери, но читатель видит шире. Это
стихотворение ещё раз наглядно показало, что поэт имеет в
виду, конечно же, Родину - мать, которую ставит выше всех
понятий. В целом, с большой долей ответственности надо
признать, что Энвер Хохоев по - прежнему верен своему
слову: «Быть твоим, Поэзия, дозорным».
БОРИС ХОЗИЕВ,
член Союза писателей и Союза журналистов России.
(Газета «Владикавказ», № 50 (617) 9 июля, среда 2008 г.)

130 (^Сохое!) (&)п($ср
«АХ, ВОЙНА, ЧТО ТЫ, ПОДЛАЯ, СДЕЛАЛА ...»
Самой великой из всех Побед на Земле уже 65. Целая
эпоха. Огромный пласт жизни. Безусые солдаты Великой
Отечественной, не пришедшие с жесточайшей войны,
давно бы стали дедами и прадедами. Но ... В полыха-
ньи безжалостных битв они для алтаря Победы во имя
жизни народов не пожалели самое дорогое, что у них
было - собственную жизнь. Во имя Родины они
приняли смерть. И это был настоящий подвиг. Подвиг
великого гуманизма, самоотречения и высокого мужества.
Это был не единичный подвиг, подвиг не десятка, сотни
солдат, а многих тысяч. Это был подвиг поколения
сороковых годов двадцатого столетия. Поколения, которому
число - многомиллионность. Тьма тьмущая, прошедшая
через огонь и навечно оставшаяся в памяти
всенародной. Навсегда. Навеки.
Память - понятие священное. Она как ничто другое в
человеческой жизни, не имеет мерила ни в весе, ни в
границах. Она просто священна. И живёт, переходя своими
неведомыми путями из сердца в сердце, из поколения в
поколение. Не потому ли мы, благодарные потомки
погибших героев Великой Отечественной войны, так свято
храним память о каждом солдате, будь он погибшим или
вернувшимся к родному очагу с выженных порохом
ратных полей?
Известный современный осетинский поэт, писатель,
публицист, литературный критик и переводчик, Энвер Са-
лафирович Хохоев (Тебо Биркисати) - внук солдата
Победы, один из тех, в ком живёт священная память о живых
и погибших солдатах Великой Отечественной войны.
Много лет он вынашивал в сердце, пропуская через горнило

<ер{о?$а бзлетпет орёл 131
творчества образы выдающихся своих земляков. Изучая
исторические хроники, газетные, а также журнальные
публикации, впитывая в себя воспоминания о будущих
героях своих произведений, Энвер сумел создать образы
наиболее выдающихся земляков, выходцев из
многострадальной Осетии - Иристона - края высокого благородства,
мужества и трудолюбия. Подобно талантливому ваятелю
он пристально вглядывался в тайные уголки его
Величества Созидания, и с трепетной любовью подбирал слова,
достойные высоких имён и уверенно ваял образы своих
героев.
Да, с рассказов о героях с самого детства жили в его
сердце. Да, их высокий подвиг для него на жизненном пути
был маяком возмужания и необъятной любви к Отечеству.
Но он - представитель 50-60 - х годов XX века. А сегодня на
нашей планете в полную мощь пульсирует жизнь
поколения XXI века - века трезвого расчёта и коммерциализации.
Сегодняшнее молодое поколение ориентировано на
другие приоритеты жизни. Но, как бы то ни было, жизнь есть
жизнь и цена ей всегда самая высокая. Жертвенность
человека во имя этой ценности всегда была присуща людям
высокой нравственной пробы.
Суметь передать новому поколению это чувство
высокой нравственности и смысл лучших традиций
предыдущих поколений человечества - долг каждого писателя.
Нелёгкий долг. Энвер Хохоев, как истинный сын своего
народа, отобрал поистине жемчужины из истории Иристона
- Осетии, людей высокой чести, мужества, отваги,
патриотизма и рассказал о них своему читателю. Рассказал
просто, не мудрствуя лукаво проникновенно, волнующе, как
может рассказать настоящий творец. И открыл перед нами
ещё одну страницу великой мудрости жизни. Мудрости,

132 ^Сохоев (Е>)п#ер
омытой священной кровью целого поколения, слезами
солдатских матерей, вдов и сирот войны.
Читая книгу «Рыцари Победы» - «Уæлахези хъайтартæ»
Энвера Хохоева, поневоле вспоминаются слова поэта
Булата Окуджавы: «Ах, война, что ты, подлая сделала ...» И в
душе встаёт протест насилию и напрасной смерти. Во весь
рост встаёт и кричит ненависть к войне.
РИММА СОТИЕВА,
член Союза писателей России.
(Книга «Рыцари Победы» -
«УÆЛАХЕЗИ ХЪАЙТАРТÆ»,
Владикавказ, 2010.)

(^Хо^а бметает орёл \ЪЪ
ПОЭТЫ ПРОЗÆ
Хохойты Энверæн (Биркъисати Тебойæн) йæ фыц-
цаг æтдзæвгæтæ мыхуыры рацыдысты 1971 азы Æрæфы
районы газет «Ленинон»-ы. Уыцы азты нæ республикæйы
æрыгон литератор™ семинары хорз аргъ скодтой Цæгат
Ирыстоны Хетæгкаты Къостайы номыл паддзахадон
университеты филологон факультеты студент Хохойты Энве-
ры æмдзæвгæтæн. Уæд сыл сæ цæст æрæвæрдтой хистæр
фæлтæры курдиатджын литератортæ: Цæгат Ирыстоны
адæмон поэт Гулуты Андрей, Бесаты Тазе, Тетцойты Тайму-
раз, Малиты Васо.
Ирыстоны адæмон поэт Цæрукъаты Алыксандр та Эн-
верæн цы уацмысты чиныг балæвар кодта - «Фыдæй фы-
ртмæ», уый мидæггаг цъарыл ныффыста: «Стыр ныфс нæ

134 СЕ^Сохоеб (э)и6ср
кæмæй ис, уыцы æрыгон автортæй иу Хохойты Энверæн
-зæрдиагæй»...
0, уæд æрыгон курдиатджын райдайгæ авторыл сæ
цæст æрæвæрдтой нæ зындгонд фысджытæ, æмæ куыд
уынæм, афтæмæй нæ фæрæдыдысты. Абон поэт, прозаик,
тæлмацгæнæг, литературой критик, публицист, этнограф
Хохойты Сæлафиры фырт Энверы сфæлдыстад зындгонд у
уæрæх чиныгкæсæгæн.
Энвер у аст чиныджы автор: «Æмзæл зарæг», «Мæ дзиу-
арæ», «Сабийти бæстæ», «Амонди æрдæфæнтæ», «Ирд
бæнттæ», «Нить полёта» æмæ æндæртæ.
Хохойты Энвер мадæлон æвзагмæ ратæлмац кодта
уæрæсейаг æмæ фæсарæйнаг классикты аивадон уацмы-
стæй бирæтæ. Уыдонимæ Александр Пушкины «Дон Гуан»
(«Дурын уазæг»). Уый æвдыст æрцыд Цæгат Ирыстоны Ды-
гурон паддзахадон драмон театры сценæйыл.
Хохойы - фырт æрмæст поэт нæу, уый ма йæхи равды-
ста курдиатджын прозаикæй дæр. Ууыл дзурæг у, æрæджы
йын мыхуыры цы прозаикон уацмысты фыццаг æмбырд-
гонд, «Царди асийнæ», рацыд, уый.
Чиныг у айв, рæсугъд фæлгонцгонд, хъæздыг æмæ ну-
арджын æвзагæй фыст. Адæммæ цæмæй аивæй, рæсугъ-
дæй фæхæццæ уыдаид, ууыл зæрдиагæй бакуыстой йæ
аивадон редактор Будайты Милуся, нывгæнджытæ В.С.
Григорян æмæ Чеджемты Геор.
Автор йæхæдæг куыд зæгъы, афтæмæй стыр бузныг у,
ацы чиныг рауадзынмæ йæ чи сразæнгард кодта æмæ йын
стыр æххуыс чи фæци уымæй - дзæнæты бадинаг
Ирыстоны адæмон фыссæг, Хетæгкаты Къостайы номыл
паддзахадон премийы лауреат Мæрзойты Сергейæ.
- Бирæ азты дæргъы Хохойты Энвер фæрнæй кусы нæ
литературæйы сæраппонд, - фыссы Хохойты Энверы про-

<^р{о!$а бметает орёл 135
заикон уацмысты фыццаг æмбырдгонд «Царди асийнæ»
- йы тыххæй йæ разныхасы Мæрзойты Сергей. - Раджы
ссардта фæндаг чиныгкæсджыты зæрдæтæм. Йæ
поэтикой уацмысты тæлфы хохаг лæппуйы зæрдæ, удварн. Ис
ын йæхи хъæлæс, йæхи лирикон ахаст, йе сфæлдыстады
агуры æнæсгæрст фæндæгтæ, никуы ахызт фæсвæдмæ,
никуы рацыд комдзог йæ курдиатыл дæр æмæ йе ’мбæсто-
ныл дæр.
Къаддæр зоны чиныгкæсæг Энверы прозæ. Афтæмæй
та йын дзæвгар бантыст алыхуызон жанрты - фыссы уаца-
утæ, радзырдтæ, новеллæтæ, эссетæ, миниатюрæтæ, юмо-
рескæтæ.
Литературæйы фидар бындур у мадæлон æвзаг. Кæд
ын йæ егъау хæзнадонмæ бар дарыс, уæд - арфæйаг, кæд
- гуыдырæвæрд разынд - уæд та фæсмонгонд. Энвер арф
æнкъары хъæздыг дыгурон æвзаджы рæсугъддзинад,
арæхстджынæй пайда кæны йæ хæрзаив ахорæнтæй, хорз
арæхсы æрдзы нывтæ æмæ адæймаджы миддунейы фæ-
зилæнтæ, йæ бирæ сагъæстæ, йæ рухс бæллицтæ нывæн-
дынмæ.
Афтæ мæм кæсы, цыма Энвер йæ прозæйы дæр поэ-
тæй баззад. Йæ новеллæтæ æмæ миниатюрæты схонæн
ис прозæйæ фыст æмдзæвгæтæ. «Адæм», «Уарзт», «Цард»,
«Рист» - сæ сæргæндтæй дæр бæрæг у сæ мидис Хъуыды,
æнкъарæн, сагъæнс - уыдоныл амад сты Хохойы - фырты
«зынджы стъæлфæнтæ».
Парахатдæрæй æвдисы фыссæг царды алыхуызон ца-
утæ йæ новеллæты. Ирон æгъдау æмæ сабиты цинтæ («Ба-
силтæ»), цард æмæ мæлæт, хæст æмæ бинонты хъысмæт
(«Царди асийнæ»), уарзт æмæ мулчы цагъар («Тар ахæр
рацудæй»), фæлтæрты æнусон иудзинад («Æнгъæлдзау нæ
фæллайуй»), æфсарм æмæ рæстад («Раст гъæдæ дон фæл-

136 (^Сохоев (э)п6ер
ласта», «Мади хуæрæ мади адæ кæнуй»), маст мæ ныфс
(«Еунæг дæн, еунæг», «Æгайтидæрма») - алцыдæр ахсы
Энверы цæст, алцæмæдæр бавналы нывгæнæджы арæх-
стджын къухæй, æмæ нæ бауырны, цы хабæрттæ æмæ хъ-
уыддæгтыл фæдзуры, уыдон ахсджиагæмæ æцæг кæй сты,
уый. Уый та уымæн, æмæ сæ фыссæг искæмæй нæ фехъ-
уыста, йæхæдæг сæ бавзæрста, зынаргъ ын сты æмæ сæ
зæрдæвæйлыдæй дзуры.
Хистæры фарн æмæ кæстæры амонд, ныййырджыты
фыдæбон æмæ удхæссæг хæсты арф ностæ æмæ дудгæ
хъæдгæмттæ - æхсæвæй - бонæй уыдæттыл кæны сагъ-
æс фыссæг æмæ нывæнды салдат æмæ фыййауы сурæт-
тæ, йæ тугвæллойæ сабыр цард чи аразы, зæхх æмæ сы-
гъдæг арвæн чи табу кæны, уыдоны фæлгонцтæ. Уалдзæг,
сæрд, фæззæг æмæ зымæг - канд афæдзы афонтæ не сты.
Уыдон сты царды къæпхæнтæ, æмæ сæ адæймаг куы ни-
куы фæиппæрд уа, уæд ссардзæн, кæй зæгъын æй хъæуы,
амонд, уæд цæрдзæн сæрыстырæй, кадæй æмæ радæй ба-
фиддзæн йæ хæс («Аййид - фудевгед», «Бæлццон», «Ци æй
уарзт?», «Æрвхуз сирентæ», «Зæронд скъапп», «Бабухсæ -
ма»).
Дунейы хæрзтæй Энверæн уды сыгъдæгдзинадæй
зынаргъдæр ницы ис æмæ йæ æдзухдæр бæтты æвæл-
тæрд æвзонг удты уарзт æмæ мастимæ, бæллиццаг æнкъ-
арæнтæ æмæ царды фыдæвзарæнтимæ («Тæходуйтæ»,
«Содзгæ уарзт», «Ци дин балæвар кæнон?» Æмдзу кæ-
нынц царды мидæгуыцы æнкъарæнтæ, нæй сын кæрæд-
зийæ фæиртасæн. Æндæр искуыд чи хъуыды кæны, уый
йæхи дæр сайы æмæ йыл йе ’ууæнк чи бафтауа, ууыл дæр
комдзог цæуы. Уымæн æвдисæн Елдарихъо æмæ Краса-
мирайы хъысмæт æмæ ахастдзинæдтæ («Номбæлдар-
гæ сахат»). Уарзондзинад хъазæн хъул кæмæн свæййы,

<^КоЛ)п взлетает орёл 137
уымæн нæ фæфыдæнхъæл уæвæн нæй, - фыссы дарддæр
Сергей.
- Уæвгæ, канд æвæлмон цæрдтытæ æмæ рæузонд
митæ нæ расайынц мæстаг фæстиуджытæ. Вазыгджын у
зæххон цард, алцы - æппæт, хъыгагæн, нæ рауайы адæй-
маджы фæндиаг барст æмæ карст, арæх ныссуйтæ вæйй-
ынц фæлтæрд хистæртæ дæр («Нæ мади лæг»). Фыдæлты
фарн æмæ куырыхон зонд баиргъæвдзысты адæймаджы
байраджы фыдæбонæй, зын кары дæр æгад йæ сæрмæ не
’рхæсдзæн, йæ зынтæн дæр бафæраздзæн.
Радзырд «Сагæле» бирæ цæмæйдæрты у цымыдисаг,
зæрæхсидт сæуæхсидтау рæсугъд кæй у, ууыл баууæнды
чиныгкæсæг, зæронд лæджы хъысмæт æмæ сагъæстыл
куы сиузæрдион вæййы, уæд. Хæсты азар æй басыгъта,
фæлæ рагон фæткъуы бæласау дидинæг æфтауы ирд уал-
дзæджы, царды тызмæг уылæнты лæгæрды, йæ амондæн,
æвæд нæу - цæрæццаг фæсивæд рæзы йæ алыварс.
Æрдз æмæ адæймаг, фæллой æмæ æгъдау, хæсты сау
æндæрг æмæ æрыгæтты сагъæстæ, цин æмæ маст - Хох-
ойты Энверы аивадон уацмысты хъайтартæ бахсыстысты
зынæвзарæнты. Сæ иутæм ис фау æрхæссæн - донæн йæ
тæнæджы бауайынц, иннæтæ уынд - кондæй дæр, зонда-
хастæй дæр æрдхорд æфсымæртæ æмæ хотæ сты, æмæ
хорз фидауынц алы хъуыддаджы дæр.
Энвер йæ уацауты дæр лыстæг сасирæй луары кæстæр-
ты ахастдзинæдтæ, никæмæн бары фауинаг митæ, «дыд-
зæсгом» ныхæстæ, галиу зонд æмæ мулкдзаст ницæйæг-
тæн. Уарзетæ æмæ Заретæ, Батрадз æмæ Æндæре («Гъаз-
æн киндзæ») - фæйнæхуызон лæппутæ æмæ чызджытæ,
сæрæнгуырдтæ æмæ къуыдипп сæрзилæджджынтæ, сы-
гъдæг удтæ æмæ хъуына зæрдæтæ. Фыссæг æргом ны-
хасæй, ирд ахорæнтæй сныв кодта йæ хъайтартæ æмæ

138 с^Хшосв (фнвср
персонажтæй алкæй сурæт дæр. Гъазæн киндзæ ссис сы-
гъдæгдзинад æмæ рæсугъддзинады æвдисæн, кæддæр
æй йæ амондагурæг кæмæн хъардта, уый та дзы фенæхай.
Фыссæджы стырдæр уацмыс - уацау (повесть)
«Æнæраздæхгæ æвзонгадæ», зæгъгæ, уым дæр фембæлæн
ис, æцæг, бæрзонд, рæсугъд æнкъарæнтæн чи табу кæны,
æмæ искæй зондæй чи цæры æмæ чи фæрæдийы, мулк
кæй зонд фæдзæгъæл кæны, нæ фæсивæды ахæм хуы-
здæрхъуаг минæвæрттыл. Æмуд лæппу æмæ чызг сæ цард
саразын нæ бафæрæзтой хистæрты аххосæй, цæлхдурты
сæрты ахизынмæ нæ сарæхст Зитæ æмæ фенамонд,
Витали лæджыхъæдджын разынд æмæ æвæсмон лæппу рухс
амонды барцыл фæхæст...
Хохойты Энверы прозæйæн ис æргом лирикон ахаст.
Уыимæ фыссæг ныхас кæны царды æмæ адæймаджы,
рæстæг æмæ æхсæнады ахсджиаг фæзындтæ, хъуыддæг-
тæ æмæ фарстатыл.
Кæронбæттæны нæ бон фидарæй зæгъын у афтæ: аива-
дон уацмыстæ ссардзысты фæндаг чиныгкæсæджы æнæ-
цой зæрдæмæ. Æмæ уый та у сæйрагдæр.
ЧЕРЧЕСТЫ ХЪАСБОЛАТ,
Уæрæсейы журналисттæ æмæ фысджыты
Цæдисты уæнг.
(Газет «Рæстдзинад», № 86 (22661), 2010 азы
19 май - зæрдæвæрæны мæй æртыццæг).
ДЕВЯТАЯ КНИГА - К ДЕВЯТОМУ МАЯ
В республике осуществляются крупные мероприятия
повыполнению государственной программы «О
патриотическом воспитании граждан Российской Федерации на
2006-2010 гг.»

(^Когдп взлетает орёл 1 39
Одним из важных средств в выполнении этой задачи
общегосударственной значимости является выпуск
произведений военно - патриотической направленности.
Следует отметить, что при поддержке руководства
Северной Осетии ветеранской организацией осуществлено
издание ряда книг по этой тематике.
В их числе 17 сборников многотомного сериала «Сыны
Осетии в Великой Отечественной», три тома «Солдаты
Победы», книга о генералах И.А. Плиеве, Г. И. Хетагурове,
Х.Дж. Мамсурове «Гордость Осетии», мемуары И.М. Дзусо-
ва «Мой позывной - «Тигр» и др.
Отрадно, что накануне 65 - летия нашей Великой
Победы книжные полки пополнились ещё одним красочным
изданием по патриотической тематике. Речь идёт о сборнике
известного современного осетинского поэта, писателя,
литературного критика, публициста и переводчика Энвера
Салафировича (Савельевича) Хохоева «Рыцари Победы»
(Хохоев Э. «Рыцари Победы»: стихи, очерки, зарисовки,
миниатюры, главы из повести. Владикавказ. НПО СОИГСИ.
2010.435 стр.).
Книга посвящена жителям известного в Осетии
селения Сурх Дигора, активным участникам Великой
Отечественной войны, фронтовикам и труженикам тыла.
Ряд очерков посвящен жителям других сёл Осетии,
показавшим высокое мужество в кровопролитных боях с
гитлеровскими захватчиками.
Автор книги Энвер Салафирович Хохоев - член Союза
писателей и Союза журналистов Осетии и России, член
Международного сообщества писательских организаций.
Он является автором девяти поэтических и прозаических
книг, написанных на русском и осетинском языках. В ходе
подготовке книги «Рыцари Победы» Э.С. Хохоев провёл

1 40 (зХохосв (фнбер
большую поисковую и научно - исследовательскую
работу. Все материалы книги, особенно очерки и статьи,
написаны на основе архивных документов, фронтовых писем,
личных воспоминаний самих ветеранов, рассказов их
родных и боевых товарищей.
Первый очерк книги - «Кавалер всех солдатских
боевых орденов» - посвящен кавалеру трёх орденов Славы,
командиру миномётного расчёта 135 - го стрелкового
полка Калаеву Семёну Дзагеевичу. За боевые заслуги он также
был награждён орденом Отечественной войны П
степени, 14 боевыми медалями, в том числе медалью «За
отвагу», был участником Парада Победы на Красной площади
в Москве 24 июня 1945 г. После войны работал в родном
колхозе в с. Сурх Дигора.
Умер 13 июля 1991 г. Похоронен на аллее Славы в г.
Владикавказе.
Автор сборника пишет: «Нет. Не умирают доблестные
солдаты - победители ... Одна из улиц Сурх Дигоры носит
имя С.Дз. Калаева. Героическую песню о нём часто можно
услышать на различных мероприятиях. Она также нередко
звучит в эфире республиканского телевидения и
радиовещания».
Памяти генерала - лейтенанта Гацолаева Виктора Ас-
ламурзаевича посвящен очерк «Герой без звёздочки». С
большим уважением автор пишет о боевых заслугах
генерала, прошедшего славный боевой путь от Москвы до
Берлина в должности командира дивизиона, а затем
командира полка.
В. А. Гацолаев сражался в рядах зенитных войск
Западного, Калининского, Воронежского и 1-го Украинского
фронтов. За боевые подвиги и командирский талант был
представлен к званию Героя Советского Союза, но получил

(т=Р1о*да взлетает орел 141
орден Александра Невского. Кроме этого был награждён
тремя орденами Красного Знамени, двумя орденами
Отечественной войны 1 степени, двумя орденами Красной
Звезды, орденом «За службу Родине в Вооружённых Силах
СССР» Ш-й степени и 10 медалями.
Умер 24 сентября 1994 г. Похоронен на аллее Славы в г.
Владикавказе.
О нём в сборнике написано: «Гацолаева В. А. хорошо
знали и глубоко уважали ветераны и молодёжь Северной
Осетии. Он пользовался высоким авторитетом, и как
храбрый воин, и как талантливый военачальник».
В книге приводится текст героической песни,
посвященной генералу В. А. Гацолаеву.
С большим интересом и вниманием мы прочитали два
очерка, посвященных товарищу по ветеранской работе,
капитану в отставке, участнику Парада Победы в 1945 г.
Алихану Бердиевичу Бичегкуеву.
В годы войны он участвовал в Сталинградской битве,
в боях за освобождение Украины. После войны успешно
окончил СОГПИ, почти 50 лет был преподавателем
истории в средней школе г. Владикавказа, удостоен Почётного
звания «Отличник народного просвещения РФ».
А. Б. Бичегкуев был активным участником ветеранского
движения, занимался военно-патриотическим и инерна-
циональным воспитанием молодёжи. Пользовался
высоким авторитетом в г. Владикавказе, Ирафском районе
особенно в родном селе Сурх Дигора. Умер в 1997 г.
Для жителей РСО-А большой интерес представляют
очерки об участии в Великой Отечественной войне
женщин из Северной Осетии. Об этом в книге «Рыцари Победы»
Э.С. Хохоева есть несколько статей, в том числе «Отважные
девушки Осетии», «Девушки из Сурх Дигоры» и другие.

142 (^Сохоев (фнвср
--~„ ЪЪ~~ "I ’
Энвер Салафирович Хохоев пишет: «Девушки Осетии на
фронтах войны стали смелыми, отважными. Ушли в армию
комсомольцами, а вернулись коммунистами. И многие из
них стали труженицами в различных отраслях, в
медицине, просвещении».
Великая Победа над фашистской Германией и её
союзниками досталась советскому народу тяжёлой ценой,
ценой гибели почти 27 млн. человек, среди них и уроженцы
Ирафского района.
Автор книги пишет: «В беспощадных кровопролитных
боях за нашу Родину пали смертью храбрых семь братьев
Газдановых, шесть братьев Темировых, пять братьев Дигу-
ровых, Гобеевых, Балоевых ...» Приводятся фамилии
семей, потерявших по три и четыре сына.
В целом книга Э.С. Хохоева «Рыцари Победы» ценная,
нужная и увлекательная. Уверены, что она с большим
интересом будет прочтена не только ветеранами и молодёжью
Ирафского района, но и всеми гражднами нашей
многонациональной республики РСО-А.
Книга внесёт достойный вклад в
военно-патриотическое и интернациональное воспитание подрастающего
поколения и подготовит его к армейской службе.
Это хороший подарок многочисленным читателям в
год 65-летия Великой Победы.
Время неумолимо. Проходят годы, стареют ветераны
войны и тыла. К большому сожалению, их остаётся всё
меньше и меньше, и надо успеть рассказать нашей
молодёжи о каждом.
«Рыцари Победы» и другие книги о Великой
Отечественной - это вечный памятник павшим и живым
участникам войны, это наш святой долг перед ними.
Огромное спасибо Энверу Салафировичу Хохоеву за

(^Но/дп взлетает орёл \ 4-3
талантливую книгу. В наше сложное, трудное, кризисное
время мы особенно нуждаемся в таких прекрасных книгах.
Ещё больше они нужны для будущего, для внуков и
правнуков славных ветеранов.
Святой лозунг «Никто не забыт, ничто не забыто»
можно воплощать в жизнь, выпуская книги по патриотической
тематике, чтобы успеть рассказать молодёжи о всех
ветеранах Осетии, об их бессмертных подвигах по защите
Отечества.
Участники Великой Отечественной войны:
ЮРИЙ КИРИЛЛОВИЧ ЗАПОЕВ - полковник в
отставке, почётный ветеран, заслуженный работник культуры
РСО-А;
ЕХЬЯ АСЛАМУРЗАЕВИЧ ХАДОНОВ - председатель
Комитета ветеранов войны и военной службы Совета ветеранов
РСО-А, почётный гражданин с. Чикола, почётный ветеран
Российского комитета ветеранов войны и Северной
Осетии.

144 <&,ахое6 (фнбср

(^Но?да взлетает орёл \ 45
СЛУЖЕБНАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА
Рядовой Хохоев Энвер Савельевич (Салафирович)
проходит службу в в /ч 71286 с декабря 1974 по октябрь
1976 года. За это время зарекомендовал себя
дисциплинированным, грамотным, принимающим активное участие в
комсомольской жизни подразделения воином.
10

146 ^Сохоев (^)п6ер
За короткое время освоил специальность укладчика
парашютов, но не успокоился, постоянно повышал свои
специальные знания и стал высококвалифицированным
специалистом своего дела. Всегда с большим чувством
ответственности и высоким качеством выполнял все виды
регламентных работ на средствах спасения. Отличным
трудом, выполнением уставных требований завоевал
звание «Отличник боевой и политической подготовки». Не раз
поощрялся командиром подразделения и командованием
части. За успехи в социалистическом соревновании был
поощрён краткосрочным отпуском с выездом на родину.
Пользуется в коллективе заслуженным авторитетом.
Комсомольцы подразделения избрали рядового Э. Хохое-
ва своим комсгруппоргом, членом комсомольского бюро,
редактором стенной газеты. Рядовой Э. Хохоев
является активным слушателем заочной школы военкоров, его
многочисленные корреспонденции в газете «Доблесть»,
направлены на воспитание воинов, повышения в них
чувства ответственности и за безаварийность лётной работы,
чёткое выполнение уставов Советской Армии, на
вскрытие имеющихся недостатков.
Коммунисты подразделения оказали рядовому Э.С. Хохо-
еву высокое доверие приняв его кандидатом в члены КПСС.
Как кандидат в члены КПСС он ведёт большую работу
среди воинов помогая им уяснить и усвоить документы и
решения ХХУ съезда КПСС, добивается, чтобы в группе
политических занятий не было отстающих.
За время службы взысканий не имел. Уставы Советской
Армии знает и чётко ими руководствуется.
1 Делу Коммунистической партии и Советского
правительства предан.
Начальник ПДС в / ч 71286, к-н В. ЕВСТАРТЕНКО

€р{ог$а взлетает орёл \ 47
«ОТСЛУЖУ КАК НАДО И ВЕРНУСЬ!..»
Служба в рядах Советской Армии 1974-1976 г. (в
Солнечной Туркмении)
«Партия ум, честь и совесть нашей эпохи»!..

14-8 ^Сохоев (э)н6ср
Мои названные братья из Кабардино-Балкарии
(главный редактор журнала «Минги тау» - «Эльбрус», поэт
АСКЕР ДОДУЕВ и прозаик АМИР МАКОЕВ).

(^Логда взлетает орёл \ 49
У нас в гостях: главный редактор журнала «Минги тау»
- «Эльбрус», замечательный поэт Аскер Додуев, прозаик
Борис Гусалов, председатель Союза писателей Кабарди-
но -Балкарии, поэт Муталип Беппаев, председатель Союза
писателей Республики Северная Осетия - Алания,
народный писатель республики Гастан Агнаев, член правления
Союза писателей РСО-Алания, поэт, прозаик Энвер Хохоев,
лауреат государственной премии имени Коста Хетагурова,
писатель Изатбек Цомартов и поэт Батрадз Касаев.

150 С^КохоеИ (&)н6с(>
Члены клуба Писатели Кавказа на презентации
книги «Предчувствие» на сцене Чеченского
государственного драматического театра имени Ханпаши Нурадилова в
г. Грозном.
Фотографию на память ... (Члены клуба Писатели
Кавказа).

<^Ко?%а взлетает орёл 151
После торжественного вечера, посвященного
165-летию со дня рождения основоположника кабардинской по-
эзи Бекмурзы Пачева в г. Нальчике 16 декабря 2019 года.
Группа писателей: Амир Макоев, Энвер Хохоев, Салих Гур-
туев, Виталий Колиев и Юрий Тхагазитов.

152 (^Сохоеб ^э)п6ср
21 НОЯБРЯ 2019 ГОДА В ГРОЗНОМ ТОРЖЕСТВЕННО
ОТМЕТИЛИ 90-ЛЕТИЕ СОЮЗА ПИСАТЕЛЕЙ ЧЕЧЕНСКОЙ
РЕСПУБЛИКИ.
Гости торжественного мероприятия - писатели: Энвер
Хохоев, Гастан Агнаев (председатель СП РСО-Алания),
Раиса Дидигова (председатель СП Республика Ингушетия),
Николай Иванов (председатель СП России), Муталип Беп-
паев (председатель СП Республики Кабардино-Балкария)
и другие.

($р{()*да Залетает орёл 153
^>Т-
На первом вручении национальной премии имени
академика, поэта, писателя, участника Великой
Отечественной войны, лауреата государственной премии имени Коста
Хетагурова Нафи Григорьевича Джусойты 14 мая 2016 г. в
г. Цхинвале, Республики Южная Осетия.

154 (^Сохоеб (фнбер
-—^ ч>»*— -I ■ —
На очередном заседании комиссии по вручению
национальной литературной премии имени академика,
писателя, поэта Нафи Григорьевича Джусойты в редакции
республиканской народной газеты «Рæстдзинад»: члены
комиссии: Энвер Хохоев, Борис Хозиев, Казбек Челахсаты
и Оксана Хетагурова. 2019 г.
ÆНУСОН ЦЫРТДЗÆВÆН
Зæрдиаг куыст бакодта поэт - прозаик Хохойты Энвер.
Уый, мæнæ куыд фæзæгъынц, халгай фембырд кодта, йе

€>КоЛ)л бзлс/плет орёл 1 55
’мзæххонтæй Фыдыбæстæйы Стыр хæсты чи архайдта, уы-
доны тыххæй æрмæг æмæ дзы скодта не Стыр Уæлахизы
бонмæ диссаджы чиныг «Уæлахизы хъайтартæ». Мæнæ
куыд фыссы уый тыххæй поэтессæ Соттиты Риммæ: «Зынд-
гонд нырыккон ирон поэт, фыссæг, публицист æмæ тæлма-
цгæнæг Хохойты Энвер у, Фыдыбæстæйы Стыр хæсты чи
фæмард æмæ ма абон цардæгас чи у, уыдоны хъæбатырд-
зинæдтæ æдзух йæ зæрдыл чи дары, ахæм адæймаг. Уый
йе ’мзæххонтæн сæ рухс фæлгонцтæ рахаста адæмы рæгъ-
мæ, сфæлдыстады тæмæнæй сæ ныррухс кодта, афтæмæй.
Уый сахуыр кодта историон æвдисæнтæ, газетты, журнал-
ты æрмæджытæ, фæфарста адæмы æмæ номдзыд æмзæх-
хонтæн сæвæрдта æнусон цыртдзæвæнтæ зæрдиаг ны-
хасæй.»
Ацы чиныг хорз лæвар у кæстæр фæлтæрæн. Уадз æмæ
уыдон сæ разагъды хистæртыл ахуыр кæной лæгдзинад
æмæ намысы хъуыддæгтыл.
АБАЙТЫ ЭДУАРД
(Газет «Рæстдзинад», № 118 (22693), 2010 азы б июль -
сусæны мæй дыццæг).
УÆЛАХЕЗИ КАДÆН - ЗÆРДТАГ ЛÆВАР
(Æности нæргæ фарæстæймаг май æ фарæстæймаг - тугъдон! -
киунугæй исцитгин кодта финсæг Хохойти Энвер).
«Во имя бессмертных идей
Смерть принимают пророчески смело
Наилучшие из людей».
К.ВАНШЕНКИН
Нæ дигорон - ирон литературæмæ евгъуд инсæйæймаг
æнзти ка ’рбацудæй, еци æригон, зæрдæдаргæ фæлтæри

156 с^Сохоев (фнвср
минæвæрттæй еу æй сурхдигойраг Хохойти Сæлафири
хестæр фурт Энвер.
Еу нуриккон кардзуд финсæг раст бафеппайдта: исфæл-
дистадон косæги айдагъ æ номæй ку зононцæ, уæд йе
берæбæл дзорæг æй. Растдæр зæгъгæй ба: йе уой æв-
десæн æй, æма уоци адæймаг æ къохбайвæрдтæй, æ ар-
туоди «къæрттитæ» - исфæлдистадæй адæми æнæнцой-
нæ зæрдити бунат ниййахæста. Финсæги аййевадон уад-
зимистæ дзиллæ ку кæсонцæ, уæд йе æй æ æнæхуссæг
æхсæвти уодæндзаргæ хъиамæттæ - фæллæнттæн аккаг
аргъгонд,
Уогæ ма еума курухон адæймаг ба кæддæр уотæ
бафеппайдта, гъома, æцæг исфæлдистадон косæг, дан, ад-
зал и фæсте нæуæгæй цæрун райдайуй ... Цалинмæ ма
не ’хсæн раст уодæй уодтæвæлдесæг фæццæруй, уæдмæ
имæ йе ’мдогонти æрдигæй, куд æнгъезуй, уæхæн æргом,
цæмæдæр гæсгæ, æздæхт нæ фæццæуй. Цæмæннæ? Ма-
гъа! Дæнцæгтæ æрхæссунмæ дæр нæ идардмæ цæун нæ
гъæуй. Табуафси: дигорайаг цæхæрцæстæ лæхъуæн, Ги-
бизти Рамазани фурт Оскар. Ци дессаги искурдиадæй æй
фæххайгин кодта нæ Исфæлдесæг!.. Фал ин уой хæццæ ба
ци цубур цардвæндаг рабарста, ци уæларвон зæрдæмæд-
зæугæ хъисмæтмæ ин бæлдтан, æма ин æй куд рацубуртæ
кодта!.. Аци анз ибæл дæс æма дууинсæй афæййи исæн-
хæстадтайдæ...
Мæ гъæуккаг, мæ кæддæри хуарз синхон Гадати Тазей
фурт Лазæр. Зæнхи къоребæл берæ паддзахæдти зунд-
гонд æй йе æ цæмæдессаг скульптурой куститæй. Адтæй
имæ æцæг финсæги ацъагъуæ дæр. Æ нæрстхъаппæ
аййевадон уадзимисти киунугæ «Искурдиадæ» - н хуарз аргъ
искдтонцæ кæрцгъос киунугæкæсгутæ. Устур гъулæгга-
гæн, нæдæр Оскарæн, нæдæр ба Лазæрæн сæ уодæгаси

(^КогЯа бале тает орёл 157
— 1" г-^---
С* О * •
рæстæги аккаг аргъгонд не ’рцудæй ... Ци сæризунд, ци
ба зæрди æнкъарæнтæ куд исарази уонцæ мæнæ ауæхæн
хомухдзийнадæбæл: Гадай - фуртæн «æ руги дæр ка не
’фсæруй», уæхæн хузæгæнгутæн æнæвгъауæй, растдæр
зæгъгæй ба, æнæбунати цурд - цурдæй лæвæрд æрцудæй
кæми нæ республики, кэеми ба сауæнгæ Уæрæсей
Федераций æскъуæлхт хузæгæнæги (скульптори) кадгин нæмттæ
... Æнæгъæнæ дуйнетæбæл зундгонд, аййевади курухон-
дæр адæймæгутæ устур аргъ кæмæн кодтонцæ, еци Гадати
Лазæрæн ба нæ республики еци кадæ исаккаг кæнун бав-
гъау кодтонцæ, растдæр зæгъгæй ба, нецæмæ ’й æрдард-
тонцæ...
Кенæ, гæр, еци номи аккаг нæй нæ иннæ разагъди
скульптор (йе дæр сурхдигойраг) Соскъити Бариси фурт
Владимир, Уæрæсей Академий аййевæдти æцæг иуонг
(действительный член Российской академии художеств).
Æрæги æ радон скульптурой кусти фæрци, нæ еумæйаг
алайнаг литератури бундорæвæрæг, æнæмæлгæ Хетæг-
кати Къоста фæллад уадзгæй, æрбунат кодта Дзæуæги-
гъæуи Сабурдзийнади проспектбæл, нæ номдзуд поэти
номхæссæг фæлладуадзæн æма культури паркмæ сæйраг
бацæуæни бакомкоммæ.
Цæмæдæр гæсгæ нæмæ Иристони, рагæнтти æмбе-
сондау, хеуон адæймаг цæсти нæ ахедуй (бустæгидæр
ба - дигорæнттæ, сауæнгæ дигорæнттæн сæхемæ дæр).
Мæ комкоммæ загъд гъулæг макæмæ фæккæсæд. Æргом
дзурди, дан, къæмæ нæййес. Кæд раст нæ дæн, миййаг?
Табуафси, цæттæ дæн, мæ хæццæ арази ка нæй, уонæй ал-
кæмæдæр лæмбунæг байгъосунмæ. Ниики ба ма уой дæр
зæгъдзæнæн, æма гъæуа - нæгъæуа, нæ дигорон æвза-
ги хъисмæти туххæй радзорæ - бадзорæ исберæ кæнæн,
сауæнгæ ма гъарæнгитæ кæнунбæл дæр исхуæцæн ...

158 (^Сохоев (фнбер
Фал гъуддагмæ, уотæ гъæугæ хузи райаразунмæ хабар
ку æрхъæртуй, уæдта нæ цирентæ уайтæккæ æрбафунук
унцæ ... Хъæбæр рагæй бæлдтан, цæмæй нæ дигорон
æвзагбæл цæун райдайуонцæ газзет «Дигорæ», журнал
«Ирæф», косуй дигорон театр, фал... Фал сæ гъудигæнæг
ба, зæгъун æнгъезуй, абони нæййес, уструзæрдæ сæбæл
ан, цийфæнди цæстæй сæмæ кæсæн - куд нæ федауй,
уотæ минкъий, ходуйнаг æма аллайаги бæрцæ сæ рафин-
сунцæ нæ дигорон адæм. Мадта нæ театри спектакль-
тæмæ дæр ефстаг адæймæгутæ цæунцæ ... Уæд ма «рæ-
сугъд» фæливд дзубандитæ кæнун ба куд æндеуæн!.. Еци
зæрдихаттæй идарддæр дæр ку кæсæн нæ газзет æма
журналмæ, нæ театрмæ, уæд сæ исони хъисмæт хиццаг
нæ рауайдзæнæй ...
Уогæ, уоци æлхæд, аслан нæмттæ ке гъæунцæ?! Адæ-
ми уонæй неке басайдзæнæй. Сæ зæрдитæмæ сæ хæстæг
æппундæр нæ «есунцæ». Рауæйæ - ралхæнæ культури арт-
дзæсти косгутæмæ (архайгутæмæ) некæд адтæй æма гъ-
æуама мах дзамани дæр ма уа. Йе базарадон гъуддаг нæй.
Хæдæгай, «базар» æй тæтæйраг дзурд. Æ комкоммæ тæл-
маци ба - игон арви бунмæ уæйæ кæнун.
Кенæ ба æркæсæн нæ нуриккон «ирæзгæ эстрадæмæ».
Ха-ла - бо - тъа ... Давд, фæсарæйнаг рагæй зонгæ музы-
кæбæл «ами - тъæпп, уоми - тъæпп» хæлæфæй лæмæгъ
рифмæгонд рæнгъитæ кадæртæ рафæлкъевунцæ. «Æз
дæ - уарзун, ду мæ бауарзæ» - й уæлдай, гæр, нецибал ес
аци дуйнебæл, нури тухст царди адæми зæрди мондаги
æмзæлон ка уа, уæхæн зæгъуйнагæй?!
Дзæбæх æхцатæ, дан, рафедæ æма радио, уæдта теле-
уинунадæмæ дин «горцъетæйтахт над» (уогæ, айдагъдæр
хуæрзцубур рæстæгмæ). Фæсуарунти къозотау, нæ алфам-
булай мæнгæ «æстъалутæй» байдзаг æй. Рæхги син, æвæд-

(^Когда взлетает орёл 159
зи, Иристони тог æма хедæйдзаг зæнхæ дæр нæбал хъæрт-
дзæнæй ...
Мæдзубандиуæмææгæрдæргъвæтинæмаеумæйагма
фæккæсæд. Мæ гъудити медес уой медæгæ æй, æма уоци
дзæвгарæ рауæйæ - ралхæнæ мæнгæ «стъалугæндтæ»
мæнæ æнхъуæт бони цъимарай рæбун дæбæл саскъитæ
куд исберæ уонцæ, уотæ нæбæл абони æрдзинихмæуонау
кæд æртухстæнцæ, уæддæр нæ литературæ æма аййевади
исонбон етæ нæ ’нцæ, уæдта нæ еци исонбон уони нæй. Ес
нæмæ, нæ уодварни хæзнати кæдзосдзийнадæ æма феда-
уцæ ке фæрци гъæуайгонд цæуй, абони ка гъæуай кæнуй
æма идарддæр дæр гъæуайгонд ке фæрци цæудзæнæй,
уæхæн исфæлдистадон хъиамæтгæнæг адæймæгутæ. Уо-
нæй æй Хохойти Энвер дæр. Мæ дзурдти æцæггадæбæл,
гъай - гъай, исарази уодзæнæнцæ, Хохой-фурт Цæгат
Иристони Хетæгкати Къостай номбæл падзахадон универси-
тетеи филологон факультет каст фæууни фæсте уруссаг
æвзаг æма литератури ахургæнæгæй цалдæр астæуккаг
скъолай ку куста, æ уæдиккон ахурдзаутæ. Етæ нур сæ
кари адæм æнцæ. Сæ фулдæр ниййергутæ иссæнцæ æма,
зæгъун æнгъезуй, царди æцæгдзийнадæ ци æй, уой зонун-
цæ. Æ берæ къæламустæн ин раст аргъ искæнун сæ бон
æй. Уомæ гæсгæ ба мæмæ уотæ кæсуй, æма идарддæр ци
зæгъуйнаг дæн, уобæл мæ хæццæ исарази уодзæнæнцæ.
Дзурд ба, дан, дзурди къахуй. Сæлафири хестæр фурт
æй хуæдæфсармæ, фарсдарагæ, æмгарæуарзагæ адæймаг,
кедæртау æхе пайдайæн «неке уæлфадбæл рафсардæй»,
æй цæстуарзон, æргом дзурд. Нæ уарзуй, æхе загъдау,
æдзæсгом - дудзæсгон, фæливд, тилако дæлмусбурти,
æз - дæуæн, ду - мæнæн. Уæхæн сæрмæ не ’рхæссуйнаг
принцип, æгомуг цæрæгойти хузæн - губунæй æлхæнгæ
къæбæрлимæнтæ æма æндæр - хуæздæр гъæуагæ игурд-

160 С^Кохоеб ^)и6ер
тити. Уогæ еци еугур хабæрттæ уин æз ци дзорун - уæхæн
адæймаг ке æй цуппар бафæнзуйнаг кæстæрей фидæ,
æртæ мингий «хори туней» фæлмæнтæдзорагæ баба,
æцæг æмбал Хохойти Энвер, уобæл мæ хæццæ исарази уо-
дзæнæнцæ, кадæриддæр æй зонуй, етæ. Уотæ дзæбæх æй
ка нæ зонуй, уонæн ба уой уодигъæди еци менеугутæбæл
хуæздæр æма лæмбунæгдæр радзордзæнæнцæ æ берæ
аййевадон киунугутæ. Хуæрзæрæги рохс фæууидта æ
фарæстæймаг (дуккаг прозаикон уадзимисти) киунугæ. Йе
хуннуй «Рыцари Победы» («Уæлахези хъайтартæ»).
Цума цæмæй хецæн кæнуй Хохой - фурти нæуæг киу-
нугæ æ иннæ киунугутæй? Фиццагидæр уой зæгъун гъæуй,
æма си ци уадзимистæ «æрфусун» æнцæ, етæ финст æнцæ
Фидибæсти Устур тугъди рæстæги нæ æмзæнхонтæй рай-
гурæн зæнхæ гадзирахаттæй æрбалæборæг цъаммар не-
муцаг - фашистон æрдонгтæй багъæуай кæнуни сæрап-
понд хъазауатонæй ка фæттох кодта, уони туххæй, уомæ
гæсгæ уæлдай хуарз адтæй, аци киунугæ дуйней рохс нæ
Цитгин Уæлахези 65 анзей хуæдразмæ ке фæууидта, йе.
Сæрмагондæй уой дæр байамонун гъæуй, æма си ци гъ-
æздуг аллихузи æрмæгутæ ес, етæ финст æнцæ æртæ
æвзагебæл (уруссагау, дигоронау æма иронау). Дууинсæй
анземæ хæстæг фæффинста - йе рух парахаттæй раздахта
Фидибæсти Устур тугъди ветерантæ æма тугъди фæскъ-
илдуни æвæлмæцгæ архайгутæмæ. Авторæн æхе дзубан-
дитæмæ гæсгæ еу - дууæ киунугей бæрцæ æрмæгутæ ма
къохфинститæй ес финсæги исфæлдистадон «къæбеци».
Етæ дæр хезунцæ сæ кезу киунуги бамбурд уогæй, дзилли
размæ æрлæуунмæ. Еугур уоци хабæрттæбæл мæхе бон
дæр æй бæлвурдæй радзорун, фал мæмæ уотæ кæсуй, æма
хуæздæр уодзæнæй, финсæгæн æхе гъудитæ базонун.
- Энвер, фиццагидæр дин зæрдиуагон арфæ кæнун

<^р{о?%а взлетает орёл 161
дæ исфæлдистадон аргъгæнгути номæй дæ нæуæг киу-
нуги туххæй - æгайтима дæ уарзон æмгъæуккæгтæн, нæ
сабурцардуарзагæ Иристони адæмæн нæ Цитгин Уæлахе-
зи бæрæгбони хуæдразмæ, аргъ кæмæн нæййес, уæхæн
лæвар ракодтай.
- Зæрдирай уотæ!
- Дæ киунугæ кæбæл æма цæбæл финст æй, уой, ка ’й
бакастæй, йе кæд зонуй, уæддæр æ нисанеуæг, æ медеси
туххæй дæхуæдæг лæмбунæгдæр ку радзорисæ.
- Æ ном æхебæл дзоруй. Нæ рæсугъд царди сæр-
бæлтау æ деденæгкалгæ хъазар цард ка нæ бавгъау код-
та, æносмæ æлгъист тугъди цæфсгæ будурти æ уод ка
«исиста», кæмидæрти æбæрæг рауæнти «æносмæ ка хус-
суй»... Еци лæгæвзарæн рæстæгзнаги нихмæфедарæй ка
æрлæудтæй, уонæй кадæртæ амондгиндæр разиндтæн-
цæ. Гъо, фал уонæй дæр еуетæ рахæнгинтæй, цæнкултæй
сæ райгурæн къæстæмæ исæздæхгæй, цанæбæрæги фагæ
ма иссæнцæ?..
Уонæбæл мин ци очерктæ, æмдзæвгитæ, зартæ, новел-
литæ æма æндæр уадзимистæ ниффинсун бантæстæй, уо-
нæй арæзт æй мæ киунугæ. Уæдта ма имæ хаст æрцудæй
мæ нæуæг уацау (повесть) «Фсæкъæвда хор бон» - æй скъ-
уддзæгтæ, тугъди архайгутæн сæ зæронд бор-борид ху-
зиститæ æма сурхдигойраг тугъдонти номхигъд. Киунуги
архайгутæ æнцæ нæ республики еуæй - еу гъæутæ æма
сахарти цæрæг бæгъатæр (нæлгоймаг æма силгоймаг) ту-
гъдонтæ. Айдагъ нæ райгурæн гъæу Сурх Дигорæй аци
фæдесмæ 750 адæймаги рандæ ;й ... Федарæй зæрдитæ
æвардтонцæ, рæхги уæмæ Уæлахези хæццæ зиндзинан,
зæгъгæ... Фал ...
Хъæбæр беретæ сæ дзурдтæн фиццаг æма фæстаг хатт
«фæммæнгæ æнцæ». Уогæ, уоми етæ ци фудгин æнцæ?!.

162 (^Кохоеб (э)н6ср
Æгириддæр неци! Абони ба ма си, устур гъулæггагæн, нæ
æмгъæуккаг - тугъдонтæй цардæгас æнцæ айдагъдæр
фондземæй - Хъибизти Ефим, Атайти Агубе, Хайманти Ди-
горухъ, Миндзайти Беслæн æма Сабети Майрæн.
Не ’хсæн ка нæбал æй, уонæн рохс дзенет бæмпæгвæл-
мæн бадæн уæд. Уодæгас ма ка ’й, етæ ба хуæрзæруæ
кæнæнтæ сæхе фæндон! Сæ еугуремæн дæр мæ сæрæй
ниллæг ковун «Барæкаллæ», зæгъгæй.
- Энвер, Сурх Дигори гъæуи алли хæдзарæй дæр
хæлæф - хæлæфæй, æнæбари бæлццон, кæмæйдæр ба
цалдæр бæлццони рандæ ’й немуцаг агъуд фудголти них-
мæ издиуаргæ цардæскъунæгтугъдмæ.
- Æцæгæйдæр, уотæ адтæй ... Мæ ниййерæг мади
фидæ, Гобети Дзадай (Дзандари) хестæр фурт, росхаггаг
Гæлæу, Фидибæсти Устур тугъди фæцæй æ райдайæнæй æ
байдауæни уæнгæ. Æ фиццаг цардæмбал адтæй нæхе гъ-
æуккаг Хуадонти Бисай (Абисали) хестæр кизгæ, Аслехан
хундтæй. Гъо, хуæрзимисæ уай, Хуадонти æнсувæртæ дуу-
емæй - Бадтал æма Гена - уæдта сæ хестæр æнсувæр Гуат-
дзауи хестæр фуртТаймураз дæр уоци æнæфæстæмæфæк-
кæсгæ цурд фæдесæнтти устур нимæдзæмæ бахаудтæнцæ.
1942 анзи нæ мади мадæ (фæлмæн нана) Хуадонон
Аслеханæн æхсæзæймаг гъæбесидаргæ сувæллон адтæй,
уотемæй цардгъæуагæй сæ тумугъ бийнонтæй.фæгъгъ-
удæй. Хæдзари цæргутæ цæхуæн уæззау уавæри бахауд-
тднцæ æнæ ниййергутæй, уой уæ цæситæтæбæл рагъазун
кæнайтæ ...
- Гъо, адæми фарнæ ба уæддæр берæ æй. Æ нихмæ
лæугæ хонхи бон дæр неци æй ...
- Фузæ, раст бафеппайдтай. Сæ синхонти фæллондза-
гъд, æхсæз сувæллоней ниййерæг мадæ Габети Тасой уо-
дæнкъай (Салæгауон) Гесама син (мах æй имонаудæрæн

@р{о$а бметает орел 163
Дацци хонианæ) мадеуæг кодта. Нæ хорæмгæстæ нийй-
ерæг мадæ Гобеон Маро (уой æрцудмæ æ къахи них дæр
макæмæн исресæд!..) нин ахидт хъæбæр зæрдæбозæй
дзоридæ, Дацци, дан, нин Фидибæсти Устур тугъди уæззау
рæстæги ци устур лæггæдти бацудæй, уогæ ба?! Некæд ин
сæ бафеддзинан. Ба уи æруагæс уæд: уой фæрци фæййер-
вазтан ...
Дессаг ба куд нæй: еуæндæс æнагъон сувæллони дæ
рагъи уаргъæн исуæнтæ. Ци бухсагæ æма устур хъаури хе-
цау адтæй, æдта, Габети Салæгауон?!
Раст зæгъун гъæуй, сæ мади æрвадтæлтæ, Хуадонти му-
ггаг, сæ мади мадæ (курухон Æна) Темурон Къундзий (То-
турдзан) дæр сæбæл, куд фæззæгъунцæ, сæ хуæст нæ уа-
гътонцæ ... Уох, еци уодхæссæг сау тугъд ... Авд дæлзæнхи
фæууæд æ кой дæр!.. Цæйбæрцæ тухст седзæртæ æма сед-
зæргæстæ адтæй уоци æлгъист дзамани? Уонæй кæбæл-
дæрти кæд мæ арми бафтудæй ниффинсун, уæд арази -
дуйней фарнæй!
- Энвер, бафæрсун аййепп ма уæд: изолдæр ба?..
- Идарддæр дæр косун ... Еугæр симди ку бацæуай,
уæд, дан, кæронмæ семун гъæуй.
- Нуртæккæ зин рæстæгутæ никкодта. Æнæ финансон
хъауритæй æгириддæр некæци æрдæмæ рахъæртæн ес,
нецибал гæнæн ес. Уотæ ’й нæуæг киунугæ мухури рауад-
зуни гъуддаг дæр. Кæд сосæггаг нæй, уæд нин ку раргом
кæнисæ еума гъуддаг дæр ...
- Гъома?
- Ке фæрци «райгурдæй» аци цæрæццаг, ирд рæсугъд-
цъарææртæвзагон киунугæ?
- Сосæггагæй си æгириддæр неци ес. Кæбæл ниф-
финстон, уони фæстагæнттæй беретæн мæ фæндæ,
гъома, ауæхæн киунугæ рауадзун мæ зæрди ес, зæгъгæ,

164 ^Сохоев (э)и вер
балæдæрун кодтон бæргæ, фал ... Нифсæвæргутæ берæ
адтæй, фал гъуддаги ба си беретæ неци хузи бавдистон-
цæ сæхе. Æма уони кой кæнгæ дæр нæ кæнун ... Райарфи
аккаг æнцæ, мæ нивæн, мин уæддæр нимадæй ци цалдæр
хуæрзгæнæги разиндтæй, етæ. Аци вазуггин гъуддаги мæ
фарсмæ æрбалæудтæнцæ, сæ фулдæр кæддæри тугъ-
дæстъæлд фæсевæд, æцæгæйдæр сæ дзурдравардæн
хецæуттæ ка разиндтæй, етæ. Уоци адæймæгутæ - Нигко-
ти Владимир, Гобети Владимир, Тауитти Валерий, Гобети
Ибрагим, Габети Маркс, Артём, Уазæгти Анатолий, Хутъиа-
ти Роберт, Будайти Анатолий, Хадати Марик, Бæлоти Олег,
Золойти Артур, Сакъити - Хуадонти Зойæ, Хуадонти Ермен,
Тотраз, Гена, Хутъити - Малити Валентинæ, Хæмицати Ге-
уæрги, Саккати Созур, уæдта ма аци æрмæг ниффинсæг.
Зæрдибунæй арфæ кæнун киунуги аййевадон
редактор, Уæрæсей финсгути Цæдеси иуонг Будайти Агубей киз-
гæ Милусяйæн.
Сæ хъауритæ никки фулдæр уæнтæ. Сæ адгин бæдæлт-
ти бæдæлтти хортæй бафсæдæнтæ!.. Фиддæлтæ хумæтæ-
ги нæ зæгъиуонцæ: царди медæгæ, дан, седзæри уæззау
бонтæ ка бавзара, йе алли гъуддагæн дæр хуæздæр аргъ
кæнуй ...
- Мæнмæ дæр уотæ кæсуй. Фæрсæй фæлгæсгæй, ал-
цидæр хуæздæр зиннуй.
- Гъо, æнæмæнгæ, мах цардæфхуæрд фæлтæртæбæл
æгæр карз «ехуарæн» рæстæг æрцудæй. Ци бакæнæн?!
Зиндзийнæдтæн ниббухсун - бафæразун дæр, æвæдзи,
лæгдзийнадæ равдистау æй. Гъо, нæкæси, аци киунугæ æв-
дист æрцудæй нæ цитгин Уæлахези 65 анзей кадæн РЦИ -
Алании журналист™ Цæдеси исфæлдистадон конкурсмæ.
- Кæронбæттæни ма дæ кæд ести зæгъун фæндуй?!.
- Цæмæннæ! Де ’ргъудидзийнадæй - арази. Ауæхæн

<^р{о?%а взлетает орёл 165
æнкъард киунугæ ниффинсун макæд макæбæл багъ-
æуæд!
Зæрдирайгæ, иуонгрæуæг æма сæрбæрзонд уæнтæ ар-
дигæй фæстæмæ зæнхи къорей æгас дзиллæ дæр. Бонæй
сæ мадæ зæрийнæ хор имонау рæвдауæд, æхсæвæй ба
сæмæ йи зингцæститæ æрвон кинтæ ’ма минтæ æстъа-
лутæ сæ «цæститæ», уарзтитаугæй, никъолæнтæ!..
ДЗАБАЙТИ - МАЛИТИ ФУЗÆ,
Цæгат - Иристони æскъуæлхт ахургæнæг, фæллойни
æма ахуради ветеран
(Республикой газзет«Дигорæ», № 18-19 (455-456). 2010
анзи 10 июль - сосæни мæйæ).
«РЫЦАРИ ПОБЕДЫ»
Накануне 65-летия Великой Победы полку книг о
героях войны прибыло. Осетинский поэт, писатель, публицист
и переводчик Энвер Салафирович Хохоев выпустил стихи,
очерки, зарисовки, миниатюры, главы из будущей повести
«После дождя яркий день» - («Фæскъæвда хор бон»).
При её подготовке автор провёл большую поисковую
и исследовательскую работу. Все материалы книги,
особенно очерки и статьи, написаны на основе архивных
документов, фронтовых писем, личных воспоминаний самих
ветеранов, рассказов их родных и боевых товарищах.
В книге много очерков об участниках Великой
Отечественной войны, тружениках тыла, проявивших мужество
в боях с гитлеровскими захватчиками или делая «всё - для
фронта, всё - для Победы!»
Один из них - Семён Дзагеевич Калаев бесстрашный
командир миномётного расчёта, полный кавалер орде-

166
С^Сохоеб (&)н$ер
на Славы. За боевые подвиги он также был награждён
орденом Отечетсвенной войны П степени и 14
боевыми медалями, в том числе - «За отвагу». Семён Калаев
был участником Парада Победы на Красной площади в
Москве 24 июня 1945 г. После войны работал в родном
коллективном хозяйстве имени Гетоева в с. Сурх Дигоре,
в 1991 г. скончался и похоронен на Аллее Славы во
Владикавказе.
Генерал - лейтенанту Виктору Асламурзаевичу
посвящен очерк «Герой без звёздочки». В рядах зенитных войск
Западного, Калининского, Воронежского и 1 - го
Украинского фронтов он прошёл славный боевой путь от Москвы
до Берлина в должности командира дивизиона, а затем
командира полка. За боевые подвиги и командирский
талант был представлен к званию Героя Советского Союза,
но получил орден Александра Невского. Кроме этого был
награждён тремя орденами Красного Знамени, двумя
орденами Отечественной Войны 1 степени, двумя орденами
Красной Звезды и 10 медалями.
В 1994 г. его тоже похоронили на Аллее Славы во
Владикавказе.
Алихану Бердиевичу Бичегкуеву, капитану в отставке,
участнику Парада Победы в книге посвящены сразу два
очерка. Он участвовал в Сталинградской битве, в боях за
освобождение Украины. После войны окончил Северо -
Осетинский Государственный Педагогический институт и
почти полвека был преподавателем истории в школе, за
что к его боевым наградам прибавилось почётное звание
«Отличник народного просвещения Рф».
, Великая Победа над фашистской Германией и её
союзниками досталась миролюбивому советскому народу
огромной ценой, ценой гибели миллионов человек. Среди

€р{ог$а взлетает орёл 167
них - семь братьев Газдановых, шесть братьев Темировых,
пять братьев Дигуровых, Гобеевых, Балоевых ...
Новая книга Энвера Хохоева «Рыцари Победы»
получилась интересной, и она очень нужна сегодня. Уверены, что
она с большим интересом будет прочтена не только
ветеранами, но и молодёжью всей республики, которая
должна пронести через века святой лозунг «Никто не забыт,
ничто не забыто!»
Ю. ЗАПОЕВ,
полковник в отставке.
Е. ХАДОНОВ,
зампредседателя
Республиканского совета ветеранов.
Газета «Северная Осетия»,
26 августа 2010 года № 155 (25692).

168 (^Сохоев (э)н6ер
КЪАДЗАТЫ СТАНИСЛАВ,
поэт æмæ журналист

(^Ког^а бмстает арёл 169
Ч^^Г

170 еХшоев (фнвер
ÆРГОМ ДЗУРДИ КЪÆМÆ НÆЙЙЕС
Замки могут сравняться землёй, непобедимые некогда
государства могут погибнуть. Не дано ни королям, ни папам
увековечить себя так, как это могут сделать книги. Однажды
написанная книга в благодарность дарует бессмертие своему
автору. Пока живёт она, живёт и он.
РИЧАРД ДЕ БЕРИ
...Ум воспитывается умом, совесть- совестью,
преданность Родине - действенным служением Родине.
В.А.СУХОМЛИНСКИЙ
Еудадзугдæр мæ гъос дарун нæ зин царди еуæй - еу
фæззелæнтæмæ. Етæ ба, дан, нæ курухон фиддæлти загъ-
дау, авд авди æнцæ. Мæхе дзæбæх лæдæрунгъон кæдæй
фæдтæн, уæдæй ардæмæ кæсун аййевадон литературæ
уруссаг æма нæхе æвзæгтæбæл. Советон рæстæги еци
ахсгиаг гъуддагбæл, растдæр зæгъгæй ба, ахур кæнунбæл
цума уæдиккон фæсевæд зингæ æновуддæр адтæй. Ка ’й
зонуй, кæд рæдуйун?.. Уæлдай зæрдæхцæуæндæр мин
фæууй, нæ маддæлон æвзагбæл дзæбæх финст уадзимис
мухури ку рацæуй, уæд. Æма уоми цæмæдессагæйдæр кæд
неци ес?! Къæредæй, дан, адæймаги бауæрмæ хæдонæ
хæстæгдæр æй, мæнгæн нæ зæгъуй адæмон æмбесæнд-
тæй еу. Раст, цума мин æнæнгъæлти еске стур хъазар лæвар
ракæнуй, йеуæхæн æхсицгондзийнадæй фæххайгин ун ...
Нуриккон ирæзгæ фæлтæртæмæ мæ нæрæмондзийнадæ
комкоммæ загъд, хестæри дзурд гъулæг ма фæккæсæд.
Нури доги дуйнеуон компьютеризаци кæстæрти зий-
надæ кæнун æрдæмæ æргом - æргомæй, цума фенхуæр-
сæгау кодта ...
Зинаргъ ниййергутæ, уоци хабар сумахмæ ба куд раст
кæсуй?!

<^Когда взлетает орёл 171
Циуавæр дзуапп иссерун дæ багъæуа царди медæгæ
алли къабази хумæтæг кенæ ба зиндæр фарстатæбæл, та-
буафси! «Гъæздуг» интернети бæрагæ дæхе бакæнæ. Цубур
рæстæги фæсте ба «уаргъ» дæ усхъитæй рахаудзæнæй,
кенæдта гæзæмæ фæррæуæгдæр уодзæнæй. Дзурддзæу-
гæ хестæрти загъдау: «...Цæттæ æууилд дин, айдагъдæр
ма ’й ранихъуæрун гъæуй ...»
Æвæдзи, астæуккаг скъолатæй еу - цалдæреми райдай-
æн кълæсти, уæдта ма историй ахургæнæгæй мæ царди
фулдæр хай æнæхийнæй (дæс æма дууинсæй анзи минкъ-
ий гъæуагæ) ку нæ бакустайнæ, уæд, ке зæгъун æй гъæуй,
аййевадон æма ахурадон литературæ кæсунбæл уæлæн-
хугдæр адтайнæ. Ахурдзаути хæццæ еу цалдæр афæййи
нæбал косун. Бауолæфуни афонæ æрхъæрттæй. Мæн бу-
нати æндæр адæймаг - силгоймаг хæдзайрон гъуддæгти
«ранихъулдайдæ» ... Æз ба, ма нур дæр разддæрау аргъ-
аун киунугутæ, журналтæ æма газзеттæ. Цубур дзурдæй,
царди хæццæ æмдзо кæнунбæл ма архайун, кæд карæ хе-
вастæй æ кæнонтæ кæнуй, уæддæр.
Еума хатт дæр æй лæдæрун кæнун: дзæбæх нæуæ-
гфинст киунугæ мæ къохтæмæ ку æрбахауй, уæд мин
лæваррагæнæгау фæууй ... Зæгъæн, хуæрзæрæги мæ
зæрдæ барохс æй, поэт - прозаик, журналист Хохойти
Энвери уадзимисти фарæстæймаг киунугæ «Рыцари
Победы» - «Уæлахези хъайтартæ» ку бакастдæн, уæд уомæй.
Уæлдай хъæбæрдæр мин мæ зæрдæ «балхæдтонцæ»,
уоми мухургонд уацау «Фæскъæвда хор бон» - æй хецæн
сæргæндтæ. Æ нивæфтуд финстити фæрци мин автор
барæй - нæбари дæр, нæ тухстдзийнæдтæй æмидолæ
цъигъиндогæ мæ зæрдæбæл нæуæгæй æрлæуун кодта.
Уанæбæрæг, цæмæн? Циуавæр æнæферонхгæнгæ ца-
утæмæ гæсгæ? Еуемæй, - знаги фарсхуæцæг не ’мгъæук-

172 еРСохоЛ (§нкр
кæгтæй кадæртæ банимугътонцæ: уоми, дан, коммунисти
бийнонтæ цæруй, зæгъгæ. Сæ нæмттæ æма син сæ муг-
гæгтæ дæр зонун ... Дæлдæр ниххезæнтæ! Е ба син мæ
хуæздæр «арфæ»!
Гъо, кедæрти хуæздæргъæуагæ фиддæлтæ нæ хъазар
Фидибæстæ рауæйæ кодтонцæ. Уомæй стурдæр æгадæ
- фудраконддзийнадæ ма нæ уæлеуон дуйнебæл ци уа?!
Уогæ, уоми сæ цæуæт, уæдта уони кæстæртæ ци азумгин
(фудгин) æнцæ?! Алли адæймаг дæр, дан, æ амонд æма
æнамонддзийнади курдон æй. Хатир корун, мах кетуххæй
бастъалдан, уони цæуæтæй, (етæ дæр си боз кæми уод-
зæнæнцæ), уæдта киунугæкæсгутæй, мæ карз дзубан-
дий туххæй. Зæрди тæхсгæ маст ку ирайа, уæд алли кари
адæймаги дæр тузмæгæй дзорун кæнуй. Немуцаг
фашист™ ма хуæздæр «рæуонæ» ци гъудæй?! Æма нин уæд
танкæй нæ цæрæн хæдзарæ фехалдтонцæ. Ци еунæг гъог
ма нæмæ адтæй ставд фонси номбæл, йе дæр еци фидби-
лизæрцуди «фенагъаз æй». Гъæуккагхæдзари сабийтæ ку
уа, уæд сæ «уорсаг дæр», гъай - гъай, фæгъгъæуй.
Иннемæй - дуккаг гъуддагæй ба: нæ æригон рохсита-
уæг фидæ Малити Слани фурт Хуасдзау Фидибæсти Стур
тугъди агъоммæ Сурх Дигори астæуккаг скъолай ахура-
дон хаййади сæргълæууæг адтæй, уой фæсте ба бунæт-
тон гъæусовети сæрдар. Устур гъулæггагæн, уомæ цибæл
æнгъæлдзауæй фæффудæнгъæл ан. Уотемæй ниййерæг
мадæ Гобеон Надяй (йе дæр нæхе гъæуи асстæуккаг
скъолай ахургæнæгæй куста, æрмæст райдайæн кълæсти)
рагъи дууæ æнагъом седзæр хуæремæй райзадан. Æнæ
хæдзарæ, æнæ фидæй ... Уомæй уæззаудæр трагеди ма
ци’ фæууй?!. Уо, фалæ адæми фарнæ ба, уæддæр берæ æй.
Уони хъаурæй, дан, къæдзæх дæр ниррезуй ... Хеуонтæй
(номæй - номмæ сæ нæ нимайун) Устур Хуцау си исарази

(^Когда взлетает орёл \ 73
уæд! Сæ хуарздзийнæдтæ син некæддæр феронх кæндзи-
нан. Уони фæрци æз æма мæ хуæрæ Тамарæ (сахар Алаги-
ри Къодотæмæ æ рохс амонд иссердта) абони хецæн бий-
нонтæй цæрæн.
Уацау «Фæскъæвда хор бон» къохфинстæй кæрæй -
кæронмæ лæмбунæг, раст зæгъун гъæуй, ставд цæстисуг-
тæ калгæй, цалдæр хатти байаргъудтон. Кæмæй ци иуонг
реса,уой кой фæккæнуй ...
Фидибæсти Стур тугъди размæ æнтæст тугъдæстъæлд,
хуæздæр цардмæтурнæгфæсевæд ... Сумах даргъ рæнгъ-
итæмæ, гъигагæн, бахаудтан мах дæр. Ци бакæнæн? Тухæй
гæнæн, дан, неци ес. Нивтæбайуарæгбæл дæр боститæ-
гæнæн нæййес.
Цæмæнти ниббухстан, уогæ ба?!. Тухст - æвæгæсæгæй,
фулдæр хæттæлти - стонг, уарзон ниййергути фæлмæн та-
бедзæмæ гъæуагæ ...
Нæ фулдæрети тохвæллад фиддæлтæ уоци уодесæг
тугъди цæфсгæ будуртæй нæбал исæздахтæнцæ. Фидæй
седзæр, дан, æрдæг седзæр æй, загъдæуй. Нæ - гъæ! Уо-
бæл ба æз арази нæ дæн. Седзæр седзæр æй ...
Уо, фалæ аци уацауи сæйраг хъайтар Гобети устур муг-
гагæй Бало (Владемурæн) ба æ фидæ Агубей сау гæгъæди
тугъди фæммарди туххæй Сурх Дигори гъæуи сæ тумугъ
хæдзари бийнонтæ ку райстонцæ, уæд изæдæмгæстæ æри-
гон ниййерæг мадæ, толдзгуйнаг Будаон Надеждæн ба, æ
фæлмæн зæрдзе уæхæн уæззау устур маст бауорамун нæ-
бал бафæразта. Æма ... Уæууа, мæгур æ бон!.. Æ цуппаранз-
дзуд адгин, фиццаг æма фæстаг бæдолæ - зæрдлæууæн,
устур нифситæ æхецæн рохс федæнмæ кæмæй æвардта,
уоци Вовнк, æ рацæргæ хецау Афай æма æ фæлмæнтæд-
зорагæ уодæнкъай Атауон Мисирæти (биццеуи баба æма
нанай) евгет райзадæй ...

174 сэХшоеД (э)н6ср
Гъо, ниййерæг мадæй седзæр ба нæ алайнаг адæммæ
еугур седзæрбæл нимад æй!..
Дуйней фарнæй арази æма боз! Кæддæри седзæрбæл
дæр кæдæй - уæдæй хор ракастæй. Еци еунæг дæр ний-
вулдæй. Хеуонтæ, синхонтæ æма зонгитæ арфиагæй, цу-
бурæй бафеппайдтонцæ: «Еунæги фарнæн ба си аргъ нæй-
йес!» Æгайтима!
Уоци цардæфхуæрд мадæ æма фидæй седзæрбæл
2010 анзи декабри (Цæппорсей) мæйи æвдай анзи исæн-
хæст æй. Уой фæдбæл ин аци киунуги автор, уэедта аци
гъудитæ адæми тæрхонмæхæссæг, никки ба ма йе ’мтог
хеуонтæ æма берæ зонгити номæй зæрдиуагæй арфитæ
кæнæн! - Уæ рæсугъд бийнонтæ æд хæдзари «ирд ци-
рагъ» - Нарти Сатанай фæдонтæй еу - Перисауон Зойи
хæццæ никки хъæбæрдæр нийвулетæ! Зæрдæрохс, сæр-
бæрзонд, иуонгрæуæг æма хуæрззæруæ-æмзæронд син
нæ цæстæ уарзуй киунуги сæйраг хъайтар - Гобети фæл-
тæрдгин ахургонд Владемур (Ладемур) Агубей (Агубеки-
ри) фурт æма æ рæсугъд бийнонтæн! Сæ изолдæр царди
хабæрттæ æнхæстдæрæй базонун ке бафæндæуа, уо-
мæн ба аци «нæрстхъаппæ» нæуæг киунугæ бакæсун - æ
хуæздæр фæггæнæн. Уотид дзубандитæмæ игъосунæй,
уадзимистæ байаргъаун цæмæдессагдæр уодзæнæй. Нæ
ибæл фæффæсмон кæндзинайтæ. Уо, хæдæгай, иронх ми
кодта еу хабар раргом кæнун дæрма. Гъома? Аци киунугæ
æй зундгонд финсæг Хохойти Энвери аййевадон уадзими-
стй дæсæймаг æмбурдгонд. Æргом дзурди ба, дан, къæмæ
нæййес. Еу киунугæй иннæ нæуæг киунугæмæ финсæги
исфæлдистадон хъауритæбæл æфтуйгæ цæуй. Мæ дзурд-

^НоЛ)п взлетает орёл \ 7 5
ти æцæгдзийнадæн ирд æма аккаг æвдесæн æй, раздæр
ци киунугæ «Рыцари Победы» - «Уæлахези хъайтарти» кой
ракодтан, йе. Киунугæн цæстуарзонæй исаргъ кодтонцæ.
Хуарзæнхæгонд æрцудæй нæ цитгин Уæлахези 65 анзей
кадæн Цæгат Иристони - Алании журналист™ Цæдеси
исфæлдистадон конкурси уæлахездзауи Дипломæй, уæдта
Ирæфи райони муниципалон скондади сæргълæууæг æма
нæ республики тугъди, фæллойнæ æма барадæгъæуай-
кæнунади оргæнти ветеран™ Совети Кади гæгъæдитæй.
Æвæццæгæн, бунати уодзæнæй аци нæуæг киунуги авто-
ри туххæй ма никкидæр еу къуар гъудий раргом кæнун.
Архаикон (зæронд æма гъæздуг) дигорон æвзагбæл
хумæтæг арæзт цубур гъудиæдтæй, рагон дæсни кауæ-
бийæгау, зæрдæмæгъарагæ аййевадон уадзимистæ сфæл-
десуй. Кедæрти хузæн даргъ æма вазуггин, зинкæсæн,
тухæздухститæ гъудиæдтæ æндæр æвзæгтæй æрбаесгæ
дзурдтæ, гъæуа - нæгъæуайæй, тъухтъунститæ нæ кæнуй,
уæдта мухури, редакцити ’ма киунугæуадзæнти еуæй - еу
косгутæбæл лæмæгъгомау - æппæлæн «одитæ æма ма-
дригалтæ нæ фæлкъевуй», аллихузон тилакотæ газзетти,
журнал™, радиоигъосункæнунади æма телеуинунади нæ
кæнуй æхе пайдайæн, цæмæй æлхæд хуарзæнхитæ (кад-
гин нæмттæ, æппæлди гæгъæдитæ æма майдантæ) райса:
цитгин уруссаг финсæг Иван Андреевич Крылови уайду-
нау «Гæггог æма уасæнги» «...кукушка хвалит петуха...» -
«... гæггог æппулуй уасæнги ...» Хуарз цæрун, дан, дæ ку
фæндæуа, уæд кинау зелæ!..
Финсæг Хохойти Энвери нæуæг киунугæмæ ци цал-
дæр хецæн жанрон уадзимиси бацудæй етæ, æнæмæн-
гæй, аййевадон литературæ уарзгути æма литературæн
аргъгæнгути зæрдитæмæ фæццæудзæнæнцæ. Йе ба
æй уадзимистæсфæлдесæги сæйрагдæр æма бæрзонд-

176 ^Кохоеб ^)н6ер
дæр нисан, уæдта йе сфæлдистади хуæздæр бæрæг-
гæнæнтæй еу.
Гадзирахатæй некæд некæбæл рацудæй Хохой - фурт.
Нæ еу кæцидæр зонгитау, Стур Хуцау æма æ кусти ба йи
рæстæгмæ хецæуттæмæ «нæ ковуй». Æгадæ къелæстæри
фæливд миутæ имæ æнцæ идард. Еухузи, раст адæймаги
зæрдихатт æма кæдзос уодигъæдæ ин ес. Æ фудраконд-
дзийнадæй кенæ ба æ æнæргъуди æведауцæ гъуддагæй,
кедæртау, неке зæрдæ фæрресун кодта. Уомæ гæсгæ ба æ
бон æй бакæсун комкоммæ алли адæймаги цæститæмæ
дæр. Кедæртау æхе некæмæй римæхсуй ...
Дæхе базонун дæ ку бафæндæуа, уæд, дан, лæмбунæг
дзиллæмæ æригъосæ. Етæ айдæнæ æма тæразæ æнцæ.
Æппундæр си неци басосæг кæндзæнæ. Иронх кæнун нæ
гъæуй: «Æгасей къупп дæр къæрах кæнуй ...» Уогæ, æцæг
финсæг адæмæй гъæуама ци басосæг кæна? Дæуод ку «ни-
цъцъумур кæнай», уæд исфæлдистадон косæги кадгин ном
кутемæй гъæуама хæссай? Æцæг финсгути æмрæнгъæ «ка
дæн - æздæнæй» ци цæсгомæй æрлæудзæнæ?! Рифмитæ
бийун æма лигъз æмдзæвд рæнгъитæ финсуни размæ бал
царди медæгæ йи авд - авди фæззелæнеми гъæуама раст
Адæймагуай.
Нæ дзубандий кæронбæттæни дæмæ, Энвер, фарнæ
бадзорæд! Ардигæй фæстæмæ ба «издин тæвдæ фæттæ
уаргæ» къæвдатæ æма карз уарунтæбæл уадзимистæ фин-
сун макæдбал багъуæуæд!
Уо, мæ зундгонд, кæстæр æмгъæуккаг, æцæг хор бонæн
ба си, уæддæр æмбал ку нæййес. Æрдзон фæлмæн къ-
æвдатæ дæр гъæздуг тиллæгхæссæг уæнтæ! Нæ æзмæнст
дзамани зæнхи агъазиау тумбулæгбæл дзиллитæ дæр сæ
зæнхон хорти хортæй бафсæдæнтæ.
Фуддæр фудголæн дæр Фидибæсти Стур тугъди фæсте

(^ХогЯа взлетает орёл \П
седзæргæсттæ æма седзæрти фудæбæнттæ бавзарун ба
мæ зæрдæ нæ зæгъуй.
Ехх, ниййерæг Мадæ æма цæугæ мæсуг - лæугæ хонх
Фиди ба ку некæд неке баййивдта. Дзæгъæли хумæтæги,
Энвер, дæ уадзевзитæй еуеми уотæ нæ бафеппайдтай:
...Сувæллæнттæн ба сæ Мадæ
Æй цардвæлдес зæрин хор,
Æ рагуарзти æлхъивдадæй
Игуруй нæуæг бундор.
Æй Фидæ ба - къæлос мæйæ:
Æрзæ тунтæ нивæндуй.
Ку рацæуй царди зæйæ,
Уæд тухгиндæр ниййирд уй ...
Зилдæгæй ба - æстъалутæ,
Æнкъурдæгæй, æд тæмæн ...
Етæ ку ’нцæ нæ сабийтæ,
Итигъд арв ба - нæ цæрæн ...
Уо, дуйней Мадæ зæрийнæ Хор æй. Уой имонау рохсæй
ба æрттевуй къирхузæй мæйæ, сæ алли фæрстæй ба - зин-
гцæстæ æстъалутæ; устур цæхæри арф кæфойнау, тæбар
- тубур си цума кæнунцæ ... Æма не 'гас цæрæн хæдзæрт-
тæ дæр зæнхон Хор, Мæйæ æма стъалутæй «гъæздуг»
уæнтæ!!!
ХУТЪИТИ - МАЛИУОН ВАЛЕНТИНÆ,
фæллойнæ æма ахуради ветеран.
(Киунугæ «Фæскъæвда хор бон». Дзæуæгигъæу 2011 а.)
12

178 с^Кохоев (э)н(5ер
«РАЗВЕ МОЖЕТ БЫТЬ СОЛНЦЕ БЕЗ НЕБА?»
(ЮБИЛЕЙ. ПОЭТУ Э. ХОХОЕВУ - 55 ЛЕТ)
Энвер Савельевич (Салафирович) Хохоев
(литературный псевдоним -Тебо Биркисати) пришёл в поэзию в конце
семидесятых прошлого двадцатого столетия. Известность
принёс ему сборник стихов «Гори, моя звезда» (1979 г.).
Народный поэт Осетии Александр Ибрагимович Царукаев
назвал тогда Энвера Хохоева «одним из многообещающих
молодых осетинских авторов». Поэзия Энвера Хохоева по
сей день остаётся гражданской,страстной, лиричной.
Каждый поэт рано или поздно задумывается о
назначении творчества, о своём месте на Земле, о роли поэзии в
жизни людей. У поэта революции Владимира
Владимировича Маяковского было много общего в понимании роли
поэта и поэзии с классиками Х!Х века. Александр
Сергеевич Пушкин призывал «глаголом жечь сердца людей»,
«милость к падшим призывал». Продолжатель лучших
традиций своего великого современника Михаил Юрьевич
Лермонтов уподоблял поэзию боевому оружию,
утверждая действенное значение художественной литературы в
нравственном и политическом преобразовании общества.
Некрасов считал, что поэт, независимо от степени его
таланта, должен быть прежде всего гражданином,
воспринимающим боль и страдания народа, как свои собственные.
«Светить всегда, светить везде» - так определял задачу
поэзии Владимир Маяковский.
Энвер Хохоев родился 25 мая 1956 года в сел. Сурх Ди-
гора Ирафского района. После окончания местной
средней школы служил в рядах доблестной Советской армии.
Окончил филологический факультет СОГУ им. К.Л. Хета-
гурова. Член Союза писателей и Союза журанлистов Рос-

(^Ногда вметает орёл 179
сии с 1999 года, член Международного сообщества
писательских организаций (правоприеемник Союза писателей
СССР) с 2003 года. Э. Хохоев - счастливый родитель: отец
четверых детей (трёх сыновей и дочери).
Он пишет стихи для взрослых и детей, прозу, новеллы,
эссе. Пишет на русском и осетинском (дигорском и ирон-
ском) языках. Его творческие работы публиковались в
журналах «Дарьял», «Ногдзау» - «Пионер», «Мах дуг» - «Наша
эпоха», «Дон», «Литературная Кабардино - Балкария», «Фи-
диуæг» - «Глашатай» и др. Он - автор десяти книг.
В одной из книг, названных «Нитью полёта», автор
рассказал о жизни, о Родине, о страданиях возвышенной
любви. Книга, посвященная родителям, начинается
четверостишием: «Разве может быть солнце без неба? Там, где
сердце моё, там и мать ...» Поэт проводит неразрывную
нить между Родиной и Матерью. Эти понятия для поэта
- гражданина неразделимы. В своё время профессор
Борис Хозиев сказал: «Такая манера поэтического мышления
имеет, как мы убедились, общие точки соприкосновения с
живописными полотнами».
В мае сего года в филиале ЦБС по ул. Морских
пехотинцев, 5 состоялась презентация книг «Рыцари Победы»
(«Уæлахези хъайтартæ») и «Фæскъæвда хор бон» - («После
дождя яркий день»).
Книга «Рыцари Победы» рассказывает о мужественных
людях, наших земляках, участниках Великой
Отечественной войны, о неустанном труде тех, кто остался в тылу.
Эпиграфом к книге Э. Хохоев взял слова известного
поэта Николая Майорова: «И пусть не думают, что мёртвые не
слышат, когда о них потомки говорят ...»
Во второй книге писатель рассказывает о фамилии Го-
беевых, о детях войны.

180 С^Сохоеб (Е>)н6ср
Энвер Савельевич Хохоев награждён дипломом П
степени в конкурсе, посвященном 65 - летию Великой
Победы, почётной грамотой Республиканского совета
ветеранов за активное участие в патриотическом воспитании
молодёжи.
Юбиляр согласился ответить на вопросы журналиста.
- Энвер Савельевич, вы принадлежите к
послевоенному поколению. Почему обратились к теме Великой
Отечественной войны?
- Я обратился к этой сложной теме, чтобы осталась
память. Мой дед, отец матери Гобеев Гаврил (Гæлæу) Дзанда-
рович, был участником той войны. Потомки должны знать,
кто отстоял свободу, должны знать правду о прошлой
войне.
- Над чем сейчас работаете?
- Скоро выйдет одиннадцатая книга под названием
«Правде нет альтернативы». В ней рассказывается о
трагической судьбе главного героя - Аузби Борисовича Зураева,
осужденного в ранней юности (в период репрессий в
стране). В суровых условиях лагерной жизни он олицетворял
собой милосердие, овладев на практике профессией
врача, помогал людям выжить. Отбыв наказание, не сломился,
обзавёлся семьёй. И по сей день шагает в ногу с жизнью.
Аузби Борисовия Зураев без преувеличения - настоящий
герой, и люди должны о нём знать.
- Вы пишете и стихи, и прозу, осуществляете
переводы. А кем вы себя считаете - поэтом или писателем?
- Конечно же, поэтом.
- Сегодня некоторые современники утверждают, что
писателю и поэту не обязательно быть гражданином. Вы
поддерживаете это спорное мнение?
- Нет, это ошибочное мнение. Поэту и писателю не

(^р{о?$а ёгл стает орёл 181
должна быть безразлична судьба Родины и своего народа.
- Вы пишете не только на русском языке, но и на
осетинском. Сегодня говорят о плачевном состоянии
осетинского языка. Что нужно делать, чтобы он не был забыт?
- Необходимо дома говорить на осетинском языке.
Общение в семье на родном языке - начало всех начал. А в
школах и вузах следует продолжать его изучение.
- Мы желаем вам крепкого здоровья, исполнения всех
творческих задумок, счастья и мира в семье!
Юрий Левитанский в одном из стихотворений писал,
что «каждый выбирает для себя женщину, религию,
дорогу. Дьяволу служить или пророку - каждый выбирает
для себя». Свою судьбу, свою дорогу Энвер Савельевич
Хохоев выбрал давно: ему небезразлична судьба Родины
- большой и малой, судьба родного языка. Его
многочисленные художественные произведения воспитывают
чувство патриотизма, безграничную любовь к Родине и
родному краю, заставляют задуматься об истинных ценностях.
Он вопрошает: «Что же в жизни ожидает, Как узнать свою
судьбу? Словно сказочный Бештау, рвётся мозг на пять
частей» (перевод А. Суровцева).
Пусть поэта - гражданина Энвера Хохоева ждут новые
вершины творчества, открывая которые он будет
радоваться и нести читателям светлое, доброе, прекрасное! То,
чему в конечном итоге и служит её Величество Поэзия!
ТАИСИЯ ГРИГОРЬЕВА
(Газета «Владикавказ». № 92 (958),
26 мая, четверг, 2011 г.)

182 (^Кохоев (^нвер
ПОМНЮ, ПОМНЮ ...
«В сердце образ твой запёчатлён.
Не всегда же он был только сном?»
ВаанТерьян
ЭНВЕРХОХОЕВ
Помню, помню, как нежданно
Залетел к нам соловей.
В нежно - ласковые страны
Звал он песнею своей.

€р{о?%а б&летпет орёл 183
Может ты его послала,
Или птицею сама
В этот сладкий миг ты стала
В лучезарном кадре сна?
Сколько времени промчалось.
Сколько высохло ручьев ...
В малой капельке осталась
Только ты, моя любовь!
ЕГО СТИХ БЛИЗОК ЧИТАТЕЛЮ
Сурх Дигора богата на талантливых людей, в том
числе поэтов. Об одном из них, Энвере Салафировиче Хохо-
еве, мой рассказ. Потребность высказывать рифмованно
свои мысли и видение окружающего к нему пришло рано,
а точнее, ещё в школе он начал писать короткие,
аналитические и хлёсткие стихи. Стенная газета школы доводила
до учащихся всё, что выходило из-под его пера. Вместе с
аттестатом ему вручили Похвальную грамоту, как лучшему
ученику. После школы его призвали в армию, где отслужил
два года. В 1976 году поступил на филологический
факультет Северо - Осетинского государственного университета
имени Коста Левановича Хетагурова. На пятом курсе начал
работать учителем русского языка и литературы в Стур Ди-
горской СОШ.
Через два года по путёвке Ленинского райкома партии
г. Орджоникидзе, пошёл служить в правоохранительные
органы. Министерству внутренних дел республики он
отдал 1 б лет своей жизни. Это были самые тревожные годы в
новейшей истории России, и много разных испытаний вы-

184 (ЗрСохоев $>Лср
пало на долю Э. Хохоева. За безупречную службу в органах
правопорядка неоднократно поощрялся вышестоящим
руководством, а также правительственными наградами. 2
октября 2012 года удостоен медали «Ветеран труда». С
сентября 1989 года по сентябрь 2004 работал школе рабочей
молодёжи № 11 г. Владикавказа перподавателем русского
языка и литературы. Последующие девять лет был
ответственным секретарём республиканской газеты «Дигорæ»,
вместе с первым редактором газеты Батразом Алиевичем
Малиевым многое сделал для становления первого
республиканского органа периодической печати на дигорском
языке.
Первое стихотворение будущего поэта было
опубликовано на страницах Ирафской районной газеты «Ленинец
«(«Лениной «), почти сорок лет назад, и с тех пор не
перестаёт печататься. Энвер Хохоев (литературный псевдоним
- Тебо Биркъисати) пишет басни, очерки, эссе, новеллы,
юморески, повести, поэмы, миниатюры, рецензии на книги.
Он печатается как в республиканских, так и федеральных
газетах и журналах. Является автором девяти поэтических
сборников. Читателям полюбились такие книги, как: «Гори,
моя звезда», «Согласие» «Моя святыня», «Кукла», «Страна
детей», «Светлые дни», «Безвозвратная молодость»,
«Сердце, сердце ...», «Лестница жизни», «Ворованное к добру не
приводит». А за книгу «Рыцари Победы» о мужественных
людях Осетии - Иристона, ветеранах войны и неутомимых
работниках тыла, за активное участие в военно -
патриотическом воспитании молодёжи награждён Почётными
грамотами республиканского Совета ветеранов и главы
МО Ирафский район И. А. Тахоева. Он дипломант конкурса
Союза журналистов РСО-Алания к 65 - й годовщине Вели-

^Ногда бзлемяет орёл 185
кой Победы. Является членом Союзов писателей и
журналистов Российской Федерации.
Активно занимается Энвер Хохоев художественным
переводом на родной язык художественных произведений
таких авторов, как: Генрих Гейне, Эндре Анди, Джебран Ха-
лиль Джебрана, Константин Бальмонт, Ронсар, Лонгфелло,
Георг Гервег, Аскер Додуев, Тенгиз Адыгов, Хыйса Османов,
Абрам Бахшуни, Юлия Жадовская, Лев Толстой, Иван
Тургенев ... К 200-летию со дня рождения Александра
Сергеевича Пушкина перевёл трагедию «Каменный гость»,
которая с успехом идёт на сцене Дигорского государственного
драматического театра.
Ему под 55 лет, он полон энергии и творческих
замыслов. В планах у поэта издать полное собрание сочинений
на родном языке. Его поэтическое творчество интересно
людям всех поколений, ведь он воспевает родную Осетию,
её природу и людей, достижения и стремления, её
героическое прошлое и грядущее. Любит людей и воспевает их
труд, любовь и счастье. Огромный интерес вызывают его
стихи, посвященные односельчанам и селу. Он остаётся
патриотом своей малой родины. Последнее слово Энвер
Салафирович Хохоев ещё не сказал.
МАЙРАН БЕТРОЗОВ,
член Союза журналистов России.
(Газета «» Ирæф», 4 июня 2011 г.)

186 (^&охоеб (&)н6ер
ХЕСТÆРТИ ФАРНÆ ÆМА КÆСТÆРТИ АМОНД -
ÆНОСОН ÆМБÆЛЦЦÆНТТÆ
Аци поэт, прозаик, тæлмацигæнæгæма публицисти ном
рагæй зундгонд æй Иристони дзиллитæн нæ, фал Уæрæсей
дæр. Берæ æнзти дæргъи Энвер амонд æма фарни хæц-
цæ косуй нæ алайнаг аййевадон литератури сæрапппонд.
Æригонæй иссирдта над берæнимæдзон киунугæаргъау-
гути зæрдитæмæ. Æ поэтикон уадзимисти тæлфуй хуæн-
хаг лæхъуæни зæрдæ æма уодварнæ. Ес ин æхе гъæлæс,
æхе лирикон рахастдзийнадæ, йе ’сфæлдистади агоруй
æнæсгæрст нæдтæ, некæд рахезуй фæсвæдмæ.
Киунугæкæсгутæ Хохой-фурти фулдæр зонунцæ, куд
поэт, уотæ. Уотемæй ба ин дзæвгарæ бантæстæй аллиху-
зон жанрти - финсуй уацаутæ (повесттæ) радзурдтæ (тау-
стæ), эсссетæ, новеллитæ, миниатюритæ.
Ке зæгъун æй гъæуй, литературой бундор æй маддæлон
æвзаг. Кæд ин æ агъазиау хæзнадонæмæ барæ дарис, уæд
- арфиаг, кæд къумавæрд разиндтæй - уæдта фæсмонгонд.
Энвер уотæ лæдæруй гъæздуг дигорон æвзаги рæсугъд-
дзийнадæ, арæхстгинæй пайда кæнуй æ хуæрзаййев алли-
хузон хуарæнтæй, хуарз арæхсуй мадæ æрдзи хузтæ æма
адæймаги меддуйней фæззелæнтæ,æ сагъæстæ æ бæл-
лецтæ нивæндунмæ.
Уотæ кæсуй, цума Хохойти Энвер æ прози дæр поэтæй
байзадæй. Æ новеллитæ æма ин æ миниатюритæ исхонæн
ес прозæй финст уадзевзитæ. «Адæм», «Уарзт» «Цард»,
«Рист» - сæ сæргæндтæй дæр бæрæг æй сæ медес. Гъуди,
æнкъарæн, сагъæс - уонæбæл амад æнцæ Энвери «зунд-
гин стъæлфæнтæ».
Парахатдæрæй æвдесуй финсæг царди цаутæ æ но-
веллити. Не ’гъдау æма сувæллæнтти нæуæг анзи ций-

$р{оА)а Излетает орёл \ 87
нитæ («Басилтæ»), цард æма мæлæт, тугъд æма бийнонти
хъисмæт («Царди асийнæ»), уарзт æма мулки цагъар («Тар
ахæр рацудæй»), фæлтæрти æносон еудзийнадæ («Æнгъ-
æлдзау нæ фæллайуй»), æфсармæ æма рæстадæ («Раст
гъæдæ дон фæлласта»), («Мади хуæрæ мади адæ кæнуй»),
маст æма нифс («Еунæг дæн, еунæг», «Æгайтидæр ма») -
алцидæр ахæссуй Энвери цæстæ, алцæмæ дæр бавналуй
хузæгæнæги арæхстгин къохæй, æма ни байруагæс уй, ци
хабæрттæ æма гъуддæгтæбæл фæдздзоруй, етæ ахсги-
аг æма æцæг ке æнцæ, йе. Йе ба уомæн, æма сæ финсæг
ескæмæй нæ фегъосуй, æхуæдæг сæ æхебæл бавзурста,
хъазар ин æнцæ æма сæ зæрдиагæй дзоруй.
Хестæрти фарнæ æма кæстæрти амонд, ниййерæги
фудæбæнттæ æма уодесæг тугъди арф ностæ æма ресагæ
гъæдгинтæ - æдæхсæвæ - æдæбонæ уонæбæл ке сагъæс
кæнуй финсæг æма нивæндуй салдат æма фиййауи сорæт-
тæ, æ тогвæллойнæй цард ка аразуй, зæнхæ æма кæдзос
арвæн ка табу кæнуй, уони æнæферонхгæнгæ фæлгон-
цтæ. Уалдзæг, сæрдæ, фæззæг æма зумæг - еунæг афæййи
афæнттæ нæ ’нцæ. Етæ æнцæ царди къæпхæнтæ, æма си
адæймаг ку нæ фезол уа, уæд иссердзæнæй æ рохс амонд,
уæд цæрдзæнæй сæрустурæй, кадæй æма радæй бафед-
дзæнæй æ ихæс («Аййид - фудевгед», «Бæлццон», «Ци æй
уарзт», «Æрвхуз сирентæ», «Зæронд скъапп» «Ба ма бух-
сæ»).
Дуйней хуæрзтæй Хохойти Сæлафири хестæр фурт
Энверæн æ уоди кæдзосдзийнадæй хъазардæр неци ес,
æма æй алкæддæр бæттуй æвзонг уодти уарзт эема
масти хæццæ, бæллеццаг æнкъарæнтæ æма царди æнæн-
гъæлæги фудæвзарæнти хæццæ («Тæходуйтæ», «Содзгæ
уарзт», «Ци дин балæвар кæнон»). Æмдзо кæнунцæ царди
медæгæ уоци æнкъарæнтæ, нæ син ес кæрæдзей хæццæ

188 (^Кохоев’ (фнбер
^^Г =
фертæсæн. Уомæн æвдесæн Елдарихъо æма Красамирай
хъисмæт æма рахастдзийнæдтæ («Номбæлдаргæ сахат»).
Уарзондзийнадæ рæстæгмæ гъазæнгъолæ кæмæн исуй,
уомæн æнæ фæффудæнгъæл уæн нæййес.
Радзурд «Сагæле» берæ цæмæйдæрти æй цæмæдессаг,
æхсæрдзæни - донхауæни хузæн ке ’й, уобæл баууæндуй
киунугæкæсæг, зæронд лæги хъисмæт æма сагъæстæбæл
ку исеузæрдиуон уй, уæд. Æгъатир тугъди азар æй ке басу-
гъта, фал рагон фæткъу бæласи хузæн деденæг калуй ирд
уалдзæги царди тузмæг уолæнти - фæлхъæзæнти лæгæр-
дуй, æвæд нæй - цæруйнаг фæсевæд ирæзуй æ алливарс
Æрдзæ æма адæймаг, фæллойнæ æма æгъдау, тугъди
сау хъуæцæ æма æригæнтти сагъæстæ цийнæ æма маст
- Энвери аллихузон хъайтартæ бахсистæнцæ æнæзонгæ
зинæвзарæнти. Сæ еуетæмæ ес фаутæ æрхæссæн - донæн
æ тæнгути бауайунцæ, иннетæ ба уоди кондæй дæр, зунди-
рахастæй дæр æрдхуард - æнсувæртæ æма хуæртæ æнцæ
æма хуарз федаунцæ алли гъуддаги дæр.
Хохой - фурт æ уацаути (повестти) дæр листæг сарсий-
нæй лæуаруй кæстæрти рахастдзийнæдтæ, некæмæн ха-
тир кæнуй фауйнаг миутæ, «дууердæмæ» дзурдтæ, галеу
зунд æма мулкдзаст нецæййæгтæн - хуæздæргъæуагитæн.
Уарзетæ æма Заретæ, Батраз æма Æндæре («Гъазæн кинд-
зæ») - фæйнæ фæйнæхузи амондагорæг лæхъуæнтæ æма
кизгуттæ, сæрæнигурдтитæ æма сæрзелæнгæнгутæ, кæд-
зос уодтæ æма гъуна зæрдитæ. Нæрæмон финсæг æргом
дзурдæй, ирд хуарæнтæй исхузæ кодта æ хъайтартæ æма
персонажтæй алке сорæт дæр. Гъазæн киндзæ иссæй кæд-
зосдзийнадæ æма рæсугъддзийнади æвдесæн, кæддæр æй
æ амондагорæг кæмæн гъардта, йе ба си фенæхай æй.
Не ’мдогон финсæги устурдæр уадзимис уацау
«Æнæраздæхгæ æвзонгадæ^зæгъгæ, уоми дæр фем-

<ф{()гда взлетает орёл \ 89
бæлæн ес; æцæг, бæрзонд æма рæсугъд æнкъарæнтæн
ка табу кæнуй æма еске зундæй ка цæруй æма ка фæррæ-
дуйуй, мулк ке зунд фæдздзæгъæл кæнуй, нæ фæсевæди
уæхæн минæвæрттæбæл. Æмуод лæхъуæн æма кизгай
сæ цард исаразун нæ бафæразтонцæ хестæрти фудæй,
цæлхдорти сæрти рахезунмæ нæ исарæхстæй гъæуккаг
киндздзон кизгæ Зитæ æма фенамонд æй, Виталий лæги-
гъæдгун разиндтæй æма æвæсмон лæхъуæн рохс амонди
барцæбæл фæххуæст æй.
Уацауи сюжет дууæ уарзони хъисмæтбæл нивæнст æй.
Киндзæхсæвр сæ исбаста уарзондзийнади уедæгтæй («Кен-
кегъазæ»). Бæгъæнбæдти Виталий æ паддзахадон ихæс фе-
дуй æфсади, ахур æма бийнонти амондæй арази æй, кæд
æй дузæрдугдзийнадæ æма Зити æнæфæууинд миутæ арф
сагъæсти гæлдзунцæ, уæддæр. Кизгæ æ амонд æндæри
хæццæ иссирдта. Лæхъуæн нихкъуæрд нæ фæцæй, цæруй
æнхæст, хиццаг цардæй, ес имæ нифс дæр, ес имæ рæсу-
гъд нисан æма бæллецтæ. Кæмидæриддæр иссеруй æма
зæрдæй æвæрæнтæ кæнуй æ фиддæлти намус, æгъдæуттæ
æма тауæрæхътæй. Ес ин хуарз æмгæрттæ. Æ хъисмæтæй
нецæмæй гъæстаг æй, кæд ма йе ’намонд раздæри уарзт
рæстæгæй рæстæгмæ æ реуи исæмбохуй, уæддæр.
Зитæ, гъулæггагæн, бацæй фæсмони амæттаг. Гъезæ-
марæй æрветуй æ царди бæнттæ. Æ амонд кæддæр æ къа-
хи фиййæй искъуæрдта æма нур зæрдхъурми цæстисугтæ
æгъзалуй.
Уæхæн рауадæй æригæнтти хъисмæт. Сæ æрæгиау
фембæлдæй нæ барохс æнцæ сæ зæрдитæ. Уæддæр ба-
бæй ирон лæгдзийнадæ. Виталий æхе, фудæнæн кæнæгау,
нæ раздахта æфхуæрд силгоймагæй. Нифситæ ин æвæруй,
кæд сæ дууæ дæр хецæн цардвæндæгтæ равзурстонцæ;
уæддæр.

190 <?%ох<ч4 (э)нкр
-—-^ XV*»-— "I •■■ ■ ■
Уæлдæр байамунд уацауæн æ арæзт вазуггин æй -
хонх, будур, æфсад, балцитæ, кувдтитæ æма киндзæх-
сæвæртæ, хъайтарти фембæлдтитæ, сæ медхъурдохæн,
цубурдзурдæй, царди хеваст зелдохæнтæ æвдист цæун-
цæ маддæлон æвзаги фæрæзнитæй, хъайтарти сорæттæ,
сæ зундирахаст æма сагъæстæ, сæ базургин сæнттæ æма
бæллеццтæй фæххайгин уй киунугæаргъауæг дæр. Æма
йе, ке зæгъун æй гъæуй, æй сæйрагдæр.
Финсæг Хохойти Энвери прозæн ес æргом лирикон
рахастдзийнадæ. Уой хæццæ автор дзубанди кæнуй æгъа-
тир царди æма адæймаги, рæстæг æма æхсæнади ахсгиаг
фæззиндтитæ, гъуддæгутæ æма фарстатæбæл.
МÆРЗОЙТИ СЕРГЕЙ, адæмон финсæг,
Хетæгкати Къостай номбæл
паддзахадон премий лауреат
(Республикой газзет «Дигорæ», № 12-13, 2011 анз,
18 июнь - хорхæтæни мæйæ.)
КНИГА - БОЛЬШЕ,ЧЕМ ПАМЯТЬ
Живой человек носит в своём духе, в своём сердце, в своей
крови жизнь общества: он болеет его недугами, мучится его
страданиями, цветёт его здоровьем, блаженствует его счастьем
вне своих собственных, своих личных обстоятельств.
Виссарион Белинский,
великий русский критик
В предлагаемой вниманию многочисленных читателей
повести автор рассказывает о трудной судьбе главного
героя, который был осуждён в ранней юности. В суровых
условиях овладел на практике специальностью врача. В
суровых условиях лагерной жизни он олицетворял собой

(^КоЛ)п взлетает орёл 191
милосердие, помогая людям выжить.
Отбыл срок наказания. Не сломался. Обзавёлся семьёй
и по сей день шагает в ногу с жизнью.
На рабочем столе у Энвера Хохойти лежала новая книга
«Правде нет альтернативы». Я тут же поинтересовалась:
- А что за новое издание? Кто автор? И о чём она?
- Скажу вам сразу: эта книга вовсе никакого
отношения не имеет к жанрам художественной литературы. Там
речь идёт о президенте Северо-Осетинской
республиканской общественной благотворительной ассоциации
пенсинеров и инвалидов - жертв политических
репрессий «Номарæн»(«Память») Аузби Борисовиче Зураеве и о
фамилии Зураевых, говорит автор книги, поэт, писатель,
переводчик, публицист, член Союза писателей и Союза
журналистов Российской Федерации Энвер Салафирович
Хохоев. Недавно в числе других коллег ему было
присвоено звание почётного члена этой общероссийской
организации. Неутомимому Аузби Борисовичу в марте
исполнилось 85 лет, но он по - прежнему полон энергии. А это даёт
в конечном итоге свои приятные и в то же время весьма
полезные обществу плоды.
Читая эту книгу, узнаёшь, что Аузби Борисович Зураев
- не только опытный медик и общественный деятель, но
прекрасный семьянин. Он со своей супругой Нафизат За-
мадиновной (Надей, девичья фамилия Цамакаева) живут в
мире и согласии, как у нас в народе говорят, душа в душу.
Они воспитали замечательных детей - Олега и Аркадия.
В книге Энвера Хохойти особо интересны статьи о
целеустремлённых людях, однофамильцах, которые стали
примером чести, доброты и порядочности для молодёжи.
Все мы знаем, что книги - это духовное завещание одного
поколения другому. Они приносят нам большую пользу.

192 (^Сохоев $н6ер
Я уверена, что книга Энвера Салафировича Хохоева
(Тебо Биркисати) «Правде нет альтернативы» в жизни
каждого читателя сыграет очень важную роль.
МАРИНА КУДУХОВА,
член Союза журналистов Российской Федерации.
(Газета «Владикавказ», № 229 (1095),
7 декабря, среда, 2011 г.)
НАМУСИ КАДÆНГÆ
(Эссе)
«Лæгæн дуйнебæл - адгиндæрæн ци байзадæй?»
«Мадæ, хæдзарæ æма райгурæн бæстæ».
1. ИМИСУЙНÆГТИ УАЦАРИ
Мæ размæ косæн стъолбæл аййев фæлгонцгонд нæуæг
киунугæ «Уедæгти рохс» - («Свет корней».) Нур ма æ типо-
графион хуарæнти тæф кæлуй. Йе ба цæбæл дзорæг æй?
Мухури хуæрзæрæги рацудæй. Æ «бакастæй» адæйма-
ги зæрдæ уайтагъд æхцæуæн дзиги ракодта. Фурæхси-
дзгонæй мæ цæстисугтæ хевастæй фемæхстæнцæ. Цæй
фæдбæл?.. Киунуги хъæбæр цъарæбæл нивæгонд æрцу-
дæй зонгæ Дигоргоми Уорс хонхи дæлбазур Хæнæзи гъæу.
Уотæ мæмæ фæккастæй, цума бабæй мæ бæгъæнзæнгæ
сабидоги хæццæ цубур усмæ фембалдтæн ...
Мæ евгъуд æнæмæтæ цъæдæхдоги ахидт уинæ Задæле-
ски гъæуи мæ хъазар мадиæрваддæлтæ Текъойтæмæ. Уо-
рдигæй ба, фæрсæй - фарсмæ исхæрд кæнгæй, мæ над
бараггенæй ракæнинæ Цъопбойти Гæбулай фурт Бадели
(Бариси) фæрнгин хæдзарæмæ. Цæмæ? Мæ мади хуæрæ
Донкæ (Текъоуон) æ уодæмбал æй. Мади хуæрæ ба, дан,
мади адæ кæнуй.

(ср{огда взлетаем орёл 193
Цæститæбæл бабæй рагъазта «Хуарз уоси» къæбури
тæккæ сæрмæ Хæнæзи Уацеллай рохс ковæндонæ. Цитгин
Уацеллай бæрæгбони кувдмæ ирд фæлустити куд цийнæ-
гæнгæ æрбацæуианæ?! Тæккæдæр базуртæ нæбæл ба-
заидæ. Хор бæнтти ба, бунити хуæцгæ, дорæхсæнтæ, со-
рæнгæттæ æма æндæр гъæзтитæ кæнгæй, нæ уæледарæс
ниууомæл уидæ. Уой фæсте ба нæ хуæздæр фæххуæцæн
- ами Цади дон. Уоми нæхе, раст денгизи хъæзтау, цъæпп -
цъæпп накæ- парахатæртадæй исирхтан...
2. ÆРТИН ФОНДЗ АНЗЕЙ ФÆСТЕ
Уæлдæр байамунд, киунуги автори литературой фэесно-
муг æй Биркъисати Тебо. Ка ’й йе ба? Уой ба киунугæкæсæг,
æнæмæнгæ, æ уадзимистæ ин ку байаргъауа, уæд базонд-
зæнæй.
Рагæй бæлдтæй аци киунуги автор, растдæр зæгъгæй
ба, Хохойти Сæлафири (Сæлай) фурт Энвер æ хъиамæт-
гин фидæ, дзурдарæхст фидифидæ Хадзой берæ æмгъ-
æуккæгтæн ести хуарздзийнадæ ракæнунмæ. Æрæмбурд
кодта дзæвгарæ цæмæдессаг æрмæгутæ. Уони бундорбæл
ниффинста нæхердигонау æма уруссагау аййевадон уад-
зимистæ. Цалдæрей хæццæ нæ зонгæ кæнуй. Мæнæ, рагу-
алдзигон забæ - зубæ зæрбатгутæ сæрдигон кæрдæгутæй
хæлттæгай лæкъæрдивдулдæй таунæг рауадзуни размæ
æд бомболи гъар астъонæ куд арæхстгинæй рацъапп
кæнунцæ, уотæ Энвер дæр ...
Хохойти сагартæн лæхъуæни хæццæ лæгæй - лæг-
мæ базонгæ дæн 1976 анзи. Дууемæй дæр иссан Цæ-
гат Иристони Хетæгкати Къостай номбæл паддзахадон
университети филологон факультети студенттæ. Уæд
райдæдтан аййевадон литератури фиццаг къахдзæфтæ
кæнун. Дзæуæгигъæуи Пушкини гъæунги æртиккаг фон-
дзуæладзугон хæдзари (студентти æмдзæрæни) еу уати

194 (^Кохоев <&)н6ер
æртæ анзи æнсувæртау зæрдæхæларæй фæццардан.
Йе ку базудта, Хæнæзи гъæуи арæх фæуун иуазæгуати
уой, уæдта мæ уордигон хабæрттæй лæмбунæг фæр-
сун райдаидæ. Уогæ æз дæр си цанæбæрæг берети æма
беритæ зудтон?! Цæмæ мæ фæрсидæ уотæ лæмбунæг
уанæбæрæг? Мæхемæ, цит, уæхæн къум фарст ахидт рад-
тинæ. Æхе бафæрсун ба мæ арми некæд бафтудæй. Нур
ба ибæл (кæдæй - уæдæй) æртин фондз афæййей фæсте
æхуæдæг (æхе загъдау) барæуадзæ гъуддагæй æнхæст
дзуапп равардта.
3. АРФ АУÆДЗÆ КÆРОНМÆ
Аци фæстаг æнзти кæрæдземæ гæсгæ модау иссæй
Иристони хецæн муггæгутæбæл, гъæутæ, хъаллитæ æма
сахартæбæл киунугутæ мухури уадзун. Йе, ке зæгъун æй
гъæуй, гъæугæ гъуддаг æй. Æгасæй дæр æй дзэебæх зонæн,
киунугутæ ке æнцæ монон нистауæнтæ еу фæлтæрæй ин-
немæн. Етæ нин хæссунцæ, аргъ кæмæн нæййес, уæхæн
пайда. Устур гъулæлæггагæн, нуриккон фæсевæдæй бе-
ретæ киунугутæ кæсунмæ бустæги тулаваст нæбал æнцæ.
Компьютер сæбæл фесинмæ (зийнадæ кæнунбæл) фæб-
бæрæг æй. Ка’й зонуй, кæд рæдуйун?!
Зин æй киунугæ ниффинсун, уой мухури рауадзун.
Уæхæн уæззау уаргъ еунæг адæймагæн æ рагъмæ исæр-
гъувун æма арф ауæдзæ кæронмæ æнтæстгинæй рахъæр-
тун кæнун. Уо, кæмæндæрти - бантæсуй. Кадæртæ ба «ами
- тъæпп, уоми тъупп ...» Уогæ, зæрдæ куд зæгъа, уой фæд-
бæл ку рацæуай, уæд рæвимæ ниххаудзæнæ. Уомæ гæсгæ
ба алли зæнхон адæймаг дæр гъæуама æ хъауритæ, æ ра-
хуæцæнтæ - равналæнтæ, зонундзийнæдтæ зона рагацау
æма сæ нæ царди агъазиау къантарбæл æривæра ... Ци
’й баримæхсæн: мах рауæйæ - ралхæнæ доги æзиниккон
дохтур тукани уæйæгæнæгæй косуй. Инженер - аразæг ба

(^Хогда взлетает орёл 195
дзолфицæн цехи хецау иссæй, ахургæнæг - хелтæдасæг
... Сæхебæл хъæбæр фенвæрстæнцæ. Цъумур æхцай адæ
ба адæймаги «къуру кæнуй». Кæрæфдзийнадæн нерæнги
некæци хуарз дохтур хуасæ иссердта. Бафæрсун аййеп ма
уæд: уæлдæр æма астæуккаг скъолати уæд ма сæ ахур ци
адтæй? Ке си сайунцæ? Сæхе. Мах ба хохолæгæй марунцæ.
Æнæ козбауæй зæгъун: Хохойти Энвер, кедæрти хузæн,
еске хумтæ къумух къæпетæй æхсæдгутæй нæй. Ести гъ-
уддагæхецæн исаразунмæ гæсгæ (кадгин ном райсун æма
уотæ идарддæр), катæ - кудтау, гадзирахатæй нури уæнгæ
некæбæл ма рацудæй. Йе ба æй æрмæстдæр æ бафæнзуй-
наг ниййергути фæрци. Фæсали бунæй, дан, цъæх кæрдæг
æвзуруй, кенæ ба арсæн æ бæдолæ дæр арс æй. Æгайти-
ма! Уобæл дзорæг æй æ литературой берæвæрсуг исфæл-
дистадæ дæр.
4. ИДАРДÆЙ ХÆСТÆГМÆТАВУЙ
Аци цæстиахедгæ бæзгин киунугæ айдагъдæр Хæнæзи
гъæубæл финст нæй. Ее си Дигори коми иннæ гъæути цар-
ди койтæ дæр.
Хебæраги сахати æримистон Хохойти Энвери баба -
Хадзой номерæн уадзевзитæй еуей. Цæй, цалдæр скъуд-
дзагей хæццæ базонгæ уотæ сумах дæр.
- Хъутазгъæлæсборæмæлгъæ,
Цæй цума, кумæ фæттахтæй.
Еци догæ райевгъудæй,
Ци бæллах ибæл æруагъдæй.
Дигоргоми берæ гъæути цæргутæ хуæздæр царда-
горæг ралигъдæнцæ будури сахартæ, хъаллитæ æма гъ-
æутæмæ. Дзæвгарæ хуæнхаг гъæутæ бустæгидæр исæд-
зæрæг æнцæ. Устур гъулæггагæн, уони «халæ рахуардта»,
Хохойти уæздан муггаг кæцæй рацæугæ æнцæ, йе дæр.
Уомæ гæсгæ нин æ аййевадон уадзимистæй иннеми Хо-

196 (^Сохоев (э)п6ер
хой - фурт идарддæр фурæнкъард æма мæтъæлзæрдæй
бабæй дзоруй:
Æнатунæ
Тæвд - хæлæфæй нæбал уафуй,
Нæбал кæнуй алдæмбидгин
Æд гоцора буйнагходæ.
Кæд рамардæй бустон тунæ,
Нæбал тæлфуй æ рохс уодæй.
Ци ма бикиндæуа?! Æзнæт рæстæгæййевæнтæ сæ
фæсте æнæтæрегъæдæй зæрди æнæкæрон тæхсгæ маст
ниууадзунцæ. Æз ин æнæсдзоргити бæргæ лæдæрун æ
зæрди хъонц.
Сауæдонæ - æнæнцойнæ ’й,
Хъамил ибæл ку æрзадæй ...
Мабал тухсæ ме ’мсес еузæрдтон æмбал. Хæнæзæ нæ
«рамардæй ...» Уоци гъæуи федауцæ æцæг адæм адтæн-
цæ,æнцæ æма уодзæнæнцæ! (Номæй номмæ ба сæ нæ ни-
майдзинан). Уомæн ирд æвдесæнтæ - уоци фæрнæйдзаг
гурведауцæ æма гуппурсар адæм. Етæ уоми райгурдæн-
цæ. Уоми исбайлæгъ æнцæ. Царди лигъз æма гургъахъ
фæндæгтæбæл сæрбæрзондæй рацудæнцæ. Æригон
фæлтæртæ нур дæр ма царди бацеу - бацеуон нæдтæбæл
нифсхастæй сæ рохс федæнмæ цæунцæ. Уомæй ци зæгъ-
унмæ гъавун?! Кæд Иристони географион къартæбæл еу
цалдæр анзи дæр Хæнæзи гъæуи ном финст нæбал æй,
уæддæр æ кадæ æма æ фарнæ ба раздæрау цæрунцæ æма
нæрунцæ. Æруагæс ми кæнуй, берæ рæстæгути ма уотæ ке
уодзæнæй уоци ахсгиаг гъуддаг, йе. Куд, гъома? Цалинмæ
нæ фæрстæмæ хæнæзонтæ цæра, уæдмæ ... Дзурд хæнæ-
зонæн ба æ уедагæ æй - хæнæз (æ). Гъе нур ба дæ гъуддаг
раст, нæхе Энвер! Раст дæн æви нæ? Уой ба мæ бæсти адæ-

(^Хо^а бзлемпет орёл 197
мон æмбесонд зæгъуй: идард хор дæр æй, фал хæстæгмæ
ба тавуй.
Æдæуагæ, зундгонд финсæг Хохойти Энверæй фæб-
боз æма фæззæрдирай уодзинайтæ, бустæгидæр ба æхе
хæнæзонтæбæл, уæдта Дигоргоми цæрæг æма уордигæй
рацæуæгбæл ка нимайуй, етæ.Еу комæй ка рацæуй, етæ
дæр кæрæдзей æнсувæртæ æма хуæртæ хонунцæ.
5.НАМУСÆМАКАДÆ
Сауæдонæн æ игурæн - райдайæни рæсогдæр æй. Уо-
мæн æмбал Хæнæзи гъæуи сæхæг хуæрзадæ сауæдонæ
дæр. Цалинмæ цæрæн, уæдмæ цæуæггонтæ ан? Мадта!
Аллихузи нæдтæбæл цæугæй ба, æдонуг дæр куд нæ фæк-
кæнæн?! Уомæ гæсгæ ба, табуафси, уе ’донуг басæттетæ ...
Уæ размæ уин хæссун, зæрдтаг лæварау, нæуæг киу-
нугæ «Уедæгти рохс» («Свет корней»). Уедæгтæбæл ба
бæласæ ирæзуй. Раст æй рагон фиддæлти æмбесонд: на-
мус æма кадæ æносмæ цæрунцæ. Намуси кадæнгæ ба
дзилли зæрдитæмæ арф гъаруй. Еу игъустгонд финсæги
загъдау: æркæсæ, æримисæ, кенæ ба - æримисæ, бакæсæ
æма базонай!..
КОЛИТИ ВИТАЛИ,
Уæрæсей Федераций финсгути Цæдеси æма финсгути
Цæдести æгасдуйнеуон æхсæнади иуонг,
журнал «Ирæф» - и бæрнон секретарь
(Киунугæ «Уедæгти рохс», Владикавказ,2012).
СКАЗАТЬ О НЕСКАЗАННОМ ...
(МЫСЛИ ВСЛУХ)
В чём-то Ваши стихи запредельны. Понимаю, Вы
хотите сказать о несказанном и земным куцым языком назвать

198 (^Сохоев (ёрпбер
то, что есть в каждом из нас и связывает нас с природой,
землёй и космосом, наконец. Подобные состояние души и
образы мне в общем-то близки. Я тоже предпочитаю
трёхсложные размеры, как наиболее просторные для
выражения запредельного, этого вечного соперничества между
матушкой Природой и его величество Человеком.
Поэзия должна быть самобытна, таинственна,
неповторима ...
Всем сердцем и душой я привязана к древнему Кавказу,
её народам, знаю их лучшие черты, искренность, смелость,
доброту и хочу пожелать вам всем мира, благоденствия и
взамовнимания, а Вам Энвер Савельевич (Салафирович),
отдельно, быть верным Поэзии (художественной
литературе), которая, к нашему большому счастью, не знает ни
границ и не чрезвычайных положений.
Не буду лукавить: понравилось мне стихотворение
«Монолог горного родника», да так, что даже захотелось
в осетинские ущелья, вздохнуть очередной раз острого
горного воздуха, послушать непонятные говоры быстрых
речек, полюбоваться Караугомским и Цейским ледниками.
Стихи у Вас зрелые, мудрые и элегические. В них
присутствует и дух неспокойного времени и колорит
родного края Иристона - Аланистона. А любая художественная
книга - это документ определённой эпохи и человека,
живущего во времени и пространстве. Вечность, как
неповторимые морские волны, перекатываются из строки в
строку. Поэтому надо издавать то, что уже написано (создано).
Творчество - поступательный процесс.
Я нащупала по - моему Ваши излюбленные мотивы-
селение (аул) Ханаз (а), обычаи предков, природа,
безграничная Любовь ... В этом Ваша самобытность,
приверженность основной теме. В Ваших оригинальных художествен-

<^р{о?$а взлетает орёл 199
ных произведениях честный волевой харктер, и колорит
народных обычаев, и, конечно же, великолепная природа
райского уголка нашей необъятной России- Иристона -
Древней Дигории - Сафиргома ...
Ваша новая книга «Свет корней» («Уедэегти рохс») не
оставит многочисленных читателей равнодушным.
МАРГАРИТА ВАСИЛЬЕВНА НОГТЕВА,
член Союза писателей Российской Федерации,
г. Красногорск (Книга «Свет корней»,
Владикавказ, 2012)
ТЕБЕ Б ДАРИТЬ
ЭНВЕР ЛУЧЕЗАРНЫЙ
Тебя люблю я с каждым днём сильнее:
Сегодня больше, чем вчера ...
Розмонда Жерар
Тебе б дарить небесные цветы,
Одеть огненною зарёю плечи.
Как хочется накинуть на персты
Перчатками огромный синий вечер.
Я радугу, как огненную шаль,
Тебе на плечи ласково накину
И поясом испуганную даль
Заката пряжкой золотой задвину.
Сошью одеждой неба синеву,
Сотку из роз тебе и покрывало,
Да солнце из ущелья позову,
Чтоб слёз твоих росинки осушало.

200 с&охоеб $н6ср
Как хочется сорвать тебе цветы,
В саду весеннем радужные маки
И принести частицу теплоты
Твоей душе запрятанной во мраке!
ЦАРД ÆМА ЛИТЕРАТУРИ ЕУДЗИЙНАДÆ
Аййевадон литературæ æма зæнхон царди еудзийнади
туххæй номдзуд уруссаг критик - демократ В. Г. Белинский
кæддæр æ еу критикой уаци уотæ финста: «Почувствовать
и по достоинству оценить литературное произведение -
значит соотнести изображённое с изображаемым, то есть,
нарисованные картины жизни с самой реальной
действительностью».
Аци раст æма арф гъуди дзурдтæ мæ зæрдæбæл æр-
лæудтæнцæ, зундгонд поэт, прозаик æма публицист Хохой-
ти Сæлафири фурт Энвери цард æма цæстиахедгæ исфæл-
дистади фæдбæл цубурæй мæ гъудитæ ниффинсун фæн-
дæ ку искодтон, уæд. Æцæгæйдæр, нæ финсæгæн ци æхе
хъисмæт, ци ба æ кæцифæнди уадзимис дæр æнæ царди
æцæгдзийнади хæццæ рабаргæй, зин балæдæрæн æнцæ,
уæдта син рахецæн кæнæн дæр нæййес Мæнмæ гæсгæ ав-
тори исфæлдистади устур ахедундзийнадæ гъе, уой медæ-
гæ æй. Романтикой рахаст ке исфæлдистадæн ес, еци егъ-
ау финсгутæ дæр, æнæмæнгæ, царди æцæгдзийнадæбæл
æнцойнæ кæнунцæ сæ аййевадон уадзимистæ финсгæй.
Энвер романтик нæ ’й, фал реалист, æхуæдæг æхе уодæй
цитæ бавзурста æма фæууидта (хуарзæй дæр æма лæгъ-
узæй дæр), уони аййев фæлгонцти фæрци æвдесæг.
Хохой - фурт райгурдæй 25 майи 1956 анзи Ирæфи
райони Сурх Дигори зæнхкосæг устур æма тумугъ бий-

<^КоЛ)п взлетает орёл 20 1
нонти æхсæн. Ахур æма фæллойнæмæ тулаваст уогæй,
1973-аг афæййи æнтæстгинæй каст фæцæй сæ гъæуи
астæуккаг скъола. Еци анз ин æ ахури фæндагбæл идард-
дæр рацæуни равгæ нæ фæцæй. Сæ устур бийнонтæ æх-
цай фæрæзнитæй тухст ке æвзурстонцæ, уомæ гæсгæ ко-
сун райдæдта бунæттон - революционер Гетъоти Хадзе-
умари номбæл еумæйаг хæдзаради ... 13-аг ноябри 1974
анзæй ба 10-аг ноябри 1976 анзи уæнгæ службæ кодта
Советон Æфсади рæнгъити. Æ ихæстæ хуарз ке æнхæст
кодта, уой туххæй цалдæр хатти райста Кади грамотитæ.
Службæ кæнгæй, фæсаууонмæ каст фæцæй æфсæддон
уацхæссгути скъола. Райста «Отличник - парашютист»
æма «Отличник Военно - Воздушных сил» - и кадгин
нæмттæ. Уони уæлæмхасæн ба ма ин лæвæрд æрцудæй
институтмæ цæттæгæнæн хайадæмæ бацæуни бари æв-
десæндар.Уотемæй 1976 анзи райдæдта ахур кæнун Цæ-
гат Иристони Хетæгкати Къостай номбæл паддзахадон
университети филологон факультети цæттæгæнæн хай-
ади. Еу афæйи фæсте ба иссæй уоци факультети студент.
Гъеуæд базонгæ дæн æз дæр æ хæццæ. Фиццаг æма цуп-
пæрæймаг къурсити студенттæн кастæн лекцитæ лите-
ратури теорий фарстатæбæл. Ке зæгъун æй гъæуй, уони
зонун ба исуйнаг ахургæнгутæ - филологтæ, уæлдайдæр
ба райдайгæ финсгутæн æхсицгæ гъудæнцæ. Энвер ба
æмдзæвгитæ финсун райдæдта, астæуккаг скъолай ма ку
ахур кодта, уæд. Æ фиццаг уадзевзи мухури фæззиндтæй
Ирæфи райони газзет «Лениной» - и 1971 анзи. Ахидт
финста æма ин мухур кодтонцæ æ еугай уацхъудтæ гъæуи
царди аллихузон фарстатæбæл дæр. Æрмæст
университети ахур кæнун ку райдæдта, уæд еци хабæрттæ некæд
иской кодта. Æхе дардта уæздан æма лæмбунæг игъуста
нæуæг лекцитæмæ. Хатгай ци еугай фарстатæ радтидæ

202 (^Кохоеб’ (фнбер
лектормæ, уомæй ба зин балæдæрæн н ’адтæй,
литературой уадзимистæ финсунбæл æ хъауритæ ке æвзаруй,
йе. Еу бон æй ку бафарстон, уадзевзитæ финсис, зæгъгæ,
уæд мæмæ æфсæрмигæнгæй, æрбалæвардта хумæтæг
киртæ тетради финст цалдæр æмдзæвги. Ку сæ ракæ-
ститæ кодтон, уæд мæбæл, цума зуймон бони æнæнгъ-
æлæгти хор æрбакастæй, уотæ æхцæуæн мин фæцæй.
Сæ хумæтæг дигорон æвзагæй аййев арæзт нивæфтуд-
тæй бæрæг адтæй, æригон автор идарддæр æхебæл ку
коса литературой æгъдауæй, уæд си барæуадзæ поэт ке
рауайдзæнæй, йе.
Хуцауи фæрци, фудæнгъæл нæ фæддæн. Æгайтима!.. Ан-
зæй анзмæ Хохой - фурти поэтикон дæсниадæ тухгиндæр
кæнгæ цудæй. Архайдта филологон факультети
литературой райдайгæ финсгути къуари дæр. Еци къуари иуæнгтæ
Черчести Хъасболат, Колити Виталий, Касати Батраз, Хози-
ти Барис, Мамукъати Хъазбек æма æндæртæ сæ æмбурд-
ти кезугай кæрæдзей уадзимистæ æвзурстонцæ. Уотемæй
сæ зонундзийнæдтæ æма арæхстдзийнæдтæ фулдæр код-
тонцæ. Университет æнтæстгинæй каст фæууни фæсте еу-
гурæй дæр нæ еумæйаг литературæмæ зæрдæмæцæугæ
æвæрæнтæ бахастонцæ сæ аййевадон уадзимистæй. Етæ
æнтæстгинæй косунцæ культурæ æма мухури аллихузон
къабæзти.
Хохойти Энвер хецæн рæстæгути куста уруссаг
æвзаг æма литератури ахургæнæгæй Стур Дигори гъ-
æуи астæуккаг скъолай, Дзæуæгигъæуи косæг фæсевæ-
ди еуæндæсæймаг изæйрон скъолай, Цæгат Иристони
медгъуддæгти министради зингæ бунæтти, республикой
газзет «Дигори» ба - бæрнон секретарæй. Ци адæни æх-
сæн фæллойнæ кодта æма косуй, етæ си устур боз æнцæ
æ æновуд, æнæсайд куст æма цæстуарзон, зæрдæхæлар

(^Ко^п бзлетает орел 203
минеугутæй. Берæ арфиаг Грамотитæ æма Дипломтæ
райста нæ республики уæлдæр хецауадæй дæр, лæвæрд
ин æрцудæй «Фæллойни ветерани» кадгин ном дæр.
Æнæмæнгæ, нæ финсæгæн æхсæнадон алли къабæзти ар-
хайд устур æнхус фæцæй цард хуæздæр базонунæн, цар-
ди æцæгдзийнадæ ирддæрæй, парахатдæрæй исфæлун-
дун æ берæвæрсуг исфæлдистади.
Сæлафири хестæр фурт финста æма финсуй æмдзæв-
гитæ, поэмитæ (кадæнгитæ), радзурдтæ, повесттæ (уаца-
утæ), эссетæ, миниатюриæ, очерктæ, хатгай ба литературой
- критикой уацтæ еуæй - еу финсгути исфæлдистадæбæл
маддæлон æма уруссаг æвзæгтæбæл. Мухури ин нури
уæнгæ бал рацудæй аст поэтикон æма æртæ прозæй
финст киунуги. Хецæн журналтæ æма газзетти ци аййева-
дон уадзимистæ ниммухур кодта,етæ ба зин банимайæн
æнцæ.Уой уæлæмхасæн ба ма нæ еумæйаг литературæ
фæгъгъæздугдæр кодта уруссаг, фæсарæйнаг æма æндæр
адæмти финсгути: А.С. Пушкин, Л.Н. Толстой, К. Бальмонт,
Ронсар, Лонгфелло, Т. Адыгов, X. Османов, А. Додуев, В.
Высоцкий æма берæ æндæрти тæлмацигонд уадзимистæй. Æ
еци литературой исфæлдистадон фæллæнттæн ин устур
аргъ искодтонцæ сæ критикой уацтæй зундгонд финсгутæ
Тетцойти Т., Мæрзойти С, Малити Б., Колити В., Хидирти Е.,
Абайти Э., Черчести Хъ., Хæмицати М., Соттити Р. æма берæ
æндæр литературой аййев дзурдуарзгутæ. Периодикон
мухури йе сфæлдистадæбæл ци æппæлæн уацтæ рацудæй,
уони нимæдзæ исхъæрттæй æртиней уæнгæ.
Цума цæмæй раппæлуйнаг æй нæ æмдогон курухон
финсæги исфæлдистадæ?
Аййевадон литератури сæйрагдæр минеугутæй еу
æй адæмон æвзаги гъæздугдзийнæдтæй цæстуингæ
фæлгонцтæ аразун æма уони фæрци царди æцæгдзий-

204 с^Сохоев (э)нкр
надæ, ахсгиаг цаутæ, адæймаги аллихузон æнкъарæнтæ
æма бæллæнтæ парахатæй æвдесун. Энвери цæрæццаг
поэзи, æдæуагæ, уоци минеугутæй хайгин æй. Æ еугур
литературой уадзимистæ равзарунæн гъæуй моногра-
фион лæмбунæг куст, фал уæддæр нæ цубур уаци ба
æрхæсдзинан еу цалдæр дæнцæги нæ гъудитæ бафедар
кæнуни туххæй.
Хохой - фуртæн 1986 анзи ци поэтикон киунугæ мухури
фæззиндтæй «Мæ дзиуарæ», зæгъгæ, йе райдайуй æмд-
зæвгæ «Сауæдонæ» - æй. Поэт ами исаразта сауæдони су-
гъдæг фæлгонц мадæ æрдзи гъæбеси:
- Мæскъи гъоси - сауæдонæ,
Æ игурæн арф уогэей,
Æд æхсæвæ, æдæ бонæ
Куд æнтæсуй рæсогæй.
Гъæддзау, йе цауæйнон уоци «сатæг - зæрдæн æх-
цæуæн донæй басæттуй йе ’донуг». Уадзевзæфæлдесæг
бæллуй:
- Эх, гъеуоййаумæзартизæл
Ку фегъосидæ дзиллæ.
Гъома, æ поэзи æ уарзон сабурцардуарзагæ дзил-
литæн сауæдонау ку хæссидæ æхцæуæндзийнадæ æма
пайда.
Энвер царди æцæгдзийнадæ, адæймаги цæхъал зæрди
æнкъарæнтæ æргом кæнунæн ахидт пайда кæнуй æрдзи
аййев фæлгонцтæй:
- Гъунтъуз рехæ, лапуцатæй
Æрфестæг æй, æр, фæззæг,
Сифтæ - ’схъæтæг сæ бунатæй,
Фæцæй сæ цард, мæгурæг.
Нигкидæр ма еу строфа уоци киунуги æндæр æмдзæв-
гæй:

(^Кмда взлетает орел 205
- Кæсай, кæсæ дæлæ нæ тургъи
Куд æфтауй бæласæ къомбохтæ ...
Уазал бурдæнти думгити тумугъи
Лæгæрдуй сагъæс мæ реуи æмбохгæ.
Поэти кæцидæриддæр литературой уадзимисти киуну-
гæ ку райсай, уæд си арæх исæмбæлдзæнæ уæхæн аййев
арæзт нивæфтудтæбæл. Мæнæ киунугæ «Ирд бæнттæй» еу
строфа:
- Тар æхсæвæ уæлзæнхæ уодагъай кæнуй,
Æрхъæрттæй æ кезуй кæрон.
Æ фурцийнæй игуæрдæн сосæгкæй ’скæуй,
Байдзулдæй нидæн æрвгæрон.
Дессаги рæсугъд Дигоргоми еунæг хатт ка адтæй иу-
азæгуати, уомæн, æдæуагæ, æ зæрдæбæл æрлæуун кæн-
дзæнæнцæ æ рæсугъд æрдзæ æд айнæг хуæнхтæ, ихæлд
мæсгутæ, цъетедæнттæ, æма хуæнхти къæбуртæбæл рæу-
вад сикъети гъазт:
- Арф тар кæмтти ку нимбохуй
Цъетедæнтти лæдæрсæн.
Агъуд сирдау ку фентъохуй
Сæнтуорсбарцæ фæлхъæзæн.
Рист мæсгутæн ба уæлвонги
Сæ фехæлдбæл æй сæ къех,
Сæ федæртти æрхъез дортæ
Кæд хæссунцæ ести секк?!
Хуæнхти фæсмæкъур сикъетæн
Истухуаст æй сæ гуппгъазт ...
(«Хуæнхбæстæ»).

206 (^Сохоев <э)нк[>
Поэти агъаззаг исфæлдистадæ раппæлуни агкаг æй
тематикой гъæздугдзийнадæй дæр. Царди берæвæрсуг
берæ фæззелæнтæй, адæймаги аллихузи æнкъарæнтæй
ци нæ байагайдта, уæхæн зин иссерæн æй. Æ лирикон хъ-
айтар æй сугъдæгзæрдæ, адæмуарзон æма царди зæран-
хæссæг галеудзийнæдти нихмæ тохгæнæг. Уомæн æв-
десæнеуæгæн æрхæссæн киунугæ «Мæ дзиуарæ»-й аци
строфа:
- Нæ мæ фæндуй хапæлери
Зулун цæстæ цард кæнун.
Нæ цард иссæй æмæнтъери,
Есге рагъмæ куд фæлери
Æз кедæртау нæ бурун.
Цард æцæгæйдæр «æмæнтъери» ке иссæй æма имæ,
устур гъигагæн, беретæ ба «зулун цæстæй» кæсун ке
райдæдтонцæ, уодæндзаргæ фæллойнæ нæ, фал есге-
ти фæрци уæлæнгæйттæй æрветунбæл æй ке архайун-
цæ, уой ба Хохой - фурт хуарз базудта, 1982-аг анзæй
ба нурмæти уæнгæ Медгъуддæгти министради оргæнти
косгæй. Уоци темитæбæл финст уадзимистæ аргъаугæй,
адæймаги зæрдæбæл æрлæууй нæ разагъди поэт Багъ-
æрати Хъурмани фурт Созури зундгонд æмдзæвгæ -
шедевр - цæветтойнаг «Гоппойти къуарæй» мæнæ уæхæн
рæнгъæ: «Гоппойтæ бабæй есге фæллойнæй ку райдæд-
тонцæ сæхе æфсадун». Æцæг исфæлдистадон косæг
царди къулумпидзийнæдтæ кæддæриддæр æргом кæнуй йе
сфæлдистади æма си Энвер дæр æхе еуварс нæ раласта.
Æ сæйрагдæр темитæ æнцæ Райгурæн бæстæ, уомæн
æнæхийнæй лæггадæ кæнун, æ риститæй ресун æма æ
цийнитæй хай есун. Цæветтонæн æрхæссдзинан уадзе-
взæ «Мæсуг».

(ф{оА)а взлетает орёл 207
- Кæдæй нурмæ нæ хуæнхбæсти
Риндзæбæл геуй мæсуг.
Фæццæунцæ æ еувæрсти
И бæлццæнттæ еудадзуг.
Æрмæст имæ и бæлæутæ
Æртæхунцæ къуæрттæгай,
Ниууадзунцæ цæргæ гъæутæ
Æма уæдта фæлтæргай
Фæкæсунцæ и гъоргъитæй,
Æрвгæронмæ - здæхт се ’рух.
Кæддæр ба, дан, гъе уордигæй
Ракæсидæтоппи цъух.
Идарддæр бæрæг кæнуй уадзимистæфинсæг, аци фæл-
гонц цæй туххæй арæзт æрцудæй, уой:
- Нур еу сагъæс мæн æвдирзуй,
Мæ медзæрдæ ниттухсуй:
Йе ’рхъез фæрстæй куд нæ гъæрзуй,
Æ арф ностæн куд бухсуй?..
Ами зин балæдæрæн нæй, автор ке тухсуй, нæ рагон
фиддæлтæ берæ æности сæребарæбæл карз тохти ци
хуæнхбæстæ багъæуай кодтонцæ, йе нур ба бустæги дзæ-
гъæлæй ке байзадæй, уобæл.
Уæлдай арæхдæр ба Хохой - фурт æргом æздахуй уар-
зондзийнади темæмæ. Кæд йе аййевадон литературæн
æносон æй, финстонцæ æма финсунцæ еугур финсгутæ
дæр уарзондзийнадæбæл, уæддæр Энвер неке уадзевзæ
фæлхат кæнуй. Агоруй æма еруй еци сугъдæг æнкъарæн
равдесунæн æхе æргъудигонд аййевадон мадзæлттæ.
Дæнцæгæн райсæн æмдзæвгæ «Æримисун» - æй еу цал-
дæр рæнгъи:

208 С&ухосб (фнбср
- Æримисун уæ медтургъи
Дортæй амад зæронд пец.
Куд резидæ, цид, æ хурфи
И цъæхрохс арт - зингвæлдес.
Хускъæ согтæй, гургургæнгæ,
Куд игурдæй сурхрохс зинг.
Цæстæбæл ма нури уæнгæ
Бæргæ гъазуй дæ фæззилд ...
Киунугæкæсæг æнкъаруй лирикон хъайтари сугъдæг,
тухгин уарзондзийнадæ, æрмæст æй æ уарзонæн исæргом
кæнун фуруездонæй нæ бафæразта æма ин, гъулæггагæн,
æндæр лæхъуæни хай фæцæй.
Хохой - фурти поэзий ахидт исæмбæлæн ес æрдзæ æма
адæймаги рахастдзийнæдтæбæл финст æмдзæвгитæбæл
дæр.
Поэт нæ феронх кодта, æхе загъдау, «Сабийти бæстæ»
дæр. Еци «бæстæ» хуарз базонунæн ин устур æнхус фæ-
цæй, уруссаг æвзаг æма литературæбæл ахургæнæгæй
ке бакуста Стур Дигори астæуккаг скъолай, уæдта Дзæуæ-
гигъæуи 11-аг изæйрон скъолай,йе. Нигки ба ма æй цуп-
пар сувæллоней амондгин фидæ дæр. Мадта ма хуæздæр
зæнхон Амонд ци фæууй?! Æ зæрдфæлсугъд уадзими-
сти агъаззагдæр хецæндзийнадæ æй хумæтæги æнцон-
лæдæрæн æвзаг æма сувæллæнтти агкаг æнкъарæнти
медæгæ. Киунугæаргъауæги зæрдитæмæ арфдæр гъа-
рунцæ, æрдзи фæззиндтити хæццæ федар баст ке æнцæ,
уомæй дæр. Уоци хузи финст æнцæ уадзевзитæ «Къаппæ
- къуппæ», «Хуæнхбæсти» æма æндæртæ. Фиццаг æмд-
за^вгæ райдайуй мæнæ уæхæн зæлланг рæнгъитæй:
- Бор цъæпосæр къаппæ - къуппæ
Хори гъармэе исдардта,
Мадæлау æй æ лæфинтти

<ер{ог$а взлетает орёл 209
Хорзæрийнæ æртадта.
Æз ба ибæл æнæнгъæлти
Рацæйфсарстæн мæ къахæй,
Фæппурхайдæ рист йе ’уæнгти?!.
Искастæй мæмæ сахæй.
Уадзимиси медес æй фæсевæди зæрдити игурун кæнун
æрдзи рæсугъддзийнадæмæ уарзон цæстæнгас, гъæуай
æй кæнун:
- Деденæгæй фæлмæн дзурдæй
Бæргæ ма курдтон хатир ...
Йе ба, мæгур, æрæмпулдæй,
'Ма цума кодта зир - зир ...
Дугкагуадзевзи «Хуæнхбæсти» сæйрагдæр гьуди дæр æй:
- Зæнхи хъаймагъ -игуæрдæнтæ,
Хуæнхтæ - фиддæлти цæрæн.
Æрдзи ’взагæй, тæходуйтæ,
Эх, ку уидæ лæдæрæн.
Æрдзæ æма адæймаги рахастдзийнæдтæ, рæстдзий-
надæ æма хæрандзийнадæ, райгурæн бæстæмæ уарзон-
дзийнадæ дарун, æновуд уодæндзаргæ фæллойнæ æма
адæмти еумæйаг есбонбæл хæлæфкæнгути цъаммар
миутæ, козбауи фæрци цардаразунбæл архайгути миутæ,
фиддæлти хуарз фæтгитæ æма æгъдæуттæ парахат кæнун,
кæстæр кари фæсевæди раст надбæл аразун, еу загъдæй,
царди еугур фæззиндтитæ æма ахсгиаг цаутæ ирдæй æв-
дист цæунцæ нæ финсæги прозаикон уадзимисти дæр.
Гъе, еци минеугутæмæ гæсгæ син устур аргъ искодтонцæ
критиктæ: Иристони адæмон финсæг, Хетæгкати Къостай
номбæл паддзахадон премий лауреат Мæрзойти Сергей
æ критикой уац «Поэти прозæ» - йи. Хохойти Энвери поэ-
зи æма прози туххæй финста: «...Йæ поэтикон уацмысты
тæлфы хохаг лæппуйы зæрдæ, удварн. Ис ын йæхи хъæлæс,
14

210 <$(,охое6 $н6ер
йæхи лирикон ахаст... Къаддæр зоны чиныгкæсæг Энверы
прозæ. Афтæмæй та йын дзæвгар бантысталыхуызон жанр-
ты - фыссы уацаутæ, радзырдтæ, новеллæтæ, эссетæ, мини-
атюрæтæ, юморескæтæ». Еци уадзимисти æхсæнадон цар-
ди медæгæ устур ахедундзийнадæбæл дзоргæй, Сергей нэе
феронх кодта сæ автори арæхстдзийнадæ дæр: «Энвер арф
æнкъары, - финста зундгонд критик, - дыгурон æвзаджы
рæсугъддзинад, арæхстджынæй пайда кæны йæ хæрзаив
ахорæнтæй, хорз арæхсы æрдзы нывтæ æмæ адæймаджы
миддунейы фæзилæнтæ, йæ сагъæстæ, йæ бæллицтæ ны-
вæндынмæ». (Газет «Стыр ныхас», 2006 а., № б).
Уотæ ма финста прозаик æма публицист Черчести
Хъасболат дæр финсæг Хохойти Энвери исфæлдистади
туххæй. Нигки ба ма бафеппайдта: «Афтæ мæм кæсы, цыма
Энвер йæ прозæйы дæр поэтæй баззад. Йæ новеллæтæ
æмæ йын миниатюрæты схонæн ис прозæйы фыст æмд-
зæвгæтæ. «Уарзт», «Адæм», «Рист», «Цард» - сæ сæргæнд-
тæй дæр бæрæг у сæ мидис. Хъуыды, æнкъарæн æмæ са-
гъæс - уыдоныл амад сты Энверы «зынджы стъæлфæнтæ»
(г. «Рæстдзинад», 2010 а., № 86).
Гъома, финсæги цубур новеллитæ æма миниатюритæ
лирикон уадзевзити минеугутæй хайгин æнцæ, зæгъгæ,
уæхæн гъудимæ æрцудæй критик Хохой-фурти прозаикон
уадзимисти æмбурдгонд «Царди асийнæ» æвзаргæй.
Энвери исфæлдистади тæгкæ зингæдæр бунæттæй еу
ахæссуй, 2010 афæййи ин ци киунугæ рацудæй «Рыцари
Победы» - «Уæлахези хъайтартæ», йе. Аци киунугæмæ хаст
æрцудæнцæ эссетæ, æмдзæвгитæ, уацау «Фæскъæвда
хор бон» - æй хецæн сæргæндтæ, цардæгас адæймæгути
имисуйнæгтæ æма архивтæй ист бæрæггæнæнтæ. Етæ æв-
десæнеуæг кæнунцæ сабурцардуарзагæ советон дзиллæ
сæ Райгурæн бæсти сæрбæлтау фашистон æзнæгти нихмæ

(^Ког<^п взлетает орёл 211
тохти 1941-1945 æнзти ци егъау бæгъатæрдзийнадæ рав-
дистонцæ,уомæн.
Литературой уадзимисти сæйрагдæр хъайтартæ æнцæ
Дигори æма Ирæфи районти цæргути мийнæвæрттæ, сæ
фулдæрба-автори райгурæн гъæуæй-СурхДигойрæгтæ.
Нæ амондæн, еуетæ ма си нурдæр уодæгас æма æвдесæн
æнцæ, ци берæ цаутæ, хъайтартæ æвдист цæунцæ
уадзимисти, уонæн. Уæхæн бæзгин киунугæ ниффинсунмæ, гъай
- гъай дæр, гъæуй устур нифсæй хайгин автор, уомæн æма
си нæдæр ести бафтауæн, нæдæр ба ести рагæлдзæн ес
царди æцæгдзийнадæй. Хохойти Энвер разиндтæй æцæ-
гæйдæр уæхæн нифсхасти хецау.
Сурх Дигойрæгтæ хуарз зудтонцæ байамунд киунуги
фиццаг эссей хъайтар Хъалати Дзагей фурт Семёни. Се ’х-
сæн исирæзтæй. Йе цардæй берæ æнзти кадæ æма радæй.
Уоци сабур зунд æма хæларзæрди хецау уодæскъунæг ту-
гъди рæстæги ци устур æскъуæлхтдзийнæдтæ равдиста,
уони хæццæ ба æмгъæуккæгти, киунугæаргъаугути лæм-
бунæг базонгæ кодта автор. Семён, миномётæй æхсæг къу-
ари къæмæндир уогæй, хуæрзеуæггонд æрцудæй Намуси
æртæ къæпхæней орденемæй,Фидибæсти дугкаг къæпхæ-
ни орденæй æма цуппæрдæс майданемæй. Уагæвæрдмæ
гæсгæ Намуси æртæ къæпхæней ордентæ райсæг нимад
æй Советон Цæдеси бæгъатæрбæл.
Киунуги автори иннæ æмгъæуккаг, капитан Бичегкути
Бердий фурт Алихан дæр советон хецауадæй берæ хуæр-
зеугутæй нимад æрцудæй. Сæ дууæ дæр 1945 анзи 24 июни
архайдтонцæ Мæскуй Сурх фæзи цитгин Уæлахези кадæн
паради. Тугъди фæсте Семён куста сæ гъæуи еумæйагхæд-
заради, Алихан ба Цæгат Иристони паддзахадон педагогон
институт каст фæцæй æма куста астæуккаг скъолати исто-
рибæл ахургæнæгæй.

212 <&,охоев (ёрнбср
Киунугæ кæсгутæ устур цæмæдесæй базонгæ уод-
зæнæнцæ генерал - лейтенант Гацолати Аслæмурзай фурт
Виктори цард æма тугъдон уæлахездзийнæдти хæццæ. Къ-
амандæ кодта дивизийæн, уой фæсте ба полкæн. Виктор æ
дессаги тугъдон арæхстдзийнæдти туххæй хуæрзеуæггонд
æрцудæй фараст ордени æма дæс майданемæй.
Цард хевастæй æ кæнонтæ кæнуй, зæгъгæ, фæззæгъ-
унцæ. Гъулæггагæн, ци бæгъатæр æртæ тугъдоней кой
искодтан, етæ се ’носон дуйнемæ бацудæнцæ, устур кади
хæццæ нигæд æрцудæнцæ Дзæуæгигъæуи Намуси ал-
лейи. Æрмæст, автори загъдау: «...уæлахездзау бæгъатæр
салдæттæ ба нæ мæлунцæ». Сæ рохс сорæттæ æносмæ
дæр цæрдзæнæнцæ сæ уарзон дзиллити зæрдити.
Киунугæ «Рыцари Победы» раппæлуйнаг æй цалдæр
уаци æма очеркти æвдист ке цæунцæ Иристони силго-
ймæгти фескъуæлхтитæ тугъди цæфсгæ итигъд будурти
æма фæллойни, уомæй дæр. Бæлвурд цаутæ æма дæнцæг-
тæ æрхæсгæй, автор финсуй: «Девушки Осетии на фронтах
войны стали смелыми и отважными. Ушли в армию
комсомольцами, а вернулись коммунистами. И многие стали
труженицами, работали в различных отраслях, в медицине, в
просвещении».
Аци гъæугæ киунугæн аккаг аргъ искодтонцэе тугъди
æма фæллойни ветерантæ Дзоппойти Юрий æма Хуадон-
ти Ехиа. Етæ сæ уац «Девятая книга - к Девятому мая» фин-
стонцæ: «Данная книга внесёт достойный вклад в военно
- патриотическое воспитание подрастающего поколения
...» (г. Владикавказ, 2010, № 43).
Ами ма зæгъун æнгъезуй уой æма киунуги айдагъ
фæсевæди гъомбæладæн нæ, фал ма æ байаргъауæг кард-
зуд адæмæн дæр ес, сæ царди медæгæ ке бафæнзонцæ,
уæхæн хъайтарти сорæттæ. Æ сæйрагдæр хецæндзий-

(^ХогЯа взлетает орёл 213
нæдтæй еу ба æй, публицистикой тæфагæй хайгин ке æй,
уой медæгæ. Хохой - фурт агайуй царди ахсгиаг фарстатæ:
хæрандзийнадæ æма хорæмбæрæг рæстдзийнадæ, æцæг
лæгдзийнадæ равдесун æма аккаг кадæ искæнун адæмæн,
зин рæстæги кæрæдземæн байанхос кæнун, кæрæдзей
фæрци зинтæн федар фæллæуун æма ма берæ æндæр гъ-
æугæ гъуддæгутæ.
Уæхæн пайдайаг рахаст ес евгъуд анзи финсæг Хохой-
ти Энверæн ци нæуæг киунугæ рацудæй, «Фæскъæвда хор
бон», зæгъгæ, уомæн дæр. Мухургонд си æрцудæй киу-
нуги æмном уацау, новеллæ, дууæ юморески, дæс миниа-
тюри æма этюди. Уацауи сюжет æй хумæтæг. Йе æнцойнæ
кæнуй Фидибæсти Устур тугъди æма уой фæсте рæстæгути
еу бийнонти цардбæл. Сурх Дигори гъæуи цæрæг Гобети
Афай æма æ цардæмбал Атауон Мисирæти тумугъ
бийнонти сабур цард æнæнгъæлти фехалдта æгъатир тугъд. Сæ
уарзон хестæр хъæболæ Агубе (Агубекир) Германий тог-
мондаг фашистти нихмæ æнауæрдон тохи æ хъазар цард
æнæфæстæмæфæккæсгæй равардта Райгурæн бæсти сæр-
бæлтау. Æ номбæл байзадæй нæуæг киндзæ Толдзгуни гъ-
æуккаг Будауон Надеждæ (Надя) цуппармæйдзуд биццеу
Владемури хæццæ. Фæлтæрдгин мадæ Мисирæт æма фидæ
Афай ниффæразтонцæ сæ уæззау зиндзийнадæн, сæ æри-
гон гурведауцæ ностæ ба зæрдæресгæй æ уодæнкъаййи
фæммарди æртæ анзей фæсте баевгъудæй йе ’носон дуй-
немæ. Владемурæн (Вовикæн) ба æхе загъдау: «Баба мин
фидæ иссæй, нана ба - мадæ. Имонаудæрæн сæмæ папæ
æма мамæ дзурдтон». Седзæр сабий ирæзтæй æмбаргæ æма
æгъдаугинæй, ахур æма фæллойнæмæ тулаваст уогæй, каст
фæцæй сугъзæрийнæ майдани хæццæ бунæттон астæуккаг
скъола, уой фæсте ба Мæскуй историон - архивон институт,
берæ æнзти фæккуста Хъалмухъи паддзахадон универси-

214 (^Сохоев (^мвер
тети æма нур дæр ма косуй Цæгат Иристони паддзахадон
педагогон институти историбæл ахургæнæгæй. 2010 анзи
ба йе кадгин уавæри исбæрæг кодта æ 70 анзей юбилей. Æ
уарзон цардæмбал Перисаон Зойи хæццæ исгъомбæл код-
тонцæ дууæ кизги æма биццеу.
Уацауи уæлæнгай бакæсгæй уадессагæй неци ес Æр-
мæст йи хъайтартæ ци уавæрти архайунцæ. Сæ гъудитæ,
æнкъарæнтæ æма бæллæнтæ ба киунуги кæсæги устур
дес æма сагъæстæбæл бафтаунцæ. Дæнцæн æркæсæн
Афайи æма Мисирæти вазуггин хъисмæтмæ. Айдагъ сæхе
фурти фесæвд нæ, фал ма сæ хæстæгутæ, æмгъæуккæгти
зиантæбæл ци устур хъурдохæнтæ бавзурстонцæ, уони
некæд иронх кодтонцæ, уæддæр архайдтонцæ лигъз, гъ-
азæн дзурдтæй кæрæдзей рист зæрдитæ барохс кæнун-
бæл. Мæнæ сæ еу фембæлди æрфинст. Хæдзари хъи-
амæтгин хецау Гобети Афай Хусфæрæки устур гъæдæй
галтæбæл согти уæрдуни хæццæ фæлладæй исæмбал-
дæй сæ хæдзарæбæл. Устур колдуар ин байгон кодта, æхе
загъдау, «ахсгиагдæр зæрдæлæууæн» биццеу Владемур.
Йе гъазæн æмхасæн дзубандитæ кæнгæ, хæдзарæмæ ку
бацудæй, уæддæр æ еци игъæлдзæг уаг нæ райивта.
- Уа, не ’фсийнæ, стурдигорон Сатана, кæми дæ?
- Ами бæргæдæн, нæлæг...
- Гъе ма бабæй нæуæгæй дæ бон хуарз ...
- Дæуæн дæр гъе уотæ!..
- Æз дин зæгъун, Гобей - фурт, ду бабæй гириз кæнис?..
- Атауон, гириз æма нæбæл ходæн бонтæ ахиддæр
кæнæд! Мадта кæдмæти лæкъун, æлхийæрфуг æма хур-
фæмæигъосгæй цæрдзинан?..
Гъе, уотемæй сæ сугъдæг зæрдити рахаст æма æно-
вуд фæллойни фæрци хуæрзæруамæ дууæ цардæмбали
фæццардæнцæ, се ’сгъомбæлгонд седзæр сувæллонæй

<^р{ог8а бзлетпет орёл 215
ба зæрдæрохсдзийнадæ фæууидтонцæ. Энвери загъдау,
«Фæскъæвда хор бон дæр фæууй ...»
Аци уацауи æвдист цæунцæ, царди медæгæ ци берæ
æнæрастдзийнæдтæ, æхсæнадæн фидбилизи хуасæ
«нæуæгдзийнæдтæ» фæззиндтæй, етæ дæр. Бæргæ ку нæ
адтайуонцæ еци гъуддæгутæ!..
Не ’мдогон зундгонд финсæг киунугæкæсæги æргом
аййевæй æздахуй арахъи фудниуæзтæдзийнадæмæ, кин-
дзæхсæвæртæ, кувдтити æма зианти раздæри æнзти уæз-
дан, рæсугъд æгъдæуттæ иронхуати фæууагъдмæ, нæ
маддæлон æвзаги æдзæллаг уавæрмæ æма нуриккон
царди æндæр ахсгиаг фарстатæмæ. Уоци минегутæ æргомæй
дзорæгæнцæ,уацауи публицистикой рахастдзийнадæбæл.
Дзурд дзурди къахуй, зæгъгæ, фæззæгъунцæ. Хохой -
фурти загъдау, еуæй - еу «къулух критиктæ» уæхæн уадзи-
мис аййевадон æгъдауæй исфæлдистадон косæги нæ, фал
ма къумух лæмæгъдзийнадæбæл нимайунцæ. Æрмæст,
æцæг финсæг æ рæстæги царди ахсгиаг фарстатæй æхе
еуварс ке некæд ласта æма нур дæр ласуй, йе ба сæмæ ни-
мади дæр нæ фæууй. Кæд, миййаг, етæ айдагъ «къулух» нæ,
фал ма къумух «критиктæ» нæ ’нцæ, уæд.
Нæ номдзуд финсгути исфæлдистадæ еугурæй дæр
нуриккон финсгутæн æй бафæнзуйнаг скъола. Энвер уоци
скъолай æнтæстгинæй ке ахур кæнуй, йе бæрæг æй. Æ
дæсæймаг киунуги ци новеллæ, юморескитæ, миниатю-
ритæ æма этюдтæ мухургонд æрцудæй, уонæй дæр. Уонæ-
ми дæр автор æргом кæнуй еугай адæймæгути æма æхсæ-
нади размæ цудæн хъоргæнæг гъæндзийнæдтæ: силгой-
маги æгадæгæнæн миутæ («Сагелæ зæрдæ», «Силгоймаги
сосæгдзийнæдтæ»), гæртæнттæ есундзийнадæ («Гæртан
æви ивар?»), ниййергути иронхуати ниууадзун сæ зæруай
(«Нæ мæугри зæрдæй»), адæми есбонбæл хæлæф кæнун,

216 (ЕрСохоев (э)}1$ер
автори загъдау, «прихватизаций» æфсæнттæй («Господин
бизнесмен»)...
Энвер тухсуй аланти догæй нурмæти уæнгæ нæ изол-
тæбæл игъустгонд адæми арæзт заманай зартæ, цæгъдти-
ти мелодитæ гурумухъ ихалгути миутæбæл дæр:
«Æнæфсæрмæй фæсарæйнаг паддзахæдти зонгæ цæ-
гъддитæбæл нæхердигон (надзæла - мамæла) фæлуорс
дзурдбæститæ - текстгондтæ бафтаунцæ æма, табуафси,
аргъ син кæнетæ. Раст, цума нæмæ композитор замана ба-
кодта æма нæмæ уогæ æнæгъæнæ Цæдес дæр нæбал ес...
Уоци зартæ минкъий рæстæги фæсте игъосгутæй æрбай-
ронх унцæ. Цæмæ? Фиццагидæр, - адæймаги зæрдæ сæ
æхемæ нæ есуй, æгириддæр имæ нæ гъарунцæ. Дугкагæй
ба,тухуаст исберæ ’нцæ ...»
Куд уинæн, уотемæй Уæрæсей Федераций журналист-
ти æма финсгути Цæдеси, финсгути Цæдеси æгасдуйнеуон
æхсæнади иуонг Хохойти Сæлафири фурт Энвери исфæл-
дистади цард æвдист цæуй парахат, æма уой медæгæ æй
æ литературой уадзимисти актуалондзийнадæ дæр. Мæ
зæрдæбæл мин æрлæуун кодта зундгонд уруссаг финсæг
Иван Бунини зæгъддæлтæ: «Как ни грустно в этом
непонятном мире, он всё же прекрасен, и нам всё- таки страстно
хочется быть счастливым и любить друг друга».
Хохойти Энвер кенæ ба Беркъисати Тебо, куд æ поэзии,
уотæ æ прозæ æма публицистикой уадзимисти дæр арæх-
стгинæй пайда кæнуй ниййергути æвзаги гъæздуг айй-
евадон фæрæзнитæй царди æцæгдзийнадæ ирддæрæй
равдесунæн. Уадзимисти æвзаг æй æхсæст æма æнцон-
лæдæрæн. Арæх си исæмбæлæн, гъосæн æхцæуæн æма
зунди пайдайæн адæмон æмбесæндтæбæл дæр: «Нæкæ-
наги къох, дан, нæ ресагæ», «Зийнади къах цубур æй»,
«Гæдзи буни, дан, сойнæ ес», «Рахуæрунæй рангъæлмæ

(^Когда взлетаем орёл 217
кæсун хуæздæр æй», «Æргом дзурди къæмæ нæййес» æма
берæ æндæртæ.
Нæ рагон фиддæлти загъдмæ гæсгæ: хуарздзийнадæ,
дан, адæмæн еумæйаг æй.
Кæронбæттæни æз дæр мæ зæгъуйнаг «балхий кæнун-
мæ» гъавун: Хохойти Сæлафири фурт Энвер æ ирд
поэтикой, прозаикон æма публицистикой уадзимистæй агкаг
æвæрæн бахаста нæ еумæйаг алайнаг (ирон - дигорон)
литературæмæ. Æрæги уобæл исæнхæст æй 55 анзи. Æ еци
æнзтæ рарвиста кадгин æма радгинæй æ уарзон дзиллити
æхсæн, искодта æхецæн раст лæг æма устур искурдиади
хецау финсæги ном. Етæ æвдесæнеуæг кæнунцæ, нæ фин-
сæгæн нурма, царди æзнæт гулфæнти размæ лæгæрдгæ, æ
кадæ бæрзонддæр исесун ке бантæсдзæнæй, уомæн.
САБАЙТИ СУЛЕЙМАН,
академик, филологон наукити доктор
(Журнал «Ирæф», № 1, 2013 анзи)
ПУСТЬ БУДЕТ МИР НА ЗЕМЛЕ!
Дорогой читатель! Склони голову в скорбном
молчании. Перед тобой - мартиролог, составленный из числа
твоих некоторых земляков и соотечественников, родных
и близких, тех людей, которые в годы сталинского режима
стали безвинными жертвами кровавых репрессий. Из тьмы
долгого забвения смотрят на тебя их скорбные глаза. Были
эти мученики из плоти и крови. Были у них свои имена и
биографии. Многие имели свои семьи. Для всех них
вставало солнце, расцветали весны и зрели земные плоды. Их
золотыми руками создавались земные блага - варилась в
мартеновских печах сталь, выращивалось жито, строились

2 1 8 (^Хохоеб (фнбср
жилые дома и создавались послушные машины. Под их
надежным крылом росли целые поколения. Все они,
бесспорно, хотели счастья своим родным, близким, да и сами
хотели прожить на земле по - людски, оставить после себя
добрый след. Но, увы!.. Однажды жизнь каждого из них
по воле жестокой власти резко изменилась - одни
вскоре упали в свои преждевременные могилы с беспощадно
простреленными черепами, другие были угнаны в ГУЛаг и
там превратились в лагерную пыль. К величайшему
сожалению, только очень немногим удалось через долгие годы
ссылок воротиться к тёплым очагам близких ...
Что и говорить?.. Автором данного издания
проделана большая работа. Богатые архивные материалы удачно
легли в основу новых ярких произведений, предлагаемых
вниманию многочисленных любителей и ценителей
настоящего художественного слова. Нет смысла пересказывать
содержание данной книги. Гораздо лучше будет, конечно
же, самим внимательно прочитать её. А я вкратце скажу:
по - моему, новая книга «Возвращение к бессмертию»
состоялась. И в этом большая заслуга члена международного
Сообщества писательских организаций, Союза писателей
и Союза журналистов Российской Федерации - Энвера
Салафировича Хохоева (литературный псевдоним - Тебо
Биркисати). Кстати, эта уже тринадцатая книга, вышедшая
из - под его острого пера. И как тут не вспомнить мудрые
слова знаменитого балкарского поэта Кязима Беккиевича
Мечиева, который в начале XX века писал:
- Наше счастье станет настоящим,
Если мы найдём его в труде.
Трудолюбье землю озаряет,
Свет и разум жизни - честный труд ...

^Когда взлетает орёл 219
Да, труд у Энвера Салафировича непростой, а
писательский. А что это значит?..
«Не бывает никогда ни у кого, чтобы было легко писать,
чтобы «лилось из - под пера». Писать всегда трудно, и чем
труднее, тем лучше выходит», - так подметил в своё время
известный (советский) российский писатель А.Толстой.
Энвер Салафирович (Савельевич) Хохоев является
заместителем Председателя Северо -Осетинской
республиканской благотворительной организации «Ассоциации
пенсионеров и инвалидов жертв политических репрессий
«Номарæн» - «Память», а также художественным
редактором и корректором «Книги Памяти жертв политических
репрессий РСО-Алания» 4-6 томов.
Пожелаем же нашему преданному брату по творчеству
новых ярких взлётов и крепкого здоровья, которого
всегда не хватает простым смертным людям на долгие годы
жизни.
Постскриптум. Чтобы никому и никогда больше не
пришлось пережить новые репрессии!..
Пусть будет прочный Мир на нашей огромной планете
Земля!
Любите, цените, берегите друг друга, и Мир вашему
дому!!!
Искренне Ваш
ХЫЙСА ЛЕЙЛУНОВИЧ ОСМАНОВ,
член Союза писателей и Союза
журналистов Российской Федерации.
г. Нальчик.
(Книга «Возвращение к бессмертию»,
Владикавказ, 2013)

^Кохоеб (э)н6ср
ВЕСНОЙ
ЭНВЕР ХОХОЕВ
Какая ты всё - таки сила,
Какая сила, любовь!
Абрам Бахшуни.
Когда весной всё ожило вокруг,
Жизнь начиная
будто бы впервые,
Пронзил
капели звонкий перестук
Цветы и травы
звёздами навылет.
Фиалка взор сокрыла от меня,
А я, как вол, от пахоты усталый,
С горы тащился на закате дня.
И только ты одна меня узнала.
Вы шли втроём.
С тобою муж и сын.
Кто я для них?
Неведомый прохожий.
Но поцелуев сладостная стынь
Во мне качнулась
в этот миг тревожно.
Ты оглянулась,
и замедлил я
Свой грузный шаг,
как будто бы впервые
Был озарён я солнцем бытия,
Стрелой любовной
раненный навылет.
С осетинского.
Перевод МАРГАРИТЫ НОГТЕВОЙ

(^Когдп взлетает орёл 22 1
ХОРЗ ДАРДМÆ ЗЫНЫ
Мæнæн хорз зындгонд сты курдиатджын поэт Хохой-
ты Энверы æмдзæвгæтæ. Уый поэзиуарзджыты зæрдæтæ
æлхæны йе ’мдзæвгæты лирикондзинадæй, йæ уды сыгъ-
дæгдзинад, цæстуарзондзинад, æргом зæрдæйы ахастæй
йæ хъуыдыты хи хъуыддæгтæй хизы иумæйаг хъуыддæг-
тæм йæхи хъысмæтыл, йæхи чысыл райгуырæн хъæуыл
куы фæхъуыды кæны, уæд ын ахизы Ирыстоны, Уæрæсейы
хъысмæтыл хъуыды кæнынмæ. Энверы æмдзæвгæтæ сты
ног æмæ оригиналон.
Хохойты Энвер йæ курдиат æмæ куыстхъомдзинадæй
йæхи бауарзын кодта, канд нæ бирæнацион респу-
бликæйы чиныгкæсджытæ æмæ литератортæн нæ, фæлæ
ма мах æдде дæр.
Хуымæтæджы нæ фæзæгъынц адæмы ’хсæн: «Хорз
дардмæзыны».
ЧЕДЖЕМТЫ ÆХСАР (ЧЕГЕМ),
Ирыстоны адæмон поэт
(Газет «Рæстдзинад», № 100 (24137) 201 б азы
8 июнь - хурхæтæны мæйы 8 бон, æртыццæг)
ÆТТ, КÆМИ ДÆ, КÆ, МÆ МАДÆ?..
(Хохойти Энверæн)
КОЛИТИ ВИТАЛИ
Æ зæрдæмæ ка нæ хæсса
Мади сагъæс, мади маст,
Æ царди над нэе рахæсгæй,
Йе дзухъмард фæууæд æвваст.
Æтт, кæми дæ, кæ, мæ мадæ,
Мæ катай æма æрхун ...

222 сэХохос/) (о)н6ер
Ду мин кæдæй, ду, нæбал дæ,
Уæдæй сонтæй æстъæлфун.
Мæ царди нивæ, ме ’носон,
Цæмæ фæббæллун, æдта,
Æрмæстдæр ма де ’нцъулд росæн,
Ниммакæнæ еунæг ба ...
ЙÆ КУРДИАТ - УÆРÆХ ÆМÆ ПАРАХАТ
Фыссæг Хохойты Энверы сфæлдыстадимæ канд Иры-
стоны чиныгкæсæг нæу зонгæ, фæлæ - Уæрæсейы дæр.
Уый йæхи хорзæй равдыста йæ оригиналон æмдзæвгæтæ,
радзырдтæ, миниатюрæтæй. Уымæ гæсгæ йæ уацмыстæн
литературой критикæйы æрцыд хорз аргъгонд. Поэты
бирæвæрсыг сфæлдыстады зынгæ бынат ахсы юмор æмæ
сатирæ, уыдон та аивадон литературæ йы æнæмæнг хъ-
æуынц.
Æцæг сфæлдыстадон кусæгæн куыд æмбæлы, афтæ
автор зæрдиагæй кусы, абоны æнтыстытæм нæ кæсгæйæ,
йæхиуыл кусы удцыренæй, зындзинæдты сæрты хизгæйæ.
Уыдон та, хъыгагæн, абоны рæстæджы фылдæрæй - фыл-
дæр кæнынц. Фæлæ уый нæ рох кæны æвзист æнусы зын-
дгонд поэт Иннокентий Анненскийы нихæстæ:
«...Если петь-так птицей пой
Свободно, звонко, смело ...»
МАЛИТЫ ВАСО,
Фыссæг, журнал «Ирæф»-ы сæйраг редактор
(Газет «Рæстдзинад», № 100 (24137) 2016 азы 8 июнь -
хурхæтæны мæйы 8 бон, æртыццæг)

^КогЯа бзлетлет орёл 223
КАНÆУАРЗУЙÆ ХЕУОНИ?!
ХОХОЙТИ ЭНВЕР
Хецауæн ци нæ ’й æ бон:
«Тъунсуй гудун - ревæд рони»,
Фалæ алкæд хуцаубон
Ку нæ фæууй, уо, мæ хор,
Дзикка дæр кæлуй еу бонæ
Æма уæдта мæгурбон ...
2016 анзи июни - хорхæтæни мæйи 25 бон
«ТАЛАНТ, КАК ДРАГОЦЕННЫЙ КАМЕНЬ ...»
Имя Энвера Хохоева (Тебо Биркисати) для многих из
нас не нуждается в комментариях. Его разностороннее и
многогранное творчество достаточно хорошо известно
осетинскому читателю не только его оригинальными
стихами, прозой, но и прекрасными переводами на родной
язык.
Автор успешно выступает и в области публицистики.
Читателям хорошо запомнились его критические статьи,
посвященные злободневным вопросам нашей
художественной литературы в это нелёгкое время.
Неоспоримым преимуществом Э. Хохоева является его
вполне зрелый творческий возраст. Кстати,он совсем
недавно пересёк свой жизненный «экватор», за его широкими
плечами уже пять десятков непохожих друг на друга лет.
Энвером Салафировичем Хохоевым написаны и
изданы (а в большей частьи и не изданы) много талантливых
художественных произведений. Многие его стихи
отличаются афористичностью и глубиной мысли.
Уместно также отметить и такой немаловажный факт

224 (^Сохоев(фивер
Э. Хохоевад. е. его работоспособность. Он неустанно
работает над собой и, наверняка, помнит очень мудрое
высказывание великого русского композитора Петра Ильича
Чайковского: «Талант, как драгоценный камень, чем
больше труда вложено, чтобы его отшлифовать, тем он
прекраснее».
ТАЙМУРАЗТЕТЦОЕВ,
поэт- прозаик, член Союза писателей СССР
2006 г. 25 мая.
НÆРÆД ÆМГÆРТТИ ’ХСÆН ДÆ ЗАРД
(ХОХОЙТИ ЭНВЕРÆН РАЦУДÆЙ
ÆМДЗÆВГМТИ КИУНУГÆ)
ХАМИХЪОТИ ХАСАНБЕГ,
тугъди æма фэеллойни ветеран.
Дигорон æвзаги зæлланг
Райгъустæй мæнмæ дæуæй,
Уомæй боз дæн, мæ гъæуккаг,
Мæ Сурх Дигори гъæуæй.
Æгайтима нæмæ уæхæн
Сахъ лæппо - лæхъуæнтæ ес,
Ке нифс, ке загъд хæссуй лæгæн
Æхсарæ ’ма Уæлахез.
Киунугæ нæма фæууидтон -
Сæрбæрзонд си дæн уæддæр,
Цума ’й тъафæгай фæххадтон
Сосæгкити æз кæддæр.
Æй мин мади ’хсирау ’хсицгон,
Нæ дигорон мæлгъæ ’взаг -
Æ фæрци исун зæгъунгъон
Мæ фæндон æма дзурдтаг.

(ф{о?да вметает орёл 225
Йе мæ искæнуй нифсæйдзаг,
Мæ уодбæл хуæцæг йе æй.
Йæ алли ’здæхтæ дæр идзаг
Æвдадзи хуастæ - нивтæй.
Энвер, райсæ бал мае салан -
Мæ зæрддагон дзурд, мæ загъд,
Цæмæ бæллис, цæмæй хъал ан,
Куд иссерай хъæбæр тагъд.
Рæсугъд ауæдзтæй ду хумгонд
Бакодтай хуæрзæвзонгæй
Æма си нивæ, стур амонд
Иссерæ, зин нæ зонгæй!
Де ’скурдиадæ, дæ зунд, дæ цард
Адæмæн ма ’скæнæ ’вгъау.
Нæрæд æмгæртти ’хсæн дæ зард
Æцæг, курухон лæгау!
Дзæуæгигъæу, 1992 анз.
«ДЛЯ ВСЕХ НИХ ВСТАВАЛО СОЛНЦЕ
И ЗРЕЛИ ЗЕМНЫЕ ПЛОДЫ ...»
Было в истории нашей необъятной страны страшное
время, когда даже откровенная ложь ломала судьбы
миллионов людей, когда семье «врага народа» не смели
оказать посильную помощь самые близкие люди, и матери с
малолетними детьми скитались в поисках хоть какого-то
приюта. Многих из них просто высылали погибать в
полупустынные районы страны. Сами же «враги народа»
томились в таких нечеловеческих условиях, что смерть могла
казаться лучшей наградой ...
Молох репрессий настолько стремительно разрас-
15

226 (^Сохоев ^нвер
тался, что за считанные месяцы страна лишилась многих
своих сыновей и дочерей, планомерно уничтожалась
интеллигенция. Виноватыми могли быть объявлены все -
руководители завода или горнорудного комбината, крупный
хозяйственник, первый секретарь областного комитета,
простой учитель или малограмотный земледелец ...
В плену «большого террора» оказалась, естественно, и
Осетия, в которой только писателей репрессировали 39!
Удар, оправиться от которого было просто невозможно -
образованнейшие для своего времени люди с
передовыми взглядами беззаветно служили своему народу, и в этом
заключалась их «вина».
Затем настало время раскания, и применимо к
репрессированным всё чаще стало употребляться слово
«реабилитация». Слишком поздно, ведь погубленные души уже не
вернуть. Но их потомкам всё же очень важно знать, что их
деды, отцы, матери, сестры и братья - НЕВИНОВНЫ! А раз
так, то должны находиться люди, доносящие до всех своих
земляков правду языком архивных документов. Такие, как
член Союза писателей и Союза журналистов России,
заместитель председателя Северо - Осетинской
республиканской ассоциации пенсионеров и инвалидов - жертв
незаконных политических репрессий «Номарæн» - «Память»
Энвер Салафирович Хохоев.
Вчитаемся же в мартиролог - книгу «Возвращение к
бессмертию». «Из тьмы долгого забвения смотрят на тебя
из скорбные глаза. Были эти мученики из плоти и крови.
Были у них свои имена и биографии. Многие имели свои
семьи. Для всех них вставало солнце, расцветали весны и
зрели земные плоды ... Но, увы!.. Однажды жизнь каждого
из них по воле жестокой власти резко изменилась - одни
вскоре упали в свои преждевременные могилы с беспо-

(2р{о?%а взлетает орел 227
щадно простреленными черепами, другие были угнаны в
ГУЛаг и там превратились в лагерную пыль ...» - пишет в
пердисловии писатель Хыйса Лейлунович Османов,
призывая к внимательному изучению нового труда своего
коллеги по творческому цеху. Тяжёлую правду о том, как
люди лишались права дышать общим для всех воздухом,
радоваться успехам своих детей, сеять хлеб, строить
жилые дома, автор раскрывает в сборнике заключившем в
себе самые разные жанры - большую документальную
повесть, рассказы, эссе, стихи, воспоминания, зарисовки
... Проделана большая работа, и с выводом X. Османова
можно согласиться: «Богатые архивные материалы удачно
легли в основу новых ярких произведений, пердлагаемых
вниманию многочисленных любителей и ценителей
настоящего художественного слова».
Что плохого мог сделать председатель колхоза имени
Хаджиомара Гетоева Дзабола Цагаев (отец будущего
доктора филологических наук, автора многих уникальных
трудов Анастасии Цагаевой), возглавивший в 1937 году
финансовый отдел в Ирафском районе? Для чего
понадобилось клеветать на известных писателей и общественных
деятелей Сармата Косирати и Тазе (Тазрета) Бесаева? Как
добивались посмертной реабилитации директора Сурх
Дигорской сельской школы Георгия Загалова его потомки
и ученики? Всё это надо знать для того чтобы больше
никогда не повторять ошибок прошлого...
ТАМЕРЛАН ТЕХОВ,
кандидат филологических наук
(Газета «Северная Осетия» № 198 (26465)
30 октября 2013 года, среда).

228 ^Сохоев (ёрнбср
^55' ====
ÆГАЙТИМА...
(ОДÆ ИСКУРДИАДÆГИН ÆРИГОН ПОЭТ ХОХОЙТИ ЭН-
ВЕРÆН)
ТУАЙТИ ЮРИЙ,
историон наукити кандидат
Арази дæн цитгин хуæнхтæй,
Гъæутæй ба - Сурх Дигорæй,
- Ниййергутæй,гъæздугзæнхæй,
Хецон ин ка ’й гъе уонæй.
Æгайтима уæхæн лæхъуæн
Алли ’рдигæй - хуæрзигурд,
Е бæззуй федар къæдзæхæн,
Сæ гъар армæй æй рæвдуд.
Зин уорамæн æй æвæди
Царди амонди уолæн,
Балæдæрдзæнæ ’й, æвæдзи,
Нæ кæнун уайдзæф дæуæн:
Нæ мæ гъæуис афицерæй,
Дæ райгурцæй дæ поэт.
Дæ гъудидзийнадæ берæ ’й,
Киунуги бæрцæ ’й куплет.
Корун æрмæст зæрдибунæй,
Ма басæттæд де ’стур нифс,
Ма бафæллайæ финсунæй,
Адæми цард хуарз уинис!
Дзæуæгигъæу,
23.06.1984 анз.

(^р{о?$а взлетает орел 229
СВОБОДНО, ЗВОНКО, СМЕЛО...
С творчеством Энвера Салафировича Хохоева
(литературные псевдонимы - Тебо Биркисати, Елберди Бæгъæн-
бæдти и Энвер Лучезарный) знакомы читатели не только
у нас в родной Осетии, но и в России. Он, довольно - таки,
успешно выступает с оригинальными стихами, повестями,
рассказами, миниатюрами, эссе и т. д. Поэтому вполне
заслуженно его художественные произведения получили
положительную оценку в нашей критической литературе.
Он пишет свои произведения на русском и осетинском
языках. Его произведения были переведены на русский,
украинский, балкарский и турецкий языки. Кстати, эта
пятнадцатая книга, вышедшая из - под его пера.
Он заметен также, при том уже не первый год и в
области публицистики. В творчестве поэта видное место
занимают юмор и сатира, в которых всегда нуждалась и
нуждается любая художественная литература.
Автор плодотворно работает, как подобает настоящему
творческому работнику - не останавливается на
достигнутом и постоянно совершенствует своё мастерство. Не
считается с трудностями, которых, к сожалению, в настоящее
время становится всё больше и больше. Прекрасно
понимает то, о чём писал когда-то известный поэт серебряного
века Иннокентий Анненский:
«...Если петь-так птицей пой
Свободно, звонко, смело ...»
Энвер Салафирович (Савельевич) Хохоев -
заместитель председателя Северо - Осетинской
благотворительной организации Ассоциация пенсионеров и инвалидов
жертв политических репрессий «Номарæн» («Память»). Он
- делегат П съезда писателей Северной и Южной Осетии

230 еХохосб (фнбср
(2013) и делегат 1 съезда работников культуры РСО-Ала-
ния (2014). В настоящее время возглавляет секцию поэзии
при Союзе писателей РСО-А.
ВАСО МАЛИЕВ (ГЕУÆРГИАТИ ВАСКÆ),
писатель, главный редактор журнала «Ирæф».
(Книга «Прошлое - зеркало будущего» - («Евгъуд -
федæни айдæнæ», Дзæуæгигъæу 2016 а.)
ЗЕМНАЯ ЖИЗНЬ
[Романс)
ЭНВЕРХОХОЕВ
Мир - это море. Плыть желаешь?
Построй корабль из добрых дел.
Рудаки
Земная жизнь, что море голубое,
А время - белогривая волна.
Всё неожиданно: и мерный шум прибоя,
И зноя золотая тишина.
Не любит море жизни лишних грузов.
Оно на берег выбросит подчас
Ракушки, птичьи перышки, медузы
И затонувший некогда баркас.
И я стою, волну пережидая,
И мысленно на том себя ловлю,
Что быть ракушкой вовсе не желаю,
А плыть хочу, подобно кораблю.

(^Ког^а бзлетает арёл 23 1
ЦÆРГÆСИ ЦÆСТÆ УИНАГÆ ’Й
В наши времена, когда истина скрыта столькими
покровами, а обман так прочно укоренился, распознать истину может
лишь тот, кто горячо её любит.
Б. ПАСКАЛЬ
Почувствовать и по достоинству оценить литературное
произведение - значит соотнести изображённое с
изображаемым, то есть нарисованные картины жизни с самой реальной
действительностью.
В.Г.БЕЛИНСКИЙ
Поэт, прозаик, тæлмацгæнæг, литературой критик æма
публицист Хохойти Сæлафири фурт Энвербæл (æ
литературой псевдонимтæ - Биркъисати Тебо, Бæгъæнбæдти
Елберди æма Энвер Лучезарный) æрæги исæнхæст æй
59 анзи. Энвер æ еци афæйтæ рарвиста кадгин æма рад-
гинæй æ уарзон дзиллити æхсæн.Йе искодта æхецæн ху-
арз лæг æма устур искурдиади хецау финсæги ном. Мæнæ
цубурæй æ хабæрттæ. Етæ, ке зæгъун æй гъæуй, æвдесæ-
неуæг кæнунцæ, Хохой - фуртæн нурма, царди æзнæт гул-
фæнти размæ лæгæрдгæй, æ еци кадæ нигки бæрзонддæр
исесун ке бантæсдзæнæй, уомæн.
Хохойти Сæлафири фурт Энвер райгурдæй 25 майи
1956 анзи Ирæфи райони Сурх Дигори берæсувæллонгин
зæнхкосæг тумугъ бийнонти æхсæн. Ахур æма фæллой-
нæмæ тулаваст уогæй, 1973-аг анзи æнтæстгинæй (Æп-
пæлди Гæгъæдий хæццæ) каст фæцæй сæ гъæуи астæук-
каг скъола. Уоци анз ин æ ахури фæндагбæл идарддæр
рацæуни равгæ нæ фæцæй. Цæмæннæ? Сæ устур бий-
нонтæ финансон фæрæзнитæй тухст ке æвзурстонцæ,
уомæ гæсгæ ба косун райдæдта бунæттон - Гетъоти Хад-
зеумари номбæл еумæйаг хæдзаради ... 13-аг ноябри (ге-

232 еРСохоеб $нвер
уæргобай мæйи) 1974 анзæй ба 10-аг ноябри 1976 анзи
уæнгæ службæ кодта цитгин Советон Æфсади рæнгъити.
Æ ихæстæ хуарз ке æнхæст кодта, уой туххæй цалдæр
хатти райста Кади грамотитæ. Службæ кæнгæй, фæсаууо-
нмæ каст фæцæй æфсæддон уацхæссгути скъола. Райста
«Отличник - парашютист» æма «Отличник Военно-Воз-
душных сил» - и кадгин нæмттæ. Уони уæлæмхасæн ба ма
ин лæвæрд æрцудæй института цæттæгæнæн хайадæмæ
бацæуни барæ æвдесæндар. Уотемæй Хохойти бафæн-
зуйнаг æфсæддон 1976 анзи райдæдта ахур кæнун Цæгат
Иристони Хетæгкати Къостай номбæл паддзахадон уни-
верситети филологон факультети цæттæгæнæн хайади. Еу
афæйи фæсте ба иссæй уоци факультети студент. Гъеуæд
базонгæ дæн æз дæр æ хæццæ. Ф’иццаг æма цуппæрæй-
маг курсити студенттæн кастæн лекцитæ литератури
теорий фарстатæбæл. Гъай - гъай дæр, уони зонун ба исуй-
наг ахургæнгутæ - филологтæ, уæлдайдæр ба райдайгæ
финсгути æхсицгæ гъудæнцæ. Энвер ба уадзевзитæ фин-
сун райдæдта, Сурх Дигори астæуккаг скъолай ма ку ахур
кодта, уæд. Æ фиццаг æмдзæвгæ мухури фæззиндтæй
Ирæфи райони газзет «Лениной» - и. Финста æма ин ахидт
мухур кодтонцæ æ еугай уацхъудтæ гъæуи æма бунæттон
астæуккаг скъолай царди фарстатæбæл дæр. Æрмæст
университета ахур кæнун ку райдæдта, уæд еци хабæрт-
тæ не ’ской кодта. Æхе дардта уæздан æма лæмбунæг
игъуста лекцитæмæ. Хатгай ци еугай фарстатæ радтидæ
лектормæ, уомæй ба зин балæдæрæн н ’адтæй,
литературой уадзимистæ финсунбæл æ хъауритæ ке æвзаруй, йе.
Еу бон æй ку бафарстон, уадзевзитæ финсис, зæгъгæ, уæд
мæмæ дуккаг бон ба æфсæрмикæнгæй нæ кафедрæмæ
æрбахаста хумæтæги киртæхæнхитæ тетради финст цал-
дæр уруссаг æма нæхердигон цалдæр æмдзæвги. Ку сæ

(^Когда бзяетпет орёл 233
ракæститæ кодтон цалдæр хатти, уæд мæбæл, цума зуй-
мон асæст бони æнæнгъæлæги хор æрбакастæй, уотæ
æхцæуæн мин фæцæй. Сæ хумæтæг дигорон æма уруссаг
æвзагæй аййев арæзт нивæфтудæй бæрæг адтæй, æри-
гон автор идарддæр æхебæл ку коса литературой æгъда-
уæй, уæд си барæуадзæ поэт ке рауайдзæнæй, йе.
Устур Хуцауи фæрци, фудæнгъæл нæ фæддæн. Æгай-
тима!.. Анзæй анзмæ цæхæрцæстæ Хохой - фурти
поэтикой дæсниадæ зингæ тухгиндæр кæнгæ цудæй. Ар-
хайдта филологон факультети литературой райдайгæ
финсгути къуари дæр. Уоци къуари иуæнгтæ: Черчести
Хъасболат, Колити Виталий, Касати Батраз, Абайти
Эдуард, Хозити Барис, Мамукъати Хъазбек, Джусойти Марат
æма æндæртæ сæ æмбурдти кезугай кæрæдзей уад-
зимистæ æвзурстонцæ. Уотемæй сæ зонундзийнæдтæ
æма арæхстдзийнæдтæ фулдæр кодтонцæ.
Университет каст фæууни фæсте етæ еугурæй дæр нæ еумæйаг
литературæмæ зæрдæмæцæугæ æвæрæнтæ - хунтæ
бахастонцæ сæ аййевадон уадзимистæй, æнтæстгинæй
косунцæ культурæ æма мухури аллихузон къабæзти. Хо-
хойти Энвер хецæн рæстæгути куста уруссаг æвзаг æма
литератури ахургæнæгæй Стур Дигори астæуккаг скъ-
олай, Дзæуæгигъæуи косæг фæсевæди еуæндæсæймаг
изæйрон скъолай, Цæгат Иристони медгъуддæгти ми-
нистради зингæ бунæтти, нæ республикой газзет
«Дигори» сæрмагонд уацхæссæг, уæдта бæрнон секретарæй.
Ци адæми хсæн фæллойнæ кодта æма косуй Сæлафири
хестæр фурт, етæ си устур боз æнцæ æ æновуд, æнæсайд
куст æма цæстуарзон, зæрдæхæлар менеугутæй. Берæ
арфиаг Грамотитæ æма Дипломтæ райста нæ
республики уæлдæр хецауадæй дæр, лæвæрд ин æрцудæй «Фæл-
лойни ветеран» - и кадгин ном дæр. Æнæмæнгæ, нæ

234 (^Кохоев (фнбер
финсæгæн æхсæнадон алли къабæзти архайд устур ан-
хос фæцæй цард хуæздæр æма арфдæр базонунæн, цар-
ди æцæгдзийнадæ ирддæрæй, парахатдæрæй исфæлун-
дун æ берæвæрсуг исфæлдистади.
Хохой-фуртфинста æма финсуй æмдзæавгитæ, кадæн-
гитæ (поэмитæ), радзурдтæ (таустæ), юморескитæ, мини-
атюритæ, повесттæ (уацаутæ), эссетæ, очерктæ, хатгай
ба литературой - критикой уацтæ еуæй - еу финсгути
исфæлдистадæбæл дæр мадтæлон æма уруссаг æвзæг-
тæбæл. Мухури ин нури уæнгæ бал рацудæй аст поэтикон
æма æртæ прозæй финст киунуги. Хецæн журналтæ æма
газзетти ци уадзимистæ ниммухур кодта, етæ ба зин ба-
нимайæн æнцæ. Уой уæлæмхасæн ба ма нæ еумæйаг ли-
тературæ фæгъгъæздугдæр кодта уруссаг, фæсарæйнаг
æма æндæр адæмти финсгути: А.С. Пушкин, Л. Н. Толстой,
К. Бальмонт, И.С.Тургенев, В. Высоцкий, Ронсар,
Лонгфелло, А. Додуев, Т. Адыгов, X. Османов æма берæ æндæрти
тæлмацигонд аййевадон уадзимистæй. Æ еци
литературой исфæлдистадон фæллæнттæн ин устур аргъ искод-
тонцæ сæ критикой уацтæй зундгонд финсгутæ Тетцойти
Таймураз, Мæрзойти Сергей, Малити Батраз, Колити
Виталий, Хидирти Ехиа, Абайти Эдуард, Хæмицати Цæрай,
Черчести Хъасболат, Хæмицати Морис, Соттити Риммæ,
Рæмонти МисирбиДагъати Еристау, Хидирти Валери эема
берæ æндæр литературой аййев дзурд уарзгутæ,
периодикой мухури йе сфæлдистадæбæл ци æппæлæн уацтæ
рацудæй, уони нимæдзæ исхъæрттæй æртиней уæнгæ.
Нуртæккæ ба разамунд дæттуй Цæгат Иристони финсгути
Цæдеси поэзий секцийæн.
Хохой-фуртдууæанзей размææвзурстæрцудæй Цæгат
æма Хонсар Иристони финсгути еугæнæг - еумæйаг (фиц-
цаг) съезди, уæдта Республикæ Цæгат Иристон - Алании

(^КоЛ)а взлетает орёл 235
культури косгути фиццаг съезди делегатæй дæр. Еци устур
æууæнки хабæрттæ цума цæбæл дзорæг æнцæ?.. Уой ба,
ке зæгъун æй гъæуй, уæхуæдтæ, æнæ мæн зæгъгæй дæр,
балæдæрдзинайтæ.
Цума цæмæй раппæлуйнаг æй нæ æмдогон курухон
финсæги исфæлдистадæ?
Аййевон литератури сæйрагдæр менеугутæй еу æй
адæмон æвзаги гъæздугдзийнæдтæй цæстуингæ фæл-
гонцтæ аразун æма уони фæрци царди æцæгдзийнадæ,
ахсгиаг цаутæ, адæймаги аллихузон æнкъарæнтæ æма
бæллæнтæ парахатæй æвдесун. Энвери уодфæлсугъд
цæрæццаг поэзи, æнæмæнгæ, уоци менеугутæй хайгин
æй. Æ еугур аййевон уадзимистæ равзарунæн гъæуй
монографией лæмбунæг устур куст, фал уæддæр нæ цубур
уаци ба æрхæсдзинан еу цалдæр дæнцæги нæ гъудитæ ба-
федар кæнуни туххæй.
Хохойти Энверæн 1986 анзи ци поэтикон киунугæ му-
хури фæззиндтæй «Мæ дзиуарæ», зæгъгæ, йе райдайуй
уадзевзæ «Сауæдонæ»-й. Поэт ами исаразта сауæдони су-
гъдæг фæлгонц мадæ æрдзи гъæбеси:
- Мæскъи гъоси - сауæдонæ,
Æ игурæн арф уогæй,
Æд æхсæвæ, æдæ бонæ
Куд æнтæсуй рæсогæй.
Гъæддзау, йе цауæйнон уоци «сатæг - зæрдæн æх-
цæуæн донæй басæттуй йе ’донуг». Уадзевзифæлдесæг
бæллуй:
- Эх, гъе уоййау мæ зарти зæл
Ку фегъосидæ дзиллæ.
Гъома, æ поэзи æ уарзон дзиллитæн рæсог сауæдонау
ку хæссидæ æхцæуæндзийнадæ æма пайда.
Уадзимистæаразæг Биркъисати Тебо царди æцæгд-

236 С^ХохоеД (фнбер
зийнадæ, зæнхон адæймаги цæхъал зæрди æнкъарæнтæ
хуæздæр раргом кæнунæн ахидт пайда кæнуй æрдзи айй-
евфæлгонцтæй:
- Гъунтъуз рехæ, лапуцатæй
Æрфестæг æй, æр, фæззæг,
Сифтæ - схъæтæг сæ бунатæй,
Фæцæй сæ цард, мæгурæг.
Нигкидæр ма еу строфа æрхæсдзинан еци киунуги æн-
дæр æмдзæвгæй:
- Кæсай, кæсæ
дæлæ нæ тургъи
Куд æфтауй бæласæ къомбохтæ ...
Уазал бурдæнти
думгити тумугъи
Лæгæрдуй сагъæс мæ реуи æмбохгæ.
Поэти кæцидæриддæр киунугæ ку райсай, уæд си
арæх исæмбæлдзæнæ уæхæн аййев арæзт нивæфтуд-
дæбæл. Мæнæ киунугæ «Ирд бæнттæй» (2006 а.) еу
строфа:
- Тар æхсæвæ уæлзæнхæ уодагъай кæнуй,
Æрхъæрттæй æ кезуй кæрон.
Æ фурцийнæй игуæрдæн сосæгкæй скæуй,
Байдзулдæй нидæн æрвгæрон.
Десæмесон Дигори коми еу хатт ка адтæй, уомæн,
æдæуагæ, æ зæрдæбæл æрлæуун кæндзæнæнцæ æ рæсу-
гъд æрдзæ: æд айнæг рагон хуæнхтæ, æрдæгихæлд æма
ихæлд гобий мæсгутæ, уазал цъетедæнттæ æма хуæнхти
къæбуртæбæл рæсугъд сикъети гъазт:
- Арф тар кæмтти ку нимбохуй
Цъетедæнтти лæдæрсæн.
Агъуд сирдау ку фентъохуй
Сæнтуорсбарцæ фæлхъæзæн.

<ф{()А)а бзяетает орёл 237
Рист мæсгутæн ба уæлвонги
Сæ фехæлдбæл æй сæ къех,
Сæ федæртти æрхъез дортæ
Кæд хæссунцæ ести секк?!
Хуæнхти фæсмæкъур сикъетæн
Истухуаст æй сæ гуппгъазт ...
(«Хуæнхбæстæ»).
Поэти агъаззаг исфæлдистадæ раппæлуни агкаг æй
тематикой гъæздугдзийнадæй дæр. Царди берæвæрсуг
бацеу - бацеуон фæззелæнтæй, адæймаги аллихузи æнкъ-
арæнтæй ци нæ байагадта, уæхæн зин иссерæн æй. Æ
лирикой хъайтар æй сугъдæгзæрдæ, адæмуарзон æма царди
зæранхæссæг галеудзийнæдти нихмæ тохгæнæг. Уомæн
æвдесæнеуæгæн æрхæссæн киунугæ «Мæ дзиуарæ»-й аци
строфа:
- Нæ мæ фæндуй хапæлери
Зулун цæстæй цард кæнун.
Нæ цард иссæй æмæнтъери,
Есге рагъмæ куд фæлери
Æз кедæртау нæ бурун.
Нæ уæлиуон цард æцæгæйдæр «æмæнтъери» ке ис-
сæй æма имæ, устур гъигагæн, беретæ ба «зулун цæстæй»
кæсун ке райдæдтонцæ, уодæндзаргæ фæллойнæ нæ, фал
есгети - кедæрти фæрци уæлæнгæйттæй æрветунбæл ке
архайунцæ, уой ба Хохой - фурт хуарз базудта 1982-аг
анзæй ба нурмæти уæнгæ нæ республики Медгъуддæг-
ти министради оргæнти косгæй. Уоци темитæбæл финст
аййевадон уадзимистæ аргъаугæй, адæймаги зæрдæбæл
æрлæууй нæ разагъди поэт Багъæрати Хъурмани фурт
Созури зундгонд уадзевзæ - шедевр - цæветтойнаг «Гоп-
пойти къуар» - æй мæнæ уæхæн зæлланггæнагæ рæн-

238 <?%ахое6 (фнбср
гъæ: «Гоппойтæ бабæй есге фæллойнæй ку райдæдтонцæ
сæхе æфсадун».
Æцæг исфæлдистадон косæг - уодæй «уодтæфæл-
десæг» царди къулумпидзийнæдтæ кæддæриддæр хор-
мæ ракалуй дзилли тæрхонмæ йе сфæлдистади, æма
си Энвер дæр æхе еуварс нæ раласта. Æ сæйрагдæр
темитæ æнцæ нæ агъазйау хъазар Райгурæн бæстæ,
уомæн æнæхийнæй лæггадæ кæнун, æ риститæй ресун
æма æ цийнитæй хай есун. Цæветтонæн æрхæсдзинан
æмдзæвгæ «Мæсуг».
- Кæдæй нурмæ нæ хуæнхбæсти
Риндзæбæл геуй мæсуг.
Фæццæунцæ æ еувæрсти
Йи бæлццæнттæ еудадзуг.
Æрмæст имæ йи бæлæутæ
Æртæхунцæ къуæрттæгай,
Ниууадзунцæ цæргæ гъæутæ
Æма уæдта фæлтæргай
Фæккæсунцæ йи гъоргъитæй,
Æрвгæронмæ - здæхт се ’рух.
Кæддæр ба, дан, гъе уордигæй
Ракæсидæтоппи цъух.
Идарддæр бæрæг кæнуй, аци фæлгонц цæй туххæй
арæзт æрцудæй, уой:
- Нур еу сагъæс мæн æвдирзуй,
Мæ медзæрдæ ниттухсуй:
Йе ’рхъез фæрстæй куд нæ гъæрзуй,
Æ арф ностæн куд бухсуй?..
Ами зин балæдæрæн нæй автор ке тухсуй, нæ рагон
фиддæлтæ берæ æности сæребарæбæл карз тохти ци

$=>К()А)а бглетпет орел 239
хуæнхбæстæ багъæуай кодтонцæ, йе нур ба бустæги дзæ-
гъæлæй ке байзадæй, уобæл.
Уæлдай арæхдæр Хохой-фурт æргом æздахуй уарзон-
дзийнади темæмæ. Кæд йе аййевон литературæн æносон
æй, финстонцæ æма финсунцæ еугур поэттæ дæр æцæг
уарзондзийнадæбæл, уæддæр Биркъисати Тебо неке уад-
зевзи фæлхат кæнуй. Йе агоруй æма еруй еци сугъдæг
æнкъарæн равдесунæн æхе æргъудигонд аййевон мад-
зæлттæ. Дæнцæгæн райсæн æмдзæвгæ «Æримисун» - æй
еу цалдæр зæрдæмæгъарагæ рæнгъи:
- Æримисун уæ медтургъи
Дортæй амад зæронд пец.
Куд резидæ, цид, æ хурфи
Йи цъæхрохс арт - зингвæлдес.
Хускъæ согтæй, гургургæнгæ,
Куд игурдæй сурхрос зинг.
Цæстæбæл ма нури уæнгæ
Бæргæ гъазуй дæ фæззилд ...
Алциæстæфагæ киунугæкæсæг æнкъаруй лирикон
хъайтари сугъдæг æма тухгин уарзондзийнадæ, æрмæст
æй æ уарзонæн ба исæргом кæнун фуруездонæй нæ
бафæразта æма ин, устур гъулæггагæн, æндæр лæхъуæ-
ниихай фæцæй.
Хохой - фурти поэзий ахидт исæмбæлæн ес мадæ æрд-
зæ æма адæймаги рахастдзийнæдтæбæл финст уадзе-
взитæбæл дæр.
Стихаразæг нæ феронх кодта, æхе загъдау, «Сабийти
бæстæ» дæр. Уоци «бæстæ» хуарз базонунæн ин устур æн-
хус фæцæй уруссаг æвзаг æма литературæбæл ахургæнæ-
гæй ке бакуста Стур Дигори астæуккаг скъолай, уæдта
Дзæуæгигъæуи косæг фæсевæдæн П-аг изæйрон скъо-

240 (^Кохоев $нвер
лай, йе. Нигки ба ма æй цуппар сувæллоней (æртæ фурти
æма кизги) амондгин фидæ дæр. Мадта ма хуæздæр зæн-
хон Амонд ци фæууй?! Æ зæрдæфæлсугъд уадзимисти агъ-
аззагдæр хецæндзийнадæ æй хумæтæги æнцонлæдæрæн
æвзаг æма сувæллæнтти агкаг æнкъарæнти медæгæ. Киу-
нугæ аргъаугути зæрдитæмæ хуæздæр æма арфдæр гъа-
рунцæ, нæ дарæг æрдзи фæззиндтити хæццæ федар баст
ке æнцæ, уомæй дæр. Еци хузи финст æнцæ уадзевзитæ:
«Къаппæ - къуппæ», «Хуæнхбæсти» æма æндæртæ. Фиццаг
æмдзæвгæ райдайуй мæнæ уæхæн рæнгъитæй:
- Бор цъæпосæр къаппæ - къуппæ
Хори гъармæ исдардта,
Мадæлау æй æ лæфинтти
Хорзæрийнæ æртадта.
Æз ба ибæл æнæнгъæлти
Рацæйфсарстæн мæ къахæй,
Фæппурхайдæ рист йе ’уæнгти?!.
Искастæй мæмæ сахæй.
Уадзимиси медес æй цардмæтурнæг фæсевæди зæрди-
ти игурун кæнун æрдзи дессаги рæсугъддзийнадæмæ уар-
зон цæстæнгас, гъæуай æй кæнун:
- Деденæгæй фæлмæн дзурдæй
Бæргæ ма курдтон хатир ...
Йе ба, мæгур, æрæмпулдæй,
'Ма цума кодта зир - зир ...
Дугкаг уадзевзи «Хуæнхбæсти» сæйрагдæр гъуди дæр
æй:
- Зæнхихъаймагъ-игуæрдæнтæ,
Хуæнхтæ - фиддæлти цæрæн.
Æрдзи ’взагæйлæходуйтæ,
Эх, ку уидæ лæдæрæн!

(^Хог^а взлетает орёл 241
Алæмæттаг æрдзæ æма æнæнцой адæймаги рахастд-
зийнæдтæ, рæстдзийнадæ æма хæрандзийнадæ, хъазар
райгурæн бæстæмæ уарзондзийнадæ дарун, æновуд уо-
дæндзаргæ фæллойнæ æма дзилли еумæйаг есбонбæл
хæлæфкæнгути цъаммар миутæ, козбаудзийнади фæр-
ци цардаразунбæл архайгути миутæ, фиддæлти хуарз
фæтгитæ æма æгъдæуттæ парахат кæнун, кæстæр кари
фæсевæди раст надбæл аразун, цубур загъдæй, царди
еугур фæззиндтитæ æма ахсгиаг цаутæ ирдæй æвдист
цæунцæ не ’мдогон финсæги прозаикон уадзимисти дæр.
Гъе еци менеугутæмæ гæсгæ син устур аргъ искодтонцæ
критиктæ. Иристони адæмон финсæг, публицист, критик,
Хетæгкати Къостай номбæл паддзахадон премий лауреат
Мæрзойти Сергей æ критикой уац «Поэти прозæ» - йи Хо-
хойти Энвери поэзи æма прози туххæй финста:«...Йæ
поэтикой уацмысты тæлфы хохаг лæппуйы зæрдæ, удварн. Ис
ын йæхи хъæлæс, йæхи лирикон ахаст ... Къаддæр зоны
чиныгкæсæг Энверы прозæ. Афтæмæй та йын дзæвгар
бантыст алыхуызон жанрты - фыссы уацаутæ, радзырд-
тæ, новеллæтæ, миниатюрæтæ, эссетæ, очерктæ, юморе-
скæтæ».
Еци уадзимисти æхсæнадон царди медæгæ устур ахе-
дундзийнадæбæл дзоргæй, Сергей нæ феронх кодта сæ
автори арæхстдзийнадæ дæр: «Энвер арф æнкъары, -
финста зундгонд критик, - дыгурон æвзаджы рæсугъддзи-
над, арæхстджынæй пайда кæны йæ хæрзаив ахорæнтæй,
хорз арæхсы æрдзы нывтæ æмæ адæймаджы миддунейы
фæзилæнтæ, йæ сагъæстæ, йæ бæллицтæ нывæндынмæ»
(г. «Стыр ныхас», 2006 а., № 6).
Уотæ ма финста зундгонд прозаик æма публицист
Черчесты Хъасболат дæр Хохойти Энвери берæвæрсуг
исфæлдистади туххæй. Йе бафеппайдта: «Афтæ мæм кæсы,
16

242 (^Кохосв ^ивер
цыма Хохойты Энвер йæ прозæйы дæр поэтæй баззад. Йæ
новеллæтæ æмæ йын миниатюрæты схонæн ис прозæйы
фыст æмдзæвгæтæ. «Адæм», «Уарзт», «Цард», «Рист» - сæ
сæргæндтæй дæр бæрæг у сæ мидис. Арф хъуыды, æнкъ-
арæн, сагъæс - уыдоныл амад сты Энверы «зынджы стъæл-
фæнтæ» (г. «Рæстдзинад», 2010 а., № 86).
Гъома, финсæги цубур новеллитæ æма миниатюритæ
лирикон уадзевзити менеугутæй хайгин æнцæ, зæгъгæ,
уæхæн федар гъудимæ æрцудæй критик Хохой - фур-
ти прозаикон уадзимисти æмбурдгонд «Царди асийнæ»
æвзаргæй.
Энвери гъæздуг исфæлдистади тæгкæ зингæдæр
бунæттæй еу ахæссуй, 2010 анзи ин ци бæзгин киунугæ ра-
цудæй «Рыцари Победы» - «Уæлахези хъайтартæ», йе. Аци
киунугæмæ хаст æрцудæнцæ эссетæ, æмдзæвгитæ, уацау
(повесть) «Фæскъæвда хор бон» - æй хецæн сæргæндтæ,
цардæгас адэеймæгути æнæферонхгæнгæ имисуйнæгтæ
æма паддзахадон архивтæй ист бæрæггæнæнтæ. Етæ, ке
зæгъун æй гъæуй, æвдесæнеуæг кæнунцæ, сабурцарду-
арзагæ советон адæмтæ сæ Райгурæн бæсти сæрбæлтау
фашистон æзнæгти нихмæ карз тохти 1941-1945 æнзти ци
егъау бæгъатæрдзийнадæ равдистонцæ, уомæн.
Уадзимисти сæйрагдæр хъайтартæ æнцæ Ирæфи æма
Дигори районти цæргути мийнæвæрттæ, сæ фулдæр ба -
Сурх Дигойрæгтæ. Нæ устур амондæн, еуетæ си нурдæр ма
уодæгас æма æвдесæн æнцæ, ци берæ аллихузон цаутæ,
хъайтартæ æвдист цæунцæ, уонæн. Уæхæн устур киунугæ
ниффинсунмæ, гъай - гъай дæр, гъæуй стур нифсæй
хайгин автор, уомæн æма си нæдæр ести бафтауæн, нæдæр
ба ести рагæлдзæн ес уæлиуон царди æцæгдзийнадæй.
Энвер разиндтæй æцæгæйдæр уæхæн нифсхасти хецау.
Сурх Дигойрæгтæ хуарз зудтонцæ байамунд киуну-

^Но?^п Залетает орёл 243
ги фиццаг эссей хъайтар Хъалати Дзагей фурт Семени. Се
’хсæн исирæзтæй, цардæй дзæвгарæ æнзти кадæ æма
радæй. Уоци сабур зунд æма хæларзæрди хецау уодæскъ-
унæгтугъди рæстæги ци устур æскъуæлхтдзийнæдтæ рав-
диста, уони хæццæ ба æмгъæуккæгти æма киунугæ аргъа-
угути лæмбунæг базонгæ кодта автор. Семён, миномётæй
æхсæг къуари къæмæндир уогæй, хуæрзеуæггонд æрцу-
дæй Намуси æртæ къæпхæней орденемæй, Фидибæсти
дугкаг къæпхæни орденæй æма цуппæрдæс майданемæй.
Уагæвæрдмæ гæсгæ Намуси æртæ къæпхæней ордентæ
райсæг нимад æй Советон Цæдеси бæгъатæрбæл.
Киунуги автори иннæ æмгъæуккаг капитан Бичегку-
ти Бердий фурт Алихан дæр советон хецауадæй берæ
хуæрзеугутæй нимад æрцудæй. Еци тугъдонтæ дууемæй
дæр 1945 анзи 24 июни (хорхæтæни 24-аг бони) архайд-
тонцæ Мæскуй Сурх фæзи цитгин Уæлахези кадæн пара-
ди. Фидибæсти Устур тугъди фæсте Семён куста сæ гъæуи
еумæйаг хæдзаради, Алихан ба Цæгат Иристони паддза-
хадон педагогон институт æнтæстгинæй кастфæцæй æма
æнæзæрдихудтæй куста астæуккаг скъолати историбæл
ахургæнæгæй.
Киунугæ кæсгутæ устур цæмæдесæй базонгæ уод-
зæнæнцæгенерал-лейтенантГацолати Аслæмурзай фурт
Виктори цард æма тугъдон уæлахездзийнæдти хæццæ.
Къамандæ кодта дивизийæн, уой фæсте ба полкæн. Гацо-
лай - фурт æ дессаги тугъдон арæхстдзийнæдти туххæй
хуарзæнхæгонд æрцудæй фараст ордени æма дæс майда-
немæй.
Цард хевастæй æ кæнонтæ кæнуй, зæгъгæ, адæм фæз-
зæгъунцæ. Устур гъулæггагæн, ци æртæ бæгъатæр ту-
гъдоней кой искодтан, етæ се ’носон дуйнемæ тугъд æма
куствæлладæй бацудæнцæ. Етæ стур кади хæццæ нигæд

244 (^Сохоев ^нвср
æрцудæнцæ Дзæуæгигъæуи намуси аллейи. Æрмæст, ав-
тори загъдау: «...уæлахездзау бæгъатæр салдæттæ ба нæ
мæлунцæ». Сæ рохс сорæттæ æносмæ дæр цæрдзæнæн-
цæ сæ уарзон дзиллити зæрдити.
Киунугæ «Рыцари Победы» - «Уæлахези хъайтартæ»
раппæлуйнаг æй, цалдæр уаци æма очеркти æвдист ке
цæунцæ Иристони силгоймæгти фескъуæлхтитæ цар-
десæг тугъди цæфсгæ будурти æма фæллойни, уомæй
дæр. Бæлвурд цаутæ æма дæнцæгтæ æрхæсгæй, автор
Хохой - фурт финсуй: «Девушки Осетии на фронтах войны
стали смелыми и отважными. Ушли в армию
комсомольцами, а вернулись коммунистами. И многие из них стали
труженицами, без устали работали в различных отраслях,
в медицине, в просвещении».
Аци гъæугæ киунугæн раст аргъ искодтонцæ тугъди
æма фæллойни ветерантæ Дзоппойти Юрий æма Хуа-
донти Ехиа. Етæ сæ уац «Девятая книга - к Девятому мая»
финстонцæ: «Данная книга внесёт достойный вклад в
военно - патриотическое воспитание подрастающего
поколения ...» (газета «Владикавказ», 2010, №43).
Ами ма зæгъун æнгъезуй уой æма киунуги айдагъ
фæсевæди гъомбæладæн нæ, фал ма æ бакæсæг кардзуд
адæмæн дæр ее, сæ царди медæгæ ке бафæнзонцæ, уæхæн
хъайтарти сорæттæ. Æ сæйрагдæр хецæндзийнæдтæй еу
æй, публицистикой тæфагæй хайгин ке æй, уой медæгæ.
Автор агайуй царди ахсгиаг фарстатæ: хæрандзийнадæ
æма хорæмбæрæг рæстдзийнадæ, æцæг лæгдзийнадæ
равдесун æма аккаг кадæ искæнун адæмæн, зин рæстæги
кæрæдземæн байанхос кæнун, еу инней фæрци зиндзий-
нæдтæн федар фæллæуун æма берæ æндæр гъуддæгутæ.
Уæхæн пайдайаг рахаст ес евгъуд афæййи финсæг Хо-
хойти Энверæн (Биркъисати Тебойæн) ци нæуæг киунугæ

(^Ногда взлетает орёл 245
рацудæй, «Фæскъæвда хор бон», зæгъгæ, уомæн дæр. Му-
хургонд си æрцудæй киунуги æмном уацау, новеллæ, дууæ
юморески, дæс миниатюри æма этюди.
Уацауи (повести) сюжет æй хумæтæг, æнцойнæ кæнуй
Фидибæсти Устур тугъди æма уой фæсте рæстæгути еу æн-
гом бийнонти цардбæл. Сурх Дигори гъæуи цæрæг Гобети
Афай æма æ уарзон цардæмбал Атауон Мисирæти устур
бийнонти сабур цард æнæнгъæлæги фехалдта æнæхатир
тугъд. Сæ уарзон хестæр хъæболæ Агубе (Агубекир)
Германий тогмондаг фашистти нихмæ æнауæрдон тохи æ цард
æнæфæстæмæфæккæсгæй равардта хъазар Райгурæн
бæсти сæрбæлтау. Æ номбæл байзадæй нæуæг киндзæ
Толдзгуни гъæуккаг кондгин Будауон Надеждæ (Надйа)
цуппармæйдзуд биццеу Владемури хæццæ. Фæлтæрдгин
мадæ Мисирæт æма фидæ Афай ниффæразтонцæ сæ уæз-
зау зиндзийнадæн, сæ æригон ностæ ба зæрдæресгæй æ
уодæнкъаййи фæммарди æртæ анзей фæсте баевгъудæй
йе ’носон дуйнемæ. Владемурæн (Вовикæн) ба æхе загъ-
дау: «Баба мин фидæ иссæй, нана ба -мадæ. Имонаудæрæн
сæмæ папæ æма мамæ дзурдтон». Седзæр сабий ирæзтæй
æмбаргæ æма æгъдаугинæй. Йе ахур æма фæллойнæмæ
тулаваст уогæй, каст фæцæй сугъзæрийнæ майдани хæц-
цæ Сурх Дигори астæуккаг скъола, уой фæсте ба Мæскуй
историон - архивон институт, берæ æнзти фæккуста
Хъалмухъи паддзахадон университета æма нур дæр ма
косуй Цæгат Иристони паддзахадон педагогон институти
историбæл ахургæнæгæй. 2015 анзи ба йе кадгин уавæри
исбæрæг кодта æ 75 анзей юбилей. Æ уарзон уодæмбал
Перисаон Зойи хæццæ исгъомбæл кодтонцæ дууæ кизги
æма биццеу.
Уацауи уæлæнгай байаргъаугæй уадессагæй неци ес.
Æрмæст йи хъайтартæ ци аллихузон уавæрти архайун-

246 (^Кохоев (ёрнбср
цæ, сæ гъудитæ, æнкъарæнтæ æма бæллæнтæ ба киунуги
кæсæги устур дес æма сагъæстæбæл бафтаунцæ. Дæнцæн
æркæсæн Афайи æма Мисирæти вазуггин хъисмæтмæ. Ай-
дагъ сæхе фурти фесæвд нæ, фал ма сæ хæстæгутæ, æмгъ-
æуккæгти зинтæбæл ци устур хъурдохæнтæ бавзурстон-
цæ, уони некæд иронх кодтонцæ, уæддæр архайдтонцæ
лигъз, гъазæн дзурдтæй кæрæдзей рист зæрдитæ барохс
кæнунбæл. Мæнæ сæ еу фембæлди æрфинст. Хæдзари ку-
стадзагъд хецау Афай Хусфæрæки гъæдæй галтæбæл сог-
ти уæрдуни хæццæ фæлладæй исæмбалдæй сæ фæрнæй-
дзаг цæрæн хæдзарæбæл. Устур колдуар ин байгон кодта,
æхе загъдау, сæ «ахсгиагдæр зæрдæлæууæн» биццеу Вла-
демур. Рацæргæ лæг гъазæн æмхасæн дзубандитæ кæнгæ,
сæ фæрнæйдзаг хæдзарæмæ ку бацудæй, уæддæр æ еци
игъæлдзæг уаг нæ раййивта.
- Уа, не ’фсийнæ, стурдигорон Сатана, кæми дæ?
- Ами бæргæ дæн, нæ лæг...
- Гъе ма бабæй нæуæгæй дæ бон хуарз ...
- Дæуæн дæр гъе уотæ!..
- Æз дин зæгъун, Гобей - фурт, ду бабæй гириз кæнис?..
- Атауон, гириз æма нæбæл ходæн бонтæ ахиддæр
кæнæд! Мадта кæдмæти лæкъун, æлхийæрфуг æма хур-
фæмæигъосгæй цæрдзинан?..
Гъе уотемæй сæ сугъдæг зæрдити рахаст æма æновуд
фæллойни фæрци хуæрзæруамæ дууæ цардæмбали фæц-
цардæнцæ, се ’сгъомбæлгонд седзæр сувæллонæй ба, се
’стур амондæн, зæрдæрохсдзийнадæ фæууидтонцæ. Энве-
ри загъдау, «фæскъæвда хор бон дæр фæууй ...»
Аци уацауи (повести) æвдист цæунцæ, царди медæгæ
ци берæ æнæрастдзийнæдтæ, æхсæнадæн фидбилизи ху-
асæ «нæуæгдзийнæдтæ» фæззиндтæй, етæ дæр. Бæргæ ку
нæ адтайуонцæ уоци гъуддæгутæ!..

^Ног^а взлетает орёл 247
Финсæг киунугæ кæсæги æргом аййевæй æздахуй
арахъи фудниуæзтæдзийнадæмæ, киндзæхсæвæртæ,
кувдтити æма зианти раздæри æнзти уæздан, рæсу-
гъд æгъдæуттæ иронхуати фæууагъдмæ, нæ маддæлон
æвзаги æдзæллаг уавæрмæ æма нуриккон царди æн-
дæр ахсгиаг фарстатæмæ. Уоци менеугутæ æргом - æр-
гомæй дзорæг æнцæ, уацауи публицистикой рахастд-
зийнадæбæл.
Дзурд дзурди къахуй, зæгъгæ, фæззæгъунцæ беретæ.
Хохойти Энвери загъдау, еуæй - еу «къулух критиктæ»
уæхæн уадзимис аййевадон æгъдауæй финсæги лæмæ-
гъдзийнадæбæл нимайунцæ. Æрмæст, æцæг финсæг æ
рæстæги царди вазуггин фарстатæй æхе еуварс ке некæд
ласта æма ласуй, йе ба сæмæ нимади дæр нæ фæууй. Кæд,
миййаг, етæ айдагъ «къулух» нæ, фал ма къумух «критик-
тæ» нæ ’нцæ, уæд. Нæхе гениалон финсгутæ Хетæгкати
Къоста æма Малити Геуæргий æнæмæлгæ уадзимистæ
дæр публицистикой рахастдзийнадæй хайгин адтæнцæ,
уой балæдæрун бæргæ æнгъезуй. Нæ номдзуд финсгу-
ти исфæлдистадæ еугурæй дæр нуриккон финсгутæн æй
бафæнзуйнаг скъола. Хохой - фурт еци устур скъолай
æнтæстгинæй ке ахур кæнуй, йе бæрæг æй, æ дæсæймаг
киунуги ци новеллæ, юморескитæ, миниатюритæ æма
этюдтæ мухургонд æрцудæй, уонæй дæр. Уонæми дæр
зундгонд автор æргом кæнуй еугай адæймæгути æма
æхсæнади размæцудæн хъоргæнæг гъæндзийнæдтæ:
силгоймаги æгадæгæнæн миутæ («Сагелæ зæрдæ», «Сил-
гоймаги сосæгдзийнæдтæ»), гæртæнттæ есундзийнадæ
(«Гæртан æви ивар?»), ниййергути иронхуати ниууадзун
сæ зæруайи («Нæ мæгури зæрдæй»), дзилли есбонбæл
хæлæф кæнун, автори загъдау, «прихватизаций» рæуæнт-
тæ - æфсæнттæй («Господин бизнесмен»)...

248 (^Сохоев (^нвер
Биркъисати Тебо тухсуй аланти евгъуд догæй нурмæти
уæнгæ нæ изолтæбæл игъустгонд адæми арæзт заманай
зартæ, цæгъддæлти мелодити гурумухъ ихалгути æнæргъ-
уди миутæбæл дæр.
«Æнæфсæрмæй фæсарæйнаг паддзахæдти зонгæ
цæгъддитæбæл (мелодитæбæл) нæхердигон (надзæла
- мамæла) фæлуорс дзурдбæститæ - текстгондтæ бафта-
унцæ æма, табуафси, аргъ син кæнетæ. Раст, цума нæмæ
композитор замана бакодта æма нæмæ уонæн æнæгъæнæ
Цæдес дæр нæбал ес ... Уоци зартæ цубур рæстæги фæ-
сте игъосгутæй æрбайронхунцæ. Цæмæ? Фиццагидæр, -
адæймаги зæрдæ сæ æхемæ нæ есуй, æгириддæр имæ нæ
гъарунцæ. Дуккагæй ба,тухуаст исберæ ’нцæ ...»
Фæлтæрдгин, нæрæмон финсæг уæхæн композитор-
гондтæ æма заргути хонуй «æлхæд æстъалутæ» ’ма син сæ
нихмæ æвæруй Иристони гъæздуг культури æнæферонх-
гæнгæ устур Стъалутæ: Баллати Владимир, Суанти Фёдор,
Ким, Гогицати Исахъ, Саккати Валери, Тогъойти Таисæ, Хъу-
сати Хъилци, Гульчети Епо, Гъуцъунати Сæрмæт æма иннæ
зундгонд егъау зарæггæнгути æма композитор™. «... сæ
кæдзос уодтæй арт фæццагътонцæ, нæ алайнаг (ирон -ди-
горон) культурæмæ зингæ æвæрæнтæ бахæсгæй», - фин-
суй автор. («Æлхæд стъалути «мæнгæ ’рттивд»).
Гъо, нæкæси, не ’мдогон финсæг Хохойти Энвери
исфæлдистадæмæ сæ гъос æрдардтонцæ нæ республики
зундгонд музыканттæ æма композиторти Цæдес дæр. Гъо-
ма, куд?.. Æ финст зæлланггæнагæ текститæбæл ин музыкæ
еу цалдæремæй ниффинстонцæ. Уотемæй, нæ амондæн,
«райгурдæнцæ»: бийнонти зар, генерал - лейтенант Гацо-
лати Виктори, Хæнæзи гъæуи æма еци гъæуккаг Цæллати
Тебой фондз тугъдон бæгъатæр фуртебæл зартæ. Етæ, ке
зæгъун æй гъæуй, фæццудæнцæ Иристони адæмæй бере-

(^Ко/да бзлетпет орёл 24-9
ти зæрдитæмæ. Уомæ гæсгæ ба уонæн сæ курдиæдтæмæ
гæсгæ ахидт райгъусунцæ бунæттон раидоигъосункæну-
надæ æма телеуинунадæй.
БИЙНОНТИ ЗАР
ХОХОЙТИ ЭНВЕР
Сувæллæнттæн - æз сæ мадæ,
Ду ба хæссис Фиди ном:
Исахустан царди адæ,
Ан сæ фæрци цæрунгъон.
Базард:
Идзулæнтæ - уæ бийнонтæ,
Федар бундор ’ма къæсæр.
Ивулæнтæ цæрæнбонтæ
Уæ хуæрзæруи уæнгæ дæр.
Сувæллæнтæн ба сæ Мадæ -
Цардвæлдесæг зæрин хор,
Кæдзосзæрдæ Уарзонадæй
Игуруй нæуæгбундор.
Базард.
Æй Фидæ ба къæлос мэейæ,
Æрдзæ тунтæ нивæндуй,
Ку рацæуй царди зæйæ,
Уæд тухгиндæр ниййирд уй.
Базард.
Зилдæгæй ба - æстъалутæ,
Кæркæ - мæркæ - идзæхсæн,
Етæ æнцæ нæ Сабийтæ,
Итигъд арв ба - нæ цæрæн.
Базард.

250 (^Сохоев $н6ер
Куд æстæфæн, уотемæй Уæрæсей Федераций жур-
налисттæ æма финсгути Цæдеси, финсгути Цæдести
æгасдуйнеуон æхсæнади иуонг Хохойти Сæлафири фурт
Энвери исфæлдистади цард æвдист цæуй парахат, æма
уой медæгæ æй æ уадзимисти актуалондзийнадæ дæр.
Мæ зæрдæбæл мин æрлæуун кодта цитгин уруссагфинсæг
Иван Бунини зæгъддæлтæ: «Как ни грустно в этом
непонятном мире, он всё же прекрасен, и нам всё - таки страстно
хочется быть счастливым и любить друг друга».
Хохойти Энвер, куд æ поэзии, уотæ æ прозæ æма
публицистикой уадзимисти дæр арæхстгинæй пайда кæнуй
ниййергути гъæздугаййевон фæрæзнитæй царди æцæгд-
зийнадæ ирддæрæй равдесунæн. Уадзимисти æвзаг æй
æхсæст æма æнцонлæдæрæн. Арæх си исæмбæлæн гъ-
осæн æхцæуæн æма зунди пайдайæн адæмон æмбесæнд-
тæбæл дæр: «Нæкæнаги къох, дан, нæ ресагæ», «Зийнади
къах цубур æй», «Гæдзи буни, дан, сойнæ ес», «Рахуæрунæй
рангъæлмæ кæсун хуæздæр æй», «Æргом дзурди къæмæ
нæййес» æма берæ æндæртæ.
Нæ рагон курухон фиддæлти загъдмæ гæсгæ: хуарзд-
зийнадæ ба, дан, дзиллæн еумæйаг æй.
Кæронбæттæни æз дæр мæ зæгъуйнаг «балхий кæнун-
мæ» гъавун: Хохойти Сæлафири фурт Энвер æ ирд
поэтикой, прозаикон æма публицистикой уадзимистæй егъау
æвæрæн бахаста нæ еумæйаг алайнаг (ирон - дигорон)
культурæмæ. Уогæ, хуарздзийнадæн ба кæрон нæййес ...
Нæ зæрдæ зæгъуй Энверæн никки устурдæр æнтæстдзий-
нæдтæ æ фарни кусти. Цæргæси цæстæ, дан, изолмæ уи-
нуй ...
САБАЙТИ СУЛЕЙМАН, профессор, академик, финсæг.
(Киунугæ «Прошлое - зеркало будущего» - «Евгъуд -
федæни айдæнæ», Дзæуæгигъæу 2016 а.)

С^Когда бзлетпет орёл 25 1
РОБАС ÆМА БОРÆМÆЛГЪÆ
(ÆМБЕСОНД - УАЙДУН)
ХОХОЙТИ ЭНВЕР
- Хе серæмæ ка не смотуй, -
Бауарзуй еске дзикка,
И налатдзийнадæ уотæ ’й:
Рæвдаудзæй дæ тилакотæй,
Макæд исуо йе ’мдзæкка!
Еу хор бони борæмæлгъæ
Ниццæйзардта бæласæй.
Робас имæ:
- Уа гъоммæлгъæ,
Ку нæ лæууис ду не ’мрæнгъæ, -
Исгъæр кодта еуварсæй.
- Цæуæн махмæ, цæмæй фунæй
Цурддæр кæнон дæ зартæй,
Ку нин зарай зæрдибунæй
Игъæлдзæг, æнæ тингунæй, -
Тъæпп хаудзæнæ мийнасæй.
Уæд бæласæй борæмæлгъæ
Æрцæйдзурдта æдасæй:
- Уæхæн ном мæбæл - гъоммæлгъæ -
Æнæлæугæй уæ медрæнгъæ
Куд æруадæй æгасæй?..
Цæрун æрдзæн зартæ ’лвесгæй,
Хори тунтæ - мæ уæле ...
Кæд æууилдтон тæрсгæ - резгæй,

252 (^Сохоев $нвер
Тарстдзийнадæ зæрди хезгæй,
Кедæр конд уазал къере?
Нæ мæ фæндуй сирдти астæу
Къириндæстти - уæрæдæс,
Уой фæлтауги еу тар цъаси
Дæу хузæнттæй æз еуварси
Исараздзæн мæхе къæс...
Робас мæстæй рацавддор æй,
Уæхæн дзуапп си нæ хизта:
- Барæнæуай!.. - фурæзморæй,
Фудæлгъиститæ лæхоргæй,
Рохс федогмæ æвзиста.
ХОРОШЕЕ ВИДИТСЯ ...
Творец не может не творить,
как не может не греметь гром.
Р. Роллан
Мне хорошо знакомы стихи немолодого уже
несомненно талантливого поэта Энвера Хохоева. Сердца
многочисленных любителей поэзии он подкупает своим тонким
лиризмом, душевной чистотой - доброжелательностью
и откровенностью. Ход мысли - от частного к общему, от
личного к общенародному ... Раздумья о собственной
судьбе, судьбе своей деревни - малой родины восходят к
раздумьям о судьбе большой Родины - России.
Автор воспевает неповторимую красоту родной
многострадальной матушки - древней земли Алании - Иристо-
на, а произведения сами свежи и оригинальны.

(^Когдп взлетает орёл 253
Своим талантом и трудолюбием Энвер Хохоев снискал
уважение многих читателей и литераторов нашей
многонациональной республики, да и за её пределами.
Неспроста говорят в народе: «Хорошее видится даже и
на большом расстоянии».
АХСАРБЕК ЧЕДЖЕМОВ (ЧЕГЕМ),
народный поэт РСО-А.
(Книга «Прошлое - зеркало будущего» - «Евгъуд -
федæни айдæнæ», Дзæуæгигъæу 2016 а.)
БÆЛАСÆ УЕДÆГТÆЙ ИРÆЗУЙ
(Эссейæй скъуддзæгтæ)
«ÆНÆЗОНГÆ ÆНГОМТУХТ КЪУБУЛОЙНÆ»
Аци агъаззаг æма нæуæг киунуги автор Хохойти Сæла-
фири хестæр фурт Энвери (Биркъисати Тебой кенæ ба
Бæгъæнбæдти Елбердий) уотæ ку бафарстон, Мæстиноки
гъæу æма Мæстинокæгтæбæл уотæ æновуд баст цæмæ
дæ, зæгъгæ, уæд мин уайтагъддæр æ æнæзонгæ æн-
гомтухт «къубулойнæ сабургай ихалунбæл фæцæй»: «Фиц-
цагидæр, нæ фидимадæ (мах æй фурбоцæй Киндзæ хони-
анæ) адтæй сумах - Мæстиноки гъæуккаг Хъойбайти Тасой
фурт Николай (Къалай) æма æ цардæмбал Зурауон Нагъуи
хестæр кизгæ Хадизæт. Кæд ескæд фегъустайсæ уæхæн
хабар: еу къæбæда финддæсанздзуд Æхсæйуаг кизгæмæ
мийнæвæрттæ æрбарвистонцæ Хъойбайтæ Мæстинокæй.
Иуазгутæн фусунтæ уайтагъддæр балæдæрун кодтонцæ
сæ цубур дзуапп: - Бахатри кæнтæ ... Махмæ лæгмæ дæт-
туйнаг кизгæ нæма ес ... Фæстæдæр ба бæрæг уодзæнæй

254 (^ХохоеЗ (фнбер
... Æвзонг къæрцгъос кизгæ, уоци æнаразий зæгъддæлтæ
фегъосгæй, фæрсаг аварæй æрбадзурдта: - ... Лæгмæ мæ
радтетæ, дзæгъæлбадтæй ба мæбæл ци æфтуйуй?.. - Уой
адæбæл уоци кизгæ лæгмæ æрцудæй. Дзæгъæлбадт ин,
гъай - гъай дæр, нæ рауадæй. Устур еунæг Хуцау син авд
адгин сувæллони бæргæ балæвар кодта, фал ... Сæ хæд-
зардарæг хъиамæтгин фидæ Хъойбайти Николай (Къала)
æлгъист зиндони амæттаг æнæнгъæлæги фæцæй. Цума
цæмæ?.. Дур ~ Дури гъæуи еумæйаг хæдзаради кладов-
щикæй куста æма ибæл 1937 анзи (политикой репресси-
ти æлгъист рæстæги) æмгъæуккаг æдзæстуарзон - ируст
цъуххæсгутæй цалдæремæй барадон оргæнтæмæ багъаст
кодтонцæ: Хъойбайти Николай (Къала), дан, нæ колхози
хуæлцæ: фидæй, дзолæй ... ку бахуардта, зæгъгæ ...
Ахæстдони устур бийнонти фиди æнæнцойнæ зæрдæ
æ фурмæстæй ратудта ...
Уоци æверхъау хабар æримисæггаг нæй, адтæй æцæг.
Растдæр зæгъгæй ба, етæ адтæнцæ мæ фидимадæ Хъойба-
он Хадизæти цардæфхуæрд ниййергутæ: Николай (Къала)
æма Зураон Нагъуæ.
Дуккагæй ба, нæ хестæр фурт Алани уарзон уодæнкъ-
ай Мурити Юриййи (Юркини) хестæр фурт Валерий
(Валик дæр æй фæххонунцæ), уой хестæр гурведауцæ кизгæ
Алёнæ æй. Анзи разæй Хохойти сабур æма кадгин мугга-
гæн еу ма фуригъоли хузæн цæхæрцæстæ рæуæхснæг
биццеу - Дамири балæвар кодта Дуйней фарнæ ...
Финсæг Хохойти Энвери хестæр фурт Алан æма нæхе
Мæстинокаг рæсугъд кизгæ Мурион Алёнæн авд сувæлло-
ней хестæр фæууæд сæ фиццаг адгин бæдолæ - Дамир!!!

^Кмда 6зле тает орёл 255
ЕВГЪУД РÆСТÆГ - НУРИ ЦАРДИ АЙДÆНÆ
Нур ба аци киунуги туххæй ма мæн фæндуй æргом -
æргомæй еу къуар гъудий раргом кæнун. Аци киунугæ стъ-
олæбæлдаргæ æй, зæгъгæ, федарæй, уæдта æдзæстхезæй
зæгъун æй мæ бон. Цæмæ? Евгъуд рæстæг, дан, нуриккон
зин царди ирд æма агъазйау айдæнæ æй. Хъæбæр раст!..
Ци ’й сосæг кæнæн: нури доги ни беретæ сæ бабатæ æма
нанатæй изолдæр хæстæгутæй неке нæмттæ зонунцæ. Ку
сæ бафæрсай: дæ бабати æма нанати нæмттæ цитæ хунд-
тæнцæ, ке хуæрифурттæ адтæнцæ, хонхи кæци гъæуæй
ралигъдайтæ, уæ рохс ковæндонæ кæми ’й, циуавæр
изæдтæ ’ма идаугутæмæ коветæ æма уотæ идарддæр, уæд
дин æнхæст дзуæппитæ нецихузи ратдзæнæнцæ. Йе ба
цæбæл дзорæг æй? Йе ба уобæл дзорæг æй æма сæ ний-
йергутæ син еци хабæрттæ некæд ракодтонцæ. Æвæдзи
сæ сæхуæдтæ дæр дзæбæх нæ зонунцæ. Дзæгъæли нæ
курухон фиддæлтæ уотæ нæ зæгъиуонцæ: бæласæ, дан, æ
уедæгтæй ирæзуй. Гъома? Хестæр адæм гъæуама нæ алан-
ти гъæздуг культурæ, æгъдау, æвзаг, аланти кодекс
арифметики хаттикæнуни таблици хузæн зононцæ æма сæбæл
сæ кæстæрти дæр ахур кæнонцæ. Кæстæр хестæрбæл ци
уинуй, уой фæнзуй.
Нæ устур амондæн, аци пайдайаг киунуги уоци хабæрт-
тæ æгасæй дæр финст æрцудæнцæ. Мæнæ устур бегъелий
багъæуаги рæстæги аллихузи æвæрæнтæ куд хуарзæн
фæуунцæ, уотæ байамунд киунуги дæр нæ дзурддзæугæ
фиддæлти евгъуди историй цæмæдесаг хабæрттæ, царди
æгъдæуттæ, зиани æма цийнæдзийнади хе куд даргæ ’й,
цал рæнгъи æма кувди кæнгææй ...
Нæ фиддæлти хуæрзадæ хуæруйнæгтæй берети мæр-
диронх, устур гъулæггагæн, ку фæцан. Хумæтæги къеретæ

256 (^Сохоеб (фнбер
дæр ни бæрæгбæнттæмæ ефстæгтæй уæлдай сæ цæрæн
хæдзæртти ку некебал кæнуй, бæгæни æма арахъ дæр æхе
хæдзари некебал уадзуй æма фицуй. Уогæ, нæкæнаги къох,
дан, нæресагæ...
Еске конд, тукани æлхæд къеретæ, кедæр фидигъзæ-
ли æртæ фæрскъи, фиртони сæр дæ фингæбæл хестæр
нæлгоймæгти размæ куд гъæуама æривæрай æма сæ ци
цæсгомæй раковун кæнай, Бæрзонди бадæгæй хуарздзий-
нæдтæ куд ракорай?!. Еу кедæр загъдау, æхе хъиамæтæй
цæрæг адæймаг дæр бæрæгбони Устур Хуцаумæ фæк-
ковуй, берæ дзæбæхдзийнæдтæ си бийнонтæн фæкко-
руй, давæг лæг дæр - уотæ. Æрмæст кæрæф къæрнихи
бæзгин фингæ ба даргъдæр фæуу.й, уæдта хецауеуæг ка
фæккæнуй, уонæн ба сæ фæрстæмæ сæ «рауон - циу-
он зæбæтæстæргутæ» дæр гъуддагхузæй æнгом ку
æрбалæуунцæ, аллихузи телакотæ кæнгæй. Уони кой
кæнгæй, уæдта уонæмæ лæмбунæг кæсгæй, мæ зæрди
æрæфтудæй зундгонд финсæг Хохойти Энвери еу æмд-
зæвгæ æма уин æй уæ тæрхонмæ хæссун:

(2р{о?%а взлетает орёл 257
ОТВЕТ ПОДХАЛИМУ
Честность умирает, когда продаётся.
(Французская пословица)
Уйду! Пусть буду я гонимым,
Мне право лучше всякий раз
Не видеть вовсе подхалимов,
Чем наблюдать их перепляс,
И суетиться с умным видом,
Вертеться, как веретено...
Сидеть вдвоём в седле джигитам
Не подобает всё равно.
Юла снует без передышки,
Но как же всё - таки смешны
Её заботы и делишки,
Коль поглядеть со стороны!..
Уо, нæкæси, аци бæзгин æма устур киунугæ айдагъ Мæ-
стинокæгтæбæл финст нæй. Дигори ком си ирд, агъазйау
айдæнæмæ кæсæгау, дзæбæх зиннуй. Хуæнхаг рагон æма
нуриккон гъæути хабæрттæ дæр си ее: ка кæци гъæуæй
ралигъдæй, циуавæр бæрæгбæнттæ сæмæ адтæй, цæу-
гæдæнтти нæмттæ куд хуннунцæ ...
УОРС ÆЙ УОРС, САУÆЙ БА САУ ЗАГЪДÆУМ ...
Уорсæй æрмæстдæр уорс зæгъун гъæуй, сауæй ба - сау.
Æндæр некуд!.. Хохойти Энвер, куд дæсни этнограф уотæ,
бакодта устур пайдайаг куст. Нæ республики паддзахадон
архивти еу æма дууæ хатти цалдæргай сахæттæ бадун ба-
17

258 ^Сохоев (Е>)н6ер
гъудæй? Мадта! Лæгти изæдæн табу уæд, уой загъдау йи
мæгур лæгæн: дæхуæдæг дæр ку нæ фезмæлай, уæд хуæд-
цæугæ дзæбæх цард ба кæмæн ес? Некæмæн!
Мадта, куд устур искурдиади хецау, финсæг æма фæл-
тæрдгин журналист уотæ дæр, Хохой - фуртæн æ уадзи-
мистæ æнцæ дигоронау, иронау æма уруссагау финст.
Хуæрз цубур гъудийæдтæй хумæтæг æнцонлæдæрæн
æвзагæй æ финститæ æнцæ киунугæ аргъауæги зæрдæмæ
арф гъарагæ. Кедæртау, кæмæдæр гæсгæ «тухлæмæрст,
финститæ «нæ кæнуй, уа - нæуайæй, кадгин нæмттæ æма
æндæрхузи хуæрзеугутæ райсуни туххæй ескети дæл-
базуртæмæ дæр нæ буруй, «къелтæстæр» миутæ имæ
æгадæ кæсунцæ, уæдта неке ма «уæлфадбæл рафсарстæй».
Раст зæгъгæй, Сæлафири хестæр фуртæн æ бон кæми, ци
гъуддаги (гъуддæгти) фæууй, уоми ба æригон финсæг фæл-
тæрæн дæр цæстуарзонæй фæййагъаз кæнуй. Авд финсæ-
ги æма æхсæз журналистемæн йе ниффинста рекоменда-
цитæ æма етæ дæр ист æрцудæнцæ Уæрæсей Федераций
финсгути æма журналист™ Цæдестæмæ, уæдта финсгути
Цæдести æгасдуйнеуон æхсæнадæмæ.
Энвер æхе лигъстаги ниллæг бунатмæ некæдма æру-
агъта. Йе некæд некæбæл гадзирахатæй рацудæй: еске
«рауæйæ - ралхæнгути» нимæдзи нæй æма уомæй ба нæ
кадгин Хуцауæй - устур боз!.. Нæ рагон уорсрехæгин фид-
дæлти загъдау: аслан ном лæггæнæг нæй! Нæ Иристони -
Аланистони рагæй - æрæгæмæ дæр зæнхон адæймагæн
намус æма кадæ кæнунцæ æма кодтонцæ æрмæстдæр æ
исконд гъуддæгутæмæ гæсгæ. Адæми цæстæ уинагæ ке ’й,
уой ба иронх кæнун некæддæр гъæуй.
Нуриккон финсгутæ æма пенсимæ рацæуни фæсте пен-
сиесгутæ - «финсæггондтæй», еу кедæртау Хохой - фурт,
мах æма æхе устур амондæн, еци еу кенæ ба цалдæр уад-

(^Когда взлетает орёл 259
зимиси (кæд сæ уотæ исхонун æнгъезуй, уæд) «сæри æма
зæрди хурфи фунх гъæуагæй» нæ ниммухур кæнуй тæвд-
хæлæфæй районти, республикой газзетти æма хе финан-
сон уагъд киунугути. Йе, цума цæбæл дзорæг æй?..
Энвер æй æхецæй беритæ домагæ, æргомдзурд, уæд-
та ма кустгъон фæлтæрдгин гъомбæлгæнæг. Уобæл, æр-
гом - æргомæй, дзорæг æй мæнæ аци пайдайаг нæуæг,
устур æма бæзгин киунугæ дæр. Гъо, хæдæгай, айæ æй Хо-
хой - фурти æстдæсæймаг киунугæ. Никки ба ма еу ахсги-
аг гъуддагæн дæр æнæ зæгъæн нæййес. Æвæццæгæн, йе
æй исфæлдистадон косæги сæйрагдæр фарста. Гъома?..
Хохойти Энвери финст киунугутæ тукæнтти устур тæрх-
гутæбæл берæ рæстæги нæ радзебæлунцæ, кедæрти бæз-
гин киунугутау, «ругтæ нæ нихъуæрунцæ ...» Йе ба еума
хатт дæр цæбæл дзоруй? Финсæг, журналист æма
этнограф Хохойти Сæлафири (Сæлай) хестæр фурт Энверæн ес
æхе киунугæ кæсгутæ. Уонæн зæрдтаг лæвари хузæн æй,
æ берæвæрсуг фæллойнæ, æ цæрæццаг исфæлдистадæ,
еумæ райсгæй. Кæд, миййаг, раст нæ дæн, уæдта мин ха-
тирæй фæууæд. Рæдуйгæ ба, дан, зæнхон адæмæй ка нæ
кæнуй. Уогæ, уæларвон зæрийнæ хорæй уазал къирхуз
мæйæ куд зæгъдзæнæ?! Некуд!.. Æмхузæнæй сæмæ æги-
риддæр ку неци ес.
Киунугæ «Под Белой горой Мастинока» - («Уорс хон-
хи бунмæ Мæстиноки» редактор Тъурити (Гæуисти
Семени кизгæ) Светланæ (Светæ) æма редакцион коллегий
иуæнгтæ: Аркъаути Данели фурт Кермен, Байти Сосник-
ки фурт Максим, Бесати Сергей фурт Владимир, Гæуисти
Тотурбеги фурт Николай (Коля), Дзагурти Хаджеумари
фурт Ахурбек, Хæтæгти Хъазбеги фурт Артур, Хъойбайти
Сналихъой фурт Виктор æма Мурити Æхсари фурт Игори
номæй зундгонд финсæг, журналист æма этнограф Хо-

260 (Е^Сохоеб (э)н6ер
хойти Сæлафири фурт Энверæн (Биркъисати Тебойæн)
зæрдибунæй арфæ кæнун: дæ рæсугъд æма цардбæллон
бæдæлтти бæдæлтти хортæй бафсæдæ! Ка дæ уарзуй уони
фæндонуæддæцард!
Энвер, фарнæ дæмæ бадзорæд! Мах ба дин цибæлæй
æнгъæлмæ кæсдзинан дæ иннæ ауæхæн барæуадзæ æма
пайдайаг нæуæг киунугæмæ дæр.
Итигъд арви «паддзах» Цæргæс, дан, æрмæстдæр
уæлвонги тæхгæй, арвæсгарæнтæ гæнгæй федауй ...
Редколлегий курдиадæмæ гæсгæ -
(ТЪУРИТИ (ГÆУИСОН) СВЕТЛАНÆ.
(Киунугæ «Под Белой горой Мастинока» - («Уорс хонхи
бунмæ Мæстинокæ», Владикавказ 2017
ÆВЕППАЙДИ ХÆРХÆМБÆЛДÆ
ХОХОЙТИ ЭНВЕР
Уарзондзийнадæ ... еунæг йе хъазардæр æй
гъæздугдзинадæй, кадæ
æма курухондзийнадæй ... хъазардæр,
цардæн æхецæй, уой туххæй æма
цардæн дæр ма нæ аргъ кæнуй,
æма нæ тæрсуй мæлæтæй.
(А. И. Куприн, уруссаг финсæг)
Дæ кæддæри серебарæ
Цонги стæвдæн дууæ биди
Кедæр цилле сæрбæттæн
Ку бакодта æхе барæ,
Æвеппайди хæрхæмбæлди
Иссæй дæ Уарзт зин сæттæн.
Адтæй сабий дæ гъæбеси,
Цард уидтай ду æ цæсгони,

(^Хогдп взлетает орёл 26 1
Равардтон уин æз мæ над.
Ду не сдзоргæй, нæ ниррезгæй,
Нæ зудтай мæн, цæветтонгæ,
Уотæ севгъудтæ уайтагъд.
Фурсонтæй æз ба тегъæмæ
Стур цибæлæй уæ фæстети
Бæргæ кодтон æрра каст...
Хицæй мардтæн Ромеомæ,
Æримистон уæд Джульетти
Æгæрон имонаутафст,
Фал, куй рæйæгау мегъæмæ ...
А зæнхæбæл, рохс дуйнети
Ци тухгин æй æдта Уарзт!..
Къелти уæнгæ уæгъдебарæ
Цонги бæздæн дууæ биди
Кедæр цилле сæрбæттæн
Ехх, бакодта æхе барæ ...
Куд бацæуон еске «симди»,
Ци ма кæнон мæ зæрдæн!..
ЭНВЕР ЛУЧЕЗАРНЫЙ
Энвер Салафирович (Савельевич) Хохоев - член Союза
писателей, Союза журналистов России, Международного
сообщества писательских организаций, пишущий на двух
языках - осетинском и русском, делегат II съезда писателей
Северной и Южной Осетий (2013) и делегат I съезда
работников культуры РСО-Алания (2014), дипломант конкурса
журналистов РСО-Алания к 65-й годовщине Великой
Победы, награждён двумя Почётными Грамотами за вклад в
национальную литературу Министерством Культуры РСО-
Алания и за большой вклад в деле восстановления
доброго имени реабилитированных, увековечение памяти жертв

262 с&охоеб $нбср
политических репрессий общероссийской общественной
благотворительной организацией инвалидов - жертв
политических репрессий, заместитель председателя Северо
- Осетинской благотворительной организации
пенсионеров и инвалидов жертв политических репрессий «Но-
марæн» - («Память»), поэт, прозаик, публицист, этнограф,
литературный критик, переводчик, читатели его знают под
псевдонимами Елберди Бæгъæнбæдти, Тебо Биркъисати и
Энвер Лучезарный (потому что его имя именно так
переводится с арабского языка!). В настоящее время возглавляет
секцию поэзии при Союзе писателей Осетии. Энвер Сала-
фирович пишет басни, очерки, эссе, новеллы, юморески,
поэмы, повести, миниатюры, рассказы, рецензии на книги,
публикуется как в республиканских, так и в федеральных
средствах массовой информации.
- В День писателя ему
Поздравления мы пишем,
Славному творцу, тому,
Чьи слова мы часто слышим...
Пишет в прозе ли роман,
Стихотворную ль поэму,
В нас развеет он туман,
Проведёт он счастья тему.
Лучезарному народ
Пожелать готов задаром
Много новых строк и од
Да побольше гонораров!!!
Книга «Под Белой горой Мастинока» -
(«Уорс хонхи бунмæ Мæстинокæ»),
Владикавказ 2017

(<=р{ог$а взлетает орел 263
ПОЭЗИЯ СБЛИЖАЕТ НАРОДЫ
Автор: ДАГЕСТАНСКАЯ ПРАВДА
24.03.2017. Рубрика: Общество
В день весеннего равноденствия, 21 марта, любители
поэтического слова отмечали Всемирный день поэзии.
Кому-то может показаться, что людям сегодня не до
стихов. На самом деле это не так: стихи были и остаются той
формой выражения чувств, которая помогает запечатлеть
в памяти дорогого вам человека всё то, что вы так долго
хотели сказать.
В 1998 году в России была создана Академия поэзии,
призванная поддерживать одаренных представителей
молодого поколения, даровать себе и своим читателям свет и
радость бытия, развивать традиции русского
поэтического слова. Первыми поэтами, удостоенными высокого
звания академика этой организации, стали Владимир Цыбин,
Расул Гамзатов, Анатолий Жигулин.
Сегодня ведётся активная работа по открытию
филиалов Академии поэзии в отдалённых от центра регионах
России и ближнего зарубежья. Уже действуют такие
филиалы в Томске (Западно - Сибирский регион) и в Махачкале
(Северо - Кавказский регион). Северокавказским
филиалом руководит известный дагестанский поэт, член -
корреспондент Академии поэзии, член Союза писателей
России, автор многих книг Магомед Насрулаев. Идея её
создания принадлежит другому известному поэту Валентину
Устинову.
Современная Академия поэзии, приняв созидательные
посылы предшественников (Брюсова, Гумилева и других),
поставила перед собой сложные задачи, устремилась к
более высоким целям, таким, как объединение многочислен-

264 <^Х,охоев $нвер
ных литературных направлений вокруг ежегодного
альманаха «Академия поэзии». В нём печатаются стихи
армянских, азербайджанских, грузинских, белорусских, русских
поэтов, живущих во Франции, Англии, Америке. Ежегодно
в Москве издаётся антология, в которую включаются
лучшие произведения дагестанских авторов, подготовленные
Северо - Кавказским филиалом (чаще всего печатают
стихи дагестанских поэтов Бадрутдина Магомедова, Тимура
Раджабова, Максима Алимова). А в городах и сёлах
Дагестана проводятся презентации книг, встречи с читателями.
Как говорит Магомед Насрулаев, обойтись можно без
многого, но без поэзии жизнь была бы серой и пресной.
Читайте стихи, пробуйте перо! Мы решили познакомить
читателей с произведениями современных
северокавказских поэтов.
ЗАМИРСАИДОВ

<^Ко/да 6зле тает орёл 265
о Л » -
ТИШИНУ КАЧАЕТ ВЕТЕР
Тишину качает ветер.
Стебли трав зашелестели.
Луг росою вымыт. Светит.
И родник журчит в ущелье.
Захотелось пить. О чудо!
Может, сон - боюсь проснуться.
Ковш висит. Он здесь откуда ...
Как к нему мне дотянуться.
ЭНВЕРХОХОЕВ (Осетия)
Перевод А. Миголь
УПАВШИЙ ЛИСТ
Сорвавшись, желтый лист упал
В мои протянутые руки.
Он обреченно трепетал
Под угасающие звуки...
Осенний ветер не вникал
В удел печальный листопада,
С листвою танго танцевал,
На жертву равнодушно глядя.
Я холодела от тоски,
Упавший лист к груди прижала.
Желание его спасти
Лишь безысходность обнажало.
РАИСА ДИДИГОВА (Ингушетия)

(^Кохоев (фнбер
СВЕРШИЛОСЬ
Неужто зря о гибельных обманах
Тебя старались мы предупреждать?
Свершилось. В незалеченные раны
Оружие направлено опять.
Напрасный шум, и всё вокруг спокойно?
Не видишь ты, что этот шум вот - вот,
Вмиг породив неистовые волны,
В сражений гром для нас перерастет.
А для тебя с твоим лукавым даром
Искать тропинку легкую в судьбе?
Опять гасить вторжения пожары
В Чечне придётся вовсе не тебе...
АДАМ АХМАТУКАЕВ (Чечня)

<ф{ог.))а Налетает орёл 267

268 ^Кохоев $н6с[>
__
КСТАТИ
КАЗБЕК ХАРИТОНОВИЧ БЯСОВ, известный учёный,
доктор сельскохозяйственных наук, профессор, заслуженный
деятель науки Российской Федерации, известный в
родной Осетии и далеко за её пределами своими трудами в
области природных ресурсов, повышения плодородия
эродированных земель.
Предлагаем вниманию читателей несколько изречений
профессора К.Х. Бясова.
1. ДВЕ ГРУППЫ ЛЮДЕЙ
Существует две группы людей:
Одна группа людей говорит не то, что думает, и
достигает то, что думает; другая - говорит то, что думает и не
достигает то, что думает.

(^Когда взлетает орёл 269
2. МОЛОДОСТЬ
Молодость - красивый сон. Знания отнимают её
сладость, и превращает в реальную действительность. Придёт
ли день, когда люди помирят сны молодости со сладостью
познания. Придёт ли день, когда учителем человека станет
природа, законом - человечность, а школой - жизнь.
3. РАДОСТЬ И РАЗОЧАРОВАНИЕ
Как легко и хорошо живётся человеку, когда он мир -
жизнь, воспринимает по картинам художников, по
произведениям писателей, и какое разочарование, когда
человек сталкивается лицом к лицу с жизнью без красок.
4. ЧЕЛОВЕЧЕСТВО
Человечество находится во сне, пробуждаясь
временами, и, тогда, как могучие волны океана, разбивают
гранитные преграды, и выходит из оков на свободу слова,
счастья и жизни!
5.0, ЛЮДИ!
О, люди! Жаждущие жизни счастья, давайте изобретём
вместо ракет, будильник (колокол), чей звон бы разбудил
людей земного шара от вечного сна и безмолвия. Пусть
могучая волна народа сломит преграды на пути свободы
и выйдет на широкий простор жизни.
Волны людские - это героическая песня на мотив
свободы.
б.Я...
Я - часть времени. Я - вечность и в этом моё единство
со временем. Я радуюсь и огорчаюсь, легко
перевоплощаюсь, в этом моё противоречие со временем.
7. ЗАКОНЫ ПРИРОДЫ
О, природа моя, твои законы прекрасны. Я доставляю
великую радость нуждающимся во мне. В момент
великого перевоплощения меня, Вы будете угрожать наложить на

270 (^Кохоеб <$нвер
— >^Т =
себя руки, но тягостное для Вас время пройдёт (кончится),
и, уходя в другую жизнь (другой мир) я буду спокоен за
Вашу.
«... РАСПРАВИВ КРЫЛЬЯ, ПАРИТЬ НАД ЗЕМЛЁЙ»
Эссе
Быть может, в Лете не потонет
Строфа, слагаемая мной ...
А.С.Пушкин
Простота, правда и естественность -
вот три великих принципа прекрасного
во всех произведениях искусства.
Глюк Христоф Виллибальд,
немецкий композитор.
А сердце народа!
Как нива оно,
Где светлые всходы
Взрастить мне дано ...
Коста Хетагуров
Каждый большой или маленький народ имеет, конечно
же, своих уважаемых избранников в жизни и, как
правило, ими становятся только те, кто посвятил или посвящает
свою жизнь служению родному народу. И тут как не
вспомнить стихотворные строки одного поэта:
- Кто служа великим целям века,
Жизнь свою всецело отдаёт
На борьбу за брата - человека,
Только тот себя переживёт.
Для малочисленного дигорского народа таким
почётным избранником стал народный поэт Георгий Гадоевич
Малиев (Геомал, Малити Геуæрги), но, к нашему большому
счастью, наряду с ним были и есть такие маститые писа-

^Когда взлетает орёл 27 1
тели нашей родной литературы, как Блашка Майрансауо-
вич Гурдзибеев (Власий Гурджибеков), Тазрет Урусбиевич
Бесаев (Бесати Тазе), Созур Курманович Баграев (Багъæра-
ти Созур) Казбек Тимофеевич Казбеков (Хъазбекти Хъаз-
бек), Таймураз Гацирович Тетцоев (Тетцойти Таймураз), а
из современных писателей я бы хотел выделить Энвера
Салафировича (Савельевича) Хохоева (Хохойти Энвер -
Биркъисати Тебо). Он член международного Сообщества
писательских организаций, клуба писателей Кавказа,
Союза писателей и Союза журналистов Российской
Федерации, является автором девятнадцати книг. Воспитанный
на лучших традициях своего свободолюбивого народа, он
- Энвер Хохоев, становится как писатель очень близким и
родным для своего многострадального народа и
многочисленных читателей его книг. В его произведениях очень
интересно описывается эпоха как прошла жизнь
трудового старшего поколения (с её плюсами и минусами), о тех
наших некоторых современниках, которые ошибаются в
простых или сложных жизненных ситуациях. Автор сумел
нам показать мастерски, будто в многосерийном
художественном кинофильме, как героически боролось наше
старшее поколение за установление Советской власти в
Осетии и как храбро воевали против фашистской
Германии наши земляки, защищая свою Родину.
Быть человеком - значит быть бесстрашным борцом в
жизни. Ещё великий русский критик В. Г. Белинский писал:
«Борьба есть условие жизни: жизнь умирает, когда
оканчивается борьба».Что и говорить: все мы - дети матушки
- природы. Творческие люди особенно хорошо чувствуют
и знают природу, её тайную жизнь. Яркий пример тому -
жизнь и творчество Энвера Салафировича Хохоева. Он
подчеркнул в своих разно - жанровых художественных

272 <^Х,охоев $н6ер
произведениях, какими нелёгкими путями - дорогами
можно добиться желаемых успехов в нашей загадочной
жизни на современном историческом этапе. Писатель в
меру своих возможностей сопоставил образование
населения в трудную эпоху Советской власти и в настоящее
время.
Неспроста у нас в народе говорят: человеческая
совесть - мерило жизни. Да, да. Это, действительно, так. Эн-
вер открыто высказывает то, что нынешнюю молодёжь
интересует только лишь одно, то бишь, как без особого
напряжённого труда можно заработать или своровать
(присвоить чужие) деньги и как некоторые представители из
нынешнего молодого поколения во главу угла ставят
только финансы, а по - современному выражаясь - бабло. Как
нестранно из - за денег друг на друга некоторые наши
современники смотрят как на врагов, не берут во внимание
даже свои близкие или родственные отношения. Это, что и
говорить, в конечном итоге, очень отрицательно влияет на
уклад и культуру жизни современного осетина.
Автор очень своевременно и уместно поднимает на
страницах своих книг также немаловажные вопросы
нравственного воспитания подрастающего поколения,
которым всегда при любом социальном развитии общество,
государство уделяло огромное внимание, убедительно
показывая отношение людей младшего возраста к
старшим, уважение мужчины к женщине и так далее.
В книге «Возвращение к бессмертию» Энвер Салафи-
рович описывает, как по личной инициативе осетинского
прозаика, публициста и общественного деятеля Сармата
Урусбиевича Косирати (Къосирати Сæрмæт) в 1924 г. при
Московской ассоциации пролетарских писателей была
создана осетинская секция пролетарских писателей «Зиу», в

(ф{о?$а Сшстает орел 273
организационное бюро которой вошли Сармат Косирати,
Созырыко Кулаев и Георгий Кокиев.
Он рассказал и познакомил нас также с
мужественными людьми, до последней капли крови преданных
Советской власти. Среди них были Цагаев Дзабола Налукович и
Тогоев Данел Николаевич. Они были большими друзьями,
как по совместной работе за быстрейшее установление
Советской власти в Осетии, так и в повседневной жизни.
Между ними была настоящая крепкая мужская дружба.
Дзабола Налукович Цагаев начал свою трудовую
деятельность на посту председателя коллективного
хозяйства имени Хаджиомара Ельбиздикоевича Гетоева с. Сурх
Дигора, а последняя занимаемая должность у него была -
председатель земельного отдела Ирафского района.
Данел Николаевич Тогоев - легендарный нарком,
активный участник февральской и октябрьской революций,
кавалер ордена Трудового Красного Знамени. Он был в
последствии арестован по сфабрикованному уголовному
делу (надуманная кляуза).
К большому сожалению, Дзабола Налуковичу Цагаеву
не суждено было вернуться из тюрьмы в родную Осетию, а
Данел Николаевич Тогоев был беспощадно расстрелян ...
Ещё одна незавидная участь постигла и другого
осетинского поэта, прозаика, публициста и общественного
деятеля Георгия Гадоевича Малиева. Он был осужден, как
политический изменник Родины и был отправлен на Север
для дальнейшего отбывания своего срока наказания. К
сожалению, он оттуда больше не воротился домой.
В одном из лучших своих стихотворений «Орёл -
пленник» Георгий Малиев пишет:
- Для чего вы меня заключили
В эту клетку жестокой рукой,
18

274 <&,охое{ (ёрнвер
Для чего так безбожно лишили
Вы меня моей воли святой?
Я рождён для свободы воздушной,
Отворите же клетку скорее.
В другой своей книге «Рыцари Победы» - («Уæлахези
Хъайтартæ» автор убедительно показал и успешно сумел
передать новому молодому поколению чувство высокой
нравственности и смысл лучших традиций предыдущего
поколения.
Чтобы увековечить священную память скоропостижно
ушедших патриотов нашей страны Энвер Салафирович
приводит очень удачный эпиграф:
«Пусть не думают, что мёртвые не слышат,
Когда о них потомки говорят.»
Ю. МОРОЗОВ
Он как истинный сын своего героического
свободолюбивого народа рассказал нам о ярких подвигах и
героических поступках на полях неравных кровопролитных боёв
в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг. Посвятил им
своё стихотворение, где он родную мать удачно
сравнивает с любимой щедрой землёй. Написал, как великий
Советский народ совершал подвиг за подвигом и эти подвиги
бессмертны.
И как тут не вспомнить яркие поэтические строки
Джорджа Байрона:
- Пока свободен твой народ,
Он позабыть тебя не в силах.
Ты пал! Но кровь твоя течёт
Не по земле, а в наших жилах.
Можно и даже нужно с большой уверенностью отме-

(^Хо^а 6&л стает орёл 275
тить, что в книгах Хохоева Энвера заложена безмерная
сыновняя любовь к своему народу. За весь период народной
Великой Отечественной войны полными кавалерами
боевого ордена «Славы» 3-х степеней стали тринадцать
наших земляков, среди них сержант Ахсарбек
Александрович Едзаев из Дигоры и гвардии старший сержант Семён
Дзагеевич Калаев из высокогорного села Галиат (Гæлиат).
Здесь можно указать и на тех настоящих джигитов,
которые в ходе указанной войны дошли от рядового до
генерала - лейтенанта. Это - Худалов Харитон Алексеевич и
Гацолаев Виктор Асламурзаевич оба выходцы из горной
Дигории.
Гацолаев Виктор Асламурзаевич отличился в Курской
битве 5 июля 1943 года. К званию Героя Советского
Союза представлен командиром полка. Или же как отважно,
героически воевали на разных фронтах Великой
Отечественной войны: 6 сыновей Бясова Абисала (племянники
Баевых из горного селения Мастинока): Заурбек, Дзибирт,
Смали, Марзабек, Мухарбек и Батарбек из маленького
горного селения Ханаз (Хæнæзæ). Очень жаль, одному лишь
Батарбеку - самому младшему из шести братьев Бясовых
посчастливилось воротиться в родное село, правда, с
многочисленными ранениями.
Да, что и многословить, Энверу Салафировичу
изумительно удалось написать, как при Советской власти дети
безграмотных и малограмотных родителей населённых
пунктов Осетии - Иристона пошли по многотрудной
дороге учёбы. Они получили образование, начиная в сельских
школах, и завершили свой учебный процесс в различных
высших учебных заведениях городов бывшего Советского
Союза. Многие из них стали успешными научными
работниками в разных сферах науки. Так, например, сравнитель-

276 е&охоеб фЛср
^ЙГ———
но в небольшом селе Сурх Дигора (Сурх Дигорæ) в
большой и дружной семье Гобеева Беслана шесть человек друг
за другом получили высшее образование. Старший сын
- Виктор Бесланович, активный участник Великой
Отечественной войны, Алдат, Олцан, Ариган, Ефрем и Аркадий.
А из них трое стали кандидатами наук.
Из этого же села - из семьи «изменника Родины» Цага-
ева Дзабола Налуковича все четверо их детей блестяще
окончили различные высшие учебные заведения, две
сестры стали кандидатами наук, а третья сестра - Анастасия
(Настя) - доктор филологических наук.
Кстати, сравнительно недавно, а точнее второго
февраля 2018 г. в том же селе Сурх Дигора было построено в
замен старой двухэтажной новая трёхэтажная
общеобразовательная школа на современный лад и вот как о нём
с большой радостью написал, а вернее, посвятил этому
торжественному событию стихотворение «Поздравление»
- («Арфæ») бывший выпускник той старой Сурх Дигорской
средней школы в 1973 году, известный поэт, прозаик,
этнограф Энвер Салафирович (Савельевич) Хохоев:
АРФÆ
ХОХОЙТИ ЭНВЕР
Рæстæг цума хор æй,
Ц 'адгин æй къона:
Нæ гъæу Сурх Д и гори
Байгон æй скъола.
Уæ дуккаг хæдзарæ ’й,
Нæ кæстæр фæлтæр ...

(^Хог^а взлетает орёл 277
^ "^^^
Тæходуй, уе ’мгарæ
Кууинææздæр!..
Зин над - ахурадæ,
Уомæн аргъ нæййес:
Курухон курдбадзæ
Æй царди æмбес
Уарзуй уин мæ цæстæ
Хуарз адæм исун,
Хъазар Фидибæстæн
Пайда æрхæссун.
Уомæй хуæздæр фарнæ,
Рохс амонд кæм ’ес?!
Æфтуйæд уæ арми
АлкæдУæлахез!
Устур бæрæгбон æй,
Хуæздæр ма ци уа:
Уарзон Сурх Дигори
Байгонæй скъола.
Идзулæд нæ сæрмæ
МадæзæринХор,
Еумæйаг къæсæрæн
Уæд федар бундор.
СурхДигори гъæу,
10.02. 2018 анз.
Мы, читатели его книг, а наше число уже не сотнями
исчисляется, а тысячами ... От лица поклонников яркого
таланта или же многостороннего творчества Энвера Салафи-
ровича Хохоева (Энвера Лучезарного) пожелаю ему боль-

278 (^Сохоев $н6ср
ших успехов в дальнейшей жизни. Ведь ему сейчас-только
63 года, а это о чём говорит?..
Рано ещё почивать на лаврах прошлого ... Честно
говоря, его возраст обнадёживает, и будем очень надеяться,
что он нас ещё много, много раз обрадует новыми
творческими взлётами. Очень верится, что мы ещё не одну новую
книгу художественных произведений Хохоева Энвера
будем обсуждать, хвалить на страницах газет, журналов, на
читательских конференциях, да и на других мероприятиях
по которым мы, ой, как сильно соскучились.
А в заключении хотелось бы задать вопрос читателям:
- Так кто же всё - таки из нас может возразить нашему
общему любимцу с самого раннего детства Сергею Есенину,
который с большим восхищением писал когда-то:
- Как прекрасна земля и на ней Человек!..
По - моему таковых среди нас не найдётся. Ну, а мне
почему-то больше симпатизируют слова известного
писателя Виктора Гюго: «Человек создан не для того, чтобы
влачить цепи, а для того, чтобы, широко расправив крылья,
парить над землёй».
Я почему-то уверен, что этими словами давно
руководствуется и наш автор. Ну что же, удачи тебе Энвер Салафи-
рович!
- Пожелания тебе мы
Шлём, как водится, в стихах:
Сочиняй стихи, поэмы,
Чтобы мы шептали: «Ах!..»
Люби, твори и будь здоров!
МИСИРБИ ТОТУРБЕКОВИЧ РАМОНОВ,
ветеран спорта и труда.
Сел. Дур - Дур,03.09. 2018 г.

(ф(о?да бзлетпет (грел 279
«ЖИВЁМ НЕ ДЛЯ ТОГО, ЧТОБЫ УЙТИ ...»
(ПИСАТЕЛЬ, ПОЭТ, ГРАЖДАНИН)
Эссе
Время - конь, а ты - объездчик;
мчись отважно на ветру.
Время - меч, стань крепкой
клюшкой, чтобы выиграть игру.
РУДАКИ
Ведь всех, в ком есть талант от Бога,
К сердцам людским ведёт дорога ...
ИРИНА ГУРЖИБЕКОВА,
народный поэт Осетии
Художник должен уметь всё возвысить; он подобен насосу,
кишка которого доходит до недр вещей, до самых глубоких
русл. Он впитывает и гигантскими снопами выбрасывает к
солнцу то, что было распластано под землёй
и ничего не было видно.
ФЛОБЕР ГУСТАВ,
французский писатель-реалист
Осетинский писатель Хохоев Энвер Салафирович
(Савельевич) - уроженец села Сурх Дигора (Сурх Дигорæ)
Ирафского района РСО-Алания рос и воспитывался в
многодетной трудовой семье. Ещё в школьные годы он познал
притягательную силу сельского нелёгкого труда, помогая
родителям в местном коллективном хозяйстве имени Хад-
жиомара Гетоева и дома.
В те прошлые советские времена в колхозах и
совхозах действительно по-настоящему кипела хозяйственная
работа: посевные и уборочные работы, связанные с
выращиванием хлеба и других сельскохозяйственных культур,
а также заготовкой сена, соломы, силоса, сенажа и других
кормов на зиму для животноводства и т. д. А в летнее время

280 (^Хохоеб (э)н6ср
по утрам с каждой улицы в деревне тянулись табуны
смешанного скота - это коровы, тёлки, телята, быки, буйволы
и целые отары овец. Пасли их сами хозяева - сельчане по
очереди (кезугай). Во всех этих сельских делах Энвер Са-
лафирович был не каким-то посторонним наблюдателем,
а - непосредственным активным участником.
После окончания средней школы он поступает в Се-
веро - Осетинский Государственный университет имени
Коста Левановича Левановича Хетагурова на
филологический факультет и получает специальность словесника
(учитель русского языка и литературы). После
прохождения срочной военной службы в рядах доблестной
Советской Армии, он много лет работает в правоохранительных
органах Северной Осетии и дослужился до звания
старшего офицера.
С 1992 года Хохоев Энвер неустанно работает в
городских и сельских школах горцев, преподаёт русскую
классическую, советскую и осетинскую литературу. Его уроки
были откровением для любознательных ребят, и они в
свою очередь с усердием готовили свои домашние
задания, заинтересовано слушали своего молодого учителя.
Этот памятный период, быть может, работа была во
«вне писательском», особенно «вне стиховом» качестве.
Однако его светлой мечтой было окунуться всецело в
творческую стихию, а больше всего ему нравилась,
конечно же, настоящая поэзия, которую считал формой своего
существования.
Энвер над собой постоянно работает. Можно
представить его рукописи с многочисленной правкой, так
тщательно подбирает слова и выражения. Высокая
требовательность к себе поэта, прозаика и публициста проступает
в каждой строчке.

<ф{о*да взлетает орёл 28 1
Леность и не любопытство нас отрывают от книги.
Максим Горький говорил: «Любите книгу, она облегчит вам
жизнь, дружески поможет разобраться в пёстрой и бурной
путанице мыслей, чувств, событий, она научит вас уважать
человека и самих себя, она окрыляет ум и сердце чувством
любви к миру, к человеку.»
Советский Союз был самой читающей страной в мире.
Теперь читают всего 30%. К большому сожалению, фактом
становится, что книга всё меньше и меньше играет в
духовной жизни общества, то есть - менее потребна. Если
посмотреть правде - матушке прямо в глаза, то можно
прийти к одному - единственному твёрдому выводу, то есть:
никакие современные компьютеры и цифровая техника
никогда не заменят печатную продукцию. Спасение-толь-
ко в возрождении всего хорошего, что было в советскую
эпоху. И это будет...
Именно этому способствует и многогранное
творчество Хохоева. В его художественных произведениях, в его
певучих стихах сплошь и рядом проступает живой
национальный дух.
Без чувств и настоящей любви толку ничего не
бывает. Поэзия Хохоева Энвера пронизана бесконечной
любовью к родине, к окружающему нас миру, к людям с
разными характерами, к нашим величественным вечно
снежным горам, к очагу своему, к простому смертному
человеку, она наполнена высокими чувствами и
безграничной любовью во взаимоотношениях между мужчиной
и женщиной ... Он в своей каждодневной кропотливой
творческой работе довольно-таки удачно использует
различные поэтические средства - сравнения, метафоры,
симфоры, эпитеты, метонимии, синекдохи, литоты,
символы, гиперболы, паралелизмы, аллегории, уподобления,

282 с&охосб (фнбер
иносказания и т.д.
Хорошее знание жизни автору даёт возможность
давать яркую характеристику любому явлению в природе и
обществе. Читатель не может не обратить внимание,
прежде всего неожиданного интереса, на приёме
использования средств осетинского языка для выражения каких-то
идей, мыслей, в различных условиях речевой практики,
способов сочетания слов и оборотов в простых и сложных
предложениях. Это говорит о прекрасном (или: хорошем?
превосходном? отличном?) владении писателем дигор-
ским диалектом осетинского языка (или: дигорского
языка?).
Например, в зрелой прозе литератора внимательного
читателя подкупает удивительное звучание певучего
сочного дигорского языка. Яркую иллюстрацию этого
читатель увидит в захватывающих повестях: «Агорагæ ерагæ
’й» - («Кто ищет, тот находит»), «Давæггаг фарсбæл нæ хуæ-
цуй» - («Ворованное к добру не приводит») (думы Казауата
- Хъазауата) из книги Энвера «Хеваст зæрдæ» - («Упрямое
сердце»). Его проза отличается неожиданными
поворотами, характеризующими поведение людей,
разоблачающими пороки общества, особенно в постсоветское
разрушительное время.
Блестящее остроумие, меткость словесных оборотов
удивительны. Энвер любит живописать, так, например,
обстановку во дворе и различные предметы домашнего
быта. Когда главный герой вышеназванной повести Хъаза-
уат - Казауат («Хъуртпий») заходит в свой знакомый дом,
«уæд æ бæллец иссæй тагъддæр æ хуссæнуатмæ бахъæр-
тун. Еукъах - дукъахæй, гъæдин горени уæнгæ бахъæрд-
тæй. Рекъитæйхуд бæрзонд горени зихъхъиртæй бака-
стæй. Ку неке си бафеппайдта, уæдта æвæггæсæг хæдзари

(^Ко/Яа взлетает орёл 283
æфсæйнаг колдуари зелæнтти хъист æваст фæццудæй.
Изгæ зелæнттæ рагæй дæр бæргæ байсæрдун гъудæй, йе
ба си йи синхбæстæбæл æ рацуд æма йе ’рбацуди хъист
- зæлланг мабал игъуса æма фалдзости æгомугдзийнадæ
мабал ихала»...
У литератора Хохоева любая материальная субстанция
становится зрелищной. Окружающие предметы не просто
называются, а тщательно рассматриваются опытным
художником слова или же «инженером человеческих душ».
Эпитет «ржавые петли» - («изгæ зелæнттæ») характерен
тому.
Удивительное описание окружающей среды,
неухоженного - заброшенного двора, домашней старой утвари,
будто с тобой заговаривают знакомые предметы быта. И ты
ещё раз убеждаешься в богатстве архаичного дигорского
языка.
Судьба Казауата -Хъазауата, увы, незавидна.
Алкоголизм (пьянство), наркомания погубили и продолжают
губить (убивать мысячи и тысячи людей). Это последствия
гибели Советского Союза (СССР) и насаждения в России
капитализма.
Хохоев Энвер затрагивает самые острые вопросы
нашего общества, изобличает явные пороки людей,
порождённые в постсоветское время: пьянство, наркоманию,
коррупцию, стяжательство ...
Внутренний простор Энверу помогает и в прозе, и в
поэзии. В самой прозе чувствуется поэтический полёт духа
(или: полёт поэтического духа?). Строки его поэзии
привлекают своей простотой и чувством глубокого смысла.
Его стих завораживает читателя и уносит его в загадочные
космические дали. После чтения возвращаешься на
родную землю, которую одухотворяет поэт.

284 (^Кохоев $н6ер
В его лирических стихах поёт природа - мать и шумит:
- Мегъти гур - гур, хъæлæба,
Арви гурæ лæдæрсуй,
Тохи будур ку исуй.
Зæнхæ еххуаст ... Ци фэеууа ...
Адæм - 'згули, дæгæрна,
Цард исонæн ци хæссуй?!
«Ехуард».
Сколько угодно можно длить много раз эту череду
выразительных деталей.
Энвер воспевает самые добрые чувства, дружбу и
хорошее соседство (добрососедство).
- Царди фарнæ хуарз синхон æй:
Ка æстъалу, ка ирд хор æй,
Мæн ба карнæ фæрсмæ 'нсонуй,
Цæмæ, цума? Хуцау зонуй ...
Ка мин зæгъа æргомæй:
Ци ’йхæс дарун исонæй?!
«Цард æма ихæс».
А дружба - крепкий фундамент нашей повседневной
жизни?.. Великая братская дружба пятнадцати союзных
республик - пятнадцати «сестёр» была безвозвратно
разрушена в результате развала СССР (Союза Советских
Социалистических Республик). Ведь эта бесценная дружба была
не столько привычным лозунгом, сколько смыслом, сутью
нашей общественной жизни. А неповторимое торжество
многолюдных свадеб радовало душу и сердце
присутствующих:
- Еухатти, дан, Дигоргоми
Адтæй кæмæ кизгæрвист...
Иуазгутæ æндæр комæй

<^р{()А)а бзяетпет о рея 285
Æййафтонцæ дзæбæх хинст.
Берекетæй даргъ фингитæ
Федудтонцæ - æнæфау.
Сæ фæрстæмæ кегъæретæ
Лæвардтонцæ цийни ’гъдау.
Авд - авдей бæрцæ кувддитæ
Фæккодтонцæ хæларæй,
Цалинмæ ности къæртрæзти
Рахудтонцæ хæдзарæй,
Фæндараст, зæгъгæ, фусумтæ
Ку загътонцæ иуæндæг,
Иуазгутæ сæ нæхстæрбæл
Низзардтонцæ игъæлдзæг...
«Киндзити сауæдон».
Энвер æ зинаргъ уруссаг æвзаг æма литератури фæл-
тæрдгин ахургæнæг Нигкойти (Хъодзасти Харитъони киз-
гæ) Раисæн (рохсаг уæд!..) цъухи дзурдæй искодта исфæл-
дистадон циртдзæвæн («Деденæг циртдзæвæн»). Это
проявление высокого благородного чувства и безграничного
уважения к своей любимой учительнице. Благодаря
именно ей он выбрал в своё время нелёгкую профессию
педагога (преподавателя русского языка и литературы).
Энвер ещё и лирик - мечтатель («Кæддæр дæбæл ку
фембæлинæ...»):
- Кæддæрдæбæл фембæлинæ
Æнæнгъæлти уæ гъæунги,
Мæхе ци хъал æнгъæлинæ,
Арвмæ цума истæхинæ...
Фæххецæн ан кæрæдземæй,
Мæнæ цума, Меджнун - Лейлæй,

286 (^Сохосв $нвср
Æрмæст мах Уарзт ба уæддæр,
Уодæгас ма йæй нур дæр ...
Ехх, бафсæдæ рохс дуйнейæй!
В этом ряду и другие оригинальные стихотворения, как
«Амонди надбæл мади æртиккаг мæйрфуг ...», «Ехх, уогæ
ба, цардау, ду куд еунæг дæ»...
Автор воспевает великое имя родной Матери Маро Го-
беон.
- Бледнолицая девочка выплывает
из облачных сфер.
Это старшая дочь. От неё родился
я-Энвер.
Часто Мать моя плачет, покойницу
видя во сне.
Фотография бабушки выцветает
на тёмной стене.
Вижу тонкие брови и лба величавый овал.
Чуть шевелятся губы, невнятные шепчут
слова,
Но доступен их смысл, и понятна их суть:
«Постарайся меня лишь добром помянуть ...»
Неравнодушный
поэтЭнверСалафировичХохоевтяжело переживает нежданную гибель советского
мироустройства, разрушение крупных заводов и фабрик,
коллективных хозяйств и совхозов, пагубное падение нравственных
устоев общества, разрушение нормального сознания
миролюбивых людей, опустение сёл, исчезновение тысяч
деревень, разграбление созданных богатств советским
народом за 70 лет существования Советской власти. Коренное
уничтожение социализма вызвало разобщение людей.
- Зинæй, мæхор, æрдæгнадæй
Рист евгъудмæ ракæсун ...

€р{оЛ)а бале мает орёл 287
Нæ цард еугур исæнадæ 'й:
Фæрсти цæуæг - берæ адæм,
Æмдзо неке ...
«Тæходуйтæ».
К большому сожалению, трудолюбивый народ был
обманут, но людей не покидает всё же светлая надежда:
- Миййаг, æгæр, ’нæнвæрсонæй
Бафæндадтæй мæн цæрун ...
Ка нæ бæллуй хуæздæр бонмæ?!
Карз æлгъистау æз ме ’сонмæ
Цæмæ еунæгæй цæун?!
Тæхæ, рæстæг, дæ тæхуадæй!
Кæд ци ’й фæнди тухст, зин цард æй,
Мæ уæгæ ба нæ мæлуй ...
Рахецæн уй лæг æ цардæй,
Æ ном ба ма фæццæруй!
Гъæйтт, мæнæн дæр, тæходуйтæ,
Кæд ци ’й фæнди тæссонд зинтæ ’й,
Уæддæр ’суидæ, кæд мæ бон,
Искæнун мæ æскъуæлхтитæй
Æнæмæлгæ устур Ном!
«Тæходуйтæ».
Тревожная ностальгия о прошлой жизни... Каким будет
наш завтрашний день?.. Этот непростой вопрос его всегда
и везде очень волнует:
- Нæ нури цард-æмæнтъери:
Хæмпæл, къозæ ’ма фæлери ...
Кæцирдæмæ ци гæнгæ ’й,
Цæмæй цума æхсæдгæ ’й?
Нæ, не ’суодзæн æз фæлери,

288 (^Сохоеб (^нвер
^^
Кедæр рагъмæ исбургæй,
Есге хæрзтæй нæ дæн боц,
Фæлтау...
Мæ дзилли рист æй мæ хъонц.
«Фæлтау».
Увы, опустело родное село Ханаз (Хæнæзæ) его деда по
отцу Хадзо Темболатовича ... Бесконечная грусть
овладевает им ... Остались всего лишь одни грустные
воспоминания:
- Уæ кæддæри стур хæдзарæ
Æд уæлиндзæ ’ма æскъæт
Нæбал зонуй ци ’й сэенарæ ...
Уох, ку бацæй пурсай барæ,
Цардæскъуд æма ревæд.
Кæддæри фесгин хæдзарæ
Æд уæлиндзæ ’ма æскъæт
Нæбал зонуй ци ’й сæнарæ ...
Еугур бацæй пурсай барæ
Æносмæ иссæй ревæд.
«Цирагъ».
Но всё ~ таки надо всегда надеяться на светлое
будущее: хорошего в земной жизни всегда больше, а человек
по природе своей создан для счастья, как птица для
полёта.
Говоря о Хохоеве Энвере как о художнике слова и
личности, о его возвышенном характере, пытливом уме, его
добродушии - всё в нём привлекательно. Как человек, он
предан духу высокого бескорыстия, всегда готов прийти
на помощь каждому и в горе, и в радости. Ведь не зря
литераторов называют поводырями заблудших душ...

<ф(о?%а взлетает орёл 289
Людям мешает барьер обращения. Энвер легко заводит
разговор с человеком, даже совсем незнакомым, и всегда
на высокой ноте, сглаживая возможные конфликты. Речь
его искромётная. Ну а шутки, юмор, радостное
жизнелюбие являются свойством его доброжелательной натуры.
Многогранное творчество литератора Хохоева - это
зеркало украшения его разно - темных художественных
произведений. Бескорыстие - редкое качество человека
особенно в наше непростое время.
*****
Мæфиди фидæ Дзинагъай гъæуккагТагъати Гадзоуотæ
зæгъидæ: - Хуарз лæгмæ соцъа ма бакæнæ, фæнзгæ ба æй
бакæнæ.
О том же - поэт Хохоев Энвер:
- Нæййе цæрæн а зæнхæбæл соцъа,
хицæй,
Гæдзи бун ба, дан, æй сойнæй идзаг ...
(«Аци бон мæбæл ...»).
Неспроста гласит народная мудрость: - Терпение и
Победа - два старинных друга.
*****
В середине прошлого двадцатого столетия известный
советский писатель П. Павленко писал: «Писатель - это
огромное сердце. Спокойные люди редко становятся
писателями».
Да, безусловно, литераторы (инженеры человеческих
душ) должны быть на переднем крае в борьбе с
недостатками и за всё лучшее в жизни человеческого общества. И
разве нельзя исправить мир, хоть немного улучшить нашу
19

290
(^Кохоеб (Е>)н6ер
^*&
жизнь гневными словами и горячими убеждениями?!
Осуждение пороков современной действительности уже -
шаг к избавлению от них.
И Энвер Салафирович Хохоев (Тебо Беркисаев - Биркъ-
исати) находится на переднем крае этой борьбы. Он
восклицает:
- Уо, поэттæ, аци бацеуон царди æцæг цард
сумах айтæ!
Сумах фæууæлахез айтæ хæрандзийнадæй
æмидолæ æностæбæл!
Æведуйгæ сауæдонау, æносон зæнхæ
æма хорау æй уæ цард!!!
«Æносон цард».
Когда-то древнегреческий философ Платон говорил:
«Заботясь о других, мы находим своё собственное
счастье.»
Мы считаем доказанным, что возможен мир без
эксплуатации человека человеком, без частной собственности на
орудия и средства производства, землю и недра, без
противопоставления труда и капитала, без кошмарного
материального неравенства, без безработицы, массовой
преступности, коррупции, мир бесплатного здравоохранения,
образования, скромного, но верного достатка, возможна
уверенность в завтрашнем дне для тебя и для твоей семьи.
Партия большевиков уверенно начала строить этот
мир и добилась неоспоримых успехов...
Недаром говорят: в жизни всё повторяется, меняются
только лишь личности. Ну что же, будем верить в эти слова.
А нашему немолодому, да и не старому автору - Энверу
Салафировичу Хохоеву в заключении адресуем это
пожелание в стихотворной форме:

(ф(о?%а взлетаем арёл 291
НЕ КРИВЯ ДУШОЙ, ЭНВЕРУ ЛУЧЕЗАРНОМУ
Дружить с тобою всякий рад -
«Платить проценты с любой аренды».
Но так ты неподкупен, брат,
Хоть о тебе слагай легенды!
Каким ты есть, таким и будь,
Не примыкай к злорадной касте,
И пусть земной твой долгий Путь
Лежит в одной долине - Счастье!!!
ТАГАЕВ ЕРИСТАУ ДАНЕЛОВИЧ,
(ЕРИСТАУБИРКЪИСАТИ),
историк, ветеран педагогического труда.
Сел. Дзинага, 07.07.2018 г.
ФИДИБÆСТÆ
ХОХОЙТИ ЭНВЕР
Ду - нæ дарæг, нæ Мадæ, нæ Зæнхæ,
Зонун, рахæнгин æй дæ бауæр.
Цал хатти дин хай фæцæй сау фудæнхæй,
Уæддæр исуст нæййес дæ хъаурæн.
Цох нæ зонис ресагæ гъæнтæй,
Нур дæр ма уонæй гъæрзис, ка ’й зонуй,
Дæумæ æрæздæхунцæ - фунтæй,
’Ма дæбæл сугдзæстæй æрбабонуй.
Æма бабæй скæсис итигъд арвмæ,
Ахид, мадау, фестъæлфис тæссæй:
- Мабал ’рхауæд цард тугъди ехуардмæ,
Дуйне сцох уæд уодесæг хъуæцæй!

292 <$ихое($н6ер
Лæфийнæ носæд дедени ростæн,
Мудибиндзæ - кайæд адгийнаг,
'Нæуинон фæууæнтæ тугъди ностæ,
Амондгинæй цæрæд Адæймаг!
2008 анз.
СТИХИ - ЛЮБИМЫЕ ДРУЗЬЯ ...
На днях мы отметили Всемирный день поэзии. Кто-то
скажет, до стихов ли людям, жизнь тяжелая, кризис
навалился. Но именно в смутные времена нам свойственно
тянуться к свету, имя которому - творчество. Стихи
поднимают над суетой, бодрят, как глоток утреннего воздуха, дарят
гармонию, которая добавляет сил, чтобы жить. Много без
чего можно обойтись, но без поэзии жизнь стала бы серой
и пресной.
17 лет назад, когда создавалась Академия поэзии, было
немало скептиков. Я напоминал им, что ещё в 1902 году
В. Брюсов обращал внимание на неестественность
такого положения, когда есть школы и академии художеств,
музыки, но нет соответствующих школ для писателей. Он
говорил, что «не надо бояться слов «школа поэзии», надо
создавать их, эти школы, где опытные писатели будут учить
своих младших собратьев по литературному мастерству,
помогать им овладевать техническими трудностями
писательского искусства.
К идее создания Академии поэзии В. Брюсов обратился
весной 1918 года в лекции о «ремесле поэта». Конечно, кто
не родился поэтом, тот не станет им, но академии
способны помочь легче и скорее овладеть техникой этого
искусства.

^р{о$а Излетает орёл 293
Предлагаю читателям газеты «ДАГЕСТАНСКАЯ ПРАВДА»
стихи поэтов республик Северного Кавказа, которые
вошли в 1-й выпуск альманаха клуба писателей Кавказа «Под
тенью Чинары».
МАГОМЕД НАСРУЛАЕВ,
руководитель Северо-Кавказского
филиала Российской академии поэзии.
24.03.2016 Рубрика: Культура
ЮСУП ИДРИСОВ,
Республика Дагестан
СЛОВА
Я помню все слова наизусть,.
Все твои и мои слова,
Все мои слова - это грусть,
Что такое твои слова?
Из песни слов
Не выкинешь,
Как лай из уст собак,
Коль влезши в гуж -
Не вытянешь -
Все скажут: «Ты слабак!»
Никто не вникнет
В суть проблемы,
Ведь все привыкли
К ясной схеме.

294 (^Сохоев (ёривер
МЫ ИЩЕМ ИСТИНУ ПОРОЙ
Мы ищем истину порой
В каких-то тайниках далёких
Иль в рассуждениях глубоких,
Во снах и спорах, за игрой.
Но часто истина пред вами
И ждёт, заметят ли её,
А вы все ходите кругами,
Приняв за истину враньё.
*****
Как часто мы казним себя сурово.
Не спрятать совесть ни в какой карман,
Как не вернуть зло сказанное слово,
Как не метнуть утерянный аркан
РАИСА ДИДИГОВА,
Республика Ингушетия
И В МИРСКОЙ БЕСПЛОДНОЙ СУЕТЕ ...
Оскуденье истинной любви
Беспощадно сущность истязает:
Холод заблуждения в крови ...
Страх в душе и плоти обитает.
Так теряет человек себя,
Незаметно приближаясь к грани,
Где перипетии бытия
Превращают сердце его в камень.
А за гранью ценности не те ...

<ф\о$я #3.4> стает орёл 295
Истины лишь проблески мерцают;
И в мирской бесплодной суете
Человека век бесследно тает.
Осознает каждый, как он жил
В миг, когда реальность проступает:
Человек в падениях парил,
А ему казалось, что взлетает...
*****
Адам Ахматукаев, Чеченская Республика
МОИ БАШНИ
«Прозреете, когда меня не будет!» -
Твердил, как завещание, отец,
Наверное, предчувствуя конец...
А я тогда Творца молил о чуде,
Чтоб башни не обрушились мои,
На чьих плечах живу на белом свете.
Да, без отцов взрослеют быстро дети,
Печаль в душе навеки затаив ...
Коль рухнул мир родного очага,
Прозрений горьких долгие дороги
Когда научат отличать в итоге
Добро от зла и друга от врага?
Как много лжи несут по свету люди!
И потому пока я, видит Бог,
От слов отцовских всё ещё далёк -
«Прозреете, когда меня не будет»...

296 <&,охое6 $н6ср
^5>Н
ЭНВЕРХОХОЕВ,
Республика Северная Осетия-Алания
СОБАКА И КОСТЬ
Собаки нащупали в мусоре кость.
Бывает такое везенье.
И что между ними тогда началось:
Урчанье, рычанье, грызенье!
Бездомные псы торопились догрызть
Мослатый обглоданный остов,
С которого люди смогли соскоблить
Всё мясо под речи и тосты.
Давно отшумело сие торжество.
Но всё - таки в чём же задачка?
На свалку заброшена кость для того,
Чтоб вспыхнула драчка собачья!
(Газета «ДАГЕСТАНСКАЯ ПРАВДА»
24 марта 201 б)
*****

(Ср{оА)а б&летаем орёл 297
«Я ЛЮДЯМ ПОДАРЮ СТИХОТВОРЕНЬЕ...»
Пускай звездою на моём пути
Восходит в муках найденное слово.
Э.ХОХОЕВ
25 мая 2016 года исполнилось 60 лет замечательному
осетинскому поэту Энверу Хохоеву. В этот день в 15 часов в
Большом зале Национальной научной библиотеки
Северной Осетии состоялось торжественное чествование
юбиляра, подготовленное заведующей Центром чтения ННБ
Земфирой Бигаевой. Электронную презентацию о жизни
и творчестве юбиляра подготовила заведующая залом
электронных ресурсов ННБ Залина Татрова. А сотрудники
отдела краеведческой литературы порадовали гостей
библиотеки развёрнутой книжно-иллюстративной
выставкой «Золотая пряжа творчества. К 60-летию» - о жизни и
творчестве Энвера Хохоева.
*****

298 ЫХшосб $н6ср

^Ногдп взлетает орёл 299
=<- Г*** -—
( . >) - -
ТВОРЧЕСТВО ЭНВЕРА САВЕЛЬЕВИЧА (САЛАФИРОВИЧА)
ХОХОЕВА (ТЕБО БИРКЪИСАТИ)
Нæ дзыллæйы зæрдæ - А сердце народа!
Мæ хуымгæнды хай; Как нива оно,
Нæ бæсты сагъæстæ Где светлые всходы
Мæ фæззыгон най... Взрастить мне дано.
Хетæгкаты Къоста Коста Хетагуров

300 с^Кохоев (э)и$ер

<ф{о*да взлетает орёл 30 1

302 (^Сохоев (э)н$ер
Ведущие мероприятия - ответственный секретарь
журнала «Ирæф», член Союза писателей Российской
Федерации Виталий Олегович Колиев и член Международного
сообщества писательских организаций Валентина
Владимировна Миндзаева подробно рассказали собравшимся о
творческом пути Энвера.
Энвер Салафирович (Савельевич) Хохоев - член Союза
писателей, Союза журналистов России и Международного
сообщества писательских организаций, пишущий на двух
языках - осетинском и русском, делегат II съезда писателей
Северной и Южной Осетии (2013), дипломант конкурса
Союза журналистов РСО-А к 65-й годовщине Великой Победы,
заместитель председателя Северо-Осетинской
республиканской благотворительной организации пенсионеров и
инвалидов - жертв политических репрессий «Номарæн»
(«Память»), поэт, прозаик, публицист, литературный
критик, переводчик, журналист, этнограф, читатели его знают
под псевдонимами Тебо Бирикисати и Энвер Лучезарный
(потому что его имя именно так переводится с арабского
языка!). В настоящее время возглавляет секцию поэзии
при Союзе писателей Осетии. Энвер - автор 9
поэтических сборников, он пишет поэмы, басни, очерки, новеллы,
эссе, юморески, повести, миниатюры, рецензии на книги,
публикуется как в республиканских, так и в федеральных
СМИ. Активно занимается художественным переводом на
родной язык произведений Г. Гейне, К. Бальмонта, Ронса-
ра, Лонгфелло, Л. Толстого, И. Тургенева, А. Пушкина, Эндре
Анди, Аскера Додуева, Хыйса Османова, Тенгиза Адыгова
и многих других авторов. К 200-летию со дня рождения
А. Пушкина Э. Хохоев перевёл на осетинский язык его
трагедию «Каменный гость», которая с успехом идёт на сцене
Дигорского государственного драматического театра. Его

^Ногдп бзлемаст орёл 303
художественные произведения переведены на русский,
украинский, балкарский и турецкий языки.
Это о его творчестве народный поэт Осетии Ахсарбек
Закаряевич Чеджемов (Чегем) сказал: «Сердца любителей
поэзии он подкупает своим тонким лиризмом, душевной
чистотой - доброжелательностью и откровенностью ...
Автор воспевает неповторимую красоту родной
многострадальной матушки - земли Алании-Иристона, а
стихи сами свежи и оригинальны». А заслуженный работник
культуры РФ, декан факультета осетинской филологии
СОГУ им. К. Хетагурова Борис Ражденович Хозиев отметил:
«Поэзия Энвера Хохоева и по сей день остаётся и
экспрессивной, и страстной, и полемичной, и публицистичной, и,
самое главное, лиричной. Но в то же время в стихах
осетинского поэта появилось и нечто новое. Мысль его стала
весомей, настигнув всеобщность и масштабность явлений
окружающей действительности».

304 (^Хохоеб (э)м6ер
Склонность к стихотворчеству проявилась у Энвера
ещё в отрочестве, когда он активно писал стихи в
школьную стенгазету в родной ему Сурх Дигоре и в его сердце
«поселилась дерзкая надежда быть твоим, Поэзия,
дозорным». Окончив с Похвальной Грамотой школу, а позже
филологический факультет СОГУ, Энвер работал учителем -
словесником в Стур Дигорской средней школе, позже по
путёвке Ленинского райкома партии г. Орджоникидзе
пошёл служить в правоохранительные органы, которым он
отдал 1 б лет жизни. Э. Хохоев был преподавателем
русского языка и литературы в школе рабочей молодёжи № 11
г. Владикавказа, ответственным секретарём
республиканской газеты «Дигорæ», вкладывая сердце и душу в
становление и развитие этого первого республиканского
органа периодической печати на дигорском языке. И на
протяжении всей жизни писал - пишет стихи, документальные
повести, рассказы, эссе,миниатюры, воспоминания,
зарисовки, часто используя богатые архивные материалы, как
это было с его книгой «Возвращение к бессмертию» - о
трагических судьбах репрессированных земляков.
Когда в 1979 году вышел первый сборник его стихов на
осетинском языке «Гори, моя звезда», народный поэт
Осетии Александр Ибрагимович Царукаев назвал Энвера
«одним из многообещающих молодых осетинских авторов»
- и он не ошибся в своей оценке! Сегодня в творческом
багаже Энвера Салафировича Хохоева такие книги, как
«Согласие», «Моя святыня», «Кукла», «Страна детей»,
«Светлые дни», «Безвозвратная молодость», «Сердце, сердце
...», «Лестница жизни», «Ворованное к добру не приводит»,
«Рыцари Победы», «Возвращение к бессмертию»...

(&Хо?да бметает орёл 305
ЭНВЕР ХОХОЕВ И ТИМУР КАРДАНОВ, ЗАМЕСТИТЕЛЬ
ГЛАВЫ АДМИНИСТРАЦИИ ДИГОРСКОГО РАЙОНА.
В 2015 году в Нальчике вышел в свет сборник
художественных произведений членов Клуба писателей Кавказа
«Под тенью чинары» (вып. 1), где среди коллег по
творческому цеху из Адыгеи, Азербайджана, Армении, Дагестана,
Ингушетии, Кабарды, Калмыкии, Карачаево - Черкесии,
Краснодара и Чечни достойно представлена и наша
республика творчеством Энвера Хохоева.
Классику современной осетинской литературы Васо
Георгиевичу Малиевупринадлежаттакие слова о творчестве
Э. Хохоева: «Автор плодотворно работает, как подобает
настоящему творческому работнику - не останавливается
на достигнутом и постоянно совершенствует мастерство».
А известный публицист, член Союза журналистов России
Майран Бетрозов добавляет: «Его поэтическое творчество
интересно людям всех поколений, ведь он воспевает
родную Осетию, её природу и людей, достижения и стремле-
20

306 ^Сохоев (э)и6ер
ния, её героическое прошлое и грядущее. Любит людей и
воспевает их нелёгкий труд, любовь и счастье. Огромный
интерес вызывают его стихи, посвященные
односельчанам и селу. Он остаётся патриотом своей малой родины».
В стихах Энвера столько красоты, нежности,
искренности, напевности: там правит бал «звездоглазая и лунобро-
вая летняя ночь», «в золотых просторах сердца
жеребёнком счастье скачет», «от восхода до захода топчет
солнышко небесные дорожки», «под ветра вой и свист гуляющей
метели зима танцует твист, и симд, и тарантеллу», там «тучи
злоторунны», а «солнце на закате вянет и облетает,
словно мак», великолепные «солнцеливни», «пронзил капели
звонкий перестук цветы и травы звёздами навылет» ...
Обращаясь к возлюбленной, автор пишет: «Как хочется
накинуть на персты перчатками огромный синий вечер», «Я
радугу, как огненную шаль, тебе на плечи ласково накину»,
«сошью одеждой неба синеву»...
Московская поэтесса и переводчица Маргарита
Васильевна Ногтева в предисловии к книге переводов стихов
Э. Хохоева на русский язык «Нить полёта» очень точно
охарактеризовала творческую манеру и стиль поэзии Энвера:
«Хохоев - поэт лирического звучания, солнечного
темперамента, родниковой чистоты и горной высоты. Все эти
неповторимые качества несут его стихи». В них -
огромная палитра чувств и мыслей духовно богатого человека:
стихи - посвящения матери, философские размышления
о жизни и смерти, о настоящих человеческих ценностях.
Его перу принадлежат исповедальные строки любовной
лирики, а также сатирические стихи, выставляющие на
посмешище людские недостатки и пагубные привычки. Но
главная тема в его творчестве - это, безусловно, тема
исторической памяти, ибо, по мнению поэта, без знания сво-

(&Ко?да взлетает орёл 307
его прошлого, без почитания своих предков мы - ничто,
пушинки в этом мире, которых легко могут унести любые
ветры перемен.
Энвер Салафирович - человек неравнодушный,
«беспокойный», ему до всего есть дело! Он - трудоголик по
сути своей, и его труд неоднократно отмечался
медалями, Благодарственными письмами, Благодарностями,
Дипломами и Почётными грамотами - за активное участие
в патриотическом воспитании молодёжи республики, за
личный вклад в дело увековечения памяти жертв
политических репрессий и восстановления доброго имени
реабилитированных, за многолетний добросовестный труд и
весомый вклад в развитие отечественной журналистики,
за трудолюбие и самоотдачу при исполнении служебного
долга, за верность профессии, высокое чувство
социальной ответственности ...
Вечер в Национальной научной библиотеке Северной
Осетии прошёл при полном аншлаге на трёх языках (!):
русском, осетинском и балкарском!
Заместитель министра культуры РСО- А Эльбрус Куба-
лов наградил «виновника торжества» Почётной грамотой
Министерства культуры Северной Осетии, и председатель
патриотического клуба «Родина» (г. Дигора) Тимур
Карданов также вручил Энверу Салафировичу Почётную
грамоту за выдающийся вклад в дело патриотического
воспитания подрастающего поколения.
Перед собравшимися выступили сопредседатель
Союза писателей Осетии Камал Хазбиевич Ходов, член Союза
писателей и Союза журналистов РФ, заместитель главного
редактора газеты «Заман» (КБР) Хыйса Лейлунович
Османов, представитель АМС г. Владикавказа Тамара Кайтуко-
ва, актриса Северо - Осетинского академического театра

308 (Е&охоеб $нкр
^*ТяГ
им. В.Тхапсаева Рима Царикати, композитор Борис Кокаев,
кандидат исторических наук Владимир Агубеевич Гобеев,
председатель Северо-Осетинской республиканской
благотворительной организации пенсионеров и инвалидов
- жертв политических репрессий «Номарæн» («Память»)
Аузби Борисович Зураев, поэт, прозаик, член Союза
писателей РФ и Российского союза профессиональных
литераторов Зоя Николаевна Даурова-Сланова, писатель, критик
Борис Мустаевич Гусалов, поэтесса Милуся Агубеевна
Будаева и многие другие собратья по перу. Для
именинника прозвучали песни в исполнении студентов
Владикавказского колледжа искусств им. В. Гергиева Игоря Езеева
и Анастасии Толасовой. Поздравить своего выпускника
пришла бывшая классная руководительница, заслуженная
учительница нашей республики Уарзета Хаймановна Бо-
зрова - Авсанова вместе с его одноклассницами и
одноклассниками, а также друзья и родные Энвера.

<ер{о$а взлетает орёл 309
Ведущая Земфира Бигаева, сотрудница республиканской научной
библиотеки.

310 ^Сохоеб (&)п6ср
-^^
Владимир Агубеевич Гобеев, кандидат исторических наук,
доцент

(ф(о?да взлетает (хрёл 311
ХУÆРИФУРТ АСТÆУККАГ ЦÆГИНДЗÆ ’Й
Выйди из немощи тёмных углов, -
Кто-то заждался пера твоего!
Выйди и выжми из камня любовь!
В ней осмысление вся и всего!
Не покоряйся же впредь бытию:
В реку ревущую смело входи!
Помни про лучшую песню свою:
Лучшая песня всегда впереди!
ЗУЛЬФИЯ (ЗУЛЬФИЯ ИСРАИЛОВА)
Нæ алайнаг (ирон - дигорон) рæсугъд æгъдæутти ее еу
æмбесонди здæх - мад æрвадæлтæ (иронау), мади æрвад-
дæлтæ ба (дигоронау).
Гъе уæхæн мади ’рваддæлтæ ан мах - устур æма уæз-
дан Гобети муггаг нæ абони юбилярæн. Хохойти æнсувæри
фурт æма Гобети хуæри фурт ~ уотæ æнцæ Энверæн æ
дууæ райдайæни, æ дууæ æнæсæтгæ бундори.
Хæдæгай, уæдта Сурх Дигори астæуккаг скъолай æ
фиццаг ахургæнæг дæр адтæй Гобети Салати уодæмбал
(Бозурти Ивани кизгæ Маня) Мария - нæ юбилярæн æ
мадæ æма нæ хуæри æмном.
Нæ тумугъ муггаг мин байхæс кодтонцæ, цæмæй зæгъ-
он абони аци агъазиау библиотеки арфи дзурд.
Мади æрваддæлти (Гобети сабур) муггаги номæй, мæхе
номæй зæрдиуагон арфæ кæнун нæ номдзуд хуæрифурт
Хохойти Энверæн æ 60 - ай анзей туххæн. Нн зæрдæ ин
зæгъуй берæ хуарздзийнæдтæ, фиццагидæр ба - федар
æнæнездзийнадæ.
Энвери юбилей нин дæттуй фадуат еума хатт æрими-
сун нæ æнæферонхгæнгæ хуæрæ, райдзаст уод Мария
(Маруся - Марусæ - Маро) курухон Гæлæуи кизги. Йе Го-

312 (^Кохоев <&)п6ср
бетæн цуппар хуæдæфсармæ æма æгъдаугин хуæрифурти
балæвар кодта. Æгасæй дæр райстонцæ ка еу, ка ба дууæ
уæлдæрахургонддзийнади ...
Æнæбæрцæ берæ уарзта æма уарзуй Энвер æ хъа-
зар мади. Хонгæ дæр æй «Нæ Хорæмтабедзæ ниййерæг
Мадæ» кæнуй - силгоймаги дессаги поэтикон сорæт. Еци
сорæт фæлгонц кæнгæй, Энвер пайда кæнуй аллихузон
литературой фæрæзнитæ æма хуарæнтæй. Мæнмæ уотæ
кæсуй, цума царддæттæг мади æмбаргæ æма фæлмæн
цæстингас тавуй Хохой - фурти уадзимисти алли рæнгъæ
дæр. Мади æнæмæлгæ рохс сорæт æй Хохойти Энвери
исфæлдистадæн устур разæнгарддзинадæ дæттæг. Æвæд-
зи, уомæй рæсугъддæр æма кадгиндæр циртдзæвæн нæй-
йес исæвæрæн ниййерæг уодæй уодтæфæлдесæг мадæн.
Гъо, зонæн æй æгасæй дæр: Мадæ зæронд нæ кæнуй æги-
риддæр. Йе рæстæги æнæхатир уолæнти - фæлхъæзæнти
буни некæддæр фæууодзæнæй.
Бунати уодзæнæй, гъай - гъай дæр, аци бон
Энвери финст æмдзæвгитæй еу, сæ мади ном кæми еруй, уой
бакæсун сумахæн:
МАРОЙÆН
Нæййес никкæсæнтæ мадæн æ зæрдæмæ,
Кæлуй устур нифс æ лигъз хъури сдзурдæй,
Цъæпогин дзабуртæ цъæх зæлдæ сæрдæмæ
Мæнæн ракæнидæ æхсицгæ цурдæй.
Уидæ æ баредзæ - къæсхур цæнгæрийнæ,
Дзабуртæн федардæр уидæ, цид, сæ уафс.
Зæрди райвулидæ сæ уиндæй рохс цийнæ,
Хорæй гъардæр уидæ, гъардæр, уони тафст.

(ф(оА)а Излетает орёл 3 1 3
Дзабуртæн гъе нур райевгъудæй сæ радæ,
Æма бафехсудæй кæддæри лигъз уафс ...
Адтæй мæ дзабурти Мади гъардзийнадæ
Æма мæ кæд кæнуй фæлмæн тафст?!.
Ци уæбæл æй баримæхсон: Энвер æй æ мади ’рвад-
дæлтæ устур Гобетæн федар æма æнæсайд - æнæзæрдæд-
зоргæ астæуккаг цæгиндзитæй еу. Æма си уомæ гæсгæ ба
ан сæрустур æма сæрбæрзонд. Нæ суйнити сæртæбæл си
хуæцæн. Фал ди, Энвер, еунæг гъуддагæй ба бустон арази
нæ ’нцæ... Махмæ раст нæ кæсуй, æнæтасгæ «трудоголик»
уогæй, дæ æнæнездзийнадæмæ куд фæндий цæстæй ке
кæсис, уоци ахсгиаг гъуддаг.
Дæ æнæнездзийнадæ айдагъ дæхе, уæдта дæ дзæбæх
бийнонти устур хæзна нæ ’й. Йе гъæуй нæ Дигори, æгас
Иристони. Уæхæн еумæйаг хатдзæгмæ æрцудæнцæ дæ
мади ’рваддæлтæ - Гобети муггаг, уæдта айдагъ етæ нæ.
Адæймагбæл куд фулдæр æнзтæ рацæуй, уотæ йе ’нæ-
нездзийнадæ лæмæгъдæр кæнун райдайуй æма имæ йи
аллихузи незтæ дæр «гæппæрвонгæй фæллæуунцæ», æп-
пунфæстаг ба ’й сæ буни никкæнунцæ ... Уоци гъуддагмæ
къæрцгъосдæрæй лæуун гъæуй. Иронх ди ма уæд: цард
æнæхатиртохæй!
Энвер, кæронбæттæни ма дин еу хатт дæр арфæ кæнун
дæ рæсугъд юбилейи туххæн.
Дæ мади ’рваддæлти зæрдæ дин зæгъуй, фиццаг æр-
тинсæй анзи куд рарвистай, дæ дуккаг æртинсæй афæййи
ба уомæй дæр рæсугъддæр æма нивгундæрæй куд рарве-
тай. Мах дæр бабæй си куд фембæлæн!..
Зæгъун дин, Энвер, æргомæй
Стур муггаг Гобети номæй:
Дæ хæццæ ун æнцон æй,
Æхцæуæн нин æй уомæй,

^Кохоеб (фибер
Уомæн æма дæхуæдæг дæр,
Некæмæй дæ æнæлæгдæр:
Алкæд, алкæми дæр нæ хæццæ дæ:
Хуцауæй дин лæвар - æнзтæй сæдæ!!!
ГОБЕТИ ВЛАДИМИР (ВОВÆ),
историон наукити кандидат.
ХУÆДДЗО ФÆНДИТÆ, ГЪУДИТÆ
БИРКЪИСАТИТЕБО
Мæ фæндитæ, гъудитæ - хуæддзотæ,
Æз уæ фæрци маргъау истæхун ...
Æртæхетæ мæ цормæ, æрцотæ,
Ма кометæфæстæмæздæхун ...
Мисти цъасау æй арф мæ уогойнæ,
Ку бакæнинæ уой цъобпидзаг! -
Мæ рист уоди æртау, мæ фæллойнæй
Ма фæууонцæ лимæнтæ гъæстаг.
Мæхецæй некæд уодзæн арази,
Финсæг кæд дæн, æ ном кæд хæссун,
Берæ дзурдтæ зелуй сæри магъзи, -
Сæ уæлцъонгмæ зин æй рæдæхсун?!

(^Когдп взлетает орёл 315
— '-с^-
Заместитель министра культуры РСО-Алания
Эльбрус Кубалов.
- Энвер Хохоев к 200-летию со дня рождения
Александра Сергеевича Пушкина перевёл на дигорский язык его
трагедию «Каменный гость», которая уже с успехом идёт не

316 (^Кохоеб (фнбер
один год на сцене Северо Осетинского Дигорского
драматического тетра. По поручению министра культуры Мади-
ны Атаевой награждается наш юбиляр Почетной грамотой
Министерства Культуры РСО-Алания. Пожелаем Энверу
Салафировичу новых творческих успехов и, конечно же
крепкого здоровья!
Энвер, Уæлахизу!
ЗОЯ НИКОЛАЕВНА ДАУРОВА (ДАУРÆ)
НАРОДНАЯ ПОЭТЕССА ОСЕТИИ, ЗАСЛУЖЕННЫЙ ДЕЯТЕЛЬ ИСКУССТВА ОСЕТИИ

<^К(нда бзлстает орёя 317
ЭНВЕР ИЗ «КУЗНИЦЫ УМОВ»
Энвер Салафирович Хохоев - поэт, прозаик, публицист,
литературный критик, этнограф, журналист, автор 15 книг.
Пишет на осетинском и русском языках стихи, поэмы,
басни, новеллы, очерки, эссе, миниатюры, рассказы, повести.
Пишет рецензии на отдельные художественные
произведения и книги. Энвер - член международного Сообщества
литераурных организаций, Союза писателей и Союза
журналистов Российской Федерации.
Похвально, что Энвер Хохоев приобщил своих детей к
искусству и литературе. Дочь Фатима Энверовна окончила
Северо-Осетинский Государственный Университет имени
Коста Левановича Хетагурова (филологический
факультет), аспирантуру. Была стипендианткой имени академика
Васо (Василия) Ивановича Абаева. В ближайшее время
будет защищать кандидатскую диссертацию. Как
литературовед, ведёт большую пропагандистскую работу осетинской,
русской и зарубежной литературы и искусства.
Старший сын Энвера - Алан тоже вносит свою лепту в
развитие осетинской культуры.
Он организовал и успешно руководит вокально -
инструментальным оркестром и ансамблем «Фыдæлты фарн».
Их силами был украшен и юбилейный вечер Энвера.
Ещё будучи на 3 курсе СОГУ Энвер Хохоев написал
курсовую работу. Его научным руководителем был доцент
университета Харитон Мурзабекович Дауров (мой муж).
Харитон очень хвалил Энвера: - У этого студента горящие
глаза и умный взгляд. Он многое сделает для родной
Осетии. К нашему огромному счастью, X. М. Дауров не ошибся.
Как не странно, супруга Энвера Бэлла Солтановна Хо-
хоева - Гадзаонова написала дипломную работу на тему

3 1 8 (^Сохоев (фпбер
«Маленькие трагедии» А. С. Пушкина, и у неё тоже научным
руководителем был Харитон Мурзабекович Дауров.
Я хорошо помню студента Энвера Хохоева по
совместной работе на Северо-Осетинском государственном
телевидении. Он был внештатным корреспондентом, писал
и вёл телевизионные передачи на осетинском и русском
языках из разных сёл и городов Осетии.
Энвер - любитель классической литературы и нам
привозил из сел. Мацута редкие книги.
60 лет - зрелый возраст. Всё успел Энвер. Сегодня на
четырёх столах его многогранное творчество. Кстати, из
его родного села - из Сурх Дигоры, которое в народе
зовётся «кузницей умов» вышло много известных научных
и литературных талантов не только в нашей республике и
России, но и далеко за их пределами. Энвер Салафирович
Хохоев - один из них.
Дорогой Энвер! Больших успехов тебе в жизни и,
конечно, в литературе.
ЗОЯ НИКОЛАЕВНА ДАУРОВА (ДАУРА),
заслуженный деятель искусств Осетии, народная
поэтесса Осетии.

(^Когда бзяетает орёл 319
^^у^-
МИЛУСЯ АГУБЕЕВНА БУДАЕВА, член Союза писателей РФ,
заслуженная работница культуры РСО-Алания
- Энвер Салафирович, (наш юбиляр) примерный
семьянин. У них 3 сына и дочь. Четырёхкратный дедушка.
Его дети стоят на правильном жизненном пути. О них уже
было сказано. А Энвер наш автор по издательству «Ир».
Я несколько раз была у него художественным
редактором. С ним легко работать. Понимаючи реагирует на заме-

320 <&,охое6 (фнбер
чания по рукописям, и тут же их за короткий срок времени
устраняет.
Новых творческих взлётов, тебе Энвер!
ЭКВАТОР ЖИЗНИ
Пересёк ты в жизни экватор,
А всё-таки же не зря:
Поздравляем литератора
С лучшим днём календаря.
Успехи приходят не сразу:
Ты о прошлом не забудь,
Между буквами и фразами
Твой тернист по жизни путь ...
Что и говорить?.. Между прочем
И пожелать ведь пора,
И в семье, и в книгах - солнечных
Дней! Улыбок и добра!!!
Под сводами главной библиотеки республики звучали
стихи Энвера Хохоева, был показан видеосюжет о
родственниках Э. Хохоева - пяти братьев Цаллаевых,
участниках Великой Отечественной войны - с героической
песней, написанной Борисом Кокаевым на стихи Энвера.
Вечер получился тёплым и добрым - как и всё то, что
делает для людей сам юбиляр.

(ф(о$а вметает орёл 321
ДЗУРД ТÆРАЗÆБÆЛ БАРГÆ 'Й
Стих - узор словесный, стих - что кружева.
Пригнанные тесно в нём поют слова.
Если слово звучно, если мысль верна, -
Не отвергнуть песни, песня ввек жива!
АБАЙ КУНАНБАЕВ
Адæймаг æ хуæруйнаг (скъауйнаг) адгинæй æма
хæларæй ку кайа, æ фарсбæл дæр уæд хуæцуй. На ма ин æй
æ гъæлæси тух-тъунсæ ку кæнай, уæдта си æ зæрдæ хæс-
суй, фæстæмæ ’й скалуй - уомгæ кæнуй, цубур дзурдæй,
нæ ин тайуй. Цæмæдæр гæсгæ, мæмæ аййевон литерату-
ри гъуддаг дæр уотæ кæсуй. Киунугæ аргъауæг зæрдæх-
цæуæнæй ку нæ кæса автори уадзимис, цæмæдесдзий-
надæ имæ ку нæ æвзурун кæна, уæд æй æхемæ нæ есуй
æ сæри зунд. Зæрдæмæдзæугæ ба литературой уадзимис
уæд фæууй æма исфæлдистадон косæг финсгæ - финсгæй
фиццагидæр æ исонбони кæсæгбæл ку гъуди кæна: æ зин-
дзийнæдтæй, æ мастæй, æ цийнитæй ин æхемæ хай ку еса,
21

322 (^Сохоев (э)пкГ
уæд. Уæхæн цардон хабæрттæй еппард ка уа, уæлæрвти
ка тæха, зæнхæбæл еу гæзæмæ æнæ рамбæлгæй, уæхæн
«базургин» автори бон некæддæр бауодзæнæй æцæг айй-
евадон уадзимис кенæ ба уадзимистæ исфæлдесун.
Хохойти Энвери æз зонун тæккæ минкъийдæр дууæ
æма дууинсæй анзей бæрцæ. Растдæр зæгъгæй ба, нæ
царди фулдæр æмбес Цæгат Иристони Хетæгкати Къо-
стай номбæл паддзахадон уинверситети цæттæгæнæн
хаййади, уæдта филологон факультети еумæ ахургæнгæй,
исфæлдистадон куст еумæ гæнгæй рарвистан.
Хуарз гъуди кæнун, Энвери фиццаг уадзевзити барæу-
адзæдæртæ куд, кæд æма ци уавæрти æвзурдæнцæ
-«игурдæнцæ», еци рæстæгутæ аллихузон дæр. Дзурда-
горæ, дзурди гъезæмари кæд ес’ке исфунхтæй, уæд си
Хохой - фурт дæр æнæ хай нæ байзадæй. Еу æмдзæвгæн
æхсæз - авд вариантти æнæ скæнгæ нæ уидæ æма йе
цæбæл дзорæг æй? Финсæг исфæлдистадæмæ куд фæн-
дий цæстæй ке нæ кастæй, гъудити арфдæр рауæнтæмæ
ниххезæнтæ æппунæдзохдæр ке сгарста, уобæл. Æргом
дзурди, дан, къæмæ нæййес: æма ин æнтæсгæ дæр код-
та æма кæнуй, æфтудæй æма æ къохи нур дæр æфтуйуй.
Дууæ хумæтæг дзурди, æрмæстдæр дууæ дзурди æма си
поэти ном бауидæ æнæгъæнæ æрдзон нивæ равдесун:
«Бонивайæн, донирайæн ...»
Еунæг хатт бакастæн Энвери уадзевзæ «Дзæгъдзæгъа-
гæ» æма абони уæнгæ дæр мæ зæрдæй нæ цох кæнуй:
- Мæн æрфæндуй дзæгъдзæгъагæ
Игæурдæнæй истонун.
Тæходуй - ма нур дæу фагæ
Ку базонинæ дзорун ...
Æма æмдзæвгæ лирикон æй, уæддæр си еци лирикæ
æмеу кæнуй философий хæццæ. Ес ин дууердæмæ ра-

(ф{о$а взлетает орёл 323
хатæн дæр, - уадзевзæфинсæг æ уарзон кизгаймæ дзо-
руй, æви киунугæаргъауæги фагæ дзурдтæлтæ иссерун-
бæл æй æ мæтæ? Ке зæгъун æй гъæуй, æмдзæвгæ гъæу-
ама айдагъ еувæрсуг ма уа, аллирдæмæ дæр таса. Куд
уинæн, уотемæй поэти къохи æфтуйуй уоци мадзалæй
æнхæстæй æма æнтæстгинæй пайда кæнун.
Хохойти Энвери поэтикон æмбурдгæндтæ нæуæгæй
- нæуæгмæ еу æма дууæ хатти лæмбунæг нæ бакастæн,
фал си, гъулæггагæн, цæмæдæр гæсгæ нæ разиндтæнцæ
æ æвзонги базургин доги ци зæрдæмæдзæугæ - уодмæгъ-
арагæ зæлланг рæнгъитæ бадардтон мæ зæрдæбæл, етæ.
Уотемæй ба, мæнмæ гæсгæ, етæ поэти æмбурдгæндтæ тух-
гиндæрæй фæстæмæ лæмæгъдæр нæ фæккодтайуонцæ.
Зæгъæн:
- Ци мин хони мæ рæумиуæ,
Нæгъæуаги нихъун фарст.
Кæд нæ цæуй дæ зæрдæмæ
Мæ цæстити идзулд каст?
Уонæй æнцондæр аргъауæн æма зæрдæбæл бадарæн
рæнгъитæ ма ци уа?.. Æма ма уæхæн дæнцæгтæ еу æма
дууæ æрхæссун æй мæ бон. Æ евгъуд ка нæ зона, йе æ
сонбон дæр нæ балæдæрдзæнæй. Финсæг арæх йе ’р-
гом æздахуй йе ’сфæлдистади нæ фиддæлти историмæ.
Адгин ин æнцæ, гъай - гъай дæр, æ рагон фиддæлти
дзæнæтвæлуст уаз Хæнæзи гъæуи хæрдтæ æма урдгутæ,
игуæрдæнтæ æма къадати дæнттæ. Уони хæццæ дзорун
ку райдайуй, бустæги цæстуингæ, цæрдхуз ирд нивтæ
ба уæд исистунцæ нæ цори. Цардæгасæй рахъел унцæ
фæстæмæ æнæраздахгæ евгъуди бонтæ. Адæймаг цума
сæ æмдогон фæууй, уотæ фенкъаруй æхе. Йе дæр, æдæу-
агæ, поэтикон менеугутæй æй.

324 (^Сохоеб (э)н6ср
- Нæ дæлбудур хъандзалзæнгæ
Гъолон байраг исцæйкафуй,
Уæлиндзæбæл Нана тунæ
Тæвд - хæлæфæй нур ку уафуй.
Æрцæйуайуй æ мадæмæ
Йи рагзад уæс цъæх зæлдæбæл ...
Æрцæйлæудтæй æхсицгонæн
Стур Хæнæзæ мæ зæрдæбæл ...
Æрдзæ куд æй, айдагъ уотемæй æй равдесун зин гъуд-
даг нæй, фал æй гъæуй цæрдхуздæр фæккæнун, гъæуй си
уод бауадзун. Поэт уой туххæй финсуй:
«Игуæрдæни бабæй уод бацудæй ...»,
«Кæсай, кæсæ... кæсай дæлæ нæ тругъи
Куд æфтауй бæласæ къомбохтæ ...»,
«Денгизи æзнæтæрвхуз цæхъалтæ
Мæнмæ зонгитау сæхе гæлдзунцæ.
Цума сæ хæццæ догъ - гъазти ’мбалæн
Мæн рагъазунмæ фæццæйхонунцæ.»,
«Уомæйладæ зæнхи реуæй лæсуй,
Æуод есуй йи хормæзумæг...»
Кенæ ба:
«Уалдзæг бабæй рæхги æргæлдздзæнæй -
Нæ будурти сгæлладæ гъæдздзол ...» æма уотæ идард-
дæр.
Финсæг æхе хезуй фæлмаст, зæрдæ кæмæй исцъæх æй
уæхæн уæлбун трафаретон, уæдта æгъуз дзурдтæ - дзу-
бандитæй æма ин, раст зæгъгæй, æнтæсгæ дæр кæнуй:
уонæй æхе хезун. Уарзондзийнадæбæл кæми дзоруй, уоми
ба мадæ æрдзæ дæр æмархайæг исуй æ хæццæ, ниййерæг
мадæмæ æнæ кæдзос уарзондзийнадæй æрдзи дессаг рæ-
сугъддзийнæдтæ дæр не ’рæстæфдзæнæ:

(ф(о$л взлетает орёл 325
- Хорæн арвæй кæд ескæд ес фæххецæн,
Æрвæрттивдæй кæд æртæсуй арви гъæр,
Гъеуæд дæуæн дæр ес зæрдæй исесæн
Æма иссерæн ниййерæг Мадæ ’ндæр!
Уотемæй, алли дзурд дæр тæразæбæл æвæргæй æма
баргæй, поэт цæуй æ размæвæрд нисанмæ. Æ нисан ба æй
рохс æма кæдзос, кæд æ цардвæндагбæл æнæгъæлæги
берæ æрцæвæнтæ æма гургъахъ фæххæрдгæнæнтæ ад-
тæй, уæддæр бал абони уæнгæ сæбæл Хохой - фурт цæуй
æнæфæккеугæй. Уой тухæй ба æ зæгъуйнаг зæгъуй цу-
бурæй:
- Цард, кæнæ мæн ристæнсонæ,
Уæддæр кæндзæн мæ цæлхъ Зар!
Æрмæстдæр устур нифс кæмæ уа, æнтæсгæ дæр уомæн
кæнуй. Уомæн еума æвдесæн дæр ес. Гъома?.. Хохойти Эн-
вери фæллойнадон æма педагогон кусти æнзти нимæдзæ
еумæ райсгæй æнцæ æртинсæй анзи æма цуппар мæйи.
Ескæмæти, уоци хабар фегъосгæй, исæвзурдзæнæй
дузæрдугдзийнадæ æма бафæрсдзæнæнцæ: уал афæййи
ба кутемæй рауадæй?.. Бауиæруагæс уæд Энвер еци еу
рæстæги, еци еу бон куста дугай рауæнти.
Ес имæ зарæги ацъагъуæ дæр. 1976 анзи фæззæги -
сентябри (рухæни мæйи) базонгæ ан Энвери хæццæ Цæ-
гат Иристони Хетæгкати Къостай номбæл паддзахадон
университети, цæттæгæнæн хайади ахур кæнгæй. Уоми ба
изæрæй университети æмдзæрæни (А.С Пушкини ном-
бæл гъæунги æртиккаг фæндзуæладзугон хæдзари) арæх
зарианæ ирон æма дигорон адæмон зартæ, ахиддæр ба
Арсæгти Горгай, Советон Цæдеси бæгъатæр Гагкайти Али-
хани, Плити Исси æма æндæр зартæ. Уомæ гæсгæ ба еу бон
ме ’мхуæрифурт Тауитон Эмили (Эмми) цардæмбал Цæгат
Иристони композиторти Цæдеси сæрдар Цорионти Хъа-

326 (^СохоеЙ (э)н6с[>
урбеги фурт Резванæн радзурдтон: мæ хæццæ еу зарагæ
лæхъуæн Хохойтæй ахур кæнуй, зæгъгæ ...
Фæстæдæр ба Сæлафири хестæр фурт Энвер иссæй
республикой фольклорон ансамбль «Чепенай» зарæг, кæ-
цимæн æ исаразæг æма аййевадон разамонæг уæд адтæй
Цориони -фурт. Ансамбли иуæнгтæ гъæздуг æма устур
концертти хæццæ иуазæгуати адтæнцæ Цæгат æма Хон-
сар Иристони гъæутæ æма сахарти. Уо, хæдæгай, сæ зартæ
финстæрцудæнцæ Мæскуй (хецæн пластинкæбæл).
Нигки ба ма Иристони адæмæй беретæ нæ зонунцæ,
финсæг Хохойти Энвер æрмдæсни ке æй, уой дæр. Гъ-
æдæрмæгæй аразуй уедгутæ, къостæ, фиййæгтæ, фæрæт-
тæ, белтæ, сагæнттæ, пахсати, дзæбокити, бæлдоти гъæд-
тæ, къелатæ, стъолтæ æма хæдзари æфсинттæн цигъæугæ
дзаумæуттæ. Кæмæй не ’руагæс кæнуй, уонæн ба нæ абони
юбиляр гъæуама ранимад хæдзайрон конд дзаумæуттæ -
лæвæрттæй сæ зæрдитæ барохс кæна ...
Абони поэт, прозаик æма публицист Хохойти Сæлафи-
ри (Дзæлай) æма Гобеон Марой фурт Энвербæл æнхæст
кæнуй 60 анзи. Райгурдæй тæккæ деденæгкалæн мæйи
маййи (ханси мæйи) æма æ развæндаг дæр, æ исфæл-
дистадæ дæр, игонкъос деденæгау, æрттевæнтæ куд кала
сæдæ анземæй фулдæр, еци рохс амонд æй уæд!
КОЛИТИ ВИТАЛИ,
финсæг, этнограф, публицист, журнал «Ирæф»-и
сæйраг редактори хуæдæййевæг.

^р{о?Ы в&лемпет орёл 327
ЦАРДИ РОХС
ХОХОЙТИ ЭНВЕР
Ку бахауæн нæ Хъисмæти
устур лази,
Зинтæй - гъæрзгæ, царди рохсæй -
æнарази,
Нæ уингæй нæ уодти хъаурæн
æдæлйау.
Æвеппайди ку ’ркæлуй къæдзæх
нæ рази,
Æрмæст гъеуæд нæ зин исуй
нин ругау.

328 (^Кохоеб (&)п6ср
ЭНВЕРУХОХОЕВУ-60!
Коллектив Литературного объединения дигорских
писателей Республики Северная Осетия - Алания от всей
души поздравляет поэта, прозаика, публициста,
переводчика, члена Союза писателей, Союза журналистов РФ, Эн-
вера Хохоева с 60-летием!
Уважаемый Энвер Савельевич (Салафирович)! Ваше
творчество, ваша деятельность на педагогическом
поприще - неоценимый вклад в развитие родного языка и
литературы. Благодарим вас и желаем крепкого здоровья,
благополучия и творческого вдохновения!
№5(78)2016
Общеписательская
Литературная газета

(^КоЛ)п. взлетает орёл 329
КОГДА...
Часто тайно плачу в тишине ночной ...
Нет на свете мук сильнее муки слова.
С. Я. Надсон
ЭНВЕРХОХОЕВ
Когда хранить я перестану
На дне души, словно в котомке,
Мечтаний тайные туманы
Иль дивный профиль незнакомки?
Когда - как лавы изверженье -
Меня настигнет вдохновенье
Иль грёз сиреневая цепь
Замкнёт, как будто - горы, степь?
Когда во сне я чутко греюсь
У огонька любви прошедшей,
Как будто ждёт она за дверью,
Как будто тихо строчки шепчет ...
Когда-нибудь из тех дровишек
Недогоревших вспыхнет пламя ...
Зачем тревожить память? Слишком
Горюч на сердце ляжет камень.
И слёзы тёплые польются
Из сердца, хлынувшие разом,
И родниково отзовутся
Стихами, песнями, рассказами ...

330 ^Кохоеб (фнбе?
НЕ БЫТЬ ДОВОЛЬНЫМ СОБОЙ
Эссе
Не зная, для чего ему жизнь, человек скорее истребит себя,
даже если кругом всё будут хлеба ... ибо тайна человеческого
бытия не в том, чтобы жить, а для чего жить.
(Ф.М.ДОСТОЕВСКИЙ)
Жизнь человеческая коротка,
Но имя доброе живёт века.
(Абай)
«Чтобы были довольны читатели, не будь слишком
доволен собой». Это крылатое выражение - мудрое
умозаключение всемирно известного Вольтера как бы стал
повседневным многозначимым девизом для известного
современного осетинского поэта, прозаика, публициста, журналиста,
литературного критика, переводчика, этнографа Энвера
Салафировича (Савельевича) Хохоева. Он прекрасно
понимает и другой немаловажный факт, то бишь, что земная
быстротечная жизнь не проходит дважды. Тем более всем нам
давно уже хорошо известно одно: бездельник - бездарный
человек - что бесплодовое дерево.
Не хочу толстеть как трутень,
Сорняком расти корявым.
Жизнь пускай меня научит
Побеждать в борьбе за правду.
К большому счастью, с годами окрепшее своими
глубокими корнями, широко растущее творческое дерево с
глубокими корнями Э. Хохоева щедро плодоносит на
благо наших миролюбивых людей. Пожалуй, в этом мне
нисколько не дадут соврать, сфальшивить душой
современные строгие читатели разных возрастов и поколений,
любители художественной литературы. Да, неспроста гласит

€р{о*да взлетает орёл 33 1
народная мудрость: кто говорит-тот сеет (творит- примеч.
В. Б. - С), кто слушает-тот собирает (читает - примеч. В. Б. -
С). А сеять (творить в полном смысле этого слова) по -
моему наш поэт вполне может, умеет довольно - таки
неплохо. Он умело пользуется разными изобразительно -
выразительными средствами языка, благодаря чему достигает
яркостью изображаемого. Тому яркое свидетельство его
многочисленные произведения - искорки чистой души:
- Я не хочу чужой тропой идти,
От жизни прячась за спину другого ...
Пускай звездою на моём пути
Восходит в муках найденное слово.
- Слова, слова ... Заветные плоды,
Взращённые в минуты вдохновенья,
Удачей увенчаются труды -
Я людям подарю стихотворенье ...
Так кто же всё - таки предстал перед судом
многочисленной аудитории всепонимающих и весьма строгих
читателей? Вот, как раз-таки, на такой немаловажный вопрос и
предстоит мне ответить.
Энвер Салафирович (Савельевич) Хохоев (Тебо Бирки-
сати) родился (в пятницу) 25 мая 1956 года в селении Сурх
Дигора Ирафского района Северо-Осетинской АССР в
большой и дружной семье. На день последнего школьного
звонка и дня филолога у первенца его родителей Савелия
(Салафира) Хадзоевича и Марии Гавриловны (Маруси Гала-
уовны) Энверчика прозвенел первый жизненный звонок,
то есть он появился на белый свет...
Будучи трудолюбивым и смышленым, он ко всему
проявлял большой интерес в местной средней школе,
которую окончил с Похвальной Грамотой в 1973 году.

332 <^Х,охосв (фнбср
Член Союза писателей и Союза журналистов
Российской Федерации с 1999 года, член международного
Сообщества писательских союзов (кстати, правопреемник
Союза писателей СССР) с 2003 года.
С 2013 по 2016 год успешно возглавлял Литературное
объединение дигорских писателей РСО-Алания, которое
на правах самостоятельного Союза писателей входил (и
входит в настоящее время) в Международное сообщество
писательских союзов (МСПС).
Первое стихотворение на родном языке было
напечатано в 1973 году в газете «Ленинец» - «Лениной» (Ираф-
ская районная газета СО АССР). С тех пор его стихи, басни,
поэмы, новеллы, миниатюры, рассказы, юморески, эссе,
повести, рецензии на отдельные сборники литературных
произведений некоторых писателей и поэтов печатаются
на страницах российского еженедельника «Литературная
Россия», республиканских газет, журналов: «Дон», «Мах
дуг» - «Наша эпоха», «Литературная Кабардино-Балкария»,
«Ираф», «Ногдзау» - «Пионер», «Дарьял», «Фидиуæг» -
«Глашатай» ... Является автором 19 книг.
За годы плодотворной работы он написал несколько
вступительных статьей к книгам коллег по творческому
цеху. И на его книги (художественные произведения)
откликнулись маститые (известные) мастера слова.
Он - делегат П съезда писателей Северной и Южной
Осетии (2013) и делегат 1 съезда работников культуры
РСО-Алания (2014).
Э. Хохоев уделяет внимание художественному
переводу на родной и с родного языка на русский язык. Он
перевёл отдельные произведения Генриха Гейне, Эндре,
Джебран Халиль Джебрана, Константина Бальмонта, Рон-
сара, Лонгфелло, Георга Гервега, Аскера Додуева, Хыйса

$р{оА)а Излетаем орел 333
Османова, Кайсына Кулиева, Расула Гамзатова, Магомета
и Ануара Кучинаевых, Фатимат Кучинаевой-Казаковой,
Тенгиза Адыгова, А.С. Пушкина, Абрама Бахшуни, Юлии
Жадовской, Л. Н. Толстого, И. С. Тургенева, В. С. Высоцкого и
других классиков художественной литературы.
Э. Хохоев - составитель и автор предисловий
нескольких книг: Гурдзибеев Борис. «Счастье порога» («Къæсæри
фарнæ», 2007); Гурдзибеев Борис. «Поход оленя»(«Сæгуыт-
ты балц», 2008; Тобоев Царак. «Для чего человеку дана
жизнь?» «Ци 'й дуйнебæл лæги цард?», 2014); Тавасиев Фа-
цбай. «Счастье творческого слова» («Аййевадон дзурди
фарнæ», 2016) и др.
У истоков формирования сильной яркой личности Э. Хо-
хоева, конечно же, его родные. А солнцеподобная родная
мать стала вдохновителем и своего рода музой для поэта.
Поэтому можно много добрых слов сказать сегодня в адрес
Маро Галауовны (Маруси Гавриловны) Гобеон (урожденной
Гобеевой), подарившей «своему Энверу - Биццеу1» -
первенцу - старшему из четырёх сыновей крылья.
- Что и скрывать: именно благодаря нашей доброй и
строгой матери Маро (Маруси - Марии) я стал серьёзно
заниматься творческой работой, ещё со школьной скамьи
начал писать заметки, а потом и коротенькие стишки
(пробы пера) в нашу районку «Ленинец». И всегда, когда мне
казалось, что опускаются руки, мама поддерживала меня ...
- так частенько с большой ностальгией вспоминает Энвер
Салафирович.
Свою трудовую деятельность Э. Хохоев начинал
преподавателем русского языка и литературы в Стур Дигорской
средней школе (самой западной - высоко в горах Дигор-
скогоущелья)...
1 Биццеу - ласкательное материнское имя, что в переводе с дигор-
ского означает сын.

334 (^Сохоев (фнбер
Сегодня, (скажем откровенно), к величайшему нашему
сожалению, всё меньше людей почему-то обращаются к
услугам массовых библиотек, а точнее читают книги, а ещё
меньше читают стихи. Но произведения Энвера Хохоева
всегда находят своего читателя. У воды нет никакого -то
определённого вкуса, ни запаха; её никак не опишешь, но
в свою очередь даёт большое наслаждение. Таковы и
художественные произведения Энвера, прозрачные и чистые,
как детская слезинка. Иногда мне кажется, что он появился
на этот белый или же светлый мир с рифмой, такая она у
него легкая. Да, да, у него свои ритмы, рифмы и образы,
которые ещё раз подчёркивают многогранность таланта
современного писателя. Его стихи льются как горный
чистый ручей, как звонкая песня ... Как нам известно:
хорошо выраженная мысль всегда мелодична. И поэтому на
стихи Энвера Хохоева написано более 20 (лирических и
героических) песен.
Основная тема его произведений - обращение к
многочисленным переживаниям беспокойного
человеческого сердца, вполне реальным и простым.
Любовь и доброта - понятия и личности, и творчества
Энвера Салафировича Хохоева, а точнее: бесконечная
любовь к окружающим людям, к родной многострадальной
щедрой кормилице матушке - земле, к неповторимой
чарующей кавказской природе, к своим любимым детям (а
их у него, к его огромному счастью, - четверо: Алан, Фати-
ма, Сослан и Аслан), внукам - и не только к своим.
Он - глава большой и дружной семьи, заботливый отец,
мудрый дедушка - пример для подражания ... Энвер Са-
лафирович всегда готов прийти на помощь близким,
родственникам, соседям, да и просто знакомым. С большим
удовольствием может подставить своё братское плечо
помощи, как у нас - на Кавказе подобает издавна.

(^Ко/да вметает орёл 335
Правду говоря, жизнь не баловала его, а поэтому
приходится удивляться: откуда же в этом не богатырского
вида и здоровья мужчине такая сила духа и такой нежный
и светлый талант?.. Конечно же, от них - от безграничной
любви и неподдельной доброты...
Видное место в многогранном творчестве Э. Хохоева
занимают повести, короткие рассказы,эссе, юморески,
поэмы, миниатюры, новеллы ...
Его художественные произведения наполнены
искренней любовью и болью, радостью и светлой печалью, верой
и надеждой.
Герои его художественных произведений - наши
с вами разные по деловым качествам современники
со своми плюсами и минусами, жизненными взлётами
и нежданными многочисленными падениями, с
нерешёнными проблемами ... А язык - словно загадочный
горный живой родник. Пьёшь его воду и
прибавляются силы. Забегая вперёд, надо подметить: прочитав его
книги, вы не только получите огромное удовольствие.
И естественно, и вам захочется в свою очередь сделать
ещё много, много хорошего на своём нелёгком
жизненном пути. Ведь мы с вами сегодня творцы новой жизни.
А творить светлое, новое, что и говорить - не так легко,
как кажется со стороны ...
Лирические стихи Э. Хохоева - поток разных
ощущений, он поражает беспокойные сердца читателей
умением сострадать, одарить щедро добрым словом и ласковым
вниманием.
Кто мне скажет или подскажет, что такое 60 лет жизни
Для художника слова? Это маленький (короткий) или же
наоборот - большой (длинный) промежуток времени?..

336 ^Сохоев (э)н$ер
Может быть очень короткий срок - в пространстве, зато
длинный - на деле, на практике, а точнее говоря - в
каждодневной нелегкой творческой деятельности.
С чем схожа Жизнь? С волшебной сказкой?
С весной, плетущей повилику?
С безумной выходкой Пегаса?
Иль с непрочитанною Книгою?..
Видимо, неслучайно в наше загадочно - неспокойное
время живёт среди нас и успешно творит уже несколько
десятков лет этот мастер (нисколько не побоюсь этих слов)
своего дела (слова, пера). Да, кристально чистой души
Человек, по-детски доброе и неспокойное сердце бьётся
у него в груди. С одобрением встречаются
многочисленными читателями книги художественной литературы и
отдельные публикации произведений известного писателя
на страницах периодической печати.
Он послан нам в довольно-таки непростое, а сложное
и тяжёлое время «экологического безумия», когда так
запросто (порой необдуманно) теряем раз и навсегда наши
святые общечеловеческие качества. Чего, да и от кого
скрывать?!. Увы, не на должном уровне у нас обстоит дело
с уважением к нашим почитаемым старшим. Над нами
почему-то во всю властвует, так называемая тяжёлая, быстро-
распространяемая эпидемия - вещизм ... Как подобает
настоящему поэту, он один из тех, кто всё это вовремя
подмечает и хочет закричать, что называется - во весь голос и
бить во все колокола:
- Люди, добрые!.. Опомнитесь наконец-то!..Пора уже
... Посмотрите, пожалуйста, куда же мы катимся?!.
Века скоростного сдавлены пружиной,
В спешке ежедневной губим красоту,
Каблуком с подковой, бульдозером, машиной,

(ф{о?да вметает орёл 337
Губим эту землю, где цветы растут.
Да, он пришёл к нам с одной конкретной целью -
заставить нас опомниться - и не идти уже на последний
роковой шаг в бездну небытия (непонятного «прогресса»).
И почему-то многие из нас равняются на запад, на их
разрушительную «цивилизацию.» И что же нам преподносят,
успешно пропагандируют, предлагают наши некоторые
телевизионные каналы?! Воровать, употреблять
наркотические вещества, безжалостно друг друга убивать,
заниматься развратными действиями ... А ведь, дурной пример
заразителен, не так ли?.. Конечно!
Неизвестно: сколько это ещё будет продолжаться? И
кто же осмелиться ответить на этот сложный вопрос?..
Надоели, откровенно говоря, аллергию вызывают уже
у нас эти зарубежные, бесконечные, заказные двузначные
телевизионные сериалы. И опять - таки, позвольте мне
задать ещё один непростой вопрос: а каково их прямое
назначение? Да о каких морально - волевых качествах
можно говорит тут? Абсолютно ни о каких ...
Ладно! Отвлеклись от нашей основной темы. А в
принципе об этом не только мне и нашему сегоднящнему
юбиляру судить. Ещё раз намекну на одну немаловажную
мысль (деталь): то есть, читатель сам вполне
самостоятельно разберётся или же в праве разобраться в том, на какую
полочку когда и что ставить?!
А нам остаётся только искренне поздравить нашего
юбиляра, именинника, Энвера Салафировича
(Савельевича) Хохоева и пожелать ему неиссякаемой творческой
энергии и вдохновения. Сам - его величество Всевышный
велел ему и впредь не останавливаться на достигнутом,
взлетать и смело парить не уставая (на литературном
небосклоне), подобно смелому горному орлу. А настоящему
22

338 <$Сохосв (^рнбер
орлу - царю поднебесья ой как нелегко приходится жить
во все времена!.. И непредсказанная непогода ему
абсолютно ни почём. Да и к настоящим трудностям истинному
творцу от Бога не привыкать. Жизнь - беспощадная
борьба, движение вперёд и только вперёд!
И в заключение приведём ещё несколько поэтических
строк нашего юбиляра.
И не свяжешь крылья
птахе нежной,
И навеки в моём
сердце гордом
Поселилась дерзкая
Надежда
Быть твоим, Поэзия,
дозорным!
ВЕНЕРА БОСОНОЖКИНА-САЛМАРОЕВА
(ФАТИМА ХОХОЙТИ), филолог.
г. Ставрополь, 25 мая 2016 г.
ЗАМАН
Орта кюн, 2014 жылны 26-чы июню
Къарындаш адабият
УЧУУГЬАИТИНИУ
Север Осетия-Аланияны лирикалы поэтлеринден бири
Энвер Хохоевди. Ол онюч китапны авторуду. Алада назму,
поэма, хапар да барды. Китапланы къайсысын окъусанг
да, табийгъатны ариулугъуна, сюймекликни тазалыгъына

(2р{о$а взлетает орёл 339
эс бурмай амалынг жокъду. Ары дери эс бурмай тургъан
кёп затха: гюлгеденгизге, кюннге, айгъа башхача къарап
башлайса. Энверни анагьа аталгъан
назмулары уа терен сагъышлы этедиле, эсгериу жолла-
гъа чыгъарадыла
АНАМА
Энвер ХОХОЕВ
«Бёлляй, бёлляй, бёлляйым...» -
Деп жырлай эди анам.
Аны эштип, жарыкъ айы
Терезе кёзден къарап.
Бешигиме къапланып,
Ол сылай эди мени,
Гюлле ийисин алып,
Ийнакълай эди мени.
Соза эдим къолуму,
Тартылгъанча чёп кюннге,
Отоу ай жарыкъ болуп,
«Жашым...» - дей эди, кюле.
«Бёлляй, бёлляй, бёлляйым,
Жашчыгъым ариу ёсер,
Сен къуш болуп кёрейим,
Боранны хорлап ётер...»
«Бёлляй, бёлляй, бёлляйым...» -
Деп эштеме тюшюмде.
Къая къызы къайтарып
Тюшюреди эсиме.
Къабырынга барып, мен
Башымы ийип жерге,

340 (=РСохое{ (§п6ер
Жилямугъум тёгюле,
Чакъырама: «Анам! - дей.
Излеп турама, сурап!
Былайдаса - жууукъда.
Кюйюп кетген жулдузум,
Сен жатаса сууукъда.
Айтырым барды санга...»
Мен сюелип,
толкъунну сакълай
«Дуния - тенгизди. Жюзерге
сюйсенг,
Кеме тиле иги шилеринг -
ден».
(Рудаки).
Кёксюл тенгиз - жашау
дегенинг.
Акъ жалкъалы толкъуну -
заман.
Кезиу-кезиу уруп келгени,
Алтын шошлукъ - бары да,
тамам.
Жашау тенгиз артыкъ зат
элтмез,
Суу жагъагъа атар артыгъын,
Жулдуз чабакъ, чокъуракъ, кеме -
Юсюндегин, эртте батханын,
Мен сюелип, толкъунну сакълай
Тургъанымда, эсиме келди:
Сюймейме болсам чокъуракълай,
Жюзер эдим, дедим кемелей.

(ар{о?да взлетаем орёл 341
ЖАНЫМ АНАМ
болгъан жерде
«Хар ким да излейди насып,
Берирча артда башхагъа...»
(Ольга Панкова)
«Боламыды кёксюз чыгъып
кюнюнг?
Элиясыз - лейсан, къуру -
сабан?
Жашау манга анда болду
юлгю,
Жаным анам болгъан жерде
болса.
Шауданчыкъда
шорхулдай
Шошлукъну аяз эхчейди,
Кырдыкны ариу чайкъай.
Чыкъ аны жуууп кетгенди,
Шауданчыкъда шорхулдай.
Ичерим келди андан.
Тюш болурму бу дедим.
Бар чолпу да алайда.
Узалдым... Жетсем эди.
Сен кесинг,
сюймеклигим мени
«Жюрекге кирип, анда къалдынг.
Тюш тюйюл эдинг да ол агъын?»
(ВаанТерьян).
Эсимдеди, билмей тургъанлай,
Бир булбул учуп кирди бизге.
Ол ариу жырлай эди алай,

342 (^Сохоеб (э)н6ер
Чакъыра бизни жомакъ жерге.
Сен ийген болур эдинг, баям.
Не болдунгму кесинг къанатлы?
Юйюме кирип келип, анда
Тюшюмю этген эдинг татлы.
Не заман озгъанды арада,
Ненча суу къуруп кетди, эрип...
Къалгъаны уа - суу тамычыда -
Сен кесинг, сюймеклигим мени.
МЕНБЛАСЕН
«Сюймекликсиз - учмаз
къушлай поэт,
Саны - жансыз, тангы да -
жарыкъсыз».
(М. Турсун-заде)
Сен терексе, мен а - чапыракъ.
Юсюнгю жабарма сууукъда.
Жолоучуса.
Арыгъанэсенг,
Таягъым сениди жолунгда.
Мен - кезлеу суу, сен - ариу гёген.
Лира - сенсе, мен а - макъалы...
Бир бирге ушатмайды кёрген.
Алай бирди, бирди макъамы.
КЁЗЛЕРИНГЕ КЪАРАСАМ
«Жюрек къайтып
сюеди эм сюеди.

(ф{о?да бзлетпет орёл 343
Сюймексизлей болалмай,
ма андан».
(А.С.Пушкин).
Кёзлеринге къарасам -
Чууакъ кёкде журундан.
Ичер эдим бир уртлам
Ол шауданда сууунгдан.
Ол заманда бу жерде
Болмаз эди менден бай:
Алтын тала - жюрегим,
Анда чаба насып тай.
АНАТИЛИМ
«Ана тилим - сыйлы тилим,
ата-ана тилим,
Нечикариусасен!»
(Габдулла Тукай).
Биреу берген къалачдан эсе,
Кеси бёрегим татлы мени.
Ана тилинги жюрют эслеп,
Ол сениди ёмюрге дери.
Башха тюрлю болса уа, къадар
Сени ары - бери да бурур.
Адам сандан чыгъар ол адам,
Жауун къуртлай, болумсуз болур.
Малкъартилге
МУСУКАЛАНЫ Сакинат
кёчюргенди.

344 (^Кохоев $нв(ф
МАСТЕР ТОНКОЙ ЛИРИКИ
Сегодня исполняется 60 лет замечательному
осетинскому поэту, прозаику, публицисту, литературному
критику, переводчику Энверу ХОХОЕВУ. В этот день, в 15.00, в
республиканской Национальной научной библиотеке
состоится чествование юбиляра. Член Союза писателей,
Союза журналистов России и Международного сообщества
писательских организаций, заместитель председателя
Северо-Осетинской республиканской благотворительной
организации пенсионеров и инвалидов-жертв
политических репрессий «Номарæн» («Память») возглавляет и
секцию поэзии при Союзе писателей Осетии. Произведения
автора 9 поэтических сборников переведены на русский,
украинский, балкарский и турецкий языки.
Это о его творчестве народный поэт Осетии Ахсар Чед-
жемов сказал: «Сердца любителей поэзии он подкупает
своим тонким лиризмом, душевной чистотой -
доброжелательностью и откровенностью ... Автор воспевает
неповторимую красоту родной многострадальной матушки-земли
Алании-Иристона, а сами стихи свежи и оригинальны».
Склонность к стихотворчеству проявилась у Энвера еще
в отрочестве, когда он активно писал стихи в школьную
стенгазету в родной ему Сурх-Дигоре и в его сердце
«поселилась дерзкая надежда быть твоим, Поэзия, дозорным».
Писатель работал учителем-словесником в Стур-Дигор-
ской средней школе, служил в правоохранительных органах.
Будучи ответственным секретарем газеты «Дигора», он
вкладывал душу в становление и развитие первого
республиканского органа периодической печати на дигорском диалекте
осетинского языка. И на протяжении всей жизни писал стихи,
документальные повести, рассказы, эссе, воспоминания, за-

^Ко/дп взлетает орёл 345
рисовки, часто используя богатые архивные материалы, как
это было с его книгой «Возвращение к бессмертию» - о
трагических судьбах репрессированных земляков.
Когда в 1979 году вышел первый сборник его стихов на
осетинском языке «Гори, моя звезда», народный поэт
Осетии Александр Ибрагимович Царукаев не ошибся в своей
оценке. Сегодня в творческом багаже Энвера Хохоева
такие книги, как «Согласие», «Моя святыня», «Кукла», «Страна
детей», «Светлые дни», «Безвозвратная молодость»,
«Сердце, сердце...», «Лестница жизни», «Ворованное к добру не
приводит», «Рыцари Победы»...
В 2015 году в Нальчике вышел первый сборник
художественных произведений членов Клуба писателей
Кавказа «Под тенью чинары», где среди коллег по творческому
цеху представлено и творчество поэта.
В стихах Э. Хохоева столько красоты, нежности,
искренности, напевности, что там правит бал «звездоглазая
и лунобровая летняя ночь», «в золотых просторах сердца
жеребенком счастье скачет», «от восхода до захода топчет
солнышко небесные дорожки», «под ветра вой и свист
гуляющей метели зима танцует твист, и симд, и тарантеллу»
... Обращаясь к возлюбленной, автор пишет: «Как хочется
накинуть на персты перчатками огромный синий вечер»,
«я радугу, как огненную шаль, тебе на плечи ласково
накину», «сошью одеждой неба синеву»...
Энвер Салафирович - человек неравнодушный,
«беспокойный», ему до всего есть дело!..
НАТАЛЬЯ КУЛИЧЕНКО,
член Союза писателей России и Российского союза
профессиональных литераторов
«Северная Осетия» (Владикавказ),
№90,25.05.2016.

ХУЦАУИ ЛÆВАР
ХОХОЙТИ ЭНВЕР
Силгоймаги уарзун циргъдæр æй арцæй, кæцимæй
æрсабур кæниуонцæ гъæддаг пилти, тæвдæдæр
æй пеллонæй; ейæ æй сагъæдахъи фатау, кæци
ниххастæй Адæймаги уоди.
БУДДÆ
Аци дуйней Уарзондзийнадæ -
адæми рæсугъдгæнæг,
Ун æнæхай Уарзондзийнадæй -
йе æй ун æнæ лимæнтæй.
Ейæ, ке зæ’рдæ Уарзондзийнади
ниуазæнмæ не ’ркъолæ ’й,
Йе æй хæрæг, кæд ибæл нæййес
уой гъостæ, уæддæр!
ОМАРХАЙЯМ
Ка дардта уарзтади
Сæнттадæдарæс.
Йе зонуй цард - нади
Хæрдæ, урдуг уади
Æхцæуæн сагъæс.
Евгъуд - сауæдонæ,
Нæ ин ескæрон ...
Кæбæл нæма ’рбон æй,
Байрайæд йе ’сонæй:
- Равзарæдуарзон.
Артзæрдæй ка уарза,
Уой уодзæй амонд.

(^Хо/дп взлетает орёл 347
Йи растдæр тæразæ:
Зинтæн ка фæраза -
Уарзтæн уод нивонд.
Даргъ надбæл нæргæ зар
Куфæууйхиццаг,-
Байгон уй зæрди дуар,
Уомæй хуæздæр лæвар
Нæ дæттуй Хуцау.
ЦАРДЦÆРУНМÆÆЙ
Поэт, прозаик, публицист æма литературой критик Хох-
ойти Энвербæл аци анз æнхæст кæнуй æртинсæй анзи.
Ци берæ зæрдæмæдзæугæ аййевон уадзимистæ ниф-
финста Энвер, уони хæццæ хуарз зонгæ æнцæ нæ журнал-
кæсгутæ.
Æригонæй, Сурх Дигори, æ райгурæн гъæуи астæуккаг
скъолай ма ку ахур кодта, уæд райдæдта дарун æ гъос ай-
йевадон литературæмæ. Еци рæстæгути зиннун райдæд-
тонцæ æ фиццаг æмдзæвгитæ Ирæфи райони газзет
«Лениной» - и фæрстæбæл.
Уæдæй абонмæ дзæвгарæ рæстæг рацудæй. Анзæй
- анзмæ бæрзонддæр кодта райдайгæ автори поэтикон
дæсниадæ, ке зæгъун æй гъæуй, уæд урухдæр кодтонцæ æ
равналæнтæдæр.
Уогæ фиццаг бакастæй куд зиннуй, уотæ лигъз фæн-
дæгтæбæл нæ рацудæй Хохой - фурт. Берæ хæттæлти иси-
стидæ æ размæ устур цæлхдортæ, берæ хæттити ин раз-
дахиуонцæ æ литературой уадзимистæ редакцитæй, диго-
ронау финст ке адтæнцæ, уой туххæн, фал... Æвæццæгæн,
адæймаг æрдзæй ци искурдиадæ рахæсса, уомæн ций

348 (^Кохоеб (фнбер
фæндуй уавæрти дæр ниннигæнæн дæр, уæдта ниннихъ-
олæн дæр нæййес Цæйбæрцæ фулдæр дон калд цудæй æ
исфæлдистадон цæхæрбæл, уойбæрцæ тæмæндæргæнгæ
цудæй, æма нæмæ абони уæнгæ æрхъæрдтæй.
Финсæг Хохойти Энвер æмхузон æнтæсгинæй косуй
поэзии, прози æма тæлмацкæнуни къабæзти. Нерæнгæ
бал ин мухури рауадзун бантæстæй 13 киунугей бæрцæ.
Уадзимистæфинсæгæн йе ’сфæлдистадæ киунугæ ар-
гъаугути зæрдити арф бунат ку ахæсса, уæд ин уомæй
устурдæр хуæрзеуæг нæййес Æма еци хуæрзеуæгæй ба
Энвер хайгин ке æй, уобæл æгириддæр æз дузæрдуг нæ
кæнун.
Æ лæги карæмæ исхъæрдтæй зундгонд финсæг
Хохойти Энвер. Разæй ба ма æнæсгæрст бæрзæндтæ хæрхæ ...
Зин фæндаг равзурстай дæхецæн, фал ибæл, размæ
цæугæй, нæуæг рохс амæндтæ куд ерай, уоци фарнæ дæ
уæд, нæ юбиляр Энвер!
КОЛИТИ ВИТАЛИ,
финсæг, журнал «Ирæф» -
и сæйраг редактори хуæдæййевæг
(Журнал «Ирæф» № 2, 2016 анз).
УОДИ АРТ
ХОХОЙТИ ЭНВЕР
Блажен, кто выбрал цель и путь
И видит в этом жизни суть.
Шеллинг Фридрих Вильгельм,
немецкий философ.
/Ей цард зин аразæн,
Ци естухивазæй?!
Рохс нисан - бæрзонд.

(ф{оА)п бзлетает орёл 349
Косун ка бауарзуй, -
Зинтæн ниффæразуй,
Йе æй рохс амонд.
Уотæ, зæрдæресгæй,
Ме ’лхуйнæй нилвесун
Мæ дзурдтæ, мæ уод ...
Уоди арт-поэзи,
Зæрдити бахезуй,
Мæ цард ин - нивонд!
«ТÆМÆНТÆКАЛÆГ ЭНВЕР»
- Уо, не ’схæссæг Мадæ,
Зæнхон хор - нæ зæрдтаг,
Зæронд ку нæ бадæ ...
Дæ хай кустфæлладæй
Æгæрон мæрдвæндаг.
ХОХОЙТИ ЭНВЕР
Поэт, прозаик, публицист, тæлмацгæнæг, литературой
критик, УФ Фысджыты æмæ журналистты цæдисты уæнг,
фысджыты Дунеон æмхæларады цæдисты уæнг. Йæ
литературой псевдонимтæ - Биркъисати Тебо æмæ Тæмæн-
калæг (Лучезарный) Энвер.
Хохойты Сæлафиры фырт Энвер райгуырд 1956 азы 25
майы (майрæмбоны) Цæгат Ирыстоны Сырх Дыгуры хъ-
эеуы. Бынæттон астæуккаг скъолайы ма куы ахуыр кодта,
уæд райдыдта фыссын цыбыр, аналитикой æмæ æхсыл-

350 ЫХохоев фЬ/6ер
къгæнæн æмдзæвгæтæ æмæ сæ мыхуыр кодта къулы
газеты фæрстыл. Скъола куы фæцис, уæд ын аттестатимæ
радтой Æппæлæн грамотæ дæр, куыд хуыздæр ахуыргæ-
нинаг, афтæ. Уыцы аз æм æрсидтысты æфсады рæнхъыты
баслужбæ кæнынмæ. 1977 азы ахуыр кæнынмæ бацыд
Цæгат Ирыстоны Хетæгкаты Къостайы номыл паддзахадон
университеты филологон факультетмæ. Фæндзæм курсы
куы ахуыр кодта, уæд æй арвыстой Стыр Дыгуры астæук-
каг скъоламæ уырыссаг æвзаг æмæ литературæйы ахуы-
ргæнæгæй.
Дыууæ азы фæстæйæ партийы Ленины райком кусын-
мæ арвыста Цæгат Ирыстоны Мидæггагон хъуыддæгты
министрады барадхъхъахъæнæг оргæнтæм. Уым фæкуы-
ста 16 азы. Йæ цæсгомджын куысты тыххæй хорзæхджын
æрцыд хицауады хорзæхтæй, хæссы куысты ветераны
кадджын ном. Куыста ма Дзæуджыхъæуы кусæгон фæ-
сивæды № 11 астæуккаг скъолайы уырыссаг æвзаг æмæ
литературæйы ахуыргæнæгæй, фæстаг фараст азы та уыд
Республикой газет «Дигорæ» - йы бæрнон нымæрдар.
Фидæны поэты фыццаг æмдзæвгæ ныммыхуыр Æрæ-
фы районы газет «Ленинец»-ы. Хохойы фырт фыссы ирон
æмæ уырыссаг æвзагыл æмбисæндтæ, эссе, новеллæтæ,
юморескæтæ, уацаутæ, миниатæрæтæ, чингуытыл рецен-
зитæ. У фараст æмдзæвгæты æмбырдгондты автор.
Мыхуыр кæны куыд республикой, афтæ федералон газеттæ
æмæ журналты фæрстыл. Йæ чингуытæй сæ иуæй - иуты
тыххæй хорзæхджын у Кады грамотæтæй. Уый ма у Ре-
спубликæ Цæгат Ирыстоны Журналистты цæдисы уæвæг
стыр Уæлахизы фæуæлахизы 65 азы цытæн конкурсы
дипломант. Хохойты Энвер активонæй кæны аивадон тæл-
мац ирон æвзагмæ ахæм авторты, куыд Генрих Гейне, Эн-
дре Ади, Джебран Халиль, Константин Бальмонт, Ронсар,

<ф(о/})а вметает орёл 35 1
Лонгфелло, Георг Гервег, Тенгиз Адыгов, Хыйса Османов,
Абрам Бахшуни, Юлия Жадовская, Лев Толстой, Иван
Тургенев, Владимир Высоцкий, Александр Пушкины райгуырды
200 азы бонмæ йын раивта дыгурон æвзагмæ йæ трагеди
«Каменный гость», кæцы æнтыстджынæй æвдыст цæуы
Дыгурон паддзахадон театры сценæйыл.
Йæ поэтикой сфæлдыстад цымыдисон у алы фæлтæр-
ты адæмтæн. Уый зары райгуырæн Ирыстоныл, йæ рæ-
сугъд æрдз æмæ адæмыл, се сгуыхтдзинæдтæ æмæ сæ
бæллицтыл, сæ тырнындзинæдтыл, йæ хъæбатыр ивгъуыд
æмæ йæ рухс фидæныл. Стыр цымыдис æвзарын кæнынц
кæсджытæн йе ’мхъæуккæгтыл æмæ йæ хъæуыл фыст
æмдзæвгæтæ. Уый у æмæ баззад йæ чысыл райгуырæн
бæстæйы патриотæй.
Хохойты Энвер у Цæгат Ирыстоны хæрзаудæн орга-
низаци æнæзаконон политикой репресситы инвалидтæ -
амæттæгтæ æмæ пенсионерты Ассоциаци «Номарæн»-ы
сæрдары хæдивæг, афтæ ма у аивадон редактор æмæ
корректор - Цæгат Ирыстоны - политикой репресситы мысæн
чиныгуытæн, Цæгат æмæ Хуссар Ирыстоны фысджыты П
съезды делегат. Ныртæккæ та лæууы Республикæ Цæгат
Ирыстоны - Аланийы фысджыты цæдисы поэзийы сек-
цийы сæргъы.
Журнал «Фидиуæджы» редакцийы коллектив æмæ
редколлегийы уæнгтæ зæрдиагæй арфæ кæнынц кур-
диатджын поэт Хохойты Энверæн йæ райгуырæн боны
цытæн æмæ йæм æнхъæлмæ кæсынц ноджы стырдæр
сфæлдыстадон æнтыстытæм.
(Журнал «Фидиуæг» № 5, 2016 аз).

СвХшоеб (фнвер
НÆ БÆСТÆ
ХОХОЙТИ ЭНВЕР
Кæмæн - догъуад,
Кæмæн - бохъ цард,
Æй -дзигит.
Кæмæн - ести,
Кæмæн - неци
Æгирид.
Кæмæн - нез æй,
Ка бунмез æй,
Æй саг-сирд.
Сæ гъун - гъестæ,
Мæстæфсестæй
Тонгæ, цит...
Къохмæ есгæй,
Кæд Адезти *
Фæцан мулд?!.
- Хæлхъой рæстæг,
Æнгъæлкæсæг
Хæссуй дзурд:
- Хуæздæр рæстæг
Кæми 'й?Хæстæг-
Фæрнивулд.
Æндæр рæстæг,
Æрцо хæстæг,
Ци ’й æмгъуд?!.

(^Ямда вълетает орёл 353
Суо, нæ Бæстæ,
Ходгæцæстæ,
Мудæвдулд!!!
* Адезтæ - хæснæбæл дигорон адæмон гъазт.
ГЪУДИТИ АЛДÆНБИД
(Киунугæ саразæгæй)
Поэт, прозаик, публицист, литературой критик, тæлма-
цгæнæг æма этнограф Хохойти Сæлафири фурт Энвери
финст киунугутæй аст байаргъауни фæсте мæ гъудитæ ...
- Все радости жизни - в творчестве.
Творить - значит убивать смерть.
Р. Роллан
1. Киунугæ «Судз, ме стъалы» («Гори, моя звезда»).
«Уæллагæй» - боз! Æгайтима ниррохс кодта, æргом
- æргомæй ферттивта, талингæ лæгæти къеудзирагъау,
ферттивта йе стъалу йи æригон цардбæллон Сурх Дигой-
раг поэтæн. Уомæй цидæр нифс бауагъта аййевон литера-
турæуарзгути зæрдитæмæ. Æма имæ, ке зæгъун æй гъæуй,
етæ дæр æнгъæлдзау æнцæ. Кæдимайдима сæ нæ фæффу-
дæнгъæл кæнидæ?!.
Уогæ ба нæ рагон фиддæлтæй курухон зундæй, еунæг
загъдæй ба - курухондзийнадæй ци тухгин æма гъæздуг
адтæнцæ! Æвæццæгæн, дзæгъæли хумæтæги нæ загътайу-
онцæ: къодах, дан, æ фиццаг цæфбæл бæрæг æй?.. Бæрæг
æй, бæрæг! Мадта хуарз адæймаг æма хуарз гъуддагæй
дэер æрмæстдæр хуарз зæгъун гъæуй? Æнæмæнгæ, уотæ
’й!..
2. Киунугæ «Æмзæл зарæг» («Согласие»).
Еумæйаг зардæй адæймаги хевæндæ зæрдæ уотæ нæ
23

354 с^Сохоев ^э)п6ср
барохс уй. Уогæ, кедæрти хæццæ гъæрæй зарунмæ ку
исарæхсай, уæд дæ зæрдæ дæхемæ ма бамæгур уæд: цу-
бур рæстæгмæ дæ тунæ дæ къох иссердзæнæй. Не ’мдогон
финсæг Хохойти Энверæн æхе загъдау:
- Ка базона фæрсаг кæнун,
Йе базондзæй зарун дæр
3. «Мæ дзиуарæ» («Моя святыня»).
Рохс дзиуарæ æригон цæрæг уодæн йе ’цæг уарзт æй.
Уоми ба цъумур къохтæй, геруз зæрди хецау æма гадзи-
рахатдзийнадæмæ æмхиц адæймæгутæн æгириддæр
неци кустаг ес. Раст нæ дæн, зæгъгæ, ка гъуди кæнуй, йе
ба рæдуйуй. Рæдуддитæбæл ахур хуарз æй. Кедæр рæдуд-
дитæмæ гæсгæ хатдзæгтæ кæнун пайда хæссагæ фæууй.
Хе, сонтæй æруагъд, рæдуд сæр зелун, æппунфæстаг ба
зæрдæ дæр æгæр фæрресун кæнуй. Зунд ба, дан, зæнхон
адæймагмæ æрæгиау æрцæуй.
4. Киунугæ «Амонди æрдæфæнтæ» («Отблески
счастья»).
Еуетæ арæх уотæ фæззæгъунцæ: рохс амонд агоргæй
нæй. Мадта?! Мæнмæ гæсгæ, зæнхон амонд фулдæр хæт-
тæлти адæймагæн айдагъдæр æхецæй аразгæ фæууй.
Амонди ивулагæ æрдæфæнтæй бацеу - бацеу цард фæф-
фæлгъæндуй нæ уæлæбæл æнæраст гъолон дуйней. Æр-
мæстдæр æхебæл ка ауæрда, æ уоди хуарзæн, дзæбæхдзий-
надæн, тар къумти уру кенæ ба мистау, еске хъиамæтæй ка
цæра, æхе багъæуаги сахатти адæмæй, ести ахсгиаг æхсæ-
надон гъуддæгтæй ка римæхса, йе ба, гъай - гъай дæр, æхе
йи рохс амондбæл æнæбари бултурæнттæ - æнæнвæрсон
билæскъелтæкæнæг искæндзæнæй. Æлхийæрфгутæй æ
къоси буни æхецæн тъифссæнæй. Æрмæст еу бони сæри ба
æхемæ ма бæргæ мæстгун кæндзæнæй, фал ... Изæрæй ба,
дан, зæрийнæ хор хузæнон нæбал фæттавуй.

(ф(а?да клетает орёл 355
5. Киунугæ «Сабийти бæстæ»(«Страна детей»).
Куд хестæр гæнгæ цæуæн, уотæ нæ æнæмæтæ бæгъæн-
зæнгитæ цъигъини бæнттæ, æрхунзæрдæй ахидæй - ахид-
дæр ма бæргæ фемисæн. Нæхуæдтæ ку рафиддæлтæ æма
маддэелтæ уæн, уæддæр бабæй æрæздæхæн авднивон
Сослани къæлæт æндурæхуз игъæлдзæг устур бæстæмæ,
турæй - турмæ, горæй - гормæ фембæлæн цъæхснаг хъу-
рихаттгин цæрдæг цъæдæхти хæццæ...
6. Киунугæ «Ирд бæнттæ» («Светлые дни»). Базуртæ-
гин уæлтæмæнади цубур рæстæг исфæлдистадон, æ уо-
дæй артцæгъдæг, косæги хузæн æхе рагъбæл, æхе цар-
бæл некæд неке бавзурста æма бавзардзæнæй. Гъулæг-
гагæн, нæ цурдтæхагæ зæнхон царди медæгæ берæ нæ
рахæссунцæ ирд æма æнæферонхгæнгæ бæнттæ. Гъига-
гæн, адæймагæй æнæнгъæлæги фæгъгъæунцæ æ хуарз,
зæрдæдаргæ, æнæсайд хæстæгутæ, лимæнтæ, æррæстæ
зонгитæ. Уони ка раййева, уæхæнттæ ба нæбал разиннуй.
Æцæгæйдæр, калд идзаг нæбал фæккæнуй. Еци хуарз адæ-
ми фæгъгъуд ба æносмæ йи алциæстæфагæ зæрдæбæл
ностæй, арф никъкъæттитау, байзайунцæ.
7. Книга «Нить полёта».
«Не званье возвышает человека, а званье возвышает
человек,» так очень метко подметил и написал когда-то,
хорошо известный нам своим бессмертным творчеством,
одна из ярчайших звёзд восточной поэзии - Джами.
Эти слова (по-моему) смело можно применить или же
отнести и к нашему современнику, поэту Энверу Салафи-
ровичу (Савельевичу) Хохоеву. Да, действительно, он
высокое и в то же время ответственное звание поэта,
настоящего творческого работника - борца за првду - матушку
возвышает в меру своих возможностей. А, впрочем, в этом,
Дорогой наш читатель сам вполне, без чьей - либо помощи

356 ^Кохоев (э)н6ср
может убедиться после того, как прочтёт и познакомится с
данной книгой.
8. Киунугæ «Царди асийнæ» («Лестница жизни»).
Адæймаг куд кардзуддæргæнгæ цæуй, уотæ курухонд-
зийнадæй фулдæр фæххайгин уй, æ царди бæрзонд тугур-
мæ исхæстæг уй. Куд уæлйаудæрæй рафæлгæсай, уотæ ба,
дан, дæмæ алци дæр æма алке дæр хуæздæр - дзæбæхдæр
зиндзæнæй. Уой фæсте ба, æвæдзи, царди устур æма дар-
гъ асийнæбæл дæр хæрдмæ æнцондæр исхезæн фæууй?!.
Раст зæгъгæй, асийнæ ба фæрсмæ кенæ ба фæстæмæ
æнæнгъæлæги кеуагæ, гурагæ, уæдта ма хауагæ дæр
фæууй. Уомæ гæсгæ ба уин, нæ хъазар аййевон литера-
турæ аргъгæнгутæн, мæ цæстæ уарзуй, уæдта зæгъуй,
цæмæй уæ уæ царди даргъ асийнæ макæд фæссайа æма
ибæл дзæбæх - æнæнезæй бæрзондмæ исхезайтæ, уой.
ХОХОЙТИ ФАТИМÆ, филолог.
МÆТÆ
За то, что тебе дорого, всегда держись.
С. Сергеев Ценский.
ХОХОЙТИ ЭНВЕР
Нæ Аланистони
Рист зæрди хæссун,
Ирд, хуæздæр исонмæ
Æнгъæлмæ кæсун.
Разæй - лæкъун мегътæ,
Базонтæ-уинун,
Нæ царди тар тегътæ
Æнцæ тæхсгæ рун.
Кæмидæр фæхстæбæл -
Нæ зарти дзурдтæ,

^Ко^п вметает орёл 357
Аланти бæстæбæл
Ци берæфудтæ...
Афæйти тæх бæнттæ
Зин цардбæл - нихæст,
Тухст зæрди тæрхæнттæ
Нæма ’нцæ нивæнст.
Мæ нифс ма бæрзондæй
Ниллæгмæ кæсуй,
Мæ къах мæн - амондмæ
Бæргæ ма хæссуй,
Фал уæддæр мæтъæлæй
Исонмæ кæсун:
«Ка ’рцæгъддзæй хæтæлæй?»
- Еугурæнæсун ...
Фиддæлти гъæр зарæн
Ка кæнуй фæрсаг,
Æви лæгæвзарæн
Уодзæнæй - фæстаг?!
Уæладзуг хæдзæртти
Фæдздзæгъæл æй - уод,
Мулки нæ кæстæртæ
'Ссеронцæ амонд?!
Цитуарз Иристонæн
Æппун нæтæрсун,
Æ хуæздæр исонмæ
Мæ «хунæ» хæсун ...

358 еРСохоев ф/вср
МКОУ СОШ им. М.Х. КЕБЕКОВА сп. Озрек
24.11.2010
ВЕЛИКИЕ ЛЮДИ, ТАЛАНТЛИВЫЕ И МУДРЫЕ -
ПИСАТЕЛИ И ПОЭТЫ.
Из всех проявлений человеческого творчества самое
удивительное и достойное внимания - это книги. В
книгах живут души прошедших времен, внятно и отчетливо
раздаются голоса людей, прах которых давно разлетелся,
как сон. Но книги не появляются сами по себе. Их создают
люди. Великие люди, талантливые и мудрые - писатели и
поэты.

(ф{о/дп бметает орёл 359
Погожим ноябрьским днем в МОУ СОШ сп Озрек
приехали гости. Это Сабаев Сулейман Базжеевич - доктор
филологических наук СОГУ г. Владикавказа, заслуженный
деятель науки РФ и РСО-Алания, член Исполкома
Международного сообщества писательских союзов, член Союза
журналистов РФ, Хохоев Энвер Салафирович - член
международного сообщества писательских организаций,
клуба Писателей Кавказа, Союза писателей и Союза
журналистов РФ, Колиев Виталий - поэт и писатель, член Союза
писателей и Союза журналистов РФ.
Гости рассказали ребятам, что полноценной личностью
может стать лишь тот человек, который знает и любит свой
родной язык. «Современные школьники много времени
проводят за компьютером, забывая про чтение книг.
Общаясь с книгами, читатели общаются с душой их автора,
при этом обогащается и развивается их внутренний мир»,
- отметил один из гостей. Они рассказали ребятам много
интересного про свои книги и издания, прочли свои
стихи. Рассказали о филологическом факультете СОГУ г.
Владикавказа, который они все закончили. Несколько
экземпляров своих книг гости подарили школьной библиотеке,
«Страна детей» (стихи и рассказы на осетинском языке) Хо-
хоева Энвера, «Мои дорогие» (стихи на осетинском языке)
Колиева Виталия, «Любовь и горе» (повести на дигорском
языке) Сабаева Сулеймана. После этого гости ответили на
интересующие школьников вопросы.

360 (^Кохоеб (ёрнЙер
ВСТРЕЧА С ИНТЕРЕСНЫМИ ЛЮДЬМИ
Сабаев Сулейман Базжеевич, доктор филологических
наук, профессор, заслуженный деятель науки и техники
РСО-А, заслуженный деятель науки РФ, действительный
член Европейской академии естественных наук, член
Союза журналистов РФ, поэт, прозаик.
Васо Георгиевич Малиев, писатель, прозаик, главный
редактор республиканского журнала «Ираф».
Энвер Салафирович Хохоев, член Союза журналистов
РФ, поэт, прозаик, публицист, литературный критик,
этнограф.

(ф{оЛ)п взлетает орёл 36 1
МÆ КУВД
ХОХОЙТИ ЭНВЕРÆН
ЦЪУККИТИ КРЕСТНИК
Фарнæ дæмæ бадзорæд,
Мæ кувд дæбæл æрцæуæд.
Æрфæнифæдау дæ фæд
Бæрзæндтæмæ сирæзæд.
Макæд нин бауо зæронд,
Макæд фæрресæд дæ уод.
Дæхе фæндон уæд дæ цард,
Фингæй лигъздæр ба - дæ над.
Циренæй цæфсуй дæ йарт,
Игъусуй æ пæр - пæр зард ...
Нивæ - амонд дæ фæууæд,
Нез - фидбилиз дæ ма уæд.
Ковæги кувд дæбæл цæуæд.
Æлгъетæги ’лгъист - макæд ...
Хуцаубæл дæ фæдзæхсун,
Изæдтæй корæг исун:
Сæдæ анзи куд финсай,
«Борæмæлгъæ» куд исуай,
Уотемæй дæ фæууинон,
Зæрддагон дин баковон.
Нæй дæ тоги - евгъаун,
Ирд цæстæй дæ аргъаун -

362 (ФСохоей (э)нвер
Дæ киунугæ ку ’ссерун,
Уæд кæмити æрзелун?!.
Дигорæмæ Энвертæ
Исуæнтæ, цит, беретæ!
Е ба уонцæ фæнзуйнаг,
Нæ уайдæ нин ходуйнаг!
Цард арази ездонæй,
Æнккæтемæн фæнзонæй.
Рæстмæ хæсси дæ гъуди,
Хъаурæгин æй де ’ргъуди.
Дæ «готон» - арфигæрдæ,
Гъæздуг «тиллæг æркæрдæ ...»
Уодзæнæй мин æхцæуæн,
Ку бантæса е дæуæн.
Поэт нæ дæн, Энвер, фал
Хъабил фæууæд мæ лæвар.
Дæуау ку уайнæ æз дæр,
Ци ма мæ гъæуй хуæздæр?!
Рæдуди коми ’хсæрф ’мбал,
Ма фæхходæ ду мæнбæл.
Дæу фагæ дзурдтæ мæ бон
Нæй иссерун мæ фæндон!..
Сахар Дигора,
28.05.2008анз.

<ср{()/да бале тает орёл 363
«С ВАМИ ГОВОРИТ ТУРГЕНЕВ. НА ОСЕТИНСКОМ ...»
Произведения классика мировой литературы Ивана
Тургенева, со дня рождения которого в этом году
исполняется 200 лет, на осетинский язык переводились
сравнительно нечасто. Но если уж он на осетинском «заговорил»,
то получались действительно добротные переводы, ибо
делались они знатоками языка.
Нигер, Хадзыбатыр Ардасенов, Алихан Саламов, Сергей
Доев, Валентина Бекузарова, Умар Богазов, Казбек Гутиев,
Амурхан Кибиров, Энвер Хохоев прекрасно
прочувствовали внутренний нерв великолепной прозы русского
писателя и своими переложениями смогли обогатить родной
язык.

364 с^Сохоев $нвср
Тургеневские «Записки охотника «или же его
стихотворения в прозе, переведенные на осетинский, могут
заинтересовать как человека, стремящегося лучше узнать
«сочный осетинский», так и творческого деятеля,
работающего над собой, или учителя, занимающегося с детьми по
полилингвальной модели образования. Затрудняет дело
только доступность переводов, публиковавшихся в
разные годы в изданиях, ставших теперь библиографической
редкостью.
За сбор материала и его объединение под одной
обложкой взялась профессор СОГУ Зинаида Тедтоева.
Благодаря ей «Равзæрст уацмыстæ «(«Избранные
произведения») увидели свет.
«Принципы, цели, задачи осетинской школы
художественного перевода органически и неразрывно связаны
с общими процессами развития культуры Осетии.
Переводчики со всей ответственностью служат не только
единению народов, но и расширяют духовный мир читателя,
способствуют развитию национального языка, процессу
органического взаимообогащения литератур. Они же
ведут напряженную работу над тем, чтобы все истинно
ценное, существующее в истории русской, мировой
литературы, дошло в лучших переводах до осетинского
читателя, удовлетворяло его выросшие потребности
художественного и эстетического познания, духовного
обогащения», - пишет составитель в обстоятельном предисловии.
И дополняет: «Переводчики старались сохранить
гармоничность и нежность тонов, умелое и тонкое сочетание
света и тени, характеризующее тургеневскую живопись в
обрисовке человека и в картинах природы. Читатель
чувствует: пейзаж в произведениях великого писателя
проникнут чувством восхищения перед красотой русской

<ф(о$а взлетает орёл 365
природы; пейзаж и события создают единое и целостное
впечатление».
Высказанные мысли могут стать прекрасным
трамплином молодым поколениям исследователей, желающим
обратить внимание на вопросы, связанные со становлением
традиций перевода.
Автор: Тамерлан ТЕХОВ
(Газета «Северная Осетия» 03.08.2018 г.)
РАЗМÆ!
(Поэт, прозаик æма публицист ХОХОЙТИ ЭНВЕРИ рай-
гурди 60-анземæ)
ХОХОЙТИ ФЕДАР
Бæхи гъар хед фæрстæй гъаруй,
Тулфæ кæнуй æ сæр, æ рагъ;
Уæддæр фæндаггæндтæн даруй
Барæг æ къохи стур цирагъ.
Уарзон синхæн æма гъæуæн,
Кæстæртæн - нифс æма сæрбонс,
Дæ Ном - Иристони дæуæн
Æнæмегъæ арвау кæдзос.
- Æрвадæ ма æмбал мæнæн,
М ’аул, ме ’стæг æма мæ тог,
Дæ дзурд басау - хуæрзгъæст, фæлмæн,
Адгин, сауæдонау рæсог.
Де ’хсирф иссæй дзиллæн фæндур,
Де ’мдзæвгæ зар, рæвдауй гъос,

366 (^Сохоеб (фнбср
Уалдзæг байтудтай дæ будур,
Нур æй гъæздуг хуарæй дæ мое.
Хеуон, æмгæрттæбæл хуæст дæ,
Сæ фарнæй уо царди æфсес,
Бæхау ледзагæ ’нцæ æнзтæ,
Се ’донæ уæд уонæн дæ сес.
Размæ! Размæ! Над ма даргъ æй,
Нæййес йе ’мбеси дин лæууæн!
Бадæ, ма ’рхезæ уæлсаргъæй,
Нурма догъи ’й де ’фсоргъ дæуæн.
25 май 2016анз,
СурхДигорæ.
РЯЖЕНЫЕ
Рассказ
ЭНВЕР ЛУЧЕЗАРНЫЙ
Старый Новый год ... Неугомонный народ встречает
его с большой радостью и в полном достатке. А меня этот
праздник застал, как никогда, с печальным сердцем.
Почему?..
Вечером тринадцатого января в наши железные ворота
постучали.
- Ну-ка, сынок, куда ты подевался? Разве не слышишь,
- стучат. О, великий Боже, пусть принесут нам добрую
весть! - дрожащим голосом произнесла наша мать Текъо-
он Анфиса Генаевна. А отца у нас, к большому сожалению,
уже не было.
Я тотчас поспешил к большим воротам, ведущим на
улицу. Как только на заледеневшей, мёрзлой мёртвой зем-

(ЬКо/да взлетает орёл 367
ле послышались мои торопливые короткие шаги, далеко
разнеслась под звонкую гармошку родная «Песня
ряженых»:
- Эй, ряженые, ряженые!
Мы пряничные ряженые!
Чтобы у дочки родился сын,
Чтобы ещё захотела доченьку!
А когда пойдёте с ружьями в лес -
Чтобы все охотники пришли с оленями,
Мы к вам колядавать придём!
Нож наточите на барана чёрного.
А не хотите - мы и не придём.
На весёлый шум нежданных ряженых вся наша семья
высыпала во двор. Незнакомые, непрошеные гости,
опередив меня, очутились в просторном, с высокими
сводами сарае. Испугавшись, громко заплакала шестилетняя
девочка с чёрными кудрями, Рохсана, и было от чего:
разноцветные ленточки, пёстрые лоскутки на масках,
размалеванные красками лица, вывернутые наизнанку тулупы
и другие диковинные наряды ... Пухлощекое лицо
девочки побледнело. Забежав в узкую кладовую, она крикнула
свой любимой бабушке:
- Нана, Нана! (Бабушка, бабушка!) К нам пришли какие-
то сумасшедшие чудища! Не пускай их, я боюсь ...
Встревоженная Анфиса Генаевна быстро подняла
малышку, прижала к тёплой груди, прикрыла длинной,
плотной бахромчатой шалью.
- Детка, свет очей моих! Да перейдут ко мне твои
болезни! Это хорошие люди. Смотри, это же соседские
мальчики и девочки, только переодетые. Потому что праздник!
Детский плач не утихал, и один из ряженых сорвал с
лица разноцветную маску. Это оказалась Дзерасса (Дзе-

368 <$Сахое6 (фнбер
рочка), живущая в доме напротив, дочь наших добрых
соседей - родственников Елкана и Венеры Хосроевых.
Узнала её тут же маленькая Рохсана и сразу
перестала плакать. Мать угостила всех хрустящими золотистыми
булочками, пирожками, баранками, огромными
круглыми бубликами, пенящимся чёрным пивом и пирогами со
свежим сыром. А потом из нагрудного кармана длинного
тёмного цветастого передника достала и раздала деньги -
триста рублей.
Обласканные, довольные ряженые (по дигорски - ба-
силтæ) снова в один голос громко запели под лёгкую
мелодию гармошки:
- Эй, ряженые, ряженые,
Мы святочные ряженые!
Чтобы новые радости принёс Новый год,
Не медлите! ряженые, добрые ряженые -
Чтобы хозяйка Анфиса сто лет жила!
Довольные ушли молодые калядники.
Но моему зоркому сердцу, обиженному, но и
умудрённому потерей отца, эти радостные картинки напоминают
совсем о другом. Я вспоминаю своего названного
старшего брата Василия (Басила) Александровича Марзаева,
несчастного тестя моего лучшего друга Темболата Ханазо-
нова. Вы спросите, почему несчастного? И почему
вспоминаешь? Где он сейчас? Или он тоже ...
Что мне сказать в ответ? Какие только беды и невзгоды не
испытал доброжелательный, начитанный Басил
Александрович при жизни?! Он даже для Всемирного Благоденствия
белых круторогих быков приносил ежегодно в жертву! Одного
лишь я до сих пор не могу понять: по какому неразгаданному
замыслу Всевышний создаёт некоторых земных смертных
людей? Неотпускающая боль терзала его сердце из-за поте-

<ф(о/Ял взлетает орёл 369
ри дочки, племянника и внучки. Сердце человеческое ведь
такой небольшой кусочек мяса, всего лишь с кулак. Но каким
крепким оно оказывается, сильным! Сколько разных
испытаний может выдержать! Как много оно выносит неимоверной
боли! Как дубеет шкура работяги осла под тяжёлым грузом,
так и человеческое беспокойное сердце ...
И Василием (Басилом) его нарекли, когда он явился в
наш несправедливый мир под Старый Новый Год в вечер
ряженых (басилти иззери). Впрочем, как может имя
человека влиять на его загадочную жизнь или счастье?
Поверьте мне, никак!
- Что сказать Тому, Кто распределяет судьбы? - так
грустно и задумчиво спрашивала кого -то моя седоволосая
мудрая бабушка (по матери) Хосироуон Губата (Губатæ).
Я тогда совсем не понимал, какой смысл она
вкладывала в эти слова, что же таилось в этой фразе, ведь я был ещё
слишком юным и несмышленным мальчиком. А сейчас?
Чем старше я становлюсь, тем больше до меня доходит
смысл этого вопроса.
Ушли в свою дальнюю дорогу весёлые калядники. Их
беспечная радость и весёлая лёгкая и привычная мелодия
гармошки, соединившись, бурно нарушали тишину
вечерних сумерек. К этому шуму присоединяли свой лай собаки
- ночные сторожа оцепеневших домов.
Детская радость крылата, она подобна разлившейся
после дождя грязной воде. Снова явился к нам без спроса
на своём белом коне Старый Новый Год ... А я, как никогда,
опечалился. Для одних праздник - бескрайняя радость, а
для других - наоборот - душераздирающие
воспоминания. Ушёл ещё один загадочный год ... Ещё одно звено
нашей земной жизни отскочило безвозвратно. Всё меньше и
меньше нам остаётся. А потом ...
24

С=рСохоеё (э)и6ср
ÆГАЙТИМАЦÆРУН
ХОХОЙТИ ЭНВЕР
- О, жизнь! Я ею вновь любим
И вновь люблю взаимно ...
Стихом участвую моим
Я в хоре жизненного гимна.
А.М.ЖЕМЧУЖНИКОВ
Тæхунцæ цурд æнзтæ,
Мæ цард, цума фун:
Ка - зулун, ка - ’ррæстæ,
Алкæд æстæфун.
Æдзохдæр - ихæси, •
Раст цума - догъон,
«Уæллаг» ба ке фæрсуй?
Ести-алли бон.
Ка бадуй - «нихæсти»,
Етæ ’нцæфулдæр...
Н ’ахедун сæ цæсти,
Сæ «миути» нур дæр.
Нæ дæн - хъазауатæн.
Гъæун? Нæ гъæудзæн!
Растлæги бунати
Фæлтауги лæудзæн.
Тæхетæ - тæх æнзтæ,
«Дидинтæ» - сау рун:
Иругъдтæ, ирусттæ...
Тайтима цæрун!

(ф{о$а Излетает орёл 37 1

372 (^КохоеИ (э)нвср

(ср{о$а вметает орёл 373
На мероприятии присутствовали члены правительства
Южной Осетии,представители научной и творческой
интеллигенции, большая делегация приехала и из Северной
Осетии.
ЦХИНВАЛ, 12 окт. - 5ри1:тк, Фатима Плиева. В столице
Южной Осетии прошло награждение лауреатов
национальной литературной премии имени известного
осетинского писателя и ученого, доктора филологических наук
Нафи Джусойты, сообщает корреспондент 5ри1тк.
Награждение лауреатов премии Нафи Джусойты
прошло в пятницу, в актовом зале ЮОГУ.
Лауреатом премии первой степени стала поэтесса Оля
Чехоева, вторая премия была вручена корреспонденту
североосетинской республиканской газеты «Рæстдзинад»
« Оксане Хетагуровой. А лауреатом третьей премии стал
поэт, прозаик, публицист, переводчик Энвер Хохоев. В этом
году специальной премией был отмечен абхазский поэт и
общественный деятель Геннадий Аламиа за перевод на
абхазский язык «Осетинской лиры» Коста Хетагурова.

374 (Е^Сохоев (э)н6ер
Помимо этого, грамоты были вручены тем, чьи работы,
представленные на конкурс, получили положительные
отзывы членов жюри.
«Основателем фонда, который предоставляет эти
премии, является бывший премьер-министр Южной
Осетии Ростик Хугаев. Поскольку многие писатели не имеют
средств, чтобы издать свои произведения, было решено
проводить этот конкурс», - рассказал руководитель фонда
Казбег Челехсаты.
На мероприятии присутствовали члены правительства
Южной Осетии, представители научной и творческой
интеллигенции, большая делегация приехала и из Северной
Осетии.

Æр{о$а взлетает орёл
Момент вручения национальной премии имени Нафи
Григорьевича Джусойты (поэт, прозаик Энвер Салафиро-
вич Хохоев (Тебо Биркъисати) и декан факультета
осетинской филологии СОГУ Борис Ражденович Хозиев).
Впервые фонд «Амонд «объявил о национальной
литературной премии имени Нафи три года назад. В 2015 году
одному из ярчайших представителей осетинской
интеллигенции, классику осетинской литературы и видному
общественному деятелю исполнилось 90 лет. В связи с этим,
указом президента 2015 год был объявлен годом Нафи, в
том же году была учреждена и
художественно-литературная премия имени ученого.

376 С^Кохоев (э)п6ер

(ф{(нда взлетает орёл 377
Медаль имени академика, писателя и общественного
деятеля НАФИ ГРИГОРЬЕВИЧА ДЖУСОЙТЫ, которая была
вручена 12 октября 2018 г. в г. Цхинвал (Республика
Южная Осетия) поэту, писателю, переводчику, литературному
критику, этнографу, члену СП Российской Федерации,
клуба Писатели Кавказа Энверу Салафировичу Хохоеву.

378 е&охоев (фибер
ХОХОЙТЫ Энвер, ЧЕЛÆХСАТЫ Хъазыбег, ЧЕХОЙТЫ Оля,
ХЕТÆГКАТЫ Оксанæ, ПУХАТЫ Эрик æмæ ТЕДЕТЫ Вадим
МайрæмбоныХуссарИрыстоныТыбылтыАлыксандыры
номыл Паддзахадон университеты залы кадджын
увæры сбæрæг сты Джусойты Нафийы номыл национ
премиты лауреаттæ ирон фысджытæ æмæ поэтты ’хсæн
литературой конкурсы æмæ, Плиты Грисы номыл премитæ
ирон филологийы факультеты студенттæй нысангонд
кæмæн æрцыдысты, уыдоны нæмттæ. Мадзалы архайдтой

<ф{о<да взлетает орел 379
Ирыстоны интеллигенцийы минæвæрттæ, фысджытæ,
ахуыргæнджытæ, мыхуыры фæрæзты кусджытæ æмæ
студенттæ.
Джусойты Нафийы номыл премийы лауреаттæ систы
Чехойты Оля йæ чиныг «Дæуæн Нафи» - йы тыххæй, газет
«Рæстдзинад»-ы хистæр уацхæссæг Хетæгкаты Оксанæ
Цæгат æмæ Хуссар Ирыстоны адæмон артисткæ, поэт,
Хуссар Ирыстоны Парламенты дыууæ æвзæрстыты депутат
Галуанты Людмилæйы цард æмæ сфæлдыстады тыххæй
чиныг «Мæ адæм, уæ разы лæууын æз ныфсджынæй»,уый
тыххæй æмæ Хохойты Энвер йæ æмдзæвгæты чиныг
«Хеваст зæрдæ» - йы тыххæй.
Нафийы номыл сæрмагонд премийæ хорзæхджын
æрцыд Ирыстоны иузæрдион хæлар, зындгонд абхазаг
поэт æмæ æхсæнадон архайæг Геннади Аламия. У дæсны
тæлмацгæнæг, Абхазы Республикæйы Гимны ныхæсты
автор. Нафийы номыл преми йын лæвæрд æрцыд абхазаг
æвзагмæ Къостайы «Ирон фæндыр» кæй ратæлмац
кодта, уый тыххæй. Нафи Геннадий Аламияйæн стыр кад
кодта, куыд канд хорз поэт нæ, фæлæ куыд сывæллонау
сыгъдæгзæрдæ адæймаг, афтæ дæр.
Геннадий Аламия æрымысыд Нафиимæ сæ
хæлардзинады бонтæ, Беслæны скъолайы цы фыдбæлæх
æрцыд, уый æмæ цæссыгтимæ каст уыцы цаутыл цы
æмдзæвгæтæ ныффыста, уыдон.
- Нафи - иу Абхазы куы уыд, уæд йæ æнкъард
цæстæнгасы уыдтон абхазаг адæмы рыст. Хуссар
Ирыстоныл уæззау рæстæг куы скодта, уæд дæр йæ
цæстыты арфæй зындис йæ уды рис æмæ сагъæс, - загъта
Геннадий.
Нæ кадджын уазæгæн Хуссар Ирыстоны зарæггæн-
джыты къорд «Симд» акодта абхадзаг зарæг.

380 <$Сохое« <$нвер
Бæрæгбоны зæлыдысты Хуыцъейы хъæуы Культурæйы
хæдзары зарæггæнджыты къорд «Нартæ» - йы зарджытæ.
Йæ разамонæг у Хуыгаты Георги. Акодтой «Нафийы
зарæг» дæр. Ныхæстæ ныффыста Челæхсаты Хъазбег.
Зæрдæмæхъаргæ зарджытæ акодтой ХИПУ-ы вокалон
къорды архайджытæ дæр.
ХИПУ-ы ректор Тедеты Вадим конкурсы архайджытæй
Кады гæххæттытæй схорзæхджын кодта Бызыккаты
Земфирæйы, Бибылты Русланы æмæ Знауыры скъолайы
ирон æвзаг æмæ литературæйы ахуыргæнæг Хъотайты
Зæирæйы.
Уæлахиздзаутæн зæрдæбын арфæтимæ сæ лæвæрттæ
радтой Республикæ Хуссар Ирыстоны Хицауады Сæрдар
Пухаты Эрик, ХИПУ - йы ректор Тедеты Вадим, ЦИПУ -
йы ирон филологийы факультеты декан Хозиты Барис,
Нафийы хо Джуссойты Клавæ, РЦИ - Аланийы культурæйы
министры хæдивæг Дудайты Чермен.
Ирон айв дзырды дæсныты ’хсæн ацы конкурс цæуы
æртыккаг аз. Бындур ын бавæрдта Самарæйы цæрæг не
’мбæстаг Хуыгаты Ростиславы хæрзаудæн фонд «Амонд»,
йæ директор у Челæхсаты Хъазыбег.
Нафийы хо Клавæ арфæ ракодта бæрæгбоны
архайджытæ æмæ, конкурс чи расидт, уыдонæн. Йæхи
къухæй радта, студентты æхсæн ирон аив дзырдмæ
дæсныдæр чи разынд, уыдонæн Грисы премитæ. Уыцы
арфæйаг кæстæртæ сты ХИПУ - йы студенттæ Нарыкъаты
Иринæ (5-æм курсы студенткæ) æмæ Папашвили
Александр (4-æм курсы студент). Кады гæххæттытæй
хорзæхджын æрцыдысты 4-æм курсы студенттæ Гæджиты
Иринæ, Гуызыттаты Иренæ æмæ 2-æм курсы студенткæ
Къуылыхты Аннæ.

<ф(оА)а взлетает орёл 38 1
Нафи æмæ Грис абон дæр не ’хсæн кæй сты, сæ
фарн уæлæуыл кæй баззад, уымæн ирд æвдисæн у ацы
зæрдэемæдзæугæ мадзал.
Бæрæгбон цæмæй рæсугъддæр æмæ аивдæр
ацæуа, ууыл зæрдиагæй бацархайдта Хуссар Ирыстоны
паддзахадон университеты проректор Цхуырбаты Ингæ.
Нæ уацхæссæг.

382 еХшоеб (э)нкр
НОВЫЙ ТВОРЧЕСКИЙ ВЗЛЁТ ЭНВЕРА ХОХОЕВА
Несмотря на вторжение технических средств в нашем
обществе (ТВ, интернет и пр.) печатная книга никогда не
потеряет своего значения. Всем нам довольно - таки
хорошо известный Максим Горький (Алексей Максимович
Пешков) говорил: «Любите книгу - источник знания,
только знание спасительно, только оно может сделать вас
духовно сильными, честными, разумными людьми, которые
способны искренне любить человека, уважать его труд и
сердечно любоваться плодами его непрерывного
великого труда.» ... Леность и не любопытство в наше непростое
время людей отрывает от книги. В недалёком прошлом
Советский Союз был самой читающей страной во всём
мире. Теперь читают всего 30% населения России. К
большому сожалению, фактом становится, что книга в нашей
повседневной жизни всё меньше и меньше роли играет
в духовной жизни общества. Я уверен в том, что никакие
современные компьютеры и цифровая техника не заменят
печатную продукцию. Выход-только в возрождении всего
того, что хорошего, что было накоплено в прошедшее
время, в том числе в советскую эпоху. И это будет. Этому тоже
способствует и многогранное творчество писателя Хохое-
ва Энвера Салафировича (Савельевича).
Энвер Салафирович Хохоев - член Союза писателей,
Союза журналистов и Международного сообщества
писательских организаций, пишущий на двух языках -
осетинском и русском языках. Он - делегат П съезда
писателей Северной и Южной Осетии (2013) и делегат 1 съезда
работников культуры РСО-Алания (2014). Награждён
Почётными грамотами за вклад в национальную
литературу Министерством культуры РСО-Алания (2016) и за

^Хо/»л взлетает орёл 383
большой вклад в деле восстановления доброго имени
реабилитированных, увековечение памяти жертв
политических репрессий общероссийской общественной
благотворительной организацией инвалидов-жертв
политических репрессий, дипломант конкурса Союза
журналистов РСО-А к 65-й годовщине Великой Победы,
заместитель председателя Северо - Осетинской
республиканской благотворительной организации пенсионеров и
инвалидов - жертв политических репрессий «Номарæн»
(«Память»), поэт, прозаик, публицист, журналист,
литературный критик, переводчик, этнограф, читатели его
знают под псевдонимами Тебо Биркъисати, Бæгъæнбæдти
Елберди и и Энвер Лучезарный (потому что его имя так
переводится с арабского языка!) В настоящее время
возглавляет секцию поэзии при Союзе писателей РСО-Ала-
ния, член правления СП РСО-Алания. Энвер - автор 8
поэтических сборников, 11 книг прозаических
произведений. Он пишет басни, очерки, новеллы, эссе, юморески,
повести, миниатюры, рецензии на книги, публикуется как
в республиканских, так и в федеральных СМИ. Активно
занимается художественным переводом на родной язык
произведений Г. Гейне, К. Бальмонта, Ронсара,
Лонгфелло, Л. Толстого, И. Тургенева, А. Пушкина, М. Лермонтова,
А. Исаакяна, Н. Бараташвили, Эндре Анди, Тенгиза Ады-
гова, Аскера Додуева, Хыйса Османова, В. Высоцкого и
многих других авторов. К 200 - летию со дня рождения
А. Пушкина Э. Хохоев перевёл на дигорский язык его
трагедию «Каменный гость», которая с успехом идёт на сцене
Дигорского государственного драматического театра. Его
произведения переведены на русский, украинский,
балкарский и турецкий языки. В его произведениях сплошь
проступает наш национальный дух.

384 (эХохоеб (фнбер
Без чувств и любви толку ни в чём не бывает.
Творчество Хохоева Энвера пронизано бесконечной любовью к
родине, к окружающему миру, к честным трудолюбивым
людям и нашим величественным вечно снежным горам, к
очагу своему, к Человеку. Писателя уносит в колыбель
наших мудрых предков в Дигорское ущелье. В его повестях,
а их в книге «Упрямое сердце» восемь, осетинская
многострадальная земля представлена во всей своей красе,
осетинская райская природа и осетины, живущие в прошлом
и в настоящем. Да, его волнуют земля и живущие на ней
люди, красной линией проходит тема памяти, очень
близко к сердцу воспринимает древность и современность.
Хорошие знания накопленные в жизни автору дают
возможность давать яркую характеристику любому явлению
в природе и обществе.
В девятнадцатой книге Хохоева Э.С. «Упрямое сердце»
(«Хеваст зæрдæ») основное место занимают
действительные жизненные факты, которые он знает не понаслышке.
В повести «Упрямое сердце» («Хевастзæрдæ») автор
начинает с эпизода, как сидящий на скамейке белобородый
старик с длинной палкой для опоры Хадзо внимательно
обозревает напротив своего длинного дома из красного
кирпича разнообразные деревья, мысленно рассуждая о
том, как за долгие годы своего существования они пришли
в жалкое состояние.
Хадзо рассуждает со своим пожилым собеседником Га-
лауом:
«Уартæ кæсай, Гæлæу, уоци акъаци бæлæстæмæ. Сæ
бæзгин цъæрттæ син ци æнæвгъау скъудтитæ никкодта
сæ зин цард?.. Цал фудуаг думги, карз ахæри сæ æнæв-
гъауæй сæ куст искæнионцæ? Ку сæбæл зуймон цъемос
ралæууй, къæскъæсгæнгæ, ку ба - сæрддон тæвдæ фæй-

(^Ко/дп вметает орёл 385
йарауй ... æ гъæдæ сæ бауæр ... æмбуйæги æмбуйуй ...
/Енæхатирæй, пъуранезæй æнæфæрсгити гъæрзæги гъ-
æрзунцæ ... Еу фæййагъазгæнæг ба син ку нæййес! Уогæ,
зæронддзийнадæн ке къохти циуавæр хуасæ ес?.. Уой
æма дин мæнæ и æвзонг дæргъæлвæстæ гæдибæлæстæ!
Æнæзонгæ киндздзон кизгуттау ку нипъпъерф æнцæ ...
Адæймаги алциæстæфагæ цæститæ си, мадта, æфсес ку
нæ ерунцæ! Раст амондагорæг, гурведауцæ кизгутти æм-
хуз æнцæ. Хатгай, фæлмæн ирдгæ сæ фалдзостæмæ ку
фæззиннуй, уæдта цума изол бæстæй уарзтагор лæхъ-
уæн фæууй, уотæ сæ, цит, еуæрдæмæ, уæдта иннердæмæ,
нидæнуозæ кæнун байдайуй. Сæ æнæлæдæрд сир - сир
фæрсæйкæсæг уодгоймагмæ сосæг къус - къусау фæк-
кæсуй, цума уайсадæг ностæ фæууй, уотæ. Уæдта уони
къус - къус ескутемæйти балæдæрæ! Кæд етæ дæр æно-
сон устур уарзти базон - базонбæл сæ медастæу тæрхон
кæнунцæ?..»
И всё это наш герой уже в летах сравнивает с
человеческой жизнью, (проводит параллель) с собой, как он
состарился и как сильно сожалеет ранней потерей жены. Он
говорит о великом чувстве чистой любви, одухотворяет
даже вновь поднявшиеся деревья:
«Уæдта уони къус - къус ескутемæйти балæдæрæ! Кæд
етæ дæр æносон, устур уарзти базон - базонбæл сæ ме-
дастæутæрхон кæнунцæ?..»
И Энвер не случайно предпослал эпиграфом к повести
«Упрямое сердце» («Хеваст зæрдæ») слова Ж. Мольера:
«Кто не знал любви, тот всё равно что не жил».
Безусловно велико чувство любви между молодыми
людьми, хотя часто неразделённой. Так, наш герой
Виталий спешит очередной раз к своей любимой сельской
красавице Зите, но в пути у своих попутчиков совершенно
25

386 (^Сохоеб (&)н6ср
случайно узнаёт о том, что она выходит замуж за другого.
Кристальная чистота и возвышенность юношеской
влюблённости между Виталием и Зитой были беспощадно
разбиты превратным пониманием богатства и бедности (или:
превратным пониманием имущественного неравенства).
Зита выбрала более богатого жениха Султана Байрамова,
конечно же, не без участия её родной матери, которая на-
стояла,чтобы она вышла за состоятельного... Но в
последующем очень пожалела,что у них с Виталием не
сложилась жизнь. Погибает любовь юных героев.
Кажется, что автор изображает Зиту как прекрасную
эрудированную современницу и в то же время жалкую
душу. Она в свою очередь недовольна жизнью, думает с
маленьким ребёнком на руках разойтись с заключённом в
тюрьме мужем - взяточником, принимает роль
великомученицы. Начать ли ей по - новому жить. Но как?..
Так, неразделённая любовь приводит часто к
печальным жизненным последствиям. Лишь при социализме не
смотрели на имущественное положение при создании
семьи. А теперь властвует, к большому сожалению, женитьба
по расчёту, то бишь в первую очередь смотрят на
имущественное состояние родителей (и жениха и невесты), на
наличие автомобиля, большого жилого дома (в несколько
этажей), приличной дачи и прочее.
Пребывание во время фольклорной практики
студентов СОГУ: Виталия и его однокурсника, русского друга
Вениамина в горах и их общение с глазу на глаз с
долгожителем сел. Ханаз Беркисаевым Тебо является поучительной
историей не только для нынешней молодёжи, но и для
видавших нелёгкую жизнь людей. А разве многие из
жителей Дигорского ущелья знают истории там сёл и даже
своих фамилий? Увы, немногие наши современники могут

@р{о$п вметает орёл 387
похвастаться этим немаловажным вопросом. Что и
говорить: в горах долгожители - ходячие энциклопедии. Из уст
белобородого Тебо узнаёшь много интересного и о
происхождении древнего аула Ханаза, и о проживавших там и в
окрестностях фамилиях и знатных именах их и связанных
с ними интересных историй.
Мудрый Тебо благодарит молодых за
любознательность, что изучение прошлой жизни предков и родного
края - святая наша обязанность. А студенты тоже не лыком
шиты. Всякий ли молодой человек подойдёт к старикам на
нихасе и так умело обратится:
- Уæ бон хуарз, æма фарнæ нæртон нихæси уæд ал-
кæддæр, нæ фиддæлтæ!
- Нæртон адæми фарнæ æма кадæй хайгин уотæ, -
райарфæ кодта син дзуаппи хузи нихæсонтæй еу астæук-
каг кари нæлгоймаг.»
Абориген Тебо не хочет менять место жительства в
труднодоступных горах, откуда большинство людей,
особенно молодых, устремились на плоскость и в города.
Ему не нравится жить под общей крышей в многоэтажных
городских домах, где поселяются представители разных
национальностей и разного вероисповедания, сосед к
соседу запросто не зайдёт и не общается, ещё надо найти
повод прийти в гости даже к своим родственникам. А как
с пустыми руками? А богато живут ныне люди со своими
жалкими пенсиями, а у кого-то и пенсии и работы нету. Вот
и, пожалуйста, как хочешь, так и выходи из положения ...
Неразгаданный ребус, не так ли?!. Невольно вспоминается
из далёкой школьной программы уравнение с одним
неизвестным ...
В следующей повести «После дождя солнечный день»
(«Фæскъæвда хор бон») Хохоев Э. разворачивает интерес-

388 еРСохоев $нвер
ную (захватывающую) историю о нелёгкой судьбе из
славной фамилии Гобеевых и не только.
Близко знакомясь с одним из лучших представителей
Гобеевых - Владимиром Агубеевичем, даётся панорама
жизни с непростыми судьбами старших и младших.
Начиная с младенческих лет Владимир Агубеевич рос
без родителей у дедушки Афая и бабушки Мисират Атауон
(по отцу). Что и говорить, он прошёл трудный путь
взросления в родном селе Сурх Дигора, а с успешным
окончанием Московского историко-архивного института, рабо-
тавшег долгое время доцентом Калмыцкого
государственного университета, а сейчас на заслуженном отдыхе,
пенсионер, живёт в сел. Михайловское Пригородного района
нашей республики...
Так завершает эту удивительную историю его Энвер Хо-
хоев. А близкое общение Владимира и Энвера дало им
возможность вести долгие беседы (или долгий разговор?) о
смысле жизни, о горьком и тяжёлом прошлом, и непростом
настоящем, о состоянии общества в постсоветское время, о
традициях и обычаях нашего народа, да и о многом другом.
Всё понимающий читатель не может не обратить своё
внимание, скажем,на приёме использования средств
родного осетинского языка для выражения каких-то
интересных идей, мыслей в различных условиях речевой
практики, способов сочетания слов и оборотов в предложении.
Это говорит (ярко свидетельствует) о хорошем владении
писателем дигорского языка. Например, в прозе автора
подкупает удивительное звучание певучего сочного
дигорского (аланского) языка.
' Яркую иллюстрацию этому читатель увидит в повестях
«Агорагæ ерагæ ’й», «Давæггаг фарсбæ нæ хуæцуй» (думы
Хъазауата).

<&Ко$а взлетает орёл 389
Проза Энвера Хохоева отличается неожиданными
поворотами, характеризующими поведение людей,
разоблачающими пороки нашего общества, особенно в
постсоветское разрушительное время.
Блестящее остроумие, меткость словесных оборотов
запоминаемы. Автор любит живописать, например,
обстановку в запущенном дворе и состояние предметов
домашнего обихода. Когда Хъазауат - («Хъуртпий»)
переступает порог своего дома, «уæд æ бæллец иссæй тагъддæр
æ хуссæнуатмæ бахъæртун.Еукъах - дукъахæй, гъæдин
горени уæнгæ бахъæрдтæй. Рекъитæйхуд бæрзонд горе-
ни зихъхъиртæй бакастæй. Ку неке си бафеппайдта, уæд
æвæгæсæг хæдзари æфсæйнаг колдуари зелæнтти хъист
æвваст фæццудæй. Еци зелæнттæ рагæй дæр бæргæ бай-
сæрдун гъудæй, е ба си и синхбæстæбæл æ рацуд æма е
’рбацуди хъист зæлланг мабал игъуса æма фалдзости æго-
мугдзийнадæмабал ихала ...»
У Хохоева любая материальная субстанция становится
зрелищной. Окружающие предметы не только
называются, а тщательно рассматриваются, да и мастерски
описываются художником, как подобает большому мастеру
художественного слова. Удачно подобранный эпитет - находка
«ржавые петли» характерен тому. Удивительное описание
окружающей среды, двора, домашней небогатой утвари,
будто с тобой заговаривают предметы сельского быта. И
ты ещё раз убеждаешься в безграничном богатстве
архаичного дигорского языка.
Судьба Хъазауата в вышеназванной повести незавидна.
Алкоголизм (постоянное пьянство) да плюс ещё и
наркомания погубили и продолжают убивать тысячи и тысячи
людей. Безработица ... Это - последствия гибели Советского
Союза и социализма и насаждения в России капитализма.

390 (^Кохоев $н6ср
Известный писатель Хохоев Энвер затрагивает в своих
новых повестях самые острые вопросы жизни общества,
которые давно ждут своих ответов практическими делами,
изобличает явные пороки людей, порождённые в
постсоветское время: пьянство, наркомания, коррупция,
стяжательство ...
Внутренний простор Энверу помогает и в прозе, и в
поэзии. В самой прозе чувствуется поэтический полёт духа.
В многогранном творчестве Хохоева, к нашему
счастью, развитие изящной дигорской словесности
проступает яркой стороной. Он вносит живую страницу в богатую
осетинскую (аланскую) литературу. Тому яркое
подтверждение и его новая книга повестей «Упрямое сердце» - «Хе-
васт зæрдæ». Книга легко читается на одном дыхании,
написана простым доходчивым языком. Короче говоря, кто
приобретёт книгу и прочтёт её ни на йоту не пожалеет.
Поверьте моим откровенным словам, такие книги в наше
время стали большой редкостью. Слишком много
пишущих стало, а талантом и близко не «пахнет ...»
В этой книге - повести с яркими подробностями,
широко используя силу, гибкость родного языка. В них -
злободневные вопросы, события, факты, лица (положительные и
отрицательные герои произведений) освещаются
довольно - таки подробно и реалистично. Многочисленные
бытовые сцены, детали и подробности исполнены большого
смысла. Писатель точно передаёт в повествовании цвет,
краски, запахи, формы звук и свет. Сочетание этих деталей
и подробностей на родном дигорском языке
завораживает читателя независимо от его возраста. А это,
естественно, многого стоит. Не так ли?!
Вспоминая о золотой безвозвратной поре молодости,
Энвер Салафирович не скупится привести антонимы по -

(ф{о?»а бзлемпет орёл 39 1
дигорски:
«Ку арф, ку ба - уæлбун, лæкъун æма рæсог, бæрзонд
эема ниллæг, техъул æма æнцад, сабур æма тузмæг, æнкъ-
ард æма игъæлдзæг.»
Всё это убедительно подчёркивает, как писатель,
который сейчас находится (по - моему) в своём творческом
пике трепетно относится к творческому слову. Рассказы
ведутся со сменой голосов (то от автора, то от героя ...) и
это, конечно же, активно увлекает читателя.
Несмотря на то,что повести писателя хронологически
относятся к разным годам, он сохраняет реалистическое
видение жизни с её многочисленными плюсами и
минусами. Многие эпизоды из жизни людей разных профессий,
приведённые в данной книге, побуждают человека думать
о себе: что же во мне хорошего и что плохого. От этого
будет проистекать результат воспитания нового человека.
Различные истории и деяния людей учат читателя
(читателей) сделать правильный выбор.
Современный писатель Хохоев Энвер тяжело
переживает потерю советского мироустройства, разрушение
многочисленных заводов и фабрик, колхозов и совхозов,
падение нравственных устоев общества, разрушение
сознания людей, обезлюдение сёл, исчезновение тысяч
деревень, разграбление созданных богатств миролюбивым
советским народом за 70 лет существования Советской
власти. Уничтожение Советского Союза вызвало
разобщение людей. Некогда великая братская дружба, увы, была
разрушена. А ведь эта дружба была не столько
формальным - пустым лозунгом, сколько смыслом, сутью нашей
общественной жизни.
Несмотря на то, что постсоветский период оказался
временем тяжёлых испытаний и для культуры, писатель

392 еРСохоев (ёрнвер
Хохоев Э.С. уверен, что в человеке никогда не угаснет
огонь творческого созидания. Эта линия прослеживается
жирной красной линией через всё его яркое творчество.
Надежда, ожидание лучших времён («Колесо истории
вертится, неподвластен никому ...») - проявление
творческих сил души. Всё это порождает исторический
прогресс.
...Молодость пролетает, но ярчайшие следы прошлого
остаются в нашей памяти. Упрямая молодость с течением
быстрой реки - времени удаляет от когда-то тёплых и
ласковых берегов. Всё видящий и всё слышащий наш
современник - писатель прощается с молодостью: -
«Уо, æнæраздæхгæ æвзонгадæ, цæй, фæндараст фæууо!
Барæкаллæ!..»
Остаются только лишь печальные многочисленные
воспоминания.
Хохоев Энвер Салафирович завершает свою новую
книгу «Упрямое сердце» - («Хеваст зæрдæ») стихом
классика балкарской литературы Кязима Беккиевича Мечиева:
«Я сравню тебя с моей стрелою,
Молодость, пустилась ты в полёт.
За какой сокрылась ты скалою?
Кто тебя, далёкую, найдёт?
Ты взяла красу и стать фазанью,
Молодость, достойную хвалы,
Или ты была той самой ланью,
Что погибла от моей стрелы?»
«Цæй фæндараст фæууо, фæндараст, мæ æзиниккон
æнæраздæхгæ ирд сæнтти æрдæгихæлд къубулойнæ - су-
гъзæрийнæ æвзонгадæ! зæгъуй æнкъардæй Хохойти
Энвер.

(^КоА)п бале тает орёл 39 С
~ ’;^
Хотелось бы завершить свой рассказ (короткий обзор)
о новой книге Э.С Хохоева на мажорной ноте. Кстати, с
большой радостью сообщаем многочисленным
читателям приятную весть, то есть?.. Данная книга недавно
была удостоена национальной премии выдающегося
осетинского писателя, академика, лауреата премии Коста
Левановича Хетагурова, ветерана Великой
Отечественной войны Нафи Григорьевича Джусойты. А автору, Энве-
ру Салафировичу пожелаем крепкого здоровья, нашего
кавказского долголетия и, конечно же, новых творческих
успехов. Ведь, не в характере у нашего автора
останавливаться на достигнутом.
С большим уважением к вам -
ЕРИСТАУ ДАНЕЛОВИЧ ТАГАЕВ,
ветеран педагогического труда.

394 (^Хшо(4 (фнбср
•■>
ТВОРЧЕСКИЙ ВЕЧЕР ЭНВЕРА ХОХОЕВА
Члены Союза писателей России: Хохоев Энвер Салафи-
рович, Будаева Милуся Агубеевна, Агнаев Гастан Амзоро-
вич, Кокоева Эльза Николаевна, Техов Тамерлан Таймура-
зович, Дауров Дамир Ханджериевич и Гетоев Виктор Дафа-
евич после творческого вечера Энвера Хохоева.

@р{оА)п взлетает о рея 395
В Союзе писателей РСО-А прошёл творческий вечер
члена Союза писателей России, члена Союза журналистов
России,члена международного Сообщества писательских
организаций, поэта, прозаика,литературного критика,
переводчика, публициста и этнографа Энвера Хохоева. В
мероприятии приняли участие представители писательского
сообщества Северной Осетии, почитатели таланта
известного литератора, его родственники и друзья.
Открывая творческий вечер, председатель Союза
писателей РСО-А Гастан Агнаев поздравил члена СП РФ,
заслуженного работника культуры России Дамира Даурова
с присвоением ему звания «Народный писатель РСО-А».
Затем состоялась презентация книги Э. Хохоева «Упрямое
сердце», за которую автор получил Национальную
литературную премию им. Нафи Джусоева. Своими мыслями
о книге поделились известные поэты, прозаики и
публицисты республики: Дамир Дауров, Виталий Колиев,
Тамерлан Техов, Милуся Будаева, Виктор Гетоев,Еристау Тагаев,
ветеран педагогического труда, а также сотрудник музея
Осетинской литературы им. К.Л. Хетагурова, поэт Сергей
Цхурбаев. Артистки Государственного Дигорского
драматического театра Мадина Кесаева и Марина Худалова
прочитали несколько стихотворений Э. Хохоева.
От имени Врио Министра культуры РСО-А Эльбруса
Кубалова Гастан Агнаев вручил Энверу Хохоеву Почетную
грамоту Министерства культуры РСО-А.

396 с^Сохоев (фнвср
ВО ВЛАДИКАВКАЗЕ ПРОШЛА ПРЕЗЕНТАЦИЯ КНИГИ
ОСЕТИНСКОГО ПИСАТЕЛЯ ЭНВЕРАХОХОЕВА
10.04.2019 г.
На творческую встречу пришли его близкие друзья и
коллеги.
Презентация книги «Упрямое сердце» известного
осетинского писателя, поэта, переводчика, публициста,
литературного критики и этнографа Энвера Салафировича
(Савельевича) Хохоева прошла во Владикавказе. На
творческую встречу пришли его близкие друзья и коллеги. В эту
книгу вошли художественные произведения, написанные
автором за последние годы. В них он показывает своё
отношение к сегодняшней жизни, поднимает вопросы
воспитания, отношения младших к старшим.
Книга была издана в конце прошлого года. Тираж
составил - 300 экземпляров. На мероприятии актеры Дигорско-
го государственного драматического театра напомнили
гостям стихотворения Энвера Хохоева.
Так же книга «Упрямое сердце» была представлена на
соискание премии в Южной Осетии имени народного
писателя, академика Нафи Джусоева. По словам автора
Энвера Хохоева, эту книгу он посвятил своим родителям.
В СОЮЗЕ ПИСАТЕЛЕЙ СЕВЕРНОЙ ОСЕТИИ
ПРОШЁЛ ТВОРЧЕСКИЙ ВЕЧЕР ПОЭТА И ПРОЗАИКА
ЭНВЕРАХОХОЕВА
, В Союзе писателей Северной Осетии прошёл
творческий вечер поэта, публициста, литературного критика и
прозаика Энвера Хохоева. Член Союза писателей России
презентовали свою новую книгу. В неё вошли восемь пове-

(ф\оЛ)п Оплетает орёл 397
(гО* -
стей. Выпустило сборник местное книжное издательство
«ИР».
В мероприятии приняли участие представители
писательского сообщества Северной Осетии, почитатели
таланта известного литератора, его родственники и друзья.
Своими мыслями о книге поделились известные поэты,
прозаики и публицисты республики: Дамир Дауров, Ки-
биров Амурхан, Виталий Колиев, Тамерлан Техов, Милуся
Будаева, Виктор Гетоев, Еристау Тагаев, ветеран
педагогического труда, а также сотрудник музея Осетинской
литературы, поэт Сергей Цхурбаев.
Председатель Союза писателей республики Гастан
Агнаев вручил Энверу Хохоеву почётную грамоту
министерства культуры республики. За «Упрямое сердце» автор
также получил Национальную литературную премию
имени Нафи Джусойты.
Энвер Хохоев, член Союза писателей России, поэт,
прозаик: «Для меня это большая честь, потому что Нафи
Григорьевич - это величина. Дай бог здоровья и Союзу
писателей РСО-А во главе с Гастаном Амзоровичем».
«УПРЯМОЕ СЕРДЦЕ»
В Союзе писателей Северной Осетии прошёл
творческий вечер поэта и прозаика Энвера Хохоева
(литературный псевдоним Тебо Биркисати). Член международного
Сообщества писательских организаций, Союза писателей
и Союза журналистов журналистов России презентовал и
свою новую книгу «Упрямое сердце», в которую вошли
восемь повестей. В мероприятии приняли участие
представители писательского сообщества Северной Осетии, почи-

398 (^К-охоеб (фнвер
татели таланта известного литератора, его родственники и
друзья.
Председатель Союза писателей республики Гастан
Агнаев вручил Энверу Хохоеву Почётную Грамоту
министерства культуры республики. За «Упрямое сердце» автор
также получил Национальную литературную премию
имени Нафи Джусойты.
Республиканская ежедневная газета
«Северная Осетия»,
12 апреля 2019 года, пятница, № 64 (27783)
ЭНВЕРЫ НУДÆСÆМ ЧИНЫГ
Куыд зонæм афтæмæй, бирæ поэттæ куыд фæстæдæр
афтæ рахизынц прозæмæ. Ома фыссын райдайынц проза-
икон уацмыстæ. Прозæмæ йе ’ргом раздæхта не ’мдугон
аивадон дзырды дæснытæй иу Хохойты Энвер дæр. Цæмæ?
Æргом ныхасы, дам, къæм нæй. Уо,уый, æцæгæйдæр
раст у. Филологтæй бирæтæ прозæйы жанр аивадон ли-
тературæйы уæззау артиллери дзæгъæлы хуымæтджы нæ
хонынц. Уый поэзиимæ абаргæйæ, кæй зæгъын æй хъæуы,
у зындæр фыссæн. Æрмæст прозæйæн та йæ равналæнтæ
зынгæ уæрæхдæр сты.
Æрæджы та йæ прозакион уацмысты (дыккаг) чиныгæй
аивадон литературæ уарзджджыты зæрдæтæ барухс кодта
фыссæг Хохойты Энвер.
1. «Уацаутæ» - афтæ фыст ис чиныджы. Афтæ сæ хи-
цæнтæй рауадз - уæд хи фæлгонцтæ æмæ мидисимæ сты.
Уыимæ - кæрæдзийыл баст дæр. Иу дуг, иу рæстæг арæх-
стджынæй цæуы æвдыст.
2. Автобиографион прозæ у! Æмдугонты сурæттæ, ав-
торæн царды йæхи ацæуæнтæ æвдыст цæуынц.

(=р{о*да взлетает орёл 399
3. «Æнæраздæхгæ æвзонгадæ» - ацы цикл у хæстæг
мæн зæрдæмæ дæр. Стыр хъыгагæн, ме ’взонгад дæр
ацыд. Уыцы хъуыды ис бирæ фæлгонцты номæй зæгъæн.
Ам, уæлдæр бацамынд, уацауы сгейраг хъайтартæ - ар-
хайджытæй иу, Виталийы уырнинаг сурæт æххæстæй ны-
вæзт цæуы. Уыимæ - бирæ фæзилæнтимæ. Фæллойгæнæг
дæр, сфæлдыстадон кусæг дæр...
4. Йæ уарзон хъæуккаг чызг Зитæимæ - ахастдзинæд-
тæ - сæйраг хахх. Гæрæнтæ - æцæг сыгъдæг уарзондзи-
надæн - мулкимæ баст сты. Куыд зонæм афтæмæй, амонд
та уымæй кæнгæ нæ вæййы æдзух.
5. «Хиваст зæрдæ» - уыцы уацаумæ - рахизы дарддæр
ныхас Цардыл алыхуызон хъуыдытæ, адæймагæн йæ рухс
бæллицтыл æнæнхъæлæджы их куы ныууары, уæд æм
ныфс куыд разыны дарддæр цæрынæн? Уый тыххæй бæ-
стон хъуыдытæ...
6. «Кæронбæттæны бæсты»-уый та у æрхæндæг
гимн æвзонджы бонтæн. Мæнмæ гæсгæ, йæхæдæг рай-
рæзид уацаумæ. Уыимæ нæ дугмæ философы цæстæй
акæсгæйæ ...
Æмткæй райсгæйæ, фыссæг, поэт, литературой
критик, журналист, публицист, тæлмацгæнæг æмæ этнограф
Хохойты Энверы нудæсæм чиныг (уацауты æмбырдгонд)
«Хеваст зæрдæ» фæрæстмæ æмæ уый та у йæ сæйрагдæр
уæлахиз сфæлдыстадон кусæгæн.
ТЪЕХТЫ ТАМЕРЛАН,
рауагъдад «Ир»-ы сæйраг редактор,
филологон нааукæты кандидат, Уæрæсейы фысджыты
Цæдисы уæнг.

400 (^Кохоеб (фнбер
—-г ч^.-»— -’ ■■—--
«УПРЯМОЕ СЕРДЦЕ» ХОХОЕВА ЭНВЕРА
Во Владикавказе по инициативе Министерства
культуры Республики Северная Осетия - Алания и Союза
писателей нашей республики состоялась презентация книги
«Упрямое сердце» известного писателя, члена Союза
писателей России, активного общественного деятеля Хохое-
ва Энвера Салафировича (литературный псевдоним Тебо

(тэКо^а взлетает орёл 401
Биркъисати). В мероприятии приняли участие работники
народного образования, Союза журналистов нашей
республики и некоторые представители интеллигенции.
Открыл мероприятие председатель Союза писатели
РСО-Алания, лауреат премии имени К. Хетагурова,
заслуженный писатель РСО-Алания Гастан Амзорович Агнаев.
Он огласил указ главы нашей республики о присвоении
почётного звания «Заслуженный писатель РСО-Алания»
писателю и публицисту ДауровуДамируХанджериевичу. А
затем перешли к презентации девятнадцатой книги поэта,
журналиста, публициста, переводчика и этнографа Хохое-
ва Энвера Салафировича.
Гастан Амзорович отметил, что это яркое событие в
нашей художественной литературе. В книгу «Упрямое
сердце» - «Хеваст зæрдæ» были включены восемь повестей,
которые были написаны автором в разное время. Затем
было предоставлено слово писателю, редактору местного
книжного издательства «Ир» Будаевой Милусе Агубеевне.
Она коротко рассказала, как они работали над изданием
данного соборника повестей, что книга завоевала уже
большой интерес у многочисленных читателей, которые
могут дать объективную оценку произведениям. Об этом
говорит тот факт, что эта книга в конце прошлого года
была отмечена национальной премией имени академика,
писателя, поэта, участника Великой Отечественной
войны Нафи Григорьевича Джусойты. Свои мнения выразили
на данном мероприятии писатели и поэты: Гетоев Виктор
Дафаевич, Кибиров Амурхан Яковлевич, Колиев Виталий
Олегович, критик, кандидат филологических наук Техов
Тамерлан Таймуразович, ветеран педагогического труда
Тагаев Еристау Данелович, в исполнении актёров Дигор-
ского госдрамтеатра Худаловой Марины и Кесаевой Мади-
26

402 (^Сахоеб (ёрнбер
ны прозвучали отрывки из произведений, которые вошли
в эту книгу Энвера.
В заключении слова благодарности в адрес
собравшихся сказал и автор данного издания. Коротко рассказал о
содержании некоторых повестей.
Кульминацией мероприятия стало оглашение приказа,
который был подписан временно исполняющим
обязанности Министра культуры РСО-Алания Эльбрусом Куба-
ловым, где, в частности, говорится: «...за большой вклад в
дело развития, сохранения и пропаганду осетинского
языка и литературы приказываю наградить Почётной
грамотой Министерства культуры Республики Северная Осетия -
Алания члена Союза писателей России, активного
общественного деятеля Хохоева Энвера Салафировича.»
Огласили также и ещё одну приятную весть, а точнее то,
что его два рассказа были включены в книгу «Современная
литература народов России. Проза. Антология». Она была
издана в марте 2019 г. в издательстве ОГИ (Объединённое
гуманитарное издательство) в Москве. Ну, что же, и мы
поздравляем Энвера Салафировича с этими творческими
успехами. Так держать!
МАЙРАН БЕТРОЗОВ, член Союза журналистов России.
Ирафская районная газета «Ираф» - «Ирæф»,
20 апреля 2019 года, суббота.

(ф\о$а вметает арёл 403
Поэт, прозаик, лауреат литературной премии им.
Н. Джусойты Энвер Хохоев в своей новой книге «Хеваст
зæрдæ «(«Упрямое сердце «) представляет читателю
повести, объединенные мыслью о том, что с юностью от
человека уходит и быстротечное время, не так часто, как
хотелось бы, посвящаемое служению добру.
Именно так, ведь этот период стремления к поиску
своего места в жизни не просто формирует характер,
позволяет намечать поле деятельности, но и дарит встречи
со многими, становящимися затем положительным или
отрицательным примером личностями. Со сверстниками
вместе приходится учиться на собственном опыте,
спотыкаться, достигать своих небольших вершин, влюбляться и
разочаровываться ... Обо всем этом в автобиографичных
повестях пишется с обезоруживающей откровенностью.
Интереса добавляет и узнаваемость большинства
персонажей, живущих здесь и сейчас. Это и представители
интеллигенции (в первую очередь - коллеги по перу), власти,
силовых структур, и простые сельские труженики -
родители автора (их светлому имени посвящена книга), соседи,
даже случайные попутчики, у которых тоже было что взять
для себя. Писатель - он ведь наблюдателен, зачастую
способен по одному лишь поступку создать портрет
находящегося перед ним человека.

404 (^Сохоев (^мвер
Энверу Хохоеву удалось показать также внутренний
мир тех, кто оказался в местах лишения свободы. Вместе
с ним можно поразмышлять и о природе любви, красной
нитью проходящей через произведения, включенные в
книгу. Всегда ли правы старшие, направляющие своих
детей на породнение с обеспеченными семьями?
Безусловно, факт немаловажный, но следует ли ломать из - за этого
судьбы любящих, упрямых сердец? С другой стороны, кто
может поручиться, что чистые помыслы не разобьются о
быт, как это часто бывает?
Благодаря таким вот сюжетным линиям произведения
становятся штрихами к большой картине всегда по -
своему бурлящей событиями эпохи. Читатель может поверить
на слово - в зеркале современности он сможет увидеть
себя, прочитав даже небольшое по объему послесловие.
Прощание с золотой порой молодости навевает грусть,
уводя по тропе, заведомо не могущей повернуть время
вспять. Но босиком пробежаться по траве вам все же
посчастливится хотя бы в мыслях ...
ТАМЕРЛАН ТЕХОВ,
главный редактор издательства «Ир»
(Республиканская ежедневная газета «Северная
Осетия «18 мая 2019 года, суббота, № 83 (27802)
ÆУОД, Æ ЦÆСТÆ ЕСКÆМÆН ХУАРЗ ФÆУУН...
Поэтом можешь ты не быть:
Но гражданином быть обязан.
Поэт нæ ун æй дæ бон:
Адæймаг ун ба де ’хæс æй.

@р{ог$а взлетает орёл 405
Уæхæн арфгъудигин зæлланггæнагæ æма базургин
рæнгъитæ ниффинста 1855 анзи зæгъунæн уадзевзæ
«Поэт æма гражданин» - и зундгонд уруссаг финсæг
Николай Алексеевич Некрасов. Аци зæгъдтæлтæ махæй -
мæлуйнаг зæнхонтæй æгасемæ дæр хаунцæ. Устур æно-
сон гъуди ивæрд си ес бæргæ, фал æй нæ еуетæ ба цума не
’гъосунцæ æви ’й некæд фегъустонцæ, уотæ сæхе дарунцæ
царди медæгæ. Ка ’й фегъуста, уонæй дæр кадæртæ, царди
æзнæт фæлхъæзæнти нихмæ карз тохи бахаугæй, сæхе æв-
десунцæ хуæздæргъæуагæй, цума сæмæ неци гъаруй æп-
пундæр, уоййау ... Уонæмæ кæсгæй, нæ алливарс барæй
- æнæбари дæр дæ зæрди, гъай - гъай дæр, æрæфтуйд-
зæнæй фидтæлтиккон æмбесонд: гали гъоси -уадæ.
Уогæ, лæдзæгæн - гъелæн ба, дан, дууæ кæрони ес. Раст
зæгъгæй, ес, нæ устур амондæн, нæ фарсмæ æцæг зæнхон
хуæрзуод адæймæгутæ дæр. Гъома?!. Етæ æнцæ искурди-
адæгин поэттæ, уæдта уой уæлæмхасæн ба ма барæуадзæ
лæгтæ дæр. Тæккæдæр беретæн ни бæззунцæ дæнцæн
æрхæссунмæ. Раст мæ балæдæретæ: æз æнæ козбауæй
- æргомæй зæгъун. Цæстæмæ гæсгæ сайд миути хæццæ
лимæн некæд адтæн. Уæхæн фæливд гоймæгтæй еуварс
лæуун алли гъуддаги дæр.
Уонæй сæ еу æй нæ Иристон - Алании не ’мдогон
финсгути астæуккаг фæлтæри минæвар, нæ республики
финсгути Цæдеси правлений иуонг, поэзии секций раза-
монæг, финсгути Цæдести Æгасдуйнеуон æхсæнади иуонг,
Кавкази финсгути Клуби иуонг, зундгонд финсæг, Фидибæ-
сти Устур тугъди активон архайæг, филологон наукити
доктор, академик æма æхсæнадон архайæг Джусойти Нафий
номбæл национ премий лауреат Сурх Дигори гъæуккагХо-
хойти Сæлафир (Сæла) æма Гобеон Маруси (Марой) хестæр
фуртЭнвер. Сæ хеуонтæ ба ’й нур дæр ма «Биццеу» хонунн-

406 (^Сохосб $нвер
цæ. Æ уарзон хъиамæтгин ниййергути имонау- рæвдауæн
фæсномуг ибæл «ниффедарæй ...»
Поэт, прозаик, литературой критик, этногрæф, тæлма-
цгæнæг, журналист Хохойти Энвери берæвæрсуг исфæл-
дистади туххæй уруссагау æма иронау - дигоронау минкъ-
ий финст не ’рцудæй аллихузон критикой æрмæгутæ. Уо-
мæн аккаг æвдесæн æй аци киунугæ. Уомæ гæсгæ ба, æз
куд хумæтæг киунугæ аргъауæг, уотæ неке æрмæгутæ
фæлхат кæнун, фал зæгъунмæ - раргом кæнунмæ ба гъа-
вун хуæрзцубурæй мæ гъудитæ.
Нуртæккæ циуавæр фæлдорæггин доги цæрæн, уой
сумах дæр мæнæй лæгъуздæр нæ зонетæ. Арæх бафеп-
пайетæ, гъай - гъай дæр, уæхæн æнæраст гъуддаг: алке
дæр йи кустуæтти хецæуттæй æ тог - хæстæг адæймаги
(æ зонундзийнæдтæ æма ин æ лæгигъæдæмæ нæ кæсгæй)
размæ кæнуй, размæ «тæруй ...»
Гъома, куд?.. Уоци хецаугондтæ сæ дæлбарæ косæг
хæстæгути рæстæгмæ сæ «базурти бунмæ бакæнунцæ ...»,
цъеутæгин кæркитау. Кæд дзæбæх нæ фæййарæхсунцæ
сæ бæрнæхсти æхсæнадон кустити гъуддæгутæмæ, уæд-
дæр йи хумæтæг косæг адæми (се ’мкосгути) ба хохолæ-
гæй - ухерийæй «фæммарунцæ».
Уоци уавæрбæл дзоргæй, мæ зæрдæбæл æрлæуд-
тæй Хохойти Энвери уайдун -æмбесонд (басня) «Куй æма
идадæг». Ке зæгъун æй гъæуй, аци аййевадон уадзимис
киунугæ кæсгутæй кадæртæ нæ байаргъудта. Уомæ гæсгæ
ба сæ æ медеси хæццæ базонгæ кæнон. Еу гъæуи хæдзари
хецау зуймон цъемоси сæ уæрдундони фарсмæ сæ хуасдо-
ни хуаси циргъкъоппамад ласæгæй фонсæн бахуæрунмæ
æриста ... Уой адæбæл ласæгæй идадæг рауадæй. Еу цæй-
дæрбæрцæ рæстæги фæсте ба ибæл сæ цуппæркъахуг
æнæсайд къæсæргæс - къæрцгъос куй æрбабадтæй. Æнай

(ф(о$а взлетает орёл 407
- æнойти æрбахецау æй йе дæр, кедæртау ... Уордæмæ
хæстæг бацæун некебал уагъта, æхуæдæг дæр еци хуасæй
ку не ’скъаудта - нæ хуардта ...
Раст, гъе уотæ ’й сæ уавæр еуæй - еу нуриккон æм-
косгутæ æма хецæуттæн дæр.
Ци ’й сосæг кæнæн: нур - мах дзамани: æз - дæуæн, ду
- мæнæн ести хуарз фæууо (æфстайуаги хузæн), устур гъ-
улæггагæн, уоци фæззинд тухуаст исарæх æй. Уотемæйти
нæ алфамбулай фулдæрæй - фулдæр адæм кæрæдзебæл
(айдагъдæр сæхе пайдайæн) гадзирахатæй рацæунцæ æма
цæунцæ. Цубур дзурдæй, фæлевæг къæбæрлимæнтæй
байдзаг æй. Курухон фидтæлтæ хумæтæги нæ зæгъиуон-
цæ: «Къæбæрлимæнæй (нахлебник) хе гъæуай кæнун гъ-
æуй. Йе æзнаг æй. Цæмæ? Куд?.. Цалинмæти дæмæ хуæл-
цæ æма мулкæй ратонуйнаг зона, уæдмæти дæмæ сауæн-
гæ æ хъаймагъхуз дæндæгутæй дæр ма сайд худдитæ кæн-
дзæнæй. Гъо, аслан кæнгæ миутæ - хопъали уæнгæ. Поэт
æма прозаикТетцойти Гацири фуртТаймурази загъдау:«...
Цирки гъазæгæн бæззуй ...» Идæуццаг нæй рагæй нурмæ
дæр: тилако сайунмæ, уæдта æппæлунмæ дæсни фæууй.
Зæрдæхсайуйнаг дæмæ ку нецибал зона «ратонуйнаги»
номбæл, уæдта ин æ фæсонтæ æма æ мæкъур дæр нæбал
æрæстæфдзæнæ. Ка ’й зонуй, дæ муггаг æма дин дæ ном
дæр феронх кæндзæнæй.
Уогæ, æцæг æмбæлттæ æма лимæнтæ ба батухсти
рæстæги - цардон зин уавæрти, уалæ арви зæрийнæ хо-
рау, рабæрæг унцæ. Уайтагъддæр, æнæ зæгъгæй, сæ усхъ-
итæ фенхус кæнуни туххæн (хуæздæйрадæн) æрбадарун-
цæ.
Уони рæнгъи лæууй (мæнмæ гæсгæ) финсæг æма рæст-
зæрдæ адæймаг Хохойти Энвер дæр. Тухст уавæри баха-
уæг адæймагæн ести хуарз фæуун æй æ уод æма æ цæстæ.

408 (^Кохоев (э)п6ер
Лимæнæн, зонгæн, хумæтæг адæймагæн цæмæй хуарз
уа,уой туххæй æ реу нисанæн дæр æрæвæрдзæнæй (гъуд-
даги бацæугæй).
Еу кедæртау, уæлдæр хецауадæмæ, хеуæнттæмæ кад-
гин нæмттæ æма паддзахадон хуæрзеугутæ (хуарзæн-
хитæ) райсуни туххæй æ «цæсгом нæ батæруй», нæдæр ба
ескети исминæвар кæнуй: ес - нæййесæй, гал дæ, гъог дæ,
уæддæр æхсир æркæнæ, зæгъгæ. Нæ -гъæ, уæхæн æведа-
уцæ гъуддæгутæ Хохойти Энвер æ сæрмæ некæд æрхаста.
Уæхæн «гъуддагилæгтæ - рауон - циуонтæй» ба, æ устур
амондæн, еуварс лæууй. Уоци адæм имæ нæ аййевадон
литератури кълассик Багъæрати Хъурмани фурт Созури
æмдзæвгæ «Гоппойти къуар» - и хузæн кæсунцæ.
Энвер цæуй царди медæгæ æхе хæрдтæ, кæрз хæрдтæ
æма урдгутæй æмидолæ бацеуон надбæл. Раст зæгъгæй,
евгъуд царди ба æнæнгъæлæги æфхуæрдтитæ дæр бай-
йафта. Уогæ, æрхаудт кæми ес, уоми истахттæн дæр æнæ
уæн нæ фæууй. Йе æй нæ зæнхон царди æнæфинст фæткæ.
Уобæл дзорæг æнцæ æ исфæлдистадон хабæрттæ дæр.
Минкъий ин нæ бантæстæй нæ еумæйаг оссаг аййевадон
литератури даргъ фингæмæ цæстиахедгæ хунтæ бахæс-
сун. Нерæнгæ бал æй 20 киунугуей автор. Уой, фæсте ба:
бон цæуй æма æ хæццæ фарнæ хæссуй ... Хохойти æхсай-
цуппаранздзуд «Биццеу» гъæйттæй арæхстгинæй финсуй
нæ цардиуагæ æвдесæг цæрæццаг уадзимистæ уруссагау,
дигоронау æма иронау.
Хохойти Сæлафири фурт Энверæй зæрдæбоз æнцæ
Гобетæ, Зуратæ, Цæллатæ, Хъойбайтæ, Тагъатæ, Хохой-
тæ, уæдта Хæнæзæ æма Мæстиноки гъæутæй рацæугæ
муггæгтæ дæр. Уони царди туххæй дæсгай æнзти медæ-
гæ лæмбунæг фембурд кодта гъæздуг этнографион æр-
мæгутæ архивтæ, музейтæ æма æндæр æхсæнадон ра-

(зр{огда бзлетпет орёл 409
уæнти. Æхуæдæг сæбæл литературой æгъдауæй бакуста.
Ниффинста сæ бундорбæл хецæн аййевадон уадзимистæ
æма зарти тексттæ. Зундгонд композитор, Республикæ
Цæгат Иристон -Алании культури æскъуæлхт косæг Ко-
кайти Барис æма музыкант Дзоблати Анатоли (Толик) ба
сæбæл зæрдæмæгъаргæ мелодитæ ниффинстонцæ. Æма
уотемæй «райгурдæнцæ» рагон Хæнæзи гъæубæл, Цæл-
лати Тебой æма уой цардæмбал Скъодтати Сахари фон-
дз зингхуст фуртебæл (етæ бæгъатæрæй фæммардæнцæ
Фидибæсти Устур тугъди), Хохойтæ, уæдта ма Цæллати
муггагбæл кади зартæ. Еци музыкалон уадзимистæ арæх
райгъусунцæ республикой телеуинæн æма радиойæй. Йе
ба цæбæл дзорæг æй? Зартæ фæррæстмæ ’нцæ æма сæмæ
игъосунцæ...
Мадта уæлдæр байамунд муггæгти туххæй финст киу-
нугутæ дæр рохс фæууидтонцæ ...
Никки ба ма нур инсæй афæйей бæрцæ Хохой - фурт
æвæлмæцгæй косуй аййевадон - публицистон киунугæ «Га-
биц и его потомки» - «Габиц æма æ байзайæггæгтæ» - бæл.
- Ке туххæй æви цæй туххæй финст æй? - ескетæ
рафæрсдзæнæй мах, гъай - гъай дæр.
Байамунд киунуги дзубанди цæуй Иристони кадгин-
дæр муггæгтæй еу - Гъуцъунати туххæй. Гъо, хæдæгай, аци
рагон муггагæн йе ’мбес хуæздæр цардагорæг бафтудæй
синхаг Кæсæг - Балхъари (Ассий) Республикæмæ, растдæр
зæгъгæй ба, æрбунат кодта Ассий, Кæсæги. Уоми сæ муг-
гаг раст финст не ’рцудæй æма иссæнцæ Кучинатæ (Кучи-
наевы). Муггаги дуккаг хай ба æрцардæй Цæгат Иристони
Мæздæги райони Мæсухъæуи - Мусхъæуи (станица Ново-
осетиновская - Ново-осетинская). Гъигагæн, уони муггаг
дæр раст финст не ’рцудæй. Етæ ба иссæнцæ Гæцъунатæ
(Гацунаевы), Кæсæги бæ иссæнцæ Хучинатæ (Хучинаевы).

410 (^Хшоев (фнбер
~~*—„ ч^-»*— ••>
Гъуцъунати æзнæм æгасæй дæр æвадуат Дигори комæй
(Сафиргомæй) Задæлески гъæуæй ралигъдæнцæ Х1X æно-
си кæрони æма XX æноси райдайæни ...
Этнографийæй уæлдай ма Хохойти Энвер кæнуй пай-
дайаг публицистон куст дæр. Æргом дзурдæн ба, дан, си
аргъ нæййес. Сæлафири хестæр фурт Энвер (кенæдта -
Биркъисати Тебо) нуртæккæ æй Иристони эссеисттæн сæ
фæлтæрдгиндæртæй еу. Æ цæмæдессаг очерктæ рагæй
зундгонд æнцæ беретæн. Сæ нимæдзæ дууæсæдемæй
фæффулдæр æй. Уони фулдæр хай финст æрцудæй (Фи-
дибæсти Устур тугъди итигъд цæфсгæ будурти, цæмæй мах
абони игондуар цъæх арви бунмæ сæребарæй цæрæн, уой
туххæн нæ бæгъатæр æмзæнхонтæй æ хъазар цард ка ра-
вардта, уонæбæл.
Æ фарæстæймаг киунугæ «Рыцари Победы» - «Уæлахе-
зи Хъайтартæ» мухури рацудæй Дзæуæгигъæуи 2010 анзи
цитгин Уæлахези 65 анзей бæрæгбонмæ. Уо, нæкæси, нæ
иннæ ’мзæнхон тугъдонти туххæй дууæ киунугей фагæ къ-
охфинститæ дæр цæттæ ’нцæ бæргæ, фал ... Уони хецæн
киунугутæй мухури рауадзунмæ ба, æдæуагæ, гъæуй фи-
нансон фæрæзнитæ. Кæдимайдима еске йе ’рух раздахи-
дæ амалгъон адæмæй аци райаразуйнаг гъуддагмæ ...
Мухури хецæн киунугæй рауадзунмæ ма Энвер бацæт-
тæ кодта Сурх Дигори гъæуæй Фидибæсти Устур тугъди
архайæг финсæг фæлтæри туххæй имимс/йнæгтæ æма се
’сфæлдистадон литературой бунтæ. Киунугæ хундзæнæй
«Финсæн сес æма мудзура» - «Перо и штык».
Хохой - фурт ма никкидæр агъаззаг æма цæстуарзон
æнхус фæккодта, гъома, мухурмæ бацæттæ кодта разд-
зурдти хæццæ цалдæр финсæгей исфæлдистадæ æма уо-
нæй еу цалдæрей кой ку не ’скæнæн, уæд, æвæдзи, раст
нæуодзинан.

^Когдп бале мает орёл 4 1 1
— 1с^ ^
Етæ æнцæ: финсæг Гурдзибети Гадзой фурт Бариси
дууæ киунуги: «Къæсæри фарнæ», Дзæуæгигъæу 2007 а.
æма «Сæгуытты балц», Дзæуæгигъæу, 2008 а.
Поэт, прозаик æма драматург Тобойти Сергейи фурт
Цæрæги киунугæ «Ци ’й дуйнебæл лæги цард?», Дзæуæги-
гъæу2014а.
Финсæг, публицист, фæлтæрдгин рохситауæг Тауасити
Гæлæуи фурт Фацбайи киунугæ «Аййевадон дзурди фар-
нæ», Дзæуæгигъæу 2017 а.
Республикæ Цæгат Иристон - Алании æскъуæлхт ахур-
гæнæг Дзабайти - Малити Хамбийи кизгæ Фузи киунугæ
«Уарзт. Маст. Уарзт.» Дзæуæгигъæу 2019 а. Уонæй уæлдай
ма аци литературой æрмæги автори хæццæ мухурмæ ба-
цæттæ кодтонцæ зундгонд поэт, прозаик, публицист æма
æхсæнадон архайæг Лескени гъæуккаг Хидирти Батæр-
беги кæстæр фурт Ехьяй æнæмухургонд уадзимистæ.
Киунугæ хуннуй «Цæргæсти астъонæ». Йе ба мухури ра-
цудæй Дзуæгигъæуи киунугути рауагъдадæ «Литери»
2020 анзи.
Еугæр Хохойти Энвери пайдайаг архайди кой кæнæн,
уæд гъæуама еу ма ахсгиаг гъуддаг дæр рагом кæнæн.
Энвер (Биркъисати Тебо кенæ ба Хæнæзонти Елберди)
2011 анзæй нури уæнгæ æй Республикæ Цæгат Иристон -
Алании республикой æхсæнадон æма хуæрзауодæн орга-
низаци «Политикой репрессити рæстæги (1930-1940-1950
æнзти) æфхуæрдбаййафæг пенсионесгутæ æма æнæку-
стгъон адæми (инвалидти) Ассоциаций «Номерæн - Но-
марæн» - «Память» - и сæрдари хуæдæййевæг. Аци ор-
ганизаци уруссагау ба хуннуй «Северо-Осетинская
республиканская общественная благотворительная организа-

4 1 2 ^Сохоев (э)н,6ср
ция «Ассоциации пенсионеров и инвалидов жертв
политических репрессий «Память» - «Номерæн - Номарæн». Уоци
цардæфхуæрд адæми туххæй мухури уагъд æрцудæй нæ
республики уæлдæр Хецауади финансон æнхуси фæрци
«Книга Памяти жертв политических репрессий РСО-Ала-
ния» æхсæз томемæй -æхсæз хецæн киунугемæй. Сæ иса-
разæг æй байамунд хуæрзауодæн организаций сæрдар
Зурати Бариси (Бороййи) фурт Аузбий, редактор æма
корректор ба ’й уой хуæдæййевæг Хохойти Сæлафири фурт
Энвер.
Куд уинæн уотемæйти, аци вазуггин гъуддаги дæр ес
Хохой - фурти зингæ къохбайвæрд. Æма йе хумæтæги нæй.
Энвери фидимадæ (Æна - нана) Дур -Дури гъæуккаг Хъой-
баон Хадизæти фидæ Хъойбайти Тасой фурт Никъала (Къа-
ла), устур гъулæггагæн, рæстбæл ахæст æрцудæй кедæрти
цъифтæкалæн - æримисгæ мæнгæ финстити - (лживые
доносы) туххæй 1937 анзи. Уомæ гæсгæ ба йе ’нагъом авд
сувæллони се ’ригон ниййерæг мадæ Зураон Нагъуи евгед
байзадæнцæ. Уомæй устурдæр трагеди - бæлахæрцуд ма
ци уа?!.
Дзурд ба, дан, дзурди къахуй ... Уæууа!.. Еци пеллон
арти зингæй æнæнгъæлти ку бастъалдæнцæ мæ æнæзон-
гæ баба - зундгонд ахургонд Мичурини фæдон, Лескени
гъæуккаг Хидирти Сафари зæрдæдаргæ фурт Батæрбег
æма æ устур бийнонтæ дæр.
Гъо, Хъойбайти Зурауон Нагъуи æлгъист «халæ раху-
ардта» нæ фидимадæ, фæлмæнтæдзорагæ, курухон дигиза
Æгъузарон Зурмæхан дæр. Æвæггæсæгæй, æхсæз сувæл-
лони (цуппар фурти æма дууæ кизги) æригон седзæргæс
Зурмæхани бæрнæхсти байзадæнцæ. Сæ къæхтæбæл сæ
ислæуун кодта - царди тонхи сæ рауагъта ... Етæ ци берæ
зиндзийнæдтæ фæууидтонцæ, уобæл бæзгин киунугæ

(^Кшда бглетаст орёл 413
ниффинсун, кенæ ба аййевадон цалдæрсерион кинонивæ
бæргæ æнгъезуй исесун, фал ... Ма - гъа!./
Уогæ, ци бакиндæуа?! Зинтæн æрмæстдæр гъæуй сæ
нихмæ тохун (сæ фудæнæн) æма бухсун, бæлсун, бухсун.
Гæдзи буни ба, дан, сойнæ ес...
Гъе уæхæн политикой репрессити фудрæстæг æ фуни
дæр макæддæр макебал фæууинæд!.. Уогæ, фудлæг æма
фудрæстæг ба берæ нæ хæссунцæ. Алцæмæн дæр ес куд
райдайæн, уотæ байдауæн дæр ...
Хохойти Энвери хуæдæфсармæдзийнади туххæй ма еу
таус ракæнуйнаг дæн. Цæветтонгæ, Хохой - фурт цалдæр
анзи æнæзæрдихудтæй фæккуста (фиццаг - сæрмагонд
уацхæссæгæй, уæдта бæрнон секретарæй) республикой
дигорон адæмон газзет«Дигори» редакций. Уордæмæ цал-
дæр хатти газзет аргъаугутæй кадæртæ æппæлæн æрмæ-
гутæ æрбарвистонцæ Энвери исфæлдистади туххæй. Æр-
мæст йе ба некæд бауагъта уони ниммухур кæнун. Гъома,
дан, адæм куд рагъуди кæндзæнæнцæ?..
«Циргъ кард дæр æма нард фид дæр - æ къохи» ’ма
рæхги нæ аййевадон литератури классик исуодзæнæй ...
Уæхæн хабæртти туххæй мин радзурдтонцæ Энвери
раздæри æмкосгутæ.
«ПоэтХохойти Энверæн мухури рацудæй нæуæг киуну-
гæ «Амонди æрдæфæнтæ». Уордæмæ хаст æрцудæй æхсай
авд уадзевзи æма дууæ кадæнги (поэми). Йе махæн адтæй
æхцæуæн. Уой туххæй ин зæрдтаг арфитæ ракодтан. Нæ
газзет «Дигори» редактори хуæдæййевæг, поэт, публицист
æма журналист Хидирти Ехья ба ибæл цубур рæстæгмæ
устур рецензи ниффинста æма ’й нæ редактор, рохсаг-
гаг Малити Батразмæ бахаста. Йе, уой æрæстæфгæй, ни-

414 (^Сохоев (э)н6ер
дæнгомау байдзулдæй, уæдта Хидири - фуртæн цубурæй
балæдæрун кодта:
«Уо нæ хъазар хестæр, Ехья, æма нæ кæстæр, Энвер, уæ
дууæ дæр айтæ Бæдæйнæгтæ!.. Уобæл арази ка нæй, уо-
нæмæ ба хуæздæр зунд æрцæуæд!.. Аци æрмæг ба иннæ
къуæрей гъæуама рохс фæууина ... Цийнагбæл цийнæ
кæнун гъæуй! Уадзæ йе ба нæ кæстæртæ дæр разæнгард
кæнонцæ мадтæлон æвзагбæл аййевадон уадзимистæ
финсунмæ!..»
Энверæн уоци хабар ку радзурдтан хуæрзæнгорæггаги
хузи, уæд уоци фæдбæл Батраз æма Ехьяй косæн къæби-
неттæмæ бацудæй æма син балæдæрун кодта, цæмæй еци
æрмæг газзет «Дигори» ма ниммухур кæнонцæ ...
Ке зæгъун æй гъæуй, ий дууæ хестæр æмкосæги Хох-
ой - фурти фæндонбæл исарази æнцæ. Раст зæгъгæй, уоци
æрмæг (киунугæбæл рецензи) фæстæдæр Хидирти Ехья
равардта фæрсæй - фарсмæ республикой газзет «Рæстд-
зинад» - и редакцимæ æма ’й уоми ба 1999 анзи 2-аг
феврали - æртхъерæни мæйи ниммухур кодтонцæ.»
Аци таустæ цæбæл дзорунцæ? Сæлафири хестæр
фурти хуæдæфсармæдзийнадæбæл. Уогæ, нур ма уомæ ка
кæсуй? Æдзæсгомдзийнадæ уой арæх фæффæсæкъелæ
кæнуй. Тæрсун, бунтондæр ибæл ку фæууæлахез уа, уо-
мæй ...
Газзетæ æма журналти нуриккон косгутæй еу цалдæр
фæсномугæй (æндæр муггæгтæ æма нæмтти хæццæ) æп-
пæлæн æрмæгутæ сæхе туххæй ниммухур кæнунцæ. Лих-
ститæ кæнун райдайунцæ, зæгъгæ, мæнæ мин нур нæуæг
киунугæ мухури рацудæй æма ибæл дзæбæх ку ниффин-
сисæ ...
Кадæртæ (уонæмæ ести æнгъæлдзау хестæртæ ба уай-
тагъддæр) си «щедевртæ» райаразунцæ...

^Хогдп Излетает орёл 415
Еу мæ зонгæ устур ахургонди загъдау:
«Дессæгтæ æма тæмæстæ»:
- Æвæлгъазæ гъæнгæлæстæ...
Зæранхæссæг - уæрæдæстæ,
Ма ратонæнтæ дæ фæрстæ!..
Бæргæ нæмæ никкидæр ма литературой кълассиктæ
ку фæззиннидæ!.. Еци гъуддаг ке нæ фæндуй, йе ба ’й æ
ирд кæсгæ цæститæй фæууинæд!..
Дугусситæ, иронх кæнун нæ гъæуй: адæми цæстæ уи-
нагæ ’й. Æгириддæр си неци басосæг кæндзæнæ. Никки ба
ма алли сосæгдзийнадæ дæр (абони уа, исон уа) раргом уй.
Уой фæсте ба уæхæн авторгондтæбæл фæсаууонмæ газ-
зеттæ æма журналтæ кæсгутæ ходун райдайунцæ...
Ке финст, финсти гъæдæ цæхуæн æй, уой ба, æнæмæн-
гæ, хеваст рæстæги устур сарсенæ ниллæууардзæнæй
æма гъе уæд исбæрæг уодзæнæй, кæми - «инсад», кæми
ба -«хъæсхъæртæ...»
Хохой - фурт, Энвер, фарнæ дæмæ бадзорæд! Дæ ном,
араббаг æвзагæй ратæлмац кæнгæй, нæхердигонау æй
тæмæнтæкалагæ, рохскалæг, тунирд (уруссагау -
лучезарный). Дæ ном нури уалдæнгæ нæма фегадæ кодтай ... Æгай-
тима!... Уогæ, ном лæггæнæг нæй. Лæгау - лæг æхуæдæг
æхецæн искæнуй устур Ном ...
Нæ зæрдæ дин, фиццаги - фиццаги дæр, зæгъуй саг
- сирди æнæнездзийнадæ. Гъулæг дæмæ ма фæккæсæд
уæхæн рабарст. Дæхуæдæг дæр сагсор игурд дæ. Зонис æй
ду дæр: фæрсæй фæлгæсгæй, алци дæр хуæздæр зиннуй.
Дуккагæй ба, дæ уарзон дзиллæн æвæлмæцгæй берæ
æнзти медæгæ ма никкидæр куд фæллæггадæ кæнай.
Цубур дзурдæй, дæ нæуæг исфæлдистадон æнтæстд-

4 1 6 (^Сохоев (фиёср
зийнæдтæн дин мах ба æвдесæнтæ куд уæн, еци хуарзæн-
хæ мах дæр уæд!!!
Киунугæ «Ку истæхуй цæргæс ...») - («Когда взлетает
орёл») - и бæрнон редактор
ХИДИРТИ МÆХÆМÆТИ ХЕСТÆР ФУРТ ВАЛЕРИ,
Лескени гъæуккаг.
2020 анзи 25 май - ханси мæйæ.
ПОЧЁТ И ТРУД РЯДОМ ИДУТ ...

(ф1о?%а бзлетает орёл 417

418 (^Сохоеб (^)п6ер

(эКо?$а взлетает орёл 419

420 (^Сохоеб ф/вср

(ф{о?дп взлетаем (хрсл 421

422 (^Сохоев (^мвер

<ер{о$а взлетает орёл 423

424 еРСохоев $и6ер

@р{о$а взлетает орёл 425

426 (^Кохоеб (э)н6ер

(2р{<»да взлетает орёл 427
с-чХ^

428 еРСохоев'(фнбер
-_3 и

(^р{о*да. бзлетает орёл 429

430 (^Сохоев (э) 1/6ер

(ф{оА)а Излетает орел 43 1

432 ЫК.ох<н4 (фнбср

(ф{о$а взлетает орёл 433
Юбилейная медаль члена клуба Писатели Кавказа
Хохоева Энвера Салафировича

434 (ЕрСохоев фЛср

ЩоЯа взлетает орёл 435
Мудрая бабушка Энвера Хохоева
Хадизат Николаевна
(Хъойбаон Киндзге)
Родители ЭнвераХохоева: Салафир(Савелий) Хадзоевич
и Маруся Галауовна (Маро Гобеон)

436 (^Сохоев (&)н6ер
Юбиляр ЭнверХохоев и председатель Союза писателей
РСО-Алания, народный поэт Северной Осетии, лауреат премии
им. К.Л. Хетагурова Камал Хазбиевич Ходов
Солтан Гобеев, ЭнверХохоев, Владимир (Володя) Хохоев
и Георгий Хамицаев

^р{о$а взлетает орёл 437
"^8 "<й^
Виталий Колити, Милуся Будаева (Мила Будаон),
Амурхан Кибиров, Валентина Миндзаева, Казбек Мамукаев,
ЭнверХохоев и Тимур Карданов
Виталий Колити, Валентина Миндзаева, Хыйса Османов,
ЭнверХохоев и Рима Царикаева

438 сРСохоев (Е>)и6ср
Хохоевы: Ермак, Энвер, ЦоракТобойти и Фатима Хохоева
Хохоев Энвер, его дочь Фатима и внучка Камиллочка Хестанова

<ф{о$а вметает орёл 439
Хохоев Алан Энверович и его сыновья Дамир и Астемир

440 (^Сохоев (^нкр
аз
Е
э
«5
о
*с
>аз
3
2
5
3
со
50
си
§
8
><
&
со
а:
<т>
аз
Е
>аз
V?
е
Царак
ч
со
си
Саба
а:
с
лейм
$
со
си
5
5
а:
о
5
аз
со
си
аз
*с
с
о
а.
»5-
V©
43
5
<т>
аз
со
си
О
Е
«5!
&
1
аз
00
со"
си
С
а:
>аз
аз
оэч
си
СЗ
с;
О
с;
5
о.
Е
СЗ
Э- ^
<ез
*
^
*
5
аз
а:
о
С
а:

(Ср{о*да бзяетает орёл 44 1
с* О* -
О Сз’ Оо
5 § 8
е з *
8 Е §
5! 5 1
2,§Й
• О о
? <* I
3 ? 5 •
Е
1^8
5 ’О -
оо
ад О оо
8 &§|
2 о ° Р
■3 3 5 3
з о
<»
ьс
а 8 1,5
5 5 о. й
в §1
>5
«12 3
§.1-
э 3 п>
II *
с^ < оо
3 ;г *
о -о 3
с & §
* Е &
йц
^ §5

442 (^Сохоев (фнбер
~- -тг,>-
Сурх-Дигора попала
в Книгу рекордов России
Село Сурх-Дигора Ирафского района, основанное в
1931 году, попало в Книгу рекордов России по количеству
членов Союза писателей России. Об этом газете «Слово»
сообщил руководитель патриотического клуба «Родина» Тимур
Карданов.
По его словам, на две тысячи жителей села приходится
пять членов Союза писателей России. Это Эльбрус Скодтаев,
ЭнверХохоев, ЦарайХамицаев, АмурханКибиров, Казбек
Мамукаев. Такого второго подтвержденного факта нет на
территории всей Российской Федерации.
«Для всех нас, жителей села, включение в Книгу
рекордов России был большим и приятным сюрпризом. Это лучший
подарок селу, который в следующем году официально
отметит свое 90-летие. Спасибо заявителю данного рекорда», -
сказал глава АМС селения Олег Гибизов.
«Мы не думали, что когда-нибудь так прославим свою
малую Родину, чтобы её включили в книгу рекордов.
Приятно осознавать, что мы причастны к этому событию в истории
родного села»,- сказал главный редактор журнала «Ираф»
Эльбрус Скодтаев.
Напомним, что село Сурх-Дигора стало вторым в Ираф-
ском районе, попавшим в Книгу рекордов России. Первым
стало село Камунта, где была организована и проведена
самая высокогорная акция «Бессмертный полк».
Сертификат о включении Сурх-Дигоры в Книгу
рекордов России вручат в следующем году во время празднования
90-летнего юбилея села.

(ф{о/да взлетает орёл 443
СОДЕРЖАНИЕ
ОСНОВНЫЕ АСПЕКТЫ ТВОРЧЕСТВА ЭНВЕРА ХОХОЕВА 13
ПРЕДСТАВЛЯЕМ МОЛОДЫХ 16
СВЕЖИЙ ВЕТЕР ТАЛАНТЛИВОСТИ 18
ПОЭЗИИ НÆУÆГСТЪАЛУ 20
О ВРЕМЕНИ И О СЕБЕ 31
НЕ ХОЧУ 32
СТАВД КÆСАЛГÆ АРФ ДОНИ ФÆУУЙ 33
КОСУН ФУЛДÆР ГЪÆУЙ 38
ПОЭЗИИ БÆРЗÆНДТÆМÆ 44
«КОЕ-ЧТО ИЛИ ОТ ЧИСТОГО СЕРДЦА ...» 53
«КУИСТÆХУЙЦÆРГÆС...» 56
ЦАРДАМОНД 63
«... БУДТО ВЕТЕР НА ЗАРЕ ВЕСНОЮ ...» 64
«АМОНДИ ÆРДÆФÆНТÆ» 66
ЦÆЙ, ЦÆУÆН «САБИЙТИ БÆСТÆМÆ!» 74
ПОДАРОК ДЕТЯМ 75
ЗВОНКАЯ ЛИРА 77
«... НÆСЕРАБÆЛ ФУРЗÆРДЕСГÆ ДУУÆ
БÆРЗИ ИРÆЗУЙ ...» 81
«БЫТЬ ТВОИМ, ПОЭЗИЯ, ДОЗОРНЫМ...» 86
ШИПОВНИК И КОЛЮЧКА (Басня) 89
ЗÆРДÆЙÆ ЦЫ ЗÆГЪАЙ, ЗÆРДÆМÆ ДÆРУЫЙ ХЪАРЫ 90
ПОЭТЫ ПРОЗÆ 94
ÆРГОМ-ÆРГОМÆЙ 99
ХÆРДГÆХУЫДАУНЫВÆНДЫЙÆЗАРÆГ 100
«БЫТЬ ВСЕГДА НА КОНЕ ...» 110
ЗНАКОМЫМ ХАПУГАМ 114
МЫ, ОСЕТИНЫ - ОДИН НАРОД 115
БАШНЯ 116
ЦÆЙ ÆМÆ ИУ АРТМÆ ТАВÆМ НÆХИ 117

444 (^Сохоей @)н6ср
ÆВЗ АГ - ÆВЕДУЙГÆ САУÆДОНÆ 118
НУРИККОН УОРСКЪОХ МУЛКГИНТÆН (Республикæ ЦæгатИристон-Аланий
æскъуæлхт дохтур Хъойбайти Виктори фурт Артурæн) 122
«ВРЕМЯ-БЕЛОГРИВАЯ ВОЛ НА» 123
«АХ, ВОЙНА, ЧТО ТЫ, ПОДЛАЯ, СДЕЛАЛА ...» 130
ПОЭТЫ ПРОЗÆ 133
ДЕВЯТАЯ КНИГА-К ДЕВЯТОМУ МАЯ 138
СЛУЖЕБНАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА 145
«ОТСЛУЖУ КАК НАДО И ВЕРНУСЬ!..» 147
«ПАРТИЯ УМ, ЧЕСТЬ И СОВЕСТЬ НАШЕЙ ЭПОХИ!..) 148
21 НОЯБРЯ 2019 ГОДА В ГРОЗНОМ ТОРЖЕСТВЕННО ОТМЕТИЛИ
90-ЛЕТИЕ СОЮЗА ПИСАТЕЛЕЙ ЧЕЧЕНСКОЙ РЕСПУБЛИКИ 152
ÆНУСОН ЦЫРТДЗÆВÆН 154
УÆЛАХЕЗИ КАДÆН - ЗÆРДТАГ ЛÆВАР (Æности нæрТæ фарæстæймаг май æ
фарæстæймаг - тугъдон! - киунугæй исцитгин кодта финсæг Хохойти Энвер) 155
«РЫЦАРИ ПОБЕДЫ» 165
КЪАДЗАТЫ СТАНИСЛАВ, ПОЭТ ÆМÆ ЖУРНАЛ ИСТ. 168
ÆРГОМДЗУРДИКЪÆМÆНÆЙЙЕС 170
«РАЗВЕ МОЖЕТ БЫТЬ СОЛНЦЕ БЕЗ НЕБА?»
(ЮБИЛЕЙ. ПОЭТУ Э. ХОХОЕВУ - 55 ЛЕТ) 178
ПОМНЮ, ПОМНЮ 182
ЕГО СТИХ БЛИЗОК ЧИТАТЕЛЮ 183
ХЕСТÆРТИ ФАРНÆ ÆМА КÆСТÆРТИ АМОНД -
ÆНОСОНÆМБÆЛЦЦÆНТТÆ 186
КНИГА-БОЛЬШЕ,ЧЕМ ПАМЯТЬ 190
НАМУСИКАДÆНГÆ(Эссе) 192
СКАЗАТЬ О НЕСКАЗАННОМ ...(МЫСЛИ ВСЛУХ) 197
ТЕБЕ Б ДАРИТЬ 199
ЦАРДÆМАЛИТЕРАТУРИЕУДЗИЙНАДÆ 200
ПУСТЬ БУДЕТ МИР НА ЗЕМЛЕ! 217
ХОРЗДАРДМÆЗЫНЫ 221
ÆТТ, КÆМИ ДÆ, КÆ, МÆ МАДÆ? 221
КОЛИТИ ВИТАЛИ 221

(^Ногдп взлетает орёл 445
ЙÆ КУРДИАТ - УÆРÆХ ÆМÆ ПАРАХАТ 222
КА НÆ УАРЗУЙ Æ ХЕУОНИ?! 223
«ТАЛАНТ, КАК ДРАГОЦЕННЫЙ КАМЕНЬ...» 223
НÆРÆД ÆМГÆРТТИ ’ХСÆН ДÆ ЗАРД (ХОХОЙТИ ЭНВЕРÆН РАЦУДÆЙ
ÆМДЗÆВГИТИ КИУНУГÆ) 224
«ДЛЯ ВСЕХ НИХ ВСТАВАЛО СОЛНЦЕ И ЗРЕЛИ ЗЕМНЫЕ ПЛОДЫ ...» 225
ÆГАЙТИМА ... (ОДÆ ИСКУРДИАДÆГИН ÆРИГОН ПОЭТ ХОХОЙТИ ЭНВЕРÆН) 228
СВОБОДНО, ЗВОНКО, СМЕЛО 229
ЗЕМНАЯ ЖИЗНЬ (Романс) 230
ЦÆРГÆСИЦÆСТÆУИНАГÆ’Й 231
БИЙНОНТИЗАР 249
РОБАСÆМАБОРÆМÆЛГЪÆ 251
ÆМБЕСОНД-УАЙДУН 251
ХОРОШЕЕ ВИДИТСЯ 252
БÆЛАСÆ УЕДÆГТÆЙ ИРÆЗУЙ (Эссейæй скъуддзæгтæ) 253
«ÆНÆЗОНГÆÆНГОМТУХТКЪУБУЛОЙНÆ» 253
ЕВГЪУД РÆСТÆГ- НУРИ ЦАРДИ АЙДÆНÆ 255
ОТВЕТ ПОДХАЛИМУ 257
УОРС ÆЙ УОРС, САУÆЙ БА САУ ЗАГЪДÆУЙ 257
ÆВЕППАЙДИ ХÆРХÆМБÆЛДÆ 260
ПОЭЗИЯ СБЛИЖАЕТ НАРОДЫ 263
ТИШИНУ КАЧАЕТ ВЕТЕР 265
УПАВШИЙ ЛИСТ 265
СВЕРШИЛОСЬ 266
КСТАТИ 268
«... РАСПРАВИВ КРЫЛЬЯ, ПАРИТЬ НАД ЗЕМЛЁЙ» (ЭССЕ) 270
АРФÆ 276
«ЖИВЁМ НЕ ДЛЯ ТОГО, ЧТОБЫ УЙТИ ...»
(ПИСАТЕЛЬ, ПОЭТ, ГРАЖДАНИН) Эссе 279
НЕ КРИВЯ ДУШОЙ, ЭНВЕРУ ЛУЧЕЗАРНОМУ 291
ФИДИБÆСТÆ 291
СТИХИ-ЛЮБИМЫЕ ДРУЗЬЯ 292

446 ^РСохоев (э)п$ер
СЛОВА 293
МЫ ИЩЕМ ИСТИНУ ПОРОЙ 294
И В МИРСКОЙ БЕСПЛОДНОЙ СУЕТЕ 294
СОБАКА И КОСТЬ 296
«Я ЛЮДЯМ ПОДАРЮ СТИХОТВОРЕНЬЕ...» 297
ТВОРЧЕСТВО ЭНВЕРА САВЕЛЬЕВИЧА (САЛАФИРОВИЧА) ХОХОЕВА
(ТЕБО БИРКЪИСАТИ) 299
ХУÆРИФУРТ АСТÆУККАГ ЦÆГИНДЗÆ 'Й 311
МАРОЙÆН 312
ХУÆДДЗО ФÆНДИТÆ, ГЪУДИТÆ 314
ЭНВЕР ИЗ «КУЗНИЦЫ УМОВ» 317
ЭКВАТОР ЖИЗНИ 320
ДЗУРДТÆРАЗÆБÆЛБАРГÆ’Й 321
ЦАРДИРОХС '. 327
ЭНВЕРУХОХОЕВУ-60! 328
КОГДА 329
НЕ БЫТЬ ДОВОЛЬНЫМ СОБОЙ (Эссе) 330
ЗАМАН 338
УЧУУГЪАИТИНИУ 338
АНАМА 339
ЖАНЫМАНАМ 341
МЕНБЛАСЕН 342
КЁЗЛЕРИНГЕКЪАРАСАМ 342
АНАТИЛИМ 343
МАСТЕР ТОНКОЙ ЛИРИКИ 344
ХУЦАУИЛÆВАР 346
ОМАР ХАЙЯМ 346
ЦАРДЦÆРУНМÆÆЙ 347
УОДИАРТ 348
«ТÆМÆНТÆКАЛÆГ ЭНВЕР» 349
НÆБÆСТÆ 352
ГЪУДИТИАЛДÆНБИД(Киунугæсаразæгæй) 353

(^Когда бзлетаст орёл 447
МÆТÆ 356
ВЕЛИКИЕ ЛЮДИ, ТАЛАНТЛИВЫЕ И МУДРЫЕ -
ПИСАТЕЛИ И ПОЭТЫ 358
ВСТРЕЧА С ИНТЕРЕСНЫМИ ЛЮДЬМИ 360
МÆКУВД 361
«С ВАМИ ГОВОРИТ ТУРГЕНЕВ. НА ОСЕТИНСКОМ ...» 363
РАЗМÆ! 365
РЯЖЕНЫЕ (Рассказ) 366
ÆГАЙТИМА ЦÆРУН 370
НОВЫЙ ТВОРЧЕСКИЙ ВЗЛЁТ ЭНВЕРА ХОХОЕВА 382
ТВОРЧЕСКИЙ ВЕЧЕР ЭНВЕРА ХОХОЕВА 394
ВО ВЛАДИКАВКАЗЕ ПРОШЛА ПРЕЗЕНТАЦИЯ КНИГИ ОСЕТИНСКОГО
ПИСАТЕЛЯ ЭНВЕРА ХОХОЕВА 396
В СОЮЗЕ ПИСАТЕЛЕЙ СЕВЕРНОЙ ОСЕТИИ
ПРОШЁЛ ТВОРЧЕСКИЙ ВЕЧЕР ПОЭТА И ПРОЗАИКА
ЭНВЕРА ХОХОЕВА 396
«УПРЯМОЕ СЕРДЦЕ» 397
ЭНВЕРЫ НУДÆСÆМ ЧИНЫГ 398
«УПРЯМОЕ СЕРДЦЕ» ХОХОЕВА ЭНВЕРА 400
Æ УОД, Æ ЦÆСТÆ ЕСКÆМÆН ХУАРЗ ФÆУУН 404
ПОЧЁТ И ТРУД РЯДОМ ИДУТ 416

Литературно-публицистическое издание
КОГДА ВЗЛЕТАЕТ ОРЁЛ ...
Жизнь и творчество Энвера Салафировича Хохоева
Составитель Хохоева ФЭ.
Ответственный редактор В.М.Хидирти
Технический редактор Е.Н. Маслов
Компьютерная верстка А.В. Черная
Дизайн обложки Е.Н. Маслов
Корректор В.В. Миндзаева
Подписано в печать 28.02.2021.
Формат бумаги 60x84 У16. Бум. офс. Печать цифровая.
Гарнитура шрифта «Мупас! ». Усл. п.л. 25,2.
Тираж 50 экз. Заказ №18.
Отпечатано в Издательско-полиграфическом центре
ИП Цопановой А.Ю.
362000, г. Владикавказ, пер. Павловский, 3