ҚАЗАҚСТАН КП ОРТАЛЫҚ КОМИТЕТІ жанындағы ПАРТИЯ ТАРИХЫ ИНСТИТУТЫ-КПСС ОРТАЛЫҚ
КОМИТЕТІ ЖАНЫНДАҒЫ МАРКСИЗМ-ЛЕНИНИЗМ ИНСТИТУТЫНЫҢ ФИЛИАЛЫ
В.И.ЛЕНИН
9
TOM
июлъ1904~ліарт 1905
«ҚАЗАҚСТАН» БАСПАСЫ
АЛМАТЫ *1975


3K2 Л40
10102—176 „ „„
3 УЗ
401(07)—75
(g) Қазақша аудармасы, «Ңазақстан» баспасы, 1975.


IX
АЛҒЫ СӨЗ
В. И. Ленин Шығармалары толық жинағының тоғы- зыншы томына 1904 жылғы июльде — 1905 жылғы мартта жазылған еңбектер енді. Бұл бірінші орыс бур- жуазиялық-демократиялық революциясының пісіп же- тілу және басталу кезеңі еді, онда қоғамдық дамудың бүкіл барысы халықаралық жұмысшы қозғалысының авангардына шығарған Россияның жұмысшы табы рево- люцияның шешуші күші ретінде, оның гегемоны ретінде көрінді.
Сонымен бірге бұл большевиктер мен меныпевиктер арасындағы шиеленісжен ішкі партияльщ күрестің, болыпевиктердің партиядағы дағдарыстан шығу жолын- дағы, партияның III съезін шаңыру жолындағы күресі- нің кезеңі болды; партиядағы дағдарыс менылевиктер- дің іріткі салушыльщ әрекетінен туған еді.
Томға енген шығармалар В. И. Ленин бастаған боль- шевиктердің жүмысшы табының маркстік революция- лық партиясын нығайту жолындағы, болыпевизмнің ре- волюциялық стратегиясы мен тактикасы жолындағы өрлік күрөсін көз алдыңа елестетеді, партияның ролін және оның Россиядағы революцияның барысына ьгқпа- лын сипаттайды.
* *
*
XX ғасырдың басында капитализм өз дамуының жо- ғары және соңғы сатысы — империализмге аяқ басты. Монополистік капитализм Россияда крепостниктік тәр-


X
АЛҒЫ СӨЗ
1900—1903 1904 жылы еңбекшілер
тіптің ең күшті сарқыншақтарымен сабақтасып, арала- сып жатты, бұл сарқыншақтардың ең бастылары патша самодержавиесі мен помещиктік жер иеленушілік еді. Өнеркәсіптің аса маңызды салаларында шешуші пози- цияларды басып алған шетелдік капиталға Россияның тәуелділігі арта түсті. Россия пролетариаты аса қатал капиталистік қанауға ұшырады. Помещиктер мен ку- лактардың езгісінде болған шаруалар ұдайы мұкдаж- дықта, аштық пен күйзелісте қала берді. жылдардағы экономикалық дағдарыс және январьда басталған Жапониямен соғыс бұқарасының жағдайын бұрынғыдан да нашарлата түсті. Осы кездө империализмнің барлық қайшылықта- рының түйінді пунктіне айналып болған ел ішінде қа- лыптасқан экономикалық және саяси жағдайлар револю- циялық дүмпудің таяу қалғапын айқын көрсетіп берді. XX ғасырдың басында елде аса ірі стачкалар мөн де- монстрациялар толқыны болып өтті. 1900 жылы Харь- ковта болған бірінші май демонстрациясы 10 мыңға жуық жұмысшыны қамтыды. 1901 жылы Обухов жұмысшыларының стачкасы қарулы көтеріліске ұласты. 1902 жылы мартта Батуми жұмысшыларының ірі ере- уілдері мен демонстрациялары, ал ноябрьде әйгілі Рос- тов стачкасы болды. 1903 жылы жазда Россияның оң- түстігінде болған жаппай стачкалар Кавказды, Украи- наны және Ңырымды қамтыды. 1904 жылғы ноябрьден бастап соғысқа қарсы демонстрациялар өріс алды. Он- дай демонстрациялар Батумиде, Саратовта, Киевте, Ри- гада және басқа қалаларда ұйымдастырылды. 1904 жы- лы декабрьде Баку жұмысшыларының күшті стачкасы болды, оған 50 мыңнан астам адам қатысты, бұл стачка жұмысшылардың жеңісімен аяқталды. Бұл стачкалар мен демонстрациялар жұмысшы табының саяси сана-се- зімінің, оның ұйымшылдығы мен топтасқандығының өс- кендігін көрсетті. Жұмысшы табының қимыл-әрекетін сипаттай келіп, Ленин былай деп жазды: «Пролетариат өзін бірінші рет тап ретінде барлық басоқа таптарға жә- не патша үкіметіне қарама-қарсы қояды» (осы том, 270-бет).


АЛҒЫ СӨЗ
XI
Жұмысшы табының революциялық қимылдарының ықпалымен бірқатар губернияларда шаруалардың жап- пай толқулары болды. Губернаторлар Россияның бар- лық түкпірлерінен дерлік шаруалар помещиктердің усадьбаларын «жаппай тонап» жатыр, сондай-ақ орман- дар мен поместьелерді өртеуде, деп полиция департа- ментіне хабарлап жатты. Шаруалардың бой көрсетулері Курск, Орел, Чернигов, Саратов және басқа губерния- ларда болды, ал Кавказда, Полыпада және Прибалтика өлкесінде бұл қимыл-әрекеттер ерөкше бұқаралың сцпат алды. Езілген ұлттар патша өкіметіне қарсы, крепост- никтік, таптық және ұлттық езгіге қарсы күреске шық- ты. Жұмысшылар мен іпаруалардың революцияльщ бой көрсетулері, Россияның шет аймақтарында ұлт-азаттық қозғалыотардың өршуі елде терең революциялық дағда- рыстың пісіп келе жатқандығын көрсетті. «Біздің бар- рикадалар қарсаңында тұрғанымыз сезіледі...»,— деп жазды В. И. Ленин (271-бет).
Халықтық революцияның барған сайын өрлей түсуі пролетарльгқ партиядан еңбекшілер бүқарасының рево- люциялық күресіне дұрыс және берік саяси басшылық етуді талап етті. Революцияның табысты болуы үшін партияны нығайтудың, оның қатарының топтасқандығы мен мызғымас беріктігінің, оның дәйекті революциялық тактикасының шешуші маңызы болды.
РСДРП II съезінен кейін партия терең дағдарысқа ұшыраған еді, оның негізі, Ленин атап көрсеткендей, «II съезд азшылығының съездің көшпілігіне бағынуға қарысып көнбегендігі болды» (Шығармалар, 8-том, 461-бет). Большевиктер партия ұйымдарының II съезд бекіткен революциялық маркстік программа негізінде қызмет етуіне және съезд шешімдерін мүлтіксіз жүзеге асыруына жетуге тырьтсты. Ал меныпевиктер II съездің шешімдерін іске асырмай тастауға тырысты, партияны ұйымдық бытыраңқылықты қалпына келтіруге қарай, үйірмешілдік пен майдагерлікке қарай кері тартты, пар- тиялық тәртіпті бұзды. Меныпевиктер Орталық Коми- теттің ымырашыл мүшелері — Нооковтың, Красиннің және Гальпөриннің қолдауымен партияның орталықта- рын (Ортальщ Органды, Орталық Комитетті және пар-


XII
АЛҒЫ СӨЗ
тия Советін) өз ңолдарына алған соң, Ленинді Орталық Комитеттің шетелдегі өкілі правосынан айырды, оның шығармаларын басуға және Орталық Комитет колле- гиясының рұқсатынсыз лениндік әдебиеттерді таратуға тыйым салды. Олар Ленин мен болыпевиктерге жала жапты, партияның II съезінің шешімдерін жамандады, меныпевиктердің әрекеттеріне наразылық білдірген жергілікті партия ұйымдарының қарарларын жасырып қалып отырды, партияның III съезін шақыруды жақта- ған және большевиктерді қолдаған партия ұйымдарын таратып жіберді. Мұның бәрі меныпевиктердің ұйым- дық мәселелерде оппортунизмге қарай бет бұрыс жаса- ғандығын, партия жұмысына іріткі салғандығын, пар- тия қатарының бірлігін бұзғандығын дәлелдеп берді.
Меньшевиктердің антипартиялық әрекеттері салдары- нан партия екі фракцияға бөлінді. «Дөмек, іс жүзінде Россия социал-демократиялық жұмысшы партиясы екеу болып отыр,— деп жазды Ленин.— Мүның біреуінде «ресми түрде» партияның Орталык, Органы деп атала- тын «Искра», Орталық Комитет, жиырма орыскомите- тінен төрт комитет бар,.. Екінші партияның органы «Вперед», оның «Көпшілік Комитеттерінің орыс Бюро- сы», Россияда 14 комитеті бар...» (осы том, 253-бет).
Болыпевиктерге қарсы күресінде меныпевиктер Ленинге және болыпевизмнің ұйымдық принциптеріне өршелене қарсы шыққан II Интернационал лидерлері- нің ңолдауына сүйенді, өйткені меньшевиктердің оппор- тунизміне қарсы Лениннің күресі сонымен бірге II Ин- тернационал партияларының ұйымдык, негіздеріне де қарсы күрес еді. В. И. Лениннің берік ұйымдык, прин- циптер мен партияльгқ тәртіп жолындағы күресінің про- летарлық партия үшін маңызын тіпті II Интернацио- налдың сол қанатындағы Роза Люксембург те түсінбе- ді, ісөйтіп ол Ленинге қарсы мақала жазды, оның бұл мақаласы герман социал-демократиясының журналы «Die Neue Zeit»-Te жарияланды. Меныпевиктер мақа- ланы орыс тіліне аударып, «Орыс социал-демократиясы- ның ұйымдық мәселелері» деген тақырыппен «Искра» газетінің 69-номерінде басып шығарды. Ленин бұл ма- қалаға «Бір адым ілгері, екі адым кейін. Н. Лениннің


АЛҒЫ СӨЗ
XIII
Роза Люксембургке жауабы» деген еңбегінде жауап берді; бұл еңбек Каутскийге жіберілген-ді, бірақ Каут- ский оны «Die Neue Zeib-те жариялаудан бас тартты.
Партия үшін осындай ауыр кезеңде В. И. Ленин шет- елде жүріп, Россиядағы жергілікті болыпевиктік коми- теттерге басшылық ете берді. Партия ұйымдары мен болыпевиктер пролетариаттың революциялық күресінів;, партия жұмысын жолға қоюдың, партиядағы ұзақңа со- зылған дағдарыстан шығудың алуан түрлі мәселелері жөнінде Лениннің жеке өзінен айына 300-ге дейін хат алыи тұрды. Ленин өзіне келген хаттардан партиядағы істің жайы туралы материалдар алып тұрды және кү- ресті одан әрі жүргізе беру үшін күш-жігер алды. Лениннің Россиядағы партия ңызметкерлерімен алыс- қан хаттары партия үшін, оньщ принципті негіздегі бір- лігі үшін опиортунистермен ымырасыз күрес жүргізу рухына толы.
Меныпевиктердің жікшілдік, іріткі салушылық әре- кеттеріне қарсы бағытталған Ленин шығармалары мен документтері томда негізгі орын алады. «Біздің көздей- тініміз не?», «Партияға», «Глебовқа (В. А. Носковқа) хат», «Жолдастарға хат (Партия көпшілігі органының шығуына)», «Орталық мекемелердің партиядан қол үзуі туралы мәлімдеме мен документтер», «Доғаратын мез- гіл жетті», «РСДРП-дағы жікке бөлінудің қысқаша очеркі», «Съезд қарарларының жобасы», «Алғашқы адым», «Бонапартистердің әрекеттері», «Екінші адым» деген және басқа шығармаларынан партиядағы дағда- рыстан шығудыц бірден-бір жолы ретінде партияның III съезін шақыру жолында Лениннің меныпевиктер- мен жүргізген ымырасыз күресі айқын көрінеді. Лении бұл шығармаларында партиядағы дағдарыстың негізгі себептерін ашып береді, меныпевиктер мен ымырашыл- дардың іріткі салушылық әрекеттерін әшкерелейді жә- не партиялықтың үйірмешілдікті жеңуі жолында пар- тияны күрес жүргізуге іпақырады.
Ленин партиядағы дағдарыс тарихы туралы айта ке- ліп, «Доғаратын мезгіл жетті» деген мақаласында дағ- дарыстың дамуындағы төрт сатыны атап көрсетеді. Бұл томдағы шығармалар партиядағы дағдарыстың дамуын-


XIV
алғы сө;
дағы үшінші және төртінші сатыларды бейнелейді. Пар- тиямыздың тарихындағы бұл кезеңді сипаттай келіп, Ленин былай деп жазды: «...Россияда партия дағдары- сының аақынып кеткені соншалық, тіпті партия жұмы- сы түгел дерлік тоқтап қалып отыр. Комитеттердегі жағдай әбден шатасып кетті. Жергілікті орындардағы фракциялар арасында мейлінше шиелешскен алауыз- дықтар туғызбайтын бірде-бір тактикалық немесе ұйым- дық мәселе жоқ деуге болады... Партия іқызметкерлері көпшілігінің алдында партия Советінің де, Орталық Ор- ганның да, Ортальгқ Комитеттің де қажетті беделі жоқ, барлық жерлерде бірінің жұмысына бірі кедергі жасай- тын және пролетариат алдында партияның беделін түсіретін қос ұйымдар құрылып отыр» (Шығармалар, 8-том, 349-бет). Бұл партия өміріндегі дағдарыстың ең ауыр, үшінші сатысы болды.
Партиядағы дағдарыстың дамуының төртінші кезеңі 1904 жылдың күзіне тұстас келеді, бұл кезеңде Россия- ның партия қызметкерлері іріткі салушыларға тойта- рыс беру үшін бірікті, көпшілік комитеттері, оның жақ- тастары өздерішң конфөренцияларын өткізе бастады.
1904 жылы августың бірінші жартысында Швейца- рияда Лениннің инициативасы бойынша және оның бас- шылық етуімен 22 болыпевиктің кеңесі болды, онда партиядағы дағдарыстың себеігтері және одан шығудың амалдары туралы мәселе талқыланды. Бұл кеңес Ленин жазған «Партияға» деген үндеу қабылдап, партия ұйым- дарын дағдарыстан шығудың бірден-бір жолы ретінде партияның III съезін дереу шақыру жолындағы күрес- ке үндеді.
Лениндік үндеу партия мен жүмысшы табының кү- шіне деген терең сенімге толы еді: «Біз алдыңғы қатар- дағы жұмысшылардың саяси санасының огкендігін көріп, жалпы партия өмірінде белсене қимыл жасап жүрген комитеттерді көріп: бізде партия туып келеді! — дейміз,— деп жазды Ленин үндеуде.— Бізде партия туып келеді, бізде партияның сенімінен айрылып бара жатқан ескі әдеби коллегияларды ауыстыра алатын жә- не оларды жандандыра алатын жас күштер көбейіп ке- леді; бізде партия өмірінің үстамды бағытын бұрын-


АЛҒЫ СӨЗ
XV
ғы көсемдердің қай үйірмесінен болса да жоғары бағалай алатын революционерлер барған сайын кебейіп келеді. Бізде партия туып келеді, сондықтан ешқандай айла-шарғы мен сөзбұйдалау оның батыл және тұжы- рымды үкімін тоқтата алмайды. Партиямыздың осы күштершен біз жеңіске жететіндігімізге сенімділік ала- мыз» (осы том, 21—22-беттер). Бұл үндеу партияның бірлігі жолындағы күресте болыпевиктердің айбынды программасына айналды.
Әрекет жасаудың лениндік программасымен қарулан- ған жергілікті комитеттер съезді шақыру жолында бел- сенді күресті өрістете түсті. 1904 жылғы сентябрь—де- кабрьде көпшілік комитеттерінің—партияның III съезін шақыруды жақтаушылардың үш облыстық конфе- ренциясы—Оңтүстік, Кавказ және Солтүстік конферен- циялары болып өтті. Конференциялар 22 болыпевиктің үндёуін мақұлдады және Көпшілік Комитеттері Бюро- сын (ККБ) сайлады, бұл бюро піын мәнінде болыпевик- тер партиясының орталық комитеті болды, ол партия- ның III съезін ұйымдастыру ісін өз міндетіне алды. Көпшілік Комитеттері Бюросының құрылуы туралы ха- бардың жобасында Ленин былай деп мәлімдеді: «Біз- дің ұран — үйірмешілдікке қарсы партиялық күрес жүргізу, бұралаңға, піатасушылыққа және рабоче-дело- шылдыққа қайтып оралуға қарсы ұстамды революция- лық бағыттың күресі, пролетарлық ұйым мен тәртіп жолында іріткі салушыларға қарсы күрес жүргізу» (74-бет).
Съезді шақыру және оны идеялық жағынан әзірлеу жолында ойдағыдай күрес жүргізу үшін болыпевиктер өзінің баспасөз органына мұқтаж еді. В. И. Лениннің басшылығьгмен «Вперед» газеті күрылды, оның бірінші номері 1905 жылы 4 январьда (жаңаша) шьщты. Газет редакциясына В. И. Ленин, В. В. Воровский, А. В. Лу- начарский және М. С. Ольминский окірді. «Вперед» га- зетінде жарияланған мақалалары мен заметкаларында (олар 60-тан астам болды) Ленин болыпевітктердің қа- рулы көтеріліс туралы, революциялық уақьгтша үкімет және пролетариат пен шаруалардың революциялық-де- мократиялық диктатурасы туралы, социал-демократия-


XVI
АЛҒЫ СӨЗ
ның шаруалар қозғалысына, либерал буржуазияға, орыс-жапон соғысына көзқарасы туралы тактикалық бағытын талдап белгіледі. «Вперед» газетінің тактика- льщ бағыты партияның III съезінің тактикалық бағыты болды, газет беттерінде Ленин тұжырымдаған және не- гіздеген қағидалар съезд шешімдерінің негізіне алынды. Партияның III съезі арнаулы қарарында, меныпевизмге қарсы күресте, революциялық қозғалыс алға тартқан тактика мәселелерін қоюда және баяндап жазуда пар- тиялықты қалпына келтіру жолындағы күресте «Впе- ред» газетінің аса көрнекті роль атқарғанын атап көр- сетті және газет редакциясына алғыс айтты.
Лениннің ұсынысы бойынша Көпшілік Комитеттері Бюросының мүшелері жөргілікті комитеттер мен топ- тарды жиі-жиі аралап, партияның III съезін шақыру жолында меныпевиктер мен ымырашылдарға ңарсы ба- тыл күрес жүргізе бастады. Жергілікті комитеттердің басым көпшілігі Көпшілік Комитеттері Бюросын ңолда- ды. 1905 жылы мартта 28 комитеттең 21 комитет партия съезін шақыруды жақтап шықты. Ірі өнеркәсіпті аудан- дар мен басты-басты орталықтар: Петербург, Москва, Рига, Баку, Екатеринослав, Одесса, Донбасс, Орталық- Өнеркәсіпті аудан, Урал болыпевиктер жағында болды. Профессионал революционерлердің байырғы кадрлары бүтіндей Ленинді қолдады. Партия өзінің көсемі Лениннің төңірегіне топтала түсті.
1904 жылдың екінші жартысында елдегі революция- лық жағдайдан үрейленген патша үкіметі болмашы жеңілдіктер жасау арқылы либерал буржуазияны өз жағына тартуға тырысты. Бұл жеңілдіктер земствошы- лардың қызметін жандандырды, олар банкеттерде және съездерде буржуазия өкілдерін өкімет билігінө жатқын- дату қажеттігі туралы, саяси бостандықтар мен консти- туцияның керектігі туралы сөз сөйлеп, саяси бостан- дықтар мен конституцияны «тақта отырған монархтың» өзінен күтті. Осы қозғалыстың ыңпалымен меныпевик- тер либералдардың «земство науқанын» қолдау жоспа- рын ұсынды. Партия ұйымдарына жолдаған арнаулы хатта олар үкімет алдына өз талаптарын қоймауды, қайта халық атынан демократиялық талаптар қоюға


АЛҒЫ СӨЗ
XVII
буржуазияны итермелеуді ұсынды. Меныпевиктердің оппортунистік, артта жүрушілік тактикасына қарсы Ленин мен болыпевиктер аяусыз күрес жүргізді. Ленин «Земство науқаны және «Искраның» жосиары» деген кітапшада меныпевиктердің келісімпаздық тактикасын әшкереледі және патша өкіметімен күресте либерал буржуазияға үміт арту — буржуазияльщ қозғалыстың соңында салпақтау болып табылады деп көрсетті. Про- летариат, деп корсетті Ленин, қозғалысқа басшылықты өз ңолына алып, қарулы көтерілісті әзірлеугө тиіс. «Жұмысшы табының міндеті — үкіметтің әрбір бұлтақ- таған шағын пайдаланып, көтеріліс идеяс-ын насихат- тай отырып, ... көтерілістің керектігін түсіндіре оты- рып, өзінің ұйымын кеңейте жәнө нығайта беру, бұқара арасында үгітті еселеп күшейте түсу болып табылады» (101-бет). Болыпевиктер жұмысшыларды либералдар- дың банкеттеріне емес, көшеге, күрескө шыққан бүкіл революциялық күштерді бастап, самодержавиеге ңарсы демонстрацияға шығуға шақырды.
Осы томға енген «Самодержавие және пролетариат», «Порт-Артурдың құлауы», «Европа капиталы жәнө са- модержавие» деген маі^алаларда самодержавиенің со- ғыста күйреуі мен саяси дағдарысқа ұшырауына терең талдау жасалады, Россияда революцияның сөзсіз бола- тыны және оның таяп қалғаны атап көрсетіледі. Соғыс- ты бастағанда самодержавие Жапонияны оп-оңай жеңе- мін деп үміттенді, бұл жеңіс өнім откізетін жаңа рыноктар ашады және самодержавиенің беделін көтере- ді, оған ел ішшдегі революциялық ңозғалысты басып- жаншуға көмектеседі деп дәмеленді. Бірақ патша өкі- метінің үміті ақталмады. Патша әскерішң жеңіліске ұшырауы Россияда қоғамдық өмірдің барлык, ңайілы- лықтарын шиеленістіріп, революцияны тездете түсті. Барлық партиялардың ішінен тек болыпевиктер ғана соғыс жөнінде пролетариат пен бүкіл еңбекшілердің таптық мүдделерін бейнелейтін дұрыс революциялық бағыт ұстады. Олар соғыстың халыңңа қарсы, империа- листік сипатын әшкереледі және патша үкіметінің же- ціліске ұшырауын жақтаған ұран ұсынды. Меныпевик- тер «қайткен күнде де бітім болсын» деген ұран көтеріп,


XVIII
АЛҒЫ СӨЗ
оны самодержавиеге қарсы револіоциялық күреспен байланыстырмады, ал болыпевикт-ер соғысқа және пат- ша өкіметіне қарсы күреске шақырды, соғыста патша өкіметінің жеңілуі елде революциялық күштерге еркін- дік береді, самодержавиепің құлауын тездетеді және социалистік революцияға жол ашады деп дәлелдеді.
«Орыс бостандығының және орыс (және бүкіл дүние жүзі) пролетариатының социализм жолындағы күресі- нің ісі самодержавиенің соғыста жеңілуіне өте-мөте күшті байланысты... Буржуазиялық ескі дүние мен жа- ңа дүниенің соғысына айналған бұл отаршылдық соғыс- ты орыс халқы бастаған жоқ, орыс самодержавиесі бас- тады. Масқара жеңіліске ұшыраған орыс халт^ы емес, самодержавие. Самодержавиенің жеңілуінен орыс халқы ұтып шықты. Порт-Артурдың тізе бүгуі патша өкіметі- нің тізе бүгуінің бастамасы болып табылады»,— деп жазды Ленин «Порт-Артурдың құлауы» деген мақала- да (167, 168-беттер).
Орыс-жапон соғысында самодержавиенің жеңіліске ұшырауын Ленин патша өкіметінің бүкіл саяси жүйесі- нің күйреуінің белгісі деп қарады. Соғыс самодержавие- нің барынша іріп-шірігендігін әшкереледі, оның прог- рестік қоғамдық дамудың қажеттерімен, халыіқ мүдде- лерімен сыйыспайтындығын көрсетіп берді.
Революцияның таяп қалғаны жөнінде Лениннің ғы- лыми көрегендігі дәлелденді. 1905 жылы 9 январьда Пе- тербургте қанды оқиғалар болды. Петиция беру үшін Ңысқы сарайға келе жатқан қарусыз жұмысшыларды атқылау бүкіл Россияның еңбөкшілер бұқарасын дүр сілкінтті. Ленин 9 январь оқиғаларын революцияның бастамасы, Россия тарихындағы бет бұрыс кезең, ашық- тап-ашық азамат соғысына, патша өкіметіне қарсы ті- келей көтеріліоке шығу деп сипаттады. Патша үкіметі қанға бояп жазалау арқылы жүмысшылар мен шаруа- лар бұқарасын қорқьгтуға және елде революциялық қозғалыстың өршуін тоқтатуға үміттенді. Ал іс жүзінде ол халық ішіндегі патшаға деген аңқаулық сенімнің өзін жойып жіберді және жұмысшылардың тіпті ең арт- та қалған топтарының да революциялық күреске шы- ғуыиэ түрткі болды. «Пролетариаттың,— деп жазды


АЛҒЬІ СӨЗ
XIX
Ленин,— бір күннің өзінде орасан мол революциялық тәрбие алғаны соншалық, ол күйкі, күйбең, қапас өмір жағдайында мұндай тәрбиені айлар, жылдар бойына да ала алмаған болар еді» (215—216-беттер).
Патша өкіметінің жазалау әрекеттерііне жұмысшы та- бы саяси стачкалармен жауап берді. Москва пролетариа- ты жаппай ереуіл жариялаған кезде, Петербургте жұмысшылардың әскермен қарулы қақтығыстары әлі жүріп жатты. 1905 жылы 13 январьда Рига жұмысшы- лары стачка жариялап, саяси демонстрацияға шықты. 14 январьда Варшавада жаппай ереуіл бұрқ ете түсті, ал 18 январьда Тифлисте болған жаппай ереуіл Закав- казье қалаларында саяси ереуілдер кезеңін бастап берді. 1905 жылдың январь — март айларында тек өнеркәсіп жұмысшыларынан ғана 810 мың жұмысшы, яғни өткен он жылдағыдан екі есе көп жұмысшы ереуіл жасады. «Қазір бүкіл дүние жүзінің пролетариаты бүкіл Росс-ия пролетариатына шыдамы таусыла көз тігіп отыр. Рос- сияда патша өкіметін құлату жөнінде біздің жұмысшы табымыз қаһармандықпен бастап отырған іс барлық елдердің тарихында бет бұрыс кезең болмақ, барлық мемлекеттерде, жер шарының барлық түкпірлерінде бар- лық ұлттардың барлық жұмысшыларыныц ісііне жеңіл- дік болмақ»,— дөп жазды Ленин «Россияда рөволюция- ның басталуы» деген мақалада (218-бет).
Басталып отырған революция қоғамның барлық тап- тарын қозғалысңа келтірді. Әрбір саяси партия револю- цияда өз табының мүдделеріне сай окелетін өзінің так- тикасын жасады. Социал-демократияльгқ партия да өз тактикасын жасауға тиіс болды.
Лениннің осы томға енген еңбектерінің едәуір бөлігі болыпевиктік партияның революциялық стратегиясы мен тактикасын негіздеп беруге және дамытуға, оппор- тунистік меныпевиктік тактиканы әшкерелеуге және сынауға арналған. Оларға «Земство науқаны және «Искраның» жоспары», «Пролетарлардың жақсы де- монстрациялары және кейбір интеллигентгердің нашар пайымдаулары туралы» деген еңбектері, «Екі тактика», «Біз революцияны ұйымдастыруға тиістіміз бе?», «Кө- теріліс үшін жауынгерлік келісім жасау туралы», «Жа-


XX
АЛҒЫ СӨЗ
ңа міндеттер және жаңа күштер», «Пролетариат және буржуазиялық демократия», «Пролетариат және шаруа- лар» деген және басқа мақалалары жатады.
Болыпевиктер халық революциясын өрістетуге және қарулы көтеріліс арқылы оның жеңісіне жетуге бағыт ұстады. Олар революциялық маркстік партия бастаған пролетариаттың гегемониясы жағдайында ғана, жұмыс- шы табы мен шаруалардың тығыз одағы жағдайында ғана революция жеңіп шыға алады деп есептеді. Мень- шевиктер пролетариаттың гегемониясын және жұмыс- шы табы мен шаруалардың одагын теріске шығарды. Олар либерал буржуазияны гегемон болады деп есепте- ді, қарулы көтеріліс ұйымдастырудың қажеттігін теріске шығарды және іс жүзінде революцияны рефор- малармен алмастырып, жұмысшы қозғалысындағы бур- жуазияның агентурасы ролін атқарды. Меньшевиктік бағыт революцияны болдырмай тастауға бастады. Со- нымен, Россияда өріс алған революцияда іс жүзінде екі тактикалық бағыт болды. «Хвостизм тактикасы мен ре- волюциялық социал-демократия тактикасы арасындағы қарама-қарсылық соғұрлым айқын бола түседі...»—деп жазды Ленин 1905 жылғы 1(14) февральда «Екі такти- ка» деген мақаласында (283-бет).
В. И. Лениннің томға енген еңбектерінің ішшде «Жа- ңа іміндеттер және жаңа күштер» деген маңала өрекше маңызды орын алады, онда 1905—1907 жылдардағы бур- жуазиялық-демократиялық революцияда болыпевиктер- дің негізгі стратегиялық ұраны — «пролетариат пен ша- руалардың революцияльщ демократиялық диктатура- сы» (320-бет) үраны алғаш рет тұжырымдалды. Лении мақалада жүмыстың ескі формаларынан жабысып ай- рылмай отырған партия ұйымдарының енжарлығын қатты сынға алды және партия ұйымдарын жаңа, жас кадрларды өсіріп шығаруға шақырды, олардың қайрат- жігері мен ынтасы тәжірибе жеткіліксіздігінің орнып толықтыра алады деп көрсетті. «Армия үшін соғыс кезеңі қандай болса, социал-демократия үшін револю- циялык, кезең де сондай,— деп жазды Ленин.— Армия- мыздың кадрларын көбейтіп отыру керек, оны бейбіт контингенттен соғыс контингентіне көшіру керек, запас-


АЛҒЫ СӨЗ
XXI
тағылар мен резервтегілерді мобилизациялау керек, де- малыс алғандарды қайта шақырту кере-к, жаңа қосалқы корпустар, отрядтар, қызметтер құру керек. Соғыста өз ңатарыңды даярлығы аз рекруттармен толықтырып отыруға, офицерлерді әрдайым қарапайым солдаттар- мен алмастырып отыруға, солдаттарды офицерлікке кө- теруді шапшаңдатуға және оңайлатуға тура келетіндігі сөзсіз және қажетті іс екендігін ұмытпау керек» (328- бет).
Ленин маңалада елде рөволюцияльгқ қозғалыстың өрістеуіне байланысты партияны в,айта құру жоспарын белгіледі, өйткені револкщиялық қозғалыстың бұл өріс- теуі партия алдына күрөстің жаңа тактикалық тәсіл- дерін қолдану, неғүрлым оралымдылық көрсетуді, жаңа ұйымдық формалар іздеп табу қажеттітін міндет етіп қойды. Ленин партия ұйымдарынан астыртын, жасырын ңызметті барышпа сақтап, нығайтуды және кеңейтуді, сонымен қатар кез келген жария ұйымдар мен жұмью формаларын пайдалана білуді талап етті.
Ленин «Бүгінгі таңдағы ең басты мәселе» деген ма- қаланы қайта өңдеу жоспарында «таптың авангарды, тәрбиешісі, ұйымдастырушысы ретінде партиянъщ ролі өте-^мөте ерекше маңыз алады» деп атап көрсетеді.
Маркстік партияның аса үздік ролін баса көрсете отырып, Ленин болыпевиктерді меныпевиктермен прин- ципсіз блоктар, «ымырашылдьтқ» бірлестіктер жасау- дан сақтандырды. Ленин көпшіліктің кейбір комитет- тері тарапьгнан III съезге әзірліок барысында орын ал- ған ымырашыл ауытқушылық көріністерін өте-мөте сақтыңпен қадағалап отырды. А. А. Богданов пен G. И. Гусевке жолдаған хатында Ленин былай деп жаз- ды: «Көпшіліктің С.-Петербург комитетінің меньшевик- тер тобымен қайдағы бір одағы туралы біз бөтен адам- дардан «есіттік»,— бірақ өз адамдарымыздан бір ауыз сөз жоқ. Осындай мерт боларлық және зердесіз қылықты большевиктер істей алды дегенге сенгіміз келмейді... Сі- рә, большевиктер тағы да алданып қалуды тілеген болса көрек. Айқын турашылдық пен топтасдандық, тегеурін- ді жігерлілік — біздің бірден-бір күшіміз осы. Ал жүрт, сірә, «революцияға» байланысты елжіреп кетсе керек!!


XXII
АЛҒЫ СӨЗ
Ұйымшылдықты бұрынғыдан да бетер еселеп арттыру қажет болып отырған жағдайда, олар іріткі салушылар- ға сатылып кетіп отыр» (263-бет).
Ленин партияның ша-қырылғалы отырған III съезін болыпевиктік партияның съезі, оппюртунизм мен ымы- рашылдыққа қарсы қиян-кескі айқас съезі болады деп қарады. Сондьгқтан Ленин большевиктердің алдына «... күрескісі келетіндерді шын мәнісінде темірдей берік ұйымға» топтастыру міндетін қойды, «сөйтіп осы ша- ғын, бірақ берік партиямен ала+құла жаңа искрашыл элемеиттердің ісініпчкебінген ғажап қүбыжығын аяусыз талңандаймыз...» (264-бет) деген міндет қойды. Пар- тияның III съезі қарарларының жоспарлары мен жоба- ларында В. И. Ленин съеэд жұмысының негізгі бағыты мен программасын талдап жасайды, Россиядағы баста- лып отырған буржуазиялық-демократиялық револю- цияда партияның стратегиясы мен тактикасының аса маңызды мәселелері жөнінде партияның принципті нұс- қауларып бөлгілейді. Съездің міндеттері туралы айта келіп, В. И. Ленин былай деп жазды: «Съезд қарапа- йым, қысқа, қатысушылары аз болуға тиіс. Бұл — кү- рес ұйымдастыруға арналған съезд» (265-бет).
Ленин революция кезөңінде Париж Коммунасының тарихына айрықша көңіл бөледі. 1905 жылғы 5(18) мартта Женевада саяси эмигранттардың орыс колония- сындағыларға Ленин Париж Коммунасы туралы баян- дама жасады; өкініштісі сол, баяндама табылмаған, тек Коммуна туралы баяндаманың жоспары ғана сақталған. Париж Коммунасының тәжірибесін қорытындылай ке- ліп, Ленин Коммунаіның саяси және экономикалық ша- раларын ерекше бөліп көрсетеді. Коммунаның интерна- ционалдық сипаты мен оның дүпие жүзілік-тарихи маңызын баса көрсете келіп, Ленин былай деп жазды: «Ңазіргі қоғалыста біздің бәріміз де Коммунаның үлгі- сімен келе жатырмыз» (361-бет).


АЛҒЫ СӨЗ
XXIII
* *
*
Томда «Көпшіліктің Женева тобы қарарының жоба- сы» бірінші рет басылып отыр, онда меныпевиктердің бонапартистік саясаты әшкереленеді және партияның барлық мүшелері III съезді шақыру үшін жігерлі үгіт жүргізуге шаоқырылады.
«Дайындық материалдар» бөлімінде Шығармаларға бірінші рет енгізілгөн лениндік 12 документ басылып отыр, олар — жоспарлар, тезистер және заметкалар. Бұл документтер оқушыны Ленин творчествосының ла- бораториясымен таныстырады, Ленин өзі-ніц шығарма- ларын жазу үстінде ңаншалықты мүқият жүмыс істе- гендігін, оның жұ-мыс тәсілдері мен әдістерін айқын көрсетеді. Бұл бөлімде 4 документ айрьиқша көңіл ауда- руға тұрарлық, олар «Жаңа міндеттер және жаңа күш- тер» деген еңбекке дайындық материалдар болып табы- лады.
Томда барлық шығармалар мен документтер хроно- логиялыоқ тәртіппен берілген, тек ««Петербургтегі шай- қастың жоспары» деген мақалаға қосымша» ғана мачқа- ланың өзімен біріктірілді.
КПСС Орталық Комитеті жанындағы Марксизм-ленинизм институты


1
БІЗДІҢ КӨЗДЕЙТІНІМІЗ НЕ? 1
(ПАРТИЯҒА)
1904 ж. июлъдгц аяғында жазылған Бгргнші рет 1923 ж.
ff. Ленин (В. Улъянов) Шығармалар жинағыныц V томында басылған
Ңолжазба бойынша басылып отыр


3
Жақында РСДРП 19 мүшесінің жеке жиналысы бо- лып отті (мұның ішінде II съездің делегаттары, коми- теттердің, тағы басқа партия ұйымдарыньщ мүшелері және партия ұйьгмдарына кірмейтін революционерлер бар). Партияның II съезі көпшілігінің көзқарасында тұрған пікірлеістердің бұл конференциясы біздің пар- тиядағы дағдарыс және одан шығудың жолдары тура- лы мәселені талқылап, барлық орыс социал-демоікратта- рына мына төмендегі үндеуді жолдауды ұйғарды.
Жолдастар! Партиядағы ауыр дағдарыс ұшы-қиырсыз үзаққа созылып келеді. Талас-тартыс барынша күше- йіп, барған сайын жаңа жанжалдар туғызуда, тиімді жұмысқа барлық жағынан және барынша қауіпті кедер- гі жасауда, партия мен опың Орталық Органы арасында- гы байланысты барған сайын үзуде; ал бұл Орталық Орган үйірме органына және ең алдымен шетелдік үйірме органына әбден айналып болды. Алауыздықтар- ды әдейі тіміскілеп іздестіру, әлдеқашан шешімін тауып, морзімі өтіп кеткен ескі мәселелерді қайтадан қазбалау, д;) йекті оппортунистермен ымдасу, пайымдаулардың адам айтқысыз шатасуы, партия съезін, ондағы болған жарыс сөздерді және оның шешімдерін арсыздықпен гломеу, партия ұйымы мен партия тәртібін, партияны қүрған көпшілік пен жергілікті жерлерде жүмыс жүр- іізіп отырған революционерлерді қорлау, беймәлім здамдардың дәлелсіз мәліметтеріне және тексерілмеген \;ібарларына сүйеніп, партияның революциялық қанаты


4
В. И. ЛЕНИН
комитеттерінің жұмысындағы кемшіліктерді табалаған- дықпен мінеп-шенеу — міне, талас-тартыстың ұясы болған жаңа «Искрада» 2 біз осыны көріп отырмыз, мі- не, съезд бекітпеген редакция кооптациялаудың дау- шарына, партияны бүлдіруге жеке адамдар тарапынан жасалған икемділіктерді пайдаланып, осыларды біздің алдымызға тартып отыр.
Ал оның бер жағында, Россия басынан кешіріп отыр- ған тарихи кеэең біздің партиямыздан барльщ күіпьжі- гөрін сарқа жұмсауды талап етеді. Жұмысшы табының революциялық толңуы, халықтың баоқа топтарының ашынуы барған сайын өсіп келеді, соғыс пен дагдарыс, ашаршылық пен жұмыссыздық самодержавиенің негіз- дерін барған сайын терең шайқалтуда, масқара соғыс- тың маскдралыкгпөн аяқталуы онша алыс емес, ал со- ғыстың аяоқталуы революциялық толқуды сөзсіз еселеп күшейте түседі, жұмысшы табын өзінің жауларымен бетпе-бет келтіреді, социал-дежжратиядан барынпга ба- тыл шабуыл шараларын қолдануды талап етеді. Топ- тасқан партия ұйымының болуы, революциялық-маркс- тік берік бағыттың болуы, партия ішіндөгі күресті ңа- лыпты және лайьтқты арнаға түсіру, сөйтіп бұл күресті іріткі салмайтын және тиімді жұмысңа бөгет жасамай- тындай ету,— міне, Россияның бүкіл жұмысшы қозға- лысының бұл үзілдінкесілді талаптары дереу және қайт- кен күнде де орындалуға тиіс, бұл талаптар орындал- майтын болса, Россия социал-демократиялық жұмысшы партиясы өзінің жақсы атынан жәнө осыған дейінгі ие болған ықпалының бәрінен айрылып қалу қаупіне ұшы- райды.
Бұл мақсатқа жетудің бірінші қадамы — партиямыз- дың әр түрлі топтары, бағыттары және сарындары ара- сындағы қатынастарға толық айқындың, шындық, тура- піылдық енгізу деп есептейміз. Дау жоң, кей уаңытта істің мүддесі жеке келіспеушіліктер туралы сөз көтер- меуді талап етеді, бірақ біздің партиямыз басынан ке- шіріп отырған кезеңді дәл ос-ындай кезең деп санау на- ғыз қайғылы, кешірілмес қате болар еді. Жеке адамдар тарапынан азшылыққа икемділік көрсетілуі талас-тар- тысты тақтата алмады, талас мәселелер тікелей қойы-


БІЗДІҢ КӨЗДЕЙТІНІМІЗ НЕ?
5
лып отьгр, бүкіл партия тікелей айтысңа шақырылып отыр, сондықтан келмеске кеткен өткен дәуірді көксеу, әлденені жасыру, әлденені бүгіп қалу, әлденені бүрке- мелеу, әлденеден жасырынып қалу мүмкіншілігін тек дәрменсіз, надан адам ғана арман ете алады. Жоқ, өз басын альш қашу саясаты, керенау үстамдылық саяса- ты, laissez faire, laissez passer * саясаты біздің партия- лық күресте өзінің мүлдем жарамсыздығын көрсеткен болатын. Бұдан былайғы жерде жалтару, қульщ жасау және үндемей қалу тек пайдасыз және жексұрындық қана болып қоймай, сонымен қатар тікелей қылмыс болған болар еді. Біз партия ішіндегі күресіміздің бүкіл программасын тікелей баяндаудың бастамасын жасап отырмыз, біз партияға кіріп отырған, сондай-ақ белгілі бір шартпен партияға кіргісі келетін орыс социал-де- мократтарының барлық сарындарының өкілдерін прог- рамманы осылайша баяндауға шақырамыз. Барлық са- налы жұмысшылардың және барлық партия мүшөлері- нің партияның талас мәселелерін ақылға салып, батыл шешуіне материалды тек тольщ айқындык, пен тура- шылдьтқ қана бере алады.
Біз партияның II съезі көпшілігінің көзқарасын жақ- таймыз. Біз бұдан кейінгі барлық қателіктер мен бүкіл талас-тартыстың негізгі себебі съездегі азшыльщ пози- циясының терістігінде, бұл позицияны партияның ер- кіне қарамастан қорғап ңалуға тырысушылықта деп бі- леміз. Екі түрлі қателік болды: 1-ден, «Искраның» бұ- рынғы редакторлар тобының біздің съездің және біздің партияның оппортунис-тік қанатынан басқа жәрдем ала- тын жері болмады. 2-деи, бұл барып тұрған оппортунис- термен (Акимов жолдас басқарған және қазір де сол басқарып отырған) қосылу біржола топтасып бекіді жә- не тек орталықтарды сайлау сияқты мәселеде ғаяа пар- тиядағы бөлінушілік болып шықты. Бірінші қателіктен жаңа «Искраның» пайымдауынан біз көріп отырған принциптік шатасулар мен оппортунистік ауытқулар- дың бәрі логика бойышпа өзінен-өзі келіп шықты, өйт- кені бұл пайымдаулардьщ принципті деп танылуы мүм-
— араласпаушылық. Ред.


6
В. И. ЛЕНИН
кін. Екінпгі қателіктен партияның еркіне қарамастан ескі редакторлар тобын жакдау, партиялыққа қарсы үйірмешілдікті қорғау және ақтау, біздің таласымызға өз партиясын да, өзін де сыйлай білетін партия мүше- лерінің күресіне тән емес, қайта бүтіндей тоғыіпарлық ұрыс-керіске және үйірмелік айқай-шулы таласқа тән тәсілдерді енгізушілік келіп шықты. Бірінші қателіктен логика бойынша сөзсіз мынадай жағдай келіп шықты: оппортунизмге бейімделушілердің бәрі, партияны кейін сүйреп, революциялық социал-демократияның өз қарсы- ластарына көрсеткен зәбірінің есесін қайтарғысы кел- гендердің бәрі, қозғалысымыздың интеллигенттік тен- денциясын білдірушілердің бәрі, ұйым мен тәртіпті интеллигенттік-анархистік тұрғыдан жоққа шығаруға бейімдердің бәрі азшылықтың төңірегіне топтасты. Екінші қателіктен орыс қызметкерлерінің көпшілігіне шетелдік топтың үстемдік етуі және азшылық үшін иландыру тәсілі болып жүрген эмигранттарға мейлінше тән ұрыс-керістердің адам айтқысыз өршуі келіп шықты.
Енді ешқандай күдік қалған жоқ. Сөз жүзінде ғана партия мүшесі болып отырмай, біздің жұмысшы қозға- лысының көкейтесті мүдделерін іс жүзінде қорғағысы келетіндердің өшбір қобалжуы мүмкін емес. Күрес жа- рияланып отыр, күресті азшылық жариялащ барлық ба- ғытта бірдей жүргізіп отыр, сондықтан біз де сол күрес- ке қарсы шығып, ымыраға келмейтін, аоқыр аяғына дейін жүргізілетін күрес жариялаймыз. Біз партиялық үшін жалпы үйірмешілдікке қарсы және асіресе ескі редакторлар тобыніа қарсы күресеміз. Біз орыс жұмыс- шы қозғалысының мүдделері үшін шетелдік ұрыс- керіске қарсы күресеміз. Біз қозғалысымыздың револю- циялық-пролетарльщ тенденциясы үшін интеллигент- тік-оппортунистік тенденцияға қарсы күресеміз. Біз революциялық социал-демократияның ұстамды бағыты үшін ауытқушыльщтарға, бұлтаруіпылыоқтарға қарсы және дәурені өткен ескілікке қайта оралуға қарсы кү- ресеміз. Біз өзіміздің жұмысшы авангардының топтас- қан партия ұйымы болуы үшін интеллигенттік ауа жайылушыльпда, іріткі салушылыққа жәнө анархияға қарсы күресеміз. Біз партия съездерінің құрметтелуі


БІЗДІҢ КӨЗДЕЙТІНІМІЗ НЕ?
7
үшін оңбаған ауытңушылыққа қарсы, іске асырылмай- тын сөздерге қарсы, бірлесіп қабылданған шарттар мен шешімдерді қорлауға қарсы күресеміз. Біз жаңа «Иск- ра» мен партияның жаңа Советінің 3 көпшіліктің аузын аштырмау және өз протоколдарын жасыру тактикасы- иа қарсы партияльгқ жариялылық үшін күресеміз.
Біздіц күрес программамыздан ол күрөстің ңұралда- ры мен оның таяудағы міндеттері өзінен-өзі келіп шы- ғады. Бірініпі құрал ауызекі және баспасөз жүзінде жан-жақты жаніе барынша кең үгіт жүргізу болып сана- лады. Егер азшылықтың ұрыс-керістерге толған күресі біздің партияда (Екатөринослав комитеті және басқа да көптеген ұйымдар әділ мазақ еткен) атышулы «ымыра- шылдықты» туғызбаған болса, онда бұл пунктке тоқта- лудың керегі болмас еді, ал бұл «ымырашылдық» өзі бұ- ғып жатып алып, көпшіліктің азшылыққа қарсы күре- сін тоқтатуын уағыздайды. Партияның біршама есейген мүшесіне лайықсыз бұл сияқты балалыоқ көзқарастар- дың болуын жалтагқтықтан, шаршағандықтан немөсе бе- тімен кетушіліктөн деп қана түсіндіруге болады. Пар- тиядағы күресті партиялық арнаға салу туралы айтуға болады және айту керек, мұны тек ұялту арңылы жүзе- ге асыруға болмайды, олай болмауы да керек, бірақ бүкіл партия алдьінда съезде қорғап алғанды және пар- тияның көкейтесті мүдделері үшін қажетті деп қорғап алғанды жақтауды доғару керек деп ұсьгныс жасау, егер оны көпшілж алдында жасауға батылы барған бол- са, онда мұндай ұсьгныс тек жалпы жұртқа жексұрын болып көрінген болар еді.
Біз күрестің екінші және шешуші құралы партия съезін шақыру деп есептейміз. Біз партияньщ үшінші съезін дереу шаңыруды талап етіп отырған комитөттер- ді толығынан қолдаймыз4. Біз әсіресе жаңа «Искра- ның» редакциясы мен оның жария және қүпия жәрдем- шілерінің съезді шақыруға қарсы айтып жүрген екі- жүзді дәлелдеріне тоқтала кетуді борышымыз деп санаймыз, ал олар бұл дәлелдерін (партиялық борыш- пеп әсте сыйыспайтын) жұрттан жасыратын көрінеді (Шетелдік лига5 мен «Искра» редакциясы осылайша жасырып жүр, ал редакцияның бұл жөніндегі үгіті жа-


8
В. И. ЛЕНИН
рым-жартылап қана сыртқа шығып, комитеттер тарапы- нан әшкереленді). Бірінші дәлел: съезд жікке бөлінуге әкеліп соғады. Азшылықтың мұндай дәлел айту фактісі- нің өзі оның позициясы мейлінше жалған екенін көрсе- теді. Демек, азшылықтың осылай деуінің өзі оған пар» тияның қарсы екендігін, шетелдік топ өзін партияға күшпен таңып отырғандығын, бұл топ Россияның алыс- та жатқандығы мен шын революционерлердің жұмыс істеуінің сыртқы жағдайларының қиындығы арқасында ғана өмір сүріп отырғандығын мойындағандық болып табылады. Партияға адал қарайтын адам, шын ниеті- мен бірігіп жұмыс істегісі келетін адам съезден қорық- пайды, қайта талас-тартысты жою үшін, партия мен оның қызмет коллегияларын үйлесімге келтіру үшін, лайықсыз екі ұшты мағыналықты жою үшін съезд ша- қыруды жақтайды. Жікке бөлінуді құбыжық ретінде алға тарту өз ниетінің адал еместігін ғана көрсетеді. Азшылықты көпшіліккө бағындырмайынша, жұмысшы партиясы деген атты аздап болса да ақтай алатын пар- тияның болуы мүмкін емес, ал егер өзара (бір жақты емес) икемділік жасау қажет болса, егер партия бөлік- терінің арасында кейде келісімдер мен шарттар жасау ңажет болса, онда бұлар тек съезде ғана болуы мүмкін және сонда ғана болуға тиіс. Өзін қадірлей білетін рево- люционерлердің бірде-бірі партия съезін өткізуді әдейі кейінге қалдыру арқылы ғана бірге өмір сүріп отырған партияда қалғысы келмейді.
Екінші дәлел: съезсіз келісуге әлі де мүмкіндік бар. Мұндай пікірдің неге сүйенетіндігі белгісіз. Бұл пікірді жақтаушылар астыртын ғана қимылдап, жасырын ғана әрекет жасайды. Өзара сенімсіздікті тек ушықтырып, өшпенділікті тек шиелешстіре түсетін және жағдайды күңгірттендіре беретін осы астыртын әрекетті тастайтын уақыт жеткен жоқ па? Келістіру жоспарьтн жасап, жұртшыльЕққа ұсынуға бірде-бір адамның батылы бар- май отырған себебі осыдан емес іге, қазіргі жағдайда ондай жоспардың мүмкін еместігі осыдан емес пе, ал бола қалғанда ең жақсы дегенде ол жұрттың күлкісінө ұшырамай ма? Азшылықтың жақсы көретін адамдарын Орталық Комитетке кооптациялауды бітім деп түсінетін


БІЗДІҢ КӨЗДЕЙТІНІМІЗ НЕ?
9
адам бітімді тілемейді, қайта көпшіліктің шиелешскен күресін тілейді, ондай адам партия күресінің бірыңғай кооптациялық ұрыісжерістерден біржолата асып кеткен- дігін түсінбейді. Айтысты және күресті тоқтатуды бітім деп түсінген адам ескі үйірменің психологиясына қайта оралады: партияда айтыстар мен күрес қашан да болып тұрады, оларды тек партиялық арнаға түсірсо болғаны, ал бұлай ету тіек съездіц ғана ңолыпап коледі. Ңысқа- сьш айтіқанда, съезсіз-ақ бітімге келу туралы ұранды қіалай құбылтсаңыз да, күросуші жақтардың бірде-бірін қанағаттандырмай тұрып келістіру туралы идеяны қа- лай айналдырсаңыз да,—сіздер бұл білгірсіген идеяныц абыржушыльщты және ойчпікірдің жұтаңдығып ғана, нені тілеп, нені көксейтіндікті білмеушілікті ғана аң- ғартатындығын көресіздер. Егер Плеханов сияқты ық- палды (бұрын ьгқпалды болған) адамның әркімнің жеке басы тарапынан барынпіа икемділік жасау арқылы өрт- ті тұтанғаи кезінде-ақ сондіру жоспарының өзі іске ас- пай қалып отырғанда, бұл сияқты жоспарлар туралы қазір елеулі сөз қылуға бола ма?
Үшінші дәлел: съездіц шып съезд болмауы ықтимал. Бұл дәлелге Петербург комиітеті жауап боріп, оны жала- қорльтқ деп атаған болатын 6. Жергілікті комитеттің бұл мәлімдемесі қолында фактінің елесі болміаса да, тасада жатып кінә тағатындарға лайықты ссхққы болды, ал партияның жоғары Ооветі де, баспасөз органы да азшы- лықтың қолында еді, демек азшыльіқ орын алды деп шүбәланған әділетсіздікті жұртшылық алдында әшке- релейтін қаруды ғана емес, сонымен бірге әкімшілік жолмен түзету және ықпал ету қаруын да өз қолында ұстап отырды. Егср фактілер болса, оігда азшылықтың бүл туралы әлдеқашан айғай-шу котеретіидігін әркім- ақ түсінеді, сонымен қатар Советтің осы таяудағы қарары бұрып фактілердіц болмағапдығып дәлслдей отырып, олардың алда да мүмкін еместігіне кепілдік береді7. «Искрапың» бұл дәлелго сүйенуі оның айтыс орнына балағаттауға көшкендігін тағы да дәлелдеп отыр, ал мұның өзі бізді партияның барлық мүшелеріне мынадай сұрақ қоюға мәжбүр етеді: бізде іс жүзінде партия бар ма? әлде біз соцпалист-революционерлер 2 9-том


10
В. И. ЛЕНИН
сияқты декорация мен жарнамаға қаиағаттаиып отыра береміз бе, немесе біз жалған нәрсенің бәрін әшкере- леуге міндеттіміз бе?
Төртінші дәлел: алауыздықтар әлі аіньгқталған жоқ. Бұл дәлелге жаңа «Иокра» жаіқсы жауап бөрөді, оны- мен танысу алауыздықтардың анықталу орнына, қайта тіміокілеіп іздестіріліп отьірғанын, шатасудың шексіз өсіп бара жатқанын партияға айқын көрсетөді. Барлық жолдастар оздерінің тілектсрін ашық және толық баян- дайтын тек съездіц ғапа адам айтқысыз шатасңан мә- селелер мен шатасоқан жағідайға айқындық енгізуге қа- білеті жетеді.
Бесінші дәлел: съезд күш пен қаражатты тиімді жұ- мыстан бөліп әкетеді. Бұл дәлел де көңілсіз мазаң бо- лып естіледі: күш пен қаражатты талас-тартыстан гөрі көп шашатын басқа нәрсені ойлап табудың өзі мүмкін емес.
Жоң, съезге қарсы келтірілген дәлелдердің бәрі не екіжүзділікті, ие істен бейхабарлықты, не жасқаншақ- тап партияныц күшіне сенбеушілікті корсетеді.
Біздіц партия тағы да қатты сырқат, бірақ оның қай- тадан котеріліп, орьгс пролотариатына лайық боларлық күші бар. Біз мынадай үш түрлі қайта ңұрылысты бұл сырқатты емдеу шаралары деп есептейміз, оларды біз ең адал құралдармен жүргіземіз.
Бірінші — Орталық Орган редакциясын партияның II съезі көпшілігін жақтаушылардың қолына беру.
Екінші — шетелдік жергілікті ұйыімды (Лиганы) жалпы орыстьщ орталық ұйымға (Орталық Комитетке) шын мәпісіиде бағындыру.
Үшіиші — партиялық күресті партиялық тәсілдермен жүргізуге уставтық жолмсн кепілдік жасау.
Біздің программамыздьщ осы іісгізгі үш пункті тура- лы жоғарыда баяндалғаиның үстіие ңосып айтарымыз онша көп емес. Ал «Икжраның» еокі редакциясы өзінің жарамсыз екендігіп қазір іс жүзінде көрсетті, мұны біз күмәнсыз деп есептейміз. Сайлауда жеңіліп қалғаннан кейін Мартов жолдастың ашқанындай, искрашылдық- тың дәурені өткіен жоқ, қайта «Искранъщ» ескі редак- циясьтның дәурені өтті. Үйірме бүкіл партияға қыр көр-


БІЗДІҢ КӨЗДЕЙТШІМІЗ НЕ?
11
сетіп отырғанда енді мұны тура айтпау тек екіжүзділік болар еді. Өзін еікінші (ег-ер үшінші болмаіса) орталық- қа айніалдырған және 'партияның Орталық Комитетін мүлде елемей отырған шетелдік ұйьгмның жатдайының ңолайсыз ек-ені туралы көп айта берудің қажоті жоң. Ақырында, азшылықтың (қандай азшылықтың болса да) біздің партиядағы юридикалық жағдайы туралы ой- лауға съөзден көйінгі күрестің бүкіл тәжірибесі мәжбүр етіп отыр. Біздің сеніімімізшо, бұл тәжірибө наразылық- тың, ашу-ызаньщ және күрестің ұдайы болып отыратын және жойылмайтын көздерін жанжалдар мен ұрысчке- рістердің әдеттегі тоғышарлық арнасынан алып, өз се- німдері үшін қальтптасқан, лайықты күрестің әлі дағ- дылы болмаған арнасына салу жолында партия уста- вында азшылық атаулының правосын қамтамасыз ету қажеттігіне үйретеді. Мұндай сөзсіз кепілдіктерге біз мыналарды жатңызамыз: азшылықтың съездерде өкіл- дік етугө правосы бар және тольгқ «тіл бостандығы» бар бір (н-ем-есе одан да көп) әдеби тобы болуы тиіс. Пар- тияның орталық мекемелеріпің жұмысын сыпауға ар- налған партия әдебиетін басып шығару жонінде жалпы өте кең кепілдж беру қажет. Комитөттердің өздеріпе нақ керекті партиялық әдебиетті (жалпы партиялық транспорттан) алып тұруына право беру қажют. Орта- льщ Комитеттің, кеңес ретінде болмаса, комитөттердің адам құрамына ықпалын жүргізу правосын IV съезге дейін тежей түру керек. Біз бұл арада өз ұсыныстары- мызды егжей-тегжейлі белгілеп отырғаньимыз жоқ, өйт- кені біз уставтың жобасын емес, төк күрестің жалпы программасын жазып отырмыз. Біз наразылардың әде- биетін бастыру жөнінде II съездің азшылығына Орта- лық Комитет ұсынған шаралардың уставта баянды етілуінің, наразылықтың лайықты жолмен білдірілуі- нің, қоршау жагдайының жексұрын елесінің (коопта- цияның сабаздары тудырған) біржола арылуының, партия ішіндегі болмай тұрмайтын күрестің тиімді жұмысқа кедергі жасамауыиың аса зор маңызы бар деп есептейміз.
Біз өзіміздің азшыльгқты ортальгқтардың адам құра- мы үшін күресті тек съездөрде ғана жүргізуге, ад съез- 2*


12
В. И. ЛЕНИН
дерден кейін ұрыс-ікөрістермен жұмысымызға бөгет жа- самауға үйріетуге міндеттіміз, біз бұған партиямыздың құрып ксту қаупі бар екенін еокөрте отырып жетуге міндеттіміз. Ақырында, біз жалпы программіада уставқа өзіміз тілөйтін ішінара өзгергстер енгізу туралы қысқа- ша ғана еоке оалміақпыз, мьгсалы: Совіетті аралық ме- кемеден съезде сайланатын міекемеге айналдыру, устав- тың 1 параграфын II съезд көпшілігінің рухында өзгер- ту, үйірме дәуірінде орвк-пге өмір сүргп келген және партияға енгісі келетін барлық жұмьтсшы ұйымдары мен орыс социал-демократтарының барлық топтарын партия үйыімдарының санына қосу, т. т. және т. т.
Өзіміздің партия ішіндегі күрестің осы программасын үсына отырып, біз партияның барлық ұйымдарын және оныц ішіндегі барлық бағыттардың өкілдерін съезге бір- тіндеп, байсалды түрде, абайлап және ойланып әзірле- нуге мүмкіндік туғызу үшін өздеріяің программасы жөиіндегі мәселе бойынша пікірлерін айтуға шақыра- мыз.
Біздіц редакторлық сарай тоңкерісіне қатысушылар Россияның шалғай жатқандығы мен ондағы қызметкер- лердің жиі ауысатындығын жәнө нақ өздерінің орнын ешкімнің баса алмайтьгндығын пайдаланып, іштей: біз- де партия жоқ, деп пайымдады. Іске белсене қатысуға ұмтылушы комитеттерді көре отырып, алдыңғы ңатар- дағы жұмыісшылардың саяси саінасының өокендігін кө- ре отырып: бізде партия туып келеді!—дейміз біз. Бізде партия туып келеді, бізде қартайып, қажуға айналған әдеби әріптестерді әрі жандандырып, әрі олардың ор- нын баса алатын жас күштер көбейіп келеді; бізде өзде- рін тәрбиелеп шығарған еюкі «Искраның» бағытын кез келген редакторлық үйірмеден артық бағалайтын рево- люционерлер бар және олар барған сайын көбейіп келе- ді. Бізде партия туып келөді, оондықтан жаңа «Искра- ның» ешқатндай айла-птарғысы мен сөзбұйдаға салуы да, кәрілерше босқа бажылдауы да бұл партияның батыл және түжырьгмды үкімін бөгей алмайды.
Партиямыздың осы жаңа күштерінен біз жеңіске ж<е- тетіндігімізге сенімділік аламыз.


13
ПАРТИЯҒА
Таяуда РСДРП 22 мүшесініц — ітартияның II съсзі көпшілігінің көзқарасында тұрғап пікірлестердің жеке жиналысы болды; бұл конференция біздіц партиядағы дағдарыс және одан шығудың жолдары туралы мәсөле талқылап, росспялық социал-демократтардың барлығы- на мына төмендегі үндеуді жолдауды ұйғарды:
Жолдастар! Партия омірінің ауыр дағдарысы әлі созылып келеді, оның соңы көрінор емес. Талас-тартыс күшейіп, барған сайын жаца жанжалдар туғызуда, пар- тияныц тиімді жұмысын жан-жақтан барынша қыспақ- қа алуда. Әлі жас жәно шьглығып үлгірмеген партия- ііың күштері босқа орасан көп ысырап етілуде.
Ал осындай жағдайда тарихи кезоц партітяға бұрын еш уақытта болып көрмегеп орасан зор талаптар қо- йып отыр. Жұмысшы табыиыц революциялық толцуы осуде, қоғамның басқа тоігтарында да наразылыц кү- шеюде, соғыс пон дағдарыс, ашаршылық пен жүмыс- сыздық самодержавиөцің түп тамырларын жойқын күш- іиеп сөзсіз әлсіретуде. Масқара соғыстыц маоқаралық- іген аяқталуы ончпа алыс емес; ал ол роволюциялық толқуды сөзсіз еселеп күшейте түседі, жұмысшы та- бын өзінің жауларымен сөзсіз бетпе-бет келтіреді, сойтіп самодержавиеге қарсы ең соңғы батыл күресті үйымдастыру үшін социал-демократияның орасан коп жұмыс істеп, барлық күпіін аянбай жұмсауын та- лап етеді.


14
В. И. ЛЕНИН
Ңазіргі жағдайында біздің партия бұл талаптарды орындай ала ма? Ар-ұяты бар кез кюлгөн адам бұған тайсалмастан: жоқ!— деп жауап беруге тиіс.
Партияның бірлігі қатты әлсірөді, оның ішкі күресі қандай да болсын партиялық шөңбөрден шығып кетті. Үйымдьгқ тәртіп түп негіздөріне дейін шайқалды, пар- тияның бірігіп сындарлы әрекет жасау қабілеттілігі ар- манға айнальгп барады.
Солай бола тұрса да партияның бұл ауруын біз өсу- дің ауруы деп есептейміз. Біз дағдарыстың негізі соци- ал-демократия өмірінің үйірмелік формадан партиялық формаларға көшуіндо деп білөміз; оның іпжі күресінің мәнісі — үйірмешілдік пен партиялықтың жанжалып- да. Сондықтан да, біздің партия бұл аурудан айыққан- да ғана шын мәнісінде партия бола алады.
Партияда «азшылық» дег-ен атпен әр түрлі элемент- тер топтасып отыр, олар саналы түрдө немесе білместік- тен үйірмелік қарьгм-ңіатынастарды, ұйымның партияға дейінгі формаларын сақтап қалуға тырысу ниетімен байланысіқан.
Бұрынғы үйірмелердің ішіндегі неғұрлым беделді үйірмелердің кейбір аса көрнекті қайраткерлері партия- лық тәртіп талап ететін ұйымдық жағынан өзін өзі те- жеуге дағдыланбағандықтан әдеттегіше өздерінің үйір- мелік мүдделеріи жалпы партиялың мүдделермон ша- тастыруға бейім болып отыр, үйірме дәуірінде бұл мүдделер шынында да жалпы партиялық мүдделерге коп ретте сай келуі мүмкін еді,— міие, осындай бірсы- пыра қайраткерлер («Искраның» бұрынғы редакциясы- ның бір бөлігі, бұрынғы Ұйымдастыру комитетінің бір бөлігі, «Южный рабочийдің» 8 бұрынғы тобыпыц мүше- лері және басқалар) үйірмешілдікті жақтап, партия- лыққа қарсы күресті бастап отыр.
Теорияда немесе практикада бұлжымас социал-демо- кратизмнің принциптерінөн тайған элемөнттөрдің бәрі бұларға одақтас болып шықты, өйткөні бұл элементтер- дің идеялыіқ даралылығын және олардың ықпалын тек үйірмешілдік қана сақтай алатын еді, ал партияльщ оліарды ыдыратып жіберу немесе қандай да болсын ьщ- пал етуден айыру қаупін туғызды (экономистер, рабо-


ПАРТИЯҒА*
15
че-делошылдар 9 және басқалар). Ақырында, біздің пар- тгтямыздағы допі шгтеллигент детсн эломелттордіц бәрі, жалтіы алғавда, оппозмцияныц басты кадрлары болып қызмет етті. Пролетарлатқа қарағанда интоллигопция өзіиің өмірі мен жұмысының неғізгі жағдайларына бай- л-аны-сты қашан да пеғұрлым дарашыл келеді, ал мұныц өзі иптөллигенцияпың күште-рін тікелей кең түрде бі- ріктіруге, бірлесіп ұйымдасқан еңбөк үстінде тікелей тәрбиөлонуіне мүмкіндік бермейді. Сондьіқтан интел- лигелт элемепттерге партия өмірінің тәртібіне бе- йімделу қиынырақ соғады, сөйтіп олардың бұл міндетті орылдауға күші жетпейтіндері, әринө, ұйымдық жағы- тіан қажетті шектеулергө қарсы көтеріліс туын көтероді, сойтіп өздерінің стихиялы анархиялығын күрес прин- ципіпе айналдырып, бұл анархиялықты «автоломияға» ұмтылу, «шыдамдылықты» талап ету және т. с. ретінде теріс көрсетеді.
Партияның шетелдік болегінде үйірмслср біршама ұзақ өмір сүреді, онда әр түрлі сарынның теоретиктері топтасып отыр, онда интеллигенция тым басым,— мінс, партияның осы бөлөгі «азшылықтыц» көзқарасына не- ғұрлым бейім болуға тиіс еді. Сондықтан онда азшылық көп ұзамай-ақ нағыз көпшілік болып алды. Мұныц кері- сінше, Россияда ұйымдасқан пролетарлардың үні қатты остіледі, мұнда партия интеллигенциясы да пролетар- лармен күнделікті, тығыз байланыста болып, неғұрлым лролетарльиқ рухта тәрбиеленеді, мұнда тік-елей күрес- тің салмағы жүмыстың ұйымдаоқан бірлігі болуының қажет екендігін күштірек сездірөді, сондықтан Россия үйірмөшілдікке, анархиялық іріткі оалу тенденцияла- рына үзілді-көсілді қарсы шықты. Роосия өзінің осы- ларға байланысты көзқарасын комитеттердің және бас- қа партия ұйыімдарының бірсыпыра мәлімдсмол<ерінде аіпық айтты.
Күрес дамыіп, шиеленісө түсті. Сонда күрес қандай піеікке жөтті!
Съездің еркіне қарамастан және съезд сайлаған ре- дакторлардың тікелей өздсрінің жол беруі арқасында «азшылық» өз қолына алғаи партия органы партияға қарсы күрес органына айналды!


16
В. И. ЛЕНИН
Еііді ол партияның самодержавие мен буржуазияға ңарсы күресіндө идөяльгқ басшы болудан қалуға айна- лып, көбінесе партиялыққа қарсы күресте үйірмелік оп- позіщияның басшысы болып отыр. Бір жағьгнан, пар- тия мүдделері тұрғысынан қарағанда өзініц негізгі по- зициясының мүлдем орыпсыз екеидігін сезініп, ол бұл позицияны идея жағынан бүркемелеу үшіп ітіып болғаи және қайдағы бір жорамал алауыздыцтарды барыніпа іздсстірумеп шұғылдапуда; сойтіп ол бұл іздепуле- ріпдо бүгін бір ұранға, ертец екіпші бір ұрапға жарма- сып, материалды партияның оң қанатьінан — «Искра- ның» бұрынғы қарсыластарынан барған сайын көп алып отыр, олардың партия қабылдамай тастаған теорияла- рын қайта жаңғыртып, партияның идеяльиқ өмірін өтіп кетк-ен, принцип жағынан күңгірт, идеялық табансыз- дық, тұрлаусыздық сияқты дәуірге қарай кейін тартып, олармен идеяльщ жағынан онан сайын тым жақында- сып келеді. Екіпші жағыпан, жаца «Искра» партия көпшілігініц рухани ықпалып жоққа шығаруға тыры- сып, оныц цызметкерлерінің қателерін іздестіру және әшкерелеу ісімен бүрынгыдап да күшті шүғылданып отыр; шын болған ағаттықтыц кез келгеніп адам айт- қысыз әсірөлеп, бұл үшін жауапкершілікті партияныц бүкіл көпшілігіно аударуға тырысып жүр; үйірмелік осектің бәрін, қарсыластарына зиян келтіруге жарай- тын жаланыц бәріп іліп әкетіп, мұыдайлардың анық-та- нығын тексеру былай тұрсын, олардың тіпті шын-өтірік екендігіие де кобінесе коңіл бөлмей жүр. Жаңа «Искра- ныц>> қайратоерлері бұл жолда көпшіліктің мүшелеріно мүлдом болмағап қылмыстарды жапқапы былай тұр- сын, тіпті болуы мүмкін емос қьтлмыстарды да жабуға дөйін барып отыр, тіпті тек саясті жағыіган (мьтсалы: Орталың Комитетті адамдар моп үйымдарды зорлықпен таратып жіберді деп айыптау) ғана емес, оопымен қа- тар ж-алпы моральдық жагынан да (партияның көрнекті қайраткерлерін жалғандық жасады жәнө жалғандық жасауға рухани дем берді деп айыптау) жала жабуға дейін барып отыр. Ңазіргі айтыста шетелдегі азшылық- тыц жасап отырғанындай адам айтқысыз батпаққа пар- тия бұдан бұрын еш уақытта да батып көрген еме<с.


ПАРТИЯҒА
17
Осының бәрі неліктен болыи отыр?
Әрбір жақтыц әрекет жасау әдісі оның тендепцияла- рьтның пегізгі сипатына сай келіп отырды. Партияпыц копшілігі партияньщ бірлігі м-ел ұйьимдық байланысып қайтікен күнде де сақтагі қалуға тырысып, тек қапа партияльщ-адал дүралдар арқылы күрості жәнс колі- сіімге келу үшін талай рет пкемділік көрсетті. Азшылық анархпялық багыт ұстап, партияпың татулыгы мен бір- лігі туралы қам жемеді. Ол пксмділік көрсетудіц әрбі- рін бүдан былайғы күрсс құралы етіп отырды. Азшы- лықтың қойған талаптарыньщ осы уақытқа дейін тек 'біреуі ғана — азшылықтың мүшелеріп партияның Орта- льщ Комитетіне кооптациялау жольгмен зорлықпен та- цу арқылы Орталық Комитетке алауыздық енгізу тала- бы гана,— қанағаттандырылмады, ал осыдан келіп аз- шылықтың шабуылы бұрып-соцды болып жүргепіпеи әлдеқайда өршслепіп кстті. Азшылық партияның Орта- лық Органы мен Совотіп билочі, іпын мәнісіиде озі қар- сы. күрес жүргізіп отырган тәртіпті еиді өзінің үйірмюлік мүдделері үшін пайдалапудан ұялатын смес.
Жағдай адам төзбсстей ңиындап отыр; опы бұдан бы- лай соза беру тура қылімыс.
Біз мұндай жіағдайдан құтылудың бірінші құралы — партиялық қарым-ңатынастардың мойлінше анық және ашық болуы дсп еюоптойміз. Лайсац мсп тұман ішіпон қазірдің өзіпде дұрыс жол табу мүмкіи болмай отыр. Партиядағы әрбір ағым, әрбір топ партияның қазіргі жағдайы туралы өздерінің по ойлайтыпып жәпе бұл жағ- дайдан қалай шыққьгсы келетінін аіпық жәпс нақты ай- туға тиіс. Біз барлық жолдастарға, партиядағы барлық сарынның өкілдеріне осындай ұсыныс жасаймыз. Біз дағдарыстан шығудың практикалық жолы партияның үшінші съезіп дереу птақыру деи білөміз. Тіек съезд гана жағдайды анықтап, жанжалды шешіп, күрөсті қа- лыпты арнаға келтірө алады.— Мұнысыз партияның барған сайын ыдырай беруін ғана күтуге болады.
Съезді шаңыруға қарсылықтың бәрін біз мүлдем дә- лелсіз деп санаймыз.
Бізге: съезд жікке бөлп^уЖ^экШ сюғады, дегенді ай- тады. Неліктен олай? Азшылық езініңх^пархиялық та-
' ■ ~


18
В. И. ЛЕНИН
лаптарынан танбай, көлісімге келмей отырған болса, партияға бағьгнудап гөрі жікке бөлінуге дайын отырған болоа, онда ол партиядап іс жүзіндө бөлініп шыққан болып табылады, оондықтіан ресми түрд-е жікке бөліну- ден қашып құтылу мүмкін болмаса, оны кейінго соза беру ешбір ақылға сыймайды,— бір шынжырмен матал- ған екі жақ ұсақ күрес пен ұрыс-керістерге өз күшін барған сайын босқа шашқан болар еді, адамгершіліктөн айырылып, азғындап кеткен болар еді. Бірақ біз жікке бөліну мүмкін деіп ойламаймыз. Анархияльгқ ниоттогі элементтер ұйьгмдасқан партияның шын күигінің ал- дында бас июге тиіс және бас ие алады деп ойлаймыз, өйткені олар жаратылысынан өз алдына күш бола ал- майды. Съезсіз де келісуге болады ғой деседі. Сонда бұл қандай келісім болмақ? Үйірмешілдігк алдында бір- жола тізө бүгу, азшылықты Орталық Комитетке кооп- тациялау, демек, орталық мекөмелердің борекесіи коті- руді толық аяқтау болып шығады. Онда паргия тек бос сөз болып шығар еді до, партия көпшілігі амалсыздан жаца күрес бастауға мәжбүр болар еді. Ал азшылық қайтор оді? Осы уақытқа дойіп оиыц алған әрбір жеңіл- дігі ол үшііп іріткі салу жұмысыпа тірек қана болып келді; тіііті азшылықтыц көзқарасы бойынша да күрес кооптациялық ұрысжорістердіц шеи?беріінюн мүлдем асып кетіп отыр; сонда азшылық күрості қалай тоқтат- пақ? Ол жеңілдіктіц бәріи алып болмайыпша күресті тіпті де тоқтатпайды. Бізго былай дейді: съезд мақса- тына жете алімайды, поге деоеңіз, осы уақытқа дейін алауыздықтар анықталған жоқ. Істің мәнісі қазір ала- уыздықтарды анықтауда болып отыр ма, шатақ барғап с/айын өсіп келе жатқан жоқ па? Енді алауыздықтар анықталып отырған ж-оқ, қайта оларды шарақ ұрып іздеп, қолдан жасап шығарады, сондықтан тек съезд ғана мұны тыя алады. Тек съезд ғана күресуші жақтар- ды бетпе-бет қарсы қойып, оларға өздерінің талаптарын апық және ашық айттыра алады, ток съезд ғана пар- тияльтқ ағымдар мен партпялық күштердің қарым-қа- тынасын толық анықтай алады. Бірақ ұйымдарды та- ратып жіберу арқылы съезд шын съезд болмай қалуы мүмкін, деп мәлгмдейді азшылық. Бұл өтірік жала, доп


ПАРТИЯҒА
19
жауап береміз біз, жала болғанда да бірде-бір факті келтірілімеген жала. Егөр фактілер бар болс-а, онда пар- тиялық орган қолында отырған азшылық, әрине, ол фактілерді көпке жая білген болар еді және партия Со- веті қолында тұрғанда оларды ‘түзетуге азшылықтың толық мүмкіншілігі болар еді. Ақырында, Советтің таяу- дағы қарары өткен уақытта мұндай фактілер болды деп кәрсетлей, ондай фактілердің алдағы уақытта да болмайтындығына біржола кепілдік береді. Шындьгққа жанаспайтын жалаға енді кім сенеді? Съезд тиімді жұ- мыстан өте көп күш пен қаражатты босқа алып көтеді деп қауіптенөді. Бұл ащы мазақ! Талас-тартыстан бас- қа күш, қаражатты коп ысырап қылатын но бар? Съезд қажет! Партия өмірі қалыпты күйде болғанның озіи- де де тарихи жағдай ерекше болып отырғандықтап, дү- ниіе жүзілік оқиғалар партия алдына жаңа міндеттер қоюы мүмікіи болғапдьгқтан да съезд қажет болар еді. Партия осындай дағдарьтсқа ұшырап отырғіаида бұл дағдарыстан аідал және дұрыс шығу ү-шін, партияның күшін сақтау үшін, оның ары мөн қасиетін қолдау үшін съезд соншалықты өте қажет.
Талас-тартысты тоқтату үшін, партияның қалыпты өмірін қалпына келтіру үшін үшінші съезд не істеу- ге тиіс? Бұл жөніндө біз мынадай өзгерістер жасауды неғұрлым маңызды деи есептойміз, бұларды барынша адал жолмен қорғіап, іске асырамыз.
I. Орталық Органның редакция-сын партия көпшілігін жақтаушылардың қолыпа беру. Ңазіргі редакция Орта- лық Органды жалпы партия мүдделерінің дәрежесінде үстауға мүлдем қабілетсіз болғандьгқтан мұндай шара- ныц қажет екендігі әбден дәлелді. Үйірмелік орган пар- тия органы бола алміайды және болуға тиіюті де емес.
II. Шетелдік жергілікті ұйымның (Лиганың) жалпы орыстық ортальщқа, Орталық Комитетке қарым-қаты- настарын дәлме-дәл реттеу. Өзін ітартияның екінші ор- талығына айналдырып, өзіне ерген топтарды емін-еркін басоқарып отырған, соньщ өзінде Орталық Комитотпен мүлдем санаспайтын Лиганың қазіргі жағдайы — міне, мұндәй жағдай мүлде қолайсыз; оны жою қажет.


20
В. И. ЛЕНИН
III. 	Партиялық күресті тартиялық тәсілдормеп жүр- гізуге уставтық жолмен кепілдік беру. Мұндай өзгеріс- тің қажеттігі съезден кейінгі күрестің бүкіл тәжірибө- сінен айқындалып отыр. Партия уставында азшылық атаулының бәрінің правосы қамтаімасыз етілуі тиіс, сөйтіп осындай жолмен алауыздьгқтардың, наразылың- тар меп ашу-ызаның ұдайы болып отыратын және жо- йылмайтын көздерін жанжал мен ұрыс-керістердің ескі үйірмелік, тогышарлық арнасыпап алып, оз сенімдері үшін жүргізілетін қалыптасқап, лайықты күрестің әлі дағдылы болмаған арнасына салу керек. Мүпдай бет бұрыстың қажетті шарттарына біз мыпаларды жатқы- замыз. Азшыльгқтыц съездерде өкілдіік етуге правосы бар бір (немесе онан да көп) әдеби тобы болсын; пар- тияның ортальщ меікемелерінің жұмысын сынауға ар- налған партия әдебиетін басып шығару жөнінде ресми жағынан кец мөлшерде көпілдік берілуі тиіс. Комитет- тердіц өздеріне керекті партияльтқ әдебпеттерді (жалпы партпялық тріанспортпен) алып тұруына правосы бар өкеітдігі ресми танылуы керек. Комитеттердің адам қү- рамына Орталық Комитеттің ықпал ету правосының шегі дәл болгіленуі қажет. Біз наразылардың әдебиетіи бастыру жоніпде екінші съ-оздіц азшылығына Орталық Комитет ұсыпған шаралардың уставта баянды етілуі- нің, азшыльщтың өзі тудырған «қоршаудағы жағдай» елесі арылуының, партия ішіндегі болмай тұрмайтыи күрестің сыпайы формада жүргізіліп, опың тиімді жұ- мысқа кедергі жасамауыныц аса зор мацызы бар деп есептейміз.
Біз бұл арада оз ұсыныстарымызды егжей-тегжейлі белгілеп отырғапымыз жоқ, өйткіені біз уставтың жоба- сын ұсынбаймыз, ал партияльтң бірлігі жолындағы кү- рестің жалпы программасын ғана ұсынып отырмыз. Соидьгқтап біз уставқа енгізілуге тиісті, өз ойымызша, керек болар деген кейбір жеке озгерістордщ бағытын қысқаша ғана белгілейміз, мұнымен біз тәжірибюнің не- ні көрсеткешне ңарай уставтың бұдан былай да талдап жасала беруі жөнііідо тіпті де қольгмызды байламай- мыз. Мәселен, партия Советін қайта қүру қажют, ол өзініц алдына қойылған міндетті — орталықтардың


ПАРТИЯҒА
21
қызметін біріктіріп, оған жоғарыдан бақылау жасап отыру міндетін — орындауға өзінің қазіргі күйінде жа- рамсыз мокеме өкендігін іс үстінде көрсетті. Ол, өзде- рін өз дөлегаттары арқылы қорғайтьпі орталықтардыц үстінен съезд сайлайтын бесіншінің аралың соты бол- май, бүтіндей съезд сайлайтын коллегия болуға тиіс. Сопымен қатар партиялық сыпітыц пұсқауларымсн са- паса отырып, партияньтц ш-егігі бұдан да горі белгілоу магынасында уставтың 1-параграфын қайта і^арау ке- рек және т. т.
Біз партпяныц бірлігі жолыпдағы күрестің осы прог- раммасын ұсына отырып, басқа сарындардьщ бәріпің окілдорі меп барлық партия ұйымдарын съезге байсал- ды және дәйектілікпен, саналы және жоспарлы түрде әзірлснуге мүмкіндік туғызу үшін өздерініц програм- малары жөніндегі мәселе бойынша ашықтан-ашық пі- кір айтуға шақырамыз. Партия үшін өмір сүру мәселс- сі, ар-намыс мәселесі шешілгелі отыр: еліміздің револю- циялық жұмысшы қозғалысын шып мәпіпде бастап шығу үшіп партпя озін парасаттылықпеп ұйымдастыру- ға қабілеті бар идеялық жәпе пақты күти ретінде өмір сүріп отыр ма? Шетелдегі азшылық озшіц күллі әрекот- тәсіліпе қарағанда бұған:— жоқ!— деп жауап береді. Сойтіп ол бұл мағыпада сепіммеп, батыл әрекет жасауда, ол мұпда Россияның алыстығыпа, ондағы қызметкерлердің жиі ауысатындыгына, өз көсемдерінің, оздерінің әдеби күштерінің орнын ешкімнің баса алмай- тындығына сенеді. Біз алдыңғы қатардағы жүмысшы- лардың саяси санасының өскендігіп коріп, жалпы пар- тия өмірінде белсено қимыл жасап жүрген комитеттерді көріи: біэде партия туып келеді!— дейміз. Бізде паргия туып келеді, бізде партияның сепіміііеіі айрылып бара жатқан ескі әдеби коллегияларды ауыстыра алатын және оларды жандандыра алатын жас күштер кобойіп келеді; бізде партия өмірінің ұстамды бағытын бү- рыпғы көсемдсрдіц қай үйірмесіноп болса да жогары бағалай алатын револіоциоігорлер барған оайын көбейіп келеді. Біэде паіртия туып колсді, сопдықтаи ешқандаіі айла-шарғы мен сөзбұйдалау оныц батыл және түжы- рымды үкімін тоқтата алмайды.


22
В. И. ЛЕНИН
Партиямыздың осы күштерінен біз жөңіске жететінді- гімізге сенімділік аламыз.
Жолдастар! бұл үндеуді бастырып шығарып, тара- тыңдар.
1904 ж. августыц бірінші жартысъінда (жацаиіа) жазылған
1904 ж. августа жеке листок болып басылған
Мына кгтапшаныц текстг бойъінша басылып отъі/р: «Партияға». Женева, 1904


23
ОРТАЛЫҚ КОМИТЕТТІҢ БЕС МҮШЕСІНЕ
РОССИЯҒА
18 август, 1904 ж.
РСДРП Орталық Комитетінің мүшелері Глебовқа, Конягинге, Травинскийге, Лошадьқа және Осиповқа 10.
Бүгіи меп Орталық Комитеттің Берлиндегі агенті ар- қылы Орталық Комитеттіц торт (?) мүшіесінің өздері- ніц Россиядағы жиналысында 11 қабылдаған шешімдорі тур-алы хабар алдьгм. Бұл шешімді мен мынадай дәлел- дер бойынша зацды түрде қабылданған деп тани ал- маймын:
1) 	Ңарардың бас жағындағы Орталық Комитоттіц бір мүшесінен (яғни м-енен) басқа мүшелорінің бәрі жина- лысқа қатысты дсген мәлімдоме — жалған. Васильев пен Зверев тұтқынға алынғіаннан кейін, Митрофанов отставкаға шыққаннан кейін Орталық Комитотте тагы бір мүпге — Осипов жолдас бар. Ол отставкаға котті дег<ен лақап бекер больш шықты: Осипов жолдас өзіи Орталық Комитеттің мүшесімін деп сапайды. Василыев (ол бұл туралы маған жазған болатын) neu Зверев жә- не мен де осындай пікірде болғанбыз. Ңалай дегенмен де, Осипювтың қайдағы бір отставкаға шығуы туралы мәселені анықтамай түрып, Орталық Комитеттің төрт мүшесінің оны мүшелікте« шығып қалды деп есептеуге правосы жоқ еді. Бұған қоса айтарымыз: Осиповтыц отставкаға шығуы туралы не мон, не Орталың Орган, не Орталық Коміттеттің шотелдік агенттерінің бірде-бірі еш уақытта да ресми түрде хабарландырылған емос.


В. II. ЛЕНИН
Оның бер жағыпда Осипов жипалысқа шақырылмаған.
2) Сопдай-ақ мепі де жиналысқа шақырмағаны бы- лай тұрсын, тіпті жииалыс туралы маған хабарлаған да жоқ, талқылаиуға тиісті мәселелерді де айтқан жоқ. Әрине, Орталық Комитет дауыстың копшілігіне қарай шешуге праволы, бірақ ол мүшелердіц бәрінің кеңеске қатысуына және, ксрек болғапда, ерекше пікір айтуы- па мүмкіпдік бермей тұрын, заңды шешімдср қабылдай алмайды. Меп мұпдай мүмкіпшіліктеп мулдем заңсыз айрылып отырмып.
3) Орталық Комитеттің төрт мүшесі Глебов * пен менің арамызда 1904 ж. 26 майда жасалған шартқа өз- дерінің қалай қарайтындығын айтпады; ал бұл шарт және онымен бірге жіберілген менің хатым, ** Глебов пен Зверевтің ризалығы бойынша, Орталық Комитеттің барлық мүшелеріпе хабарланып, олардан мағад тура жауап беру сүралғаи болатып. Орталық Комитет когі- шілігіііің азшылықтың ұсынысын кошпілік дауысқа сүйеніп қабылдамай қоюға толың правосы бар, бірақ азшылықтың ресми түрде қойған сұрақтарынан және азшылықтыц талқыға салған тікелей мәселелерінен жалтаруға ешқандай правосы жоқ.
4) Осы айтылғапдарға сүйеніп мен Орталық Комитет- тің төрт мүшесінің маған дереу мыпаларға жауап бе- руін талап етемін: а) олар Осипов жолдасты, Орталық Комитеттің мүшесін, жиналысқа қандай себептермеи шақырмады? Ь) мен жөніпде де осындай сұрақ қоямыи. с) олар коллегия көпшілігінің азшылык, кеңеске ша- ңырылғанда ғана, мәселелерді талқылауда өз пікіріи айтуға және өзінің ерекше пікіріи білдіруге мүмкіндік алғаннан кейін ғдна жалпы шешімдер қабылдауға мін- детті екендігін мойындай ма? d) олар 1904 ж. 26 май- дағы шартта қозғалған мәселелердің бәріне дәл жауап беруге өздерін міндетті деп санай ма?
5) Орталық Комитеттің 4 мүшесі өздерінің заңсыз қабылданғап шешімдеріп (бүкіл Орталық Комитеттің * Қараңыз: Шығармалар толың жинағы, 8-том, 448—449-беттер. Ред.
** Бүл да сонда, 443—447-беттер. Ред.


ОРТАЛЫҚ КОМІІТЕТТІҢ БЕС МҮШЕСІНЕ 25
шешімі-міс деп) Орталық Органға хабарлап отырғап- дықтан, мен бұл мәселеге барынша жақын қатысы бар партия қызметкерлеріне Орталық Комитеттің төрт мү- шесінің әрекет әдістері жөнінде хат жазуға мәжбүр бо- лып отырмын.
Орталық Комптеттің мүшесі Я. Ленин
Біргнші рет 1930 ж. Ленинніц Ңолжазба бойытиа
XV жинағында басылған басылып отыр


26
ПАРТИЯІІЫҢ II СЪЕЗІ КӨПШІЛІГІН ЖАҚТАҒАН ОРТАЛЫҚ КОМИТЕТ АГЕНТТЕРІ МЕН РСДРП КОМИТЕТТЕРІНІҢ МҮШЕЛЕРІНЕ ХАТ
Жолдастар! Орталық Комитеттің ішіндегі жанжал- дың өршігендігі соншалық, мен бұл туралы партияның II съезі көпшілігін жақтаушылардың барлығына хабар- лауды өзімнің адамгершілік міндетім деп есептеймін. Бұл қадамды жасауға мені Орталық Комігтеттің төрт мүшесінің заңсыз әрекют жасауы да, пікірлестормен кеңеспестен екінші бір абайсыз және партияға зиянды (менің редакциіядан шыққаным сияқты) қадам жасап қою қаупі до мәжбүр етіп отыр, өйткіеиі ол пікірлестер жергіліікті жерлерде жұмыс жүргізеді, олар партияныц шын мәнісіндегі көңіл-күйін жақсы біледі және олар тек сөз жүзінде ғана емес, іс жүзінде жіас партияльщты қорғап, шетелдік ескі үйірмешілдікке қарсы с-оғыс жа- риялады.
Ортальгқ Комитеттің ішіндегі жанжалдың недси екеп- дігін осыған қоса тірікеліп отырған 4 документтен: 1) Орталық Ком-итеттің үш мүпгесінің, Глебов, Зверев және Лениннің арасында жасалған 1904 ж. 26 майдағы шарттаи*; 2) меиің сол күпі Орталык, Комитеттің мү- шелеріне жазған хатымнан **; 3) Орталық Комитеттің бір мүшесінен өзге барлық мүшелері қабылдады-мыс дейтін қаулыдан; 4) бұл қаулысымақтың заңдылығына қарсы меиіц паразылығымнан *** коруге болады.
* Қараңыз: Шығармалар толың жпнағы, 8-том, 448—449-беттеп. Ред.
** Вүл да сонда, 443—447-беттер. Ред.
*** Қарацыз: осы том, 23—25-беттер. Ред.


... РСДРП КОМИТЕТТЕРІНІҢ МҮШЕЛЕРІНЕ ХАТ
27
Бұл партиялық күресте бізбен бірдей көзқараста тұр- ган барлық жолдастардың осы өнеге аларлық документ- терді зер сала оқып, бұлар туралы өздерінің қаидай пікірде екенін ашық және ақырына дейін айтуын мен әбден өтіпіп сұрар едім. Мен бұл мәселелер бойынша баспасөз жүзінде көпшіліктің алдында пікір айтудаи тартына тұрамын, ец болмағаида Россияда жұмыс іс- тейтіндердің кейбіреулерінің пікірлерін білгенге дейін ігемесе оқпғалардың өзі осы қадам жасауға мәжбүр ет- кеиге дейін біраз уақытқа тартына тұрамын.
Егер ұйымдарымыздыц мүшелері бізде іс жүзінде партия бар дел танитын болоа, онда партияға бірноше сұрақтар қоюмен ш-эктелемін: 1) жұмысшы піартиясы доп аталуға тұратын партияда көпшілі-к сайлаған жәно копшіліктің оаясатын «топтық» саясат деп жариялай- тын Ортальгң Комитеттің өмір сүруі лайық па? 2) март айын-да деклаірацияда 12 бір нәрсе айтып, июльдо мүл- дом басқіаша айтып отырған адамдардың біздің сөнімі- мізге ие боларльщтай адамгершілік правосы бар ма?— А) көпшіліктің мүддолерін аяққа басу үшін Орталық Комитіеттің көишгілік жағыидағы 2 мүшесініц тұтқынға алынуымеп пайідаланып отырған адамдардың?— 4) топ- тық саясатқа қарсы күресу үшін көпшілікті еломей, аз- шылық тобьгмен конференщія шақыру туралы талқылап жүргон адамдардың?— 5) оздерінің әрекетіне съездің борөтін бағасыпан үрейлюнетін, сондықтан партияны жііжө бөлінумеи ңіорқытуға батылы баратын, партия мүшелерінің съэзд шақыру жолында үгіт жүргізу жө- ніндегі қалыпты правосына «тыйым» салуға батылы баратын адамдардың?— 6) біздің партия дағдарысын мүлдөм баліа сияқты түсінетін, сойтііп Орталық Орган- ды «зацды» деп шыньгмөн дәлелдейтін және сол Орта- лық Органның «жотарылығын» заңға айналдыратын адамдардың?— 7) біле тұра партияның ерікіне қарамас- тап партия коп-шілігініц табаиды жақтаушыларын Ор- галық Комитеттен куыіп шығуға тырьюатын адамдар- дьгц біздіц сеніімімізге ие боларлықтай адамгершілік правосы бар ма?
Аяқтай ксліп, маған осы сұрақтардың барлығына жауап беруді жәнө істің жағдайымен, осы хатпен иар-


28
В. И. ЛЕНИН
тияның барлық белсе-нді мүшелерін таныстыру қамын ойлауды сұраймын. Бұл хатты жариялаудың әзірше қа- жеті жоң қой деп ойлаймын.
Орталық Комитеттің мүшесі Ленин
1904 ж. 5(18) августа жазылған
Бгрінгиг рет 1930 ж. Леншініц XV жинағы/нОа бсісылған
Ңолжазба бойынгиа басылып отъір


29
КӨПШІЛІКТІҢ ЖЕІІЕВА ТОБЫ ҚАРАРЫНЫҢ ЖОБАСЫ
Партияпьщ II съезі көпшілігініц көзқарастары мен саясатын принципті түрде әбдеп дұрыс білдіретін Рига декларациясына 13 жалпы жәііо тұтас алғанда қосыла отырып, жиналыс Орталық Комитот тарапыиап жасал- ган жаца қадам жөнінде белгілі бір іюзіщия ұстауды қажет деп есептойді.
Орталық Комитеттің декларацпясы 14 (қарацыз: «Ис- кра» № 72) үйірмешілдіктің партиялықты тағы да же- цуі, тұтас алғапда партияпың мүдделоріне жаңадан опасыздық жасау, партітялық қатынаотарға екіжүз-ділік еигізу арқылы гіартияпы азғыидатуға жацадаи әрекет жасау болып табылатындығыпа жиналыс озініц к-әміл көзі жетіп отырғаныи білдірөді. Партияныц алдында осеп беруге тиісті органның партия съезіп шақыруға қарсы шығуын, съезді жақтап үгіт жүргізу атаулыны зиянды деп жариялауды жиналыю озін құрметтейтін бірде-бір жұмысшы партиясында көз көріп, і;ұлақ есті- м-егеп маскдра құбылыс деп айыптайды. Піартия съезін- де оз өкілдіктерін партия көпшілігінен алу және осы копіпіліктщ саясатын топтық саясат деп жариялау; күресуіпі окі жақтың арасында татульгқ болуы жайып- да соз отіп, екі жақтың біреуініц шетелдік жалған өкіл- дерімеп астыртын жеке келісім жасау; өздсрінің кеіпегі қарсылаістары позициясыныц «жогарылығын» екіжүз- ділікнеп мадақтау және Орталық Комитеттіц съезді жақтап үгіт жүргізу сияқты қылмыс істеуге дейін ба- ратын мүшелері мен агенттерін таратуға келісе бас-


30
В. II. ЛЕНИН
тау — мұның бәрі жаңа Орталық Комптеттің өзінің жаңа саясатында, Орталық Органмеп бірге, партияны түкке тұрғысыз бірдеңе рөтіндө кем-сітуго бел байлаға- нын айқын дәлелдейді. Жиналы-с осы бонапартизім сая- сатын қатты айьгптайды, барлық партия мүшолерін оз- бырлық пен екіжүзділікке қарсы батыл күрес жүргізуге шақырады, Советтің протоколдарып және орталық ме- кемелердің қызметі туралы құ-пия е-мес дөректердің бә- рін толық жариялауды талап етеді.
Жинальгс көпшіліктің принцішті көзқарастарын қол- дайтын барльгқ партия мүшелері-н Бонч-Бруевич жол- дас ңолға алып отырған баспа ісін қолдауға 15 және III съезді шақыруды жақтаған жігөрлі үгіт жүргізуге шақырады.
1904 ж. 25 августан Бгрінші per ^олжазба
(7 сентябръден) кешірек бойынъиа басылып отыр
жазылған


31
ГЛЕБОВҢА (В. А. НОСКОВҚА) ХАТ
11 сентябрь, 1904 ж.
Ңұрметті жолдас!
Мені Орталық Органның редакциясына кірсін деген тілекті «Орталыіқ Комитет» біддірді деп сіз тағы да қай- талайсыз. Өз тарапымнан мұны 'ең аз дегенде дәл іайт- пағаидық деп, мен де {қайталауға тиіопін. Сіз Орталық Комитеттің белгілі декларациясын Орталық Комитеттің бір мүпгесініөн бас/қа мүшелерінің бәрі бірауыздан ңа- былдады деп ресми түрдө імәлімдегеніңізде, мен дореу (1904 ж. 18 августа-ак,) бұл бекер дөп жауан берген бо- латынмын. Декларацияға Орталық Коімитеттің таяуға дейін болған тоғыз мүшесінің іпіінен 3 мүшеюі оқол қой- г/ап, соның өзінде ібұл үпиеуі мүлдем заңсыз түрде Осіи- пов жолдасты Орталық Комитеттің мүшесі емос деп жариялаған, ал ол өзін бұрынғыша Орталық Kommt ет- тің мүшесі доп есептейтіндігін маған хат арқылы мәлім- дегөн-ді. Жолдастың озімюн түсініопей тұрыиі, оны от- ставкаға шықты деп жариялау заңсыз болды. Сіз және Сіздің екі әріптесіңіз бұл зацсыэдықты қорғауда к^ол- данғаи екі дәлелдің екеуі де мүлдем жарамсыз. Сіз Осипов жолдас өзінің отставкаға шығатыны туралы Ор- талық Ко.митеттің осының алдындағы кезекті жииалы- сында ресми түрде мәлімдеді дегенге сүйендіңіз. Бұл бе- кер, өйткеиі майдың аяң кезінде (яғни февральда неме- се мартта болған жиналыстан кейін айлар өткеп соң) біз Орталық Комптеттің әлі де 9 мүше-сі бар доп санадық, бұл Орталыіқ Комитеттің үш мүшосінің қолы гқойылған


32
В. И. ЛЕНИН
1904 жылғы 26 майдағы шартпіен жәпе осы шартқа қоса тіркелген хатпеп куәландырылған болатын *. Сіз Оси- пов жолдас Орталық Комитеттің осы айтылган жиналы- сыпап кейіп жергілікті комитеттің біріне кірді, ал Орта- лық Комитеттің мүпіесінің мұны істеуге правосы жоқ еді дегенге сүйсндіңіз. Бүл жөніндо Осжюв жолдас Ma- Fan бұдан да бұрын хат арқылы хабарлағап болатын: он- да ол өзінің корсетілген жсрге жергілікті жұмысқа қаты- су үшіп Орталық Комитеттіц нақ сол қазір оны шығып қалды деп жариялап отырған үш мүшесіиің ұсыны- сы бойынша барғанын және онда жұімыс істегонде ко- митеттің ресми мүшесі ретінде істемегенін жазған бола- тын. Оның үстіне, егер тіпті Ортальгқ Комитет мүшесі- нің жергілікті комитетке скіруі орынсыз, уставқа қайшы болванның өзінде мұндай қатені түзеу үшін жергілікті комитеттон шықпай, -қайткенде де Орталысқ Комитеттеп шығу керектігіи талап ететіп ешбір иегіз жоқ. Ақырын- да, Орталық Комитеттіц үш мү-шесінің жиналысьгна Осипов жолдастың отставпаға тпығу маселосіпің талас- тылығы туралы мәлімделгенін маған жазған хатта Сіз өзіціз 'мойындауға тиісті болдыңыз. Бұл талас мәселоні Осипов жосқта жәно тіпті Осиповтың іпікіріп тывдамас- тан Ортальш, Коми.теттің үш мүшестнің шешуі барып тұрған өреокел заңсыздың болды. Әрине, Ортальгқ Ко- митеттің үш мүшесінің редакцияның қолыпда отырғап партия Советінің өздерін жақтайтындығына сенуіне бо- латын еді; 'әрине, Орталық Комитеттің үш мүшесі өзде- рінің Советтегі азшылықтың жақтаушыларьгмен ресми түрде жасалған немесе іпгтей мойындалған кслісімге сүйенө алатын еді. Бірақ мұндай жағдай заңсыздықты жоймаған болар еді, қайта керісінше, саяси парасатсыз- дық элементтерін енгізіп, оны күшейте түскен болар еді. Сондай-ақ, Ортальгқ Комитеттің 3 мүшесінің Тра- винский жолдаістың отставікаға шығуын {қабылдауы да заңсыз, өйткені ол туралы бұдан бұрын, жиналысқа дейін, Ортальгқ Комитеттің барлық мүшелері хабардар емес болатын. !Сіз маған осы уақытқа дейін де бұл от- ставканың кімге және дашан айтылғандығы туралы дәл
* Ңараңыз: Шығармалар толық жинағы, 8-том, 443—449-беттер.
Ред.


ГЛЕБОВҢА (В. А. НОСКОВҚА) ХАТ
33
мәліметтер колтіре алған жоқсыз. Сіз: «россиялың кол- легиядан сұрап біліңіз» деген мазақ еткендей жауаппен қүтылдыңыз, ал сіз осы «коллегиядан» (сол баяғы үіп адаімның ОЕЮллегиясынан!) жаңа ғана келіп отырсыз, бұл коллегияміен қатынас жасауға менің Сіз арқылы болмаса, басқаша еш амалым жоң!!
Сонымен мен Орталық Комитет құрамыныц және оның соңғы жиналысыныц («докларация» қабылдап- ғап) заңдылығына таласамын. Сопдықтан менің Орта- лық Орган редаициясына кіруім туралы Сіздің үсыны- сыңызды жауапсыз қалдыруға толық правом болар еді. Бірақ мен бұл ұсынысты Орталық Комитет емес, партияның үш мүшесі жасаған ұсыныс деп танимын, сондықтаи оған дәлелді жауап беруді өзімнің борышым деп санаймын, оньщ үстіне Сіз Орталық Органның ре- дакциясы мені редакторлардың қатарынан көргісі келе- тіндігін Өзіңізге хат арқылы білдіргендігін айтып отыр- сыз.
Сіз менің Орталық Оргап редакциясына кіруім «меп сопшалықты «көоксеп жүрген парітия ішіндегі толык, дер- лік татульщты ңаімтамасыз етер өді» деп ойлайсыз. Сіз- діц бұл «дерлік» деген сөзіңіздің айрықша мәні бар! Рас, меи партия іпіінде татульіқ болуын тілеймін, мен өзімніц 1903 жылы декабрьде ««Июкра» редакциясына хатымда» («Мен редакциядан неліктен шықтым?») бас- пасөз бетінде татульгқты ұсынған болатынмын *. 1904 жылы январьда партия Советінде мен татульгққа жету- ді тағы да ресми түрде ұсынған болатынмын **. Ол кез- де менің көпшіліктің атынан қойған шарттарым бойын- ша татулық қабылдаибаған болатыы. Ңазіргі азшылыққа толық икемділік жасауды, көпшілікті мүлдем еле- меуді жәіие съезді толык, ұмытуды төтулық деп түсітііп, «татулық» туралы екіжүзді сөздер айітуға әуестікке қа- рамастап, партиядағы татульгқ дөп иені айтатытіымды мон Советте ашық көрсеткенімді ескерто кетемін. Мен өзімнің оол кездегі Ортальтқ Комитетте болған әріптес- теріммен бірге Советте тура былай де*п мәлімдеген бо- латынмын: мепің татулық деп отырғаным—идеялық кү- * Қараңыз: Шығармалар толық жинағы, 8-том, 103—110-беттер. Ред.
** Бұл да сонда, 120—123-беттер. Ред.


34
В. И. ЛЕНИН
ресті орын жөніндегі араздықтардан, ұрыснкерістерден және күрестіц әділетсіз тәсілдерінен тазарту. Орталық Орган азшылықтыц қолында, Орталық Комитет копші- ліктің қолында болсын,— деиі үсьтныс жасадым мен соп- да,— жұрттың ібәрін бойкот атаулыны, орынға таласу, кооптациялык, ұрыс-керістер 'атаулыны тоқтатуға шақы- райьщ, өзііміздің алауыэдықтарымыз туріалы және біздің ажырасу оебептеріміз туралы жолдастық тұрғыдан съез~ де айтысайыоқ, партияны өзініц ішкі таластарын адал және абыроймен талдауға дағдыландырайық. Плеханов пен Мартов менің бұл ұсынысьгмды мазаңтап күлді. Со- веттің іпротоколдарын жарияламау 'керек дөп (Советтегі азшылықтың, атап айтқанда .Орталық Комитеттен бол- ған өкілдің еікеуінің де талап етуіио ңарамастан) олар- дьщ масқара шешім қабылдағандығы және ақазір бұл шешімге Ортальгқ Комитеттің үш мүшссініц (жасырын) қосылып отырғандығы мені таңдандырмайды. Орыс революционерлерінің өмірінде болмай қоймайтын кез- дейсоқ жағдайларды пайдаланып және басқаша пікірде- гілерді * Оралық Комитеттен қуып шыға отырып, екі- жүзділік бітім жасайтын адам дер кезінде адал бітім жасауға талпыпушылықты партия мүшелерінен жасьь руға тырыспай тұра алмайды. Бір жақсысы, партияны алдауға бағытталған түкке тұрғысыз бұл айла-шарғы іске аспайды, Советтің протоколдары, түптен келгенде, жарық көреді деп ойлауға менің дәлелім бар.
Советті басьш алған редаікция менің татулық туралы ұсынысьтмды күлкі етітт қабылдамай тастағаннан кейін мен бірден-бір адал жол — съезд шақыру деп санайты- нымды сол кюзде-ақ айттым. Азшылықтың (<оның ішін- де Плехановтың да) тактиікасын — Орталық Орган мен Советті өз (қолына ұстап, бұл орталық мекемелерді сөз жүзіңде ітүтас алғанда бүкіл партияның мүдделерін қ/ор- ғайды деп көрсетіп, ал іс жүзіндо азшылықтың мүдде- лері үшін, съезден тыс, Орталық Комитетті өзгертугө тырысушылықты — міне, мүндай тактиканы мен адал күрес деп санай алмаймын. Мен мұндай тактиканы * Бұл ең алдымен Осипов жолдасқа қатысты. Содан соң, әрине, ма.ған да қатысты, өйткені Орталық Органға кіруді ұсыну Орталық Комитеттен нетуге ұсыныс жасаумен пара-пар.


ГЛЕБОВҚА (В. А. НОСКОВҚА) ХАТ
35
жақтаушылармен еш уақытта ешқандай келісімге келге- нім жоқ және келісіімге келу мүмкін деп есюптөмеймін. Оның үстіне жаңа «Искраның» кеокіні январьдан бас- тап барынша айқындалды,— ол өсек пен ұрыс-керістің, пайымдаудағы шатасудың және оппортунистермен ымдасудың, жеке адамдардан өш алудың және алауыз- дықтарды тіміскілеп іздестірудің орталық органы болып отыр. Жаңа «Икжраның» үйірме органы екендігін, жаңа «бағыттың» органы екендігін, міне, мұны қазір жұрт- тың б'әрі, тіпті редакцияның өзі де көрііп отыр, ол әуелі «сабақтастықты» жаоқтауға ікірісіп еді, ал қазір ескі «Иокраны» үнемі жамандап отыр. Ңазір татулық тура- лы к,ай мағынада айтуға болады деген сұраіқ туады? Егер татулық деп идеялық күресті кооптациялық ұрыс- керістерден тазартуды түсінетін болсақ, онда мен бітім- ге келісуге жәие өзімнің Советте жасаған ұсынысымды қайтадан ^озғауға қазір де збден дайьгймын. Ал егер татулық деп ‘идеялық күрөсті тоқтатуды, жаңа «Искра- ның» бағытымен немесе, дүрысырақ айтқанда, оның ба- ғыт атаулыдан жұрдай кескінімен келісуді түсінетін болсақ, юнда мұндай «татулықты» принципсіз немесе екіжүзді, болмаса партия органдарына баспа қағаз деп («ымырашылдардың» бірі жаңа «Искраның» эдебиетін Druckerschwärze — баспахана бояуы,— деп атағанын- дай) қарайтын адамдар ғана ұсьгна алады. Егер өздері- нің бүкіл «принциіптік» позициясын түгелінен дерлік менің жеке басыімды кінәлауға, өздерінің «ленинизм» деп атап жүргенін ңудалауға және менімен екі арадағы алауыздыңтарды іздестіріп табуға әкеліп тіреген жаңа «Искра» редакторлары қазір мені родакцияіда кіөргілорі келетін болса, онда олар мұнысьгмен өз жазғандарына үстірт қарайтындығын, бүікіл айтысты тек «кооптация- лау үшін» ғана шығарғанын, ал енді кооіптация ойдағы- дай істелген соң өздерінің бүкіл жаңа «принциптері- иен» бас тартуға дайын екенін мойындайды. Маған келетін болсақ, онда мен көпшіліктің өз позициясын жақтаған партиялық күрестен, ұстамды бағыт жолында- ғы күрестен, үйірмешілдікке қарсы күрестен бас тарту мүмкішиілігі бар деудің өзін бойға оқіорлың деп танып қабылдамаймын. Мен көпшіліктің прмнципшіл жа;қтас-


36
В. И. ЛЕНИН
тарымен бірге бұл күреісті жүргізуді өзімнів; етене пра- вом жәые міндетім деп санаймын, ал көшпілікті жақ- таушылар Россияда көбейіп келеді. Меніңшө, бүл күрес аіпық жүргізілуге тиіс, өйткені жанжал тарихының 9/ю бөлігі қазірдің өзінде жұртқа әйгіленді, сондықтан оны бұдан былай жұрттан жасырудың қандайы болса да ұсақтыққа салынып, дағдарысты жөнсіз созғандық бо- лар өді.
Сіз менің «Искраның» қазіргі редакциясына кіруімді «көптеген комитеттер де сөзсіз тілейді» деп жазасыз. Амал не, Сіздің бұл жолы айтып ютырғаныцыз да көрі- не бекер екенін ескертуіме тура келеді. Күрестіц қазір- гі жағдайында әлі бірде-бір комитет мұндай тілек біл- дірген жоқ. Бұл тілекті Орталық Орган редакторлары- ның үйірмесі меп Орталық Комитеттің үш мүшесі ғапа білдірді, олар саяси дапалылықтьтц шыцы азшылық арқылы копшілікке, ал көпшілік арқылы азшылыққа ұрысуда деп біледі. Меи былай ойлаймыи: маған қай- сыбір саясатқұмарлардың еркімен санасудыц керегі жоқ, бүкіл партияның еркімен сапасуым керек, пар- тия өзі үшіп мұндай ерікті ресми түрде білдірудің әдісі съезд болып табылады деп белгілеген. Мен былай деп -ойлаймын: съезде белгілі бір бағыт ұстап, сол ба- ғытпен лартияның бір бөлігін алға ба-стаған жетекші өзініц қарсыластары жағына шығьгп кететін бюлса, онда ол құрметтелу, тіпті керек дссо оның сөздөріііо жұрт- тыц күлақ салу правосыныц бәріпен айрылады.
Сіздің «кептеген комитеттер» дсуіңіздіц өзінің... шын- дыққа жанаслайтындығьгна қарамастан, өте сабақ бо- ларлық жәнс белгілі мәні бар. Бұл сілтеуіңіз аз да бол- са партиялық ар-ұяттың бар екендігін, лартия тағайын- дағап қызмөт мелеімелері орталыкдардың құрамы мен бағытын кайта белгілеуге кіріскенде сол лартияның ер- кімен санасуға тиіс екенін аз да болса сезетіндіктің бар екендігін дәлелдейді. Егер Сіздің бұны түсінуіңіз өзіңіз ұстаған шатақ позицияның зардабынан кірленбеген болса, онда Сіз шынында көитеген комитеттердің шын ниетін айқын білудің съезден басқа тәсілі жоқ екенін оңай көрген болар едіңіз. Бірақ сіздің «көптеген коми- теттерге» сілтеуіңіз аз да болса партиялық ар-ұяттың


ГЛЕБОВҚА (В. А. НОСКОВҚА) ХАТ
37
сақталғанын көрсөтіп отырғаньтмен, ол сонымен бірге ұжданның таза еместігін де айдан анық дәлелдейді: Сіз- дің съезден оттан да бетер қорқатын себебіңіз — өзіңіз- дің сотқарлық саяісатыңыз бөн партия еркі арасында өрескел қайшылык, бар екендігін сезетіндігіңізден.
Сіздің келістіру к,амын ойлауыңыз екіжүзділік әрекет екендігі жайындағы менің жалпы пікірімді бірсыпыра қосымша фактілер дәлелдейді. Ортальгқ Комитеттің үш мүшесі қазір Орталық Органның «өресі биіктігіне» сүй- сіиеді, ал мартта Орталық Комитеттің дәл осы үш мү- шесі кейбір партия жазушылары (Орталық Органның қазіргі редакциясының көпшілігі) оппортунизмге бой ұрды деп өкінішпен мәлімдеме жазған болатын. Орталық Комитеттің осы үш мүшесі «татулық» туралы сөз ңыла отырып, соньгмен қатар Оңтүстік бюроны (Орталық Ко- митет агөнттерінің коллогиясын) 16 онда съезд шаі^ыру- ды жақтап үгіт жүргізуге батылы барған көпшіліктің жақтастары жүмыс істегені үшін таратып жіберді. Ор- талық Комитеттің үш мүшесі күресуші екі жақты коліс- тіру туралы айта отырып, бір жағының окілдерімен копферепция откізіп, екіиші жағын елемейді. Бүкіл пар- тияның ец көкейтесті мүдделеріне қатысы бар және құ- івия сырдың ешбір қажеті болмаса да партиядан барын- ша жасырын ұсталатын бұл жеке, қарапайым келісіім- дер партияға қапдай азғындық енгізоді десецізші! Бұл сияқты партияның сыртынан істелгеп ңылықтар бүкіл партия өміріпе ңапшама озара сепімсіздік, күдікте- нушілік енгізеді досоцізші! Бүл келісімдер жайыпда қандай лақап тарал жүргеиін бүгін бір жолдас Россия- дан маған былай деп жазады: азшылықтың ііиінеп үш бөлек топ құрыльтпты де-сөді партия ңауымы арасында; бір болігі ең алдымеп Орталық Комитетке Даи меп Троцкийді кооптациялауды талап етеді жоне бұдан өз- ге еш нәрсені мойындағысы келмейді; екінші бөлігі конференция шақыруға келіседі; үшішпі бөлігі Орта- лық Комитеттің декларациясына да қанағаттана сала- ды, ал бұл бөлігіне южнорабочийшылдар жатады (бұлар беделді орган құруды съезд жауып тастаған «Южный Рабочийді» бүркемелеп ңайта қалпына келтірудің дәл озі деп өте дұрыс ұғынады). Партия ішіндегі бұл ла-


38
В. И. ЛЕНИН
қаптардың қайсысының дұрыс екенін меи білмеймін. Бірақ азшылыіқтың әр текті топтардан құралатындығы, мәселен, Брукэр жіолдастың азшылықтың «ультиматум- дарына» және бүкіл кооптациялық ұрыс-керістерге, тегінде, мүлдем қатыспайтындығы, «Южный рабочий» тобының әжептәуір ерекше бағыты бар өкендігі, міне, мұның бәрі жұртқа әйгілі фактілер, бұл фактілермен біздің партия съезін зерттеп жүрген адамдардың бәрі таныс. Партияның сыртынан жоке топтардың мұндай ұсақ пайдакүнемшілдікке салынуында қаншалықты масқара қорлық бар екенін Сіз қалай көрмейсіз! Орта- лың Комитеттің үш мүшесінің екіжүзділігі оларға бұл сияқты оңбаған іқылықтардың бәрінен аулақ тұрған көпшілік тарапынан мейлінше сенімсіздік туғызатыны- на таңдануға бола ма? Съезд шақыруды жақтап үгіттеу- шілерді таратып жіберуден басталған «татулық» пар- тия жұртшылығының пікірін ұдайы бұрмалаудың алды деп танылатындығына таңдануға бола ма? Азшылықтьі зорлықпеп комитеттерге енгізу туралы, көпшіліктің қарарларын жарияламау туралы (Петербург және Ека- теринослав қарарлары бірнеше ай >бойы бөгеліп отыр) және т. т. және т. с. туралы Орталық Комитет пен Ор- талық Орган (демек Совет те) келісімге келеді деп кон- шіліктің ойлауына таңдануға бола ма?
Партиядағы қазіргі жағдайда менің Орталық Орган редакциясына кіруім туралы не себе-пті сөз болуы да мүмкін емес екендігін Сіз енді түсінер деп сенемін.
Сіздің мені Орталық Комитетке үш адамды коопта- циялау туралы мәселе бойьшша дауыс берудеи «тар- тынды» деген мәлімдемеңіз шынды^а жатпайды. Мен «сайлау болып өтті» деп тануға үзілді-кесілді қарсы- мын. Бұл жаңадан болған тағы бір заңсыздьщ. Орталық Комитеттің үш мүшөсі тугел мөнің наразылығымды қа- рап шығуға міндетті, міне тек осъідан кейін ғана кооп- тация туралы мәселе көтеруге тиіс. Устав бойынша кооптация бірауыздан қабылдануға тиіс; мен бұған ке- лісім бергенім жоқ. Демек, істі Советке қоймайынша болған кооптация туралы сөз болуы да мүмкін емес. Со-


ГЛЕБОВҢА (В. А. НОСКОВҢА) ХАТ
39
веттіц шешімі (егер Орталы-қ Комитеттің құрамын Ор- талық Комитеттің барлькқ мүпіелері тексергопгө дейін (лз кооиітациялау туралы мәселені Советко заңсыз түр- де қоятын болсаңыз) Совоттіц протоколдарьпмен бірге маған хабарланылуы тиіс.
Сіздіц менімен корісе алмадым деген окінішіңізге мен қосыла алмаймын. Сіздің Осипов жолдас жөніндө істе- ген қылықтарыңыздан кейін және Сіздің берілген уәде- ғе (1904 ж. 26 майдағы шарт) осындай көзқарасыңыз- дан кейін мен Сізбен бірыңғай реоми түрде және тек хат арқылы болмаса, баюқа ешқандай қатынас жасағым келмейді.
Орталық Комитеттің мүшесі Н. Ленин
Бграз т$ысі$артылып, 1904 ж. мына кітапшада басылған:
Н. Шахов. «Съезд үіигн күрес».
Женева
Ңолжазба бойъінша басылып отыр


40
Н. ШАХОВТЫҢ «СЪЕЗД ҮШІН КҮРЕС» ДЕГЕН КІТАПШАСЫНА АЛҒЫ СӨЗ
Алғы сөз
Біз оқушыға ұсынылып отырған осы кітапшада біз- дің партиямыздың жергілікті жерлерде жұмыс істеп отырған түрлі ұйымдарының партиядағы қазіргі дағда- рысқа көзіқарасын сипаттайтын документтердің мүмкін- дігінше неғұрлым толық жинағын беруге тырыстық. Бүл документтердің бірқатары «Искрада» бүрын басыл- ған текстіден, бірқатары тура қолжазбадан алынып отыр, сондықтан оқушы бұл қолжазбаларда оларды жет- кізу жағдайына байланысты кейде қателер және қалып қойған жерлер болуы мүмкіндігін ұмытпауға тиіс.
Басылып отырған документтердің мазмұны бір негіз- гі пункттің, атап айтқанда: партиялықтың үйірмешіл- діккө қарсы ікүресінің, съезд үшін күрестің төңірегінде болып отыр. Әуелі бұл партияның екінші съезі үшін, съездің шешімдерін тану және оларды адалдықпен орындау үшін күрес болды, содан кейін осы күнгі жағ- дайдан шығуда партияның бірден-бір лайықты құралы ретінде үшінші съезд үшіи күрес болды. Партияның осы күпгі орталық мекемелерінің үшінші съезге і\арсы күресіп де докумепттік деректер негізіпде мүмкін қада- рынша толығырақ көрсетуго тырыстық.
Біздің жұмысымыз документтерді хронологиялық (мүмкін болғаиынша) тәртіпке келтірумен және доку- менттер арасындағы байланысты корсету үшін мейлін- ше қысқа түсініктер берумен шектелді. Түсініктемелер беруді біз келесі әдебиетке қалдырамыз. Съезд үшін


Н. ШАХОВТЫҢ... КІТАПШАСЫНА АЛҒЫ СӨЗ
41
күрес туралы жалаң факт деректерінің өзі-ақ жағдайды айқын суреттейді, сондьщтан оларды зерттеу жұрттың бәріне және әрбір адамға біздің партия ішіндегі күрес туралы өз алдына дербес пікір түюге жәрдемдеседі.
1904 ж. 7(20) сентябръден ертерек жазылған тя „
Қолжазба боиъінша 1904 ж. мъіна кгтапшада басылған: басылып отъир
Н. Шахов. «Съезд ушгн курес».
Женева
9-том


42
EIN SCHRITT VORWÄRTS, ZWEI SCHRITTE RÜCKWÄRTS
EINE ABWEHR VON N. LENIN
Der Artikel der Genossin Rosa Luxemburg in den 42—43 Nummern der «Neue Zeit» übt eine Kritik über mein russisches Buch über die Krise in unserer Partei. Ich kann mich nicht von dem Dank, den wir unsern deutschen Genossen für ihre Aufmerksamkeit zu unserer Parteiliteratur, für ihre Versuche die deutsche Sozialdemokratie mit dieser Literatur bekannt zu machen, schulden enthalten, aber dabei bin ich genötigt, darauf aufmerksam zu machen, daß Rosa Luxemburg^ Artikel die Leser der «Neue Zeit» nicht mit meinem Buch, sondern mit etwas anderem bekannt macht. Man möge darüber an folgenden Beispielen urteilen. Gen. Luxemburg sagt z. B., daß die Auffassung, die hier (d. h. in meinem Buche) in eindringlicher und erschöpfender Weise ihren Ausdruck gefunden hat, ist die eines «rücksichtslosen Zentralismus». Gen. Luxemburg meint also, dass ich ein Organisationssystem gegen ein anderes verteidige. Das ist aber tatsächlich nicht wahr. Von der ersten Seite bis zur letzten verteidige ich die elementaren Grundsätze eines jeden Systems, einer jeden denkbaren Parteiorganisation. Mein Buch beschäftigt sich nicht mit dem Unterschiede eines Organisationssystems von einem andern, sondern mit der Frage, wie ein jegliches System in einer dem Parteibegriff nicht widersprechenden Weise eingehalten, kritisiert und korrigiert werden muß. Rosa Luxemburg sagt weiter, daß «nach seiner (Lenin’s) Auffassung das Zentralkomitee die Befugnis hat, alle Teil-


43
БІР АДЫМ ІЛГЕРІ, ЕКІ АДЫМ КЕЙІН
Н. ЛЕНИННІҢ РОЗА ЛЮКСЕМБУРГКЕ ЖАУАБЫ17
Роза Люксембург жолдастың «Die Neue Zeib-тін,18 42 және 43 номерлеріндегі масқаласы біздің партиядағы дағдарыс туралы менің жазған орысша кітабымды * сын тұрғысынан талдау болып табылады. Біздің партия- лық әдебиетке көңіл бөлгені үшін, біздің әдебиетпен герман социал-демократиясын таныстыруға талпынған- дығы үшін мен герман жолдастарға алғыс айтуға тиіс- пін, бірақ мен Роза Люксембургтің «Neue Zeit»-Teri ма- қаласы оқушыларды менің кітабыммен емес, басқа бір- демемен таныстыратындығын көрсетуге тиіспін. Бұл мынадай мысалдардап корінеді. Мысалы, Люксембург жолдас мөнің кітабымда «еш нәрсемен санаспайтын централизм» тенденциясы ашықтан-ашық және айңын көрініп тұр дейді. Сөйтіп, Люксембург жолдас мені бір ұйымдық жүйеге екінші бір жүйені қарсы қойып, жақ- тап отыр деп ойлайды. Бірақ іс жүзінде бұл олай емес. Бүкіл кітаптың ен бойында, бірінші бетінен ақырғы бе- тіне дейін, мен болуы мүмкін деген қандай да болсын партия ұйымының қандай да болсын жүйесінің қалып- ты ережелерін ңорғаймын. Менің кітабымда белгілі бір үйымдық жүйелердің арасындағы айырмашылық тура- лы мәселе емес, қайта партияның принциптеріне қайшы келмей, жүйелердіц қандайын болса да қалайша қол- дау, сынау және түзету керек екендігі туралы мәселө қаралды. Роза Люксембург бұдан соң: «оның (Ленин- иің) түсінуі бойынтпа Орталық Комитетке партияның
* Қараңыз: Шығармалар толың жинағы, 8-том, 199—442-беттер. Ред.
3*


44
В. И. ЛЕНИН
komitees der Partei zu organisieren». Das ist tatsächlich nicht wahr. Meine Auffassung in dieser Frage kann dokumentarisch durch den von mir eingebrachten Entwurf eines Parteiorganisationsstatuts bewiesen werden. In diesem Entwurf ist von dem Rechte, die Teilkomitees zu organisieren, keine Rede. Die von dem Parteitag zwecks der Ausarbeitung des Parteistatuts gewählte Kommission fügte dies Recht, ein und der Parteitag nahm den Kommissionsentwurf an. In die Kommission aber außer mir und noch einem Anhänger der Majorität waren drei Anhänger der Minorität des Parteitags gewählt, d. h. daß in der Kommission, die dem Zentralkomitee das Recht, die Teilkomitees zu organisieren, gegeben hat, hatten gerade meine Gegner die Oberhand. Gen. Rosa Luxemburg hat zwei verschiedene Tatsachen verwechselt. Erstens hat sie meinen Organisationsentwurf mit dem umgestalteten Kommissionsentwurf einerseits und mit dem vom Parteitag angenommenen Organisationsstatut anderseits verwechselt; zweitens verwechselte sie die Verteidigung eines bestimmten Antrags über einen bestimmten Paragraphen des Statuts (in dieser Verteidigung war ich keineswegs rücksichtslos, da im Plenum ich nicht gegen das Amendement, das die Kommission eingebracht hat, gestritten habe) mit der Verteidigung jener (nicht wahr echt «ultrazentralistischen»?) Thesis, daß ein Statut, das von einem Parteitag angenommen wurde, auch befolgt werden muß, bis es vom nächsten Parteitag umgeändert wird. Diese Thesis (eine echt blanquistische, wie der Leser leicht ersehen kann) wurde wirklich von mir in meinem Buch recht «rücksichtslos» verteidigt. Gen. Luxemburg sagt, daß nach meiner Auffassung «erscheint das Zentralkomitee als der einzige aktive Kern der Partei». Es ist tatsächlich unwahr. Ich habe diese Auffassung nirgends vertreten. Im Gegenteil, meine Opponenten (die Minorität des II. Parteitags) haben mich in ihren Schriften beschuldigt, daß ich nicht genügend die Unabhängigkeit, die Selbstständigkeit des Zentralkomitees in Schutz nehme, daß ich ihn viel zu sehr den im Ausland lebenden Redaktion und Parteirat unterjoche. Auf diese Beschuldigung antwortete ich in


БІР АДЫМ ІЛГЕРІ... РОЗА ЛЮКСЕМБУРГКЕ ЖАУАП
45
барлық жергілікті комитеттерін ұйьгмдастыруға өкілдік берілген»,— дейді. Расында бұл дұрыс емес. Менің бұл мәселе жешндегі пікірімді партия ұйымы уставының мен ұсынған жобасымен документ жүзінде дәлөлдеуге болады. Бұл жобада жергілікті комитеттерді үйымдас- тыру правосы туралы бірде-бір сөз жоң. Партия уста- вын әзірлеу үшін партия съезінде сайланған комиссия уставқа осы правоны енгізді, ал партия съезі комиссия- ның жоібасын бекітті. Бұл комиссияға мен және көппіі- ліктің тағы бір жақтаушысынан басқа партия съезі аз- шылығының үш өкілі сайланды, демек, Ортальщ Коми- төткө жергілікті комитеттерді ұйымдастыру правосын берген бұл комиссияда менің нақ үш қарсыласым басым болып шықты. Роза Люксембург жолдас әр түрлі екі фактіні шатастырыпты. Біріншіден, ол менің ұйымдық жобамды, бір жағынан, комиссияның өзгертілген жоба- сымен, екінші жағынан, партия съеэі қабылдаған ұйым- дық уставпен шатастырған; екіншіден, уставтың бөлгі- лі біір параграфының белгілі бір талабын қорғауды (бұл қорғауда мені еш нәрсемен санаспады деу мүлдем бе- кер, өйткені мен пленумда комиссия енгізген түзетуге ңарсы болғаным жоқ) партия съезі кдбылдаған устав келесі съезд өзгерткенге дейін жүзеге асырылуға тиіс дейтін тезисті жақтаумен (шын мәнісінде «әсіре центра- листік» емес пе?) шатастырған. Мен бұл тезисті (мұ- ның «нағыз бланкистік» екенін оқушының оңай бай- ңауына болады) өз кітабымда, расында да «еш нәрсемен санаспастан» қорғадым. Люксембург жолдас, менің пі- кірімше, «Орталық Комитет партияның бірден-бір бел- сенді ұйтқысы болып табылады» дейді. Шынында бұл бекер. Мен еш уақытта да мұндай пікірді жаңтаған емеспін. Ңайта, менің оппоненттерім (партияның II съезінің азшылығы) өздерінің жазғандарында мені Орталык, Комитеттің тәуелсіздігін, дербестігін жеткілік- ті қолдамайды және оны шетелдегі Орталық Орган ре- дакциясы мен партия Советіне тым бағындырып жібер- ді деп кінәлаған болатын. Бұл кінәлауға мел өз кіта-


4G
В. И. ЛЕНИН
meinem Buch, daß, als die Parteimajorität die Oberhand im Parteirat hatte, sie niemals den Versuch machte, in die Selbstständigkeit des Zentralkomitees einzugreifen; das geschah aber sogleich, wie der Parteirat zum Kampfmittel der Alinorität wurde. Gen. Rosa Luxemburg sagt, daß es in der Sozialdemokratie Rußlands keine Frage über die Notwendigkeit einer einheitlichen Partei existiert und daß der ganze Streit sich nur um das Maß einer Zentralisation dreht. Das ist tatsächlich nicht wahr. Hätte Gen. Luxemburg sich die Mühe gegeben, die Resolutionen der vielen Lokalkomitees der Partei, die die Majorität bilden, kennen zu lernen, so hätte sie leicht einsehen können (das tritt übrigens auch klar aus meinem Buch hervor), daß der Streit bei uns hauptsächlich darüber geführt wird, ob das Zentralkomitee und das Zentralorgan die Richtung der Majorität des Parteitags vertreten sollen, oder nicht. Über diese ultrazentralistische und rein blanquistische Forderung spricht die werte Genossin kein Wort, sie zieht es vor, gegen die mechanische Unterwerfung eines Teils dem Ganzen, gegen den Kadavergehorsam, gegen die blinde Unterordnung und dergleichen Schreckensgespenste zu deklamieren. Ich bin sehr der Gen. Luxemburg für die Auseinandersetzung des tiefgeistreichen Gedankens, daß der Kadavergehorsam sehr für die Partei schädlich ist, dankbar, aber ich möchte doch wissen, hält es die Genossin für normal, kann sie es zulassen, hat sie je in irgend welcher Partei es gesehen, daß in den Zentralbehörden, die sich Parteibehörden nennen wollen, die Minorität des Parteitags dominieren könnte? Die Gen. Rosa Luxemburg unterschiebt mir geradezu den Gedanken, daß alle Vorbedingungen zur Durchführung einer großen und äußerst zentralisierten Arbeiterpartei in Rußland bereits vorhanden sind. Wieder eine tatsächliche Unwahrheit. Nirgends in meinem Buche habe ich diesen Gedanken ausgesprochen, geschweige vertreten. Etwas anders lautete und lautet die von mir vertretene These: ich bestand nämlich darauf, daß alle Vorbedingungen bereits vorhanden sind, um die Beschlüsse der Partei-


БІР АДЫМ ІЛГЕРІ... РОЗА ЛЮКСЕМБУРГКЕ ЖАУАП 47
бымда былай деп жауап бергенмін: партия көпшілігі партия Сов>етіыде басым болған кезде ол Орталық Коми- теттің дербестігіне шек ңоюға еш уақытта тырыспа- ған болатын; біраң партия Сов-еті азшылыіқтың қолын- дағы күрес құральтна айналысымен-атқ осындай шек қоюшылыққа әрөкет жасалды. Роза Люксембург жол« дас былай дейді: біртұтас партияның қажет екендігі жөніндө россияльщ социал-демократияда ешқандай кү- мән жоң, барлық талас ортальщтандырудың көп-азды- ғы туралы мәселенің төңірегінде больш отыр. Шынын- да бұл дұрыс емес. Егер де Люксембург жолдас партия- ның көпшілігі болып отырған толып жатқан жергілікті партия комитеттерінің қарарларьимен танысуға еңбек- тенген болса, онда ол таластың біэде, көбінесе, Орта- лық Комитет пен Орталык, Орган партия съезі копшілі- гінің бағытын білдіругө тиіс пе немесе тиіс емес пе де- ген мәселе туралы болғандығын (бұл менің кітабымнан ерекше айк,ын көрініп отыр) оңай түсінген болар еді. Бұл «әсіре централистік» және «нағыз бланкистік» 19 та- лап туралы құрметті жолдас бірауыз сөз айтпайды, ол бөлшектің бүтінге бет алды бағына беруіне қарсы, құл- шыльщпен бас иіошілікке қарсы және т. с. сұмдықтарға қарсы тіл безеуді артық кереді. Ңұлшылықпен бас июшілік партия үшін қатерлі дейтін терең мағыналы идеяны түсіндіргені үшін мен Лкжсембург жолдаси,а көп алғыс айтамын, бірақ менің мынаны білгім келөді: өзін партиялық орган деп атайтын орталық органдарда партия съезінің азшылығы басым болуын ол жолдас дұ- рыс деп санай ма екен, мұның болуына ризалық бере ме екен, мұны қай партияда көрді екен? Роза Люксем- бург жолдас маған Россияда үлкен және барынша орта- лықтандырылған жұмысшы партиясын ңұру үшін бар- лық алғы шарттар қазірдің өзінде бар деген пікірді та- ңады. Расына келгенде бұл да бекер. Мен кітабымның бірде-бір жерінде бұл пікірді қорғамағандығым былай тұрсын, керек десе ондай пікірді айтқаным да жоқ. Ме- пің ұсынған тезисім мұнан басқа пікірді білдірді және білдіреді де. Атап айтқанда, мен партия съезі шешімде- рінің танылуы үшін қазірдің өзінде барлык, алғы шарт-


48
В. И. ЛЕНИН
tags anzuerkennen, und daß es schon die Zeit vorbei sei, ein Parteikollegium durch ein Privatzirkel zu ersetzen. Ich brachte die Beweise ein, daß gewisse Akademiker in unserer Partei ihre Unkonsequenz und Unstandhaftigkeit offenbarten und daß sie gar kein Recht hatten, ihre Disziplinlosigkeit in den Schuh der russischen Proletarier zu schieben. Die Arbeiter Rußlands haben schon oft bei den verschiedenen Gelegenheiten sich für das Befolgen der Parteitagsbeschlüsse ausgesprochen. Es ist geradezu lächerlich, wenn die Gen. Luxemburg eine dahingehende Äußerung für eine «optimistische» erklärt (sollte es nicht eher für «pessimistisch» gelten), ohne dabei ein einzelnes Sterbewörtchen darüber zu verlieren, welche tatsächliche Grundlage meiner Äußerung sei. Gen. Luxemburg sagt, ich verherrliche die erzieherische Wirkung einer Fabrik. Das ist nicht wahr. Nicht ich, sondern mein Gegner behauptete, daß ich mir die Partei als eine Fabrik vorstelle. Ich lachte meinen Gegner tüchtig aus und wies aus den Worten des Gegners nach, daß er zwei verschiedene Seiten der Fabrikdisziplin verwechsele, wie das auch leider mit der Genossin R. Luxemburg der Fall ist *.
Gen. Luxemburg sagt, daß ich meinen Standpunkt vielleicht scharfsinniger gekennzeichnet habe, als es irgend einer meiner Opponenten tun könnte, als ich meinen «revolutionären Sozialdemokraten», als einen mit der Organisation der klassenbewussten Arbeiter verbundenen Jakobiner definierte. Wieder eine tatsächliche Unwahrheit. Nicht ich, sondern P. Axelrod sprach zuerst vom Jakobinismus. Axelrod war der erste, der unsere Parteinuancen mit denen aus der Zeit der großen Revolution verglichen hat. Ich bemerkte bloß, daß dieser Vergleich nur in dem Sinne zulässig sei, daß die Teilung der modernen Sozialdemokratie auf die revolutionäre und opportunistische im gewissen Sinne der Teilung auf die Montagnard’en und Girondisten entspricht. Einen solchen Vergleich tat recht oft die vom Parteitag, anerkannte alte «Iskra». Gerade diese Teilung anerkennend, * Vergleiche die russische Broschüre: «Unsere Mißverständnisse» den Artikel «Rosa Luxemburg contra Karl Marx».


БІР АДЫМ ІЛГ£РІ... РОЗА ЛЮКСЕМБУРГКЕ ЖАУАП
49
тар бар және партия коллегиясын жөке үйірмемен ал- мастыруға болатын уақыт әлдеқашан өтті, деп баса көр- сеткен болатынмын. Біздің партиядағы кейбір акаде- миктер өздерінің дәйексіз және тұрақсыз екендігін көр- сеткендігіне және олардың өз тәртіпсіздігш орыс пролетарларына жабуға ешбір правосы жоқтығына меп дәлелдер келтіргенмін. Орыс жұмысшылары партия съезінің қаулыларып орындауды жақтайтынын түрлі жағдайларда сан рет білдірген болатын. Люксембург жолдастың мұндай пікірді «оптимистік» деп (оны мұ- нан да гөрі «пессимистік» деп есептеу керек емес пе екен) жариялауы және сонымен бірге менің қағидам- ның нақты негізі туралы бірде-бір ауыз сөз айтпауы тіпті адам күлерлік. Люксембург жолдас мені фабрика- ның тәрбиелік маңызын тым дәріптейді дегеиді айтады. Бұл жалған сөз. Мен емес, менің ңарсыласым, мені пар- тияны фабрика сияқты деп түсінеді, деп айтқан бола- тын. Мен оны барынша мазақ етіп, оның фабрикалық тәртіптің түрліше екі жағын шатастырып отырғанды- ғын оның өз сөзімен дәлелдегенмін, амал не, Р. Люк- сембург жолдас та осылай шатастырып отыр *.
Люксембург жолдас революцияшыл социал-демократ- қа таптық санасы бар жұмысшылар ұйымымен байла- нысты якобиншіл деп аньгқтама беруім арқылы мені өз көзқарасыма ңарсыластарымның қайсысынан гөрі болса да өткір сипаттама берді дейді. Іс жүзінде бұл да теріс. Якобиншілдік туралы алғаш рет сөз қылған мен смес, П. Аксельрод болатын. Біздің партияльщ топтарымызды ұлы француз революңиясы кезіндегі топтармен алғаш салыстырған Акоельрод. Мен мұндай салыстыру қазіргі социал-демократияның революцияшыл және олпорту- нистік больш бөлінуін белгілі бір дәрежеде монтаньяр- лар және жирондистер 20 болып жіктелуге сай келеді де- ген мағынада ғана мүмкін деп ескерткіенмін. Партия съезі таныған ескі «Иокра»21 осындай салыстыруды жиі келтіріп отыратын. Ескі «Иокра» нақ осындай бө- * Ңараңыз: «Біздің түсініспеушіліктеріміз» деген орысша кітап- піада «Роза Люксембург Карл Маркске қарсы» деген мақала.


50
В. И. ЛЕНИН
kämpfte die alte «Iskra» mit dem opportunistischen Zweig unserer Partei, mit der Richtung der «Rabotschee Djelo». Rosa Luxemburg verwechselt hier das Verhältnis zwischen zwei revolutionären Richtungen des XVIII. und XX. Jahrhunderts mit der Identifizierung dieser Richtungen selbst. Wenn ich z. B. sage, daß das Verhältnis zwischen der «Jungfrau» und dem «Kleinen Scheidegg» dem Verhältnisse zwischen 4-und 2-stöckigen Häusern entspricht, so heißt es doch nicht, daß ich ein 4 stockiges Haus mit der «Jungfrau» identifiziere. Gen. Luxemburg hat völlig die tatsächliche Analyse der verschiedenen Richtungen unserer Partei außer Acht gelassen. Und gerade dieser Analyse, die sich auf die Protokolle unseres Parteitags fußt, widme ich die größere Hälfte meines Buches, und in der Einleitung mache ich darauf besonders aufmerksam. Rosa Luxemburg will über die jetzige Lage unserer Partei sprechen und ignoriert dabei vollständig unsern Parteitag, der eigentlich den echten Grundstein unserer Partei gelegt hat. Es muss als ein gewagtes Unternehmen angesehen werden! Ein um so mehr gewagtes Unternehmen, da ich hundertmal in meinem Buch darauf hinweise, daß meine Gegner unsern Parteitag ignorieren und eben darum alle ihre Behauptungen jeder tatsächlichen Grundlagen berauben.
Gerade diesen Grundfehler begeht auch die Gen. Luxemburg. Sie wiederholt nackte Worte, ohne sich zu bemühen, ihren konkreten Sinn zu begreifen. Sie rückt Schreckensgespenste vor, ohne die reale Lage des Streites kennen zu lernen. Sie schiebt mir Gemeinplätze, allgemeine Prinzipien, allgemeine Erwägungen, absolute Wahrheiten zu und sucht die relativen Wahrheiten, die sich auf scharfbestimmte Tatsachen beziehen und mit denen allein ich operiere, totzuschweigen. Und sie klagt noch über Schablone. Sie beruft sich dabei auf Marx’s Dialektik. Und gerade der Artikel der geehrtenf Genossin enthält ausschließlich erdichtete Schablone, gerade ihr Artikel widerspricht dem Abc der Dialektik. Dies Abc besagt, daß es keine abstrakte Wahrheit gibt, die Wahrheit ist immer konkret. Gen. Rosa Luxemburg ignoriert


БІР АДЫМ ІЛГЕРІ... РОЗА ЛЮКСЕМБУРГКЕ ЖАУАГІ
51
луді мойындай отьгрып, біздің партияның опиортунистік ңанатына қарсы, «Рабочее Делоның» бағытына қарсы күресті. Роза Люксембург бұл арада XVIII—XX ғасыр- лардағы революциялық екі бағыттың арацатысын осы бағыттардың өздерін бірдей салаушыльвқпен шатасты- рады. Мәоелен, егер мен Кішкен-е Шайдегті Юнгфрау- мен салыстыру екі қабат үйді төрт қабат үймен салыс- тырғанмен бірдей дейтін болсам, бұл менің төрт қабат үйді Юнгфраумен бірдей дегенім болып шықпайды. Біз- дің партияның әр түрлі бағыттарына дұрыстап талдау жасау Люксембург жолдастың назарынан тыс қалған. Ал мен өз кітабымның жартысынан көбін наң осы тал- дауға арнадым, бұл талдау біздің партия съезінің прото- колдарьша негізделген, ал кіріспеде мен бұған ерекше назар аударамын. Роза Люксембург біздің партияның қазіргі жағдайы туралы айтқысы келеді де, партиямыз- дың шын мәнісінде негізін қалаған біздің партия съезін мүлдем елемойді. Мүны қатерлі ңадам деп тану керек! Мұның әсіресе қатерлі болатын себебі — мен өз кіта- бымда жүздеген рет көрсеткенімдей, менің қарсыласта- рым біздің партия съезін елемейді, сондыңтан да олар- дың барлық тұжырымдарында ешқандай нақты негіз жоқ.
Роза Люксембург жолдас та дәл осындай өте зор қате жіберіп отыр. Ол тек жалаң сөздерді ғана қайталайды, олардыц нақты мағынасын анықтауға еңбектенбейді. Ол таластың шын негізін зерттеместен, түрлі жаманшы- лыңтарды айтып ңорқытады. Ол маған жалпылама- лыцты, жалпыға мәлім принциптер мен пікірлерді, аб- солютті ақиқаттарды таңады да, нақты айқын факті- лергө негізделген және мен бірыңғай қолданатып относительді ақиқаттар жайында үндемеуге тырысады. Сөйте тұрып, ол бір сарындылыққа назаланып, сонымеп бірге Маркстің диалектикасына сүйенуге шақырады. Ал шындығында ойдан шығарылған нағыз бір сарындылыд ңұрметті жолдастың дәл өз мақаласында болып отыр, нақ оның өз маңаласы диалектиканың әліппесіне қай- шы келеді. Бұл әліппе ешқаядай дерексіз аоқиңат бол- майды, ақіщат ңашан да надты болады деп дәлелдейді.


52
В. И. ЛЕНИН
majestätisch die konkreten Tatsachen unseres Parteikampfs und deklamiert großmütig über Fragen, die unmöglich ernst diskutiert werden können. Ich führe noch ein letztes Beispiel aus dem zweiten Artikel der Gen. Luxemburg an. Sie zitiert meine Worte darüber, daß die oder jene Fassung eines Organisationsstatuts als ein mehr oder weniger scharfes Kampfmittel gegen den Opportunismus dienen kann. Über welche Fassungen sprach ich in meinem Buch und sprachen wir alle auf dem Parteitag, darüber sagt Rosa Luxemburg kein Wort. Welche Polemik auf dem Parteitag geführt wurde, gegen wen rückte ich meine Grundsätze vor, das geht die Genossin gar nichts an. Dagegen geruht sie, mir eine ganze Vorlesung über den Opportunismus... in den parla- mentärischen Ländern vorzuhalten!! Aber die besondere, spezifische Artung des Opportunismus, die Nuancen, die er bei uns in Rußland angenommen hat und mit denen ich mich in meinem Buch beschäftige, darüber finden wir kein Wort in dem Artikel der Genossin. Die Schlußfolgerung aller dieser hochgeistreichen Auseinandersetzungen ist die: «Das Parteistatut soll nicht etwa (?? verstehe, wer kann) eine Waffe zur Abwehr des Opportunismus sein, sondern bloß ein äußeres Machtmittel zur Ausübung des massgebenden Einflußes der tatsächlich vorhandenen revolutionärproletarischen Majorität der Partei». Sehr richtig. Aber wie gestaltete sich die tatsächlich vorhandene Majorität unserer Partei, darüber schweigt Rosa Luxemburg, und gerade darüber spreche ich in meinem Buch. Sie schweigt auch darüber, welchen Einfluß ich und Plechanoff mit diesem äussern Machtmittel verteidigt haben. Ich kann nur hinzufügen, daß ich niemals und nirgends über einen solchen Unsinn, wie das Parteistatut eine Waffe «an sich», sprach.
Die richtigste Antwort, auf eine solche Art und Weise meine Ansichten zu erläutern, wäre, die konkreten Tatsachen unseres Parteikampfs wiederzugeben. Da wird einem jeden klar, wie hübsch solche abstrakten Gemein-


БІР АДЫМ ІЛГЕРІ... РОЗА ЛЮКСЕМБУРГКЕ ЖАУАП
53
Роза Люксембург жолдас біздің партиялық күрестің нақты фактілерін менмендікпен елемей, шынідап талңы- лануы мүмкін емес мәселелер туралы көңілі түсе тіл безеуге салынады. Мен Люксембург жолдастың екінші мақаласынан соңғы бір мысал келті-рейін. Ол менің үйымдык, уставтың белгілі бір редакциясы опиортунизм- ге қарсы күрестің аздыжөпті өткір құралы бола ала- ды * деген сөздерімді цитатқа алады. Мен өзімнің кіта- бымда және біз бәріміз съезде қандай тұжырымдар туралы айттық, міне, бұл жайлы Роза Люксембург бір- де-бір сөз айтпайды. Партия съезінде мен қандай айтыс жүргіздім, мен езімнің қағидаларымды кімге қарсы ұсындым, міне, бүларды ол жолдас мүлдем қюзғамайды. Мұның орнына ол маған парламентаризм елдеріндегі... оппортунизм туралы бүтіндей бір лекция оқып, рақым етеді!! Бірақ оппортунизмнің бүкіл ерекше, айрықша түрлері туралы, оның біздің Россияда орын алған және менің кітабымда сөз болған сиіпаттары туралы,— бұл ту- ралы біз оның мақаласынан бірде-бір сөз таба алмай- мыз. Осы, барынша өткір тілді пайымдаулардан шыга- тын қорытынды мынадай: «Партия уставы өзінен-өзі (?? шамасы келген адам түсініп көрсін) оппортунизмге тойтарыс бөрудің қайдағы бір қаруы болмауға тиіс, партияның нақты өмір сүріп отырған революцияшыл- пролетарлық көшпілігінің басшыльщ ьіқпалын жүргізе- тін қуатты сыртқы құрал ғана болуға тиіс». Өте дұрыс. Бірақ біздің партияның нақты өмір сүріп отырған көпшілігі қалай құрылды, міне, бұл туралы Роза Люк- сембург үндемейді, ал мен өзімнің кітабымда нақ осы туралы айтамын. Сонымен қатар ол осы қуатты сыртқы құралдың көмегімен Плеханов екеуміз қандай ықпалды қорғағандығымыз туралы да үндөмейді. Менің тек бұ- ған қосарым: партияның уставы «өзінен-өзі» қару бо- лып табылады дейтін мағынасыздықты мен еш уақытта және еш жерде айтқаным жоқ.
Менің көзгқарастарымды бұл сияқты тәсілмен түсінді- руге ең дұрыс жауап біздің шартиялык, күрестің нақты фактілерін баяндау болар еді. Сонда нақты фактілер Люксембург жолдастың жалпылама сөздері мен бір са- * Қараңыз: Шығармалар толық жинағы, 8-том. 278-6ет. Ред.


54
В. И. ЛЕНИН
platze und Schablone der Gen. Luxemburg mit den konkreten Tatsachen kontrastieren.
Unsere Partei wurde im Frühling 1898 in Rußland auf dem Kongreß der Vertreter einiger russischen Organisationen gegründet. Die Partei wurde die Sozialdemokratische Arbeiterpartei Rußlands genannt, als Zentralorgan der Partei wurde die «Rabotschaja Gaseta» (Arbeiterzeitung) ernannt; der Verein der russischen Sozialdemokraten im Auslande wurde zum ausländischen Vertreter der Partei. Sehr bald nach dem Parteitag wurde das Zentralkomitee der Partei von der Polizei verhaftet. Die «Rabotschaja Gaseta» mußte nach der zweiten Nummer zu erscheinen aufhören. Die ganze Partei wurde zum formlosen Konglomerat der Lokalorganisationen (die Komitees genannt wurden). Das einzige Bindemittel, das diese Lokalkomitees vereinigte, war das ideale, rein geistige Bündnis. Es mußte notwendig wieder die Periode des Auseinandergehens, hin und her Schwankens und Spaltungen eintreten. Die Gebildeten, die ein viel größeres Prozent unserer Arbeiterpartei im Vergleich zu den westeuropäischen Parteien ausmachen, begeisterten sich für den Marxismus, wie für eine neue Mode. Diese Begeisterung hat sehr bald dem sklavischen Niederbeugen vor der bürgerlichen Kritik Marx’s einerseits und der rein professionalen Arbeiterbewegung (Streikismus- Oekonomismus) anderseits Platz gemacht. Das Auseinandergehen des intellektuell-opportunistischen und proletarisch-revolutionären Richtungen brachte zur Spaltung des ausländischen «Vereins». Die Zeitung «Rabotschaja Mysl» (Arbeitergedanke) und die ausländische Zeitschrift «Rabotschee Djelo» (Arbeitersache) (die letzte etwas schwächer) vertraten den Standpunkt des Oeko- nomismus, erniedrigten den politischen Kampf, verneinten die Elemente einer bürgerlichen Demokratie in Rußland. Die «legalen» Kritiker von Marx, die Herren Struve, Tugan-Baranowsky, Bulgakoff, Berdjajeff u. a. m. gingen ganz nach rechts über. Nirgends in Europa finden wir, daß das Bernsteinjanertum so rasch zu seinem logischen Ende, zur Bildung einer liberalen Fraktion


БІР АДЫМ ІЛГЕРІ... РОЗА ЛЮКСЕМБУРГКЕ ЖАУАП
55
рынды абстракцияларына қаншалықты қатты қайшы келетіндігі әркімге де анық болады.
Біздің партия 1898 жылы көктемде Россияда бірнеше орыс ұйымдары өкілдерінің съезінде құрылды 22. Пар- тия Роооияның социал-деміократиялық жұмысшы пар- тиясы деп аталды. «Рабочая Газета» 23 Орталык, Орган болып белгіленді; «Шетелдегі орыс социал-демократта- рының одағы»24 партияның шетелдегі өкілі болды. Съезден кейін көп ұзамай партияның Орталық Комите- ті тұтқынға алынды. «Рабочая Газета» екінші номері- нен кейін шықпай қалды. Бүкіл партия жергілікті партия ұйымдарынан (комитет деп аталатындардан) қы- рьщ құрау болып құралған бейнесіз бір нәрсеге айнал- ды. Бұл жергілікті комитеттерді біріктірген бірден-бір байланыс идеялық, таза рухани байланыс болды. Келіс- пеушіліктер, ауытқушылыд, жікке бөлінушілік дәуірі сөзсіз тууға тиіс еді. Батыс европалық партияларға қа- рағанда біздің партияның құрамында проценттік үлес салмағы анағұрльгм басым интеллигенттер марксизммен әуестенуді жаңа сәнге айналдырды. Көп ұзамай-ақ бұл әуестенушілік, бір жағынан, Марксті буржуазиялық тұрғыдан сынауға құлшылықпен бас июшілікке; екінші жағынан, жұмысшылардың таза кәсіптік қозғалысына (стачкизм—«экономизм») орын берді. Интеллигенттік- оппортунистік және пролетарлық-революциялық бағыт- тардьщ келіспеушілігі шетелдік «Одақтың» жікке болі- нуіне әкеп соқты. «Рабочая Мысль» газеті мен шетелдік «Рабочее Дело» 25 журналы (бұл соңғысы біраз бәсең- деу) «экономизмнің» ниетін білдірушілер болды, саяси күрестің маңызын түсірді, Россиядағы буржуазиялық дөмократия элементтерін жоққа шығарды. Маркстің «жария» сынаушылары Струве, Туган-Барановский, Булгаков, Б-ердяев және басда мырзалар үзілді-кесілді оңға ойысты. Бернштейншілдіітң26 өзінің логикалық адырғы шегіне, либералдызқ фракцияны құруға біздің Россиядағыдай өте тез жеткен жағдайды біз Европаньщ


56
В. И. ЛЕНИН
gelangte, wie es bei uns in Rußland der Fall war. Bei uns fing Hr. Struve im Namen des Bernsteinjanertum mit der «Kritik» an und endete mit der Bildung einer liberalen Zeitschrift «Oswoboschdenie», liberalen im europäischen Sinne dieses Wortes. Die aus dem ausländischen Verein ausgetretenen Plechanoff und seine Freunde wurden von den Gründern der «Iskra» und «Saria» unterstützt. Diese zwei Zeitschriften führten (darüber hat sogar Gen. Rosa Luxemburg etwas gehört) eine «dreijährige glänzende Kampagne» gegen den opportunistischen Flügel der Partei, eine Kampagne der sozialdemokratischen «Montagne» gegen die sozialdemokratische «Gironde» (das ist der Ausdruck der alten «Iskra»), einen Feldzug gegen «Rabotschee Djelo» (Gen. Kritschewsky, Akimoff, Martinoff u. A.), gegen den jüdischen «Bund», gegen die russischen Organisationen, die sich für diese Richtung begeisterten (da kommen zuerst die Petersburger sogen. Arbeiterorganisation und das Komitee von Woronesch in Bezug).
Es wurde immer mehr und mehr klar, dass das rein ideale Bündnis zwischen den Komitees schon ungenügend sei. Immer dringlicher äußerte sich das Bedürfnis, eine tatsächlich geschlossene Partei zu bilden, das heißt, das zu vollführen, was im Jahre 1898 nur angedeutet wurde. Endlich zum Schluß des Jahres 1902 bildete sich ein Organisationskomitee, das sich die Aufgabe machte, den II. Parteitag zusammenzurufen. In dieses Organisationskomitee, das hauptsächlich von der russischen Organisation der «Iskra» gegründet wurde, trat auch ein Vertreter des jüdischen «Bundes» ein. Im Herbst 1903 kam endlich der zweite Parteitag zustande; er endete einerseits mit der formellen Einigung der Partei, anderseits mit der Spaltung auf die «Majorität» und die «Minorität». Diese letzte Teilung existierte nicht vor dem Parteitag. Nur die detaillierte Analyse des Kampfes auf dem Parteitag kann diese Teilung erklären. Leider weichen die Anhänger der Minorität (inklusive Gen. Luxemburg) dieser Analyse ängstlich aus.


БІР АДЫМ ІЛГЕРІ... РОЗА ЛЮКСЕМБУРГКЕ ЖАУАП
57
басқа еіпбір жерінен таба алмаймыз. Бізде Струве мыр- за бөрнштейншілдік үшін «сынаудан» бастап, «Освобо- ждение» 27 дейтін либералдық, либералдык, болғанда бұл сөздің европальтқ мағынасында, журнал ұйыімдастыру- мен аяңтады. Шетелдік «Одақтан» шыкдан Плеханов пен оның достары «И-скра» мен «Заряның» 28 негізін қа- лаушылар тарапынан -қолдау тапты. Бұл екі журнал (тіпті Роза Лкжсембург жолдас та бұл туралы бірдеме- лер естіген) партияның оппортунистік қанатына қарсы «үш жылдық тамаша науқан» жүргізді, социал-демо- кратиялық «Рораның» социал-демократиялық «Жирон- даға» (бұл ұғым ескі «Искранікі») ңарсы науқанын, «Рабочее Делоға» (Кричевский, Акимов, Мартынов және басқа жолдастарға) қарсы, еврей Бундына ңар- сы29, бұл бағытпен жігерленген орыс ұйымдарына қар- сы (ең алдымеи Петербургтік «Жұмысшы ұйымы» 30 дейтінге және Воронеж комитетіне 31 қарсы) науқан жүргізді.
Комитеттердің арасында бір ғана таза идеялық бай- ланыстьщ болуы жеткіліксіз екендігі барған сайын ай- ңын бола берді. Шын мәнінде топтасқан партия құру- дың, яғни 1898 жылы белгіленіп қана қойылғанды орындаудың қажет екендігі барған сайын анық сезіле бастады. Ақы-рьгнда, 1902 жылдың аяғында партияның II съезін 32 шадыруды өзіне міндет етіп қойған Ұйым- дастыру комитеті ңүрылды. Негізінен «Искраның» орыс ұйымы құрған бұл Ұйымдастыру комитетіне еврей Бундының өкілі де кірді. 1903 жылы күзде, ақы- рында, II съезд болды, бұл съезд, бір жағынан, пар- тияны формальды біріктірумен, екінші жағынан, оның «көпшілі-к» және «азшылық» болып бөлінуімен аяқтал- ды. Партия съөзінө дөйін мұндай бөліпу болған жоқ. Партия съезінде болған күрескө егжей-тегжейлі талдау жасау ғана бүл бөлінудің мәнісін түсіндіре алады. Амал не, азшыльщты жа^таушылар (мұның ішінде Люксем- бург жолдас та бар) мұндай талдау жасаудап жалтақ- тап бас тартады.


58
В. И. ЛЕНИІІ
In meinem Buch, das so eigentümlich von der Gen. Luxemburg den deutschen Lesern wiedergegeben ist, widme ich mehr als 100 Seiten einer durchgehender Forschung der Parteitagsprotokolle (die in einem ca 400 S. starken Buch abgedruckt sind). Diese Analyse zwang mich, die Delegierten oder besser gesagt die Stimmen (wir hatten Delegierte mit einer oder zwei Stimmen) in vier Grundgruppen zu teilen: 1) Die Iskristen (Anhänger der Richtung der alten «Iskra») der Majorität — 24 Stimmen, 2) die Iskristen der Minorität — 9 Stimmen, 3) das Zentrum (spottweise auch Sumpf genannt) — 10 Stimmen und endlich 4) Antiiskristen — 8 Stimmen, im Ganzen 51 Stimmen. Ich analysiere die Beteiligung dieser Gruppenn bei allen Abstimmungen, die auf dem Parteitag vorgenommen wurden, und beweise, daß bei allen Fragen (des Programms, der Taktik und der Organisation) der Parteitag eine Arena des Kampfes der Iskristen gegen die Antiiskristen bei den verschiedenen Schwankungen des Sumpfes bildete. Einem jeden, der nur ein wenig mit der Geschichte unserer Partei vertraut ist, muß es klar sein, daß es auch anders nicht sein konnte. Aber alle Anhänger der Minorität (inklusive R. Luxemburg) schließen bescheiden ihre Augen vor diesem Kampf zu. Warum? Denn gerade dieser Kampf veraugen- scheinlicht die Grundfalschheit der jetzigen politischen Lage der Minorität. Während des ganzen Kampfs auf dem Parteitag in Dutzenden Fragen, in Dutzenden Abstimmungen kämpften die Iskristen gegen die Antiiskristen und den Sumpf, der nur so entschiedener sich auf die Seite der Antiiskristen stellte, je konkreter die debatierte Frage war, je positiver sie die Grundfassung der sozialdemokratischen Arbeit bestimmte, je realer sie die ständigen Pläne der alten «Iskra» ins Leben zu rufen suchte. Die Antiiskristen (besonders Gen. Akimoff und der immer mit ihm stimmende Delegierte der Petersburger Arbeiterorganisation Gen. Brücker, fast immer Gen. Martinoff und 5 Delegierte des jüdischen «Bundes») verneinten die Anerkennung der Richtung der alten «Iskra». Sie verteidigten die alten Privatorganisationen, stimmten gegen ihre Unterwerfung der Partei,


БІР АДЫМ ІЛГЕРІ... РОЗА ЛЮКСЕМБУРГКЕ ЖАУАП
59
Люксембург жолдас неміс оқушыларына осыншалық ерекше түрде ұсынған кітабымда мен 100 беттен арты- ғын съездің протоколдарын (400 бетке жуьщ бір том болады) мұқият қарап, талдап шығуға арнадым. Мені бұл талдау делегаттарды, немесе дұрысын аитқанда дауыстарды (бізде бір немеоө екі дауысы бар делегат- тар болды) негізгі төрт топқіа бөлуге мәжбүр етті: 1) көпшілік искрашылдар (ескі «Искра» бағытын жақ- таушылар) — 24 дауыс, 2) азшылық искрашылдар — 9 дауыс, 3) центр (мазақ ретінде «батпақ» деп те аталатын) — 10 дауыс және, ақырында, 4) антиискра- шылдар — 8 дауыс, барлығы 51 дауыс. Мея осы топ- тардың партия съезінде болған барлыц дауысқа қоюға ңатысуына талдау жасап, барлық мәіселелер (лрограм- ма, тактика және ұйьім мәселелері) бойыніпа партия ст>езі ігскрашылдардың антиискрашылдарға қарсы күре- сінің майданы болғандығын дәлелдеймін, бұл күресте «батпақ» әр жаққа ауытқып отырды. Біздің партия та- рихымен аз да болса таныстығы бар адамның қай-қай- сысына болса да бұдан басқаша болуы мүмкін еместігі анық болуға тиіс. Бірақ азшыльщты жақтаушылардың бәрі (мұның ішінде Р. Люксембург те бар) бұл күресті мүләйімсіп көрмеген болады. Неге? Азшылыоқтың қазір- гі саяси жағдайының барынша жалғандығьш нак, осы күрес анықтайды. Партия съезіндегі осы күрестің өн бойында ондаған мәселелер бойынша ондаған рет да- уыоңа салғанда искрашылдар антииокрашылдарға және «батпаққа» қарсы күресті; талқылаяған мәселе неғұр- лым нақты болған сайын, ол мәселе социал-демократия- лық жұмыстың негізгі мәнін неғұрлым дұрыс анықта- ған сайын, ескі «Искраның» мызғымас жоспарларын жүзегө асыруға негұрлым шындап ұмтылған сайын «батпақ» антиискрашылдардың жағына соғұрлым батыл шығып отырды. Антиискрашылдар (әсіресе Акимов жолдас және қашан да мұнымен бірыңғай болған петер- бургтік «Жұмысшы ұйымьгның» депутаты Брукэр жол- дас, әрдайым дерлік Мартынов жолдас және еврей Бун- дыпың 5 делөгаты) ес-кі «Иокраньщ» бағытын тануға ңарсы болды. Олар ескі жеке ұйымдарды қорғады, бұл ұйымдардың партияға бағынуына, бұлардың партиямен


60
В. И. ЛЕНИН
gegen ihren Zusammenschluß mit der Partei (der Inzident mit dem Organisationskomitee, die Auflösung der Gruppe des «Südarbeiters», der wichtigsten Gruppe des Sumpfes u. s. w.). Sie kämpften gegen den zentralistisch formulierten Organisationsstatut (14. Sitzung des Parteitags) und beschuldigten damals alle Iskristen, daß sie ein «organisiertes Mißvertrauen», ein «Ausnahmegesetz» und dergleichen Schreckgespenster einführen wollen. Damals lachten darüber alle Iskristen ohne Ausnahme, jetzt nimmt merkwürdiger Weise die Gen. Rosa Luxemburg diese Gespenster für etwas Ernstes an. In der großen Mehrzahl der Fragen siegten die Iskristen;sie überwiegten auf dem Parteitag, wie es auch leicht aus den erwähnten Zahlenangaben zu ersehen ist. Aber während der zweiten Hälfte der Sitzungen, als es weniger prinzipielle Fragen zu lösen war, siegten die Antiiskristen, da mit ihnen einige Iskristen stimmten. So geschah es z. B. in der Frage über die Gleichberechtigkeit aller Sprachen in unserem Programm, bei welcher Frage es den Antiiskristen beinahe gelang, die Programmkommission zu stürzen und uns in der Frage der Programmfassung zu besiegen. So geschah es auch in der Frage über den ersten Paragraphen des Statuts, als die Antiiskristen und der Sumpf die Fassung Martoffs durchgeführt haben. Nach dieser Fassung gelten als Parteimitglieder nicht nur die Mitglieder einer Parteiorganisation (eine solche Fassung verteidigten ich und Plechanoff), sondern auch alle Personen, die unter der Kontrolle einer Parteiorganisation arbeiten *.
So geschah es auch in der Frage über die Wahl in das Zentralkomitee und die Redaktion des Zentralorgans. Die zusammengeschlossene Majorität bildeten 24 Iskristen; sie führten die schon lange vorher geplante Erneu- * Gen. Kautsky sprach sich für die Fassung Martoffs aus er stellte sich dabei auf den Standpunkt der Zweckmäßigkeit. Erstens wurde auf unserem Parteitage dieser Punkt nicht vom Standpunkt der Zweckmässigkeit, sondern vom Standpunkt der Prinzipien beurteilt. So wurde diese Frage von Axelrod gestellt. Zweitens irrt sich Gen. Kautsky, wenn er meint, daß bei den russischen Polizeiverhältnissen so ein wesentlicher Unterschied zwischen der Angehörigkeit zu einer Parteiorganisation und bloßer Arbeit unter der Kontrolle einer solchen Organisation existiert. Drittens ist es besonders irreführend die jetzige Lage in Rußland mit der Lage Deutschlands unter dem Ausnahmegesetz zu vergleichen.


БІР АДЫМ ІЛГЕРІ... РОЗА ЛЮКСЕМБУРГКЕ ЖАУАП
61
қосылуына қарсы дауыс берді (Үйымдастыру комитеті- мен33 болған жанжал, «батпаоқтың» ең маңызды тобы болған «Южный рабочий» тобын таратып жіберу жәие т. т.). Олар централизм рухында жасалған ұйымдық ус- тавқа қарсы күресті (съездің 14чмәжілісі), сөйтіп ол кезде барлыц исжрашылдарды «ұйьшдасоқан сенімсіз- дік», «ерекше заң» және басца да сұмдықтарды енгізге- лі отыр деп айыптады, Ол кезде барлыц искрашылдар түгелдей мұны мазак, етіп күлген болатын; енді Роза Люксембург жолдастың бұл ойдан шығарылғанның бә- рін қазір шын көруі ғажап. Мәселелердің басым көпші- лігінде искрашылдар жеңді; олар съезде басым болды, мұны жоғарыда айтылған цифр мәліметтері айқын көр- сетеді. Бірақ съезд мәжілістерінің өкініпі жартьгсында, принциптілігі кемірек мәселелер шешілген кезде, анти- искрашылдар жеңді,— кейбір искрашылдар олармен бірге дауыс берді. Мәселен, біздің программамыздағы барльщ тілдердің тең праволылығы туралы мәселе жа- йында осылай болды; бұл мәселе бойынша антиискра- шылдар программа комиссиясын талқандап, өз тұжыры- мын өткізді деуге болады. Сондай-ақ уставтың бірінші параграфы туралы мәселе бойывша да осылай болды, мұнда антиискрашылдар «батпақпен» бірігіп, Мартов- тың тұжырымын өткізді. Бұл редакция бойынша партия мүшесі больгп партия ұйымының мүшесі ғана саналып қоймай (мұндай редакцияиы Плеханов екеуміз жақта- дық), сонымен қатар партия ұйымының бақылауымен жұмыс істейтін адамдардың бәрі де саналады *.
Ортальгқ Комитетті жә<не Орталық Органның редак- циясын сайлау туралы мәселе бойынша да дәл осындай болды. 24 искрашыл топтасқан көпшілік болып құрыл- ды; олар редакцияны жаңартудың көптеи-ақ ойланған * Каутский жолдас Мартовтың редакциясын жадтайтындығын біл- дірді, ол мұнда тиімділік көзңараста болды. Біріншіден, бұл пункт біздің партия съезінде тиімділік көзқарас тұрғысынан емес, принцип- тік көзқарас тұрғысынан талқыланды. Мәселені дәл осы түрде Ак- сельрод қойған болатын. Екіншіден, егер Каутский жолдас орыстың полициялық тәртібі тұсында партия ұйымы қатарында болу мен мұн- дай ұйымның бақылауымен жай жұмыс істеудің арасында үлкен айырмашылық бар деп ойлайтын болса, онда ол қателеседі. Үшінші- ден, Россиядағы қазіргі жағдайды Германиядағы социалистер туралы ерекше заңның 34 әсерімен болып отырған жағдаймен салыстыру барын- піа қате.


62
В. И. ЛЕНИН
erung der Redaktion durch; von den sechs früheren Redakteuren wurden drei gewählt; die Minorität bildeten 9 Iskristen, 10 Alitglieder des Zentrums und 1 Antiiskrist (die übrigen 7 Antiiskristen, die Vertreter des jüdischen «Bundes» und des «Rabotschee Djelo» verließen schon früher den Parteitag). Diese Minorität war so mit der Wahl unzufrieden, daß sie beschloß, sich von den übrigen Wahlen fernzuhalten. Gen. Kautsky hatte vollkommen recht, als er in der Tatsache der Erneuerung der Redaktion den Hauptgrund des darauffolgenden Kampfes sah. Aber seine Ansicht, daß ich (sic!) drei Genossen aus der Redaktion «ausgeschlossen» habe, ist nur durch seine vollständige Unkenntnis unsers Parteitags zu erklären. Erstens ist doch eine Nicht-Wahl noch lange kein Ausschluß, und ich hatte auf dem Parteitage gewiß kein Recht, jemanden auszuschliessen, zweitens scheint Gen. Kautsky nicht einmal zu ahnen, daß die Tatsache einer Koalition der Antiiskristen, des Zentrums und eines kleinen Teils der Anhänger der «Iskra» auch eine politische Bedeutung hatte und nicht ohne Einfluß auf das Wahlergebnis bleiben konnte. Wer nicht die Augen vor dem, was auf unserem Parteitag geschah, schließen will, der muß einsehen, dass unsere neue Teilung auf die Minorität und Majorität nur als eine Variierung der alten Teilung auf die proletarisch-revolutionäre und intellektuell-opportunistische Flügel unserer Partei erscheine. Das ist eine Tatsache, die sich weder weginterpretieren, noch weglachen läßt.
Leider w’urde nach dem Parteitag die prinzipielle Bedeutung dieser Scheidung durch ein Kooptationsgezänk getrübt. Die Minorität wollte nämlich nicht unter der Kontrolle der Zentralbehörden arbeiten, falls drei alte Redakteure nicht wieder kooptiert werden. Zwei Monate dauerte dieser Kampf. Als Kampfmittel dienten Boykot und Desorganisierung der Partei. 12 Komitees (aus den 14, die sich darüber geäußert haben) verurteilten scharf diese Kampfmittel. Die Minorität weigerte sich sogar, unsern (von mir und Plechanoff ausgehenden) Vorschlag anzunehmen und ihren Standpunkt auf den Seiten der «Iskra» zu besprechen. Auf dem Kongreß der


БІР АДЫМ ІЛГЕРІ... РОЗА ЛЮКСЕМБУРГКЕ ЖАУАП 63
жоспарын өткізді: бұрынғы алты редактордың үшеуі сайланды; азшылыққа 9 искрашыл, центрдің 10 мүшесі және 1 антиискрашыл кірді (қалғандары — 7 антииск- рашыл, еврей Бундының және «Рабоче-е Делоның» өкіл- дері — съезден бұдан бұрын кетіп қалған болатын). Бұл азшылықтың сайлауға наразы болғандығы соиша- лық, ол қалған сайлауларға қатыспауға ұйғарды. Каут- ский жолдастың бұдан кейінгі күрестің басты себебін редакцияны жаңарту фактісінен көруі өте дұрыс. Бірақ оның редакциядан үш жолдасты мен (sic!) «шығарды» деп білуі оның тек біздің съезбен мүлдем таныс еместі- гінен болып отыр. Біріншіден, сайламай қою тіпті де шығарып тастау емес қой жәнө съезде менің біреуді шығарып тастауға, әрине, правом болған жоқ, ал екін- шіден, антиискрашылдардың, центрдің және «Искраны» жақтаушылардың кішкене бір бөлігінің коалиция жасау фактісінің де саяси маңызы болғандығын және оның сайлаудың нәтижесіне әсер етпей қала алмағандығын Каутский жолдас сезбейтін де сияқты. Біздің съезде болған жағдайға көзжұмбайлыққа салынбай, дұрыс ңа- рағысы келген адам біздің азшыльгқ жәнө көпшілік бо- лып жаңадан бөлінуіміз партиямыздың пролетарлық- револкщияшыл жанө интеллигенттік-оппортунистік қа- наттары болып бұрынғы бөлінуінің тек варианты ғана болып табылатындығьш түсінуге тиіс. Бұл ешқандай түсініктемелермен д-е, ешқандай мазақтаумен де елемей кетуге болмайтын факт.
Амал не, съезден кейін бұл жікке бөлінудің принцип- ті маңызы кооптация туралы мәселе жөніндегі ұрыс-оке- рістермен былғанды. Атап айтқанда, егер ескі үш ре- дактор қайтадан коіоптацііяланбайтын болса, азшылық орталық мекемелердің бақылауымен жүмьтс істегісі кел- меді. Бұл күрес екі айға созылды. Күрестің құралы партияға бойкот жасау жәнө партияға іріткі салу бол- ды. Күрестің бұл тәсілдерін 12 комитет (бұл мәселе бо- йынша пікірін айтқан 14 комитеттің ішінөін) ңатты айьыгтады. Азтпылық керек десе біздің (мені мсн Пле- хановтан шьгқңан) ұсынысымызды қабылдаудан да жә- не өз көзқарасын «Искра» бетінде жариялаудан да бас


64
В. И. ЛЕНИН
ausländischen Liga kam es so weit, daß die Mitglieder der Zentralorgane mit persönlichen Beleidigungen, Hetzerei und Geschimpf (Selbstherrscher, Bürokraten, Gendarmen, Lügner etc. etc.) überhäuft wurden. Sie wurden beschuldigt, daß sie die individuelle Initiative unterdrücken, Kadavergehorsam, blinde Unterordnung etc. einführen wollen. Die Versuche Plechanoffs, solch eine Kampfweise der Minorität als eine anarchistische zu kennzeichnen, konnten nicht ihr Ziel erreichen. Nach diesem Kongreß trat Plechanoff mit seinem epochemachenden, gegen mich geschriebenen Artikel «Was man nicht tun darf» (in № 52 der «Iskra»). In diesem Artikel sagte er, daß der Kampf mit dem Revisionismus nicht notwendig einen Kampf gegen die Revisionisten bedeute; es war für jeden klar, daß er dabei an unsere Minorität dachte. Er sagte weiter, daß der individualistische Anarchismus, der so tief in dem russischen Revolutionär steckt, bisweilen nicht bekämpft werden soll; einige Zugeständnisse seien bisweilen ein besseres Mittel zu seiner Unterwerfung und zur Vermeidung einer Spaltung. Ich trat aus der Redaktion aus, da ich diese Ansicht nicht teilen konnte, und die Redakteure aus der Minorität wurden kooptiert. Darauf folgte der Kampf um die Kooptation in das Zentralkomitee. Mein Vorschlag, Frieden zu schliessen mit der Bedingung, daß die Minorität das Zentralorgan, die Majorität das Zentralkomitee behält, wurde abgewiesen. Der Kampf wurde weiter geführt, man kämpfte «prinzipiell» gegen den Bürokratismus, Ultrazentralismus, Formalismus, Jakobinismus, Schweizerjanismus (ich nämlich wurde russischer Schweizer genannt) und andere Schreckgespenster. Ich lachte alle diese Beschuldigungen in meinem Buch aus und bemerkte, daß es entweder bloß ein einfaches Kooptationsgezänk sei, oder (wenn es bedingt als «Prinzipien» anerkannt werden darf) nichts anders als opportunistische, girondistische Phrasen sei. Die heutige Minorität wiederholt nur das, was Gen. Akimoff und andere anerkannte Opportunisten auf unserem Parteitag gegen den Zentralismus aller Anhänger der alten «Iskra» sagten.


БІР АДЫМ ТЛГЕРІ... РОЗА ЛЮКСЕМБУРГКЕ ЖАУАІІ
65
тартты. Шетелдік лиганың съезінде іс насырға шауып, орталық органдардың мүшелерін балағаттап, сөгуге (озбырлар, бюрократтар, жандармдар, өтірікшілер және т. т.) дейін барды. Оларды адамның жеке басыныц ини- циативасьгна жол бермөді және сөзсіз бас июшілік пен бет алды бағынушылықты және т .т. енгізгісі келді деп кінәлады. Плехановтың азшылықтың мұндай күрес әді- сін анархлялық әдіс деп бағалауға тырысуы мақсатқа жеткізе алмады. Бұл съезден кейін Плехаиов өзінің маған қарсы бағытталған және бір дәуірге татырлық әйгілі «Не істемеу керек» («Июкраның» 52-номерінде) деген маңаласын жазды. Бұл маі^алада ол рөвизионизм- ге қарсы күрестің ңалай да ревизионистерге қарсы кү- рес болуы шарт емес дегенді айтты; оның бұл арада біздің азшылықты айтып отырғандығы жұрттың бәрінө де анық еді. Ол бұдан соң: орыс революционерінде сон- шама терең орныққан анархиялық дарашылдықпен кү- ресудің кейде қажеті жоқ; ояы бағындырып, жікке бө- лінуді болғызбау үшін кейде біраз икемділік жасау ең жақсы амал болып табылады деді. Ме-н редакциядан шьщтым, өйткені мұндай көзтқар-асқа ңосыла алмадым, содан кейін азшылыіқтың редакторлары кооптациялан- ды. Бұдан соң Орталық Комитетке кооптация жасау жо- лындағы күрес басталды. Азшылықтың қолында Орта- льгқ Органды, көпшіліктің қолында Орталық Комитетті қалдыру шартымен татуласу жөніндегі менің ұсынысым ңабылданбады. Күрес тоқтамай жүре берді, «принцип- ті түрде» бюрократизмге, әсірө цөнтрализмге, форма- лиэмге, якобинішілдісЕже, швейцершілдікке (нақ мені орыс Швейцері деп атаған болатьтн) және басқадай сұмдьтқтарға ңарсы күресті. Мен өзімнің кітабымда осы айыптаулардың бәрін мазақ етіп, бұл не жай ғана кооп- тациялық ұрысжеріс, нө (егер бұл шартты түрде «принциптер» деп танылуға тиісті болса) оппортунистік, жирондистіік сылдыр сөз, одан басқа ештемө ем-ес еке- нін айттым. Ңазіргі азшылық біздің съезде ескі «Искра- ның» барлық жақтаушылары қорғаған централизмге қарсы Акимов жолдастың жәнө басқа да әйгілі оппорту- нистердің айткдндарын ғана қайталайды.


66
В. И. ЛЕНИН
Die russischen Komitees waren gegen diese Verwandlung des Zentralorgans in ein Organ eines Privatzirkels, Organ des Kooptationsgezänks und des Parteiklatschs empört. Mehrere Resolutionen der strengsten Verurteilung wurden angenommen. Nur die schon erwähnte s. g. «Arbeiterorganisation von Petersburg» und das Komitee von Woronjesch (beide Anhänger der Richtung des Gen. Akimoff) sprachen ihre prinzipielle Zufriedenheit mit der Richtung der neuen «Iskra» aus. Die Stimmen, welche die Einberufung des dritten Parteitags forderten, wurden immer zahlreicher.
Der Leser, der sich die Mühe nehmen wird, die Urquellen unseres Parteikampfs kennen zu lernen, wird, leicht begreifen, daß die Äußerungen der Gen. Rosa Luxemburg über den Ultrazentralismus, über die Notwendigkeit einer stufenweisen Zentralisation u. a. m. konkret und praktisch ein Spott über unsern Parteitag sind, abstrakt und theoretisch (wenn es hier von einer Theorie die Rede sein kann) nichts, als eine Verflachung des Marxismus, als Mißbrauch der wirklich Marx’schen Dialektik etc. sind.
Die letzte Phase unseres Parteikampfs wird dadurch gekennzeichnet, daß die Mitglieder der Majorität teilweise aus dem Zentralkomitee ausgeschlossen sind, teilweise kaltgemacht, zum Nul degradiert. (Das geschah dank den Veränderungen des Bestandes des Zentralkomitees etc.). Der Parteirat (der nach der Kooptation der alten Redakteure auch in die Hände der Minorität kam) und das jetzige Zentralkomitee verurteilen jede Agitation für die Einberufung des III. Parteitags und treten auf den Weg der persönlichen Abmachungen und Verhandlungen mit einigen Mitgliedern der Minorität. Die Organisationen, die wie z. B. das Kollegium der Agenten (Vertrauensleute) des Zentralkomitees sich ein solches Verbrechen erlauben, für die Einberufung des Parteitags zu agitieren, wurden ausgelöst. Der Kampf des Parteirats und des neuen Zentralkomitees gegen die Einberufung des dritten Parteitags wurde auf der ganzen Linie proklamiert. Die Majorität antwortete auf diese Proklamierung mit der Losung: «Nieder mit dem Bonapartis-


БІР АДЫМ ІЛГЕРІ... РОЗА ЛЮКСЕМБУРГКЕ ЖАУАП
67
Орталық Органның жеке үйірменің органына, кооп- тациялық ұрысжерістер мен партиялық өсектердің ор- ганына айналуына орыс комитеттері ыза болды. Көпте- ген қарарлар шығарылып, бұларда қатты сөгістер ай- тылды. Тек, біз атап өткен петербургтік «Жұмысшы ұйымы» мен Воронеж комитеті (Аким-ов жолдастың ба- ғытын жақтаушылар) ғана жаңа «Ижраның» бағыты жөнінде өздерінің принципті турде қанағаттанғандығын білдірді. III съездің шақырылуын талаи еткен дауыс- тар барған сайыи көбөйе берді.
Біздің партиялық күрестің алға-шқы ’ түп негіздерін зерттеумен еңбектөиген окушы Роза Люксембург жол- дастың «әсірө централизм» туралы, біртіндеп орталық- тандыру ңажеттігі туралы және т. с. айтқан пікірлері нақты түрде және іс жүзінде біздің съезді мазақ еткен- дік, ал абстрактілі жәнө теориялық тұрғыдан алғанда (егер бұл арада теориялық туралы айтуға болса) маркс- измді тікелей бүрмалағандық, Маркстің шын мәнісінде- гі диалекти-каісының өңін айналдырғандық жәнө т. т. бо- льтп табылатындығын оңай түсінеді.
Біздің партиялық күрестің ақырғы кезеңінде көпшь лік мүшелерінің бір-сыпырасы Орталық Комитеттен шы- ғарылды, бірсьшырасы ешқандай жұімысқа араласты- рылмады, істен шеттетілді. (Бұл Орталың Комитеттің ңұрамында өзгеріс 35 жасау және т. т. нәтижесінде бол- ды.) Партия Советі (ескі редакторларды кооптацияла- ғаннаи кейін бұл да азшылықтың қолына көпгті) мен қазіргі Ортальщ Комитет III съезд шаоқыру жолындағы үгіттің қандайын болса.да теріс деп есептеп, азшылық- тың кейбір мүшелерімен жекө келісімдер жасауға және келіс сөздер жүргізуге көшті. Мысалы, Орталық Коми- тет агенттерінің (екілдерінің) коллегиялары сияқты, съезд шаңыру жолында үгіт жүргізіп, қылмыс істеугө барған ұйымдар таратылып жіберілді36. Партия Советі мен жаңа Орталық Комитеттің III съезді шаңыруға қарсы күресі барлык, бағыттарда бірдей жүргізіліп отьгр. Бұған көпшілік: «Бонапартизм жойылсын!» (көпшілік- тің атынан сөйлейтін Галөрка жолдастың кітапшасы осылай деп аталған) деген ұранмен жауап берді. Съезд


В. И. ЛЕНІІН
mus!» (so lautet der Titel einer Broschüre des Gen. Ga- lerka, der in Namen der Majorität spricht). Es mehren sich die Resolutionen, welche die Parteibehörden, die gegen die Einberufung des Parteitags zu kämpfen sich erlauben, als parteiwidrig und bonapartistisch erklären. Wie heuchlerisch das Gerede der Minorität gegen den Ultrazentralismus, für die Autonomie war, kann leicht daraus ersehen werden, daß ein neuer Verlag der Majorität, den ich mit einem Genossen angefangen habe (wo die erwähnte Broschüre des Gen. Galerka und einige andere veröffentlicht sind), als außer der Partei stehender erklärt wurde. Der neue Verlag gibt der Majorität, da die Seiten der «Iskra» für sie so gut wie geschlossen sind, die einzige Möglichkeit, ihre Ansichten zu propagieren. Und doch oder, besser gesagt, eben darum faßte der Parteirat den ebenerwähnten Beschluß aus dem rein formellen Grunde, daß unser Verlag von keiner Parteiorganisation autorisiert worden ist.
Es braucht nicht erwähnt zu werden, wie stark die positive Arbeit vernachlässigt, wie stark die Prestige der Sozialdemokratie gefallen sind, wie stark die ganze Partei durch dieses Niederwerfen aller Beschlüsse, aller Wahlen des II. Parteitags, durch diesen Kampf, den die Parteibehörden, die der Partei Rechenschaft schuldig sind, gegen die Einberufung des III. Parteitags führen, demoralisiert ist.
1904 Ж. 2(15)
сентябръден кеіигрек жазылған
Бгргншг рет 1930 ж. Ленинніц XV жинағында басылған
Белггсгз бгреудіц цолъшен кошгрілгеті және В. И. Ленин Туарап шъп$і$ан ъолжазба бойынша басылып отыр


БІР АДЫМ ІЛГЕРІ... РОЗА ЛЮКСЕМБУРГКЕ ЖАУАП 69
ша^ыруға қарсы күрес жургізіп отырған партия меке- мелерін антипартияльщ, ботапартисгік деп жариялай- тын қарарлардың саны көбейө берді. Азшыльгқтың әсі- ре централизмге қарсы және автономияны жақтаған барлық сөэдерінің қаншалықты екіжүэділікпен айтыл- ғандығы мынадан-ақ айқын көрінеді: көшпіліктің мен және тағы бір жолдас құрған жаңа баспасы (Галерка жолдастың жоғарыда корсетілген кітапшасы және бас- ңа кейбір туындылар осында басылды) партиядан тьгс- кары деп жарияланды. Жаңа баспа көпшілжке өз көз- қарастарын насихаттауға бірден-бір мүмкіндік береді, өйткені оған «Искраның» бетінен орын жоқ деуге болады. Міне, осыған қарамастан, немесе дұрысырақ айтқанда, нак осылай болғандықтан партия Советі біз- дің баспамызға бірде-бір партия ұйымы өкілдік берген жоқ деген таза формальды сылтаумен жоғарыда атал- ған қаулыны шығарды.
Ңазіргі кезде тиіімді жұмыстың қаншалықты ескеру- сіз қалып қойғандығы туралы, социал-демократияның беделінің қаніпалықты орасан төмендегені туралы, бү- кіл партияның қашпалыіқты мьтқтап ңожырағандығы туралы айтып жатудың қажеті де жоқ, яеге десеңіз II съездің барлық шешімдері, барлық сайлаулары жоққа шығарылды, сонымен қатар партия алдында жауапты партия мекемелерінің III съезді шақыруға қарсы жүр- гізіп отырған күресінің салдарынан да осылай болыи отыр.
Бгргншг рет 1930 ж. Лениннгц XV жинағында басылған
Немгс тглгнеп аударылған


70
КӨПШІЛІК КОМИТЕТТЕРІ БЮРОСЫНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ ТУРАЛЫ ХАБАР 37
ЖОБА
Партиядағы дағдарыс шексіз созылып отыр және оны шешу барған сайын қиындай түсуде. Көпшілікті жақ- таушылар дағдарыстың себептері және одан шығудың жолдары жөнінде өз қөзқарастарыи баспасөз бетінде талай рет баяндады. Бірсыпыра комитеттер де (Одес- са, Екатеринослав, Николаев, Рига, Петербург, Москва комитеттері және Кавказ одағы), 19-дың декларациясы да 38, көпіпіліктің шетелдегі өкілдері де қуаттаған 22- нің мәлімдемесі * көпшіліктің программасын толық жә- не дәл баяндады. Дағдарыстың барысымен азды-көпті таныс адамның және партияның намысы мен абыройын азды-көпті қадірлейтін адамның ңаидайына болса да бұдан шығу үшін партия съезінен басқа ешбір жолдың жоқ екендігі әлдеқашан айқын болды. Бірақ енді Ор- талық Комитеттің бір бөлегінің жаңа декларациясы, партия Советінің жаңа шешімдері партиядағы алауыз- дықты бұрынғыдан да шиелешстіріп отыр. Орталық Комитеттің азшылық жағына шыққан мүшелері Орта- лық Комитеттің көпшілік жағында қалған мүшелерінің праволарын барынша өрескел бұзудан тартынбады. Жа- ңа Орталық Комитет бітім жариялады, мұның өзінде көпшілікпен есептеспегені былай тұрсын, қайта оны мүлдем елемеді, сөйтіп тек бір ғана азшылықпен келі- сімге келді, онда да жеке түрдө құпия келісті. Кімде- кім шын бітімді тілейтін болса, ол ең алдымөн барлық
Қараңыз: осы том, 13—22-беттер. Ред.


[71
В. И. Ленинніц «Көпшілік Комитеттері Бюросының құрылуы туралы хабар» деген қолжазбасыныц бірінші беті.— 1904 ж.
Нішгоейтглген


КӨШПІЛІК КОМИТЕТТЕРІ БІОРОСЫНЫҢ ҚҮРЫЛУЫ... 73
күресушілерді, дауласушылар меп иаразыларды жиііа- ған болар еді, ал мұндай бас ңосу партия съезі болып табылады. Ал, татулық туралы айта тұрып, съезден ңорқу, келістірмек бола тұрып, сопымен бірге III съез- де азшылықтың жеңіліп қалу мүмкіндігі салдарынан жікке бөліну болады деп үрейлепдіру — бұл екіжүзді- лік жасағандық, бұл орыс партия қызметкерлерін шет- елдік үйірмепің ырқына зорлап копдіргендік, бұл коп- шілікке түгелдей опасыздық жасауды татулықтыц сыпайы ұраиымен дәріптегепдік болып табылады. Тату- лық үшін деп жаңа Орталық Комитет съезд шақыруды тілеген ұйымдарды таратып отыр. Татулық үшін деп жаңа Орталық Комитет копшіліктің бастырып піығар- ған әдебиетін партиялық емес деп жариялап, оны комитеттерге жеткізуден бас тартады. Татулың үшін деп жаңа Орталық Комитет партия Советінің піешім- деріне былық енгізеді; партия Советінің іс-әрекеті әлі тексерілмегеп және тағылатын айыпты дәлелдеу жо- піпде тіпті түк істелмегеи жолдастардыц «алдагапы» туралы баспасоз бетіпде мәлімдеме жасауга батылы барган. Партия Советі партияпың қоғамдық пікірін жәпе оііың қарарын қазір тура қолдап жасап отыр, ко- митеттердің қарарларын тексеруді съезд шақыру идея- сына көріне қарсы Орталық Комитетке тапсырып отыр: комитеттердің бұл қарарларына күдік туғызады, олардың жариялануын кешіктіреді, дауыстарды теріс есептейді, мандаттарды жарамсыз деп жариялайды, съездің правосын иемденеді, «периферияны» жергілікті комитеттерге қарсы қойып, тиімді жүмысқа іріткі сала- ды. Ал оныц бер жағыпда, Орталық Комитет пеп Орта- лық Орган күштері съезге қарсы күреске жұмсалып жатқапдықтап жалпы партиялық тиімді жұмыс та тоқ- тап тұр.
Кошпіліктіц комитеттері меп ұйымдарыпа съсзді жақтап күресу үшіп, партияпыц орталық мекемелері деп аталатын, іс жүзінде партияпы тура ңорлап отыр- ған мекемелерге қарсы күресу үшін бірлесіп ұйымда- судан басқа ештеме қалмай отыр. Біз бастама көтере- міз: Одесса, Екатерипослав, Николаев, Рига, Петербург жәпе Москва комитеттерінің инициативасы және келі- 4 9-том


74
В. И. ЛЕНІІН
сімі бойынша Көншілік Комитеттері Бюросын құрыи, осьшдай ұйымдасудың бастамасын жасап отырмыз.
Біздің ұран — үйірмешілдікке қарсы партиялың күрес жүргізу, бұралаңға, шатасушылыңқа және рабо- че-делошылдыққа қайтып оралуға қарсы ұстамды рево- люцияльщ бағыттың күресі, пролетарлық ұйым меп тәртіп жолында іріткі салушыларға қарсы күрсс жүр- гізу.
Біздің таяудағы міпдеттсріміз — Россияда және шот- елде копшілікті идеялық және ұйымдық жағыпап топ- тастыру, копшіліктің (Бонч-Бруевич және Ленин жол- дастар шетелде бастаған) баспасын жан-жақты қолдау жәпе дамыту, біздің орталық мекемелердің бонапар- тизмімеп күресу, III съезді шақыру жөніндегі шара- лардың дұрыстығын бақылау, редакция мен жаца Ор- талық Комитет агеиттері іріткі салып отырған комитет- тердің тиімді жұмысыпа комоктесу.
Копшілік Комитеттері Б ю р о с ы
Бюромеп Россиядағы копшілік комптеттері арқылы жәпе шетелдегі Бопч-Бруевич пеп Леітппнің баспасы арқылы байлапыс жасауға болады.
1904 ж. 20 октябръден (2 ноябръден)
ертерек жазылгсін
Бгріншг per 1940 ж. «Нролетарская Ңолжазба бойыніиа
Революция» журналыныц басылып отыр
2-померг'нде бас.ылған


75
ЖАРАМСАҚ ЛИБЕРАЛ
Тарықсақ, шьш қолғабыс жәрдем етер, Бірақ бұгап қай жашіың сбі жстер, Тек, тәңірім, Струвемеи істес қылма, Жарамсақ Струве — жаудан бетер!
Струве мырзаның «Освобождение» журналының соң- ғы номерінде (№57) мынадай ғибратты сөздер басылды:
«Россия социал-демократиялық жұмысшы партиясы деп ата- латын партияпың ішіндсгі жіктслу процесі жаңа кезеңге көшті. ІІагыз цептралистердің («ленипшілдер», «табандылар», «боль- шсвистср») табан тірер жері қалмай барады, ал олардың қарсыластарыпыц позициясы барғап сайын—ең болмағанда шет- елдік «колонпяларда» нығая түсіп отыр. «Мепыиевистер» (мартовшылдар) барлың жорде дерлік үстем болып, барған сайын коптеген партия органдарын оз қолдарына алып отыр, ал «большевистердеп» топтар, жеке адамдар бөліпіп шығуда, олар азшылықтың «платформасын» біржолата қабылдаған жоқ, алай- да олармен күрескісі де келмейді жәие осы кезге дейін аласұрғап партия ішінде татулық орпатуға тырысады. Лайықсыз арпалыс- ты біржола тыюды тілейтін «ымырашылдар» сахпаға шыға бас- тадьт, ойткепі бұл арпалыста адамдар басқаларды ұғыну былай тұрсын, тіпті оздеріп де түсінудеи қалды. Бұл «ымьтрашылдар- дың» пайда болуы ымырасыз цептралистерді «партияпыц екін- ші съезі копшілігіпің припциптік позициясыи қорғауға арнал- ғап содиал-демократиялық партия әдебистіп басып шығару ар- қылы» (В. Боич-Брусвич пеи Н. Лсшіиніц мәлімдемслері.) пікір айтуға мәжбүр етіп отыр. Біздің алдымызда осы жаңа баспа- ның үш кітапшасы жатыр: 1) Партияга. Женева, 1904. 16 бет. Бағасы 20 сант., 15 пф. 2) Галерка. Бонапартизм жойылсын! Женева, 1904. 23 бет. Бағасы 25 сант., 20 пф. 3) Галерка жзне Рядовой. Біздің түсініспеушіліктеріміз. Женева, 1904. Бағасы 50 сапт., 40 пф. Бұл үш кітаппіаның басты мазмұиы «көпшілікке» қарсы жүргізіліп отырған «меньшевистік» күрестіц піынында да оиша мінс.із емес кейбір әдісторін сын тұрғысынан баяидау және партиялық егесті реттеу үшіп үшіііші съезді шақырудың мүмкіидігі былай тұрсын, тіпті оның қажет екендігі туралы тө- зисті қорғау болып отыр.
4*


76
В. И. ЛЕНИН
Формалъды түрде, партиялық адалдық тұрғысынан алғанда, пеғұрлым байсалды позицияда тұрып, «большевистер» істің мә- нісі жөнінен өздеріиің қарсыластарынан кем түсуде. Істің шын мәнінде, меньитевистер «болыпевистерге» қарағанда цазір не- ғұрлым өміршең әрі қабілеттірек нәрсені қорғап отыр. Бірақ амал не, осы қорғау ісі біраз немесе, дұрысырақ айтқанда, мүл- дем дөрекі тәсілдермен жүргізіледі, көп жағдайда көріне әдеп- сіздікке жол беруге дейін барады. Соңғы кезде «Искрада» шық- қан сансыз көп мақалалар және Н. Троцкийдің: Біздің саяси міндеттеріміз (Тактикалық және ұйымдық мәселслер.) дегеи кітапшасы, Женева, 1904. 107 бет. Бағасы 75 сант., осындай дөре- кілік қорғаудың мысалы бола алады. Бұл кітапшаның бір ерек- шелігі — онда сылдыр сөзге көп орын берілген, бірақ, ол деген- мен де кейбір идеяларды өте әділдікпен өзінің қорғауына ала- ды; бұл идеялармен социал-демократиялық әдебиетке зейін салушылар Акимов, Мартынов, Кричевский мырзалардың және басқа «экономистер» деп аталатындардың жазбаларынан-ақ та- ныс. Тек, амал не, автор кей жерлерінде соңғылардың көзқара- сьш келемежге айналдырып жібереді».
Партиямыздың кемістіктері жөнінде ңаншалықты та- балаушылық бар десеңізші мұнда! Бірақ либерал өзі- нің саяси табиғатынан социал-демократияның әлсіре- уін және ыдырауып табаламай отыра алмайды.
Мұнда азшылықтың акимовтық көзқарастарыныц мәніне терец ойлапып, сезіпген тілектестік қапшалық- ты көп! Бірақ, шыидығыпда, орыс либерализмінің омір- шеңдіғіне, идеялық өміршецдігіпе бірден-бір үміт со- циал-демократиялық оппортунизмнің өміршеңдігіиде бо- лып отырғап жоқ па?
Жаңа «Искраньщ» өзіи жақтаушыларға дегепде жо- лы болмай отыр.
Плехаиовтыц сол кездегі «Не істсмеу керек» дсген бір дәуірге татырлық әйгілі мақаласын еске түсіріціз. Ңулықтың жәпе жеке бастыц икемге келушілігіпің осы саясаты ңапдай шебер ойластырылған және біздің дип- ломат аңқаулықпен қалай опық жеген десеңізші. Дә- йекті оппортунист, Струве мырза, жаңа «Искрадағы» «айрықша бет бұрысты» қалай дұрыс байқаған. Ескі және жаңа «Искрапың» арасындағы «тұңғиықты» енді жаңа «Искра» басшыларының өздері де мойындап отыр.
«Искраның» 65-иомерінде «Акимов ешкімге де қор- қынышты емес, онымен енді тіпті бақшадағы торғай-


ЖАРАМСАҚ ЛИБЕРАЛ
77
ларды да үркіте алмайсыз» деген Плехановтың менмен- сінген сөзін еске түсіріңіз. Плехаиов бұл сөздерді (ра- боче-делошылдарга деген жұмсақтықты және икемге келушілікті онша айқын корсетпейтін) айтқанда, соны- мен бірге біздің партия съезімізде «ортодокс марксизм- ге қарсы тек қайдағы бір Акимов қана сөз айтып қой- ды ма» деп мәлімдеген болатын. Міне осы менменсінгеп мәлімдемелерден кейін іле-шала Воронеж комитетінің (Акимов және Брукэр жолдастармен ынтымақтас екен- дігі жұрттың бәріне мәлім) листогы толъіц басылып шы- ғады, оның үстіне жаңа «Искраның» редакциясы лис- токтың бүкіл принциптік бөлігін (№ 61), жаңа «Искра- ға» тілектестік білдірген сөздердің бәрін көпшіліктен жасырып қалыпты. Сонда торғайға ұқсаған кім болып шықты? Енді қаидай партиялық мекемені бақшамен салыстыруға болады?
«Искраның» 73—74-номерлеріпің қосымшасында ба- сылғап «Мезгіл жетті!» дөген мақаланың авторын еске түсіріңіз. Съезіміздің өн бойына «батпақ» делегаттары- ның бәрі қолдаған көзқарастардың ашың және адал өкілі болған бұл жолдас өзінің Плехановпен келіспей- тіндігін ашық мәлімдеді, «Акимов съезде ошіортунизм- нің шын өкілі болудан гөрі оның елесінің ролін атқар- ды» деп өз пікірін тура айтты. Сондықтан бейшара ре- дакция өзіп қайта-қайта нендей бір унтер-офицерлік азапқа ұшыратуға мәжбүр болды. Рөдакция «Мезгіл жетті!» деген мақала авторының айтқаныиа мына тө- мендегідсй ескерту берді:
«Бұл пікірмон кслісуге болмайды. Акимов жолдастың про- граммалық көзқарастарында оппортунизмнің айқын ізі жатыр, мұны «Освобождениенің» сынпіысы да мойындайды, ол оның соңғы номерлерінің біріндо Акимов жолдас «реалистік»,— реви- зионистік деп оқьщыз,— бағытқа қосылады деп атап көрсетті».
Шынында да, тамапіа емес пе? Акимов жолдастың программалық көзқарастарында (программа туралы та- ластарда онымен бірге өрдайым дерлік Мартынов, Бру- кэр жолдастар жәнө бундшылдар, сондай-ақ батпақтың делегаттары да жиі-жиі қол көтеріп отырды) оппорту- низм бар екен. Ал оның тактикалық және ұйымдык


78
В. И. ЛЕНИҢ
козқарастарында оппортунизм жоқ қой,— солай ма, мырзалар? Сіздердің осы соңғы көзңарастар туралы үн- демей отыруларыңыздың себебі — жаңа «Искраның» жаца ұйымдық алауыздықтарды салтанатпен көтеріп, Мартынәв пеп Акимов ескі «Искраға» қарсы бұрын пе айтса, пақ соиы, тек соны ғапа айтып отыргандығында емес пе? Ец жаңа уақытта сң жаңа «Искраның» ұсы- нып отырған жаңа тактикалық алауыздықтары да Мар- тынов пеп Акимовтың ескі «Искраға» қарсы әлдеқашан айтқандарын түгеліыен қайталау болып отырғандығып- да емес пе? «Рабочее Делоның» 10-номерін қазір қайта бастырып шығару қандай пайдалы болған болар еді!
Сонымен, жаңа «Искра» редакциясының өзі Акимов жолдасқа ңарсы төреші және куә ретінде кімді тартып отыр?— Струве мырзаны тартып отьір. Төреші мықты, бұл оппортупизм мәселелерінде нағыз маман, білімпаз, чемпион және сарапшы. Троцкий көзқарастарының маз- мұпы туралы осы, редакцияның өзі шақырған куәның пікірі өте-мөте маңызды. Ал Троцкийдің кітапшасы «Искраныц» редакциялауымен (№ 72, 1О-бет, 3-баға- на) шықты ғой, мұны ұмытпаңыз. Троцкийдің «жаңа» көзқарастары — Плеханов, Аксельрод, Засулич, Ста- ровер және Мартов мақұлдаған редакциялық көзқа- растар.
Сылдыр сөз жәпе акимовшылдық (амал қапша, соң- ғысы көлемеж түріиде) — жаца «Искраға» тілектестіц және опың озі шақырғаи төрешішц кесімі осыидай.
Жарамсақ либерал бұл жолы байқаусызда нағыз шындықты айтып берді.
1904 ж. октябръде жазылган 1904 ж. ноябръде Женевада жеке листок болып басылған
Листоктъғң, тексті бойынша басъілып отыр


79
ЗЕМСТВО НЛУҚАІІЫ ЖӘНЕ «ИСКРАНЫҢ» ЖОСПАРЫ39
1904 ж. 30 октябръ мен 8 ноябрь (12 және 21 ноябръ) аралыгы-нда жазылған
1904 ж. ноябръде Женевада жеке кгтапша болып басылған
Нітапшаиыт-і. текстг бойытиа басылып отыр


Только для членовъ партіи.
N. Lenin. Liberale Bewegung und der Plan von „Jskra“.
Prix: 25 cent.—20 pf.—2‘/г d.—5 cts.
Россійская Соціальдемократическая Рабочая ПартІя.
Пролетаріи вс-ьхъ СТРАНЪ, СОЕДИНЯЙТЕСЬ!
Н. Л е н и н ъ.
ЗЕМСКАЯ КАМПАНІЯ Л
Г и ПЛАНЪ „ИСКРЬГ.
U Издательство соціальдемократической партійной литературы 7 В Бончъ-Бруевича и Н. Ленима.
ЖЕНЕВА
Кооііеративная Типографія, 93 rue de Carouge 93.
1904.
В. II. ;Іеннпні11 «Зе.мство иауқаны және «Исіфапыц» жоспары» дегеп кітаіпиасьйіыц мүқабасы,- 1904 ж.
IltLisch


81
ТЕК ПАРТИЯ МҮШЕЛЕРІ ҮШІН
Жақында ғана «Искра» редакциясының атыиан пар- тия ұйымдарына арналғаи («партия мүшелері үшін») хат жарияланды. Россия еш уақытта да конституцияға тап осы қазіргідей жақын келгеп жоқ,— деп мәлімдейді редакция, сөйтіп «саяси пауқаниың» тұтас бір жоспа- рын, копституция жопіиде ізденіп жүрген либерал зем- ствоитыларымызға ықпал етудің тұтас бір жоспарьш егжей-тегжейлі баяндайды.
Жаңа «Искрапың» бұл аса ғибратты жоспарын тал- даи қарамас бұрын, бұқаралық жұмысшы қозғалысы туғапиан бері орыс социал-демократиясыңда біздің ли- берал земствошыларымызға көзқарас туралы мәселе қалай қойылып келгенін есімізге түсірейікші. Бұқара- лық жұмысшы қозғалысы туғаннан соң-ақ іле-шала дерлік «экономистер» мен революциоперлер арасыида бұл мәселе жөнінде де күрес болып көлгеиі жұртқа мә- лім. «Экономистер» Россиядағы буржуазиялық демокра- тияны тура жоққа шығаруға дейін, қоғамның оппози- циялық топтарына пролетариаттың ықпал ету міндетте- рін елемеушілікке дейін барды, мұнымен қатар олар пролетариаттың саяси күресінің өрісін тарылтып, әдейі немесе білместіктен, саяси басшылық рольді қоғамның либерал элементтерінің қолына берді, ал жүмысшылар- ға «ңожайындармен және үкіметпен экономикалық кү- рес жүргізуді» қалдырды. Ескі «Искрадағы» революция- шыл социал-демократияны жақтаудпылар бұл бағытқа қарсы күресті. Бұл күрес үлкен екі дәуірге: либералдар-


82
В. И. ЛЕНИН
дыц оргаиы «Освобождение» шыққанға дейінгі және ол шыққаннан кейіигі дәуірге бөліпді. Біріиші дәуірде біз көбіііесе экопомистердің ой өрісінің тарлығына ңарсы піабуыл жасадық, олардың өздері байқамай жүрген фактіпі — Россияда буржуазиялық демократия бар екепдігія «естеріне салдық», пролетариаттыц жаи-жақ- ты саяси қызмет жүргізу міндетіп, оның қоғампың бар- лық тоитарына ықпал ету міндетіп, бостапдық жолын- дағы шайқаста авангард болу міндстіп атап айттық. Ңа- зіргі уаңытта, жаца «Искраны» жақтаушылар бұл дәуірді неғұрлым сорақы бұрмалаған сайын (Троцкий- діц «Искраның» редакциялауымен басылған «Біздің са- яси міндеттеріміз» деген кітаппіасын ңараңыз), олар қозғалысымыздың басынан өткізген жуырдағы тарихы- мен қазіргі жастардың таныс еместігін неғұрлым көп пайдалангап сайып бұл дәуірді, оның пегізгі белгілерін еске түсіру соғұрлым орынды және қажет болып отыр.
«Освобожденис» шыққапнан бері ескі «Искра» күре- сіиіц скіпші дәуірі басталды. Либералдар дербес оргап- меи және ерекше саяси программамеп майдаиға шық- қан соц7 пролетариаттың «қоғамға» ықпал ету міпдеті озпіеи-озі озгерді: жұмысшы демократиясы либералдық демократияпы «сілкіндірумеп», оныц оппозицияшыл рухыи жандандырумен қанағаттапа алмады, ол либера- лизмніц саяси позициясыпда айқын корінген тұрлау- сыздықтьт револіоцияшьтлдық тұрғыдап сьтнауды біріи- ші орыпға қоюға тиіс болды. Либерал топтарға біздіц ыңпал стуіміз либерал мырзалардың саяси иаразылы- гының дәйексіздігіп және жеткіліксіздігін үнемі керсе- тіп отыру түріне айналды (Виттенің запискасьша * Струве мырза жазған алғы сөзді сыпаған «Заряны» және «Искраның» толып жатқан мақалаларын атаудыц өзі жеткілікті).
Ашық майданға шыққап либерализм жөніндегі со- циал-демократияның бұл жаңа позициясы партияның II съозі қарсацыида айқыпдалып, нығайғаны соніпа- льщ ~ Росспяда буржуазпялық демократия бар ма және оппозициялық қозғалыс пролетариаттап жәрдем алуы
* Қараңыз: Шығармалар толық жппағы, 5-том, 23—7С-беттер. Ред.


ЗЕМСТВО НАУҚАНЬІ ЖӘНЕ «ИСКРАНЫҢ» ЖОСПЛРЫ. 83
керек пе (алса, қапдай жәрдем) деген сүрау ешкімніц де ойына кіріп шықиады. Әңгіме тек бүл мәселе жөпін- дегі партиялық көзқарастарды тұжьтрымдау туралы бол- ды, сопдықтан бүл жерде, маған, бір жагьтнан, либерал- дармен «келісудің» соңыпа түскеп (жоне тіпті мезгілсіз түскен), ал, екіішіі жағынап, мұндай келісімдердің лп- бералдар мүлдем орындай алмайтын, жалған шартта- рын ңойған Старовердің бытысқан қарарынан40 гөрі, либералдық «Освобождениенің» революцияға қарсы және пролетариатқа қарсы сппатын атап көрсеткея Плехановтың қарарында ескі «Искраның» көзкарастары анағұрлым жақсы айтылғанын атап корсетудің өзі жет- кілікті.
I
Жаңа «Искраның» жоспарыпа кошейік. Лпбералдық демократияның тартьшшақтығы меи тұрлаусыздығы ту- ралы мәселе жөніндегі, либералдық буржуазия мен гіро- летариат мүдделерінің дұшпандық қарама-қарсылығы туралы мэселе жөніндегі күллі материалды сарқа пай- далану, «біздің программамыздың принципті талаптары- на сәйкес» пайдалану біздің міндетіміз екенін редакция мойындайды. «Біраң,— доп жалғастырады редакция,— бірак абсоліотизмге қарсы күрес шсцберіпде, пақ қазір- гі сатыда, либералдық буржуазияға біздің көзқарасы- мыз оған кобірек батылдық бсру, опы социал-демокра- тия бастаған пролетариат цоятын (?қойған?) талаптарға қосылуға ұмтылдыру міндетімен белгіленеді». Біз бұл оғаш тирададағы ерекшө оғаш сөздерді баса көрсе- тіп отырмыз. Шынында да, бір жағьшап, тұрлаусыздьщ- ты сыиап, мүдделердің бір-біріие дүшпапдығын талда- ғандықты, ал екінші жағынап, кобірек батылдық беру және қосылуға ұмтылдыру міпдеттерін қарама-қарсы қойғапдықты таңданарлық дсмогенде ие дейміз? Біз ліь берал буржуазияны, опың демократия мәселелеріидегі тұрлаусыздығын аяусыз талдап, олтіре сынау жолымеи батыл етпегенде, басқаша қалай батыл ете аламьтз? Буржуазиялық (= либералдың) демократияііың демо- кратия ретінде бой көрсетуге ойы болғандықтан және демократия ретінде бой көрсетуге мәжбүр болғандьщ-


84
В. И. ЛЕНИН
тан ол халықтың неғұрлым қалың топтарыиа сүйенуге қалай да талаптанады. Бұл талап мынадай қайшылық- ты туғызбай қоймайды: халықтың әлгі топтары неғұр- лым кеңейген сайын, олардың арасында саяси және қоғамдық құрылыстың толық демократиялануын, то- лық демократиялану болғанда жалпы буржуазиялык, үс- темдік атаулыпың өте маңызды тіректерін (монархия- ны, тұрақты әскерді, бторократияпы) күйрету қаупін туғызатындай демократия болуыи талап ететін проле- тарлық және жартылай пролетарлың топтардың өкіл- дері соғұрлым көп болады. Буржуазиялық демократпя өзінің жаратылысы жағынан бұл талаптарды қанағат- тандыра алмайды, ол өзінің жаратылысынан тартын- шақ әрі тұрлаусыз. Социал-демократтар осы тұрлаусыз- дьщты сынап, либералдарды әрқашан итермелеп отырады, барған сайын көптеген пролетарлар мен жар- тылай пролетарларды, там-тұмдап ұсақ буржуаны да либералдық демократиядан жұмысшы демократиясы жағына аударып алып отырады. Біз либерал буржуа- зияныц тұрлаусыздығыи сыпауымыз керек, бі р ац (бірақ!) либерал буржуазияға біздің көзқарасымыз оган батылдық беру міндетімен белгіленеді, деп қалайша ай- туға болады? Бұл көріне шатастыру ғой, бұл мыпаны дәлелдейді: не мұның авторлары шегішпектеп барады, яғни либералдар әлі ашық бой көрсетпеген, оларды жалпы ояту, қозғау, аузын ашуға итермелеу керек бол- ған уақытқа қарай қайта оралып барады; — не болмаса, авторлар пролетарлардың батылдығын бәсеңдету арқы- лы либералдарға «батылдық беруге» болады-мыс деген пікірге бой ұрады.
Бұл адам айтқысыз сұмдық пікір бола тұрса да, ре- дакцияльтқ хаттың келесі бір жерінде бұл пікірдің одан да айқын айтылғапын көреміз: «Бірақ,— деп тағы да тағы ескертеді редакция,— бірақ егер біз цорцытудъщ жігерлі піараларымен земствоны немес-е буржуазиялық оппозицияньщ басқа органдарын, урейленудіц әсеріпеп, біздің талаптарымызды үкіметке тапсыруға, қазір-ақ мәжбур етуді мақсат қылсақ, қатерлі қатеге душар бол- ғап болар едік. Ондай тактика социал-демократияның бе-


3EMCTB0 НАУҚАНЫ ЖӘНЕ «ИСКРАНЬІҢ» ЖОСПАРЫ 85
делін түсірген болар еді, ойткені біздің бүкіл саяси науқанымызды реакция үшін демеу құралға айналдыр- ған болар еді» (курсив редакцияныкі).
Міне, гәп қайда жатыр! Патша самодержавиесі көрі- не қобалжып отырған кезде, оған елеулі соққы беру өте керек, өте пайдалы болып отырғап кезде және ол ітіешу- ші соққы бола алатын кезде революцияптыл пролета- риат оған әлі бірде-бір елеулі соққы бсріп үлгірген жоқ, ал соның озінде реакция үшін демеу құрал туралы міңгірлейтін социал-демократтар табылып қалды. Бұл епді тек шатастыру ғана емес, бұл — тура дорекілік. Со- нымен, реакция үшін демеу құрал туралы әдейі сөз қоз- ғауға қорқынышты құбыжықты ойлап шығарып, редак- ция осындай дөрекілік айтуға дейіп барып отыр. Тек ойлап көріңдерші: социал-демократиялық партияның партия ұйымдарына жазылған хатта бұл адамдар зем- ствошыларды қорқыту тактикасы туралы және үрейле- пудіц әсерінеи формальды уәде беруге оларды көпдіру жайыпда байсалды сөз қозғайды! Мұпдай құбыжықңа сепетіп мемлекеттік орындағы сәбиді тіпті орыс ұлыц- тарының арасынан, тіпті біздің Угрюм-Бурчеевтер- дің 41 арасынап табу оңай болмас еді. Бізде, революцио- перлер арасында, пағыз террористер бар, тым өжет бомбистер бар, бірақ бомбизмді қорғаушылардың ақы- мақтарының ішіндегі ең ақымағы да осы уақытқа дейін... земствошыларды қорқытуды және... оппозицияның ара- сында үрей туғызуды ұсынбағаи сияқты. Осыпдай кісі күлерлік құбыжықтарды ойлап шығарып, осындай тұр- пайы сөздерді қолданып, өзінің түсіпбестік және шата- сушылық туғызбай қоймайтынын, күресуші пролетар- лардың сана-сезімін көмескілеп, ақыл-ойына лаң сала- тынын редакция шынымен-ақ кормей ме екеи? Реакция үшін демеу құрал туралы, бедел түсіретін қорқыту так- тикасы туралы айтылған бұл сөздер желге кетіп жат- қан жоқ қой, бұл сөздер арам шөптів; өсуіне барыпша, бейімделген өзгешелігі бар россиялық-полициялық то- пыраққа түсіп отыр ғой. Реакция үшін демеу құрал жөнінде бізге шынында да көіпеиің әрбір бұрышыида айтады, бірақ мұны айтушылар — пововремяшылдар42. Бедел түсіретін ңорқыту тактикасы жайьшда шыпыида


86
В. И. ЛЕНИН
да біздің құлағымызды тұндырды,— бірақ мүны айтьпі жүрген буржуазиялық оппозицияныц ңояи жүрек бас- шысымақтарынан басқа ешкім де емес.
Профессор князь Е. II. Трубецкойды алыңыз. Тегі, ол барынша «оқымысты» және — орыстыц жария қайрат- кері үшін — әжептәуір «батыл» либерал. Ал либералдық «Правода» 43 (№ 39) «ішкі қауіп» туралы, нақ бір бет- кей партиялардың ңауіптілігі туралы ол қандай дорекі пайымдауға барады десеңізші! Mine сізге кімнің үрей- ленушілікке іс жүзінде жақын тұрғандығының паңты үлгісі, міне нагыз лпбералдарға іс жүзінде непің қор- ңынышты әсер ететіндігінің айқын мысалы. Әрине, олар «Искра» редакторларының түсіне енген жоспардап, зем- ствошылардан революционерлерге ресми уәде алып беру жоспарынан қорықпайды (Трубецкой мырзаға мұпдай жоспар жайында айтса, ол қарқылдап күлер де қояр еді),— олар «бір беткей» партиялардың революциялық- социалистік мақсаттарыпап ңорқады, олар буржуазия- пың үстемдігіп құлатқапға дейіп тоқтамайтьш, қаруып тастамайтып пролетариаттыц революциялық жолмен дербес әрекет етуіпің тұцғыш ңарлығаштары болып та- былатын көше листоктарынан қорқады. Бұл қорқыпыш кісі күлерлік құбыжықтардан тумайды, қайта жұмысшы ңозғалысының шын сипатыпап туады, бұл қорқыпыіп буржуазияның жүрегіпен кетпейді (жеке адамдар мси жеке топтар, әриие, есепке алынбайды). Mine, сондық- тан жаңа «Искраның» земствошылар меп буржуазия- лық оппозиция өкілдерін қорқытудыц бедел түсірерлік тактикасы жөнііідегі пайымдаулары сондай жалған ес- тіледі. Көше листоктарьшан үрейлепіп, цепзді коисти- туциядан әрі асатып норсенің бәрінен үрейленіп, либе- рал мырзалар «демократиялық республика» ұраныпан жоне бүкіл халықтық қарулы көтеріліске шақырудап әрқашан қорқатып болады. Ал саналы пролетариат біз бүл ұраннан және бұл үндеудөн бас тарта аламыз-ау, біз өз қызметімізде буржуазияның жалпы үрейлепуіпе, қорқуына сүйене аламыз-ау деген ойдың озііі аіпу-ыза- мен қабылдамай тастайды.
«Новое Времяпы» алыцыз. Реакцпя үшін демеу құ- рал туралы сарынға салып ол пешеме түрлі әнге басып


ЗЕМСТВО І-ІАУҚЛІ-ІЫ ЖӘНЕ «ИСКРЛНЫҢ» ЖОСІІЛРЫ 87
жүр. «Жастар жопе рсакция,— дсп оқимыз біз 10285- иомердегі (18 октябрь) «Заметкаларда».— ...Бұл сөздор бір-бірімен үйлеспейді, ал оііың бер жағыпда жеткілік- ті ойластырылмаған әрекеттердің, қызбалыққа салыну- дың, мемлекеттің тағдырьша қалай да дереу араласуға талпыпғап талаптардыц жастарды осыидай үмітсіз тұйыққа океи тіреуі ықтимал. Жақыпда Выборг түрме- сініц жапыида демоистраңия болуы, одан соң астаиа орталығыпда бірдемспі сылтау етіп мапифсстация жа- сауға әрекет жасау, Москвада 200 студситтіц соғысқа иаразылық білдіріп, жалаулар көторіп шығуы... Осыдаи келіп реакция түсінікті болады... студеиттердің толқула- ры, жастардың демонстрациялары,— осының бәрі үлкеп бір олжа ғой, мұның өзі көзір ғой, реакционерлердің қо- лына түскен, күтпеген үлкен көзір ғой. Міне, бұл олар үшін шын қымбат сыйлық, мүны олар пайдалапа біледі. Бұл сыйлықты бсрудіц керегі жоқ, коз алдына елесте- геп (!!!) темір торларды бұзудың ксрегі жоқ: қазір ссік тс ашық (сірә, Выборг түрмесіпіи; жәие басқа түрмолер- дің есігі болса керск?), кецінеп аіиық!»
Бұл иайымдаулар түсіндіріи жатуды ксрек ңылмай- ды. Қазір күрссуші жұмысшылар үиііи бүкіл россияльтқ түрмепіц бірдс-бір ссігі аз да болса ашылмағап кезде, иатша самодержавиесі пролетариатқа титтей до болса сезілерліктей әлі бірде-бір жеңілдік бермей отырған кез- де, орыс халқының жауына қарсы пағыз және батыл шайқасқа әзірленуге барлық назарды аударып, барлық күшті жұмсау керек болып отырған кезде,— міне осы кезде рсакция үшін демеу құрал туралы соз қозгаудың жөпсіз екенін көру үшін осы пайымдауларды келтіру- дің өзі жеткілікті. Әрпне, мұндай шайқас туралы ойдың озі-ақ Трубецкой мырзалар мен «оқымыстылығы» онша емес мыңдаған либерал мырзалардың құтын қашырып, үрейін алады. Бірак, біз олардың үрейленуімен санаса- тын болсақ, ақымақ болған болар едік. Біз өз күштері- міздің жайымен, халықтың толқуы және ашу-ызасының күітіеюімен, пролөтариаттьщ самодержавиеге қарсы ті- келей шабуылы стихиялық жолмен өршіген стпхиялык қозгалыстардьтң біріпо қосылатын кезеңмен санасуымыз ксрок.


88
В. И. ЛЕНИН
II
Жоғарыда, біздің редакцияпың түсіие енген құбыжық туралы сөз қозғағанымызда, біз оның пайымдауларын- дағы тағы бір ерекше белгіні айтпай кеттік. Земствошы- лардың «біздің талаптарымызды үкімет алдына қоюға ресми уәдесіи» жұлып алуға бағытталғап бедел түсіре- тіп тактикапы редакция қатты сокті. Бұдан бұрьшғы үйлесімсіздіктіц үстіпе, бұл арада «біздіц» талаптары- мызды, жұмысшылар демократиясыпың талаптарыи, үкімет алдына либералдық демократияиың қоюы тура- лы пікірдің өзі оғаш, ерсі. Бір жағынан, либералдық демократия озіпің мәнісі жөнінен буржуазиялық демо- кратия болып табылатындықтан да «біздің» талаптары- мызды еш уақытта түсіне алмайды, оларды шын ние- тімеп, дәйекті түрде және батыл қорғай алмайды. Егер либералдар біздіц талаптарымызды қоюға ресми уәде бсрсе де, «еркімеп» берсс де, соида да олар, әрине бүл уәдеде тұра алмас еді, продетариатты алдаған болар еді. Екіііші жағыпап, біз жалпы алғанда буржуазиялық де- мократияға, әсіресе земствошы мырзаларға шындап ықпал ете алатыпдай күшті болсақ, опда талаптарымыз- ды үкіметке өз бетімізбеи білдіру үшін мұндай күш біз- ге толық жеткілікті болар еді.
Редакцияныц оғаш пікірі — аңдамай сөйлеп қалғап- дығының салдары емес, өзінің бұл мәселе жөніпдө ұстаған шатқалаң позициясының сөзсіз болашақ салда- ры. Тыңдаңыздар: «Буржуазиялық оппозицияға ұйым- дасқан түрде күшті ықпал етудің... практикалық мінде- ті... негізгі нысана, басшылық арқауы болуытиіс»; «ли- бералдық оппозицияның бұл органына жұмысшылар тарапынан берілетін мәлімдеменің жобасында» «жұмыс- шылардың неліктен үкіметке жүгінбей, дәл осы оппози- ция өкілдерінің жиналысына жүгініп отырғаны туралы түсінік» болуға тиіс. Міндеттің бұлай қойылысының өзі түп негізіпен қате. Біз, пролетариат партиясы, әрине, «халықтың барлық таптарына баруға тиіспіз», барғанда программамызды және ең таяудағы талаптарымызды бүкіл халық алдында ашық және жігерлі қоргай оты- рып баруымыз керек, біз бұл талаптарымызды земство-


ЗЕМСТВО НАУҚАНЫ ЖӘНЕ «ИСКРАНЬІҢ» ЖОСПАРЫ 89
шы мырзалардыц алдына қоюға да тырысуымыз ке- рек, бірақ біз үшін иегізгі пысапа және басшылың арқауы земствошыларға емес, үкіметке ықпал жасау бо- луға тиіс. «Искраның» редакциясы негізгі нысана тура- лы мәселеиі мүлдем керісінше қойып отыр. Өзі күреспе- гсндіктеп, өзіпіц сөзсіз қорғайтып программасы болма- ғапдықтан, күресіп жатқаи екі жақтыц арасыпда (үкімсттің жәпе революцияшыл пролотариаттьщ, оііың азғантай иптеллигент жақтастарыпың) тұрғапдықтан, күрестіц пәтижесін өз пайдасыпа есептеп отырғаидық- тан буржуазиялық оппозиция тек буржуазиялық жәпе тек қана оппозиция болып ңала береді. Сондықтан күрес неғұрлым қызған сайын, шешуші ұрыстың мезгілі неғұр- лым жақындаған сайын, біз назарымызды және ықпал ететін күшімізді көріне шартты, проблематикалық, се- німсіз және тұрлаусыз болып отырған одақтасымызға емес, озіміздің шып дұшпанымызға псғұрлым көбірек аударып, соғап бағыттауымыз ксрок. Бұл одаңтасты елс- меу ақылсыздық болар еді, опы қорқытуды және үркі- туді мақсат ету қисыпсыздық болар еді,— мұиың бәрі сопшама айқын, соидықтан мұпы әңгімс студіц озі де орынсыз. Бірақ біздің үгітіміздің негізгі пысанасы жә- пе басшылық арқауы, қайталап айтамын, бұл одақтасқа ықпал ету емес, дұшпаимеи шешуші шайқасуға әзірлік жүргізу болып табылады. Земствопы алдап-сулап, оғаи болмашы жеңілдіктер (жәпе тек сөз жүзіпде дерлік) жасай отырып, үкімет іс жүзінде халыққа әлі еш нәрсе берген жоқ қой; белгілі бір патшаның откіііші либерал- дық лебінен кейін Русьте нешеме ондағап, жүздеген рет осыпдай болғаны сияқты, үкімет реакцияға әлі талай- талай әбден қайта орала алады (дүрысырақ айтқапда, реакцияпы жалғастыра алады). Дәл осы уақытта, зем- ствоны алдап-сулап, халықтың көзіп бояп, оиы бос сөз- бен жұбатып отырғап уақытта, түлкі бұлаңиан ерекше сақтану керек, дұшпанның әлі жеціліп бітпегепін ерек- ше қатты ескертіп отыру керек, күштіц басым салмағып үкіметке «айтудап» земствоға айтуға аудармай, жауға қарсы күресті жүргізе беруге жәпе оны еселеп күшейте беруге ерекше жігермеп шақырып отыру керек. Дәл қа- зіргі уақытта басқа епткім де емес, көріпе ас ішіп, аяқ


90
Б. II. ЛЕНПЫ
босатарлар меп бостаидьіққа оиасыздық жасаушылар ғана қоғам мен халық назарыпың басым салмағып зем- ствоға аудару үшін, іс жүзінде шын демократияның се- німіне ие боларлық еңбегі жоқ земствоға сенім туғызу үшін аласүруда. «Новое Времяны» альщыз: жоғарыда цитат алыпған мақалада сіз мынадай гіайымдауды оқи- сыз: «Кемшіліктеріміз бен олқылықтарымыздыц бәріп батыл жәпс дұрыс талқыға салу мүмкіпдігімед бірге, әрбір қайраткердің сркін жұмыс істеу мүмкіндігімсп бірге кемпііліктердің де тез арада жойылатыпы, сойтін Россияиың озіне сопшалықты ңажет болып отырғап прогресс жәпе оркепдеу жолыпа алаңсыз түсе алатьшы әркімге айқын. Тіпті ұйымды, бұл прогрестің құралын сйластырып жатудың да қажеті жоқ: ол земство түрін- де құрылып, дайын тұр, оған тек (!!) өсуге ерік беру керек; басқадап үйренбей шын озіндік жолымызбеп же- тілуімізге осы земство кепіл». Осыпдай жәпе осы сияқ- ты создер «шектеулі монархия меп цепзді конститу- цняға ұмтылуды бүркеп» (оз хатының екінші жерінде редакцияпың айтқанындай) қаиа қоймайды; бұл создер монархияга тіпті ешбір шск қоймастан-ақ бүкіл істі земствопың адресіпе күле қараумен тындыруға тура не- гіз әзірлейді!
ІІеғізгі нысана ссебіидо үкіметке ықпал етуді алға қоймай, земствоға ықпал етуді алға ңою, әриие, Старо- вердің қарарының ііегізіне алынған сорлы пікірге, атап айтқанда, либералдармен қандай болса да «келісімдер» жасау үшін осы қазір және дереу пегіз іздеу пікіріне соқтырмай қоймайды. «Ал дазіргі земстволар жөиін- де,— дейді редакция өзіпің хатында,— біздің міндетіміз бұлардың алдыпа революцияшыл пролетариаттың саяси талаптарын қоюмен шектеледі (!!), ал олар халық аты- пап сөйлеуге ңапдай да болса праволы болу үшін жәпе жұмысшылар бұқарасының жігерлі қолдауына сенімді болу үшін бұл талаптарды қолдауға міндетті». Бұған не дерсің, жұмысшы партиясының міндеттерін жақсы-ац белгілеген! Революцияшыл пролетариатқа қарсы кү- ресу үшін самарқау земствошылардың үкіметпен одақ- тасу мүмкіидігі жәие ьтқтпмалдыгы коз алдымызда аб- деп айқып коріпіп отырғаи уақытта (мұндай одақтыц


ЗЕМСТВО НАУҢАНЫ ЖӘНЕ «ИСКРАНЬІҢ» ЖОСПАРЬІ
91
болу мүмкіндігін редакцияиьщ өзі мойындайды), біз өзіміздің міі-тдетімізді үкіметке қарсы күрестің ауқымын еселеп арттырумен емес, озара жәрдемдесу туралы лп- бералдармеи келісудің бас ңатыратын жалған іиартта- рын белгілеумен «шектейтін» боламыз. Егер мен басқа біреуге талаптар ұсыпсам, менен көмек алуға праволы болу үптіи ол менің талаптарымды қолдайтын болып міндеттенуге тпіс, онда меи онымен келісім жасасамын да. Енді біз жұрттыц бәрінеи де жэне әркімнеи мынаны сұраймыз: Старовср озіпің қарарында жазғап * (сондай- ақ Акссльрод псн Мартов та қол қойғаи) жәпе орын- далмайтыны біздің әдебиетімізде күн ілгері айтылған либералдармен келісім «шарттары» цайда жоғалып кет- ті? Бұл шарттар туралы редакция өзінің хатында ләм демейді. Редакция бұл қарарды съезде откізгенде, кейіи оііы қажетсіз қағаздарға ариалғап себетке тастау үшін откізгеп болып шықты. Жұмьтсқа нақты кірісуге талап- тапа бастағапда-ақ Старовердіц «птарттарып» ұсыпудыц озі бұғап либсрал земствотиы мырзаларды сақ-сақ күл- діретіпі бірдеп айқып болды.
Ілгері барайық. «Халық атынап сойлеуге қапдай да болса праволы болу үшін ол қолдауға міндетті» бола- тын мұндай саяси талаптарды либералдық демократия- ға (немесе земствошыларға) ұсыпу міндетіи жұмысшы партиясыпың алдына қоюды жалпы алғапда приіщипіи- де дұрыс деп санауға бола ма? Жоқ, міндетті мұндай тұрғыдап қою приіщипіпде дүрыс емес және бұл проле- тариаттыц таптық сапа-сезіміп комескілопдіруге жәио сш иәтижесіз жай бас қатыруға әкеп соқтырады. Халық атыпап сойлеу дегөиіміз — дсмократ есебіпде сойлсу до- гон соз. І£оз келгеп демократтың (опың ішіпде буржуа- зияпіыл демократтың да) халық атыпан сөйлеуге право- сы бар, бірақ ол бүл правоға демократизмді дойекті түр- * Съезд қабылдаған (Плеханов екеуміздің пікірімізге ңарамастан) Старовердің қарарьшда либералдармен уақытша келісім жасау үшін 3 шарт қойылғанын оқушының есіие салайық: 1) либералдар «само- державиелік үкіметке қарсы ездерінің күресіпде біржола социал-де- мократпя жағыпа шығатыныя тура және ашық мәльмдейді»; 2) «олар өздерініц программаларында жүмысіпы табының және жалпы демо- кратияның мүдделеріне қайіиы келетін пемесе жүмысшы табыпың са- на-сезімііі комескілейтіп талаптар қойімайды»; 3) «жалпыга бірдей, тец, жасырын және төте сайлау правосьш өздеріиің күрес ұрапы етеді».


92
В. И. ЛЕНИН
де, батыл және ақырына дейін жүзеге асырса ғана ие бола алады. Олай болса, кез келген буржуазияшыл де- мократтың «халық атьшан сөйлеуге қандай болса да правосы бар» (өйткені кез келген буржуазияшыл демо- крат, ол демократ болып тұрғанда, белгілі бір демокра- тиялық талапты жақтайды), бірақ мұнымен қабат бірде-бір буржуазияшыл дсмократтың қай жағыпан бол- масып халық атьтиап сойлеуге правосы жоқ (ойткені қа- зіргі уақытта бірде-бір буржуазиятпыл демократтың де- мократизмді батыл іске асыруға жәпе ақырыпа дейін жеткізуге қабілеті жоқ). «Освобождеіпіе» самодержавие- ге ңарсы күресіп отырғанда Струве мырзаның халық атынан сөйлеуге правосы бар. «Освобождение» қүйры- ғын бұлаңдатып, айналсоқтап отырғанда, цензді конс- титуциямен шектеліп, земстволық оппозицияны күреске теңеп отырғаида, дәйекті және айқыи демократиялық программадан бойын аулақ салып отырғанда, Стру- ве мырзаньщ халық атынан сөйлеуге ешбір правосы жоқ. Немістің национал-либералдары қопыс аудару бос- тапдығы жолында күрескеітде халық атынап сойлеуге праволы болды. ІІсмістіц нациопал-либералдары Бис- марктың рсакцияшыл саясатып қуаттағаи кезде олар- дың халық атыпаи сойлеуге еигбір правосы болмады.
Сонымен, либерал буржуа мырзалар қолдаған жағ- дайда оларды халық атынан сөйлеуге қандай да болса праволы ететін талаптарды олардың алдына тартуды жұмысшы партиясына міндет етіп қою — жонсіз, сора- қы міндетті ойлап шығару дегеи сөз. Бізге программа- мызда көрсетілген талаптардан басқа ешбір ерекше де- мократиялық талаптар ойлап шығарудың керегі жоқ. Осы программамыз үшін біз демократизмді іске асырып отырғап кез колген (соның ішінде буржуазиялық та) демократты қолдауға міндеттіміз; біз демократизмнеп айнып, бас тартқан (керек десең, мәселен, шаруаның қауымнан ерікті түрде шығуы және жерді ерікті түрде сатуы туралы мәселелер жөнінде болса да) кез келген демократты (соның ішіиде социалист-революционерлер- ді де) аяусыз әшкерслөуге міпдеттіміз. Демократ есе- біиде сөйлеуге ңапдай болса да праволы болу үшіи демократңа, былайша айтқанда, ңаншалық пасықтық


3EMGTB0 НАУҚАНЫ ЖӘНЕ «ИСКРАНЬІҢ» ЖОСПАРЫ
93
істеуге болатынын алдын ала белгілеуге тырысу, де- мократизмнен қаншалықты шегінуге жол берілетінін күні бұрын белгілеуге тырысу,— бұл соншалықты қиыи міндет, сол себепті біздің редакцияның осыларды ойлап іпығаруына Мартынов жолдас немесе Дан жол- дас көмектеспеді ме екен деп еріксіз шүбәланасың.
III
Өзінің хатында жетекші саясп пікірлерді баяпдай ке- ліп, редакция одан кейін озіпің керемет жоспарып да толық баяндайды.
Губерниялың земство жнналыстары конституция жө- ніиде отініштер жасайды. N, X, Ү қалаларында коми- тетшілер мен көзі ашық жұмысшылар «Аксельродтың үлгісімен» саяси науқан жоспарын жасауда. Үгіттің пе- гізгі нысанасы буржуазиялық оппозицияға ықпал жасау болмақ. Ұйымдастыру тобы сайлапады. Ұйымдастыру тобы атқару комиссиясыи сайлайды. Атқару комиссия- сы ариаулы шешенді белгілейді. «Бұқараиы земство жиналыстарымен тікелей жанастыруға, мапифестация- иы земство мүшелері мәжіліс өткізіп жатқан үйдің қа- сына жинауға» тырысады. «Ңолайы келгеп кезде ар- найы өкілдік берілген шешеп арқылы жұмысшылардың мәлімдемесін жииалысқа оқып беру үшін жиналыстап (? жиналыста председатель болып отырған дворяндар жетекшісінен бе?) рұқсат сұрау үшін, демопстрация- шылардың бір бөлігі мәжіліс залына енеді. Егер оғап рұқсат берілмесе, әлгі шешеп халық атынан сөйлеуші жиналыстың сол халықтың өзіпің шып өкілдерінің үпіп естігісі келмегеніне дауыстап наразылық білдіреді».
Жаңа «Искраның» жаңа жоспары міне осындай. Оның маңызып редакцияның өзі біршама томеп баға- лайтынын біз қазір көреміз, бірақ әуелі атқару комис- сиясының міндеттері туралы редакцияның оте жоғары принциптік түсініктерін келтірейік:
«...Бірнеше мың жұмысшы земство мүшелері мәжіліс откізіп жатқан үйдің алдыпа келгепде және бірнеше он- дағап немесе жүздегеп жұмыспгылар үйдіц ішіне кір- генде, земствошылардың зэресі уиіып цорыцпауы (!!)


94
В. II. ЛЕНИН
үшін атқару комиссиясының күн ілгері шаралар қолда- нуы керек, әйтпесе қорқудың салдарынан олар полиция мен казактарды паналап, масқара іс істеуі (!), сойтіп бейбіт манифестацияны сорақы тобелеске немесе жой- қын қырғынға айналдырып, оның бүкіл мэиіп кетіруі мүмкін...» (Сірә, түсіне енген құбыжыққа редакцияиың өзі де нанып қалған болса керек. Редакцпяның айтуын- ша, тіпті сөйлемнің нақ грамматикалың мағынасы бойынша, земствошылар манифестацияны қырғын төбо- леске айналдырып, оның мәнін кетіреді-міс. Либерал земствошылар туралы біз тіпті дө жоғары пікірде емес- піз, бірақ сонда да земство жиналысындағы либералдар- дың полицияны жәпе казактарды іттақыруыпан редак- цияпың үрейі ұшуы бізге мүлдем қисыпсыз корінеді. По- лицияпы тәртіп бүзылғап жағдайда пе председательдік етуші дворяпдар жетекшісі, пе ресми емес түрде ңа- тысатын көрші бөлмедегі полиция чішовнигі шақыра- тынын земство жиналысьшда тым қүрыса бір рет болғаи әрбір адам жақсы біледі. ІІемесе, бәлкім, бұл жөнінде атқару компссиясының мүіпелері бейбіт манифестация- ны жойқып қырғынга айналдыру жаңа «Искра» редак- циясының «жоспарына» тіпті де кірмейді деп околотка надзирателіне түсіндіріп берер?)
«...Мұндай күтпеген оқиғаның болмауы үшін атқару комиссиясы әзірлепіп жатқап машіфестация және оның шын мақсаты туралы либерал земствошыларды күпі бұ- рын... (казактарды шақырмауға олардың «ресми уәде» беруі үптіи бе?) ескертіп қоюға тиіс... (яғни, біздіц шыіі мақсатымыз бізді айуаидықпен сабасын, сөйтіп Аксель- род жоспарының шып мәнін бұзсыы дегеи мақсат емес екенін күні бұрын ескертіп қоюға тиіс)... Мұпыц үсті- не, атқару комиссиясы оппозициялың буржуазияныц сол қанатының өкілдерімен кейбір келісімгө келугө (тыңдаңыздар!) және біздің саяси іпарамызға олардыц, белсенді жәрдем көрсетпегенмеп, ең кемі тілектес бола- мыз деген уәдесін алуға тырысуға тиіс болады. Атқару комиссиясы олармен келіс сөздерді, әріше, партияныц атыиан, жұмысшылардьің үйірмөлері мен жипалыстары- ның тапсыруы бойыпша жүргізуге тиіс, ал бұл үйірме- лер мен жиналыстарда саяси науқанның жалпы жоспа-


3EMGTB0 НАУҢАНЫ ЖӘНЕ «ИСКРАІІЫҢ» ЖОСПАРЫ
95
ры ғана талңыланып қоймай, оның барысы туралы есеп те беріледі, бұл арада, әрине, конспирацияпың барлық шарттары мүлтіксіз сақталуы керек».
Иә, иә, либералдармеп нақты белгіленген шарттар не- гізіиде келісім жасау туралы Старовердің ұлы идеясы- пыц күп сайын емес, сағат сайын осіп, пығайып келе жатқаітып біз айқьш коріп отырмыз. Рас, бұл белгілен- геи шарттардың бәрі «уақытша» жылы жауып қойыл- ған (біз формалист емеспіз ғой!), бірақ оның есесіне келісім іс жүзіпде жасалады, атап айтңапда: зәрені ушырып цоруытпау туралы келісім жасалады.
Редакцмяныц хатып қалай айналдырып қарасаңыздар да, либералдармен атышулы «келісім жасаудьщ» біз көрсеткеииен басңа ешбір мазмұнын таба алмайсыздар: бұл пе либералдарға халық атынан сөйлеуге право бе- рөтіп шарттар туралы келісім (онда мұндай келісім ту- ралы идеяның озі оны ұсыпып отырған социал-демо- краттардьщ беделін мыңтап түсіреді), пе бұл зәрені үшырып қорқытпау туралы келісім, бейбіт мапифеста- цняға тілектеслік туралы келісім,— олай болған күыде бұл шыпдап соз қьтлуға түрмайтын сандырақтың өзі. Үкіметке емес, буржуазиялық оппозицияға ықпал етудіц ерекітіе мацыздылығы туралы ңисынсыз идея осындай сорақылықтап басқа еш пәрсеге жеткізе алмады да. Егер біз земство жиналысыиың зальшда жұмысшылар- дьтц айбарлы, бұқаральщ демонстрациясын жасай ала- тып болсақ,— біз, опы, әрипе жасаймыз (бірақ, бұқара- лық демонстрация жасау үшіп күш жеткілікті болғап күндө бұл күштерді земство жиналыстарының емес, полициялық, жандармдық пемесе цензорлық жиналыс- тардың «үйі жаныяа» «шоғырлапдыру» анағұрлым жақ- сы болар еді). Бірақ мүныц озіпдс зсмствошылардьщ зәресі ұшыи қорқуымсп есептссу, бұл туралы келіс сөз жүргізу — ақылсыздықтың, күлкі болудың барып тұр- ған шегі. Дәйекті социал-демократтың сөзінің мазмуны- нъщ өзі қай уаңытта болса да Россия земствошылары- пьщ сдәуіріпің, бәлкім, тіпті коппіілігініц арасыпда зә- рссіп алатып қорқыпыш тугьтзбай қоймайды. Муидай зәрепі үшыратьтн қорқыныштың керексіздігі туралы земствошылармеп күпі бүрып сойлесу озіңді-озіц ец


96
В. И. ЛЕНИН
жалған жәпе лайықсыз халге ұшыратқандық болады. Айуандық қырғын, пе оиың болуы мүмкіп гой деп ойлаудың өзі зәрені алатын басқаша қорқыпышты да туғызбай қоймады. Мұндай зәрені алатын қорқыныш туралы земствошылармеи келіс соз жүргізу тіпті ақыл- ға сыймайды, өйткені ец самарқау деген либералдың озі еш уақытта қырғын да туғыза алмайды, оған тілектес те болмайды, бүл тіпті де оиың қолыида тұрғап жоқ. Бұл жерде «келіс соз жүргізу» керек емес, іс жүзіпде күіптерді дайындау керек; земствошыларға ьщпал ету керек емес, үкіметке және соның агенттеріне ықпал ету керек. Егер күш болмаса, ұлы жоспарлар жайында дау- рықпау керек, ал, егер күш болса, онда сол күшті нақ казактар меп полицияға қарсы жұмсау керек, казактар мен полицияның шабуылын тойтарғандай, ия ең болма- ғанда тоқтататындай жұрт жинауға және оны қолайлы жерге жинауға тырысу керек. Егер біз «буржуазиялық оппозицияға» сөз жүзінде емес, іс жүзінде «ұйымдасқап айбарлы ықпал» ете алатын болсақ, опда, әрипе, зәрепі ұіпырып қорқытпау туралы ақымақтық «келіс сөздер- меы» емес, тек күшпен, казактардыц жәпе патша поли- циясыиың көп болып бетін қайыратын күшпеп, халық көтерілісіне ұласатын бұқаралық шабуылдың күшімеп ықпал ете аламыз.
Жаңа «Искраның» редакциясы іске басқаша тұрғыдан қарайды. Өзінің келісу және келіс сөз жүргізу жоспа- рына разы болатыны соишалық, ол бұл жоспарға сүйсі- нудің шегіне жете алмайды, оны мақтап жеткізе ал- майды.
...Белсенді демонстрацияшылар «полицияға немесе жалпы алғанда үкіметке қарсы дағдылы демонстрация мен цазіргі (курсив редакцияпікі) кезеңде либерал эле- менттердің саяси тактикасына (міне қалай!) револю- цияшыл пролетариаттың тікелей ықпал етуінің көмегі- мен абсолютизмге қарсы күресті өзінің тура мақсаты етіп қоятын демонстрацияның арасындағы түбегейлі айырмашылықты жете түсінетін болуы тиіс... Өз алды- на дербес екі саяси күш ретінде революцияшыл проле- тариат пен либералдық-оппозициялық буржуазияны бір- біріне нақты қарсы қоюды тікелей маңсат етпейтіц


ЗЕМСТВО НАУҚАНЫ ЖӘНЕ «ИСКРАНЫҢ» ЖОСПАРЫ 97
дағдылы, айталық, жалпы демократиялық (!!) тиитегі демонстрацияларды жасау үшін халық бұқарасы ара- сында күшті саяси толқудың болуының бір өзі де жет- кілікті». «...Біздің партия қалың бұқараны абсолютизм- ге ңарсы жұмылдырудың осындай, бұлай деп айту мүмкін болса, төменгі түрі үшін (тыңдаңыздар! тыңда- цыздар!) болса да бұқараның осы ниетін пайдалапуға міпдетті». «...Біз саяси әрекеттің жаца (!) жолыпда, жұ- мысшылар бүқарасыпыц (NB) ңоғамдық омірге жос- парлы түрде араласуып ұйымдастыру жолыпда алғаш- қы(!) қадамдар жасап отырмыз, мұнда козделетіп тікелей мақсат өзінің таптық мүдделері жағынан бур- жуазиялық оппозицияға қарама-қарсы тұрған және со- нымен бірге ортақ жауға қарсы бірлесіп батыл күрес жүргізу үшін оған өзінің шарттарын (қандай?) ұсына- тын дербес күш ретінде жұмысшылар бұқарасын бур- жуазиялық оппозицияға қарсы қою болып табылады».
Мұпдай тамаша пайымдаулардыц терец мағыпасып кез келген адам түсіне бермейді. Сап мыцдаған жұмыс- шыиың алдыпда социализмпіц мақсаттары меп жұмыс- шы демократиясыпыц талаптары түсіндірілген Ростов демонстрациясы 44 «жұмылдырудыц томепгі типі», бұл дағдылы, жалпы демократиялыц тип болады, мұпда ре- воліоцияшыл пролетариат пен буржуазиялық оппози- цияны бір-біріне нақты қарама-қарсы ңоюшылық жоң. Ал комитетшілер мен белсенді жұмысшылар ңұрған ұйымдастыру тобы сайлағаті атқару комиссиясы таға- йыпдаған, арнаулы өкілдік берілген шешен земствошы- лармеи алдып ала келісіп алғаннап кейіи, озініц созіи земство жиналысыпыц тыцдағысы келмегепіпе дауыс- тап паразылық білдірсс, опда бұл — дербес екі күиггі бір-біріпе «нақты» жәпе «тікелей» қарама-қарсы қой- ғандық болады, опда бұл либералдардыц тактикасыпа «тура» ықпал еткепдік болады, опда бұл «жаца жолда- ғы алғашқы қадам» болады екеп. Құдайдаи қорықсац- даршы, мырзалар! «Рабочее Делопьщ» ең жаман уақьт- тының өзінде тіпті Мартынов та мұндай сорақылықты аузы барып айта қойды ма екен!
Оңтүстіктегі қалалардың кошелеріндегі жұмысшы- лардың бұқаралық жиналыстары, ондаған жұмысшы


98
В. И. ЛЕНИН
шешендердің сөз сөйлеуі, патша самодержавиесінің пақ- ты күштерімен бетпе-бет қақтыгыеулар — бұл «жұмыл- дырудың төменгі тшпі». Либерал мырзаларды үрейлея- дірмеуді міндетіне алатьш шешеніміздің тывыштық ниетте сөз сөйлеуі жайыида земствошылармеп келісім жасау— «жаңа жол». Жаца «Искраның» редакцияльтқ Балалайкипі45 арқьтлы барша дүнпеге осылай даурыгып жариялап отыргап тактпкалық жаца міндеттері, тактп- калық жаңа кәзқарастары — міпе, осылар. Біраң әлгі Балалайкип бір ретінде абайламай шьшдықты айтып салды: ескі «Искра» мен жаңа «Искраньщ» арасында шынында да тұңғиық бар. Боямалаған таптар кёлісімін «жаңа жол» есебінде мадақтап масаттана алатын адам- дар жайында ескі «Искра» жирешш білдіріп, оларды мысқылдаудан басқа сөз айтқаи емес. Бул жаңа жолды біз социализмпің француз және неміс «мемлекеттік адамдарыпьтц» тәжірибесінен коптеп бері білеміз: бүлар да ескі революциялық тактикапы «төмепгі тпп» деп есегітейді жәпе оппозициялық буржуазияныц сол қана- тымен келіс создер жүргізгеннен кейін жүмысшы ше- шендердің кішіпейілдікпен жайлап сөйлеуі туралы келі- сімдер жасау пёгізіпде «қоғамдық өмірге жоспарлы түрде жәпе тікелей араласуды» мақтап жеткізе ал- майды.
Либерал земствошылардыц зәресі ұшып қорқуынан редакцияның өзі де қатты үрейленеді, сондықтан өзі ой- лап шығарған «жаңа» жоспарға қатысушыларға «ерек- ше абай болуды» мыңтап ескертеді. «Осы шарапы жү- зеге асыру үстінде сырттай сақтық жасаудыц ақырғы амалы,—деп оқимыз хатта,—жұмысшылардың мәлімде- месін почта арқылы земство мүшелерініц үйіпе жеткізу жәие земство жиналысы өтіп жатқан залға оны едәуір мөлшерде шашып тарату деп білеміз. Бұған буржуазия- лық революционизм тұрғысынаи қарағапда ғана (sic!) қысылуға болар еді, өйткені оған сырттай күшті әсер етудің мәні ерекше зор, ал пролетариаттың таптық са- на-сезімінің және дербес әрекет етуінің жоспарлы даму процесіпің ешңандай мәні жоқ».
Листоктарды жан-жаққа жіберуден және иіашып та- ратудап қысылу біздерге тән нәрсе емес, ал лепіргеп,


ЗЕМСТВО НАУҢАНЫ ЖӘНЕ «ИСКРАНЫҢ» ЖОСПАРЬІ 99
мағынасыз сөзуарлықтан біз әрқашан қысыламыз. Лис- токтарды жан-жаққа жіберу және шашыц тарату жө- иіпде айтқапда оны пролетариаттың гаптық сана-сезімі- пің және дербес әрекет етуінің жоспарлы даму процесі деп көрсетуге дейін бару — бұл шектен асқан әдепсіз- діктің шебері болу деген сөз. Тактикалық жаңа міндет- тер туралы барша дүниеге айғай салып, бар істі жап- жаққа листоктар жіберіп, таратумен тындыру — бұл шьшыида да теңдесі жоқ өрескелдік, бұл біздіц партпя ішіндегі интеллигенттік бағыт өкілдерінің ерекше сипа- ты, олар ұйымдық жаңа сөздері іске аспай, мазақ болып қалғаннан кейін тактикалық жаңа сөз іздеп, жантала- сып жүр. Сөйте тұрып бұлар әлі өздеріне тән кішіпейіл- дікпен сырттай әсер етудің нәтижелігі түкке тұрмайды деп сөз қылады. Сіздердің жаңа жоспар дегеніңіз толық іске аса ңалған күнде де жүмысшының земствошы мырзалар алдьшда шығып сөйлеуінен мықтағанда тек сол сырттай әсер ету ғана шығатынын, ал «либерал эле- менттердің тактикасына» шын мәнінде «айбарлы» ық- пал жасау туралы тек күлкі үшіи айтуға болатынын мырзалар, сіздер, қалайша көрмейсіздер? Мұның кері- сінше емес пе, сіздерге «дағдылы, жалпы демократия- лық, томенгі ттштегі» демонстрация болып көріпген жұ- мысшылардың бұқаралық демонстрациялары либерал элементтердің тактикасына піын мәнінде айбарлы ық- пал жасагап жоқ па? Ал егер либералдардың тактика- сыиа орыс пролетариатыпың тағы да ықпал жасауына тура келсе, онда ол земствошылармен келісім жасау жолымеп емсс, үкіметке бұқаралық шабуыл жасау жо- лымсн ықпал жасайтыньша сепіңіздер.
IV
Полицияның рақымды рұқсаты бойынша ашылған земство науқаны 46, Святополк-Мирскийдің және ресми үкімет адамдарының мүләйім сөздері, либералдық бас- пасөз үпіпің қатая түсуі, оңыған қауым дегеннің жан- дануы — міне, осылардың бәрі жұмысшы иартиясының алдьша оте зор міндеттер қояды. Бірақ «Искра» редак- циясының хатында бұл міндеттер мүлдем теріс тұжы-


100
В. И. ЛЕНИН
рымдалып отыр. Дәл қазіргі кезеңде пролетариаттың саяси қызметіиің негізгі нысанасы либералдық оппози- цияға емес, үкіметке айбарлы ықпал етуді ұйымдастыру болу керек. Бейбіт мапифестация туралы жұмысшылар- дың земствошылармен келісім жасауы,— сырттай әсер етуді водевильге жанастыра салғандай келісімдер жа- сауы,— дәл қазір мүлдем орынсыз; бәрінен де гөрі кере- гі — бостандық жолындағы батыл күреске даярлық жа^ау үшін пролетариаттың алдыңғы қатарлы, револю- цияшыл элементтерін ұйымдастыру. Дәл қазіргі кезде, біздің конституциялық қозғалысымыз буржуазиялық ли- берализм атаулының, әсіресе орыс либерализмінің ежел- ден бергі күнәларын: құрғақ создің өлшеусіз өскенін, іс жүзінде орындалмайтын сөздерді орынсыз қолдану- шылықты, үкіметке және бұлаң куйрық саясаттың кез келген сабазына нағыз филистерлік сенушілікті айқын көрсете бастаған уақытта, дәл осы кезде земствошы мырзаларды қорқытып зәресін алудың қажетсіздігі ту- ралы, реакция үшін демеу құрал туралы және тағысып- тағылар туралы сөздер өте-моте орынсыз. Котеріліс жасау қолынан келетін және оған әман даяр жұмыс- шылар бұқарасының күші араласпаса, осы күнгі «қоғам ішіндегі азаттық қозғалыстың» да бұрынғылар сияқты құр елес болып кететіпі сөзсіз екеніне революцияшыл пролетариаттың әбден көзін жеткізе сендіру дәл ңазіргі уақытта бәрінен де маңызды.
Котеріліс болу мүмкіндігіпіц қажетті шарты жәпе оның жсңіп шығуының кепілдігі, иролетариаттың бас- таган ісін қолдаудың кеиілдігі болыи табылатын халық- тыц түрлі жіктсрі ішіндегі саяси толқу барғаи сайын кецейіп, өсуде жәпе шиеленісе түсуде. Сопдықтап қа- зір біреу-міреу дереу батыл шабуыл жасау туралы ай- қай салмақ болса, ңазірден шабуылшылар сапына 47 тұ- руға шақырмақ болса және т. с. істесе, бұл барып тұр- ған ақылсыздық болар еді. Патша үкіметінің жағдайы таяу уақытта бұрынғыдан бетер шиеленісе түсетініне, патша үкіметіне деген өпшенділік бұрыяғыдан бетер күшейе түсетініне оқиғалардың бүкіл барысы кепіл. Земстволық конституциялизммен өзі бастаған шүйірке- лесуінде де үкімет жағдайын шиеленістірмей қоймай-


3EMGTB0 НАУҚЛНЫ ЖӘНЕ «ИСКРАНЫҢ» ЖОСПАРЫ 101
ды. Үкімет болмашы жеңілдік берген күнде де, ол еш- бір жеңілдік бермеген күнде де, наразылық пен өшпеп- ділік бұрынғыдан бетер оршімей қоймайды. Саяси дағдарысты сөзсіз туғызатын Маньчжуриядағы масқара- лық және қылмысты авантюрасында да, соғыста мейлін- ше күйреп жеңілсе де, Россия үшін үмітсіз соғыс ұзақ- қа созыла түссе де үкімсттің жағдайы шиеленісе түседі.
Жұмысшы табының міндеті—үкіметтің әрбір бұлтақ- таған шағын пайдаланып, көтеріліс идеясын насихат- тай отырып, бұл күнде өте көп айтылып жүрген жарты- кеш және іске аспайтыны күпілгері мәлім «шаралар- дың» бәрін мысалға келтіріп, көтерілістің керектігін түсіндіре отырып, өзінің ұйымын кеңейте және нығайта беру, бұқара арасында үгітті еселеп күіпейте түсу бо- лып табылады. Жұмысшылардың Трубецкой мырзалар- дың «үрейлепуімен» есептеспей, филистерлердің реак- ция үшін демеу ңұрал жайыидағы ойбайымен саиас- пай, жипалыстар жасап, листоктар таратып, жсткілікті күш бар жерде социал-демократиялық талаптардыц бә- рін білдіру үшін демонстрациялар ұйымдастырып, зем- ствопың өтішштеріііе үн қосуға тиіс екепі айтпаса да түсінікті. Егер буіуаралыц демопстрациялардың (ойткепі бұқаралық емес демонстрациялардың қазір мүлдем ма- ңызы қалмады) мүмкін жәпе керекті жоғарғы типі ту- ралы алдын ала айтуға және айтқапда шетелде жүріп айтуға тәуекел етсек, егер демопстранттардыц күштеріп қайсыбір үйдің мацыпа шоғырлаидыру туралы мәселепі қозғасақ, опда біз алдымсп полицияпыц жұмыспіътлар қозгалысын қудалау жопіндегі істері жүргізілстіи үй- лсрді корсетер едік, полициялық, жапдармдық, цепзор- лық басқармалардың үйлерін, саяси «ңылмыстыларды» қамағап орындарды корсетер едік. Жұмысшылардыц земствоның өтініштеріпе елеулі көмегі земствошыларға халық атынан сөйлеуге мүмкіндік беретін шарттар ту- ралы келісім жасауда емес, халық жауларына сокды беруде болуға тиіс. Мұндай демонстрация туралы пікір- ге пролетариат тілектестік білдіретініне күмәндануға болар ма екен. Жұмысшылар қазір көпірме сөздер меп даурықпа уәделерді жан-жағының бәріпен естіп отыр, «қоғам» үшін бостандықтың, мүлдем болмашы болса


102
В. И. ЛЕНИН
да, іс жүзінде кеңігеііііі (земстволарды ауыздыңтаудың бәсецсуі, қуғынға үшыраған земствошыларды қайтару, либералдың баспасөзге қарсы қаталдықты жеңілдету) көріп отыр, бірақ жұмысшылар өздерініц саяси күресі- нің бостандығын кеңітетін түк те көріп отырған жоқ. Пролетариаттыц рсволюциялық тегеурінінің дүмиуімен үкімет либералдарға бостандық туралы сөйлеуге рұқсат берді! Капитал құлдарының правосыздығы және қор- лықта екені пролетарларға ңазір бұрынғыдап да айқып көрініп отыр. Саяси істерін еркіиірск (орыс тұрғысы- нан қарағанда) талқылау үшіи жұмысшылардың бар- лық жерде бірдей ұйымдары да жоқ, жиналыс өткізу үшін жұмысшылардың залдары жоқ, жұмысшылардың өздерінің газеттері жоқ, жұмысшыларға олардың түр- медегі, айдаудағы жолдастарын қайтармайды. Жұмыс- шылар әлі өлтірмеген,— бірақ пролетарлар ғана, тек со- лар ғана мықтап жаралаған,— аюдың терісін, міне, сол тсріні либерал буржуа мырзалар бөліс-е бастағапын оз- дері қазір көріп отыр. Бұл либерал буржуа мырзалар- дың қолда жоқ теріпі бөлісугс кірісе бастағанда-ақ «бір беткей партияларға» қарсы, «ішкі жауларга» — бур- жуазия үстемдігіпіц және тыиыштығыныц рақымсыз жауларына — царсы тісііі ақситып, сұс корсетө баста- ғанын жұмысшылар көріп отыр. Аюды біржола өлтіру үшін, либерал буржуа мырзаларға беруге садаңа есебін- де уәде еткендерді — жиналыс бостандығын, жұмысіпы баспасөзі бостандығьш, социализмяің толық жеңіп шы- ғуы жолыида кең жәпе ашық күрос жүргізудіц толық саяси бостапдығьш озіне күшпеп тартып алу үшіп жұ- мысшылар бұрыпғыдап да батыл, бұрынғыдаы да горі қалыц топтасып котеріліске шығады.
Біз бұл кітапшаны «Тск партия мүшелері үшін» де- ген жазумеи шығарып отырмыз, мұның себебі — «Иск- ра» редакциясының «хаты» да осындай жазумеп иіыға- рылған болатын. Істің шып мәпісіпе келгепде, ондаған қалаларға хабарлапуга, жүздеген жұмысшы үйірмеле- рінде талқылануға, үгіт листоктары меп үндеулерде тү- сіндірілуге тиісті жоспарды «конспирациялау» адам


3EMGTB0 НАУҢАНЫ ЖӘІІЕ «ИСКРАНЫҢ» ЖОСПАРЫ
103
күлерлік. Бұл Галерка жолдас атап көрсеткен («Жаңа жолға»), редакция мон Советтің жұмыс ирактикасында ңолданылып жүрген іс жүргізу құппясылың бір түрі. Редакцияиың хаттлн қалыц журтптьтлықтап жәпе әсіро- се либералдардан -жасыруды тек мынапдай бір тұрғы- датт гапа ақтауға болар еді: мұттдай хат біздіц партия- мыздьщ боделіне тьтм коп пұқсап келтіреді...
Бұл кітапшаны оқуптылар қауымыпа шек ңойылмай- ды, өйткепі біздің партиялық редакціія дейтініміз пар- тия мүшелеріне ғана арнаймыз деп бұл кітапшаға жа- уап жазып піығарды, бірақ іс жүзінде бұл жауабын азшылық жиналыстарыпа ғапа хабарлап, көпшілік жақ- тағы бұрыпнан белгілі партия мүшелеріпе көріпе жет- кізбей отыр.
Егер «Искра» біздерді партия мүшесі деп ссептсмеугс ұйғарса (сопымоп қатар мұпы тура айтудаи цорықса), опда бізго озіміздіц күйіпііпті тагдырымьтзга копііт, мұи- дай ітгоітіімттеіі қажетті қорытыпды шығаруымызға тура келеді.
22 декабрь, 1904 ж.


104
ПАРТИЯДАҒЫ ІШКІ ЖАГДАЙ ТУРАЛЫ РЕФЕРАТТЫҢ ТЕЗИСТЕРІ
М еніц р е ф е р ат ы мның т е зи с т е р і 48
2 decembre 1904
(f
1. Искрашылдардың азшылығы II съездің өзінде принцип жөнінен тұрақсыздық көрсетті (немесе қате жасады) — сайлау кезінде өзінің идеялық қарсыластарымен бір коалицияда болды.
2. Ал съездеп кейіп де, тіпті Лигада да, азшылық ескі «Искраиыц» сабақтастығып қорғады, бірақ іс жүзінде одап барғап сайып қашықтай берді.
3. Плехаиов озіігің бет бұрысы ксзінде (№ 52) азшы- лық партияпың оппортупистік қапаты болып отыр- ғанын жәпе оның анархияшыл дарашылдар ретіп- де күрес жүргізетіпін айқын корді.
(Contra * Васильев пен Ленин үйірме- шілдік жөнінде) **.
(
4. Біздің ұйымдық мешеулігімізді жәпе съездің ұйымдастыру жағынан күйреуін қорғау, ақтау, опы припципке айпалдыру — мұныц өзі оппорту- пизм. Енді программа versus устав etc. туралы тс- зис атаулыларды қолдауға сшкімпің де батылы бармайды.
5. Экономикалық күресті елемейді, якобипшілдікті жақтайды, жұмысшылардыц дорбес әрекет жа- сауып елемейді деп копшілікті айыптау «Рабочее Делоның» «Искрага» бет алды тиісуіп ешкандай дәлелсіз қайталаудан басқа еш нәрсе емес.
* — Царсы. Ред.
і:* Қарацыз: Шығармалар толық жппағы, 8-том, 120—123-беттер. Ред.


[105
Beaumont, le.
B. И. Леппнніц «ПАртиядағы ішкі жағдай туралы рефераттың тезпстері» деген қолжазбасы,— 1904 ж.
Кішгрейтілген
5 9-том


ПАРТИЯДАҒЫ ІШКІ ЖАҒДЛЙ ТУРАЛЫ...
407
6. III съезден қорқу және оган қарсы күрссу азпіы- льщтың да, ымырашылдықтың да жалған пози- циясын ақырына дейін жеткізді.
7. «Искра» редакциясы земство науқанының жоспа- J рыпда үрейлену туралы мәселе көтеріп, бейбіт ма-
пифестация жасау туралы земствошылармеп келі- сімді жаңа тип деп дәріптеп, өте-мөте жалғап, зиянды және созсіз оппорутнистік тактикалық жолға түсті. Науқан жоспары Старовердіц қате қарарымен байланысты.
Бірінші рет 1931 ж. Ленинніц XVI жинағында басылған
Ңолжазба бойынша басылъіп отыр
5*


108
ЖОЛДАСТАРҒЛ ХАТ
(ПАРТИЯ КОПШІЛІГІ ОРГАНЫНЬІҢ ШЫГУЫИЛ)
Ңымбатты жолдастар! Бүгін шстелдегі больтпевиктер- дің шағын тобының 49 жипалысында партияның мерзім- ді органын құру туралы принципінде әлдеқашаи ше- шілген мәселе біржолата шешілді; бұл орган азшылық- тың партияға еигізгеп ұйымдық және тактикалық талас-тартыстарға қарсы күресте копшіліктің принцип- теріп қорғауға, дамытуға жәпс орыс ұйымдарыиың ти- імді жұмысыпа қызмет етуге арпалады; қазір бұл орыс ұйымдарына қарсы азшылың агепттері тарапыпап бүкіл Россияда барлық жерде дерлік сопшама қатты күрес — осындай маңызды тарихи кезеңде партия ішінө лайсац іріткі салатын күрес, партияиың Орталық Органы деп аталатын органда жіктелушілікке мүләйімсіп қынжыл- ған болып, жіктелудің барып тұрған ар-ұятсыз құрал- дары мен тәсілдері қолдапылған күрөс жүргізілуде. Біз күресті партиялық жолмен жүргізу үшін мүмкіндіктің бәрін істедік, біз төзгісіз жағдайдан шығудың бірден-бір лайықты партиялық жолы ретінде январь айынан бас- тап съезд шақыру үшін күресіп келеміз. Азшылық жа- ғына шығып кеткен Орталық Комитет ісінің бәрі дер- лік съезге қарсы жанталасқан күреске арпалғандығы, съезді кідірте беру үшін Советтің нағыз сорақы және лайықсыз әрекеттің бәрін қолданып отырғандығы енді айдан анық болып отыр. Совет съезге тура кедергі жа- сап отыр: бұған «Искрапың» 73—74-померлеріпе қосым- шадағы оның соңғы қаулыларын оқығапдардың әлі кезі жетпесе, енді Орловский жазғаи: «Совет партияға қар- сы» деген (жақында шыққан) біздің кітапшамызды


ЖОЛДАСТАРҒА ХАТ
109
оқығанда әбден көзі жетеді. Біздің орталық мекемелер деп аталатыпдарға қарсы бірікпейінше және оларға той- тарыс бермейіпше, көпшілік өзінің позициясын қорғап қала алмайтыпдығы, үйірмешілдікке қарсы күресінде партиялықты қорғап қала алмайтындығы енді айдан анық болып отыр. Орыс болыпевиктері өздеріпің бірі- гуін әлдеқашан күп тәртібіне қойған болатын. 22-пің * программалық (біздің партия ішіндегі күресіміздің про- граммасы мағынасыида) қарары зор тілектестікпен қарсы алынғанын еске түсіріңіз; Москва комитеті бас- тырып шығарғаи (октябрь, 1904 ж.) 19-дыц проклама- циясын еске түсіріңіз; ақырында, ең соңғы кездердс көпшілік комитеттері50 арасында бірсыпыра жеке кон- ференциялар болып өткендігі және там-тұмдап әлі өтіп жатқандығы, Советтегі, Орталық Органдағы және Орта- лық Комитеттегі дандайсыған бопапартистерге тойта- рыс беру үшін көпшілік комитеттері өзара берік топта- суға ең жігерлі жәпе тиянақты әрекеттер істеп жатқап- дығы партия комитеттерінің бәріпе дерлік мәлім.
Біз таяу уаңыттарда-ак, бұл әрекеттердің (дұрысында, бұл қадамдардың) нәтижелері неге қол жеткізетіндігі жөнінде бірқыдыру пікір айтуға мүмкіндік берісімен, ол жайында жұртқа жарияланатынына сенеміз. Дербес баспасы болмайынша көпшіліктің өзін өзі қорғауы мүл- дем мүмкін еместігі түсінікті. Сіздер, мүмкін, біздің пар- тиялық әдебиеттен білетін шығарсыздар, жаңа Орта- лық Комитет біздің кітапшаларымьізды (тіпті терілген кітапшалардың мұқабаларын да) партиялық баспахана- дан тура шығарып тастады, сөйтіп оны үйірмелік бас- паханаға айналдырды, ал шетелдегі көпшіліктің жәпе орыс комитеттерінің, мысалы, Рига комитетінің көпші- лік әдебиетіп Россияға жеткізу туралы тікелей ұсыиыс- тарын қабылдамай қойды. Партияның жалған жұртшы- лық пікірін туғызу жаңа Орталық Комитеттің ұдайы жүргізіп отыратын тактикасы екендігі толығынан ай- қын көрінді. Өзіміздің баспамызды кеңейту, өз транс- портымызды ұйымдастыру қажеттігі алдымызға бұл- тартпайтыидай болып қойылды. Орталық Орган редак-
Ңараңыз: осы том, 13—22-беттер. Ред.


110
В. И. ЛЕНИН
циясымен жолдастық қарым-қатыпастарын үзген (1904 ж. 2 сеитябрьде Женевада болғап жиналыс туралы есепте Дапныц мойьшдауын қараңыз51 — көңіл бөлерлік кітапіпа) комитеттер мерзімді органсыз тұра алмады жәпе тұра да алмайды. Органсыз партия, партиясыз ор- гап! Августың ішіпде-ақ көпшілік ұсынған осы қайғы- лы ұран бірдеп-бір жолға — өз органын құруға мойьш бұрғызбай жетеледі. Орыс қызметкерлері копшілігініц төл ісіне көмектесу үшін шетелге келген жас әдеби күштер өздерін іске пайдалануды талап етеді. Орыстың бірсыпыра партиялық әдебиетшілері орган болуын ба- рынша талап етеді. Тегінде «Вперед» 52 деген атпен шы- ғарылатын осындай органды құрғанда, біз орыс болыле- виктері бұқарасымен толық келісе отырып, озіміздің партиялық күрес жүргізудегі жөн-жосығымызбен толық үйлестіре отырып, іс етеміз. Біз осы құралды неғұрлым қарапайым, партия үшін неғұрлым тиімді, жұмысшы ңозғалысының мүдделеріне неғұрлым сай келеді дегеп жолдардың бәріт" жыл бойы байқап коргеппен соц барып қолға алдық. Біз съезд үшін күресті тіпті де доғармай- мыз, қайта осы күрссті кеңейткіміз, қорытқымыз жәпе қолдағымыз келеді, комитетторге олардыц алдыиа қо- йылып отырғап съезд туралы жаца мәселопі, жап-жақ- ты байсалды талқылауды талап етіп отырған мәселепі Совет пен Орталық Комитеттен тыс,— Совет пен Орта- лық Комитеттің еркіне қарсы,— шешуге көмектескіміз келеді. Біз бүкіл партия алдында бірсыпыра кітапша- ларда әлдеқашан баяндалған міндеттер мен көзқарастар- ды жақтаған пікірімізді ашық айтамыз. Біз ұйымдық мәселелерде де, тактикалың мәселелерде де іріткі салу- шылық пен ауытқушылыққа қарсы ұстамды революция- лық бағыт үшін күресудеміз және күресе береміз (жа- ца «Искраның» партия ұйымдарына жазған, тек партия мүшелері үшін бастырылған жәпе жұрттап жасырып қалған, өрескел гаатасқан хатын қараңыз). Жаңа ор- ганның шығуы туралы хабарландыру, сірә, бір аптадан кейін немесе сол шамада жарияланады. Бірінші номер жаңаша 1—10 январь арасында шығады. Редак- ция коллегиясыпа көпшіліктің осыған дейін козге түс- кеп әдебиетшілеріпің бәрі (Рядовой, Галерка, Лепип,


ЖОЛДАСТАРҒА ХАТ
111
«Искраны» Ленин мен Плеханов басқарып тұрған кезде газеттің 46—51 номерлеріне үнемі қатысқан Орловский және басқа аса бағалы әдеби жас күштер) қатысады» Тарату, агентура және басқа сол сияқты күрделі істер- ді ұйымдастыру және практикалык басшылык колле- гиясы бірсыпыра орыс комитеттеріндегі (Одесса, Екате- ринослав, Николаев, Кавказдық 4 комитет нен бірнеше солтүстік комитет, сіздер олар туралы жақында толық білесіздер) белгілі жолдастарға белгілі міндеттерді ту- ра тапсыру негізінде қурылады (іпііяара қазірдін өзін- дө құрылды да)53. Біз епді барлық жолдастардан жап- жақты көмек көрсетуді сұраймыз. Біз органды мынадай шартпен ғапа іпығарамыз: ол әсте іиетелдік үйірме ор- ганы болмай, орьгс козғалысыпыц органы болуға тиіс. Бұл үшін ең алдымеЕі және көбінесе Россиядағылардың нагыз жігерлі «әдеби» комегі, дұрысырақ айтқанда, әдө- би еңбегімев қатысуы қажет. Мен «әдеби» деген сөзді оның ерекше мәніне бірден көңіл аударту үшін, сондай- ақ тым дағдылы жәнө іске өте зиянды түсініспеупіілік- тен сақтандыру үшін баса көрсетіп, тырнақшаның іпіі- не алып отьтрмын. Бұл түсішспеушілік — органға нақ әдебиетшілер және тек әдебиетшілер ғана (осы сөздің профессионалдык мағынасында) ойдағыдай қатыса ала- ды-мыс дейтін ұғымда; қайта, басшы және үнемі жазып тұратын бес әдебиетшіге бес жүз не бес мың әдебиетші емес қызметкер болса, орган сонда өткір жәпе өміршөң болады. Ескі «Искраның» кемшіліктерінің бірі, мен оны бұдап құтқаруға әрқашан да тырысқан болатынмып (ал жаңа «Искрада» шамадан тыс ұлғайған кемшілік),— ол Россиядағылардың оньщ жұмысына қатысуының нашар- лығы. Біз Россиядан жібөрілген хат-хабардың бәріи дерлік әрқашан басып отыратынбыз. Шын мәнісінде іс- кер орган түскен материалдардың опиан бірін басуға, қалғанын жалпы мағлұмат жәнө әдебиетшілерге нұсқау үшін пайдалануға тиіс. Мүмкін-қадарынша гіартия қыз- меткерлерінің көбісі біздермен хат жазысып тұруы қа- жет, атап айтқанда, бүл сөздің әдеби мағынасыида емес, дағдылы мағынасында хат жазысып тұруы қажет.
Россиядан шалғайлық, қарғыс атқан шетелдік бат- пақтың қапырық ауасьшың еңсеңді басып кететіні сон-


112
В. И. ЛЕНИН
шалық,— тек бірден-бір тыныс — Россиямен жанды қа- тынас жасау болады. Кімде-кім біздің органды, тек сөз жүзіпде емес, іс жүзінде бүкіл «көпшіліктің» органы, орыс қызметкерлері бұқарасының органы деп есептегісі келсе (және органы жасағысы келсе) мұны ұмытпасыя. Бұл органды өзіміздікі деп санайтыидардың және соци- ал-демократтың — партия мүшесінің — міндетін тани- тындардың бәрі де дағдылы жария газеттер жөнінде ай- тылып жүрген: олардъщ ісі — жазу, ал біздің ісіміз оқу деп ойлайтын және соған сәйкес іс ететін буржуазия- лық әдеттен біржолата арылатын болсын. Социал-де- мократиялық газетке социал-демократтың барлығы жұмыс істеуге тиіс. Біз баршаңыздан, әсіресе, жұмыс- шылардан хат-хабар жіберіп тұруды айрықша сұраймыз. Біздің газетімізге жазып тұруға, б*арлық істер жөнінде жазуға, мүмкін-қадарынша күнделікті өз өмірі, мүдде- лері мен жұмысы туралы жазып тұру үшіи жұмысшы- ларға кең мүмкіндік беріңіздер — мүндай материалсыз социал-демократиялық органның құны бір тиын, мұн- сыз ол социал-демократкялық деген атаққа да лайықты болмайды. Біз, оның үстіне, хат-хабар алысу үшін, тек корреспонденциялар емес, яғни басу үшін емес, редак- циямен жолдастық байланыс жасап тұру және редакция- ны хабарлап тұру үшін, хабарлағанда тек фактілер мен оңиғалар туралы ғана емес, сонымен қатар жұрттың кө- в;іл күйі туралы, қозғалыстың күнделікті «қызықты емес», дағдылы, күйкі жақтары туралы жазуды сұрай- мыз. Біздерге мұндай хаттардың қандай қажеттігін сіз- дер шетелде болмағасын үғына алмайсыздар (ал бұл хаттарда қүпия ештеме жоң және мұндай шифрланба- ғап хатты аптасына бір рет, екі рет жазуға, шыыында, тіпті жұмыс басты адамның да мүмкіндігі бар). Біздер- ге жұмысшы үйірмелеріндегі әдгімелер туралы, бұл әңгімелердің сипаты туралы, сабақтардың тақырыбы ту- ралы, жұмысшылардың тілектері туралы, үгіт жәнө на- сихат жұмыстарыпың қойылысы туралы, қоғамдағы, әс- кердегі және жастар арасындағы байладыстар туралы жазыңыздар, көбінесе жұмысшылар арасындағы біздер- ге, социал-демократтарға, көңіл толмаған жайлары ту- ралы, олардың түсінбейтін нәрселері, тілектері, наразы-


ЖОЛДАСТАРГА ХАТ
113
лықтары және т. т. туралы жазыңыздар. Істің практи- калық қойылысы жоніндегі мәселелер әсіресе қазір өте коңіл аударарлық, ал редакцияны осы мәселелермен та- ныстыру үшін корреспопденттік тұрғыдан емес, жай жолдастық түрде жиі-жиі хат алысудан басқа жол жоқ; әриие, жұрттың бәрі бірдсй жаза білмейді жәнс жазғы- сы кслс бермейді, бірақ... қолымнап келмсйді деме, жазғым келмсйді де; сгер тілесе кез келгеп үйірмедси, тіпті әрбір ұсақ, тіпті екінші дәрежелі топтап (екінші дәрежелі топтар көбінесе айрықша көңіл аударарлық, өйткені олар кейде істің көзге көрінбейтін, бірақ ана- ғұрлым мацызды болігін атқарады) жазу қолыпан келе- тіп бір-екі жолдасты әрқатпап да табуға болады. Мұнда біз ескі «Искраиыц» тәжірибесіи пайдалапьтп, секре- тарьлық жұмысты кеціисп қолға алдық, ал сіздерден мынаны ескеруді сұраймыз: сабырлы, жігерлі түрде іске кіріскен әрбір адам, шын мәпінде әрбір адам, өзінің хаттарып түгелдей немесе оипап тоғызып қипалмай-ақ жсткізе алады. Мұпы ұқыптылыңпсп хат жазысып тұрғап біраз корреспондснт достары (кобінесе редакция- дағылардың бірде-бірімен таныс емес) болған ескі «Искраның» 3 жылдық тәжірибесіне сүйеніп айтып отырмын. Шетелге жіберілетін хаттарды ұстап қалуға полицияпың шамасы келмей қойғаныпа қай заман (жі- берушінің мүлде ұқыпсыздығы байқалған хаттарды ойда жоқта ғапа қолға түсіреді), ал ескі «Искра» материалы- пың басым көпшілігі біздің адресімізгс әрдайым дағды- лы жолмсп кәдуілгі хаттар арқылы ксліи тұрды. Біз хат- тарды қабылдауды тек комитетто жәие тек секретарь- ларда жииаңтаудан айрықша сақтандырғымыз келеді. Мұндай монополиядан зиянды еш пәрсе жоқ. Жұмыста, мәселені шешкенде бірлесіп іс ету қаншалық міндетті болса, жалпы пнформацияда, хат жазысуда ол соншалың теріс. Мынадай жағдай жиі-жиі кездеседі: тәжірибелі ескі қызметкерлердің тым үйреншікті деп санап, ескер- мей кеткендерін біршама «оқшау» (комитеттердеи ау- лақ) адамдар өз тұрғысынан жацаиіа аңғарады, міне осындай адамдардың хаттары айтарлықтай ңызықты болмақ. Жас қызметкерлерге: жастарға да, ңызметкер- лерге де, «централистерге» де, жедел жиындар мен ша-


114
В. И. ЛЕНИН
ғын жиындарды ұйымдастырушыларга да, оиың жай қатардагы қатысушыларына да бізге кобірек жазыи тұруына мүмкіндік беріңіздер.
Тек сонда ғана, тек осындай кец түрде хат-хабар алы- сып тұрғанда ғана біз бәріміз бірлесе отырып, өзіміздің газетімізді Россиыдағъі жумьіаиіы цозғалысынъщ нағыз органы ете аламыз. Осы хатты кез келген барлық жина- лыстарда, үйірмелерде, топтарда жәие т. с. мүмкін бол- ғанынша кеңінен оқып таныстыруды, ал бізге осы хат- тағы пікірді жұмысшылардың қалай қабыл алғанын жа- зып жіберуді мейлінше өтініп сұраймыз. Жұмысшы («көпшілік») органы деп жәпө жалпы — басшылық — интеллигенттік орган деп ажырату идеясына біз өте се- німсіз қараймыз: біз социал-демократиялық газет бүкіл қозғалыстың органы болғанын, жұмысшы газеті мен со- циал-демократиялық газеттің бір орган болып қосыл- ғапын тілер едік. Бұл жұмысшы табыпың барыпша бел- сепе қолдауымеп ғапа болатып іс.
Жолдастық солеммеп
Н. Ленин
1904 ж. 29 ноябръде (12 декабръде)
жазылған Листоктъғң, текстг бойынша
1904 ж. декабръде Берлинде басылып отыр
жеке листок болъіп басылған


415
ҮЙЫМДАСТЫРУ КОМИТЕТІНІҢ ҚҮРЫЛУЫ ТУРАЛЫ ЖӘНЕ РОССИЯ
СОЦИАЛ-ДЕМОКРАТИЯЛЫҚ ЖҮМЫСШЫ ПАРТИЯСЫНЫҢ КЕЗЕКТІ III СЪЕЗІН ШАҢЫРУ ТУРАЛЫ ХАБАР54
Біздің партиямыз бір жарым жыл бойына, II съезден бергі уақытта, басынан кешіріп отырған ауыр дағдарыс сөзсіз болатын жәпе әлдеқашан белгілі болған нәтиже- ге, орталық мекемелердің партиядан толығынан қол үзуінө әкеп соқтырды. Біз мұнда дағдарыстың ауыр тарихын қайталап айтып жатпаймыз және де жалпы партиялық әдебиетте, соның ішінде россиялық комитет- тер мен комитеттер конфереицияларыпың бірсыпыра қарарлары мен мәлімдемелерінде жеткілікті баяндалғаи фактілерді еске салып жатпаймыз. Осындай конфереп- циялардың соңғысы, Петербург, Рига, Тверь, Москва, Солтүстік және Нижний Новгород комитеттері қатыс- қан солтүстік конференцияның бюро сайлағандығып және оған Россия социал-демократиялық жұмысшы пар- тиясының кезекті III съезін дереу шақыру үшін Ұйым- дастыру комитеті ретінде іске кірісуді тапсырғандығып атап корсетудің өзі жеткілікті.
Қазіргі уақытта бюро Орталық Комитет деп атала- тынға жауап беру үшін комитеттер белгілеген мерзімиіц бәрін өткізді, сөйтіп оңтүстік үш (Одесса, Екатерипо- слав, Николаев) жәпө кавказдық торт комитсттің окіл- дерімен келісім жасасты. Бюро енді Үйымдастыру ко- митеті ретінде іске кірісті жәпе партия алдьшда ессп беруге міпдетті, бірақ партия алдындағы жауапкерші- ліктеп бас тартқап орталықтардыц келісіміпсіз Россия социал-демократиялық жұмысшы партпясының кезекті III съезін шақьтрады.


116
В. И. ЛЕНИН
Россия бұрьш-соңды болып көрмеген саяси өрлеуді басынан өткізуде және осыған байланысты пролетариат- қа самодержавиеге қарсы күресудің ұлы тарихи мін- деттері жүктеліп отыр. Пролетариаттың күштерін ұйым- дастыру жәпе біріктіру ісіне біздің партия ішіндегі ауа жайылушылықтың қандай зор зпян келтіргенін, шетелдегі үйірмешілдіктщ азғындатушылық ықпалы салдарынан Росспяда наспхат, үгіт жәпе жұмысшылар- ды біріктіру ісіиің қаншалықты коп зиян шеккеніи Россияда істейтіп социал-демократтардың бәрі де біледі. Ал егер шетелдік үйірмелерді және олардың өкілдерін біріктіру мүмкіндігі болмаса, онда, ең болмағанда, Россия социал-демократиялық қызметкерлерінің бәрі, революциялық социал-демократияның ұстамды ба- ғытын жақтаушылардың бәрі бірігетін болсын. Мұндай бірігушілік Россияның барлық социал-демократтары- ның болашақта толық және берік бірігуіиің бірден-бір дұрыс жолы болып табылады.
Россиялық революцияшыл социал-демократия жаса- сын, халықаралық революцияшыл социал-демократия жасасып!
Үйымдастыру комитеті съезді шақыру шарттары жо- ніпде копшілікті хабардар ету үшін мына төмендегілер- ді жариялауды қажет деп санайды:
1) Үйымдастыру комитеті кезекті III съезге шешуші дауыспен қатысуға Россия социал-демократиялық жұ- мысшы партиясының II съезі бекіткен Россиялық комитеттер мен ұйымдардың барлығының (Петербург, Москва, Харьков, Киев, Одесса, Николаев, Дон, Екате- ринослав, Саратов, Урал, Солтүстік, Тула, Тверь, Ниж- ііий Новгород, Баку, Батуми, Тифлис, Горнозавод, Си- бирь және Ңырым комитеттеріиің) созсіз правосы бар деп таниды.
2) Ұйымдастыру комитеті съезге қатысуға екінші съезден кейін Орталық Комитет бекіткен комитеттердің (Мингрели, Астрахань, Орлов-Брянск, Самара, Смо- ленск, Рига, Курск, Воронеж комитеттері, сондай-ақ Шетелдік лига) шартты правосы бар деп таниды. Осы комитеттердің бәрін партияныц сенімінен айрылған ор-


ҮЙЫМДАСТЫРУ КОМИТЕТІНІҢ ҚУРЫЛУЫ ТУРАЛЫ... 117
талық орындар бекіткен. Біз оларды III съезге шаңыру- ға міндеттіміз, бірақ олардың қатысуы (комитеттің нақ- ты бар-жоқтығы, кеңесші немесе шешуші дауысңа пра- волылығы және т. т.) туралы мәселені тек съездің өзі біржола шеше алады.
3) Ұйымдастыру комитеті росспялық комптеттердің көпшілігі атыпаи: Россия социал-демократиялық жұ- мысшы партиясының кезекті III съезіпе Росспя социал- демократиялық жүмысітіы партиясының шетелдегі ұйымдарының және орыс ұйымдарыпың бә рі қаты- суына және әсірссе озіи Россия социал-демократиялық жұмысшы партиясьша жатамыз деп есептейтін жұмыс- шы ұйымдарының бәрі қатысуына тілек білдіреді. Осы жұмысшы ұйымдарының қатысуын біздер оте қажет деп саиаймыз, ойткеиі партиядағы дағдарыс жәпе сай- лау негізінде дегенге сүйеніп рабоче-делолық демокра- тизмді әсірелеп уағыздау толып жатқан жікке бөліиуді туғызды. Россиялық комитеттердің копшілігі өкілдері- ііің қатысуымоп осы жікке боліпуді жоюға иемесе олар- дың келтіретін зияпьш азайтуға әрекет жасау үшіп съезді пайдалаиып қалу керек.
4) Ұйымдастыру комитеті сопдықтан съезге қатыс- қысы келетіидердіц барлығын тезіпеп үн қосуға және оның өзімен қатьшас (жоғарыда аталғап 13 комитеттің біреуі арқылы) жасауға шақырады.
5) Съезге шацырудың шарттары, талас бола қалған күнде, жақып жердегі екі комитеттің және Үйымдасты- ру комитетінен келген үшіпші адамныц шешімі бойып- ша белгіленеді.
6) Партияпың екішпі съезі бекітпеген комитеттер мен басқа ұйымдардың съезге цатысу (кеңесші немесе шешуші дауыспен) шарттарыи III съездің өзі белгі- лейді.
7) Съездің болатып уақытын жәпе орнып Үйымдас- тыру комитеті белгілейді.
1904 ж. 11 (24) декабръден
кешірек жазылған Ңолжазба бойъінша
Біріниіі рет 1920 ж. Ленинніц басылып отыр
V жипагыноа басъілған


118
ОРЬІСТЫҢ ЖАҢА ЗАЕМЫ
Немістіц ірі биржа шонжарларыньщ газеті («Франк- фурт Газсті»55) осы тақырыппен мыпадай тағылым аларлық хабар беріпті:
«Орыстыц жаңа үлкен заемы туралы лақап қатты та- рап жүргеніне міне бірнеше апта болды. Бұл лақаптар- дың бәрі ізінше-ақ теріске шығарылып жатты. Бірақ таяуда (жаңаша 29 декабрьде жазылған) Петербургте заем туралы келіс сөздер болды деп қазір ресми түрде айтылып жүр. Бұл ресми келіс сөздердің алдында ла- қаптың та,рауына себеп болған жеке әңгімелер өткені күмәнсыз. Бұл жолы келіс сөздерде неміс финансистері қатысыпты деседі. Заемды неміс рыногына орналастыр- ғылары келетін көрінеді. Россия осы уақытқа дейін, со- ғыс басталғаннан бері, өзіне керекті ақшаны үш түрлі жолмен алып келді: ең алдымен, мемлекеттік казначей- ліктің рұқсат етілген шығындарды қысқарту жолымен көбейтілген ақшасынан 300 миллион сомға жуық қа- рыз алынды. Одан соң француз банкирлерінің көмегі- мен 800 миллион франк (300 миллион сомға, жуық) за- ем алынды. Августа Россия ішкі рынокқа қол салуға мәжбүр болды: 150 миллион сомның билеті шығарыл- ды. Соғыс ай сайын орасан көп қаржыны жалмап жа- тыр, сондықтан Россия тағы да шетелден көп заем ал- ғысы келеді. Соңғы кезде орыстың қаражат қорының азаюға мықтап (елеулі, bedenkliche) бет алғаны байқа- лады. Неміс жұртшылығының орыс заемына, қалай қа- райтындығы белғісіз. Осы уақытқа дейін соғыс жапон-


ОРЫСТЬІҢ ЖАҢА ЗАЕМЫ
119
дар үшін ылғи сәтті болып келді. Егер осы уаңытқа дейін орыс заемдарын капиталды сенімді орналастыру деп санап келген болса, қазір бұл заемдар белгілі дәре- жеде жалдаптық сипат (Beigeschmack) алып отыр, бұ- ған әсіресе ішкі орыс тәртіптерін айрықша ашып көр- сететін осы жуырда шыққан патша манифесі себеп бол- ды. Жаңа заем неміс жұртшылығына орыс заемының төмендеген сапасын теңелте алатып шарттар (процен- тінің жоғарылығы мен шығарылған курсы) бойынша ұсыныла ма, жоқ па, мұпы кореміз».
Европа буржуазиясыиың орыс самодержавиесіие жа- сағап жаца ескертуі осыпдай! Самодержавиеніц кредиті согыстағы жеңілістердеи де, ел ішіндегі өсіп келе жат- қан наразылықтардан да кеміп барады. Европа банкир- лері самодержавиеге сепуді қазірдің озінде-ақ ұсақ жалдаптық деп сапай бастады, орыс заемдарының «са- пасы», олардың сенімділігі мағынасында айтқапда, то- мсндеп келеді деп ашықтап-апіық есептеп отыр.
Ал кеміиде куніне уш миллион сом ақша жалмайтып бұл қылмысты соғыс халыққа әлі қаншама коп ақшаға түседі десеңізші!
1904 ж. 16 (29) декабръден
кешгрек жазылған Қолжазба бойыниіа
Бгргншг per 1931 ж. ЛениннІц басылып отыр
XVI жинағында басылған


121
ОРТАЛЫҚ МЕКЕМЕЛЕРДІҢ ПАРТИЯДАИ ҚОЛ ҮЗУІ ТУРАЛЫ МӘЛІМДЕМЕ МЕН ДОКУМЕНТТЕР
1904 ж. 22 декабръде (1905 ж.
4 январъда) жазылған
1905 ж. январъда 'Кеневада жеке кітапша болып басъілған
Кгтапиіаныц текстг бойъінша басылып отыр


123
«Искраиыц» 77-померінде Орталық Комитеттің үш мүшесі бүкіл Орталық Комитеттің атынап сөз алып, N жолдасты «партияға іріткі салу мақсатымеп жалғаи мәлімдеіме жасагапы үшін» аралық сотқа шақырып отыр. Осы бейне бір жалған мәлімдеме «декларацияиы жасауға қатыспаған Орталық Комитет мүшесі арқы- лы», яғни мен арқылы жасалған корінеді. Іске меніц жақын қатынасым болғандықтан, сондай-ақ N жолдас- тап алған өкілдігім негізінде, аралық соттың тексеруіпе қатысуға озімді праволымын және міндеттімін деп есеп- теп, Орталық Комитеттің мүшелері Глебовқа, Валентин- ге және Никитичке қарсы төмендегідей айыптар қоя- мын.
Мен оларды Орталық Комитеттің оздеріидей мүшелері жөпіпде және бүкіл партия жонінде заңсыз, теріс, рес- ми жәпе моральдық жағынап лайықсыз әрекеттер жа- сады деп айыптаймып.
Бұл теріс әрекеттер партиядағы дағдарысты мейліп- ше ұзаққа созып және шиелетстіріп, оның үстіне пар- тия қызметкерлерінің көпшілігіне турадан-тура әсер етіп отырғандықтан, мен конспиративтік құпиялардап басқапыц бәрін тексерудің жарпя болуын сөзсіз қажет деп есептеймін, сондықтан да өзім қоятын айыптың мазмұнып егжей-тегжейлі баяндаймын.
I. Мен Орталыц Комитеттщ 3 мушесін, Глебовты, Валентииді, Никитичті, партияны унемі алдап келді den сійъіптаймын.


124
В. И. ЛЕНИН
1) Мен оларды партияның II съезінен алған билікті III съезді жақтап үгіт жүргізген партия жұртшылығы- ның пікірін тұншықтыруға пайдаландьт деп айыптай- мын. Партияның әрбір мүшесінің ешкім қол сұқпайтын правосы болып табылатын осы үгітті тұншықтыруға олардың ешңапдай правосы жоқ еді. Атап айтқанда, съезді қолдап үгіт жүргізгені үшін Оңтүстік бюроны та- ратуға олардыц етпқаттдай правосы жоқ еді. Советте съезді жақтап дауыс бергенім үшін партия Советінің мүшесі ретпіде магап оиы бетіме басуға бұлардың ресми жағыпап да, моральдық жағынап да правосы жоқ еді;
2) — оларды комитеттердің съезді жақтаған қарар- ларыи партиядан жасырғапдығы үшіи және партиялық жоғарғы мокемепіц мүшелері ретінде өздеріне көрсетіл- геи сеиімді коріпеу теріс пайдаланып, комитеттерді адастырғаны, оларға партиядағы істің жайын мүлдем бұрыс баяидағапы үшіп айыптаймып. Олар Рига комите- тініц 22-піц қарарыи басу жәпе тарату туралы, сонымен қатар копщіліктің әдсбиетіп Россияға жеткізу туралы өтіііішін бұл партиялық одебиет емес дегеп сылтаумеп орыпдаудаи бас тартьтп, шындықты апықтауға кедергі жасады;
3) — оларды съезд шақыруды жақтаған комитеттер- ге қарсы периферияға шағынып, жергілікті қызметкер- лердің алдыыда бұл комитеттердің беделін барынша тү- сіріп, сөйтіп комитет пеп периферия арасындағы өзара сенімді — мұнсыз ешқандай жұмыс істеу мүмкін бол- майтын сенімді — бұзып, өздерінің съезге қарсы үгітін- де тіпті жергілікті жұмысқа іріткі салудап да тартын- бағаны үшін айыптаймын;
4) — оларды Орталық Комитеттің Советтегі делегаты арқылы Советтің III съезді шақыру шарттары жайын- дағы қаулыларын, съезді шақыру мүмкіндігін жойған, сойтіп партияиы өз ішіндегі жанжалды дұрыс шешу мүмкіидігіпен айырғап қаулыларып жазуға қатысқан- дығы үшіи айыптаймын;
5) — оларды көпшілік позициясын оздеріиіц прин- ципті түрде қостайтыпдығы туралы комитегтерге мәлім- деме жасай отырып, егер азшылық озінің жасырын


ОРТАЛЬЩ МЕКЕМЕЛЕРДІҢ ПАРТИЯДАН ҚОЛ ҮЗУІ... 125
оқшауланған ұйымынан және Орталық Комитетке кооп- тация жасаудан бас тартса ғана олармен келісім жасау- ға болатындығы туралы мәлімдеме жасай отырып, со- нымен бір мезгілде бұлардың партиядан жасыръін және көріне оныц еркіне царсы азшылықпен томендегі шарт негізінде: 1) азшьтлықтың жай істерінде автономиялы- ғын сақтау; 2) азшылықтың нағыз белсенді үш өкілііі Орталық Комптетке кооптация жасау негізінде келісім- ге барғаны үшін айыптаймын;
6) меп оларды партияныц жоғаргы мекемесіпің мү- шелері ретінде өздерінің беделін саяси қарсыластарыпа сепімсіздік туғызуға пайдаланғапы үшіп айыптаймып. Олар ГІ. жолдас Солтүстік комитетте алдап сөз сөйлепті- міс, сол істі тексеру керек деп июлъде қаулы алып, ол жонінде арамдық жасады жәііе содан кейін Глебов IL- иы бірнеше рет көрсе де, оғап ооъі кезге дейін (22 де- кабрьге дейін) тіпті қандай айып қойылатыпдығы ай- тылмады, ал оііыц бср жағында дәл сол Глебовтыц озі партия Совотінщ мүшесі рстіпде қоргану мүмкіпдігіпен айрылған жолдастың әрекетін «Искрада» «алдау» деп атауға дейін барды. Олар Лидии Орталық Комитеттің ссиім білдірген адамы (Vertrauensmann) болғап емес деп молімдсп, көріпе отірік айтты. Олар партия мүше- лері алдыида Бонч-Бруевич жолдастың жәие оның экс- педициядағы қызметтес серіктерінің беделін түсіру мақ- сатымен «Искрада» (№ 77) мәлімдеме жариялап, пар- тия мүшелеріп алдады; бұл мәлімдемеде экспедицияның тек кемшілігі (және оның үстіне теріс) көрсетілген — ал мұның өзі Боич-Бруевич жолдасқа жұмысты дұрыс жүргізді және есеп-қисабы толығынан дұрыс деп өзде- рінің окілдері арқылы жазбаша куәлік бергеннен кейів болып отыр;
7) меп оларды партия мекемелерініц (РСДРП-ныц Жепевадағы кітапхаиасы мен архивіп) беделіи түсіру үшіи Орталық Комитеттің шетелдегі бұрынғы өкілдері Васильев жолдас пеп Зверев жолдастың опда болмауыи гіайдаланғандығы үшін айыптаймын. Олар «Искрада» Орталық Комитеттің мағап беймәлім «өкілі» қол қой- ған хабар басты, оида осы мекемелердіц тарихын және шыіі сипатын мүлдем бұрмалады.


126
В. Й. ЛЕЙЙЙ
II. Мунъщ устіне мен Орталыц Комитеттщ 3 муше- сін, Глебовты, Валентинді жэне Никитичті, коллегияда цызметтес болып отырған мушелерге моралъдъъц жаты,- нан да, ресми жагынан да лайыцсыз бірсыігыра эрекет- тер істегендігі ушін айыптаймын.
1) Олар маган (Глебов жолдас арқылы) Орталық Комптеттеп ітіыгу немесе съезді жақтағап үгітті тоқта- ту туралы ультиматум қойып, партиялық ұйым меп тәр- тіптің бүкіл иегізіп бұзды.
2) Олар оздерінің атынан Орталық Комитеттің мүше- сі Глебов жасасқан шартты орындау Орталық Комитет құрамыпъщ озгеруі салдарыпан оздері үшін ңолайсыз болып шыққап кездс, опы бүзды.
3) Өздеріиіц июльдсгі мәжілісіпде N жолдасты Орта- лық Комитеттеи шықты деп не оның, не менің мәлім- демемйді тыңдамай тұрып жариялауға олардың право- сы жоқ еді, оның үстіпе Орталық Комитеттің осы үіп мүшесіне біздің (Орталық Комитеттің 4 мүшесінің) 56 талас мәселені Орталық Комитеттің жалпы жтаалысын- да қарау керек дегеи талабымыз белгілі болатын. N жолдасты Орталық Комитеттің мүпіесі емес деп жария- лау істіц мәнісі тұрғысынан да дұрыс емес, өйткені Ор- талық Комитеттің үш мүшесі осының өзінде N жолдас- тың шартты (және барлық жолдастарға хабарланбаған) мәлімдемесіне қиянат жасады.
4) Орталық Комитеттің үш мүшесінің өздерінің коз- қарастары меп ниеттерініц озгергепін менен жасыруға ешқандай правосы жоқ еді. Глебов жолдас майдың ая- ғында өздерінің көзқарастары олардың мартта жасаған декларациясьшда айтылғанын мәлімдеген болатын. Со- пымен, март декларациясыпан мүлдем өзгеше иіоль дек- ларациясы мепсп жасырын қабылдапды, сөйтіп Глебов- тың мәлімдемесі алдау болып шықты.
5) Даи (Орталық Орган делегаты) мен Глебовтың озі (Орталық Комитет делегаты) жазбақшы болған Амстер- дам копгресіиде 57 жасалатын баяпдамада партиядағы алауыздықтар туралы соз болмайтыны жопіпде мспімсп жасасқап шартып Глебов бұзды. Даішыц бір озі жазыгі піыққан баяидама бүркеулі айтыстарга толы және тү-


ОРТАЛЬІҢ МЕКЕМЕЛЕРДІҢ ПАРТИЯДАН ҚОЛ УЗУІ... 127
гелдей «азшылықтың» көзңарасы тұрғысыида болып піықты. Глебов Дашіыц баяпдамасына қарсылық біл- дірмеді, сөйтіп жапама түрде халыңаралық социал-де- мократияпы алдауға қатысты.
6) 	Партия оміріпің маңызды мәселесі жоніпде менің ерекше пікірімді мәлімдеуіме жәпе жариялауыма Орталық Комитсттің үш мүшесіиің қарсылық корсетуі- не ешқандай правосы жоқ сді. Июль декларациясы маған ол жөнінде пікір айтуға мүмкіндік берілместен бұ- рын Орталық Оргаиға басу ушін жіберіліп ңойғап бола- тын. 24 августа меи Орталың Оргапға осы декларация- ға қарсы наразылық жібердім. Орталық Орган деклара- цияны жазған Орталық Комитеттің 3 мүшесі мұны мақұлдаса ғаыа басатынын мәлімдеді. Олар мұны ма- құлдамады, сойтіп меніц иаразылығымды партиядан жа- сырып қалды.
7) Советтің протоколдарып мағап хабарлаудан бас тартуға және Орталық Комитеттсп рссми түрде шығар- май жатып, мені Орталық Комитеттегі істердің барысы туралы, Россияда және шстелде жаңа агенттер тағайып- дау туралы, «азшылықпеы» жүргізілген ксліс сөздер ту- ралы, кассаныц істері және т. т. туралы бүкіл мәлімет атаулының бәрінен бейхабар етуге олардыц ешқандай правосы жоқ еді.
8) Кооптаңиялаудьт Совет арқылы откізбсйіпше, Ор- талың Комитетке үш жаца жолдасты (ымырашылдар- ды) кооптациялауға олардыц сшңапдай правосы жоқ еді, өйткені партия уставы бірауыздылық болмаған жағдайда мәсолспі Совет арқылы шешуді талап стеді, ал бірауыздылық болғап жоқ, себебі бұл коонтацияға ңарсы меи паразылың білдірген болатынмьш.


128
В. И. Л Е Н II Н
Қосымша
Партия ішіпдегі жапжалда Орталық Комитет пози- циясыпыц аса маңыздылығып ескеріп, жұрттың хабар- дар болуы үшіи төмендегі документтерді жариялауды қажет деп саиаймып:
I. Глебов жолдастъщ «коллегия» мушелеріне хат- тары,
a) Сентябрь.
«Орталық Органмсн және Лигамен қарым-қатынас әлі айқындалған жоқ. Біздің мәлімдемемізден кейіп олардың ардан безіп, араны ашыла түсіп отырғанын айту керек. Бұл арада біз- дің жағдайымыз өте қиыи: шетел Лиганың қолыпда, қаржы тү- сетін жске орыпдар Орталық Оргапның қолыпда, сопдықтап да біз борышқа бслшсміздеп баттық. Мұқтаждықтьтң қьтсымыпан (9000-ға дейін борыш мойыпда) меп қапдай да болса бір ама- лын ойлауға мәжбүр болдым. Соидықтаи мон азшылықтаіі өзде- рі үшін тиімді болатын реформалардьщ жобасыи маған белгілеп беруді сұрадым».
b) 7 сентябрь.
«Кеше кешке азшылықтың үш өкілі: Поповпен, Блюмен- фельдпен және Мартовпен кездесіп, жұмыс жөнінде сөйлестім, оған С. қатысып отырды».
Глебовтың сөзімеп айтқанда, «бітімді әзірлеу жина- лысына» айналған бұл жиналыста талқыланған мәсе- лелерден төменгілерді атап өтейік:


ОРТАЛЫҚ МЕКЕМЕЛЕРДІҢ ПАРТИЯДАН ҚОЛ ҮЗУІ... 129
I. Шетслдегі ұйымдың қарым-қатынастар.
«Россиялық ңозғалысқа қамқорлық жасауды Орталық Коми- тет, Орталық Оргаті жәтте Лига өз міттдетітіе алады. Өзара егесті жою, жұмысқа көбірек коңіл қою жәпс толық сспім ориату үшін іске жалпы басшылық ету Орталық Комитеттің, Орталық Оргап меи Лигапың өкілдерінеи құрылган комиссияға тапсы- рылады. Орталық Комитет екі дауысқа ис және veto... правосы бар».
II. Трапспорт.
«Орталың Орган кейбір автономиялық жағдайға ио бола оты- рьтп, Орталық Комитеттіц бақылауына бағыиады. Атап айтқаті- да: шетелдегі экспедиция біреу ғаиа, Орталық Комитеттің экс- педициясы ғана болуға тиіс. Өз шекарасын меңгеру Орталық Органиың өзіпде қалады. Россияда әдебиетті бөлу Орталық Ко- митеттің қарауына жатады. Неғұрлым автономиялықты сақтау үшін Орталық Органға оңтүстік жағы беріледі. Түсіидірейін. Орталық Оргаппың трапспорты бар. Орталық Орган басқару ауыса қалған жағдайда өздерінеп жолды алып қоя ма деп қор- қады. Сопдықтап да Орталық Орган жолдың озінде қалуы үшін үйымдық жолметт кепілдік беруді сұрайдьт».
c) 7 сентябрь.
«Іс жүргізу жөнінде кеше жасалғаіт птартқа Дан қатты ашу- лы, мүмкіп, басқалар да солай шыгар. Не деген тойымсыз жұрт. Мұнда олар Орталық Орган, Орталық Комитет жәпе Лига өкіл- дерінен бәрін шетелде отырьтп шеше алатыи шетелдік комитет ңұрғысы келсді; әрине, олардьтң орқайсысы тек бір дауысқа га- на ие. Жамап емес қой?».
d) Септябрь.
«Толықтыру туралы (мәсоле Советте Ортальтқ Комитст өкіл- дігііі толықтыру туралы болып отыр) Советтің білдіргеи тілегі- не коціл аударамып. Лспиішің орпыпа біреуді сайлауға тура кследі, әрине, ол мүиы заңсыз деп жариялайды. Мен Советке Даттды пемесе Дейчті сайлауды үсыпар сдім, бірақ олар Совет- тегі мәжіліске қатысу үшіп ғана окілдік алады деп айқьш ес- керту жасау ксрек. Меиіңіпе, бұлардан басқа сайлайтыи ешкім жоқ».
II. Орталың Комитет агентінің (цазір Орталыц Ко- митетке ресми турде кооптацияланған) Глебов жолдас- ца хатъі:
4 сентябрь.
«Декларация жоітіпде сондайлық былық болдвт, оньт тіпті тү- сінудің озі қиып. Тек бір-ақ нәрсе айқын: комитеттердің бәрі,


130
В. И. ЛЕНИН
Харъков, Қырым, Горпозавод және Дон комптеттерінен бас- қалары — коншіліктіц комитеттері. Дои комптеті бейтарап сияқ- ты, бірақ бұл туралы дәл белгілі емес. «Көпшілік» комитетте- рінеп — Рпга, Москва, Петербург жәпе Солтүстік комитеттері декларация үшіи Орталық Комптетке сеиімсіздік білдірді, ол ту- ралы меіі бұрын саған хабарлағанмын. Орталық Комитетке то- лық сенім білдіргеп комитеттер тым аз. Ңалғаидарының өзі огаті бітімге келу жопіпде ғана сепім білдірді — егер іс сәтсіз- дікко үшырайтып болса, дереу тотепше съезд шақырылсып деп шарт қойды. Соцгылардың іітішсп кейбіреулер: азшылықтьтң өзін «екі жақтьтц біріміз» деп осоптсуден бас тартуын жәпо «екі жақтың бірі» рстіиде кооптация жасауды талап етудеп бас тар- туын бітімғе кслудіц шарты стіп қояды (?). Істің жайы міио осыпдай. Бітімге келу сәтсіздікке ұшыраған жағдайда, Орталық Комитет комитеттер көпшілігінің сенімінен айрылады және, де- мек, өкілдігін тапсыру үшін съезд шақыруды өзі үгіттеуге тиіс- ті болады. Ал, комитеттердің ниетіне царағанда, съезде қаулы- лардың 22-ніц бағытында өтетіні, яғни редакция ауыстырылып, коппгіліктіц қолына берілетіні, партия Советінің өзгеретіні жә- не т. т. айқып коріпіп тұр. Ал бітімге келу комитеттерді қапа- ғаттапдыруьт үшіп мьша шарттың орыітдалуы қажст,— ол тура- лы моті сагаті жаздым да — азшылықтьтң декларацияпы қабыл- дауы жәпе оныц озіті «екі жақтыц бірі» деп ессптеудеп бас тартуы корек. Егср олар мұпы істосе, Лепип Россияда тірегіпеп анрьглады, сойтіп татулықты цалпыпа келтіруге болады деп ой- лаймьш. Сеиің Мартов жоиіпдегі жұмыс «аздап» жөпделіп ке- лсді деген сөзіц мепі таңдапдырады. Рсдакция мүшелорішц қасарысуы тура ызалаидыра бастады, ал мсп идея жәпс басқа жагыпан оларға тілсктестігіме қарамастан оларға саяси «көсем- дер» ретіндо сенудеп қала бастадым. Үйымдық мәселені олар толық түсінді, сондықтан Россиядан қолдау болмай отырғанда мұиан былайғы жердегі ңасарысуы (бұл жерде азпіылық дәр- менсіз) олардыц орын үшін ғапа күресетіндігіп көрсетеді».
Саудагорлік келісімнің басталуы осьшдай, ал ақыры мынапдай:
Орталық Комитст комитеттерге хат жібереді, опда комитеттерді былай деп хабарлапдырады:
«Ксліс создср ең таяу арада аяқталадтя (әрі коткеітде екі ап- тадаи аспайды), ал әзірго мьтпапы хабарлай аламыз: 1) Орта- лық Комитет оз құрамыпа ошқатідай азптылықты кооптация жасаған жоқ (бұл жопіиде кім де болса біреудіц өсегі тарап кеткен); ... 3) азшылықпен арадағы келіс сөздер сіздерге Ва- леитип баяндаған рухта жүріп жатыр, яғии егер икемге келу- шілік туралы айтатьш болсақ, ол тек азшылық жағынан болу- ға тиіс және ол Орталық Оргатшың фракциялық айтыстан бас тартуы, азшылықтың жасырын ұйымытт тарату, Орталық Коми- тстке мүшелерді кооптация жасаудап бас тарту, барльтқ кәсіп-


ОРТАЛЫҚ МЕКЕМЕЛЕРДІҢ ПАРТИЯДАН ҚОЛ ҮЗУІ... 131
орындарып (техпика, траиспорт, байланыс) Орталық Комитетке беру түрінде болуға тиіс. Тек осыпдай шарт бойыпша ғапа партияда татулықты қалпыпа келтіруге болады. Мұның осы- лай болып шығатынына үміттеиуге негіз бар. Қалай дегеимен, егер епді азшылық өзіиің ескі саясатын мұпап әрі жүргізу ниетіи көрсететіп болса, онда Орталық Комитет келіс сөздерді дереу тоқтатады да, төтопше съезд шақыруға кіріссді».
Орталық Комитет озіпе сснімсіздік білдірін отыргап. комитеттерді осылай жұбатады, ал мыпалар азшылъіц- тың «көрнекті» цайраткерлерінщ хаттаръі. Хаттар 1904 жылы ескіше декабрьдіц ортасыпда альшды.
«Ақыры біз сұрқиялармеп кездестік. Олардың жауабы былай болды: біздің жай мекемелсрдіц автотіомиялы болуына кслісе- ді; ал үгіт комиссиясыпа келетія болсақ, олар бұғап қарсьт, өйткені бұл міндет (үгіт жұмысыпа басшылық ету) тікелей Орталық Комитеттің қызметі дейді, сопдықтап олар бұл жос- пардан гөрі Орталық Комитет рсформасын артықкөреді, бірақ қазір ресми түрде кооптация жасай алмайды, ал азшылықтап іс жүзінде (ресми түрде емес) үш кісіііі (Поповты, Фомипді, Фишерді) кооптация жасауды ұсынады. Әрине, біз X. екеуміз сол арада-ақ келістік, сондықтан бүгіннеп бастап меньшевик- тік оппозиция ресми түрде жойылады. Тура таудай жүк иық- таіі түскеидей болды. Жуық арада бүкіл Ортальтқ Комитеттің бізбсп бірге жипалысы болады, ал содан койін біз озімізгс ие- ғұрлым жақып комитсттердің копфсреіщиясын шақырамьтз.
... Біз, әрине, Орталық Комитетті мецгеріп алып, оііы озіміз- діц тілегенімізше бағыттайтынымызға толығыиан сенеміз. Мұ- пың жеңіл болатып себебі — олардың көпшілігі азшылықтың принципті сынын қазірдің өзінде дұрыс деп танып отыр... Дәйекті, тастай берік комитеттердің барлығында (Бакуде, Одес- сада, Нижнийде жәпе Питерде) жұмысшылар сайлаулы жүйоні талап етіп отыр. Бүл тастай беріктердің жаиталасуыпың айқын көрінісі».
Мұиымеи қатар тағы бір хат алыпды:
«Орталық Комитет пел «азшылық» өкілдсрі арасыпда ксілі- сім жасалды. Өкілдер қолхат берген. Бірақ «азшылықтыц» пікірі алдын ала сұрастырылмағапдықтап қолхаттың өзінің де онша сәтті болып шықпағаны түсінікті, өйткепі отіда Орталык Комитеттің біріктіру саясатьтна емсс, Орталық Комитеттің өзі- не «сенім» білдіріледі; оттда иартияга қосылу туралы да, оз алдына дербсс өмір сүруді тоқтату туралы да айтылғатт, ал оның бер жагында, бізге осы екішлісіпің озі-ақ жеткілікті. Ақырында, бұл қолхатта «азшылықтың» «credo» *-сы жоқ бо- лып отыр. Осыған байланысты тағы да «азшьтлықтың» барлық * ~ наным символы, программа, дүнне танымды баяндау. Ред,


132
В. И. ЛЕНИН
ұйымдары арқылы «credo»-ны жақтаған және корсетілгсн түзе- тулері бар қарар алу ұйғарылды, әриие, қарарда біздің өкілде- ріміздің Орталық Комитетпен келісім жасасқаиы мойындалуга тиіс».
*
Қылмыс үстіпде ұсталған, осы документтер бойынша әшкерелентеп адамдардың өздеріие тән «моральдық се- зімталдығымен» партияпың пазарын документтсрдіц мазмұпыпап гөрі оларды жариялау правосы туралы мо- ральдық мәселеге аудару үшіи бар күшіп салатындығы әбден ықтимал. Партия осы көз алдау арқылы өзініц басын қатыруға жол бермейтіндігіне мен сенемін. Мен осы әшкерелеу жөніндегі моральдық жауапкершілікті түгелдей өз мойныма алатындығымды және бүкіл істі тұтасынан қарайтын аралық сот алдыида тиісті түсінік- тер беретінімді мәлімдейміп.


133
САМОДЕРЖАВИЕ ЖӘНЕ ПРОЛЕТАРИЛТ
Россия конституциялық қозғалыстың жаңа толқынын басыпан откізуде. Осы күнгі ұрпақ қазіргідей саяси қы- зу кезеңді әлі корген емес. Жария газеттер бюрократия- пы жер-жебіріне жете әшкерелеп, мемлекет басқару ісіпе халық өкілдерінің қатыстырылуып талап етуде, ли- бералдық реформалардың қажеттігі туралы батыл мәлімдемелер жасауда. Земствошылардың, дәрігсрлер- дің, юристердің, инженерлердің, село қожайындарыныц, қалалық дума мүшелеріиің және т. т. әр түрлі жина- лыстары азды-көпті болсын копституцияны ашық жақ- тайтын қарарлар қабылдауда. Барлық жерлерде орыс тоғышарларының тұрғысынан қарағанда, айрықша ба- тыл саяси әшкерелеулер және бостандық туралы қызу сөздер естілуде. Либералдық жиналыстар жұмысшылар мен радикал жастардың тегеуріиінеи халықтық ашық жиналыстарға және коше демоистрацияларына ұласу- да. Пролетариаттың қалың топтарыпда, қала мен дерев- ня кедейлерінің арасында іштей наразылық ашықтан- ашық күшеюде. Пролетариат либералдық қозғалыстыц неғұрлым сәнді және салтанатты көріністерінө бас- қаларға ңарағанда аз қатысып отырғанымен, байсалды жұрттың салмақты кеңестерінен бойыи біраз аулақ ұс- таған секілді болғанмен, жұмысшылардың қозғалысқа оте-моте мүдделі екепі қай жағынан болса да көрініп тұр. Жұмысшылардыц кең халық жиналыстары меи ашық көше демонстрацияларына барынша ұмтылып отырғандығы қай жағынан болса да көрініп тұр. Про-


134
В. И. ЛЕИИН
летариат тоңіректегі жағдайға зер сала коз жіборіп, озһ нің күштерін жинаи, бостандық үшін батыл қимыл- дайтын кез келді ме немесе келмеді ме дегеп мәселені шешу үстінде өзін өзі тежеп, ұстамдылық жасап отыр- ғаи сияқты.
Либералдық қозғалыстың толқыпы, тегі, қазір біраз бәсеңдеп келе жатқап сияқты. Реакцияшылдардыц жец- гепі жөніпдегі лақаптар мен шетелдік газеттердің ха- барлары сарай маңындағы неғұрлым беделді топтарда расталып келеді. II Николайдың жуырда ғана жария- ланғап указы либералдарға тура соққы болып тиді. Патша самодержавиені сақтап, цорғамақшы. Патша бас- қару формасьш өзгерткісі келмейді, опыц коиституция беретіп ойы жоқ. Ол мүлдем болмашы әр түрлі рефор- малар жасауға уәде — тек уәде — ғапа береді. Бұл ре- формалардыц жүзеге асырылуыпа, әрине, ешқапдай ке- пілдік жоқ. Полицияпың либералдық баспасозге қарсы қаталдығы күн сайын емес, сағат сайып күшейіп келеді. Ашық демонстрацияиың қандайын болса да тағы бү- рыиғыдай, тіпті одан да бетер қаталдықгіеп жапыштай бастады. Земстволық жәпе қалалық либерал мүшелерді тағы да едеуір, ал либералшылдапған чиновпиктерді одан да бетер қыса бастады. Либерал газеттердің ецсесі түсіп кетті, олар хаттарын басуға батылы бармай отыр- ған тілшілерден кешірім сұрайтын болды.
Святополк-Мирскийдщ рұқсатынан кейін тез көтеріл- ген либералдық қозғалыс толқынының қайта тыйым салынғаннан соң тез басылатыны да әбден ықтимал нәр- се. Самодержавиеге қарсы оппозициямен күресті туғыз- бай қоймайтын — барған сайын оны ұлғайта түсетін — терең мәнді себептерді либералдардың уақытша сергуі- нің ұсақ себептерінен ажырата білу керек. Терең мәнді себептер халықтың терең тамырльт, құдіретті және та- банды қозғалысын туғызады. Кейбір кездерде мипистр- лікте адамдардың ауысуы жәпс белгілі бір террорлық орекеттеп соң үкіметтің әдетте аз уақытқа бүлац қүй- рық саясатқа кошуге тырысуы ұсақ себептерден туадьт. Плевені58 өлтіру үшін террорлық ұйымның, сірә, ұзақ уақыт дайындық жұмысын жүргізуіне және орасап көп күш-жігер жұмсауына тура келсе керек. Бұл террор-


[135
EN AVANT.
Prtx: 20 c»nl.( 15 Ff., 20 hrt, J Л, ♦ с«яі.
Ғоссі*е«»л Соыі&лыіемоідоііческал Рхбо^іл П»рт1х.
ВПЕРЕДЪ ~~


САМОДЕРЖАВИЕ ЖӘНЕ ПРОЛЕТАРІІАТ
137
лық әрекет ыеғұрлым сәтті болған сайыи ол орыс рево- л юциялық қозғалысының бүкіл тарихыиың тәжірибесін, біздерді күрестің террор сияқты тәсілдеріиен сақтанды- ратын тәжірибесін, соғұрлым айқып дәлелдейді. Орыс терроры күрестің иителлигепттерге тән әдісі болып кел- ді жәпе солай болыи қалады да. Сопдықтан халық ңоз- галысыпыц орпыпа смес, сопымеп біргс болатын тер- рордыц мацыздылығы туралы бізге но айтса да, біздо саяси мацсатпен жеке адамдарды олтіру халық револю- циясыпың күштеу әрексттерімеп ешбір жанаспайтып- дығын фактілер даусыз көрсетіп отьір. Капиталистік қоғамда бұқаралық қозғалыс тек таптық жұмысшы қоз- галысы ретінде ғана болуы мүмкін. Бұл қозғалыс Рос- сияда өзінің дербес заңдары бойынша дамуда, ол бар- ган сайын тереңдеп және кеңейіп, уақытша толастау- дан жаңа өрлеуге көшіп, өз жолымен жүріп келеді. Тек либералдық толқыи ғана әр түрлі мипистрлердің коңіл күйіне тығыз байлапысты болып, бірдо котеріліп, бірде томепдейді, ал олардың ауысуын бомба тоздетеді. Сон- дықтап бізде буржуазиялық оппозицияиыц батыл пи- гылды (пемесе батылсыпып жүрген) окілдсрі арасыпда террорга тілектестіктің жиі кездесетіпдігіне таңдануға болмайды. Революцияшыл интеллигенцияның ішіпеи кімде-кім пролетариаттың жәпе пролөтарлық тап күре- сінің оміршеңдігі мен күшіне сеибесе, иақ соііың тер- рормен (ұзақ уақыт пемесе аз уақыт) тым әуестенетіп- дігі тацданарлық емес.
Белгілі бір себептеп туғап либералдық толқудыц үзаққа бармауы жәпе берік болмауы, әрипе, бізге са- модержавие меіі дамьтп келе жатқап буржуазиялық қо- гам мүдделсріпщ арасыпда бітпойтіп қайшылық бар екепдігіп ұмьтттыра алмайды. Самодсржавие қогамдық дамуды богемей тұра алмайды. Тап ротіпде буржуазия- ігың мүдделері, пнтеллпгеііцтіяпың мүдделорі баргап сайын самодержавпемеп ңатты ңайшылыққа келіп оты- рады, ал интеллигенцпясыз қазіргі капиталітстік өпді- рістің болуы мүмкін емес. Лпбералдық мәлшдемелер- дің үстірт себептерден болуы мүмкіп, либералдардың жалтаң және екіұшты позпцпясыпыц сітпаты тайыз бо- лып піығуы мүмкін, ал самодержавпе жер иеленуші 6 9-том


138
В. И. ЛЕНИН
және саудагерлер табьшың тек ат төбеліндей ерекше ардақты шопжарларымен ғапа шын мәнісінде бітімге келуі ықтимал, бірақ бүкіл осы таппеп бітімге баруы әсте мүмкін емес. Европалың ел болғысы келіп отырғап ел үшін, саяси жәпе экономикалық апатқа ұшырау қаупі төигепдіктеп жағдайының озі европалық ел бо- луға міпдеттеп отырған ел үшін, билеуші таптыц мүд- делерін копституция формасында білдіру қажет болады. Соидықтаи самодсржавиего қарсы либсралдық наразы- лықтардыц созсіз болатыпып да жәпе бұл паразылық- тардың нағыз буржуазиялық сипатын да саналы пролетариаттың анық түсініп алуы өте қажет.
Жұмысшы табы озіпің алдына бүкіл дүние жүзілік- тарихи ұлы мақсаттар — адамды адамның қанаушылы- ғы меп езушілігі атаулыныц барлық формаларыиан адамзатты азат ету мақсаттарын қояды. Осы мақсат- тарын жүзеге асыру үшін жұмысшы табы озінің күре- сіп ұдайы кеңейто отырып, миллиоидағап мүшелері бар партияға ұйымдасып, кейбір жсңілістср моп уақытша сәтсіздіктерден қажымай, талай опдаған жылдар бойы- на бүкіл дүиие жүзінде табапдылықпен ұмтылып келе- ді. Бұл сияқты пағыз революцияшыл тап үшін озін озі алдау атаулыпың, жалғап үміт пен слес атаулыпыц қапдайынан болса да арылудан маңызды еш нәрсе болуы мүмкіп емес. Біздің Россияда ең көп таралған және сірі жанды жалған үміттердің бірі — біздегі либералдық қозғалыс буржуазиялық қозғалыс емес, Россиядағы бо- лашақ революция буржуазиялық революция емес дей- тііі жалған үміт. Орыс интеллигентіпе,— ең самарңау освобождениешілден бастап ең бір беткей социалист-ре- волюциоиерге дейін59,— біздің революцияпы буржуа- зиялық революция деп тапу қашан да оиың бағасыи тү- сіру, томендету, мәпін котіру болып коріпеді. Орыстыц саналы пролетары біздің революцияпы бұлай деп тапу- ды — істің шыи жағдайыпа бірдеп-бір дұрыс таптық сипаттама бергепдік деп біледі. Буржуазиялық қоғамда саяси бостандық жәнс демократиялық республика жо- лындағы күрес пролетар үшіи буржуазиялық тәртіптер- ді күйрететін әлеуметтік революция жолыпдағы күрес- тің қажетті кезеңдеріиің бірі ғана болып табылады. Өз-


САМОДЕРЖАВИЕ ЖӘНЕ ІІРОЛЕТАРИАТ
139
деріпің табиғаты жағынан әр түрлі кезецдерді бір-бірі- ііеи жете ажырата білу, олардыц ңаидай жағдайларда отетіндігін байсалдылықгіен зерттеу — түпкі мақсатты әсте кейінге қалдыру емес, күні бұрып өзінің жүретін жолын әсте баяулату емес. Ңайта, мұның керісінше, нақ сол жолды тездету үшін, нақ сол түпкі мақсатты мүм- кіндігінше тез және тияиақты жүзеге асыру үшін қа- зіргі қоғамдағы таптардың қатыиасып түсіпу ңажет. (жіцар жақты-мыс деп таптық козқарастаи бой тарта- тыпдар, социалист болғысы келе тұрып, сопымеп бірге біздің Россияда болатын, біздің Россияда басталып отырған революцияны — буржуазиялық революция деп тура атаудан қорқатындар тек торығуға душар болады, біресе олай, біресе бұлай ауытқып, сенделумен болады.
Айрыңша бір факт: қазіргі конституциялық қозғалыс- тың нақ қызған кезіиде неғұрлым демократиялық жария баспасөз дағдыдан тыс бостандықты тек «бюрокра- тпяға» шабуыл жасау үшін ғана емес, сонымен қатар «тап күресіпіц» бейпе «ғылыми» «пегізсіз», «шектеті іпыққан, сондықтап да қате теориясыпа» («Наша Жизнь» 00 № 28) шабуыл жасау үшін де пайдаланды. Кордіңіздер ме: интсллпгеицияны бұқарамеи жаңындас- тыру міпдеті «осы уақытқа дейін, халық бұқарасы мен қогамның... иптеллигепцпяпың басым копшілігі шыға- тын жіктеріпің арасыида болып отырғап тап қайшылық- тарыиа ғана сүйепіп ңойылып келді». Істі бұлай сурет- теудіц іпыидыққа тікелей қайшы келетіпдігі айтпасақ та түсіпікті. Ңайта, пақ керісіише болып отыр. Орьтстың жария, мәденистшіл иителлигенциясының бүкіл бұқара- сы, орыстың барлық ескі социалистері, освобождепие- шілдер тұрпатты қайраткерлордіц бәрі жалпы Россия- дагы, әсіресе орыс деревнясындағы тап қайшылықтары- иың тереңдігін мүлдем елемей келді және қазір де елемей отыр. Тіпті орыстың радикал интеллигенциясы- ның ең бір беткей солшыл социалист-революционерлер партиясы да мұны елемеуге келгенде басқалардан әлде- қайда асып түседі; опың «еңбекші шаруалар» туралы пемесе біздің алдымызда «буржуазиялық емес, демокра- тиялық» революция тұрғандығы туралы да дағдылы иайымдауларын еске түсірсе де жеткілікті.
6*


140
В. И. ЛЕНИН
Жоқ. Революция кезеңі негүрлым жақындаған сайын, конституциялық қозғалыс пеғұрлым шиелепіскен сайын, пролетариат партиясъі озінің таптық дербестігін соғұр- лым қатаң сақтауға тиіс және озінің таптық талагітары- ның жалиы дсмократиялық сылдыр сөздердің агынына ілесін кетуіис жол бермеуі керек. Қоғам дейтіцнің өкіл- дері өздеріиің бсйпе бір жалпы халықтық талаптарын неғұрлым жиі, иеғұрльш оршслепе алға тартқаіі сайын социал-демократия бұл «қоғампың» таптық сипатын со- ғұрлым аяусыз әшкерелеуге тиіс. Земствоның 6—8 но- ябрьдегі «құпия» съезінің атышулы қарарын алып қара- ңыз61. Бұл қарардан сіз соңына таман қалдырылған жәпе әдейі анық айтылмаған, жасқаншақ конституция- лық тілектерді көресіз. Сіз халық пен қоғамға, көбінесе халықтап горі қоғамға сілтей айтылған сөздерді көре- сіз. Сіз земсгволық және қалалық мекемелер, яғни жер иелері меп капиталистердіц мүдделерін қорғайтын ме- кемелср жоніндегі рсформалардыц ерекшө жәпе неғүр- лым егжей-теғжейлі аталуып көрссіз. Сіз шаруалардыц тұрмысы жөпіндегі реформа туралы, оларды байлап-ма- таудан босату жәпе соттыц дүрыс формасып қорғап қа- лу туралы сөздерді коресіз. Бұлардың самодержавиедеп тек жеңілдік алуға тырысатын және экономикалық құ- рылыстың негіздерін өзгерту туралы ойыиа да алмайтын дәулетті таптың өкілдері екені барынша айқын болып отыр. Егер мұндай адамдар «шаруалардың қазіргі то- лық правосыздық жәпе қорлық жағдайын» «түбегейлі» (бейие бір түбегейлі) «өзгерткісі» келетін болса, опда мұпың озі біздегі тәртіптердіц жәпо шаруалардьщ тір- ілілік жағдайларыпың буржуазиялық құрылыстыц жал- пы жағдайларыпан артта қалғандығын үпемі баса корсетіп келген социал-демократия көзқарастарының дұ- рыстығьш тағы да дәлелдейді. Социал-демократия сана- лы пролетариаттың жалпы шаруа қозғалысында шаруа буржуазиясыпың өктемдік мүдделері мен тілектерін, бұл тілектердіц қапдай да болсын күңгірт буалдырмен бүркемелеиуіпе қарамастап, бұларды шаруа идеология- сының (және «социалистік-революциялық» құрғақ сөз- дің) қандай да болсып «теңдестіру» қиялына бөлеген- дігіпе қарамастан, жете айыра білуін барлық уақытта


САМОДЕРЖАВИЕ ЖӘНЕ ПРОЛЕТАРИАТ
141
да талаіі етіп келді. Инженерлердің 5 декабрьде Петер- бургте болгап банкетіпің қарарын алып қараңыз. Сонда сіз бапкетке қатысушы 590 адамның, бұлардың сыртын- да қарарға қол қойған 6000 ииженердің конституцияны жақтап шыққапын, конституция болмайынша «орыс оіісркәсібін ойдағыдай ңорғау мүмкін емес» дегенін, ал соиымен бірге үкімет заказдарын шетелдік кәсіпкерлер- ге беруге қазірдің озінде-ақ наразылың білдіргенін ке- ресіз.
Жер пслеиуші, сауда-өнеркәсіп және шаруа буржуа- зиясыиьщ барлық топтарьшың мүдделері қазір әйгіле- піп отырған копституциялық үміттердің астары мен түп негізі болып табылатындығын енді де көруге болмай ма? Бұл мүдделерді демократиялық интеллигенцияның қорғап отырғандығы, бұл интеллигенцияның қашан да және қайда болмасын буржуазияның европалық рево- ліоцияларьшың бәрінде де публицистің, шешеншң әрі саяси косемнің роліп өз міндетіпе алып келгендігі бізді қалайша адастыра алмақ?
Орыс пролетариатына өте зор міндет жүктеледі. Са- модержавие қобалжуда. Өзі соқтыққап ауыр әрі үміт- сіз соғыс самодержавиенің окімет билігі меи үстемді- гіиің түпкі негіздерін қатты шайқалтты. Енді самодер- жавие үстем таптарға қол артпайынша, интеллигенция қолдамайыиша жан саңтай алмайды, ал мұпдай қол ар- ту, мұндай қолдау сөзсіз конституциялық талаптарды туғызады. Буржуазиялық таптар үкіметтіц қиын жағ- дайға үшырағанып оз пайдасыпа жаратуға тырысады. Үкімет мардымсыз жсцілдіктор беру, саясатқа жаііас- пайтып реформалар иіыгару, еш пәрсеге міпдеттемейтін уәделер беру арқылы, мұпдайлар патшапыц жаца ука- зында коп-ақ, бұл халдеп амалдап ңұтылып кету үшін жапталаса айла-шарғы жасап бағуда. Мұндай айла-шар- ғы уақытша жәпе аздап болса да іске аса ма, жоң па, мұның өзі, сайып келгенде, орыс пролетариатына, оның ұйымшылдығына және оның революциялық тегеурішнің күшіне байлаиысты. Пролетариат өзі үшін мөйлінше тиімді саяси жағдайды пайдалапып қалуға тиіс. Проле- тариат буржуазияның конституциялық қозғалысып қол- дауға тиіс, қаналушы халық бұқарасының мүмкіндігш-


142
В. И. ЛЕНИН
ше пеғұрлым қалың топтарын оятып, өз төңірегіне топ- тастыруға, өзінің барлың күшін жииап, үкіметтің әбден жанталасқан кезінде, халықтың әбден толқыған кезін- де көтеріліс бастауға тиіс.
Конституцияшылдарды пролетариаттың дереу қол- дауы қандай болуға тиіс? Ең алдымен жалпы толқу жұ- мысшы табы мен шаруалардың ең аз қамтылған, ең артта қалған топтарын үгіттеу және ұйымдастыру үшін пайдаланылуға тиіс. Әлбетте, ұйымдасқан пролетариат, социал-демократия өз күштерінің отрядтарын халықтьщ барлық таптарына жіберуге тиіс, бірақ қазір бұл тап- тар неғұрлым дербес қимыл жасауға ойысқан сайын, күрес неғұрлым шиеленіскен сайын және шешуші ұрыс- тың кезевД неғұрлым жақындай түскен сайын, соғұр- лым жұмысымыздың негізгі салмағы пролетарлар мен жартылай пролетарлардың өздерін бостандық жолын- дағы тікелей күреске даярлау ісіне аударылуға тиіс. Жекелеген жұмысшы шешендердің земстволық және басқа да қоғамдық жиналыстарда шығып сөйлеуін мұн- дай кезевде тек оппортунистер ғана ерекше белсенді күрес иемесе күрестің жаңа әдісі немесе демонстрация- ның жоғарғы типі деп атай алады. Мұндай қыр көрсе- тудің тек жанама маңызы ғана болуы мүмкіи. Қазірде пролетариаттың назарын атақты Ростов демонстрация- сы мен оңтүстіктегі бірсыпыра бұқаралық демонстра- циялар 62 сияқты күрестің шын мәнісінде жоғары және белсенді формаларына аударудың әлдеқайда зор маңы- зы бар. Қазірде өз кадрларымыздың тобын көбейту, күштерімізді ұйымдастыру және бұдап да гөрі ашық, тікелей бұқаралық күреске дайындалу әлдеқайда ма- ңызды.
Әрипе, бұл арада әңгіме социал-демократтардың күн- делікті, ағымдағы жұмысып доғару туралы болып отыр- ған жоқ. Социал-демократтар мұндай жұмыстан еш уа- ңытта да бас тартпайды, олар шешуші күреске шып озірлік осы жұмыста деп біледі, өйткені олар бүтіндей және тек қапа пролетариаттың белсенділігіне, саналы- лығына, ұйымшылдығына сенеді, оның еңбекшілер меп қаналушылар бұқарасы ішіндегі ықпалына сенеді. Әң- гіме дұрыс жол көрсету туралы, жұрттың назарын ілге-


САМОДЕРЖАВИЕ ЖӘНЕ ПРОЛЕТАРИАТ
143
рі басу қажеттігіпе аудару туралы, тактикалық ауытқу- лардыц зиянды екеидігі туралы болып отыр. Саиалы пролетариаттьщ еш уақытта да жәпе қаіідай жағдайда болса да ұмытуына болмайтын күнделікті жұмысына ұйымдастыру жұмысы да жатады. Кең өріс алғап және жан-жақты дамығаи жұмысшы ұйымдары болмайынша, оларды революцияшыл социал-демократиямен жақыи- дастырмайынша, самодержавиеге қарсы ойдағыдай кү- рес жүргізу мүмкін емес. Ал барлық жердегі сияқты, бізде де бой көрсетіп қалатын партияның тұрлаусыз, өз ұрандарын қолжаулықтай ауыстыра беретін иптелли- гент бөлігіиің іріткі салушылық ниеттеріне үзілді-ке- сілді тойтарыс бермейіпше, ұйымдастыру жұмысын жол- ға қою мүмкін емес; қисынсыз, реакцияшыл жәпе ауа жайылушылық атаулыиың бәрін бүркемелейтіп ұйым- процесс деген «теориямен» күрес жүргізбейіпше, ұйым- дастыру жұмысын жолға ңою мүмкін емес.
Россиядағы саяси дағдарыстың дамуы қазір бәріпеп де гөрі Жапоииямен соғыстьщ барысына байланысты бо- лып отыр. Бұл соғыс самодержавиенің іріп-шірігендігіп бәрінен де гөрі әшкереледі, әшкерелеп те отыр, оиы фи- нанс және соғыс күші жағынан бәрінен де горі әлсіретіп отыр, бұл қылмысты, масқара соғыс халық бұқарасы- ныц үсті-үстіне шексіз құрбандық жасауыи талап етіп, оиы бұрыиғыдан бетер азапқа салып, котеріліс жасауға итермелеп отыр. Конституциялық Жапопия самодержа- виелік Россияиы қазірдің өзінде талқандады, сондық- тан соғысты қандай да болсын соза беру жецілісті ас- қындырып, шиеленістіре бермек. Орыс флотының таң- даулы бөлігі қазірдің өзінде құртылды, Порт-Артурдың жағдайы үмітсіз, оған көмекке бара жатқан эскадраиың жеңіс түгіл, тіпті баратын жеріне жетуге де ешқаидай үміті жоң, Куропаткин бастаған негізгі армия 200 000- нан астам адамынап айрылып, әлсіреп, жау алдында дәрменсіз күйінде тұр, ал жау Порт-Артурды алғаниаи кейін оны сөзсіз құртып бітіреді. Соғыс апатының бо- латындығына сөз жоқ, сонымен қатар наразылықтың, ашынудыц және кекті ызаның еселеп күшейе түсетіні де сөзсіз.


144
В. И. ЛЕНИН
Біз бар күш-жігерімізді салып, осы кезеңге әзірленугө тиіспіз. Бұл кезеңде біресе ол жерде, біресе бұл жердө жиі-жиі бүрқ еткеи котерілістердің бірі орасап зор ха- лық қозғалысьша бастайтын болады. Осы кезеңде про- летариат барша халыққа бостандық әперу үшін, жұмыс- іиы табыпыц соцііализм жолында ашық түрде, кеңіиеп қамти жәпе Европапың бүкіл тәжірибесін пайдалапа отырып күрес жүргівуін қамтамасыз ету үшіи котсрі- лісті өзі бастап шығатып болады.
«Вперед» № 1, 4 январъ, 1905 ж. <-Р.перед». газетгнгц текстг
(22 дегабръ, 1904 ж.) бойынша басъілып отыр


145
ПРОЛЕТАРЛАРДЫҢ ЖАҚСЫ ДЕМО1ІСТРАЦИЯЛАРЫ ЖӘНЕ КЕЙБІР ИНТЕЛЛИГЕНТТЕРДІҢ НАПІАР ПАЙЫМДАУЛАРЫ ТУРАЛЫ
Біздің қоғамиың дәулетті таптарындағы қазіргі кон- ституциялық қозғалыс 50 жәпе 70-жылдардыц аяқ ке- зіндегі осы сияқты бұрыиғы қозғалыстардап мүлде озгеше болып отыр. Либоралдардың копституциялық та- лаптары да шып мәиіиде осыпдай. Батьтл пікірлі ше- шендердщ создсрі земстволық либерализмнің жұртқа Tanne қағидаларыи қайталайды. Қозгалысқа пролотариат- тыц қатысуы ірі және өте маңызды жаңалық болып табьтлады. Орыс жұмысшы табыиың қозғалысы соңғы он жылдағы бүкіл революциялық қозгалыстың иегізгі арқауы болды, енді ол әлдөңашан ашық күреске, көше- де бой көрсетуге, бұқаралық халық жиналыстарып жа- сауға, полицияға қарамастан оңтүстік қалаларыиың ко- шелеріпде жаумеп тікелей жағаласуға кошті.
Ал қазір либсрал-буржуазиялық қозғалыстың ерекше сипаты пролетариаттың майданға ашық, батыл, апағұр- лым пәрмепді және үрдіс аттануы болыгі отыр. Ең ал- дымен Саіікт-Петсрбургтегі жәпе Москвадағы демонст- рацияларды атап өтейік, бірақ окіиіштісі сол, Санкт- Петербургте «меныпевиктердің» іріткі салу әрекетіпіц салдарынан оған жұмысшылардың қатысуы пашар бол- ды. Содан кейін жұмысшылардььң Смоленскідегі либе- рал-буржуазиялық бапкөтте болуын, Нижний Новгород- та ағартушылар қоғамыныц жиналысына, әр түрлі ңа- лалардағы ғалымдар, дәрігерлер қоғамдарының және басқа қоғамдардың мәжілістеріне келуіи, Саратовтағы жұмысшылардыц үлкен жииалысына, 6 ноябрьде Харь-


146
В. И. ЛЕНИН
ковтың юристер қоғамына, 20 ноябрьде Екатеринодар қалалық думасына, 18 ноябрьде Одессада халықтың денсаулығын қорғау қоғамына, сәл кеиінірек тағы да сол Одессада округтік сотқа барып қыр көрсетуін атап корсетейік, мұның өзінде Одессадағы демонстрацияның екеуінде де жәпе Харьков демонстрациясы кезіпдо жұ- мысшылар коттіегс шығып демонстраңия жасап жатты, қолдарына тулар ұстап, революциялық әндер айтып, қа- ладаи шеру тартып огті және т. т.
Осы соцғы төрт демонстрация жөнінде, оның бер жа- ғында, «Искраның» 79-номерінде «Пролетарлық де- монстрациялар» деп аталатын бөлімде баяидалған, меи оқушыныц пазарын онда ие жазылғаныпа аударып өт~ кім келеді. Ең алдымен «Искрадағы» фактілерді, содап кейіп «Искрапыц» пайымдауларын келтіремін.
Харьковта комитет жұмысшылардың юристөр қоғамы жиналысыпа қатысуын ұйымдастырады; жиналысқа 200-деіт астам пролетарлар келеді: жұмыс-шылардың бір- сьшырасы салтапатты жиналысқа баруға қаймығады; бірсьтпырасып «мужиктер» деп «жиналысқа кіргізбей» қояды. Алғашқы революцияшыл сөзден соң-аң либерал председатель қаша жөнеледі. Одаи кейін социал-демо- крат сөз сойлейді, прокламациялар таратылады, жұрт марсельезаны айтады, 500-ге жуық жұмысшы топта- ііып кошеге піығады, олар қолдарына қызыл ту ұстатг, жұмысшы әндеріи айтады. Бой корсету аяқталар кезде жұмысшылардың бір бөлігі соққыға жығылып, тұтқып- ға алынады.
Екатеринодар. Дума залына (либералдар сөз сөйлейді деген лақаппен) қалың жұрт жиналады. Телефон бұзы- лады. Комитеттің шешені 30—40 жұмысшыны ертіп залға кіреді, қысқа, әбден революцияшыл социал-де- мократиялық мәндё сөз сөйлейді. Қол шапалақталады. Прокламациялар таратылады. Дума мүшелерінің зәресі ұшады. Дума бастығы* наразылық білдіреді, бірақ одан еш нәрсе шықпайды. Демоистрацияшылар жииалыс аяқталысымеп тып-тыныш кетіп қалады. Түиде жаппай тіпту жүргізіледі.
Одесса. 1-демонстрация. Жииалыста 2000-ға жуық адам болады, олардың көпшілігі жұмысшылар. Бірсы-


ПРОЛЕТАРЛАРДЫҢ ЖАҢСЫ ДЕМОНСТРАЦИЯЛАРЫ ... 147
пыра революцияшыл сөздер сөйленеді (социал-демо- краттар меп социалист-революционерлер), ду қол шапа- лақталады, рсволюциялық ұрандар айтылып, проклама- циялар таратылады. Жұрт революцияшыл әндер айтып коше бойымен жүреді. Ңақтығыссыз тарайды.
Одесса. 2-демонстрация. Бірнеше мың адам қатысқан жипалыс өтеді. Алғашқыдағыдай бұл жолы да өте зор революциялық халық жиналысы болады, жұрт көшеде шеру тартып жүреді. Қақтығыс болады. Көп адам жа- ралаиады, кейбіреулері ауыр жараланады. Бір жұмыс- шы әйел өледі. 60 адам тұтқынға алынады.
Істіц ақиқат жағы осындай. Орыс пролетарларыпың демонстрациялары міне осыпдай.
Ал кейбір социал-демократ интеллигепттердің бұл ту- ралы пайымдаулары мынадай. Бұл пайымдаулар Ека- териподар демонстрациясына қатысты, ол туралы тұтас бір мақала жазылған. Тыңдаңыздар: «Бұл демонстра- цияда ұйымдасқан орыс пролетариаты біздіц либсрал- дық бағыттағы буржуазиямен бірінші рет бетпе-бет кез- десті!»... Бұл демонстрация — «саяси күрес формаларын дамытудагы тағы бір жаңа қадам», ол «қалай дегенмен де, саяси күрестің әбден анық жемісті нәтижелер бере- тін нағыз жаңа тәсілі» болып табылады, жұмысшылар мұндай демонстрацияларда «өздерінің белгілі бір саяси топ ретінде майданға шығып отырғанын сезінеді», олар «партиялық саясп күрескерлер ретінде правоға ие бо- ларлықтай қабілеті бар екеніп сезінеді». «Ңоғампыц ец қалың топтары арасыпда әбдси айқыпдалған, қалыптас- қаи, және, ең бастысы, талап етуге правосы бар пәрсе ретінде партияның маңызы» таралуда. Бүкіл партияға «белсепді күрес жүргізуші, өзінің талагітарьш ашық және айқын мәлімдей алатын саяси күш деп» қарауға дағдыланады. «Күрестің жаңа әдісін — думаларда, зем- стволарда жәңе қоғам қайраткерлерініц түрлі съезде- рінде кеңінен пайдалану» керек. «Искра» редакциясы да, осы пайымдаулардың авторына үн қосып, «жаңа типті демонстрациялар идеясы» туралы, «біздің жолдас- тарымыз өздеріи оқиғалардың барысыпа ықнал етуге қабілеттігін сезінетіи және ықпал етуге тырысатын дер- бес партия ретінде қимыл жасайтынын, әсіресе Екате-


148
В. И. ЛЕНИН
рішодарда «қоғамға» көрсете алды» дегеидей создер ай- тады.
Солай. Солай. «Әсіресе Екатеринодарда»... Жаңа қа- дам, жаңа әдіс, жаңа тәсіл, бірінші рет бетпе-бет, әбден айқын, жемісті пәтижелер, белгілі бір саяси топ, саяси правоға ие боларлық қабілеттілігін сезіну, талап ету правосы... Бұл көпірме, терең ойлы корінген пайым- даулардап маган ескі, әлдеқашан отіп кеткеп, ұмыты- луға таянган бірдеменің иісі сезіледі. Бірақ осы ескіні айыра тапу жайлы ойланудан бұрын мен еріксіз мына- дай сүрақ қойдым: Алайда, мырзалар, рұқсат етіңіздер, мұкың «әсіресе Екатериподарда» деп айтылып отырғап себебі не, мұның шыныида да, жаңа әдіс болатын себебі не? әдістің жаңалығы жайында, жемісті айқын нәтижелер жайыида, бірінші рет бетпе-бет кездесу жа- йында және саяси правоға қабілеттілік сезім жайында харьковтыңтардың да, одессалықтардың да масаттанбай- тын (дөрекілеу айтқаным үіпін кешіріңіз) себебі не? Мыңдаған жұмысщылардың дәрігерлер мен юристер қоғамдарында ғана емес, сонымеп қатар көшеде де откіз- ген жинальтстарыпап гөрі дума залыпьщ торт қабырға- сында ондагап жұмысшылардың жүздегеп лпбералдар- мен бас қосқан жиналысының пәтижесі не себепті айқын және жемісті болмақ? Шынында да көшелердегі жиналыстар (Одессада, сонымен қатар бұдан бұрын Дондағы Ростовта жәнө басқа қалаларда болған жина- лыстар) саяси правоға ңабілеттілік сезімі мен талап ету правосын думадағы жиналыстап гөрі аз дамытқаны ма?.. Шындығы керек, мен соңғы сөз тіркесіп (талап ету правосы) кошіріп жазғанда өзімнің біраз қолайсыз- данып отырғанымды мойыпдауға тиіспін,— өйткені бұл сөз тіркесі тым ақылға сыйымсыз-ақ, бірақ өлеңнеп соз- ді алып тастай алмайсың ғой.
Сөйтсе де, осы сөз тіркесіпщ, тіпті жалғыз бұл ғана емес, «Искраның» барлық пайымдауларыпьщ бір жағ- дайда бірсыпыра мағыпаға ие болатып жері бар. Атап айтқаида, ол мынадай жағдайда болады: егер біз парла- ментаризм өмір сүріп отыр доп үйғаратьш болсақ, сгер біз Екатеринодар думасы Темза жағалауыиа кошіп ба- рып, Вестминстер аббатствосымен 63 қатар тұр деп ой-


ПРОЛЕТАРЛАРДЫҢ ЖАҚСЫ ДЕМОНСТРАЦІІЯЛАРЫ ... 149
лауға сәл де болса жол берсек, олда ол жоғарыда айт- қапдай мағына алады. Міне, сонда, сәл ғана осылай деп ойлагавгда, көшедегіден гөрі делегаттар жиналысыныц торт қабырғасында отырып «талап ету правосьша» ые- ліктеп көп ие болатыны,— городовоймен күресуден гөрі премьер-министрмен, яғіш Екатерштодар бастыгымеп күресудің пеліктеи жомісті болатьпіы,— саясп правога қабілеттілік сезімі меіі озііі белгілі бір саясп топ деп білудің неліктен нақ депутаттар палатасы залында неме- се земство жииалысы залыида күпіейе түсетіні түсіпікті бола кетеді. ІІІыныида да, нагыз парламепт бол- магапдықтап парламентаризм ойыпып пеге ойнап қой- масқа? Бұл арада «бетпе-бет кездесуді», «жаңа әдісті» және тағы басқаларын көз алдыңа әбден аиық елесте- туге болады. Рас, бұл елестету біздіц ойымызды парла- ментаризм ойынын ойнаудың орнына, парламентаризм ушін пагыз бұқаралық күрес жүргізу мәселелеріпеп бас- қа жаққа созсіз аударады, бірақ бұл ұсақ-түйек қапа. Оиың есесіне мұныц айқып, козге түсерлік пәтижелері қапдай десеңші...
Козге түсерлік нәтпжелер... Бұл создер Мартыпов жолдас пеп «Рабочсе Делопы» бірдеп мепіц есіме тү- сірді. «Рабочео Делога» қайта оралмайыпша жаца «Иск- раны» дұрыс бағалауға болмайды. Екатериподар де- монстрациясы жөнінде «күрестің жаңа әдісі» туралы айтылған пайымдаулар редакцияның «партия ұйымда- рына хаттағы» пайымдауларып түгел қайталайды (реті келгесін айта кетелік: түпнұсқасын корсетпей, жасы- рып сақтап, жұрттың бәріне опың тек кошірмесін ғана ашың жариялау ақыЛға сыйымды ма?). Редакцияның пайымдаулары, басқа бір мәселеге келгенде, «Рабочее Делоның» дағдылы пікірлерін қайталайды.
Экопомикалық күрестің озіне саяси сипат беру тура- лы, жұмысшылардың қожайындарға және үкіметке қар- сы экономикалық күресі туралы, үкімет алдына козге түсерлік белгілі бір пөтижелер беретіп пақты талаптар қою қажеттігі туралы рабоче-делолық «теорияпың» те- рістіғі меп зияндылыгы педе? Әлде біз экопомикалық күреске саяси сштат беруге тиісті смсспіз бе? Созсіз тиіспіз. Бірақ «Рабочее Дело» пролетарпаттың револю-


150
В. И. ЛЕНИН
цияшыл партпясының саясп міндеттерш «экономика- лық» (кәсіптік) күрестеп шығарғанда, ол социал-де- мократиялық ұғымды кешіргісіз тарылтып, оның өціп айиалдырды, ол пролетариаттың жап-жақты саяси кү- ресінің міидеттерін төмендетіп жіберді.
Жаңа әдіс туралы, пролетариаттың күштерін жұ- мылдырудың жоғары типі туралы, жүмысшылардың саяси правоға ңабілеттілік сезімін, олардың «талап ету праволарын» дамытудың жаңа жолдары туралы және т. с. жаңа искральтқ теорияның терістігі мен зиян- дылығы неде? Біз земство жипалыстарында да, зем- ство жиналыстары жайында да жұмысшы демопстра- цияларьш ұйымдастыруға тпісті емеспіз бе? Сөзсіз ти- істіміз. Бірақ пролетариаттың жақсы демонстрациялары жайында біз интеллигенттік ақымақ сөздер айтуға ти- істі емеспіз. Егер біз өзіміздің әдеттегі демонстрация- ларымыздың белсенді күреске аз да болса ұқсастығы жоқ түрлерін, ерекше жемісті иәтижелер береді, саяси правоға қабілеттілік сезіміп ерекше күшейтеді және т. с. деп тек мазақ үшіп ғапа жариялауға болатын түр- леріті жаңа әдіс деп мадақтайтып болсақ, опда біз тек пролстариаттың санасып аздырамыз, онда біз тек опьщ назарып шып, күрделі, ашық күрестіц тск жақыпдап келе жатқап міпдеттерінен басқа жаққа аударып жібе- реміз.
Біздіц ескі тапысымыз Мартынов жолдас та, жаңа «Искра» да пролетариаттың күшіне, опың жалпы ұйым- дасу, соның ішіпде партия ұйымып құру ңабілеттілі- гіпе, опыц саяси күреске қабілеттілігіие иптеллигснт- тік сенімсіздік білдіріп, екеуі бір күнәға батып отыр. «Рабочее Делоға» пролетариат қожайыпдар мен үкімет- ке қарсы экономикалық күрестің шеңберіпсн шығатып саяси күреске әлі қабілетсіз секілді пемесе ұзақ уақыт қабілетті болмайтындай болып көрінді. Жаца «Искраға» пролетариат оз бетімен революциялық кү- реске піығуға әлі қабілетсіз болып немесе ұзақ уақыт қабілетсіз болатыидай секілді көріпеді, соидықтан да ол ондаған жұмысшылардың земствошылар алдьтпда қыр көрсетуін күрестің жаңа әдісі деп атайды. Ескі «Рабочее Дело» да, жаңа «Искра» да пролетарпаттың


ПРОЛЕТАРЛАРДЫҢ ЖАҚСЫ ДЕМОНСТРАЦИЯЛАРЫ ... 151
дербсс әрекет етуі жәпе өзін өзі тәрбиелеуі дегеп сөз- дсрді апт бергендей қайталай беретіи себебі тек мына- дап ғана: бұл апт берудің тасасыпда пролетариаттың іпын күштері мен кокейтесті міндеттерін интеллигепт- 'гік ұғынбаушыльтқ жатыр. Ескі «Рабочее Дело» да, жа- іг,а «Искра» да көзге түсерлік жәие айқын пәтижелер- дің, буржуазия мен пролстариатты пақты ңарама-қар- сы қоюдың срекше маңыздылығы жоніндегі ақылға сыймайтын терец ойлы бос создерді айтумсп болып отыр, сөйтіп пролетариаттың пазарып халық котерілі- сіне басшы болып самодержавиеге тікелей шабуыл жа- сау жөніндегі барған сайын таяла түскеп міндеттен пар- ламентаризм ойынын ойнау жағыиа қарай аударып әкетіп отыр. Ескі «Рабочее Дело» да, жаңа «Искра» да рсволюцияшыл социал-демократияның бұрынғы ұйым- дық және тактикалық принциптеріне ревизия жасап (қайта қарап), жаңа создер мен «жаңа әдістер» іздөу- мсіі әурелепіп, іс жүзіидс партияны кейіп сүйрсп отыр, артта қалған, кейде тіпті тура реакцияшыл ұрандар ұсыпып отыр.
Ескі қоқсыққа апарып соқтыратын мұндай жаңа ре- визияны еиді тоқтату керек! Алға қарай басатып және үйым-процесс дейтіп атышульт тсориямен іріткі салуды бүркеуден тыйылатыи уақыт жетті, жұмысшы демон- страцияларыпда да жұмысшыларды азаттық жолында- ғы нағыз ашық күреске барған сайып'жақыпдата түсе- тііі белгілерді баса корсетіп, оларды бірінші кезекке шығаратыи уақыт жетті!
«Вперсд» № 1, 4 январъ, 1905 ж.
(22 декабръ, 1904 ж.)
еРгіеред» газстінгц тексті бойынша басылып отыу


152
ДОҒАРАТЫН МЕЗГІЛ ЖЕТТІ64
Оқпганы козімеп коргендердіц бәрініц пікіріпе қара- ғанда, 28 ноябрьдегі демопстрацияның сәтсіздікке ұшы- рауы бұғап жұмысшылардың мүлдем дерлік қатыспа- ғапдыгы салдарыпаи болған. Ал жүмысшылар демоп- страцияга пего келмеді? Озіпің үпдеуімеп оқуітты жастарды демопстрацияга шығарган Петербург комитеті жұмысшыларды қатыстыру жопіпде иеге ойламады, сой- тіп озііііц бастаған ісііі озі псге сәтсіздікке душар етті? Бұл сұраңтарға комитет мүшесі болғаи бір жұмысшы- пыц мыпа томепдегі хаты жауан береді, біз оныц ец басты-басты жерлеріпен үзінділер жариялап отырмыз
«Көңіл күйі (ноябрьдің бас кезіпде) котеріңкі болып, жарық қа шығуға ұмтылды. Оггы жарыққа шығарудың құралы дс монстрация болуға тиіс еді. ІІІынында да, дәл осы кезде «сту- денттердің социал-дсмократиялық ұйымы» атьшан 14 поябрьдс демопстрацияға іпақырған бір листок пайда болды. Мұпы естіи, комитет Петербург пролетариатымея қосылып бірге шығуға мүмкіндік алу үшіп демопстрацияііы поябрьдіц аяғыпа дейія қалдыра тұру жөніндс бұл ұйымға ұсыныс жасады. Студепттср бұған келісті... Саиалы жұмысшылар дсмонстрацияға ұмтылды. Көптеген жұмысшылар студенттердің демопстрациясы болады деп ойлап, 14 поябрьде Нева проспектісіие келді. Комитет ша- ңырмай тұрътп жұмысшылар онда баруға тиіс емес еді дегенде, жұмысшылар мүнымеп кслісе тұрса да, «онда әйтеуір бір нәрсе болар деп ойлап едік» деп жауан берді. Ңайткенде де бұл фак- ті санальт жұмысшьтлардың коңіл күйін сипаттайды.
18 ноябрьде комптет мәжілісінде демонстрацпя 28-інде жа- салсьтн деп ұйғарьтлғап болатын. Сол жерде-ақ комисспя сай- латідьт, бұл комиссия демоистрацияпы ұйымдастырумеп жәпе қимыл жоспарыті жасаумеп шұғылдаиуға тиіс болды: дайыида-


ДОҒАРАТЬІН МЕЗГІЛ ЖЕТТІ
153
луға үгіттейтін екі листок және демонстрацияға шақыратыи бір листок шығаруға шешім қабылданды. Жұмыс қыза бастады. Осы хат авторьшың өзіне жұмысшылардың, үйірме өкілдерінің бірқатар жипалыстарын өткізуге тура келді, бұл жиналыстарда жұмысшы табының ролі туральт, қазіргі кезеңдегі демопстра- цияның мақсаты мсн маңызы туралы айтылды. Қарулы жәпе қарусыз демопстрациялар туралы мәселе талқылаиды, сөйтіп барлық жипалыстарда комитсттің шсшіміп қуаттайтып қа- рарлар қабылданды. Жұмысшьтлар тарату үіиіп листоктарды көбірек беруді талаи етті: «тінті арбалап беріңіздер»,— деді олар.
Сопымеп, 28 ноябрьге демонстрация әзірлеііді, мұпың озі орасап зор демонстрация болмақшы еді. Бірақ бұл жерде бізде- гі Петербург «азшылығы», «бүкіл россиялық» жәпе шетслдік «азшылық» сияқты, нағыз жагымсьтз роль — іріткі салушы ролін атқармай қала алмады. Бұл роль отс-мөте айқын болу үшін жергілікті «азшылық» пен опың қызмсті жөнінде менбір- неше сөз айта кетпекпін. Демонстрацияға дейін де және одан кейін де комитетте негізіиеп партияиың II съезі көпшілігіиің жақтаушылары болды. Сәтсіздікке ұшырау жәпе партияны жс- гідей жсп отырған алауьтздықтар коп жағдайларда жсргілікті социал-демократиялық ұйымдардыц жұмысьпі наіпарлатты. Жергілікті «азшылық» «копшілікке» қарсьт жүрғізгеи күресінде озінің фракциялық мүдделері үшін жсргілікті комитеттіц бедс- лін түсіруге тырьтсадьт. Аудаидардьтц окілдері, «азшылықты» жақтаушылар, оз аудандарыпа «копшіліктсп» барғап жолдас- тарды жібермейді, комитетке. ешқандай байланыс жасауға мүм- кіидік бермейді. Сөйтіп бұл ауданның адам айтқысыз берекесі кстіп, жұмыс істеу қабілеті төменде^рді. Мәселен, мынадай бір факт бар. Бір ауданда соңғы 5—6 айда «меныпевик» өкіл бо- лып тұрды. Жалпы жұмыстан қол үзуінің салдарынан бұл ау- дан әбден әлсіреді. Бұрыпғы 15—20 үйірменін; орныпа ңазір не бары 4—5 үйірме бар. Жұмысшылар істің мұпдай жағдайға ұшырауына паразы, ал «азшылықтың» өкілі бұл наразылықты «көпшілікке» қарсы пайдалапуға тырысады, осы негіздо жү- мысшыларды комитеткс қарсы қояды. «Азтпылық» жсргілікті социал-демотфатияиың әлсіздігіііің бәріп «көпшіліккс» қарсы пайдалануға әрекеттенеді — оның бұл әрекеті жемісті мс, әлде жеміссіз бе, бұл басқа мәселе, бірақ бұл факт.
Демопстрацияға үш күп қалғанда «азшылықтың» ипициати- васы бойынша комитеттің жиналысы шақырылады. Кейбір жағ- дайларға байланысты комитеттің «көпшілік» жағындағы үш мү- шесі жиналыс туралы хабарланбай цалады да, жиналысқа қатыспайды. «Азіпыльтң» демонстрацияны болгызбау туралы ұсыньтс енгізеді — олай болмағап күпде біз домопстрацияға ке- дергі жасаймыз және бірде-бір листок таратпаймыз догг қорқы- тады — сөйтіп, демонстрацияпы жақтағап үш жолдастьтң жипа- лыста болмагапдығьтнап бұл ұсыныс қабылдаігадьт. Лпстоктар таратылмасып, ал шақыру жазылғаи листоктар жойылып жі- берілсіп деп ұйғарылады.


154
В. II. ЛЕНИН
Қогампың да, жұмысшьтлардыц да қальщ бұқарасы демонст- раңияға әзірлепіп, тек комитеттің шақыруып күтеді. Демонстра- ция өткізілмсйтін болыпты және белгісіз уақытқа кейінге қалдырылыпты деген лақап тарай бастайды. Жұрттың көбі де- моистрацияның өткізілмейтін болғанына иаразылық білдіреді; техпика наразылық білдіріп, бұдаи былай комитет үіііін жұмыс істеудеи бас тартады.
Жұма күпі комитеттің жиналысы шақырыладьт, сөйтіп өткеті житіалыста болмагап үш адам демопстрация туралы мәс.елонің қайта қаралып, теріс шешілгоидігіпс иаразылық білдіреді; Нева проспектісіпе кои халық бәрібір листоксыз да жиналатын бол- ғандықтап, олар демопстрацияға жұмысшылардың да қатысуы үшіп барлық шаралардың қолданылуын талап етеді. «Азшы- лықтьщ» өкілі қарсы шығыіт, «демонстрацияға саналылъіңпеһ'. ңатысу ушін және комитет цойған талаптарды жацтау ушін жумысшылардыц бэрі бірдей ойдағыдай өсіп жетілген жоц» де- ген дәлел айтады. Мәселе дауысқа қойылады, сөйтіп бір адам қарсы больтп, копшілік дауыснен жиналыс демонстрацияға ңаты- су керек деп птсшім қабылдайды. Бірақ басылып шыққан ша- қыру листоктарының көбісі—12 000-нан астамы — өртеліп жібе- рілгендігі осы сәтто бслгілі болады. Опьтң үстіне бұларды фабри- каларда көптеп таратуға мүмкітгдік болмай қалады, өйткені листоктар ссибі күнгі тацсртеңге дейін сшқайда жетіп үлгір- мейді, ал фабрикаларда ссибі күпі жұмьтс сағат 2—3-те аяқта- ладьг. Сөйтіп листоктарды аз ғапа жұмысшылардың арасыпда, тапыстар арасыпда ғаиа таратуға мүмкіітдік болды, ал қалың бұқараға тарату тіпті де мүмкіп болмады. Мұндай жағдайда күні бұрыи-ақ дсмонстрацияның сәтсіздікко ұшырайтыпдығы айқын еді. Ол сәтсіздікке ұшырады да...
Еііді біздің «азшыльтқтың» масайрауына болады. Ол жсцді! Комитеттің («көпшіліктің» деп оқыңыз) беделін түсіретіп жаңа факт. Бірақ демонстрацияның мұндай болып аяқталу себепте- ріие оқушылар зер сала қарар, сөйтіп олар бізбен бірге былай деп айтады деп сеттеміз: «иә, қазір біздің партияда ойдағыдай жұмыс жүргізуге мүмкіті болмайтындай жағдай қалыптасты. Партиядағы дағдарыстап тезірок арылу керек, өз қатарымызды нығайтуымьтз корек. Бұлай болмаған күндө бізге мүлдем әлсі- реу қаупі төніп отьтр жәие біз қазіргі қолайлы кезеңді пайда- лапбастан ұлы оқиғалардың соңыида қалып қоямыз»».
Үйірмелік ұсақ мүдделер үшін пролетарлық демои- страцияны болдырмай тастаған Петербург «азшылығы- ның» іріткі салушылық қылығы партияның төзімін ше- гіпеи шығаратын соңғы әрекет болып табылады. Біздің партияиың елеулі сырқатқа ұшырағанын және соңғы жылдың ішіпде өз ықпалыиың тең жартысынан айрыл- ғаидығыи бүкіл дүиие жүзі біледі. Сондықтан біз енді сөзімізді бұл елеулі сырқатқа мысқылмен немесе таба-


ДОҒАРАТЫН МЕЗГІЛ ЖЕТТІ
155
лаушылықпен қарауға бармайтын адамдарға, партия- лық дағдарыстыц қарғыс атқап мәсолелершеп уһілсп- күрсіпумси, уайымдап-қынжылумеп құтыла кетпейтіп адамдарға, дағдарыстыц себептеріп егжей-тсгжейіпе де- йін тексеріп білуді — тіпті адам айтқысыз күш жұмсау арқылы болса да тексеріп білуді — және пәлепі түп-та- мырымеи жұлып тастауды озінің борышы деп есептей- тіи адамдарға арнап отырмыз. Біз дағдарыстың тари- хын осы адамдардың, тек цана солардъщ, есіне саламыз: мұиы зерттеп білмей тұрып, «меньшевиктер» ақыры жетіп тынған қазіргі жікке бөлінушілікті де ұғуға бол- майды.
Дағдарыстың бірінші сатысы. Партиямыздың екінші съезінде рабоче-делошылдар мен жартылай рабоче-дело- шылдардың қарсылық көрсетуіпе қарамастап искризм принциптері жецеді. Съездеп кейін азшылың рсдакция- ға съезд қабылдамаған адамдарды енгізуге бола партия- ііы жүлңылай бастайды. Іріткі салу, бойкот жарпялау, жікке боліпуді әзірлеу ісі августыц аяғынап ноябрьдің аяғына дейін уш ай бойы жүргізіледі.
Екіішіі саты. Плехапов кооптацияға ынтызар болған джептльмепдерге икемділік жасайды, опың бер жағьш- да «Не істемеу керек» (№ 52) деген мақаласыпда: үл- кен пәледен қашып, ревизионистер мен аиархияшыл дарашылдарға өзінің жеке басы тарапынан икемділік жасағаидығы жөпінде баспа арқылы, жұрттьщ бәріне жария мәлімдеме жасайды. Джептльмендер бұл икемді- лікті партияпы одан әрі жұлқылай беру үшіп пайдала- пады. Олар Орталық Орган редакциясыпа жәпе партия Советіпе кіріп алып, Орталық Комитетке оз адамдарын откізу жәпе үшіпші. съезді болдырмау мақсатымеп жа- сырын уйым құрады. Бұл — коз коріп, құлақ сстімегел және мүлде өрескел факт, бірақ бұл жаца Орталық Комитеттің осы ақсүйек жасаңпеп келісім жасау ту- ралы жазғаи хаты арқылы докумепт жүзіыде дәлелдепія отыр.
Үшіпші саты. Орталық Комитеттіц үш мүшесі пар- тияға қарсы заговор жасауіпылар жағьтна піьтғады, аз- шылыцтыц ішінен уміткер уш адамды кооптациялайдьъ (хат жүзіиде комитеттерге мұиы керісінше түсіпдіреді)


156
B. И. ЛЕЙИЙ
және Советтің көмегімеп ушінші съезді мулдем болтыз- бай тастайды, ал жалпы дағдарыс туралы пікір білдір- ген комитеттердің басым копшілігі съезді жақтап шық- қая болатын. Орловский («Совет партияға ңарсы») мен Лениннің («Орталық мекемелердің партиядан қол үзуі туралы мәлімдеме мен документтер») * кітапшаларын- да бұл фактілер екеуіндо бірдей докумеит жүзіпде дә- лелдепді. Росстіядагы партпя қызметкерлерінің копші- лігі бұл фактілерді білмейді, бірақ сөз жүзінде ғана емес, шыіі мәпісіпде партпя мүшесі болғысы келген адам бұл фактілерді білуге міпдетті.
Тортіптлі саты. Партітямызды масқаралагап птотелдік үйірмеге соққьт беру үшіп орыс қызметкерлері бірігеді. Көпшіліктіц комитеттері мен жақтаушылары бірцатар жеке коиференциялар откізіп, өздерінің уәкілдерін сай- лайды. Кооптациялапгап үміткерлердіц ңолыпа бүтіи- дей көшкеи жаца Орталық Комитет көпшіліктщ барлыц жергілікті комитеттеріпе іріткі салып, оларды жікке бөлуді өзініц маусаты етіп цояды. Бұл жөпінде жолдас- тардың басқаша жалғаи ойға түспеуі керек: Орталық Комитетте бұдап басқа мақсат жоқ. Шетелдік топтыц сойылып соғушылар барлық жерлерде де (Одесса, Баку, Екатерипослав, Москва, Воропеж және т. т.) жаңа ко- митеттер даярлап, құрастыруда. Шетелдік үйірме озі қалаған съезіп әзірлеуде. Жасырын ұйым орталықтар- дың түбіне жетіп, енді жергілікті комитеттерге қарсы іттығып отыр.
Петербург мепьшевиктершің іріткі салушылық ңы- лығы кездейсоқ емес, комитетті жікке бөлуді көздеп, ой- лапып жасалған шара, бұл Орталық Комитетке кооп- тацияланғап «меньшевиктердің» комегімен жасалған шара. Тағы да қайталап айтамыз: Россиядағы партия қызметкерлершің көпшілігі бұл фактілерді білмейді. Біз оларды барынша қатты сақтандырып, мынаны ес- кертеміз: іріткі салушыльщқа қарсы партия үшін кү- рескісі келетіи әрбір адам, мүлдем алданып қалғысы келмейтіп әрбір адам осы фактілердің бәріи білуге міп- детті.
* Ңараңыз: осы том, 121—132-беттер. Ред.


ДОҒаРаТЬІЙ МЕЗГІЛ ЖЕТТІ
157
Біз «азшылыңпен» бір партияда болып жұмыс істей беру үшін мүмкіидігі бар икөмділіктердің бәрін және тіпті мүмкін болмайтын бірсыпыра икемділіктер де жа- садық. Енді үшінші съезд болмай ңалып отырғанда жә- пе іріткі салу ісі жергілікті комитеттерго қарсы бағыт- талып отырғанда, бүған еіттқандай үміт қалмады. Пар- тиядап жасырынып, астыртын әрекет жасап жүргеп «меньшевиктергс» үқсамай, біз партия мұндай мырза- лармен қарым-қатынас атаулының бәрін үзеді деп ашық айтуға жәие мұны іс жүзінде дәлелдеуге тпіспіз.
«Вперед» № 1, 4 япваръ, 1905 ж. «Вперед» газетгніц текс.ті
(22 декабръ, 1904 ж.) бойынша басылып отъір


158
КОМИТЕТТЕРДІҢ КОНФЕРЕНЦИЯЛАРЫ
Таяуда партиямыздыц жергілікті комтітсттеріпің үш конференцпясы: 1) кавказдық торт комитеттің, 2) оң- түстік үш комитеттіц (Одесса, Екатеринослав, ІІикола- ев) жәпе 3) солтүстік алты комитсттіц (Петербург, Москва, Тверь, Рига, Солтүстік және Нижний Новгород) конференциялары болып отті. Бұл копференцияла^ 65 туралы таяуда толық мәліметтер береміз деген сенімде- міз. Ал әзірге осы үш конференцияның партияның III съезін дереу шақыруды және «көпшіліктің» әдеби то- бын қолдауды батыл жақтап шыққанын хабарлаумен шектеле тұрамыз.
«Вперед» № 1, 4 январъ, 1905 ж. (22 декабрь, 1904 ж.)
«Вперед» газетініц тексті бойынша басылып отыр


159
ЖЕНЕВАДА РСДРП КІТАПХАНАСЫН ҚҮРҒАН ИНИЦИАТОРЛАР ТОБЫНЫҢ МӘЛІМДЕМЕСІ66
Жспевада РСДРП кітапханасып құрған ипициатор- лар тобы партияның III съезі бұл кітапхана жопінде шешім қабылдағанға дейіп кітапхапа істерін жалпы басқару үшіп оны «Коітшілік Комитеттері Бюросыпа» беруді бірауыздан қаулы отті.
1904 ж. декабръдгц аяғында —■
1905 ж. январъдыц басында
жазылган
Біріиші рст 1934 ж. Лсиинніц
XXVI жинағында басылған
Ңолжазба бойынша басылып отыр


160
ІІОРТ-АРТУРДЫҢ ҢҮЛАУЫ 67
«Порт-Артур тізе бүкті.
Бұл оқиға — қазіргі заманғы тарихтың асқан ұлы оқиғаларыпыц бірі. Keine телеграф арқылы цивилиза- циялы дүниепің барлық түкиірлеріне жеткізілген бұл үш сөз адамға айтып жеткізуі қиып, ецсе түсерліктсй, аса қорқыяышты орасап зор апат, бақытсыздық бол- ғапдай әсер етеді. Ңұдіретті империяііыц моральдық кү- ші күйреп, әлі дұрыстап құлаш сермеп үлгермеген жас пәсілдің беделі комескі тартып барады. Тұтас бір саяси системаға үкім шығарылып, толып жатқан дәмелер кілт үзіліп отыр, құдіретті күпі-жігердің сағы сыпуда. Әри- не, Порт-Артурдың құлайтындығыіі жұрт әлдеқашаи-ақ білді, бұл жөніпде көптен-ақ талай сөздер айтылып, өз- деріп жаттанды сөздермен жұбатып келді. Бірақ көзге корінерлік, дөрекі факт алдамшы отіріктердің бәрін тал- қапдап отыр. Еіідігі жерде бұл апаттыц мацызып бәсец- детіп корсотуге болмайды. Тұцғыш рет ескі дүние адам айтқысыз жеңіліске ұшырап, қорлыққа душар болды, опы бұл жеңіліске ұшыратқап тым жұмбақ, сірә, әлі жас, цивилизацияға кеше ғана араласқан жаңа дүпие болды».
Европаның байсалды бір буржуазиялық газеті68 оқи- ғаның тікелей әсерімеп осылай деп жазды. Ал бұл газеттің бүкіл Европа буржуазиясының көңіл-күйін ай- ңын көрсетіп қапа қоймағандығын мойыидау керек. Ес- кі дүпие буржуазиясыпың иағыз таптық түйсігі осы га- зет арқылы білдіріліп отыр, ал ескі дүпие буржуазиясы


ПОРТ-АРТУРДЫҢ ҚҮЛАУЫ
161
буржуазиялық жаңа дүииенің табыстарынан үрейле- ніп, Европа реакциясының көптен бері ең сенімді тірегі болып саналып келген орыс әскери күшінің апатқа үшырауынан қамығып отыр. Тіпті соғысқа қатыспай отырған европалық буржуазияның қалай да мұны өзінө қорлық және соққы деп білетілі тацдапарлық емес. Ол Россияның моральдық күшін европалық жапдармныц әскери күшімен бірдей деп сапауға әбдеп дағдылаиып кеткеп еді. Ол үшіп жас орыс иәсіліпіц беделі қазіргі замапғы «тәртіпті» қатты қорғап отырғап, мызғымас күшті патша өкіметінің беделімен тығыз байланысты болып келді. Билеп-тостеп, дегенін істеп келген Россия- иың апатқа ұшырауы бүкіл Европа буржуазиясына «қорқынышты» болып көрінуі ғажап емес: бұл апат бү- кіл дүние жүзілік капиталистік дамудьщ керемет тезде- гсндігін, тарихтың тездегендігін корсетеді, ал мұндай тездегендік пролетариаттың әлеуметтік революциясы- пыц тездегендігі болып табылатыпдығыи буржуазия өзі- пің басыпап кешіргеп ащы тожірибесінеп оте жақсы бі- леді, тым жақсы біледі. Батыс европа буржуазиясы ұзақ уақыт тоқырау жағдайыпда, «құдіретті империя- ның» қапаты астыпда паналап, сопдай жайбарақат омір сүріп келді, сөйтіп отырғапда қайдағы бір «жұмбақ, әлі жас» күштің бұл тоқырауды жұлмалап, бұл тіректерді қиратуға батылы барып отыр.
Иә, европалық буржуазияның қорқатын жопі бар. Пролетариаттың қуапарлық жөні бар. Біздің ец қас дұшпанымыздың апатқа ұшырауы орыс бостандығының жақындап келе жатқандығып ғана білдіріп отырғап жоқ. Бұл сопымеп қатар Европа пролстариатыпыц ре- волюциялық жаңа орлеуіпщ хабаршысы да болады.
Бірақ ІІорт-Артурдыц қүлауы пеліктсн жәпс қапттта- лықты дәрежеде тпын мәпісіпдегі тарихи аітат болып та- былады?
Ең алдымен бұл оқиғаныц мацызы соғыстың бары- сында көзге түседі. Жапондар соғыста көздеген басты мақсатына жетті. Прогресшіл, озық Азия артта қалған, реакцітяіттыл Европаға қайтып оцалмастай соққы берді. Бүдан он жыл бұрын Росспя бастағаи осьт реакцияшыл Европа жас Жапонпяиың Қытайды талқандап жеңуінен


162
В. И. ЛЕНИН
қорқып, оның жеңісініц ец жақсы жемістеріп тартып алу үшін біріккеи болатып. Европа ескі дүпиеніц орны- гып қалған қарым-қатыиастары мен артықшылықтарып қорғады, оиыц артықшылық нравосыи, Азия халықта- рын қанау жөніпдегі ғасырлар бойы қастерлеиіп кел- ген атам заманғы правосын қорғады. Жапопияпың Порт-Артурды қайтарып алуы бүкіл реакцияшыл Евро- паға берілген соққы болып табылады. Россия Порт-Ар- турды алты жыл иеленді, стратегиялық темір жолдарға, порттар салуға, жаца қалалар тұрғызуға, Россия сатып алғаи және Россия алдында құлша бас иген европалык, газеттердің барлығы да алыпбайтын қамал деп даңқын көтерген қамалды вығайтуға талай жүздеген миллион сом ақша жұмсады. Әскери жазушылар Порт-Артур озі- нің күші жағылан алты Севастопольге барабар еді десе- ді. Еиді, міне, осы уақытқа дейін бәрі жек көріп келгеп кішксне Жатюпия бұл бекіністі сегіз айдың ішінде ба- сып алып отыр, мұиыц өзі Апглия мен Франция екеуі қосылып жалғыз Севастопольді алу үшіп бір жыл бойы әуреленгеннен кейін болған жай. Соғыс соққысы түзел- местей соққы болды. Осы соғыстың ең басты және тү- бегейлі мәселесі — теңізде басымдылық туралы мәселе шешілді. Басында Жапоп флотынан күші басым болма- са, кем болмаған Тынық мұхиттағы орыс флоты біржо- лата құртылды. Флоттың әрекет жасауына керекті ба- заньщ өзі тартып алыиды, сондықтан Рождественский- дің эскадрасына тағы да миллиондаған қаржыны босқа шығындап, айбындьт броненосецтср ағылшынның балық аулайтын ңайықтарын керемет жеңгеннен ксйіл масқара болып кейіп қайтуы ғана қалады. Россияның тек бір флоттың озінен шеккеп материалдық шығынының өзі үш жүз миллиоп сом деп есептейді. Бірақ флоттың он мыцдаған ең жақсы экипажынан, құрлықтағы тұтас бір армиядан айрылу бұдан да гөрі әлдеқайда жапга бата- ды. Европалық көптеген газеттер епді бұл шығылдар- дың салдарын бәсеңдетіп корсетуге тырысуда, соііың өзінде адам күлерліктей ыждағаттық көрсетіп, Куропат- кил Порт-Артурдың қамын ойлаудап «қүтылып» «же- ңілдік» алды, деп айтуға дейін барып отыр! Орыс әскері тұтас бір армиядан айрылып, жеңілдеген болды.


ІІОРТ-ЛРТУРДЫҢ ҚҮЛАУЫ
163
Ағылшындардың соңғы мәліметтері бойынша со- ғыс тұтқындарының саны 48 000 адамға жетеді, ал Кин- чау түбіиде және дәл қамал жаиында болған ұрыстарда тағы да қанша мың адам ңырылды десеңізші. Жапоғь дар бүкіл Ляодунды біржолата басып алды, Кореяға, Ңытайға және Маньчжурияға ықпал жүргізу үшін олшеусіз зор маңызы бар тірек пунктіне ие болды, Ку- ропаткинге ңарсы күресу үшін 80—100 мың адамы бар шыпыңқан армияны шығарып отыр, ал оның үстіне бұл армпяның орасан зор ауыр артиллериясы бар, бұл ар- тиллерияның Шахэ өзеніне әкелінуі олардьщ орыстың негізгі күштерінен анағұрлым басым болуына мүмкіндік береді.
Шетел газеттерінің хабарларына қарағанда, самодер- жавиелік үкімет соғысты қайткен күнде де жалғастыра беруді және Куропаткинге 200 000 әскер жіберуді ұйғарған. Соғыстың әлі де көпке созылуы әбден ықти- мал, бірақ оғіың үмітсіз екендігі қазірдің өзінде-ақ ай- ңып көріпіп отыр, соидықтан соғыстыц қандай да болса созыла беруі орыс халңының самодержависге әлі де болса төзімділік жасап келгені үшіи көретін қисапсыз коп ауыртпалықтарын тек шиеленістіре түседі. Жапон- дар осы уақытқа дейін де оздерінің әскери күштеріи әр- бір үлкен ұрыстап кейіи орыстардан гөрі тезірек жәпе молырақ толықтырып нығайтып отырды. Ал енді теңіз- де толық үстем болып алғаи соң және орыс армиялары- пың бірін толық жойғаннап кейіп олар қосымша күшті орыстарға қарағапда скі есе көп жібере алады. Ең жаң- сы артиллериясының кобі түгелімен қамал соғысында болғандығьша қарамастаи жапондар осы уақытқа дейін орыс генералдарып бас котертпей соққылап келді. Ңазір жапондар өз күштерін толың жинақтап алды, ал орыс- тарға тек Сахалии үшін ғапа емес, соиымен қатар Вла- дивосток үшіп де қауіптепуге тура келеді. Жапоидар Маньчжурияның ең жақсы және халқы неғұрлым коп орналасқан жерін басып алды, мұнда олар өз армиясыи жаулап алынған елдің қаражатымен және Ңытайдың көмегімен асырай алады. Ал орыстардың бара-бара Рос- сиядан әкелінетін соғыс қорларымен ғана қанағатта- нуына тура келеді, ал бұл қорларды жеткілікті мөлшер-


164
В. И. ЛЕНИН
де әкеліп тұруға мүмкіпдік болмайтындықтаи, Куропат- кип армияиы бүдап былай көбейте алмайды.
Бірақ самодержавие ұшырап отырған соғыс аиаты- ның біздің бүкіл саяси системамыздың күйреу белгісі ретіиде бүдан да горі зор маңызы бар. Соғыстарды жал- дама әскер немесс халықтап жартылай қол үзген каста- пың өкілдері жүргізетін заман келмеске кетті. Қазірде соғысты халықтар жүргізеді,— бұл ақиқаттың тек қана жазылып қоятыи соз смес екендігін, Немирович-Дан- чепконың айтуыиа қарағанда, енді тіпті Куропаткин де түсіне бастаған корінеді. Қазірде соғысты халықтар жүргізеді, сондықтан да қазіргі уақытта соғыстың ұлы қасиеті ашық көрініп отыр: халық пен үкіметтің ара^ сындағы осы уақытқа дейін тек саналы азшылыққа ға- иа көрініп келген алшақтық іс жүзінде ондаған милли- он адамдардың көз алдында әпікерелепіп отыр. Барлық алдыңғы қатарлы орыс адамдары тараиынаи, орыс со- циал-демократиясы тарапынап, орыс пролетариаты та- рапынап самодержавиені сыпауы спді жапоп қаруының сыпауымен дәлелденіп отыр, оныц дәлелдеигендігі соп- шалық, самодержавие тұсыпда омір сүрудің мүмкін емес екендігіы тіпті самодержавие дегенніц пе екенін білмей- тіндер де, тіпті мұны біле тұрып, самодержавиені жа- нын сала саңтап қалғысы келетіндер дө барған сайын сезііг келеді. Самодержавиенің бүкіл қоғамдық даму мүдделерімен, бүкіл халық (чпновииктер мен шонжар- лар тобыпап басқа) мүдделерімеп сыйыспайтындығы халыққа самодержавие үшіп іс жүзіпдо, озініц қапьтп тогіп азап шегуго тура келісімеп-ақ айқындала түсті. Өзіііің есуастық, қылмысты отарлық аваптюрасы арқы- лы самодержавпе озііі озі тұйыққа әкеп тірсді, бұл тұйыңтан халықтың өзі ғана және патша окіметін қира- ту арқылы ғапа шыға алады.
Порт-Артурдың құлауы патша окіметіпің соғыс баста- лысымен-ақ көріне бастаған жәпе енді бүрынғыдан да гөрі кеңірек, бұрыиғыдан да гөрі тоқтаусыз көріне бере- тін ңылмыстарына ең үлкен тарихи қорытындылардың бірін жасап отыр. Әрбір кішкентай және үлкен Алексе- ев, топан с-уының шынымен қаптайтындығын ойламай, оғап сепбсй,— біздеп соц топап су қаптаса да мейлі! —


ПОРТ-АРТУРДЫҢ ҚҮЛАУЫ
165
деп пайьшдады. Геиералдар моп қолбасшылар дарын- сыз және түкке тұрмайтын адамдар болып шықты. 1904 жылғы соғыстың бүкіл тарихы, ағылшыниың бір әскери шолушысыиыц («Times»-Ta69) беделді мәлімдемесіне қарағапда, «теціз бен құрлықтағы соғыс стратегиясы- ның қарапайым прішциптерін қылмысты түрде елеме- гепдік» болып табылады. Азаматтық жәпе әскери бюро- кратия дәл крепостппктік право ксзіпдегідей арам тамақ, сатылғыш болып шықты. Офицерлер білімсіз, на- дан, дайындықсыз болып шықты, олар солдаттармен тығыз байланысты болмады жәпе солдаттардың сеніміпе ие бола алмады. Шаруалар бұқарасының қараңғылығы, надандығы, сауатсыздығы, мешеулігі осы заманғы со- ғыста прогресшіл халықпен шайқаста жан түршігерлік- тей болып шыға келді, ойткені бұл соғыс осы заманғы техника сияқты жоғары сапалы адам материальшың бо- луын да талап етеді. Ипициативашыл, саналы солдат пен матрос болмайынша, қазіргі замапғы соғыста та- бысқа жету мүмкіп емес. Тез атылатып шағын калибр- лі мылтықтың, машиналы зеңбіректердің, кемелердегі күрделі техпикалық қопдырғылардың замадында, құр- лықтағы ұрыстарда бытыраыды сап қолданатын заман- да ешқандай төзімділік, ешқандай қара күш, бұқаралық күрестің ешқандай топтасуы, бірлесуі басымдық жасай алмайды. Самодержавиелік Россияпыц өскери құдірет- тілігі жалған болып шықты. Патша өкіметі ең жаца та- лаптардың дәрежесінде тұрғап қазіргі замапғы әскери үйымдастыру ісіне бөгет болып іпықты,— патша окіметі бүкіл жап-тәпімеп берілгеп ісіпс, озіпіц бәріпсн де мақ- таныш еткеп ісіие, озііііц ешқапдай халық оппозиция- сынап қаймықпай өлшеусіз коп құрбапдық кслтіргеп ісіне өзі богет. болып шықты. Самодержавие сыртқы қорғаныс саласында, былайша айтқаида, өзінің неғұр- лым тума және етене жаңын мамандығыиа келгенде — боямалы табыт болып іпықты. Тамаша жақсы соғыс кемелерін сатып алуға, жасауға ондаған, жүздеген мил- лиои сом қаржы жұмсалып жатқапдығын коргепде күл- ген және қазіргі заман кемелөрін ңалай пайдалануды білмей тұрғанда, ең жаңа жетілдірілгеи соғыс техника- сын жетік біліп, пайдалапуға қабілеті жететіп адамдар


166
В. И. ЛЕНИН
болмай тұрғанда, бұл шыгындар пайдасыз деген шетел- діктер мысңылының дұрыс болғанын оқиғалар дәлелдеп отыр. Флот та, қамал да, далалық бекіністер де, құр- лықтағы армия да артта қалған және еш нәрсеге жара- майтын болып піықты.
Елдің әскери ұйымы мен оның бүкіл экономикалық және мәдепи құрылысыиың арасындағьт байланыс еш- ңашан да ңазіргі уақыттағыдай осыншама тығыз болып көргеп емес. Сопдықтан согыс апаты терең саяси дағда- рыстыц басталуы болмай қала алмады. Алдыцғы қатар- лы елдің артта қалған слмеп соғысуы, тарихта талай рет революциялық үлкен роль атқарғаны сияқты, бұл жолы да үлкен революциялық роль атқарды. Сондықтан саналы пролетариат, жалпы таптық үстемдік атаулы- ның сөзсіз және жойылмайтын серігі болып табылатын соғыстың мейірімсіз жауы бола тұра,— жапон буржуа- зиясының самодержавиені талқандауымен атқарып отырған бұл революциялық міпдетіне көз жұма қарай алмайды. Пролетарпат буржуазия атаулыиың бәріне және буржуазиялық ңұрылыстың барлық көріністеріне дұшпан, бірақ бұл дұшпандық оны буржуазияпың тари- хи прогресшіл жәпе рсакцияшыл окілдерін ажырата бі- лу міпдетінсп босатпайды. Сондықтан халықаралық ре- волюциялық социал-демократияның иеғұрлым дәйекті жәпе батыл окілдерінің, Фраицияда Жюль Гедтің, Анг- лияда Гайпдмаппың, орыс самодержавиесін талқапдап жатқаи Жапонияға тілектес екепдіктерін ашықтан- ашық білдірулері әбдоп түсіпікті. Әрине, біздің Россия- да бұл мәселеде де ой-пікірі шатасқаи социалистер бол- май қалған жоқ. «Революционная Россия» 70 социалист тек жұмысшьт, халыңтық Жапонияпы ғана жақтауға тиіс, ол буржуазиялық Жапонияпы жаңтай алмайды деп мәлімдеп, Гсд п-ен Гайидманға міп тақты. Протек- ционистік 71 буржуазияға қарағапда, фритредерлік бур- жуазияның прогресшілдігіп мойындағаны үшін социа- листі кінәлау қандай қисынсыз болса, бұл мінеу де нақ сопдай қисынсыз болады. Гед пен Гайндмап жапон бур- жуазиясы меп жапон империализміи жақтагап жоқ, бі- рақ буржуазиялык, екі елдің соқтығысуы туралы мәсе- леге келгенде олардың біреуінің тарихи прогрестік ролі


ІІОРТ-АРТУРДЫҢ ҢУЛАУЫ
167
бар екендігін дұрыс атап көрсетті. «Социалист-револю- ционерлердіц» ой-пікірінің шатасуы, әрине, біздің ради- кал иптеллигепциямыздың таптың козқарасты және та- рихи материализмді түсінбоушің сөзсіз салдары болып шықты. Жаңа «Искра» да шатаспай қала алмады. Ол әуелі қайткеп күнде де бітім жасасу туралы сылдыр создсрді үйіп-токті. Жалпы бітім орнату жөніпдсгі со- циалистіксымақ науқаішың прогресшіл буржуазия меи рсакцияшыл буржуазияпыц қайсысыпың мүдделеріне қызмет етөтіпдігіп Жорес ап-айқыи корсетіп бергеннен кейін жаңа «Искра» «түзелмек» болып әбігерленді. Енді ол жапон буржуазиясының жеңісін «бетке ұстау» (!!?) орынсыз, соғыстың самодержавиенің жеңуімен пемесе жеңілуімен аяқталуына «қарамастан» ол үлкси бақыт- сыздық болып табылады дегеи сияқты пасық пайым- даулармеп тыііып отыр.
Жоқ. Орыс бостандығыпың жоне орыс (жопе бүкіл дүние жүзі) пролетариатының социализм жольшдағы күрссіпіц ісі самодержавиенің соғыста жеңілуіие өте- моте күшті байлапысты. Бұл іс европалық тәртіпті қор- ғаушылардыц бәріне үрей салған соғыс апатыпап көп ұтты. Революцияшыл пролетариат соғысқа қарсы тал- мастан үгіт жүргізуге тиіс, сопың өзіпде жалпы таптық үстемдік омір сүріп отырғанда соғыстардың жойылмай- тындығын әрдайым естен шығармау керек. Жорес а 1а бітім туралы бос сөздермеи езілгеи тапқа көмектесе ал- майсың, ол буржуазиялық екі ұлттың арасындағы бур- жуазиялық соғысқа жауапты емес, ол жалпы буржуазия атаулыпы құлату үшін қолыиап келгеииің бәрін істей- ді, ол капиталистік* «бейбіт» қапау кезінде де халықтыц баңытсыздығында шек болмайтыпдығып біледі. Бірақ, еркін бәсекеге қарсы күресо отырып, біз опың жарты- лай крепостпиктік құрылысқа қарағаида прогресс екеп- діғін ұмыта алмаймыз. Соғыс атаулыға және буржуазия атаулыға қарсы күресе отырып, біз озіміздің үгіт жүмы- сымызда прогресшіл буржуазияны креиостниктік само- державиеден айьтра білуіміз керек, біз орыс жұмысшы- сы еріксіз қатысып отырғаи тарихи соғыстыц ұлы рево- люциялық ролін ңашан да атап көрсетіп отыруымыз керек.


168
В. И. ЛЕНИН
Буржуазііялық ескі дүшіе меы жаца дүниенің соғы- сына айналған бүл отаршылдық соғысты орьіс халқы бастағап жоқ, орыс самодержавиесі бастады. Масқара жеңіліске ұшыраған орыс халқы емес, самодержавие^ Самодержавиепің жеңілуіиен орыс халқы ұтып шықты. Порт-Артурдыц тізе бүгуі патша окіметініц тізе бүгуі- пің бастамасы болып табылады. Соғыс әлі бітудеп алыс, бірақ опыц созылуының әрбір адымы орыс халқы арасында паразылық пен ашынуды шексіз ұлғайта түсе- ді, жаңа ұлы соғыстың, самодержавиеге қарсы халық со- ғысыиың, пролетариаттың бостапдық жолындағы соғы- сының кезеціп жақыпдатады. Ең сабырлы және ең бай- салды европалық буржуазия тектен-теккө үрейленіп отырғап жоқ, европалық буржуазия орыс самодержа- виесінің либералдық жецілдіктер жасауына жан-тәні- мен тілектсс болған болар еді, бірак, ол европалық рево- люцияньщ бастамасы болатын орыс революциясыпап от- тан бетср қорқады.
«Россияда революцияныц бұрқ ете түсуі,— деп жаза- ды пеміс буржуазиясыпыц осы сияқты байсалды оргап- дарыпыц бірі,— мүлдсм мүмкіп омсс пәрсе дегеп пікір берік орнап алғап. Бұл пікірді барыптпа жәпе барлық дәлелдермсн қорғап жүр. Орыс іпаруаларыпың сылбыр- лығын, олардың патшаға сенетіпдігін, дін басыларына тәуелділігін дәлел етеді. ІІаразылар арасындағы бір бет- кей элементтер ат тобеліндей аз ғана адамдар, бұлар бү- ліктер (ұсақ котерілістер) жәпе террорлың қастандық әрекеттер ғапа жасай аладьт, бірақ жаппай котерілісті тіпті де туғыза алмайды десоді. Наразылардыц қалың бүқарасыпа үйымтпылдық, қару-жарақ жстпсйді, ал ең бастысы — оздеріп қатергс қиюға олардыц батылдыгы жетпейді, дейді бізгс. Ал орьтс итітеллигспті, әдстте, ша- мамеи, отыз жасқа дейіп гаиа революциялық ииеттс бо- ладьт, ал одан кейін ол қазыиалық орыппың жайлы бір жеріно жақсы орныгып аладьт,— сойтіп қызу қандьтлар- дың басым бөлігі цараиайьш чииовнпкке айналады». Бірақ қазірде, дейді одан әрі газет, толып жатқап бел- гілер үлкеп озгеріс болғапдығын корсстеді. Россиядағы революцпя туралы тек революцпоперлер ғапа айтьтп жүрген жоқ, мүттьт «елігушілікке» мүлдем жат, тәртіп-


ПОРТ-АРТУРДЫҢ ҢҮЛАУЫ
1G9
тің көрнекті тірегі болып отырған Трубецкой князь сияқты адамдар да айтып жүр, оның ішкі істер минист- ріне жазған хатын қазір барлық шетел баспасөзі көші- ріп басып жатыр 72. «Россиядағы революциядан ңорқу- дың, сірә, нақты негізі болса керек. Рас, орыс шаруалары қолына айыр алып, конституция үшіп күреске шығады деп ешкім де ойламайды. Бірақ револіоция деревпялар- да жасала ма? Ең жаңа тарихта революцпялық қозға- лысты бастаушылар көптеп-ақ ірі ңалалар болып отыр. Ал Россияда дәл қалаларда оңтүстіктен солтүстікке дейін және шығыстан батысқа дейін толқу жүріп жа- тыр. Мұның немен тынатындығын ешкім де күні бұрын болжап айта алмайды, бірақ Россияда революцияиың болуы мүмкін емес деп санайтын адамдардың саны күн санап азайып барады, бұл күмәпсыз факт. Ал егер ре- волюция шыидап бұрқ ете қалса, опда Ңиыр Шығыс- тағы соғыста әлсіреген самодержавиеиің бұғаи қарсы тұруға шамасының келе қоюы тым күмәпды-ақ».
Иә. Самодержавие олсіреді. Бұрьш революцияға сен- бейтіндер енді оғап сене бастады. Революцияға жаппай сепушіліктің озі революцияның бастамасы болып табы- лады. Өзінің соғыс авантюрасы арқылы үкіметтіц өзі оның ұласа беруіне қам жасап отыр. Шын революция- лық тегеурінді ңолдап, ұлғайту жағыиа орыс пролета- риаты қамқорлық жасайтын болады.
«Вперед» № 2, «Вперед» газетгнгц тексті
14( 1) январъ, 1905 ж. бойынша басъілып отыр
7 9-том


170
БҰЛБҮЛДЫ ЕРТЕГІМЕН ЖЕМДЕМЕЙДІ
Рабочийдіц жаңа искрашылдар таяуда ғана бастырып шығарған: «Біздің ұйымдардағы жұмысшылар мен ин- теллигенттер» деген кітапшасына оқушылардың наза- рын аударамыз, бұған алғы сөзді Аксельрод жазған. Бұл сабақ боларлық-ақ шығармаға, сірә, бізге талай рет қайта оралуға тура келср, өйткепі ол «азіпылықтың» немесе жаца искрашылдардыц демагогтық уағызыпың қандай потиже бергендігіп және беріп отырғандығып, сопымен қатар жаца искрашылдардыц оздері айтқап қоқсықтың бәрінен енді қалай құтылудың амалын іздеп жүргендігін тамаша айқын көрсетеді. Әзірге кітапша мен оньщ алғы сөзіпің мәніп ғана атап көрсетейік.
«Рабочий» соры қайпап жаңа искрашылдардың уағы- зына сепіп қалыпты. Сондықтаи да ол Акимовтың ру- хыпда рабоче-делошылдық сөздерді үсті-үстіие айта бе- реді. «Біздің интеллигепт-басшылар... жұмысшылардың сапа-сезімі меп дербсс әрекет ету қабілеттілігін дамы- туды... өздеріие міпдет етіп қойгатт жоң...». Дербес әрс- кет етугс ұмтылуіітылық «үпсмі қуғьшдалып отьтрды». «Ұйымпыц бірдс-бір типіпде жұмыстттылардыц дербес әрекет ету қабілеттілігіп дамытуға орын болмады жоие жоқ та...». «Экопомикалық күрес мүлдем ұмытылды», тіпті насихат пен үгіт жиындарына да «жұмысшылар қатыстырылмады» (міне, тіпті қандай болғаи!). Демоп- страциялардың «дәурені өтті»,— әрине, осы сұмдьщтар- дыц бәрі (бұл сұмдықтар туралы ескі «Рабочее Дело» ескі «Искраға» қарсы баяғыдан-ақ апғайлап келген бо-


БҮЛБҮЛДЫ ЕРТЕГІМЕН ЖЕМДЕМЕЙДІ
171
латын) «бюрократ централистер» тарапыпап, яғші біздіц екінші съездің рабоче-делошылдыққа қарсы күрескеп көпшілігі тарапынан болып отыр. Өкпелеген азпіылық партия съезіне қарсы айдап салған бақытсыз «Рабочий» с/ьезд «біздерсіз» (жұмысшыларсыз), «біздердің қаты- суымызсыз» өткізілді, онда «бірде-бір дерлік жұмысшы» болған жоқ деп бұл съездің барынша жер-жебіріне жетеді, оның бер жағында съезге делегат болған шын мәнісіндегі жұмысшылардың бәрінің, Степапов, Горский . және Браунның үзілді-кесілді көпшілікті жақтап, интел- лигенттік тұрақсыздыққа қарсы болған фактісі, әрипе, сыпайылықпен айтылмай қалады. Бірақ бұл маңызды емес. Маңыздысы мынада: сайлауда жеңіліп қалғаннан кейін съездің «жер-жебіріне жетіп отырған», жұртты социал-демократиялық съезд атаулының бәрін масқа- ралауға итермелеп, съезге қатыспаған адамдар алдында жер-жебіріне жетігі отырған, тек съездің атынан ғана әрекет ететіп орталық мекемелерге ебін тауып еніп ал- ғаннан кейін съездіц жер-жебіріне жетіп отырғап жаңа искрашылдардың уағызыпыц қандай шексіз азғындық- қа жеткендігінде. Съезді жиын деп ашықтап-ашық жа- рпялаған және, бері сала айтқанда, сол «жиыннан» еш- қандай абыроймен, ешқандай атақпен пайдаланбай отырған Рязановтың позициясы әділірек емес пе (оның «Күйретілген қиялдар» деген кітапшасын қараңыз)?
Алайда жұмысшы психологиясына, «көпшілікке» қар- сы айдап салынған жұмысшы психологиясына болса да ерекше бір тән нәрсе — ол автономия, жұмысшының дербес әрскет ету қабілеті туралы және сондай бос сөз- дерге қанағаттапбайды. Ол кез-келген жаңа искрашыл пемесе рабоче-делошыл сияқты осы сөздерді қайталай береді, бірақ ол байыпты пролетарлық сезіммен сөздер- ді дәлелдейтін істердің болуын талап етеді, ол өзін ерте- гімен жемдегенге қанағаттанбайды. Әдемі сөздер, дейді ол, басшылар «цурамында өзгеріс болмайынша» (курсив «Рабочийдікі») сөз күйінде қала береді. Пар- тияның маңызды мекемелерінің барлығына жұмысшы- лардың кіре алатьш болуын талап ету керек, интелли- генттермен тец праволы болуъіна жету керек. Шын про- летар және шын демократ ретінде сөзуарлық атаулыға 7*


172
В. И. ЛЕНИН
терең сенімсіздік тұрғысынан «Рабочий» былай дейді: комитеттерде кілец интеллигенттер ғана мэжіліс цур- майтыъьдығъъна кепілдік ба р м а? Бұл біздің жаңа74 искрашылдардың өңменіне оқтай қадалады. Бұл тама- ша сұрақ пролетардың айқын ой-пікірін рабоче-делолық айдап салудың айныта алмағандығын көрсетеді. Ол ту- радан тура былай дейді: өзім жұмыс істеген комитет «принцип жағынан қағаз жүзінде (тыңдаңыздар!) аз- шылық комитеті болып қалды,— ал өзінің практикалық ісінде оның көпшілік комитеттерінен ешқандай айырма- сы болмады. Біздерге, жұмысшыларға, ешбір (комитет- ті былай қойғанның өзінде) жауапты, демек, басшы ме- кемеге кіруге болмады».
Осы жұмысіпы-меньіпевик сияқты басқа ешкім де меныпевиктерді мұндай шебер әшкерелей алмаған бо- лар еді. Ол автономия туралы және пролетариаттың дербес әрекет ету қабілеті туралы мылжыңдаудың ке- пілдіктер болмаған күнде дөрекі сөзуарлық болып қала беретіпдігін түсінген. Ал социал-демократиялық ұйым- дарда қандай кепілдіктер болуы мүмкін, сіз бұл туралы ойладыңыз ба, «Рабочий» жолдас? Партия съезіпе жи- палған революционерлер соңынан өздеріп съездің сайла- мағанына өкпелеп: съезд искралық көзқарастарды баян- ды етуге тырысқан реакцияшылдың әрекет болды (Троцкий жаңа «Искраның» редськциялауымен шығар- ған кітапшасында осылай деді), съездің қарарлары қа- сиетті бірдеңе емес, съезде бұқарадан шыққан жұмыс- шылар болған жоқ, деп айғайлай бастамауына қандай кепілдік болуы мүмкіп? Партия ұйымының формалары меп нормалары жөніндегі жалпы шешімді, партияпыц ұйымдық уставы деп аталатын және осындай устав тү- рінде болмаса, басқаша түрде бола алмайтын шешім- ді,— міне, осы шешімді соңынан тұрлаусыз адамдардыц устав сияқты нәрсе бюрократтық пен формальдылықңа салынғандық болады деген сылтаумен оның өздері үшін ңолайсыз болған жерін жұлмалауына қандай кепілдік болуы мүмкіп? Үйымның оздері бірлесіп қабылдаған ережелеріп бұзған адамдардың соңынан ұйым дегеніміз процесс, ұйым дегеніміз тенденция, ұйым дегеніміз маз- мұнмен қатарлас жүретін форма, сондықтан да ұйымның


БҮЛБҮЛДЫ ЕРТЕГІМЕН ЖЕМДЕМЕЙДІ
173
ережелерін сақтауды талап ету қисынсыз жәле құр қиял болып табылады деген пікірге салыиа бастамауы- на қандай кепілдік болуы мүмкін? Кітапшаның авторы болып отырған «Рабочий» осы мәселелердің бірде-бірсуі жайлы ойланбаған. Бірақ оның бұл мәселелерге өтө жа- қын, таяу келгендігі, бұл мәселелерді сөзуарлар меп саясатқұмарларға қарсы турадан-тура айқын және ба- тыл қойғандығы соншалық, біз оның кітапшасын оқып шығуға шын ниетімізбен ұсынамыз. Бұл кітапша — «әсем сөз» серілеріи олардың өз жақтастары қалай әш- керелейтіндігінің тамаша үлгісі.
«Рабочий» басқалардың сөзіне еріп, Ленинпіц «ұйым- дастыру жоспарына» қарсы шығады, әдеттегіше, жос- парға деген наразылығын білдіретін бірде-бір айқын және нақты пунктті атап көрсетпейді, Панин мен Чере- ваниннің айтқандарьша (бұларда ызалы-ашу сөздерден басқа еш нәрсе жоқ) сүйеніп, тіпті Лениннің петербург- тік жолдасқа жазған әйгілі хатына көз салуға да ты- рыспайды. Ал егер «Рабочий» өзін айдап салушылардьщ созіпе сенбей, осы хатты ңарап шықса, опда ол күтпеген жерде хаттан мыианы оқығап болар еді:
«Мумкіндігінше көп жумысшыныц әбден саналы жэ- не профессионал революционер болъъп, комитетке ене- тін, болуына ерекше тырысу керек. Комитетке жумыс- шы буңарасы арасында неғурлым байланысы көп және мейлінше «атащты» болған жумысшы-революционерлер- ді енгізуге тырысу керек. Сондыцтан да, жумысшы цоз- талысыныц жумысіиылардъщ өз ішінен шъщцан басты- басгы басшыларының бәрі мумкіндігінше комитетте бо- луға тиіс. (Хат, 7—8-беттер) *.
«Рабочий» жолдас, осы жолдарды оқыцыз жәие қай- талап оқыцыз, сопда сіз ескі «Искраны» және оиың жақтаушыларын, екіиші съездің «көпшілігін» соншама жамандап отырған рабоче-делошылдар мен жаңа искра- шылдардың сіздіц басыцызды қалай айналдыртанын кө- ресіз. Осы жолдарды әбден жақсылап оқып, менің мы- надай ұсынысымды қабылдап көріңіз: «біздің ұйымдар- дағы жұмысшылар мен интеллигенттер» туралы сіз
♦ Қарацыз: Шығармалар толық жинағы, 7-том, 9—10-беттер. Ред.


174
В. И. ЛЕНИН
қойып отырған мәселенің біздің социал-демократпялық әдебиеттен осылай айцын, тура жэне батыл і^ойылған басца бір жерін, сонымен қатар онда мүмкін болғанын- ша жұмысшылардың көпшіліғін комитетке енгізу, жұ- мысшы қозғалысының жұмысшылардың өз ортасынан шыққан барлық басшыларын, мүмкіндігінше, комитет- ке енгізу қажеттігі көрсетілген жерін маған тауып бері- ңіз. Сіз ондай басца бір жерді көрсете алмайсыз den мен сеніммен айта аламын. Біздің партиялық таластары- мызды өсекшілердің айтуы бойынша емес, документтер бойынша, «Рабочее Дело» бойынша, «Искра» және кі- тапшалар бойынша зерттеуге ерінбеген адамның қай- қайсысы да жаңа искрашыл уағыздың жалғандығын, оның демагогтық сипатын көре алады деп мен сеніммен айта аламын.
Бәлкім сіз: Ленин мұны жазған-ақ шығар, бірақ оның кеңестері үнемі орындалып отырған емес қой деп ңар- сылық айтарсыз. Әрине, бұл мүмкін нәрсе. Бірде-бір партия жазушысы өздерін оның жақтаушыларымыз деп айтатындардың бәрі бірдей іс жүзінде оііың кеңестерін әрқашан орындап отыратындығына кепілдік бере ал- майды. Бірақ, біріншіден, өзін «хаттың» жақтаушысы деп атайтын және сөйте тұра оның кеңестерін орында- майтын социал-демократ осы хаттың озімен әшкерелен- бес пе еді? Әлде хат жұмысшыларға да арналмай, тек интеллигенттер үшін ғана басылып отыр ма? Әлде жа- зушының өз көзқарасын тарату үшін баспасөз арқылы мәлімдеуден басқа бір құралы бар ма? Ал, екіншіден, тіпті «Рабочийдің» айтуына қарағанда, егер бұл кеңес- терді меньшевиктер де, большевиктер де орындамаған болса, онда меныпевиктердің болыпевиктерге қарсы мұндай «алауыздықтарды» ойлсьп шъмғаруга епщандай правосы болмағандығы осыдан-ақ айқын емес пе? боль- шевиктер жұмысшылардың дербес әрекет ету қабілетін елемеді деп, олардың жұмысшыларды болыпевиктерге қарсы айдап салуының демагогия болғаны осыдан-ақ айқын емес пе?
Меныпевиктер мен болыпевиктер арасында осы пункт жөнільдегі нацты айырмашылық неде болып отыр? Бұл айырмашылық большевиктердің комитетке жұмысшы-


БҮЛБҰЛДЫ ЕРТЕГІМЕН ЖЕМДЁМЕЙДІ
175
ларды епгізу туралы апағұрлым ерте, апағұрлым тура айқын жәпе нақты кеңестер бергендігіпдс емес ие екеп? Автоиомия туралы және жұмьісшьілардьщ дербес әре- кет ету қабілеті туралы «әсем сөздерді» тек құр сөз ға- на болып қалып отырғапы үшін (мепьшевиктердегі сияқты) болыпевиктердің жек көргендігіпде және жек көретіндігшде емес пе екен?
Аксельродтың «тамаша» фельетондарынан, Мартов- тың ұмытылмас маңалаларынан, Троцкийдің тамаша («көпшіліктің» мүдделері тұрғысынап ңарағанда) кітап- шасынан рабоче-делошылдық даналықты көп оқыған жұмысшыпың пролетарлық турашылдығы меп батылды- гыпап тұйыққа тіреліп отырған құрметті, ецбегі сіцгеп ақсақал Аксельродтың епді өзіиің алғы созінде қалай жалтарып отырғапын қарацыз.
Біздің партия ұйымы экономизм уаңытыпан бері озі- піц цұрамы жағыпап бұрыпғыға қарағапда сдәуір про- летарлық үйым болды деген Рядовойдың пікірін «Рабо- чпй» бекерге шығармақшы болады. «Рабочийдің» мұиы- сы, тегіиде, дүрыс емес. Мұны партиямыздағы істіц жайын біршама ұзақ уақыт бойы бір табан жақып бай- қаған адампың қай-қайсысы болсын біледі. Бірақ бэрі- пен бұрын біздің Аксельродтың бұлтарып шыға келуі кісі күлерлік болып отыр. Оның социал-демократия де- геиіміз интеллигенттік ұйым деген ғажайып пікірлеріи, социал-демократия жауларының, либерал освобожде- пиешілдердіц өте шеберлікпен пайдаланған пікірлеріи кім білмейді? Партияға таңылған осындай жалапы пар- тияға өкпелі жаңа искрашылдардың сан рет қайталагі, саи саққа жүгірткенін кім білмейді? Енді, міне иақ сол Аксельродтың өзі «Рабочийдің» сол жаладан шығарған тура да әділ қорытындыларынан үрейлепіп, жалтарып отыр:
«Социал-демократияның дүяиеге келіп, алғаш дами бастаған кезінде,— дейді ол алғы созінде,— орыстың ре- волюциялың партиясы таза иптеллигенттік партия бол- ды... Ңазір саналы революцияіиыл жұмысшылардың озі социал-демократиялық партияның басты отрядтары (тыңдаңыздар!) болып отыр» (15-бет).


176
В И. ЛЕНИН
Бейшара «Рабочий»! Аксельродтың «әсем сөздеріне» сенгепдігі үшін ол ңалай опық жөді десейші! «Коопта- цпяның» қажеттігіне қарай бір жарым жыл ішінде бі- ресе олай деп, біресе былай деп айта беретін жазушы- ларга сенуші адамдардың бәрі қапіан да осылай опық жемекші.
«Кепілдіктср» туралы оғап тікелей ңойылғап сұрақ- тап Аксельродтың қалай жалтаратынып қарацыз. Бұл сондай тамаша, бұл — жаңа искралық әдебиеттіц кере- меті емес тте. «Рабочий» уйымдардағы жұмысшылар меп иптеллигепттердің ңарым-қатынасы туралы айтады, «Рабочийдіц» кепілдіктер болмайынша, тең праволар болмайышпа, яғни сайлау негізінде болмайынша, бюро- краттық емес цеытрализм туралы айтылған әсем сөздер тек сөзуарлық болып қала береді деуі мъщ мәртебе ду- рыс айтылған сөз. Ал бұған Аксельрод қалай жауап бе- реді? «Жұмысшылардың біздің ұйымдардағы праволық жағдайын озгерту туралы оймеп әуестену сьщаржақтық болады», автор қырсықтан арылу жоніпдегі мәсслені «формальдық-ұйымдық қатыпастар саласыиа» бекер ко- шіріп отыр, «право жағыпап теңгеру жопіндегі жеке міндеттің» тек «біздің -практиканың социал-демократия- лық бағытта бұдан былайгы даму процесіпде» ғана ше- шілетіндігіп автор бекер ұмытып отыр. «Кітапшаныц авторы әдейі шұғылданып отырған мәселе партиямыз- дың коллективтік саналы жұмыс процесінде ғаиа тың- ғыльтқты түрде шешілуі мүмкін».
Шыпыпда да, мұпың өзі керемет емес пе? Лиганың съсзінде жәие жаңа «Искрада» (№ 55) ұйымдық мәсе- лепі, тек қапа ұйымдық мәселепі котерген және опы бі- рінші болып алга қойғап Аксельродтыц дәл озі гой, ал «Рабочий» ұйьтм туралы арнаулы кітапша жазгап ксзде, оғаи мацғаздапып: мацызды нәрсе формальды жағы емес, ол жұмыс процесі! — дегенді айтады.
Жаңа «Искра» мен Аксельродқа ұйымның принцип- тері маңызды болып отырған жоң, қайта принципсіз позицияны ақтау үшін мылжыңдау процесі маңызды болып отыр. Атышулы бүкіл ұйым-процссс теориясын- да (әсіресе Роза Люксембургтің мақалаларын қараңыз),


БҰЛБҰЛДЫ ЕРТЕГІМЕН ЖЕМДЕМЕЙДІ
177
марксизмді кірлететіп, бұрмалайтып теорияда ириіщип- сіздікті жақтағаппап басқа ешқапдай мазмүн жоқ.
Ңайталап айтамыз: жаңа искрашылдардыц ұйымдық нозициясыпың бүкіл жалғандыгымеи тапыстыру үшія «Рабочийдіц» тамаша кітапшасып жеткілікті деп ұсыну аздық етеді. Бұл кітапшапы біз әсіресе меньшевиктер сайлау негізінде болсьш дсгепді уағыздаумен болыпе- впктерге қарсы айдап салып жүргеп жұмысшыларға барыыша батыл ұсыпамыз *. Сөзуарлар меп өтіріктпі- лерді жұмысшылар тамаша әшксрелейді. Олар: не сай- лау иегізінде болу керек, не комитеттерге жұмысшы- ларды енгізу туралы тек кеңес болуы керек,— деп мәселені тамаша қойып отыр. Егер сайлау негізінде бо- латын болса, онда ресми кепілдік, устав бойынша кепіл- дік беріңіздер, устав бойынша тең право беріңіздер. Жұ- мысшылар жаца искрашылдардың бұл мәселеден, таң намазы алдындағы шайтаидар сияқты, зыр қағып іф.ша- тынып козімеи көреді. Егер жұмысшыларды енгізуге кеңес керек болса, егер дсмократизмді, яғни орыстыц құпия ұйымдарыпда сайлау негіздеріп жаппай қолдапу самодержавиелік-полициялық құрылыспеп сыйыспайды деп санаған ескі «Искраның» айтқаны дұрыс болса, оп- да сіз жұмысшыларды комитөттерге епгізу жөніиде көп- шіліктің бергеніндей тура жәпе ғибратты кеңесті еш- цайдан таба алмайсыз.
«Вперед» № 2, «Вперед» газетініц текстг
14(1) январъ, 1905 ж. бойынша басылып отыр
* Қараңыз: Н. Ленин. «Орталық мекемелердің партиядан қол үзуі туралы мәлімдеме мен документтер». (Осы том, 121—132-беттер. Ред.) Менъшевиктер көсемгнгц бүл кітапшада келтірілген хатында былай делінген: «Жұмысшылар сайлау системасын талап етіп отыр, мұның өзі тастай беріктердің жанталасуының айқын көрінісі». Мен тастай беріктердің қатарына қосыламын, бірақ мен мұндай жанталасушы- лыққа өте разымын. Жүмысшылардыц сайлау негізінде болсын деп талап етуі жаңа искрашылдардың жұмысшыларды ертегімен жемдей алмағандығын айқын көрсетеді, сондықтан Аксельрод қалай жал- тарса да, енді толық әшкереленуден ңұтыла алмайды.


178
БОЛЫПЕВИКТЕРДІҢ ЦЮРИХ ТОБЫНА ХАТ
Geneve, le 18. I. 1905.
Ңұрметті жолдастар! Сіздердің сұрағыцызға жауап беру үшіп редакция жиналысын шақыруға мүмкіндік жоқ, сопдықтаи меп Сіздерге оз атымпан ғапа жауап бермекпіп. Большевиктердің Цюрих тобы: «біз Орталық Оргап меп Орталық Комптетке қалай қараймыз, олар- ды заңды түрдс омір сүріп, бірақ заңсыз әрекет етіп отыр, сопдыңтан оларға оппозициялың жағдайдамыз деп саігаймыз ба, псмесе оларды партия орталыгы деп мүл- дем таиымаймыз ба» деп сұрайды.
Меніңше, Сіздердіц бұл сұрағыцыздан казуистикаға біраз бой ұрғапдық көрініп тұр. «Вперед» газсті туралы апонс73 пен оның 1-помері («Доғаратын мезгіл жет- ті» *) + мен жазғап «Мәлімдеме мен документтер» ** бұл сұраққа шын мэнъсінде жауап берген сияқты еді. Орталықтар (Орталың Орган, Орталық Комитет және Совет) партиядан цол узді, II съезді де, III съезді де болғызбай тастады, партияны өрескел алдады, өздерінің отырған орындарын бонапарттық тәсілмен басып алды. Осындай жағдайда орталықтардың заңды өмір сүруі ту- ралы қандай сөз болуы мүмкін? Жалған вексель бойып- ша ақшаны қолға түсіріп алған зұлым адамның оны иемденуі заңды бола ма?
Мәселе соншама айқып болып отырғапда Цюрих боль- шевиктерінің әлі де жете түсіие алмауы мағап ғажап пәрсе болып коріпеді. Орталықтардыц партияға бағып-
* Ңараңыз: осы том, 152—157-беттер. Ред.
** Бұл да сонда, 121—132-беттер. Ред.


БОЛЬШЕВИКТЕРДІҢ ЦЮРИХ ТОБЫНА ХАТ
179
ғысы келмегені толық дәлелденді. Бізге не істеу керек? III съезді шақыру керек пе? Олар бұл жөпінде де алдап кетгі. Бір-ақ нәрсе қалыи отыр: меньшевпктерден мүм- кіндігінше толығъіраіу, тезірек, айқынырақ (ашық, жұрт алдыпда) ажырасу керек, орталықтардьтц келісіміпсіз жәпе оларсыз озіміздіц, партияпыц III съезін шақыру керек, дереу (бұл орталықты да күтпестеп) өзіміздің партия орталықтарымен, «Вперед» редакциясымен және солтүстік конференция сайлаған орыс бюросымен 74 жұ- мыс жүргізе бастауымыз керек.
Ңайталап айтамын: орталықтар оздерін партиядан т ы с цалдырды. Басқа жол жоц: кім орталықтарды жақтайды, кім партпяны жақтайды? Ажырасатын уақыт жетті және партияны жасырын түрде жікке боліп келгеп меныпевиктердеіі басқаша қпмылдап, олардьщ әрекетіпе ашықтан-ашық жауап беру керек: иә, жікке бөліну керек, өйткепі сіздер ақырына дейін жіктеліп болдыңыздар деу керек. Иә, жікке бөліпуіміз керек, өйт- кені біз істі партиялъщ шешімге (III съезге) қаратып кідіртудің барлыц амалын сарңып болдық. Иә, жікке бө- лінуіміз керек, өйткені барльіқ жерде бірдей іріткі са- лушылармен жексұрын жанжал іске тек зиянын тигізу- мен болды. Питерден бізге былай деп жазады: жікке бөлінгеннеп кейін жағдай жақсарды, өзіц сенген адам- дармен жапжалдаспай жұмыс істеуге болатын болды. Бүл да айқып емес пе? Бонапартшылдар мен іріткі са- лушылар жойылсып!
Бұл жауапқа қапағаттанасыздар ма, сопы хабарла- ңыздар.
Шетелдегі көпшілік топтарының бірігіп нығаюы ^а- жет. Бұл туралы дереу берндіктерге жазыңыздар (Herrn Kazakow. Bäckereiweg, 1. Bern), олар қазірдің өзінде-ақ бұл істі қолға алды және Сіздерге менен гөрі жақсы жауап береді. Іске жігерлірек кірісу керек. Бар- лық топтармен хат жазысып тұрыңыздар, ақша чиен ма- териалдар жөнінде қозғау салыңыздар, жаңа жерлерде топтар ұйымдастырыңыздар, т. т.
Азшылықтан біржола ажырасқапнап кейіи біз де озі- мізді әлдеқайда жақсы сезініп, сергіп қалдық. Сіздер-


180
В. II. ЛЕНЙЙ
дің де тезірек құтылуларыңызға піын көңілмен тілек- теспіз.
Ңолдарыңызды қысамын. Сіздің Н. Ленин
Р. S. Бұған қосымша өз атымнан Меерсонға айрық- ша сәлем жолдаймын. Ол қалай тұрып жатыр? Хал- жайы жақсарды ма?
Steiner-re мен ызалымын — огап айтыңыз, мұнысы оңбағандық: Николаев туралы рождествога дейін жаза- мын деп уәде беріп еді, ал қазір япварьдың аяғы тая- лып ңалды!!
Берн тобы шетелдегі большевиктерді біріктіру жонін- де инициатива жасап отыр, ол, әрине, бюроның басшы- лығымен болады. Осы жөнінде Берн тобының бізге жаз- ған хатып жәпе Жепева тобының жауабын сұраңыздар.
Бгргншг рет 1926 ж. Ленинніц
V жинағында басылған
Ңолжазба бойынша басылып отыр


181
Е. Д. СТАСОВАҒА ЖӘНЕ МОСКВА ТҮРМЕСІНДЕГІ ЖОЛДАСТАРҒА ХАТ 75
19. I. 1905.
Қымбатты достар! Сотта ұстайтын тактика туралы Сіздердің сұрағыңызды (Абсолюттің хатынан және бел- гісіз біреу арқылы «сөзбе-сөз айтылғап» запискадан) алдым. Абсолют екі түрлі көзқарас жайында жазады. Запискада үш топ туралы айтылған,— мүмкін, төмендегі үш түрлі пікірді айтпақшы болғап шығар, бұларды мен еске түсіруге тырысып көрейіп: 1) Сотты мойьшдамау және оған тура бойкот жариялау. 2) Сотты мойындамау және сот тергеуіне қатыспау. Адвокатты тек ол жалпы право тұргысыпан алғанда соттыц орыпсыз скендігі ту- ралы ғапа сойлейді деген шартпен шақыру керек. Қоры- тынды сөзде profession de foi * баяндап, присяжпыйлар сотының болуын талап ету керек. 3) Ңорытынды сөз туралы да осылай. Сотты үгіт құралы ретінде пайдала- ну керек, ал бұл үшін адвокаттың көмегімен сот терге- уіне қатысу керек. Соттың заңсыздығып көрсегіп, тіпті бұл үшін куәлар шақыру керек (alibi etc.-дәлелдеу керек).
Одан кейінгі сұрақ: сенімі жонінеи социал-демократ екеиін ғапа айту керек пе немесе өзіиіц Россия социал- демократиялық жұмысшы партиясыиың мүшссі екепді- гін мойындауы керек пе?
Сіз бұл мәселе жөнінде кітапша керек деп жазасыз. Меп дереу қазір, тәжірибе ештеңе корсетпей түрып, кі- таптла шығаруды қолайлы деп санамаған болар едім.
* — наным символы, программа, дүние танымды баяндау. Ред.


182
В. И. ЛЕНИН
Бәлкім, реті келген кезде, газетте соз етерміз. Бәлкім, түрмеде отырғандардың біреуі газетке (5—8 мың әріп) мақала жазар? Мұның өзі айтысты бастау үшін, бәлкім, өте жақсы болар еді.
Менің өз басым бұл туралы толық бір белгілі пікірге әлі келгенім жоқ, сондықтан үзілді-кесілді пікір айту- дан бұрып түрмеде отырған пемесе сотта талай болған жолдастармен толыгьтрақ оцгімелесуді дұрыс болар дер едім. Осындай әңгімепі бастау үшін мен оз пікірімді айтып өтейін. Көп нәрсе, меніңше, соттың ңандай бола- тындығыпа байлаиысты? Яғнп сотты үгіт үшін пайда- лануға мүмкіндік бар ма немесе бұған ешқандай мүмкіндік жоқ па? Егер мұның біріпшісі болса, опда 1- номерлі тактика жарамсыз; егер мұның екіншісі болса, онда ол тактика орьінды, бірак, мұның өзінде де ашық, айқын, жігерлі түрде наразылық білдіріп, мәлімдеме жа- сағаннаи кейін орынды болады. Ал егер сотты үгіт үшін пайдалануға мүмкіпдік болса, оида 3-номерлі тактика дұрыс. Меніңше, profession .de foi-ды баяндап соз сойлеу тегінде отс керек, оте пайдалы жәпе мұпыц коп реттер- де үгіт роліп атқаруы мүмкіп. Әсіресе, үкімет сотты қолдапа бастаған кезде социал-демократтардың социал- демократпялық программа мен тактика туралы сөз сой- леуі керек болар еді. Өзін партияның, әсіресе ұйымның мүшесі деп мойындау қолайсыз, опан да мен өзімнің се- иімім жөнінен алғанда социал-демократпын деп мәлім- деумен шектелгеп жақсы деседі. Менің ойымша, сөйле- генде ұйымға қатысты тіпті еш нәрсе айтпаған жөи, яғни белгілі себептер бойыиша мен өзімнің ұйымға қа- тыстылығым туралы айтпаймын, бірақ мен социал-демо- кратпын, сопдықтан мен біздіц партия туралы айта- мын деу керек. Мәселені бұлай қоюдың екі түрлі пай- дасы болар еді: ұйымға қатысы жөніндө (яғпи ұйымға мүше ме, қандай ұйымға etc.) айтуға болмайтыидығы тура жәяе айқын ескертіледі, сонымен бірге біздіц пар- тия туралы айтылар еді. Сотта айтылған социал-демо- кратиялық сездердің партиялық сөздер мен мәлімдеме- лер болуы үшін, үгіттің партия пайдасына жүргізілуі үшін осылай болу қажет. Басқаша айтқанда: меп озім- нің формальды-ұйымдық қатыстылығымды қозғамай-


Е. Д. СТАСОВАҒА ЖӘІІЕ... ЖОЛДЛСТАРҒА ХАТ
483
мыи, бұл туралы үидемсйміп, рссми түрде белгілі бір ұйымныц атынан сөйлемеймін, бірақ социал-демократ болғандықтан, мен біздің партия туралы сөйлеймін жо- не менің мәлімдемелерімді біздіц бүкіл социал-дсмокра- тиялық әдебиетте, біздің пәлендей кітапшаларда, лис- токтарда, газеттерде айтылған социал-демократиялық козқарастарды баяпдаудың тәжірибесі ретіиде қабыл- дауды сұраймып.
Адвокат туралы мәселе. Адвокаттарды қысиақта үс- тау керек, оларды қысылшаң жағдайға қою керек, өйт- кені бұл интеллигент лағынеттер екіпің біріпде оңба- ғандық істейді. Оларға алдын ала былай деп айтып қою керек: егер сен, иттің баласы, тіпті сәл ғана ұятсыздык, істесең немесе саяси оппортунизмге салынсаң (социа- лизмді дамып жетпеген деп, оны дұрыс емес деп сөй- лесең, мұны әуестенушілік дейтін болсаң, социал-демо- краттар зорлыцты теріске шығарады, олардың ілімі меп қозғалысыныц бейбіт сипаты бар, тағысын-тағы- лар дейтіи болсац пемесе осы сияқты бірдеме дейтііі болсаң), оида мен, айыпкер, табаи астьшда сені жұрт алдында сойлетпей қоямыи, арамза деп атап, мұпдай қорғаудаи бас тартамын деп мәлімдеймін, т. т. Жәие де бүл қорқытуды жүзеге асыру керек. Ақылды адвокат- тарды ғана аду керек, басқаларыиың керегі жоқ. Олар- ға мыпаны: фактілерді және айыптың пәле жабу ар- қылы тағылып отырғандығын тексеру мәселесінде куә- лар мен прокурорды ылғи сынап, «тұзаққа түсіріп» отыру керек, соттыц әділетсіздік жақтарын ылғи мас- қаралап отыру керек деп алдын ала ескертіп қою қа- жет. Тіпті ақылды либерал адвокаттыц озі де социал- демократиялық қозғалыстың бейбіт сипаты бар, бұл қозғадыстың мәдени ролін тіпті Ад. Вагнерлер etc. сияқты адамдар да мойындайды деп айтуға немесе со- лай деп туспалдауға мейлінше бейім келеді. Осындай пиғылдардыц бәрін түп тамырымен құрту керек. Юрпстер ец реакцпяшыл адамдар деп, сірә, Бебель айтқан. Аяз әліңді біл, құмырысңа жолыңды біл. Тек юрист қана бол, айыптаушы жақтың куәлары мен про- курорды келемежде, ец әрі кеткенде бостапдық бар ел- дегі осындай сот пеп присяжпыйлар сотын ңарама-қар-


184
В. И. ЛЕНИН
сы қой, бірақ сотталушының сеніміне тиіспе, сотталу- шының сенімі мен әрекетіне баға бермек ниеттен ау- лақ бол. Өйткені сен, либералсымақ, мұндай сенімдерді ұқпайтының соншалық, тіпті оларды мақтаймын де- геиніц өзіпде де даттаіі аласың деу керек. Әрине, адво- катқа осыпыц бәріті собакевичше емес, жайлап, біртін- деп, икемдеп, абайлап айту керек. Сөйтсе де ең жақ- сысы — адвокаттардан сақтанып, оларға сенбеген жөн, әсіресе, егер олар оздерін социал-демократтармыз жә- не партия мүшесіміз (біздің 1-параграф бойышпа!!) дейтін болса, олардан сақ болу керек.
Меніңше, сот тергеуіне қатысу мәселесі адвокат тура- лы мәселемен бірге шешілетін сияқты. Адвокат шақы- ру — сот тергеуіне қатысу деген сөз. Куәларды әшкере- леу үшін және сотқа қарсы үгіт жүргізу үшін оған қа- тыспайтын песі бар. Әрине, орынсыз ақталу әуеніне түсіп кетпеу үиііп өте сақ болу керек, бұл айтпаса да түсінікті! Ең жақсысы — бірден, сот тергеуіне дейін, председатольдің алғашқы сұрақтарына: мен социал-де- мократпып, ал мұпың пе екендігін өзімнің сөзімде айта- мыіі деп мәлімдегеп дұрыс. Сот тергеуіне қатысу мәселесін нақты шешу бүтіндей мына жағдайларға бай- лапысты болады: айталық, сіз толық әшкерелендіңіз, куәлар дұрысын айтып тұр, айыптаудың барлык, мәні даусыз документтерге негізделген делік. Олай болған күнде барлық назарды принципті сөз сөйлеуге аударып, ал сот тергеуіпе қатысудың керегі де жоқ болуы мүм- кін. Ал егер фактілер босаңдау болса, агентура куәлары шатастырып, өтірік айтса, онда соттың пәлеқорлықпея жүргізіліп отырғанын әшкерелейтін үгіт материалыи пайдалапбай қалу орынды бола қоймас. Сол сияқты, іс сотталушыларға да байлапысты: егер олар тым шарша- ған, ауру, қалжыраған болса, «сотта сөйлеуге» және сөз таластыруға дағдыланған мықты адамдар болмаса, онда сот тергеуіне қатысудан бас тарту тиімдірек болар, он- да бас тартатындығыңды мәлімдеп, барлық назарды принципті сөз сөйлеуге аударған мақұл, өйткені оғаи алдын ала даярланған дұрыс. Ңалай болғанда да соци- ал-демократияның принциптері, программасы және так-


Е. Д. СТАСОВАГА ЖӘНЕ... ЖОЛДАСТАРҒА ХАТ
185
тикасы туралы, жұмысшы қозғалысы туралы, социалис- тік мақсаттар туралы, котеріліс туралы сөйленетін сөз — ең маңыздьісы болып табылады.
Қорытындысында тағы да қайталап айтамын: бұл ме- ііің алдын ала білдіргеп пікірлерім, бүларды мәселепі шешуге онша жеткілікті әрекет деп қарамау көрек. Тә- жірибе не көрсетер екен, соііы күту керск. Ал мұидай тәжірибені жасауда жолдастардың кобінесе нақты жағ- дайларды және революционердің туйсігіп сарапқа са- лып басшылыққа алуына тура келеді.
Курцке, Рубенге, Бауманға және барлық достарға көп, көп сәлем! Уайымдамаңыздар! Біздің ісіміз қазір жақсарып келеді. Біз пәлеқорлардап ақыры біржола құ- тылдық. Кейін шегіпу тактикасыиап қол үздік. Енді біз шабуылға шықтық. Орыс комитеттсрі де іріткі салушы- лардаи іргесін аулақ сала бастады. Өзіміздің газетіміз жолға қойылды. Өзіміздің ирактикалық орталығымыз (бюро) бар. Газсттіц скі помері шықты, таяу күпдердщ ішінде (жаңаша 23. 1. 1905) 3-номері76 шығады. Апта сайын шығарамыз деген үміттеміз. Сау-саламат және сергек болуларыцызды тілеймін!! Біз әлі көрісеміз, мұн- дағы Лига съездері сияқты ұрыс-керіс пен ұсақ-түйек- тен гөрі жақсы жағдайда куресетін боламыз!
Бгріншг рет 1924 ж.
«Пролетарская Революция» журналыныц 7(30) номергнде басылған
Цолжа.зба бойъснша басылып отыр


186
ПЕТЕРБУРГ СТАЧКАСЫ
ГІутилов заводында 3 январьда басталған стачка жұ- мысшы қозғалысының аса күшті көріністерінің біріне үласып келеді. Біздің мәліметтеріміз әзірге шетелдік га- зеттер мен жария орыс газеттерінің хабарларымен шек- теліп отыр. Бірақ осы хабарлардың өзі де стачкапыц қазірдіц озіпде-ақ орасан зор мацызды саяси оқиғага айпалғапдыгына сшбір күмән қалдырмайды.
Стачка таза стихиялы түрде басталды. Ецбектіц капи- талмсп үнемі болып тұратып қақтыгыстарыпыц бірі бұл жолы завод әкімшілігінің төрт жұмысшыны жұмыстап шығарып жіберуі себепті болды. Жұмысшылар оларды цайтадан жұмысқа алуды талап етіп, толық ынтымақ- тастык рухта көтеріліске шықты. Қозғалыс тез арада күшейіп кетті. Оган жария «Фабрика-завод жұмысіпы- ларыныц орыс қоғамы» 77 қатысады, сөйтіп стачка ке- лесі, жогары сатысына көшеді.
Жұмьтсшылардыц жария қоғамыпа зубатовшылдар срекше коңіл бөліп келді. Енді, міпе, зубатовтық қозға- лыс оз шеңберіпеп асып, полицияиыц мүдделері үшін, самодержавиені қолдау мүдделері үшін, жұмысшылар- дың саяси санасын аздыру мүдделері үшін полиция бастаған бұл ңозғалыс самодөржавиеге қарсы бағытта- лып, пролетарлық тап күресінің дүмпуіне айналып келеді.
Біздің зубатовшылдықтың осындай нәтижелерге әкеп соқтырмай қоймайтьтндығын социал-дсмократтар әлде- қашап-ақ корсеткеп болатып. Жұмысшы қозғалысын


ПЕТЕРБУРГ СТАЧКАСЫ
187
жария ету — деген еді олар — біздерге, социал-демо- краттарға, сөзсіз пайда келтіреді. Ол жұмысшылардың кейбір, әсіресе артта қалған топтарын қозғалысқа тар- тады, үгітші-социалистердің тез арада, мүмкіп, тіпті еш уақытта да оята алмайтын адамдарын оятуга комекте- седі. Ал қозғалысқа тартылып, өз тағдыры жөніндегі мәселеге мүдделі болгаи жұмысіттылардың бұдан да іл~ гері баратындығы анық. Жұмысшылардың жария қоз- ғалысы социал-демократиялық жұмысшы қозгалысы үшін тек жаңа, бұрынғыдап гөрі кец погіз болмақ *.
Гіетербургте де істіц нақ осыидай болгаііы күмәнсыз.
Қозғалыстыц айрықша ұлғая түсуіне екі жағдай көмектесті: 1-ден, экономикалық күрес үшін тиімдіке- зеңнің болуы (әскери және теңіз министрліктері заказ- дарының орындалуына үкіметтің аса мұқтаж болуы); 2-ден, қоғам ішінде конституциялық ңозғалыстың жан- дануы. Стачканы жұмыстап шыгарылған жекелеген жолдастарын қорғау үшін бастаған жұмысшылар кец экономикалық талаптар қоюға кошті. Олар 8 сағаттық жұмыс күнін, минимум ақының болуын (еркекке 1 сом, әйелге 70 тпыи), мерзімпен тыс жұмыстардыц міпдет- тілігін жоюды (жоне оларға екі есе ақы толеуді), санп- тарлық жагдайлар мен медициналық жәрдемді жақсар- туды, т. т. талап етті. Стачка жаппай стачкага айнала бастады.
8 (21) январьда, сенбі күні, шыққан шетел газеттері; тіпті орыстың ресми мәліметтері бойынша да 96 000-ға таяу жұмысшысы бар 174 завод, фабрика және шебер- хана жұмысты тоқтатты деп хабарлады.
Бұл арада біз қалыптасып келе жатқан пролетарлар табының өз дұшпандарына қарсы аса ірі ңақтығысула- рының бірін көріп отырмыз, мұндай қақтығыстар ұзақ жылдарға ізін қалдырады.
Бірақ іс экономикалық талаптармен шектелмеді. Ңоз- ғалыс саяси сипат ала бастады. Бұған жергілікті соци- ал-демократтар қатысуға тырысты (бірақ, тегі, әлі өте пашар). Бірнеше мың адам қатысқан орасан зор жұ- * Н. Лениннің «Не істеу керек?» деген кітабын салыстырыңыз,
86—88-беттер. (Шығармалар толық жинағы, 6-том, 126—128-беттер. Ред.)


188
В. И. ЛЕНИН
мысшы жиналыстарында саяси талаптар талқыланып, саяси бостандықты жақтайтын ңарарлар дауысқа қо- йыла бастады. Жұмысшылар дайындаған петиция үш бө- лімнен тұрады деп хабарлайды 78. Бірінші бөлімде ха- лыққа праволар беру талабы баяндалады. Екіншісінде халықтың кедейлігімен күресу піаралары айтылады. Үшішпісіпдо каппталдьщ ецбекті қанауына қарсы ша- ралар баяттдалады. Бірінші болімдегі талаптар мына- дай: адампың жеке басына ешкімнің тимеуі, сөз бостандығы, жипалыс, ождан бостандығы; мемлекет ңаржысы ессбіпен мектепте міндетті оқыту, халық сай- лағап окілдердің заң шығару ісіне қатысуы, заң алдын- да барлық жұрттың тең болуы, министрлердің жауап- тылығы, сатып алу төлемдерін жою, арзан кредиттің болуы, мемлскеттік жерлерді біртіндеп халыққа таратып беру, табыс салығы. (Егер бұл хабар шын болса, онда мұітьтң өзі бұқараның немесе оның саяасы төмен көсем- деріпің ақыл-ойыпа социал-демократтар программасы- ның ерекше қызықты түрде қонғанын көрсетеді.) Ағыл- шынның «Тһе Standard»79 газетіпің тілшісі былай деп хабарлайды: 5(18) январьда үш жипалыс бол- ды (біреуіпе 4 мың адам, екішпісіне 2000 адам қатыс- ты) жәые оларда мынадай саяси талаптар қабылданды: 1) жалпыға бірдей дауыс берумен сайлапған ңұрылтай жиналысыи дереу шақыру; 2) соғысты тоқтату; 3) са- яси жер аударылғандар мен саяси тұтқындарға тольщ амнистия беру; 4) баспасөз және ождан бостандығы; 5) жиналыстар мен одақтар бостандығы. 8(21) январь- да шыққан шетел газеттері: «патшаның өзіне» петиция беру үшін 9(22) январьдағы жексенбіде Ңысқы сарай- дың алдында болатын демонстрация дайындалып жат- қаны туралы хабар жариялады. Жұмысшылар: ие бос- тапдық, не өлім деп мәлімдеуде. Москва мен Либава жү- мысшыларының делегаттары Петербургке жүріп кетті.
Қазір біздің қолымызға түскен әлі тексеріліп анық- талмағап аз ғапа мәліметтөр осындай. Тегі, қозғалыс әлі де дамудың жоғары сатысыиа жетпесе керек, сон- дықтан болып жатқан жағдайды толық бағалау үшіп оқиғалардыц барысып күткен жон. Қозғалыстың таза экономикалық иегізден саяси негізге мейлінше тез ұла«


ІІЕТЕРБУРГ СТАЧКАСЫ
189
суы, ондаған, жүздеген мың пролетариаттыц орасан зор ынтымағы мен жігері ерекше көзге түседі — ал мұның бәрі саналы социал-демократиялық ықпалдың жоқты- ғына (немесе болмашы аздығына) қарамастан осылай болып отыр. Қозғалыстың кейбір баспіыларыпың социа- листік көзқарастарьшың жұпынылығы, жұмысшы та- бының кейбір элемеиттеріиің патшаға деген аңқау се- німінің әлі де сақталып отырғандығы пролетариаттың туып келе жатқаи революциялық түйсігінің маңызын кемітпейді, қайта күшейте түседі. Алдыңғы қатарлы езілген таптың саяси наразылығы және оның револю- циялық жігері барлық кедергілерге қарамастан — поли- циялық тыйым салу сияқты сыртқы кедергіге де, кей- бір басшылардың идеяларының жетілмегендігі, мешеу- лігі сияқты ішкі кедергіге де қарамастан—бойкөрсетіп келеді. Социал-демократияның соңғы он жыл ішіндегі жұмысы және осы уақыт ішінде жұмысшы қозға- лысынаң алынған сабаң социализм меи саяси күрес идеяларын барынша кең таратып, өзінің жемісін берді. Пролетариат Россиядағы саяси қозғалыс арепасыпа шы- ғып отырғап тек екі күш (самодержавие меп бүржуа- зиялық қоғам) емес екендігін іс жүзінде корсетіп отыр, ал кейбіреулер қорғалақтық жасап осылай деп ойлауға әзір еді. Пролетариат бізге революциялық тап күштеріп іске жұмылдырудың шын мәніндегі жоғарғы формала- рын көрсетіп отыр; әрине, іске жұмылдыру ңайдағы бір қалалық думадағы мәнсіз манифестацияларға емес, Ростов демонстрациясы мен 1903 жылғы оңтүстік стач- калары сияқты бұқаралық ңозғалыстарға келіп қосыла- ды. Ал пролетариаттың революциялық күштерінің бұл жаңа, ең жоғары дәрежеде іске жұмылдырылуы бізді оның самодержавиеге қарсы ұрысқа бүрыпғыдан да горі батыл, бұрынғыдап да гөрі саналы түрде птыгуыиа ас- қап жеделдікпеп жақыпдатып келеді!
1905 ж. 8(21) япваръда жазылған
1905 ж. 24(11) январъда «Вперед» газетітц З-номерінОе басылған
Газеттіц теъсті бойыниіа басъілъіп отъғр


190
РОССИЯДАҒЫ РЕВОЛЮЦИЯ 80
Женева, 10(23) январь.
Буржуазияның оппозициялық қозғалысынан ұзаң уа- қыт шет қалған тәрізді болып келген жұмысшы табы бас котерді. Жұмысшылардьщ қалың бұқарасы өздері- нің алдыңгы қатарлы жолдастарып, сапалы социал-де- мократтарды, адам айтқысыз тез қуып жетті. Петер- бургтегі жұмысшы қозғалысы бұл күндерде шыпында да алып адыммен қарыштап алға басты. Экопомикалық та- лаптардың орнына саяси талаптар қойыла бастады. Стачка жаппай стачкаға айналып, бұрын-соцды болып көрмеген зор демонстрацияға ұласты; патша атағының беделі мәңгіге күйреуде. Көтеріліс басталып келеді. Күшке күш қарсы шықты. Көшелерде қызу ұрыстар жүріп жатыр, баррикадалар түрғызылып, дүркін-дүркін мылтық атылады, зеңбіректер гүрсілдейді. Ңан судай ағып, бостандық жолындагы азамат соғысы қыза бас- тады. Петербург пролетариатына Москва меп Оңтүстік, Кавказ бен Полыпа қосылуға дайын. Жұмысшылар: не бостандық, пе өлім!— деп ұран көтерді.
Бүгінгі мен ертеңгі күннің шешері көп. Жағдай са- ғат сайып өзгеруде. Телеграф соншалықты әсерлі хабар- лар жеткізуде, сондықтан қазір сөз атаулының бәрі бо- лып жатқан оқиғалармсн салыстырғанда әлсіз болып көріпеді. Әркім өзінің революционерлік және социал- демократтық борышып өтеу үшін әзір болуға тиіс.
Революция жасасын!
Көтеріліске шыққан пролетариат жасасын!
«Вперед № 3, 24(11) январъ, 1905 ж.
«Вперед» газетгніц текстг бойынша басилып отыр


191
ЖҮМЫСШЫ ЖӘНЕ БУРЖУАЗИЯ ДЕМОКРАТИЯСЫ
Социал-демократияның немесе жұмысшы демокра- тиясыііыц буржуазияльтқ демократияға көзқарасы жө- піндегі мәселе ескі және сонымен қатар мәңгі-бақи жа- ңа мәселе. Ескі мәселө болатыны, ол социал-демократия пайда болған кезден бастап котерілді. Оның теориялық пегіздері маркстік әдебиеттің ең ертедегі шығармала- рыпда — «Коммупистік манифесте» және «Капиталда» апықталған болатын. Мәңгі-бақи жаца мәселе болаты- пы, әрбір капиталистік елдің дамуьшдағы әрбір қадам буржуазиялық демократияныц әр түрлі сарыидары мен социалистік қозгалыстағы әр түрлі ағымдарды бір-бірі- мен ерекше, өзінше ұштастырып отырады.
Бұл ескі мәселе біздің Россияда да қазіргі уақытта ерекше жаңа мәселе болып отыр. Мәселепің қазіргі қойылысын апығырақ түсіну үшін біз шағын тарихи апықтамадан бастаймыз. Орыстың ескі революңияшьтл халықшылдары утопиялық, жартылай анархистік коз- қараста болды. Ңауымшыл мужикті даяр тұрған соци- алист деп санады. Білімді орыс қоғамының либерализ- мінен орыс буржуазиясының сұңтанушылық әрекеті айқын көрінді. Саяси бостандық жолындағы күрес бур- жуазияға қолайлы мекемелер құру үшін күрес деп те- ріске шығарылды. Халық ерікшілері саяси күрескө кө- шу арқылы бір адым ілгері басты, бірақ олар мұпы со- циализммеп байланыстыра алмадьт. Біздіц қауымныц социалистік қауым екендігіне сепім азайып, оиы орыс демократиялық интеллигенциясының таптық сипаты


192
В. И Л Е Н 11 Н
жоқ, буржуазиялық сипаты жоқ дейтіп В. В. мырза ру- хындағы теориялармеп жаңарта бастағап кезде, мәселе- нің айқыи социалистік түрде қойылысыпың өзі тіпті күңгірттене түсті. Соиымен, бұл бұрын буржуазиялық либерализмді созсіз теріс деп танып келгеи халықшыл- дықтың осы буржуазиялық либерализммен бірте-бірте либералдық-халықшылдық бір бағыт алып қосылуыныц бастамасы болды. Пролетарлық идеологияныц (социал- демократияиың) және бүқаралық жұмысшы қозғалысы- ның пайда болып, дамуымен бірге ең баяу, мәдениеттік қозғалыстан бастап, ең бір беткей революциялық-тер- рорлық қозғалысқа дейінгі орыс интеллигенттік қоз- ғалысының буржуазиялық-демократиялық мәні де бар- ған сайын айқындала түсті. Бірақ бұқаралық жұмыс- шы қозғалысының өсуі социал-демократтар арасындағы жікке боліпушілікпен қатар жүріп отырды. Социал-де- мократияиың рсволюциялық және оппортунистік қаиа- ты айқын коріиді, мүныц бірішпісі — біздің қозғалысы- мыздың пролстарлық ТСНДСІІЦИЯСЫІІ, скіншісі — иптсл- лигенттік тендеициясыи білдіреді. Жария марксизм81 көп ұзамай-ақ іс жүзінде «марксизмнің буржуазиялық әдебиетте баяндалуы» 82 болып шығып, бернштейншіл- дік оппортунизм арқылы тікелей либерализмге ұласты. Социал-демократиядағы «экономистер», бір жағынан, таза жұмысшы қозғалысының жартылай анархиялық концепциясымен әуестепіп, социалистердің буржуазия- лық оппозицияны қолдауып таптық көзқарасқа опасыз- дық жасағандық деп санады, Россиядағы буржуазия- лық демократия құр елес * деп мәлімдеді. Екінші жа- ғынан, басқа сарындағы «экономистер» нақ сол таза жұмысшы қозғалысымен әуестеніп, революцияшыл со- циал-демократтарды самодержавиеге қарсы біздің либе- ралдар, земствошылар, мәдениетшілер жүргізіп отырған қоғамдық күресті елемей келеді деп кінәлады**.
Ескі «Искра» Россиядағы буржуазиялық демократия- ньщ элементтерін опы көп адамдар елемеген кездің өзіи- де-ақ корсетіп берген болатын. Ол осы демократияны * Қарацыз: «Искраға» қарсы бағытталған рабоче-делошылдық, «Екі съезд» деген кітапша (32-бет).
** Қарацыз: ««Рабочая Мысльға» жеке ңосымша», сентябрь, 1899 ж.


ЖҰМЫСШЫ ЖӘНЕ БУРЖУАЗИЯ ДЕМОКРАТИЯСЫ
193
пролетариаттың қолдауын талап етті (қараңыз: сту- денттік қозғалысты қолдау туралы «Искраның» 2-номері *, земствоның құпия съезі туралы 8-номері, дворяндардың либерал жетекшілері туралы 16-номері**, земстводағы толқулар *** туралы 18-номері ****, т. б.). Ол либералдық және радикалдық қозғалыстың тап- тық, буржуазиялық сипаты бар екепдігін үпемі атап корсетіп отырды жәпе бұлтақтаушы освобождешіешіл- дердіц атына былай дейді: «Мынадай айқып ақиқатты ұғынатын уақыт жеткеп тәрізді: ортақ жауға қарсы кү- рестің іс жүзіндегі (сөз жүзіндегі емес) бірлігі саясат- құмарлықпен қамтамасыз етілмейді, Степняк марқұм- ның бір кезде өзін іркілту, өзін жасыру деп атаған нәр- сесімен, дипломатиялық өзара танудың шартты жал- ғандығымен қамтамасыз етілмейді,— қайта күреске іс жүзінде қатынасумен, күрестің іс жүзіндегі бірлігімеи қамтамасыз етіледі. Нсміс социал-демократтарының әс- кери-полициялық және феодалдық-клерикалдық реак- цияға ңарсы күресі халықтың белгілі табына (мәселен, либералдық буржуазияға) сүйепетіи қапдай да нағыз партияның күресімен ортақ күреске айналғаида, озара тапу туралы құрғақ создерсіз-ақ қимыл бірлігі ориай бастады» (№ 26) *****.
Ескі «Искраның» мәселеиі осылай қоюы бізді соци- ал-демократтардың либералдарға көзқарасы жөніндегі қазіргі таластарға бір табан жақындата түседі. Жұртқа мәлім, бұл таластар екінші съезден басталды, съезд көпшіліктің (Плехановтың қарары) және азшылықтьің (Старовердің қарары) көзқарастарына сай келетіп екі қарар қабылдады. Алғашқы қарар буржуазия қозғалы- сы болып отырған либерализмпің таптық сипатып дәл * Қараңыз: Шығармалар толық жинағы, 4-том, 422—427-беттер. Ред.
** Ңарацыз: Шығармалар толық жинағы, 6-том, 289—296-беттер. Ред.
*** Жағдаймен пайдаланып, Старовер мен Плехановқа шып ниет- пен алғыс айтамын, олар ескі «Искрада» қол қойылмай басылган маңалалардың авторларын айқындау жөніпде өте пайдалы жүмыс бастады. Олар бұл жұмысты аяғына дейін жеткізеді деп сенеміз — мұньщ өзі жаңа «Искраның» рабоче-делошылдыққа бет бұруына баға беру үшін өте ерекше матернал болып шығады.
**** Ңараңыз: ІТІығармалар толық жинағы, 6-том, 379—388--бет- тер. Ред.
***** Ңараңыз: Шығармалар толық жинағы, 7-том, 43—44-беттер. Ред.


194
В. И. ЛЕНИН
көрсетеді, сөйтіп негізгі либералдық бағыттың (освобож- дениешілдіктіц) аптиреволюциялық жәие пролетариат- қа қарсы сипатын пролетариатқа түсіндіру міндетін бірінші кезекке қояды. Бұл қарар пролетариаттыц бур- жуазиялық демократияны қолдауы қажет екендігін мойындай отырып, саясатқұмарлықпел өзара ұғыны- сушылыққа салыибайды, қайта ескі «Искра» рухында істі бірлесіп күрес жүргізуге әкеліп тірейді: буржуазия патша окіметіне ңарсы өзінің күре-сінде қаншалықты революцияшыл немесе тек оппозицияшыл болып шыцса, социал-демократтар оны соншалыцты «қолдауға тиіс».
Старовердің қарары, мұиың керісінше, либерализм мен демократизмге таптық талдау жасамайды. Ол қарар жақсы пиеттерге толы, ол барынша жоғарғы жәие жақ- сы келісім іпарттарып ойлап шығарады, бірақ бір өкі- ніштісі,— мұпыц бәрі жалғап, сөз жузінде қалатын шарттар: либералдар немесе демократтар мыиадай бір мэлімдеме жасауға тиіс, мьшадай бір талаптарды қой- мауға тиіс, мынадай бір нәрселерді өздерінің ураны етіп алуға тиіс. Буржуазиялық демократияның тарихы, сірә, жұмысшыларды мәлімдемелерге, талаптарға, ұран- дарға сенуден қайда болмасын және әрдайым сақтан- дырмаған секілді болып отыр! Буржуазияшыл демократ- тардың толық азаттық ұрандарын ғана емес, сонымеп қатар теңдік ұрандарын, социализм ұрандарын да көте- ріп шыққанын, бірақ олардың мұнан буржуазияшыл демократ болудан қалмағандығып, осылай ету арқылы пролетариаттың сана-сезімін одан әрі «қараңғылай» түскендігін тарих бізге жүздеген мысалдар арқылы көрсетпеген секілді болып отыр! Социал-демократияның интеллигенттік қанаты пролетариаттың сана-сезімін осындай қараңғылауға қарсы буржуазияшыл демократ- тарға бұлай қараңғыламау туралы шарттар қою арқылы күреспекші болады. Пролетарлық қанат демократизм- нің таптық мазмұнына талдау жасау арқылы күреседі. Интеллигенттік қаиат келісімдердің сөз жүзіндегі шарт- тарьш қуады. Пролетарлық қанат іс жүзіндегі күрес бірлігін талап етеді. Интеллигенттік қанат жақсы, қа- йырымды және өзімен келісім жасауға болатын буржуа- зияның шамасын ойлап шығарады. Пролетарлық қанат


ЖҰМЫСШЫ ЖӘНЕ БУРЖУАЗИЯ ДЕМОКРАТИЯСЫ
195
буржуазиядан ешқандай қайырымдылық күтпейді, бі- рақ буржуазия іс жузінде патиіа өкіметіне царсы куре- ein отырғандыцтан буржуазияның ңандайын болса да, тіпті ең нашар буржуазияны да қолдайды. Интелли- генттік қанат саудагерлік көзқарасқа ауытқып кетіп отырады: егер сіздер социалист-революционерлер жағы- на шықпай, социал-демократтар жағында болсаңыздар, онда біз ортақ жауға қарсы шығуға келісеміз, әйтпесе келіспейміз дейді. Пролетарлык, қанат тиімдірек көз- қарасты ұстайды: біз сіздерді тек өз жауымызға ебіи та- уып қандай да болсын соққы бере алатын жағдайда ға- на ңолдаймыз дейді.
Старовердің қарары өмір шындығымен алғаш жанас- қанда-ақ оның барлық кемшіліктері ашылып шыға кел- ді. Жаңа «Искраның» 77 (бас мақала: «Демократия жол айырығында») және 78 (Старовердің фельетоны) но- мерлеріндегі принципті пайымдауларға байланысты ре- дакцияның атақты жоспары, «іске жұмылдырудың жо- ғары типті» жоспары, осындай жанасқандық болып та- былады. Жоспар туралы Лениннің кітапшасында әңгіме болған-ды, ал пайымдауларға қазір тоқталып өтуге ту- ра келеді.
Жаңа «Искраның» жоғарыда көрсетілген пайымдау- ларының иегізгі ойы (немесе, дәлірек айтқанда, негізгі жете ойламауы) земствошылар мен буржуазиялық де- мократияның арасыпа айырмашылық қою болып табы- лады. Бұл айырмашылық екі мақалаиың да өн бойына айтылып отырған, оның бер жағында, зейін қойып оқы- ған адам буржуазиялық демократия деген терминнің ор- иына жәпе сонымен қатар бір мағыналы термин ретін- де: демократия, радикалдық интеллигепция (sic!), ту- ып келе жатқап демократия, интеллигепттік демократия деген терминдер қолдаиылатындығын көреді. Бұл айыр- машылықты жаңа «Искра» өзіне тән кішіпейілділікпен аса үлкен жаңалық, керемет концепция етіп көрсетеді де, оны бейшара Ленин «түсіне алмайтын болып шы- ғады». Бұл айырмашылық біз тікелей Троцкийдеи де, «Искра» редакциясынан да сан рет естіп жүрген кү- рестің жаңа әдісімен тікелей байланыстырылып отыр,— атап айтқанда: земстволық либерализм «сірә, оны ша-


196
В. И. ЛЕНИН
янсың деп әшкерелеуге ғана жарайтын сияқты», ал интеллигеиттік демократия біздермен келісімге келуге жарайды деседі. Демократия дербес күш ретінде дер- бес әрекет жасауға тиісті. «Өзінің тарихи қажетті бөле- гі, өзінің қозғаушы жүйкесі (тыңдаңыздар!), өзініңбур- жуазиялық-демократиялық бөлегі алынып тасталған россиялық либерализм, тегі, шаянсың деп әшкерелеугө ғана жарайтын сияқты». «Орыс либерализмі туралы» лениндік концепцияда «демократияпың авангарды ре- тінде социал-демократия қашан да болса (!) өзінің ық- палын жүргізе алатын қоғамдық элементтерге орын бе- рілмеген-ді».
Жаңа теория осындай. Ңазіргі «Искраның» барлық жаңа теориялары сияқты, бұл теория да басынан аяғы- на дейін шатасқан болып шықты. Біріншіден, интел- лигенттік демократияны жұрттан бұрын аштым деу не- гізсіз жәпе кісі күлерлік. Екіншіден, земстволық либе- рализм мен буржуазиялық демократияның арасынан айырмашылық табу дұрыс емес. Үшіншіден, интелли- гепция дсрбес күш бола алады дегеп пікір дәлелсіз. Тортішпідеп, земстволық либерализм («буржуазиялық- демократиялың» бөлегінсіз) әшкерелеуге ғана жарай- ды, т. т. деп дәлелдеу әділетсіздік болады. Осы пункттердің бәрін талдап көрейік.
Ленин интеллигенттік демократияпың және үшінші элементтің тууын елемепті-міс.
«Заряпың» 2—3-номерін апіып қарайық. Старовер- дің фельетоныида цитатқа алыиғап пақ осы «Ішкіжағ- дайға шолуды» алайық. Үшіниіі бөлімніц бас тацыры- бын оқиық: «Үпііиші элемент» *. Осы болімпіц беттері- пе көз жүгіртіп қарағанда, одан «земствода қызмет етуші дәрігерлердіц, техниктсрдіц жәпе т. с. саны мен ықпалыпың өсуі» .туралы оқимыз, «саны барған сайын көбейе түскен интеллигенттерге қажеттілік тудырып отырған тоқтаусыз экономикалық даму» туралы, «бұл интеллигенттердің бюрократиямен және басқарма шои- жарларымен сөзсіз жанжалдасуы» туралы, «соңғы кезде бүл жанжалдардың тура эпидемиялық сипат алғанды-
Қарацыз: Шығармалар толық жинағы, 5-том, 357—366-беттер. Ред.


ЖҰМЫСШЫ ЖӘНЕ БУРЖУАЗИЯ ДЕМОКРАТИЯСЫ
197
гы» туралы, «самодержавиенің жалпы интеллигенция мүдделерімен ымыраға келмейтіндігі» туралы оқимыз, бұл элементтерді социал-демократия «туы астына» тіке- лей шацыруды оқимыз...
Шынында да, тамаша емес пе? Жададан ашылған ин- теллигенттік демократияны және оны социал-демокра- тия туы астына шақыру қажеттігін қаскүнем Ленин будан уш жыл бурьін «ашыпты»!
Әрине, земствошылар мен буржуазиялық демократия- иы ашықтан-ашық ңарама-қарсы қою ол кезде әлі жоқ еді. Бірақ, бұлай қарама-қарсы қоюдың ақылға сыйым- дылығы: Москва губерниясы және Россия империясы- ның территориясы дегенмен бірдей. Земствошы-цензо- виктер мен дворян жетекшілері демократтар болып та- былады, өйткені олар самодержавие мен крепостниктік тәртіпке қарсы шығып отыр. Бірақ буржуазиялық де- мократизм атаулының бәрінің де түрлі дәрежеде тар орістілігі, мардымсыздығы және дәйексіздігі сияқты, олардың демократизмі де тар өрісті, мардымсыз және дәйексіз келеді. «Искраның» 77-померінің бас мақаласы біздіц либерализмге талдау жасап, оиы мынадай топтар- га бөледі: 1) крепостник-помещиктер; 2) либерал-поме- щиктер; 3) цензді конституцияны жақтайтын либерал интеллигенция және 4) бір беткей солшыл — демокра- тияшыл интеллигенция. Бұл талдау толық емес әрі ша- тастырылып жіберілген, ойткені интеллигенттердің бөлінуі мүдделерін интеллигенция білдіріп отырған тап- тар мсп топтардыц болінуімсн араласып коткеп. Орыс- тың буржуазиялық демократизмі помещиктсрдіц қальщ тобыпың мүдделерін білдірумеп қатар саудагерлер меп онеркәсіпшілер бұқарасытіың, көбіпесе орташа жәпе ұсақ саудагерлер меи онеркәсіпшілердің мүдделерін, сондай-ақ (бұл аса маңызды) шаруалар арасындағы қо- жайындар мен қожайынсымақтар бұқарасының мүдде- лерін білдіреді. Орыс буржуазиялық демократиясының осы неғұрлым қалың тобын елемеушілік «Искраның» талдауындағы бірінші кемшілік болып табылады. Екіп- тпі кемшілігі — орыстың демократияшыл иптеллиген- циясы өзінің саяси позициясына қарай, үш арнаға: освобождениешілдік, социалист-революциялық және


198
В. И. ЛЕНИН
социал-демократиялық арналарға кездейсоқ емес, қажет- ті түрде бөлініп отырғандығын естен шығарушылық. Осы бағыттардың бәрінің де ұзақ тарихы бар және бұ- лардың әрқайсысы буржуазиялық демократияның са- марқау және революцияшыл идеологтарының көзңара- сын және пролетариаттыв; көзқарасын (самодержавиелік мемлекет жағдайында мүмкіндігінше айқын) білдіреді. Жаңа «Искраның» «демократия дербес күш ретінде әре- кет жасауға тиіс», деген мүләйімсіген тілегінен асқан күлкілі еш нәрсе жоқ, сонымен бірге дәл осы жерде де- мократия радикалдық интеллигенциямен барабар деп саналады! «Дербес күпіке» айналған радикалдық интел- лигенция немесе интеллигенттік демократия дегеніміздің өзі біздіц «социалист-революционерлер партиясы» екенін жаңа «Искра» ұмытып отыр! Біздің демократия- шыл интеллигенцияда одан басқа «бір беткей солшыл» интеллигенция болуы мүмкін де емес. Ал мұндай ин- теллигенцияның дербес күші туралы сөздің кекесін немесе тек бомбистік мағынасыпда ғана айтуға болаты- ны өзінен-озі түсіиікті. Буржуазиялық демократия ба- ғытыида бола отырып, «Освобождениеден» солға қарай ойысу — мұның аты басқа еш жаққа да емес, социалист- революционерлер жағына ойысу деген сөз.
Ақырында, жаңа «Искраның» соңғы ашқан жаңалы- ғы да, атап айтқанда: «либерализм буржуазиялық-де- мократиялық бөлігінсіз» іпаянсың деп әшкерелеуден басқа еш нәрсеге жарамайды, егер земствошылардаи басқа ешкімге арналмайтын болса, онда «гегемония идеясып біржола тастағап жөн» дегені де сын көтер- мейді. Либерализм атаулының бәрі де іс жүзінде само- державиеге қарсы қаншалықты дәрежеде күрес жүргіз- се, социал-демократия да оларды соншалықты дәрежеде қолдайды. Барлык, дәйексіз (яғни буржуазиялық) де- мократтарды бірдён-бір ақырына дейін дәйекті демо- краттың, яғни пролетариаттың, нақ осы қолдауы геге- мовия идеясын жүзеге асырады. Гегемонияны текұсақ буржуазиялық, саудагерлік түрде ұғыну ғапа оның мә- нін келісім жасауда, өзара ұғынысуда, сөз жүзінде шарттар қоюда деп біледі. Пролетарлық көзқарас тұр- ғысынан алғанда: кімде-кім жұрттың бәрінен де қа-


ЖҮМЫСПІЫ ЖЭНЕ БУРЖУАЗИЯ ДЕМОКРАТИЯСЫ
199
жырлы күрес жүргізсе, кімде-Дім жауға соққы беру үшін барлық сылтауды пайдаланса, кімде-кімиің сөзі мен ісі бір жерден шығын отырса, сондықтаи да кімде- кім барлық жартыкештікті сынап отыратын демокра- тияның идеялық көсемі болып отырса, соғыстағы гегемония соның қолында болады*  *. Жаңа «Искра» жар- тыкештік буржуазиялық демократияпың саяси-экопоми- калық қасиеті емес, моральдың қасисті деп ойлап, соп- дай-ақ жартыкештіктің белгілі бір олшеміп табуға бола- ды жәпе табу керек, бұл олшемге дейін либерализм шаяндар деген атаққа ғана лайық болады, ал ол өлшем- нен асып кетсе, опымеп келісім жасауға болады деп ой- лап, қатты қателеседі. Мұның аты «жол берілетін пасықтықтың шегін алдын ала белгілеу» дегеп соз. Шынында да, мына сөздерге ой жүгіртіп көріңізші: оп- позициялық топтармен келісім жасау үшіи олардың жалпыға бірдей, тең, төте, дауысты жасырып беру жо- лымен жүргізілетіп сайлау правосын мойыидауып шарт етіп қою «оларға оз талабыңнътц тойтарылмас реакти- він, демократизмпің лакмус қагазып тарту, сойтіп про- лстарлық комектіц бүкіл қүпдылыгып олардың саяси есебіпің таразысына салу» дегеп сөз (№ 78). Қандай әдемі жазьтлған! сондыңтап осы әдемі сөздердің авторы Староверге былай дегің келеді: достым, Аркадий Ни- колаевич, бұлай әдемі сөйлемесеңізші! Струве мырза «Азаттық одағыиың» программасьша жалпыға бірдей сайлау правосын жазыгі, Старовердің тойтарылмас реак- тивін қаламмен бір-ақ сызып тойтарып тастагап бола- тын. Ал енді нақ сол Струвепіц озі бүл программалар- дың бәрі либералдар үпіін жай ғана ңағаз, лакмус қа- газы емёс, кәдімгі жай қағаз скепдігіп бізге іс жүзіпде сап рет дәлелдсп бергеп болатьш, ойткені бүгіті бір пәр- сегті жазып, ертец басқапы жаза салу буржуазияшьтл демократқа түк емос. Тіпті сощтал-демократия жағына іиығып отырган буржуазияшыл интеллигенттердің де * Көреген жаца пскрашылга ескерту. Бізге, тегі, 'пролетариаттың <-шбір шарттар ^ойылмаған қажырлы нүресі жеңісінің жемістерін ьуржуазияның пайдалануына әкеп согады деп айтулары мүмкін. Біз
• >үган мынадай сүра.қпен жауап береміз: пролетариаттыц қоятын шарт- тарып орындауға пролетарпаттың дербес күшінеи басқа қандай Reni лдік болуы мүмкін?


200
В. И. ЛЕНИН
көбіиде осыпдай қаспет бар. Европа мен орыс ліібера- лизмінің бүкіл тарпхы сөз бен істің бір жерден шыға бермейтіндігіпіц жүздеген мысалдарын көрсетіп беріп отыр, міне, сопдықтан да Старовердің тойтарылмас қа- ғаз реактивтерін ойлап шығаруға тырысуы тск ацқау- лық болады.
Мүпдай ацқаулық тырысуы Староверді мыпадай ұльі идеяға душар етіп отыр: жалпыга бірдей сайлау право- сыпа келіспейтіп буржуаларды олардың патша окімсті- не қарсы күресінде қолдау — «жалпыға бірдей сайлау правосы идеясын жоңқа шығару» деген соз! Бәлкім, Старовер, монархистердің самодержавиеге қарсы күре- сінде оларды қолдау арқылы біздің республика «идея- сын» жоққа шығаратындығымызды дәлелдеп, бізге тағы да бір әдемі * фельетон жазып беретін болар? Барлық пәле мыпада болып отыр: Старовердің ой-пікірі шарт- тардьщ, ұрапдардың, талаптардың, мәлімдемелердің тө- ңірегінеп шыға алмай дәрменсіз айналсоқтаумеи жүре- ді де, бірден-бір пақты олшемді: күреске іс жүзіпде қа- тысу дәрсжесіп естсп птығарып алады. Осыдап келіп практикада радикалдық интеллигепция созсіз боямала- нады, мұпымеп «келісім» жасау мүмкіп деп жарияла- нады. Марксизмді келемежге айналдырғапдай, интел- лигеиция либерализмнің «қозғаушы жүйкесі» (сөзуар- лықңа сальшушы малайы емес пе?) деп жарияланады. Француз және итальян радикалдарына антидемокра- тиялық тіемесе антипролетарлық талаптар жат адамдар деген айдар тағылады, ал оның бер жағында бұл ради- калдардыц оз программаларына сан рет опасыздық жа- * Біздің Аркадий ҒІиколаевичтің қара сөзінің тағы бір кішкене үлгісі мынау: «Соңғы жылдары Россияныц қоғамдық өмірін байңап отыруына тура келген адамның қай-қайсысы болса да барлық идеоло- гиялық қоспалардан, өткен тарихи дәуірдіц барлық қалдықтарынан арылған, боямасы жоң конституциялық бостандық идеясына қарай ұмтылган демократиялық күшті бет алыс бар екенін, күмән жоқ, бай- қамай ңала алмады. Бүл бет алыс демократия ішіндегі тым ұсақ өзгерістердің үзаң процесін, сол демократияның жиырма жыл бойына ауысып отырған ноп ұрпақтардың иазары мен мүддесін өзінің құбыл- малы ала-қүлалығымен толықтырып келген овидийлік өзгерістерді озінше жүзеге асырғандық болып табылады». Өкініштісі сол, бұл дұ- рыс емес, ойткені бостандық идеясы айқындалмай, қайта буржуазия- лың демократпянын, жаңа философтарының (Булгаков, Бердяев, Нов- городцев және басқалар. Ңараңыз: «Идеализм проблемалары» мен «Новый путь»83) идеализмі арқылы боямаланып отыр. Старовердің, Троцкпйдің, Мартовтың барлық құбылмалы ала-қүла овидийлік өзге- рістерінде цүрғақ сөзге ашықтан-ашың бет алыс болып отырғаны да өкінішті-аң.


ЖҰМЫСШЫ ЖӘНЕ БУРЖУАЗИЯ ДЕМОКРАТИЯСЫ
201
сағаны жәие пролетариаттың сана-сезімін қараңғылап келгені жұрттың бәріне белгілі, тіпті «Искраның» нақ сол (№ 78) номеріндегі келесі (7-нші) бетінен сіз Ита- лиядағы монархистер мен республикашылдардың «со- циализмге қарсы күресте біржақ» болып шыққапын оқи аласыз. Саратов интеллигенттерінің (санитарлық қоғамиың) заң шығару ісіпе бүкіл халык, өкілдсріпіц қатысу қажеттігі туралы қарары «демократияпыц шыл үні (!!)» (№ 77) деп жарпяланады. Земстволық нау- қапға пролетарлардың іс жүзіпде қатысу жоспары «оп- позициялық буржуазияның солшыл қанатының өкілде- рімен кейбір келісімге келу» жоніпде (зәрепі ұшырып қорқытпау туралы атышулы келісім) кеңес бсрумен ңо- са айтылады. Старовердің атышулы келісім шарттары қайда кетті деген Лениниің сұрағыиа жаңа «Искра» ре- дакциясы былай деп жауап берді:
«Бұл шарттар қашан да партия мүшелерінің есінде болуға тиіс, ал олар партияның демократиялық партиямен қандай шарттар бойынша формальды түрде саяси келісім жасауға ғана риза екенін біле отырып, хатта сөз болып отырғандағыдай, же- ке келісімдер жасалғанда да буржуазиялық оппозицияның сенімді өкілдерінің — шын дсмократтар мен либералшыл ас іііііп, аяқ босатушылардың арасын мықтап айыра білуге мо- ральдық жағыпан міндетті» *.
Сатыдан сатыға өрлей түседі. Партиялық келісіммеп (Старовердің қарары бойынша бірден-бір мүмкін келі- сіммен) қатар кейбір қалаларда жеке келісімдер де пай- да болды. Формальдьт келісімдермен қатар моральдық келісімдер де пайда болды. «Шарттарды» және олар- дың «моральдық» міндеттілігін сөз жүзіпде мойындау «сепімді» және «шын демократ» атағып беретін нәрсе болып іпықты, бірақ социал-демократтардың тек коңі- ліп аулау үшін земствоның опдаған, жүздеген созуар- лары сөз жүзіпде қандай да болса мәлімдеме жасай * «Партпя ұйымдарына хат» деген редакцпялың екінші хатты қара- ңыз, бұл да («тек партия мүшелері үшін») қүппя шығарылған, бірақ онда ешңандай құпиялық жоқ. Бүкіл редакцияның осы жауабын Пле- хановтың: «Либерал буржуазияның патша өкіметіне қарсы күресі жө- ніндегі біздіц тактикамыз туралы» (Женева. 1905. Орталық Комптетке хат. Тек партия мүшелері үшін) деген «құпия» нітапшасымен салыс- тыру өте-мөте сабаң боларлық. Біз осы екі шығарманың екеуіне де қайта оралармыз деген үміттеміз.
8 9-том


202
В. И. ЛЕНИН
алатындығын, тіпті социалиспіз деп радикалдың адал сөзін беретіндігін әрбір бала да біледі.
Жоқ, пролетариат ұрандарды, мәлімдемелерді, келі- сімдерді мұндайлық ойыншық етуге бармайды. Буржуа- зиялық демократтардың сенімді демократ бола алмай- тындығын пролетариат еш уақытта да ұмытпайды. Пролетариат буржуазиялық демократияны қолдағапда онымен зәрепі ұшырып қорқытпау туралы келісім жа- сау негізінде, оның сенімді екепдігіпе сену негізінде қолдамайды, буржуазиялық демократия самодержавие- ге қарсы іс жүзінде қашан және қаншалықты күрес жүргізсе, тек сол кезде және соншалық дәрежеде ғана қолдайды. Мұндай қолдау пролетариаттьщ әлеуметтік- революциялық дербес мақсаттарына жету мүддесі үшін қажет.
«Вперед» № 3, 24(11) январъ, 1905 ж.
Ңолжазба бойынша басылът отъір


203
ХАЛЫҚШЫЛДЬІҚТАН МАРКСИЗМГЕ ҚАРАЙ
БІРІНШІ МАҚАЛА
Таяуда бір жария газет, қазір самодержавиеге ңарсы шығып отырған әр түрлі таптар мүдделерінің «қашпы- лығын» көрсетіп жататын уақыт емес, деген пікір айт- ты. Бұл жаңа пікір емес. Бұл пікірді біз, әрине, белгілі бір ескертулерімен «Освобождение» мен «Революцион- ная Россияның» беттеріпен де кездестіреміз. Мұндай көзқарастыц буржуазиялык, демократия окілдері ара- сында үстем болып отырғаидығы табиғи нәрсе. Ал со- циал-демократтарды алатын болсақ, олардың арасында бұл мәселе жөнінде екі түрлі пікір болуы мүмкін емес. Пролетариат пен буржуазияның самодержавиеге қарсы бірігіп күресуі пролетариатты өз мүдделері мен дәулет- ті тап мүдделерінің бітіспестей қарама-қарсы екендігін ұмыттыра алмайды және ұмыттыруға тиіс емес. Ал бұл қарама-қарсылықты апықтау түрлі бағыттардың көз- қарастары арасындағы терең айырмашылықтардың анықталуын қажетті түрде талап етеді. Мүнан, әриие, басқа бағыттарды жақтаушылармен, социалист-револю- циоперлермен де, либералдармен де уақытша келісім жасаудан біз бас тартуға тиіспіз деген ешқандай қоры- тынды шықпайды, партиямыздың екінші съезі де соци- ал-демократтар үшін мұндай келісімдер жасау мүмкін деп таныған-ды.
Социал-демократтар социалист-революционерлерді біз- дің буржуазиялық демократияның бір жақты солшыл фракциясыньщ өкілдері деп санайды. Социалист-рево- люционерлер бұған ыза болады, мұндай пікірді жаман- 8*


204
В. И. ЛЕНИН
дыққа салынып, дұшпанды қорлауға және оның ниеті- нің тазалығы мен адалдығына шүбәлануға тырысудан басқа еш нәрсе емес деп біледі. Ал іс жүзінде мұндай пікірдіц ешқандай шүбәланушылықпен үш қайнаса да сорпасы қосылмайды, бұл пікір тек соцііалист-револю- ционерлердің көзқарастарының таптық тегі мен таптық қасиетіне маркстік сипаттама беру ғана больш табыла- ды. Социалист-революционерлер өздерінің көзқараста- рын негұрлым апьщ және айқын баяндаған сайып, олар- дың көзқарастарына берілген маркстік сипаттама да соғұрлым дәлелдене түсіп отыр. Бұл тұрғыдан социа- лист-революционерлер партиясы программасының «Ре- волюционная Россияның» 46-номерінде басылған жоба- сы өте-мөте көңіл бөлерлік.
Бұл жоба принциптерді өте анық баяндауы жағынан ғана едәуір алға басқандық болып қоймайды. Прин- циптердің мазмұныида да прогресс байқалады, халык,- шылдықтан марксизмге қарай, демократизмнен социа-* лизмге қарай бет алғап прогресс байқалады. Біздің социалист-революционерлерге қарсы бағыттаған сыны- мыздың жемісі көрініп отыр: сын оларды өздерінің со- циалистік игі ниеттерін және өздерінің марксизммеи ор- тақ көзқарастарын ерекше күшпен баса көрсетуге мәж- бүр етті. Осыған байланысты ескі, халықшылдық, бұлыңғыр-демократиялық көзқарастардың белгілері со- ғұрлым айңындала түсуде. Егер біреу бізді қайшылық- қа ұрынып отырсыздар (бір жағынан, социалист-ревсн люционерлердің социалистік игі ниеттерін мойындау, екінші жағынан, олардың әлеуметтік табиғатыл буржуазиялық-демократиялық деп сипаттау) деп кіііә- лайтын болса, онда біз ол адамға мынаны ескертеміз: «Коммунистік манифестің» өзінде-ақ ұсақ буржуа- зиялық социализмнің ғана емес, сонымен бірге бур- жуазиялық социализмнің де үлгісымақтарына талдау жасалған болатын. Социалист боламын деген ізгі ниет буржуазиялық-демократиялық мән-мазмұнды бекерге шығара алмайды.
Жобамен таныса келгенде социалист-революционер- лердің дүиие танымыпың негізгі үш белгісі көзге түсе- ді. Біріншіден, марксизмге теориялық түзетулер енгі-


ХАЛЫҢШЫЛДЫҢТАН МАРКСИЗМГЕ ҚАРАЙ
205
зілген. Екіншіден, еңбекші шаруалар мен аграрлық мә- селеге көзқарастарда халықшылдықтың сарқыншақта- ры бар. Үшіншіден, Россияның алдында тұрған рево- люция буржуазиялық сипаттағы революция болып табылмайды-мыс дейтін нақ сондай халықшылдық пі- кірлердің сарқыншақтары байңалады.
Мен: марксизмге түзетулер енгізілген дедім. Нақ со- лай. Идеялардың бүкіл негізгі желісі, программаның бүкіл арқауы марксизмнің халықшылдықты жеңіп шық- қанын дәлелдейді. Халықшылдық (ең соңғы үлгімен іныққан ревизионизмді бүркудің арқасында) әлі де болса өмір сүріп отыр, бірақ марксизмге тек жекелеген «түзетулер» түрінде ғана өмір сүруде. Ең басты жалпы теориялық түзетуді: капитализмнің тиімді және тиімсіз жаңтары арасындағы қолайлы және қолайсыз қатьшас- тар теориясьш алыңыз. Бұл түзету бір ғана шатасуіпы- лықпеи шектелмейтін болғандықтан, ол марксизмге ескі орыс субъективизмін енгізу де болып табылады. Еңбек- ті. қоғамдастыра алатын және қоғамды қайта құруға қабілеті бар «әлеуметтік күшті», пролетариат күшін қа- лыптастырып шығаратын капитализмнің «творчество- л і>щ» тарихи қызметіи мойындау, міне, мұндай мойын- дау халықшылдықтан қол үзіп, марксизмге өту болып табылады. Экономиканың және тапңа бөлінудің объек- тпвтік дамуы социализм теориясының негізіне алынады. Түзету: капитализмнің тиімді және тиімсіз жақтары- п ың қатынастары «енеркәсіптің кейбір салаларында, асіресе егіншілікте, және тұтас елдерде барған сайын қолайсыз болып келеді» (солай деңіз!). Бұл — Герц neu Давидті, Ник.— оііды және «Россиядағы капита- ліізмніц» ерекшс «тағдыры» жайындағы бүкіл теория- с-ымен қоса В. іВ.-пы ңайталағандық болып табылады. I \)ссияпыц жалпы артта қалуіпылығы, әсіресе орыс (ччишілігінің артта қалушылығы енді капитализмнің артта қалушылығы болыгі көрінбей, ңайта артта қалған теорияларды ақтайтын өзіндік ерекшелік болып кері- п іп отыр. Тарихты материалистік тұрғыдан түсінупіі- лікпен қатар интеллигенцияға мүлде ескіше көзқарас байқалады, бұл көзқарас бойынша интеллигепция отан үшін азды-көпті қолайлы жол таңдап алуға қабілетті


206
В. И. ЛЕНИН
сияқты, сөйтіп ол өмірдің ескі формаларын капита- лизмнің қиратуы нәтижесінде туып отырған таптың мүддесін білдіруші болмай, капитализмнің таптан тыс тұрған төрешісі бола алатын сияқты. Россияда капита- листік қанаушылықтың ерекше жексұрын формада бо- лып отырған себебі капитализмге дейінгі қатынастарды бастан кешірудің салдарынан екенін таза халықівыл- дық дағдымен елемейді.
Халықшылдық теория шаруалар туралы пайымдау- ларда бұдан да гөрі айқынырақ көрінеді. Жобаның өп бойында: еңбекшілер, қаналушылар, жұмысшы табы, еңбекші бұқара, қаналушылар табы, ңаналушылар тап- тары деген сөздер талғаусыз айтыла береді. Егер жоба- ның авторлары өздерінің аузынан байқаусызда шығып кеткен соңғы сөз (таптар) туралы ойланған болса, он- да олар капитализм тұсында пролетарлар ғана емес, со- нымен ңатар ұсақ буржуалар да еңбек етіп, қанала- тындығын түсінген болар еді. Жария халықшылдар туралы не айтылған болса, біздің социалист-революцио- нерлер туралы да соны айтуға тура келеді: дүние жү- зінде болып көрмеген ұсақ буржуазиясы жоқ капита- лизмді ашудың абыройы олардың еншісіне тиді. Олар еңбекші шаруалар туралы сөз қылғанда бұл еңбекші шаруалардың арасында қазірдің өзінде-ақ бізде шаруа буржуазиясы басым болып отырғандығын, ауқатты шар- уалардың еңбекші деген атаққа ие болуға сөзсіз пра- волы бола отырып, сонда да қызметкерлер жалдамай тұра алмайтындығын және олар қазірдің өзінде-ақ шар- уалардың өндіргіш күштерінің жартысынан көбін өз қолдарында ұстап отырғандығын, міне, осы дәлелден- ген, зерттелген, есептелген, суреттелген, барынша ег- жей-тегжейлі талданған фактіні көрмейді.
Осы көзқарас тұрғысынан қарағанда, социалист-ре- волюционерлер партиясының программа-минимумында өзінің алдына қойып отырған міндеті тым кісі күлер- лік: «социализм мүдделері үшін және буржуазиялық- меншікшілдік негіздерге қарсы күрес мүдделері үшін орыс шаруаларының қауымдық, сондай-ак, жалпы ең- бек жөніндегі көзқарастарын, өмір сүру формалары мен дәстүрлеріи және әсіресе, жерді барлық еңбекшілердің


ХАЛЫҚШЫЛДЬЩТАН МАРКСИЗМГЕ ҢАРАЙ
207
ортақ игілігі деп санайтын олардың жерге дегси коз- қарасын пайдалану керек» дейді. Бір қарағанда, бұл міндет теория да, өмір де әлдоқашан бекорге шығарғап к,ауымдық утопияларды ешбір зиянсыз, таза аішдемия- лық ңайталау сияқты болып көрінеді. Ал іс жүзіндс біздің алдымызда бұл арада көкейтесті саяси мәселе түр, оиың шешімін алдағы таяу уаңытта орыс револю- цііясы беретін болады: кім-кімді пайдаланады? өзін со- іщалистерміз деп атауға күмар революцияшыл интел- лигенция шаруалардьщ еңбек жөніндегі көзқарастарын буржуазиялық-меншікшілдік негіздерге ңарсы күрес мүдделері үшін пайдалана ма? немесе буржуазиялық- мопшікшіл әрі сонымен бірге еңбекшіл шаруалар рево- л юцияшыл-демократияшыл интеллигенцияньщ социа- лпстік құрғақ сөздерін социализмге қарсы күрес мүд- делері үшін пайдалана ма?
Біз осының екінші перспективасы жүзеге асады (біз- дің оппоненттердің еркі мси санасына ңарамастаи) деп ойлаймыз. Біз бүл перспектива жүзеге асады деп сенеміз, ойткені қазірдің өзінде-ак, оның оннан тоғызы жүзеге асып отыр. Нақ осы «буржуазиялық-меншікшіл» (жәнө оиың үстіне еңбекші) шаруалар қазірдің өзінде-ақ х алықшыл, демократияшыл интеллигенцияның социа- листік құрғақ сөздерін өз мүдделеріне пайдаланып отыр, ал бұл интеллигенция өзінің артельдері, кооперацияла- ры, шөп егістері, плугтары, земстволық қоймалары, банктері арқылы «еңбек дәстүрлері мен өмір сүру формаларын» ңолдаймыз деп ойлады, ал іс жүзінде ңа- уым ішінде капитализмнің дамуын қолдады. Ертеңгі кү- н і орыстың саяси тарихы дәлелдейтін ‘нәрсені, сонымен, орыстың экономикалық тарихы қазірдің өзінде-ақ дә- лслдеп отыр. Сондықтан сапалы пролетариаттьщ бүкіл міндеті: буржуазиялыц еңбекші шаруалардың прогрес- тік және революциялық талаптарын қолдаудан ешбір бас тартпастан, күні ертең осы шаруаларға қарсы созсіз күрес болатындығын село пролетарына түсіндіру,. тоңгерме пайдалану жайындағы буржуазиялық-демо- кратиялық қиялдардан өзгеше, шын мәнісіндегі социа- лпстік мақсаттарды оған түсіндіру болып табылады. I іуржуазиялық шаруалармен бірігіп крепостниктік


208
В. И. ЛЕНИН
тәртіптің қалдықтарына қарсы, самодержавиеге, поптар- ға, помещиктерге ңарсы піығу, қала пролетариатымен бірігіп жалпы буржуазияға қарсы және соның ішінде буржуазиялық шаруаларға қарсы шығу — қазіргі жағ- дайда селолық пролетардың бірден-бір дұрыс ұраны Mine осындай, Россиялық социал-демократияныц бірдеп- бір дұрыс аграрлық программасы міне осыпдай. Біздің екінші съезд дәл осындай аграрлық программа ңабылда- ған болатын. Шаруа буржуазиясымен бірігіп демокра- тия үшін күресу, қала пролетариатымеп бірігіп социа- лизм үшін күресу — міне, бұл ұранды деревня кедейлері халықшылданған социалист-революционерлердің сырты жылтырауық, бірақ мән-мазмұнсыз ұраидарынан гөрі анағұрлым берік ұғынады.
Енді біз жобаның жоғарыда айтылған басты пупкт- терінің үшіншісіне келдік. Жобаның авторлары мұнда саяси бостандыққа қарсы болған дәйекті халықшылдар- дың көзқарасынан қол үзіп отыр, өйткеиі олар саяси бостандық өкімет билігін буржуазияныц қолына беруге ғана қабілетті-міс деп санаған-ды. Бірақ жобада само- державиеге жәпе әр түрлі таптардың ол жопіидегі коз- қарасына сипаттама берген кезде халықшылдықтың қалдықтары оте айқын корінеді. Біз мұпда да,— әрқа- шанғыдай,— мынаны көреміз: ұсақ буржуазиялық ре- волюцияшыл интеллигенцияпың шын өмір жопіпдегі түсіпігіи дәл баяндауға деген алғашқы әрекетінің озі- ақ оныц козқарасының қайшылығын және ескіргеиді- гін созсіз толық әшкерелейді. (Сондықтан жақша ішін- де мыианы ескерте кетейік: социалист-революциопер- лердің таластарын әрқашан ыақ шын омірді түсіпу туралы мәселеге әкеліп саю керек, ойткепі тек осы мә- селе ғаиа біздегі терең саяси қайшылықтардың собеп- терін аіиық корсетеді.)
«Басқа жердегіден гөрі әлдеқайда реакцияшыл ірі өнеркәсіпшілер мен саудагерлер табы,— деп оқимыз жобадан,— пролетариатқа қарсы күресте самодержа- витнің қамқорлығына барған сайын күштірек мұқтаж болып отыр...» Бұл дұрыс емес, ойткені алдыңғы қатар- лы буржуаның самодержавиелік басқару формасына біз- дегідей селсоқ қараушылығы Европаның ешбір жерін-


ХАЛЫҚШЫЛДЫҢТАН МАРКСИЗМГЕ ҚАРАЙ
209
де байқалып отырғаи жоқ. Пролетариаттан қорқатыны- п а қарамастан, буржуазия арасында самодержавиеге деген наразылық күшейіп келеді,— мұның бұлай бола- тьш ссбебі бір есептеп мынада: өзінің шексіз өктемдігі- ие қарамастап, полиция жұмысшы қозғалысын мүлде жойып жібере алмайды. Жобада ірь өнеркәсіпшілер «Ta- Obi» туралы сөз болғанда, буржуазияның бөлімшелері меи фракциялары тап ретіндегі бүкіл буржуазиямен шатастырылады. Бұл тіпті де дұрыс емес, өйткені нақ орташа және ұсақ буржуазияны қанағаттандыруға са- модержавие көбіпе-көп қабілетсіз болады.
«... Поместьелі дворяндар мен деревня кулактары де- ревняның еңбекші бұқараларына қарсы күресте нақ сондай қолдауға барған сайын қатты ділгер болып отыр ...» Солай ма? Земстволық либерализм қайдан ігіықты? Мәдениетшіл (демократияшыл) интеллиген- цияның шаруақор мужикке жәпе шаруақор мужиктің бұл интеллигенцияға өзара әуестенуі қайдан шықты? ІІсмесе кулактың шаруақор мужикке ешбір қатынасы жоқ па?
«...Самодержависнің омір сүруі елдің бүкіл шаруа- інылық, қоғамдық-саяси және мәдени өрлеуімен сыйыс- ігайтып және барғап сайын шиеленісе түсетін қайшы- лыққа килігіп отыр...»
Сөйтіп, олар өз дәлелдерін мағынасыздыққа дейін жеткізіп отыр! Шаруақор билеуші таптардың көңіл күйіпде бейнеленбейтін елдің бүкіл шаруашылық жәііө басқа орлеуімен «сыйыспайтьтн қайшылықтың» болуы мүмкін бе? Екіпің бірі. Не самодержавие елдіц шаруа- піылық өрлеуімеп шыиында да ымыраға келе алмайды. Онда ол сондай-ақ өнеркәсіпшілердің, саудагерлердің, помещиктердің, шаруақор мужиктердің букіл табынъщ мүдделерімөн де ымыраға келмейді. «Біздің» шаруашы- лық өрлеуімізді 1861 жылдан бастап нақ осы таптың оз қолында ұстап келгендігін, міне мұны, сірә, социа- лист-революциоиерлер де (олар В. В.-дан бұған кері- сінше сабақ алса да) білетін болса керек. Жалпы буржуазия табымен ымыраға келмейтін үкіметтің бур- жуазия фракциялары мен жіктерінің арасындағы талас- тартыстарды оз пайдасыпа жаратып, фритредерлерге


210
В. II. ЛЕНИН
ңарсы протекционистермен келісімге келе алатынды- ғын, бір топқа қарсы екінші топқа сүйеніп, мұндай еп- тілік амал-айланы жылдар бойы, тіпті ондаған жылдар бойы соза беретіндігін — бүкіл Европа тарихы осыны үйретіп келеді. Не бізде өнеркәсіпшілер де, помеіциктер де, шаруа буржуалары да самодержавиенің қамқорлы- ғына «барған сайын күштірек мұқтаж болып отыр». Он- да былай деп ұйғаруға тура келеді: бұлар елдің шаруа- шылық жөніндегі әміршілері, оларды тап ретінде тұтас алғанның өзінде де, елдің шаруашылық өрлеу мүдделе- рін түсінбейді, бұл мүдделерді осы таптардың тіпті ал- дыңғы қатарлы, білімді және интеллигент өкілдері мен көсемдері де түсінбейді!
Бірақ істің жайын біздің социалист-революционерлер түсінбейді деп ұйғару дұрысырақ болмас па екен? Бұ- дан біраз кейінірек «білімді қоғамның таптық тұрғы- дан алғанда көбінесе аралық элементтерін қамтитын либерал-демократиялық оппозиция бар екендігіи» олар- дьщ оздсрі де мойыпдайтындығын көрссіз. Сонда біздің білімді қоғампың буржуазиялық қоғам болмағаны ма? Соида ол саудагерлермсн, оперкәсіпшілермеп, помещик- тсрмеп, птаруақор мужиктсрмсн сап қилы арқаулар ар- қылы байлапысты болмаганы ма? Сонда либерал-де- мократиялық оппозиция буржуазиялық-демократиялық оішозиция бола алмайтып капитализмді басыпап кеші- руді Россияға құдай жазып қойғаны ма? Сопда социа- лист-революциоперлер буржуазияның самодержавиеге қарсы оппозициясы либералдық, білімді «қоғам» арқы- лы емес, басқаша білдірілетін сопдай тарихи мысалды білетін болғапы ма, сопдай жағдай болады деп ойлай- тын болғаны ма?
Жобадағы шатасушылық халықшылдықты марксизм- мен іпатастырудың лажсыз салдары болып отыр. Де- мократия жолыидағы күрес пен социализм жолындағы күрестің арасындағы қатыиастарға тек марксизм ғана ғылыми дұрыс талдау жасап берді, мұпы шын өмірдіц өзі барған сайын дәлелдеп отыр. Бізде де, бүкіл дүние жүзіндегі сияқты, буржуазиялық демократия да, жұ- мысшы демократиясы да бар. Бізде де, бүкіл дүние жү- зіндегі сияқты, социал-демократия буржуазиялық де-


ХАЛЬЩШЫЛДЫҚТАН МАРКСИЗМГЕ ҚАРАЙ 211
мократияның болмай қоймайтын жалған үміттерін және онтлң өзінің табиғи болмысьти түсінбейтіпдігін аяусыз ;>нікерелеуге тиіс. Бізде де, бүкіл дүние жүзіндегі сияқ- ты, саналы пролетарпат буржуазиялық демократияны оньщ крепостниктік тәртіптердің қалдықтарына ңарсы, < амодержавиеге қарсы оппозицияда болып, күрес жүр- гізуінде қолдауға тиіс, сонымен қатар ол өзінің таптық айырмашылығын және өзінің таптық мақсаты буржуа- зияны құлату екендігін бір минут та есінен шығармауы тпіс.
«Вперед» Л» 3,
24(11) январь, 1905 ж.
«Вперед» газетініц текстг бойынша басылып отыр


212
БІЗДІҢ ТАРТЮФТЕР
«Искрапыц» біз жаца ғана алған 83-номерінде мепь- шевиктер мен Орталық Комитеттіц «азшылықтыц ұйым- дық оқшаулыгып толық жою туралы» мәлімдемесі басылған. «Азшылық,— деп сендіреді бізді,— өзіп екі жацтъгц бірі деп санауды қояды, сопдықтап бұдан бы- лайғы жерде Орталық Комитетке бойкот жариялау ту- ралы да, оған улътиматумдыц талаптар қою туралы да соз болуы мүмкіп емес». Бұл мәлімдеме сәл кешігіп ңа- лыпты! Партия қазір Поповты, Фишерді және Фомипді кооптацпялау жөніндегі «ультпматумдық талаптардыц» орындалып болғандығын, бірақ құпия түрде, партияны алдау аріуылы орындалғандығын Леппннің кітапшасы- нан («Орталық мекемелердің партиядан қол үзуі тура- лы мәлімдеме мен документтер») * біледі. Нақ осындай алдаулар арқылы III съезді болгызбау туралы ультп- матумдық талап та тура орындалып шықты. Жергілік- ті жұмысқа іріткі салу ісі жалғасып жатыр, ал Орта- лық Комитет деп аталатып «оның коптеген (?) мүше- лерінің жергілікті комитеттің басшылығымен жұмыс істеуіне ешбір мүмкіпдік болмағандықтап» Сапкт-Пе- тербургте («Искрапың» хабарлауы бойыпша) «ерекше уйым» немссе топ құруьш бекітіп отыр.
Сопымен, Лениннің «хатынан» («Меи редакциядан неліктен шықтым», декабрь, 1903 ж.)** бастап Орлов- * Ңараңыз: осы том, 121—132-беттер. Ред.
** Ңараңыз: Шығармалар толық жинағы, 8-том, 103—110-беттер. Ред.


БІЗДІҢ ТЛРТЮФТЕР
213
скийдің «Совет партияға ңарсы» деген кітапшасыпа де- йін «көпшіліктің» айтқандары мен болжамдарының бә- рі қазір оңиғалардың барысымен толыц және сөзсіз дә- лелденіп отыр. Бір жарым жылдық күрестің нақты объектісі Орталық Органға төрт адамды және Орта- лық Комитетке үш адамды кооптациялау болды. Кооп- тациялау мақсатында ұйым-процесс теориясы мен бір топ «припципті» алауыздықтар ойлапып шығарылды. Осы кооптация үшін біздің орталықтар қазір партпядап мүлде ңол үзді және жергілікті комитеттерден, олардың әрқайсысынан бір-бірлеп қол үзіп келеді. «Көпшілік іріткі салушылармен қарым-қатынас атаулының бәрін тоңтатуға тиіс» («Вперед» № 1, «Доғаратын мезгіл жет- ті») * — дегеп біздің ұранымыздың дұрыстығы толық дәлелденіп отыр.
«Искрапың» мәлімдемесініц, сондай-ақ, мына бір же- рі өте назар аударарлық: «Уәкілдердің (азшылықтың) шешімі Киев, Харьков, Дон, Кубань, Петербург, Одесса комитеттеріиде, Донецк мен Қырым одақтарында және басқа партия ұйымдарында жұмыс істейтін азшылық- тың барлық жақтаушыларының талқылауына ұсыныл- ды>>. Сонымен, бір жарым жылға жуыц жанталасқаи науқанпаи кейіп, Орталық Оргаппың, Советтіц жәпе Ор- талық Комитеттің (май айыпап бастап) комегімеп, ше- телдегі үйірме II съезде болтан 20 оръіс комитетінщ бесеуін тана өзіне қарата алды! ** Комитеттерден тыс, «Искрада» аты аталыгі еленген, көзге түсерлік топтар тек екі қалада — Петербург пен Одессада ғана құрыл- ды. Кубапь комитеті, сірә, артық екі дауыс алу үшіп ең соцғы кезде қолдап жасалған болу керек.
Демек, азшылықтың органы «Искра» қазір, январь айьшда, партиядағы істің жайына өткен жылғы сен- тябрьде екінші бір мсныпевик берген сипаттамапың дұ- * Қарацыз осы том, 152—157-беттер. Ред.
** Съезде болгап комитеттердің ішінеи тек жалгыз Киев комитеті ғана копшілік жағынан азшылық жағына шықты, яғші съезде оныц екі делегаты да болыііевпктер болды, ал қазірде комптетте меньше- впктер басым болып отыр. Мұның керісінше, Николаев және Спбпрь комптеттерінде съезде болған екі делегат та меньшевпктер еді, ал съезден кейін бүл комитеттер көпшілік жагына шықты. Съезде көп- шілік және азшылық болып (екі жақ та бір-бір делегаттан) Одесса, Дон, Уфа, Москва комитеттері бөлінген болатын. Ңазір бұлардың іші- нен тек Дон комптеті ғана меныпевиктік болып отыр.


214
В. И. ЛЕНИН
рыс скендігін дәлелдеп отыр. Атап айтқанда, Орталық Комитеттің азшылыққа тілектес болған және қазір Ор- талық Комитетке кооптацияланған агенті сентябрьде Орталық Комитеттің мүшесі Глебовқа «Россияда аз- шылыц дәрменсіз», оны не бары төрт комитет қана қол- дайды деп жазған болатын. Шетелдегі үйірменің бұл дәрменсіздігі опы Орталық Комитетте бопапарттық төц- керіс жасауға және алдау арқылы III съезден бұлтарып кетуге мәжбүр етті.
«Вперед» № 3,
24(11) январъ, 1905 ж.
«Вперед» газетінгц Ъолжазбамен салыстырылған текстг бойынша басылып отыр


215
РОССИЯДА РЕВОЛЮЦИЯНЫҢ БАСТАЛУЫ
Женева, 25(12) январь, сәрсенбі.
Россияда аса ұлы тарихи оқиғалар болып жатыр. Про- летариат патша өкіметіне қарсы көтеріліске шықты. Пролетариатты көтеріліс жасауға мәжбүр еткен — үкі- мет. Істің жайыи әскери күш жұмсауға дейін жеткізуді көздеп, стачкалық қозғалыстың белгілі бір дәрежеде кедергісіз дами түсуіпе және кең көлемді демонстрация- пың басталуыиа үкіметтің әдсйі мүмкіндік бергеніне енді күмәндануға бола қоймас. Үкімет істі осыған жет- кізіп тынды да! Мыңдаған адам оққа ұшты және жа- раланады — Петербургтегі 9 январьдағы қанды жексен- бінің қорытыпдысы, міне, осындай. Әскер қарусыз жұмысшыларды, әйелдер мөн балаларды жеңіп шықты. Әскер жер бауырлап жатңан жұмысшыларды атқылап, жауын жеңген болды. Енді патша малайлары мен олар- дьщ консервативтік буржуазиядан шыққан европалық итаршылары шектен шыққан арсыздықпен «біз оларға жақсы сабақ бердік!» деседі.
Рас, мұның өзі аса үлкен сабақ болды! Орыс проле- тариаты бұл сабақты ұмытпайды. Жұмысшы табының аңқаулықпен патшаға сенген және азап шеккен ха- лықтың тілектерін бейбіт жолмен «патшаның өзіне» шын ниетімен тапсырғысы келген, ең надан, ең артта қалған топтары, бұлардың бәрі патша басңарған неме- се оның ағасы ұлы князь Владимир басқарған әскери күштен сабақ алды.
Жұмысшы табы азамат соғысы жөніиен үлкен сабақ алды; пролетарпаттың бір күпнің озіпде орасан мол рс-


216
В. И. ЛЕНИН
воліоциялық тәрбие алғаны сопшалық, ол күйкі, күйбең қапас өмір жағдайында мұндай тәрбиені айлар, жылдар бойына да ала алмаған болар еді. Петербургтің қаһар- ман пролетариатының «Не өлім, не бостандық!» деген ұраны қазір бүкіл Россияны жаңғырықтырып отыр. Оқиғалар адам таңданарлықтай тез дамып келеді. Пе- тербургте жаппай стачка өрлей түсуде. Бүкіл онеркәсіп- тегі тіршілікто, қоғамдық жәпе саяси омірде береке жоқ. 10 январьда, дүйсенбі күні, жұмысшылардың әскермен қақтығысуы шиеленісе түсті. Үкіметтің жалған хабар- ларына қарама-қарсы, астананың көптеген жерлерінде қан судай ағуда. Колпино жұмысшылары көтеріле бас- тады. Пролетариат қарулануда және халықты да қару- ландыруда. Жұмысшылар Сестрорецк қару-жарақ қой- масын басып алды деседі. Жұмысшылар бостандық жолында жан аямай шайқасу үшін револьверлер жинап, өз аспаптарымен өздеріне қару соғып, бомбалар жинас- тыруда. Жаппай стачка провинцияларды да қамтуда. Москвада қазірдің өзінде 10 000 адам жұмысты тасгады. Ертең (13 январьда, бейсенбіде) Москвада жаппай стач- ка өткізу белгіленген. Ригада бүлік шықты. Лодзьде жұмысшылар мапифестация жасауда, Варшавада кө- теріліс әзірленуде, Гельсингфорста пролетариаттың де- монстрациялары болып жатыр. Бакуде, Одессада, Ки- евте, Харьковта, Ковнода, Вильнода жұмысшылардың толқуы күшейіп, ереуіл етек жайып келеді. Севасто- польде теңіз ведомствосының қоймалары мен арсенал- дары өртеніп жатыр, ал әскер көтеріліс жасаған мат- ростарға оқ атудан бас тартты. Ревель меп Саратовта стачка болып жатыр. Радомда жұмысшылар меп запас- тағылардың әскермен ңарулы қақтығысы болды.
Революция кең қанат жаюда. Үкімет қазірдің өзіпде- ақ аласұра бастады. Ол қанға бояп жазалау саясатынан экономикалық жеңілдіктер беруге көшуге тырысуда, ұсақ-түйек садақа беру арқылы немесе тоғыз сағаттык, жұмыс күніи енгізуге уәде берумен құтылуға әрекет жасауда. Бірақ қан төгілген күннің сабағы тегін кетуі мүмкін емес. Көтеріліс жасаған Петербург жұмысшы- ларьшың жалпыға бірдей, төте, тең және дауысты жа- сырып беру жолымен жүргізілетін сайлау правосы пе-


РОССИЯДА РЕВОЛІОЦИЯНЫҢ БАСТАЛУЫ
217
гізінде дереу құрылтай жиналысын шақыру жөніпдегі талабы — ереуілге шыққан барлық жұмысшылардың галабына айналуға тиіс. Үкімет дереу құлатылсын, Mine, тіпті патшаға сенген Петербург жұмысшылары 9 январьдағы қырғыпға осындай ұрапмеи жауап берді, өздерінің көсемі священник Георгий Гапоиның осы қаи төгіс күпнен кейін айтқан: «бізде енді патша жоқ. Су- дай аққан қан патшаны халықтан бөліп тастап отыр. Бостапдық жолындағы күрес жасасын!»,— деген сөзде- рімен жауап берді.
Революцияшыл пролетариат жасасын!— дейміз біз. Жаппай стачка барған сайын жұмысшы табы мен қала кедейлеріітің қалың бұқарасын күреске шығарып, жұ- мылдыра түсуде. Халықты қаруландыру революциялық кезеңнің ең таяудағы міндеттерінің бірі болып отыр.
Тек қаруланған халык қана халық бостандығының шын тірегі бола алады. Пролетариаттың неғұрлым те- зірек қарулануға қолы жетсе, ол өзінің ереуілші-рево- люциоиерлік соғыс позициясында неғұрлым ұзақ төзіп тұрса, әскер соғұрлым тезірек қобалжиды, солдаттар арасынан өздерінің не істеп жүргепін, ақырыпда, түсі- нетін адамдар, жауыздарға қарсы, озбырларға қарсы, қарусыз жұмысшыларды, олардың әйелдері мен бала- ларын қырушыларға қарсы хадьщ жағына шығатын адамдар соғұрлым көп бола түседі. Қазіргі котеріліс Пе- тербургтің өзінде немен тынса да, қайткен күпде де, ол бұдан гөрі неғұрлым кең, бұдан гөрі неғұрлым саналы, бұдап горі неғұрлым жақсы әзірленгеп котерілістің сөз- сіз бірінші сатысы болады. Бәлкім, үкімет өзінщ саза- йып тартатын уақытын кешеуілдете алар, бірақ бұл ке- шеуілдеуден кейін революциялық тегеурін анағұрлым алып адыммен ілгері басатыи болады. Бұл кешеуілдеу- ді ұйымдасқан жауыпгерлер қатарып топтастыру үшін және Петербург жұмьісшыларының бастамасы туралы хабарлар тарату үшін тек социал-демократия ғана пай- далапады. Пролетариат фабрикалар мен заводтарды тас- тап, өзіне қару-жарақ даярлагі, күреске қосыла береді. Ңала кедейлері арасына, миллиондаған шаруалар ара- сына бостандық жолындағы күрес ұрандары барған сайын кецітіеп тарай береді. Әрбір фабрикада, қалапың


218
В. И. ЛЕНИН
әрбір ауданьшда, әрбір елеулі селода революциялық komm геттер құрыла береді. Көтеріліс жасаған халық де- реу қүрылтай жиналысын шақыруды жариялай оты- рып, патша самодержавиесінің үкімет мекемелері атау- лының бәрін кулата береді.
Жұмысшыларды және жалпы алғанда азаматтардыц бәрін дереу қаруландыру, үкіметтіц өкімөт орындары меп мекемелерін жою үшін революциялық күштерді' әзірлеу жәпе ұйымдастыру — ортақ соққы беру үшін революциоиер атаулыиың бәріпің бас қосып біріге ала- тын және бірігуге тиісті практикалық негіз, міне, осы. Пролетариат социал-демократия партиясымен өзінің байланысын бәсеңдетпей, бүкіл адамзатты қанау атау- лының бәрінен құтқару жөніндегі өзінің түпкі ұлы мақ- саттарын есте ұстай отырып, әрдайым өзінің дербес жолымен жүре беруге тиіс. Бірақ социал-демократия- лық пролетарлык, партияның бұл дербестігі шын мәні- сіндегі нағыз революция кезінде жалльт революциялық тегеуріинің маңыздылығын ұмытуға бізді еш уақытта да мәжбүр ете алмайды. Біздер, социал-дсмократтар, пролетариаттың таптық дербестігін қорғай отырып, бур- жуазиялық демократияның революциоперлерінен тәуел- сіз жүре аламыз және жүруге тиіспіз де, бірақ біз көтеріліс кезінде, патша өкіметіне тікелей соққы берген кезде, әскерге тойтарыс берген кезде, бүкіл орыс хал- ңының қарғыс атқаи жауының бастилиясына шабуыл жасаған кезде қол ұстасып бірге жүруге тиіспіз.
Қазір бүкіл дүние жүзінің пролетариаты бүкіл Рос- сия пролетариатына шыдамы таусыла көз тігіп отыр. Россияда патша өкіметін құлату жөнінде біздің жұмыс- шы табымыз қаһармандықпен бастап отырған іс барлық елдердің тарихында бет бұрыс кезең болмақ, барлық мемлекеттерде, жер шарының барлық түкпірлерінде барлық ұлттардың барлық жұмысшыларыньщ ісіне же- ңілдік болмақ. Сондықтан әрбір социал-демократ, әрбір саналы жүмысшы қазір оның мойнына бүкіл халықтық күрестің қандай ұлы міндеттері жүктеліп отырғаиын есінде сақтайтын болсын. Сондықтан ол жалпы халық- тың жауына қарсы барлық шаруалардьщ да, бүкіл ең- бекшілер мсн ңапалушылар бұқарасыпың да, бүкіл ха-


РОССИЯДА РЕВОЛЮЦИЯНЫҢ БАСТАЛУЬІ 219
лықтың да мүдделері мон тілектерін білдіретіндігін үмытпайтын болсын. Петербургтің қаһарман пролетар- ларының ерлік үлгісі қазір барша жүрттың көз алдын- да тұр.
Револіоция жасасьш!
Көтеріліске шыққан пролетариат жасасын!
«ВпереО» № 4, 31(18) январъ, 1905 ж.
«Вперед» газетгнгц текстг бойынша басъілъіп отъьр


221
РЕВОЛЮЦИЯ КҮНДЕРІ
1905 ж. 31(18) январъда «Вперед» газетгнщ 4-номерінде басылған
1'азеттгц цолжазбамеп салъістырылған тексті бойынша басылып отыр


223
РОССИЯДА НЕ БОЛЫП ЖАТЫР?
Бүлік пе әлде революция ма? Петербург оқиғалары туралы бүкіл дүние жүзіне жар салып, бұл оқиғаларға баға беруге тырысып жүрген Европа журналистері мен репортерлерінің өздеріне қоятын сұрағы осындай. Пат- ша әскері ондаған мың пролетарларға соншалықты ай- барлана лап цойды, сонда бұлар бүлікшілдер болғаны ма, әлде көтерілісшілер ме? Оқиғаларға шежіреші секіл- ді ешкімге тартпастан, «сырттай қарауға» басқалардан горі мүмкіншілігі көп шетел газеттері де бұл сұраққа жауап беруге қиналады. Олар бір терминологиядан скіиші термипологияға жармасып ылғи шатасып жүр. Бұғап тацдаиуға да болмайы. Революция дегеніміз сәт- ті болған бүлік, ал бүлік дегепіміз сәтсіз революция деп жұрт текке айтпайды. ¥лы жәие орасан зор оқиғалар- дыц басталуында қатысып отырған адам, болып жатқан оқиғалар жайында үшінші біреулер арқылы білуге ғана мүмкіндігі бар, мүлде толық емес, дәл емес деректерге сүйенетін адам,— міне, мұидай адам, әрине, белгілі бір уақытқа дейін нақты пікір айтуға бата алмайды. Ескі сарьшмен бүлік, бүліншілік, тәртіпсіздік туралы айтып жүрген буржуазия газеттері бұлардың жалпы ұлттық, тіпті халықаралық маңызы бар екендігін қайтсе де көр- мей тұра алмайды. Ал нақ осының өзі оқиғаларға рево- люциялық сипат беретіні айңын. Сондықтап бүліктің соцғы күндері туралы жазушылар қалай дегенмен де революцияның алғашқы күндері жайлы сөздерге ауып кетіп отырады. Россия тарихыидағы бет бұрыс кезсң


224
В. И. ЛЕНИН
туып отыр. Бүкіл россиялық самодсржавиенің құдірет- ті, бақылау-тожеусіз өкіметіне барынша масаттанып, кө- ңілі елжіреп тұрған, европалық нағыз консерватордың озі де мұны бекер дей алмайды. Самодержавие меп ха- лық арасында бітім болады деп айтуға да болмайды. Рс- воліоция туралы тек қайдағы бір жапкешті жандар ға- иа смес, жалғыз «нигилистер» ғаиа емес,— ал Европа орыс революциоперлеріи әлі де осылай дсп атап жүр,— дүние жүзілік саясатқа көңіл болуго азды-көпті қабіле- ті бар адамдардыц бәрі де айтыл жүр.
Орыс жұмысшы қозғалысы бірнеше күннің ішінде ең жоғары сатыға көтерілді. Ол біздің коз алдымызда жал- пы халықтық көтеріліске ұласып келеді. Бізге бұл жер- де, Женевада отырып, осы қарғыс атқаи алыс жерден оқиғаларға ілесу адам айтқысыз қиын екендігі түсіпік- ті. Бірақ бізге әзіргс осы қарғыс атқан алыста жүріп за- рығуға жазғапдықтап, біз оқиғаларға ілсс-іп отыруға, қорытындылар шығарыи, иікірімізді жинақтап отыруға тырысуымыз керек, бүгінгі тарихтың тәжірибесінеп ер- теңгі күиі, әзірше «халық үнсіз жатқан», бірақ алдағы таяу уақытта, белгілі бір формада революция оты лау- лағалы тұрғап екіпші бір жерде пайдаға асатыи сабақ алуымыз керек. Біз публицистердің үдайы істейтін ісі- мен шұғылдануға — өз замаиымыздың тарихын жазуға тиіспіз және біздің күнделікті өмірді жазуымыз қозға- лысқа тікелей қатысушылар меп қаһарман-пролетарлар- ға нақ сол қозғалыс үстінде мүмкіпдігінше көмек бере- тіндей е гіп жазуға тырысуымыз керек,— жазғанда қоз- ғалысты ұлғайтуға, күрес жүргізудің күш неғұрлым аз жұмсалып, пеғұрлым көп және барьшша баянды нәти- желер бере алатын құралдарын, тәсілдер мен әдістерш сапалы түрде таңдап алуға жәрдемдесетіндей етіп жа- зуымыз керек.
Революциялар тарихыида ондағаіі жылдар, ғасырлар бойы толғағы жеткен қайшылықтар сыртқа қалқып шы- ғады. Өмірде туып жатқан жаңалықтар орасан көп. Үнемі қалтарыста қалып келген, сондықтан да үстірт шолушылар екінің бірінде елемей келген немесе тіпті жек көріп келген бұқара белсенді күрес-кер ретінде са- яси майдапға шығып отыр. Бұл бүқара барша жұрт ал-


РЕВОЛЮЦИЯ КҮНДЕРІ
225
дында байқау ретінде қадамдар жасап, жүретін жолды бағдарлап, міндеттерді белгілеп, өздерін және өздерінің барлық идеологтарының теорияларын тексере отырып, нақты іс үстіиде үйренуде. Бұл бұқара өзінө тарих жүк- теген дүние жүзілік орасап зор міндеттердің дәрежесіне көтерілуге ерлікпен күш салуда, сондықтан кейбір жеко жеңілістер қашпалықты ауыр болғанымеп, судай аққан қап мен мыцдағап күрбаіідықтар бізді қаншалықты есецгірсткепімещ— бұқара меп таптардың революция- лың күрестіц барысыпда дәл осылайша тікслей тәрбио- ленуіне маңызы жағыпан еш нәрсе, еш уақытта да тең келмейді. Бұл күрестің тарихын күн сапап өлшеуге ту- ра келеді. Сондықтап кейбір шетелдік газеттердің ңазір- дің өзінде-ақ «орыс революциясының күиделігіи» жасап отырғаны тегін емес. Біз де осындай күпделікті ашайыц.


226
В. И. ЛЕНИН
ПОП ГАПОН
Поп Гапон арапдатушы дегси болжамды опыц зуба- товтық қоғампыц қатысушысы әрі жол бастаушысы болып отырған фактісі дәлелдейтін тәрізді. Одап соц, шетелдік газеттер, біздің тілшілер тәрізді, стачкалық қозғалыстыц кеңірек және еркінірек дами түсуіне поли- цияның әдейі жол беру фактісін, жалпы алғанда үкі- меттің (әсіресе ұлы князь Владимирдің) өзіне ең қолай- лы сәтте қанды қырғын жасағысъі келген фактісін атап көрсетеді. Ағылшын тілшілері тіпті істің жайы осылай болып отырғанда қозғалысқа нақ зубатовшылдардың белсене қатысуы үкімет үшін ерекше тиімді болса ке- рек деп айтып отыр. Тегінде, басқалардың бәрінен де гөрі тезірек қарулануы мүмкін революцияшыл интелли- генция мен саиалы пролетарлар зубатовтық қозғалыс- тан бойын аулақ салмай тұра алмады, одап безбей тұра алмады. Сопымен, үкімет емін-еркіи қимылдайтындай, қайтсе де ұтып щыгатыпдай жағдайда болды: демонс- трацияға негұрлым бейбіт, ең нашар ұйымдасқан, ең артта қалған жұмысшылар шығады екен, демек, біздің әскерге оларды жеңу оп-оңай, ал мұның өзі пролета- риатқа жақсы сабақ болады; көшеде кез келгендердің бәрін ату үшін мұның өзі өте жақсы сылтау болады; са- рай маңындағы реакциялық (немесе ұлы князьдың) партия либералдарды толық жеңіп шығады, ал бұдан кейін аса қатал жазалау басталады деп ұйғарады.


РЕВОЛЮЦИЯ КҮНДЕРІ
227
Ағылшын газеттері де, консервативтік неміс газеттері де үкіметте (немесе Владимирде) нақ осындай әрекет жасау жоспары болды деп тікелей атап көрсетеді. Мұ- ның шын болуы әбден ықтимал. 9 январьдағы қан төгіс күннің оқиғалары мұны тамаша дәлелдеп отыр. Бірақ мұндай жоспардың болуы поп Гапонның осы жоспар- дын еріксіз құралы болу мүмкіндігін әсте теріске шыға- ра алмайды. Орыстың жас дін басыларының кейбір бө- лігінде либералдық, реформаторлық қозғалыстың бар екені күмәнсыз: бұл қозғалысты жақтаушылар діни-фи- лософиялық қоғамның жиналыстарында да, діни әде- биетте де табылды. Бұл қозғалыс өзін тіпті: «жаңа пра- вославиелік» қозғалыс деп атады. Сондықтан поп Гапонның нағыз христиандық социалист болуы мүмкін, нақ осы қанды жексенбі оны нағыз революциялық жол- ға итермеледі деген ойды сөзсіз жоққа шығаруға бол- майды. Біздің бұлай деп жорамалдауымызға себеп бо- лып отырған — Гапонның 9 январьдағы қырғыннан кейін «бізде патша жоқ» деп жазған хаты, оның бос- тандық үшін күреске шақыруы, т. т.,— міне, бұл факті- лердің бәрі оның адал және шыншыл екенін көрсетеді, өйткені көтерілісті жүргізе беруді жақтап мұндай пәр- менді үгіт жүргізу арандатушының міндетіне ешбір жатпайды.
Ңалай болған күнде де, социал-демократтардың жаңа бастаушы жөніндегі тактикасы өзінен-өзі белгіленді: зубатовшылға абайлап, сақтықпен, сенімсіз қарау қажет. Бірақ соның өзінде де көтеріліп отырған (тіпті зубатов- шыл көтеріп отырса да) стачкалық қозғалысқа қызу қатысу қажет, социал-демократиялық көзқарастар мен ұрандарды асқан жігермен уағыздау қажет. Жоғарыда келтірілген хаттардан көрініп отырғанындай, РСДРП Петербург комитетіндегі біздің жолдастар да осындай тактика қолданған84. Сарай маңындағы реакцияшыл сұрқиялардың жоспарлары қаншама «айлакерлік» жос- пар бола тұрса да, бүкіл халықтың авангарды болған пролетарлардың таптық күресі мен саяси наразылығы- ның нақты шындық жағдайы одан әлдеқайда айлалы болып шықты. Полициялық және әскери жоспарлардың үкіметтің өзіне қарсы бағытталғандығы, болмашы сыл-


228 в. и. ленин
тау ретіндегі зубатовшылдықтан кең көлемді, ірі, бүкіл россиялық революциялық қозғалыс өсіп шыққандығы,— міне, бұл факт. Жұмысшы табының революциялық күш-қуаты мен революциялық түйсігі полициялық айла- шарғы мен ңулық-сұмдықтарға қарамастан жойқын күшпен сыртқа жарып іпықты.


РЕВОЛЮЦИЯ КҮНДЕРІ
229
ПЕТЕРБУРГТЕГІ ШАЙҚАСТЫҢ ЖОСПАРЫ
Ңарусыз жұмысшылар петиция беру үшін бейбіт ииетпен барған жағдайда, тосыннан қарағанда, шайқас туралы айту ыңғайсыз. Бұл — қырғын еді. Ал үкімет нақ шайқас болады деп есептеді және оның әбден ой- ластырылған жоспар бойынша әрекет жасағаны да сөз- сіз. Ол Петербург пеп Ңысқы сарайды қорғауды әскери көзқарас тұрғысынап алып талқылады. Ол әскери ша- ралардың бәрін қолданды. Ол азаматтық өкімет орын- дарының бәрін жауып тастап, бір жарым миллион тұр- гыны бар астанапы халықтың қапын төгуді аңсап отыр- ган ұлы князь Владимир бастаған гепералдардың толық билігіне беріп қойды.
Үкімет көтерілісті қапға бояп басып-жапшу мақса- тымеп, қарусыз жұмысшьтларды ұрып-соғу арқылы бар- рикада жасатып, пролстариатты әдейі котсріліс жасау- га мәжбүр стті. Пролстарпат үкіметтіц бұл сияқты әскс- ри сабақтарыпап тағльш алатып болады. Пролетариат революцияпы бастағап експ, ол азамат согысып жүртізу оперіп де үйренеді. Революция дегеніміз — согыс. Бұл тарихта бұрын-соңды болғап барлық соғыстардың ішін- дегі бірден-бір заңды, толық праволы, шын мәнісіндегі ұлы соғыс болып табылады. Бұл соғьтс, барлық соғыс атаулы сияқты, бір тоіт билеушілер меп . қапаушылар- дың бас пайдасының мүдделері үшін жүргізіліп отыр- ған жоқ, халық бұқарасының мүдделері үшін озбырлар- ға қарсы, миллиондағап, он миллиондаған қаналушылар


230
В. И. ЛЕНИН
мен еңбекшілердің мүдделері үшін озбырлық пен зор- лық-зомбылыққа қарсы жүргізіледі.
Сырттай байқаушылардың бәрі қазір бұл соғыстың Россияда жарияланып және басталып отырғандығын бірауыздан мойындайды. Пролетариат бұдан да көп қа- лың бұқара болып тағы да көтеріледі. Петербург жұ- мысшылары петициядан баррикадаға қалай тез кошкен болса, патшаға сәбише сенушіліктің сарқыншақтары да соншалықты тез жойылмақ. Жұмысшылар барлық жер- де қаруланатын болады. Полиция қару-жарақ қоймала- ры мен магазиндерді бақылау жөнінде қаталдықты бұ- рынғыдан он есе күшейтетіндігін дәлелдеп жатудың ңа- жеті жоқ. Ңолында қаруы болмаса, үкіметтің қашан және қандай сылтаумен болса да оларды атуға дейін баратындығына көзі жеткен қала бұқарасын ешқандай ңаталдық, ешқандай тыйым салу тоқтата алмайды. Әр- кім өз бетімен мылтық немесе тым құрыса револьвер болса да тауып алуға, тапқан ңаруын полициядан жа- сыруға және патша өкіметінің қанқұмар малайларыпа тойтарыс беру үшіп дайын болуға барлық күшін сала- ды. Әрбір істіц басталуы қиын — деген мақал бар. Қа- рулы күреске көшу жұмысшыларға өте қиын болды. Үкімет енді оларды соған көшуге мәжбүр етіп отыр. Бі- рінші, ең қиын қадам жасалды.
Ағылшын тілшісі Москва көшелерінің бірінде болған жұмысшылардың назар аударарлық әңгімесіи келтіре- ді. Бір топ жұмысшы сол күннің берген сабағын ашық- тан-ашық талқылап тұр екен. «Балта ма? — дейді бі- реуі.— Жоқ балтамеи қылышқа қарсы ештеце істей ал- майсың. Балтамен оған қолыңды жеткізе алмайсыц, ал қанжар онан да бетер ңысқа ғой. Жоқ, револьвер керек, ең болмағанда револьвер керек, ал мылтық болса одан да жак,сы». Осындай және осы сияқты әңгімелер қазір бүкіл Россияда айтылып жүр. Ал бұл әңгімелер Петер- бургте болған «Владимир күнінен» кейін құрғақ сөз бо- лып қана қалмайды.
Қырғынды басқарған патшаның ағасы Владимирдің әскери жоспары қала атыраптарын, жұмысшылар тұра- тын атыраптарды қаланың орталығына қарай өткізбеу болды. Жұмысшылар Қысқы сарайды қиратып Хикона-


РЕВОЛЮЦИЯ КҮНДЕРІ
231
лармеи, крестер және петициялармен!), патвіаны өлтір- гісі келеді деп солдаттарды сеидіруге тырысып бақты. (’тратегиялық міндет көпірлерді және Сарай алаңына анаратын көшелерді қорғау болды. Сойтіп, «соғыс қи- мылы» болған негізгі орындар көпір маңындағы алаң- дар (Троицк, Сампсониев, Николай, Сарай), жұмысшы кварталдарынан орталыққа апаратын көшелер (Нарва заставасы жапыпдағы, Шлиссельбург тас жолындағы, Иева кошесіндегі) және, ақырында, Сарай алаңы бол- ды, ойткепі әскердің көп жиналғандығына қарамастан, қаншама тойтарыс берілгендігіне қарамастан, сан мыц жұмысшы алаңға өтіп кеткен болатын. Жұмысшылар- дың қайда бара жатқандығын, жиналатын бір-ақ пункт бар екенін, мақсаттың біреу-ақ екенін жұрттың бәрі жаңсы білді, әрине, мұның өзі соғыс қимылдарыныц міндетін керемет жеңілдетті. Өзінің қайда және не үшін бара жатқанын күні бұрын барша жұртқа жария етіп, ңұр қол бара жатқан дұшпанға қарсы батырсьш- гап гепералдар «ойдағыдай» әрекет жасады... Мұның озі қорғаныссыз, бейбіт халық бұқарасын барып тұрған опасыздықпеп, жауыздықпеп қырып салу болды. Бұ- қара халық бастан кешкен осы оқиғалардың бәрін енді ұзақ уақыт еске алып, әңгімелерінде сөз етіп, қатты қа- паланумен, ойлаумен болады. Бұл ойластырудан, «Вла- димир сабағының» бұқара санасьшда бұл іске асуынан шығатын бірден-бір және созсіз қорытынды: соғыста со- ғыстағыша қимылдау керек деген қорытынды болмақ. Жұмысшы бұқарасы, ал оларға ілесе деревия кедейлері- пің бұқарасы да өздерін соғысушы жақ деп сезінетін халге жетеді, міне, сонда... сопда біздің азамат соғы- сыпдағы кслесі птайқастар тек бір ғана ұлы князьдар мен патшалардыц «жоспарлары» бойынша өтпейтіні хақ. 9 япварьда Нева көшесшдегі жүмысшылар то- бы ііпінен шыққан: «Ңару алыңдар!» деген ұран енді аяқсыз қалмайды.


232
В И. Л Е Н И Н
«ПЕТЕРБУРГТЕГІ ШАЙҚАСТЫҢ ЖОСПАРЫ» ДЕГЕН МАҚАЛАҒА ҚОСЫМША
Петербургтегі шайксьстың жоспарын біз «Впередтің» 4-номеріиде жазғап болатынбыз. Еиді біз ағылшын га- зеттерінеп осы жоспардың кейбір көңіл бөлуге түрарлық егжей-тегжейін кездестіріп отырмыз. ¥лы князь Влади- мир соғысушы армияның командашысы етіп геиерал кпязь Васильчиковты тағайыидағаи. Бүкіл астана офи- церлер арасыида учаскелерге болініп берілгеп. Патша қарулы жаудың шапқыишылығыиа душар болатындай- ақ шындап соғыс жүргізді. Соғыс операциялары кезін- де бас штаб Васильев Аралыида жасыл столға жайла- сып, әрбір учаскепің бастығыпап жарты сағат сайын ақпар алып отырды.
Бұл Петербург жұмысшыларының есінде болсын!
1905 ж. 18(31) январъдан кешгрек жазылған
Бгргншг рет 1926 ж. Лениннгц
V жинағында басъілган
Ңолжазба бойынша басылып отыр


РЕВОЛЮЦИЯ КҮНДЕРІ
233
«ПАТША-АҒЗАМ» ЖӘНЕ БАРРИКАДАЛАР
Ңанды жексенбі оқиғаларына жалпы көз жібергенде бәрінен бұрын патшаға дегеи ацқаулық ескі сеиім меи патша өкіметіпе қарсы көшедегі кескілескеп қарулы күрестің осылай ұштасып отырғапыпа таңдапасыц. Орыс револіоциясыпыц алғашқы күпі ескі Россия меп жаца Россияпы адам айтқысыз күшпеп бетпс-бет қарсы ңойды, шаруалардың патіпа-ағзамға дегеп атам замапғы сепімініц жаи тәсілімін жәпе қала пролетариаты іспет- тес революцияшыл халықтыц туғанып корсетті. Европа- ііың буржуазиялық газеттері 10 январьдағы Россия 8 январьдағы Россия емес, деп босқа айтып жүрген жоқ. Біз жоғарыда атап өткеп иеміс социал-демократиялық газетінің85 бұдан 70 жыл бұрын Англияда жұмысшы қозғалысының қалай басталғапдығып, 1834 жылы ағылшын жұмысшылары коше демонстрацияларын жа- сап, жұмысшы одақтарыпа тыйым салуға қарсы қалай паразылық білдіргендігіп, олардың 1838 жылы Мапчес- тер жапыпдағы орасап зор жиналыстарда «халық хар- тиясып» к,алай әзірлегспдігіи жәпе пастор Стивсіістіц «қүдай бергеп еркіп ауамеп тыпыстап, құдайдыц еркіп жеріп басып жүргеп орбір азат адампыц озіпің мепіпік- ті оптағы болуына правосы бар» деп жариялағапып еске алуы тегіи емес. Сондай-ақ, иақ осы пастордьщ озі жп- налғап жұмысшыларды қолға қару алуға шақырған бо- латын.
Біздің Росспяда да қозғалыстыц басында священник болды, ол бір күннің ішінде-ақ бейбіт талаппен патша- 9 9-том


234
В. И. ЛЕНИН
ньщ өзіпе баруға шақырудап — рсволюцпяпы бастауга шаңыруға дейін жетті. «Жолдастар, орыс жұмысшыла- ры!»,— деп жазды свящепник Георгпй Гапои қап төгіс күинен кейіп либералдар жипалысында оқылғап хатын- да,— «Бізде енді патша жоқ. Бүгін патша меи орыс халқыныц арасында адам қапы судай ақты. Орыс жұ- мыспіыларыпың хальтқ бостандығы үшіп күресті пат- шасьтз жүрғізе берстін уақыты жетті. Сіздерге бүгіпге арнап батамды береміп. Ертең меп сіздердіц орталары- ңызда боламып. Бүгін мен біздің ісіміз жопіпдегі жұ- мыстан ешбір босамай отырмын».
Мұны священник Георгий Гапоп айтып отырған жоқ. Мұны осы уақытқа дейін патша-ағзамға аңқаулықпен және ешбір ойланбастан сеніп келгеп, өзінің адам айт- қысыз ауыр күйіне жеңілдікті патша-ағзамның «өзі- пен» іздеп, барлық оңбағандық, зорлық-зомбылық, оз- бырлық пен тонаушылық үшін патшапы алдап жүргеи чиновгіиктерді ғана айыптап келгеп мыңдаған және он мыцдағап, миллиоидағап жәпе оп миллиопдағап орыс жұмысшылары меп шаруалары айтып отыр. Лртта қал- ған, тағылық жайлагап, қайдағы бір қарацғы түкпірлер- де отіп келгеп мужпк оміріиіц талай-талай ұрпақтары бұл сенімді пығайтып отьтрды. Жаца, қалалы, онеркә- сіпті, сауатты Россия өміріпің әрбір айы бұл сспімді ол- сіретіп, күйретіп келді. Жұмысшы қозғалысыньщ соңғы он жылы мыңдаған алдыңғы қатардағы социал-демо- крат пролетарларды осіріп іпығарды, олар бұл сенімнен толық саналы түрде қол үзді. Бұл оп жыл мыңдаған жұмысшыларды тәрбиелеп шығарды, олардыц стачка- лық күрес пен саяси үгітто күшейгеп таптык, сезімі мұндай сепімиіц барлық негіздеріп әлсірстті. Бірақ осы мыцдағап, он мыцдагап жұмыспіылардың тасасыпда жүз мыцдағап жәпе миллиондагап ецбекшілор меп қапалу- шылар, қорлық коргепдер мен зәбірлепгепдер, проле- тарлар мен жартылай пролетарлар қалып отырды, бұ- лар мұпдай сенімпсн әлі де арылмауы мүмкіп. Олар көтеріліске бара алмайды, олардыц тек отінуге жәпе жалбарынуға гана қабілеті жетеді. Олардың сезімі метт көңіл күйін, олардың білім дәрежесі мсн саяси тәжіри- бесін священпик Георгий Гапон көрсетіп берді, міне,


РЕВОЛЮЦИЯ КҮНДЕРІ
235
күпі кешө ешкімге белгісіз, бүгінде бүкіл Петсрбургтіц, ал Петербургтен соц бүкіл европалық баспасөздің ке- йіпкері болған адамның орыс революциясының баста- луында атқарған ролінің тарихи маңызы да осыпда.
Жоғарыда біз хаттарын келтірген Петербург социал- демократтарының алғашында неліктен Гапонға сенбе- гендігі жәие сенімсіздік білдірмей тұра алмағандығы енді түсінікті. Ряса кигеп, құдайға сенген және Зуба- тов пен охранка бөлімінің мәртебелі қамқорлығы арқа- сында әрекет еткеи адам күдік туғызбай қоймайтын еді. Ол шын болсыи, өтірік болсын, әйтеуір үстіндегі рясасын жыртып, өзінің оңбаған сословиеге, халықты тонап, аздыратын топтар сословиесіне жататындығын қарғап-сіледі, мұның шын-өтірік екендігін Гапопның өз басын жақсы білетін адамдардан басқа, яғпи ат төбе- ліндей аз ғана адамдардан басңа ешкім сеніп айта ал- майды. Мұны тек өрістеп келе жатқан тарихи оқиғалар ғаиа, тек фактілер, фактілер жәпе фактілер ғана шеше алатын еді. Сөйтіп, фактілер бұл мәселені Гапонның пайдасына шешті.
Пролетариаттың адам айтқысыз қалың тобын қамты- ған жаппай стачканың тоқтаусыз жылдам өсуін көріп, арандатушыға да ілесіп кетуі мүмкін «ңоңырқай» бұқараға Гапонның ықпалы шексіз екендігін көріп, біз- дің петербургтік жолдастар:— социал-демократия бұл стихиялық қозғалысты меңгере ала ма?—деп өздеріне күдіктене сұрақ ңойды. Соидықтан социал-демократтар бейбіт жолмеп талап қоюды мүмкін дейтіп аңқаулық жалғап үміттерді қолдамай ғапа қойған жоқ, олар Га- попмен таласты, олар оздерінің бүкіл козқарастары меи оздерінің бүкіл тактикасын тікелей жәие батыл жақтап іпықты. Ал социал-демократияның қатысуынсыз жұ- мысшы бұқарасының өзі жасаған тарих осы көзқарас- тар мен осы тактиканың дұрыстығьш дәлелдеді. Проле- тариаттыц таптық жағдайыньщ логикасы Гапопның қа- телерінеп, ацқаулыгы меп жалған үміттеріпеп күшті болып шықты. Социал-демократтардың жұмысшы бұ- қарасыпа баспасоз жүзіпде дс, ауызша да ордайьш айтып жеткізіп келгенін және жеткізе беретінін патша- ның атынан және патшаның бүкіл өкімет билігімен әре- 9*


236
В. И. ЛЕНИН
кет еткеи ұлы кпязь Владимир озінің жендеттік қаһа- рымен бірдеп көрсетпек болды.
Әлі де патшаға деген сепім сарқыншақтары сақтал- ған жұмысшылар меп шаруалар бұқарасы көтеріліске бара алмайды,— деген едік біз. Тоғызыншы январьдан кейіи біздің былай деп айтуға правомыз бар: енді олар көтеріліске бара алады, барады да. «Патша-ағзам» қа- русыз жұмысшыларды қаиға бояп жазалауымен жұрт- ты баррикадаға өзі итермеледі және оларға баррикада- ларда күресудің алғашқы сабағын үйретті. «Патша-ағ- замның» берген сабақтарьі босқа кетпейді.
Социал-демократияға енді Петербургте болған қан тө- гіс күндер жөніндегі хабарларды мүмкіндігінше неғұр- лым кең тарату жөнінде, өз күштерінің неғұрлым берік топтасып, ұйымдасуы жөнінде, өзінің әлдеқашан көтер- ген: букіл халыутыц царулы кетеріліс жасау керек» *— деген үраныпа бұрыпғыдап да горі жігерлі насихаттау жөнінде қамқорлық жасауына тура келеді.
* Рас, біздің терец ойлысыпған (мартыновша терец ойлы) жаца пскрашылдар бүл үранды шатастыруға, әлсіретуге және кері тартуга тырысты (салыстырыңыз. «Искра» № 62, «Біз осылай дайындаламыз ба?» деген бас мақала). Бірақ жаца искралық мартыновшылдық біз- дің партияда, әсіресе земствошылармен зәрені ұшырып қорңытпау туралы әйгілі «келісімдер» жоспарынан бері батыл тойтарысқа ушы- рап отыр 8б.


РЕВОЛЮЦИЯ КҮПДЕРІ
237
АЛҒАШҚЫ АДЫМДАР
Өртті тұтандырған ұшқын еңбектің капиталмен ең дағдылы қақтығыстарының бірі — бір заводта болған стачка еді. Алайда, көңіл болерлік бір жайт, Путилов заводының 12 000 жұмысшысының дүйсенбіде, 3 ян- варьда, бұрқ ете түскен осы стачкасы бәрінен де гөрі пролетарлың ыптымақтастық жолындағы стачка бола- тын. Стачканьщ басталуьша торт жұмысшының жұмыс- тап іпығарылуы себеп болды. «Оларды жұмысқа қайта алу туралы талап қанағаттандырылмағаи соң,— деп жа- зады бізге бір жолдас Петербургтен 7 япварьда,— завод өте ұйымшылдықпен, бірдеп тоқтады. Стачка толық ұс- тамды сипатта өтіп жатты; жұмысшылар машиналар мен басқа мүлікті санасы төмен адамдардың бүлдіруі- пен қорғауға бірпеше адамды бөлді. Бұдан соң олар бас- қа заводтарға окілдер жіберіп, оздеріпіц талаптарьш хабарлады және бізге қосылыцдар деп ұсыныс жасады», Мыңдағап, оп мыцдағап жұмысшылар қозғалысқа цо- сыла бастады. Пролетариатты ұдайы жүргізілетіп мо- нархиялық насихатпен аздыру мақсатында үкіметтіц көмегімеп құрылғап зубатовтық, жария жұмысшы қоға- мы қозғалыстың төмепгі сатыларында оны ұйымдасты- ру ісіне және оның ұлғайып өсуіне аз еңбек сіңірген жоқ. Социал-демократтардың әлдеқашаннан айтьш, көр- сетіп келгені айнымай бола қалды, олар жұмысшы та- бының революциялық түйсігі және оның ынтымақтас- тық рухы полициялық ұсақ айла-шарғының қандайын болса да жеціп шығады, деп зубатовшылдарға айтқап


238
В И ЛЕНИН
болатын. Зубатовшылдар ең артта қалган жұмысшылар- ды қозғалысқа тартады, ал одан арғы жерде жұмысшы- ларды ілгері итермелеуге патша үкіметінің өзі-ақ қам- ңоршы болады, бұдан әрі капиталистік қанаудың өзі-ақ оларды бейтарап және барынша, тағы да барынша екі- жүзді зубатовшылдықтан революциялық социал-демо- кратияға қарай жақыпдата береді. Пролетарлық өмір мен пролетарлық күрес практикасы зубатовшыл мырза- лардың «теориялары» меп болымсыз әрекеттерінің бә- рін жеңіп шығады *.
Солай болып шықты да. Россия социал-демократия- лық жұмысшы партиясы Петербург комитетінің мүше- сі, бір жұмысшы жолдас 5 январьда бізге жазған хатын- да өзінің алған әсерін былайша баяндайды:
«Нева заставасының арғы бетінде болып өткен Семян- ников заводы жұмысшыларының жиналысынан алған әсерден соң іле-шала жазып отырмын. Бірақ алдымен Петербург жұмысшыларының бойын билеген пиғылы жөнінде бірер сөз айта кетейін. Жұртқа мәлім, соцғы кезде мунда поп Гапонньщ басшылығымен, «зубатов- тыу» уйымдар пайда бола бастады немесе, дурысыра^ айтцанда, уайта туа бастады. Бул уйымдар өте цысца мерзімнщ ішінде тым көбейіп, кушейіп алды. «Орыс- тъщ фабрика жумысшыларының жиналысы» дейтшніц уазірдіц өзінде 11 бөлімі болып отыр. Дәл куткеніміз- дей, бул жиналыстардың нэтижелері олар оңтустікте цандай болса, дэл сондай болып шығуға тиіс еді.
Қазір Петербурете кец стачкалыц ^озғалыс басталып келе жатыр den сеніммен айтуға болады. Біресе ана за- водта, біресе мына заводта жаца ереуіл өткені кун са- йын дерлік естіліп жатады. Путилов заводыныц ереуіл жасағанына міне екі кун болды. Бұдан екі апта бұрьш Выборг жағындағы Шаудың мақта жіп иіретін фабри- касы ереуіл жасады. Стачка төрт күнге созылды. Жұ- мысшылар ешқандай нәтиже шығара алмады. Бүгін-ер- тең бұл стачка қайта басталады. Барлық жерде де көңіл көтеріңкі, бірақ оны социал-демократияның пайдасында деуге болмайды. Жұмысшылардың басым көпшілігі та- * Салыстырыңыз: Лениннің «Не істеу керек?» деген кітабы, 86—• 88-беттер (Щьіғармалар толық жцңағы, 6-TQM, 127—128-беттер. Ред.)


РЕВОЛІОЦИЯ КҮНДЕРІ
239
за экономикалық күресті қолдап, с-аясп күреске қарсы болып отыр. Бірақ бүл ішет озгереді, сөйтін жұмысіііЫ' лар саясп күрессіз ешқапдай экопомикалық жақсылық- тарға жето алмайтындығын түсіиеді деи күтіп, сену ке- рек. Кеме жасау қоғамыныц Нева заводы (Семянников) бүгін ереуіл жасады. «Орыстың фабрика-завод жұмыс- шылары жиналысының» жергілікті бөлімі басталып отырған стачканың жетекшісі болуға тырысуда, бірақ, бұл, әрине, оның қолынан келмейді. Өзінің өте әлсізді- гіне қарамастан мұнда стачканың жетекшісі социал-де- мократия болмақ.
Петербург комитеті листоктар птығарды: олардың екеуі — ПІаудың мақта жіп иіретіп фабрикасыпа, бі- реуі — Путилов жұмысшыларыпа арналды. Бүгіп кеме жасайтьш Нева заводы жұмысшыларыпьщ жиналысы отті. Бұған 500-ге жуық жұмысшы жипалды. «Жииа- лыстың» жергілікті болімінің мүшелері біріпші рет шы- ғьгп сөйледі. Олар саяси талаптардап бас тартып, көбі- несе экономикалық талаптар қойды. Жиналыстағылар- дың арасынан ұнатпаған дауыстар естіліп жатты. Бірақ нақ осы кезде «Русская Газетаның» 87 қызметшісі, Пе- тербург жұмысшылары арасында үлкеп құрметке ие болған Строев келді. Строев ңарар ұсынды, опың ай- туына қарағапда, бұл қарарды ол өзі жәпе социал-демо- кратия өкілдері дайындаған көрінеді. Бұл қарар проле- тариат пен буржуазияның таптық мүдделерінің қара- ма-қарсы екендігін атап корсеткенмен де жеткілікті дәрежеде болмады. Строевтен кейіи социал-демократ жұ- мысшы жолдастар сөйледі, олар бұл қарарды негізінеп қорғады, бірақ оның тар өрістілігі мен кемшілігін баса корсетті. Бұдаи соң әбігерлік басталды, кейбіреулер со- циал-демократтардың сөзіне риза болмай, жиналысты болғызбауға әрекеттенді. Жиналыс көпшілік дауыспеп председательге қарсы шықты, өйткеиі оның өзі жина- лысты болғызбаушылардың ішінде еді, сөйтіп жаңа председательдікке социалисті сайлады. Біраң «қоғам» (зубатовтық) мүшелері тынышталмады, жипалыстың берекесіп кетіре берді. Жиналыстың басым копшілігі (90%) социалистер жағьшда болғанына қарамастан, жииалыс ақыр аяғында ешбір мәмлеге кслмей тарады


240
В. И. ЛЕНИН
да, шешімді ертеңге ңалдырды. Ңалай дегенмен де, со- циал-демократтар жұмысшылардың ниетін өз жағына тарта алд^і деп айтуға болады. Ертең үлкен жиналыс болмақ.— Оған екі-үш мың адам келуі мүмкін.— Таяу күндерде, 1903 жылы оңтүстікте болған июль демон- страциясы сияқты, бір орасап зор демоистрация өтуіи күту керек. Фрапцуз-орыс қоғамыпыц заводы — төрт- бес мыңға жуық адам — ореуілге шықты. Штиглицтің мақта жіп иіру фабрикасыпда — бес мыңға жуық адам — стачка басталды деп хабарлады. Обухов заво- дыпда — бес-алты мың адамы бар — стачка болмақшы».
Социал-демократтың, жергілікті комитет мүшесінің (әлбетте, ол Петербургтің кішкене бір бөлегінде болған оқиғалар туралы ғана дәл біле алады), осы мәліметтерін шетелдік газеттсрдің, әсіресе ағылшын газеттерінің мә- ліметтерімеп салыстыра отырып, біз соңғысының өзге- шелігі — оііьщ оте дәлдігінде деп қорытынды жасауға тиіспіз.
Стачка күннен-күнге адам айтқысыз тез ості. Жұ- мысшылар толып жатқан жиналыстар ашып, оздерінің «хартиясын», оздерінің экономикалық және саяси та- лаптарын әзірледі. Бұл талаптардың қай-қайсысы да зубатовшылдардың басқаруына қарамастан, жалпы ал- ғанда социал-демократиялық партия программасыпың талаптарына сай келді, ол тіпті жалпыға бірдей, төте, тең жәие жасырын дауыс берілетіп сайлау правосы не- гізінде құрылтай жипалысы шақырылсын деген ұрапға дейін ұласты. Өзінің көлемі жағынан бұрын-соңды бо- лып көрмеген стачкапың стихиялық өсуі ұйымдасқап социал-демократтардыц қозгалысқа жоспарлы түрде қа- тысу мүмкіндігінеп әлдеқайда озып кетті. Енді сөзді со- лардыц өздеріне берейік.


РЕВОЛЮЩІЯ КҮНДЕРІ
241
ҚАНДЫ ЖЕКСЕНБІШҢ ҚАРСАҢЫ
Біз қозғалыстың барысы туралы әңгімсмізде патшага құрылтай жиналысын шақыру туралы «петиция» тап- сыру үшін Гапонның инициативасы бойынша 9 яиварь- дағы жексенбіде жұмысшы бұқарасының Ңысқы са- райға баруы белгілеигеніне тоқталған болатынбыз. Пе- тербургте стачка сенбі күні-ақ, 8 январьда, жаппай стачкаға айналды. Тіпті ресми мәліметтердің өзі ереуіл- ге шыңқандардың саны 100—150 мың адам болды деп корсетті. Россия осы кезге дейін тап күресінің мұндай орасап зор дүмпуін корген емес-ті. Бір жарым миллиои халқы бар орасан зор астананың бүкіл өперкәсіп, сауда, қогамдық омірінің берекесі кетті. Пролетариат қазіргі цивилизацияға өздері, тек өздері ғана тірек болып отыр- ғандығын, байлық пен молшылық солардың еңбегімен жасалатындығып, бүкіл «мәдениетімізді» тек солар ғана ұстап тұрғапдығып іс жүзінде көрсетті. Ңала әрі газет- сіз, әрі жарықсыз, әрі сусыз ңалды. Сөйтіп, бұл жаппай стачка ашықтан-апіық саяси сипат алып, революциялық оқиғалардың тікелей бастамасы болды.
Оқиғаларды өз көзімен көрген бір адам бізге жазған хатында тарихи күннің қарсацын былай суреттейді:
«Петербургтегі ереуіл 7 январьдан бастап жаппай ереуілге айналды. Тек барлық ірі заводтар мен фабри- калар ғана тоқтап қойған жоқ, сонымен қатар көптеген шеберхапалар да тоқтады. Бүгін, 8 январьда, «Правц- тельствепный Вестник» 88 пен «Ведомости С.-Петербург- ского Градоначальствадан» 89 басқа бірде-бір газет шық-


242
В. И. ЛЕНИН
ңан жоқ. Қозғалысқа басшылық ету осы кезге дейіи зу- батовшылдардың қолында отыр. Біз Петербургте болып көрмеген жағдайды байқап отырмыз, сондықтан — со- циал-демократиялык, ұйымның ең болмағанда біраз уақыттан кейін қозғалысты өз қолыиа алуға қабілеті жете ме, жоқ па,— дегеи белгісіз жағдайдап жүрегіңді ңорқыпыш сезімі қысады. Жағдай өте ауыр. Осы күн- дердің бәрінде қаланың барлық аудандарында «Орыс жұмысшылары одағыныц» үйлерінде күн сайын жұмыс- шылардың бұқаралық жиналыстары өтіп жатыр. Жина- лыс болып жатқан үйлердің алдындағы көшелер ұзақ күнге мыңдаған жұмысшыларға лық толы. Социал-де- мократтар мезгіл-мезгіл сөз сөйлеп, листоктар таратады. Жұрт бұл сөздер мен листоктарды зубатовшылдардың оппозиция жасауға тырысқанына қарамастан жалпы тілектестікпеи қарсы алуда. Соз самодержавие туралы болғап кезде, олар: «Мұпың бізге керегі жоқ, самодер- жавие бізге кедергі жасамайды!» — деп даурығады. Ал, оныц бер жағында, «Одақ» үйлерінде зубатовшылдар- дыц создерінде социал-демократиялық талаптардыц бә- рі—8 сағаттық жұмыс күпіпеп бастап тең, төте және дауысты жасырып беру правосы иегізіпде халық өкіл- деріп сайлау талабына дейіпгі талаптардың бәрі қо- йылады. Бірақ зубатовшылдар бұл талаптардың қаиа- ғаттапдырылуы самодержавиепі құлату болып табыл- майды, қайта халықты патшаға жақындату, патшапы халықтап алыстатып отырған бюрократияны жою бо- лып табылады деп дәлелдейді.
Социал-демократтар сондай-ақ «Одақ» үйлерінде де сөз сөйлейді және олардың сөздері тілектестікпен қа- былдануда, бірақ нақты ұсыныстар енгізу инициатива- сы зубатовшылдарда болып отыр. Социал-демократтар- дың қарсылығына ңарамастан, бұл ұсыныстар қабылда- нады. Бұл ұсыныстар мыналар: 9 январьда, жексенбі күні, жұмысшылар Ңысқы сарайға барып, священник Георгий Гапоп арқылы патшаға жұмысшылардыц бар- лық талаптары көрсетілген петиция тапсыруға тиіс; пе- хиция «Бізге осының бәріи беріңіз, иемесе біз олеміз» деген сөздермен аяқталған. Жиналыстарды басқарушы- лар оған мынадай сөздерді қосып жатты: «Егер патша


РЕВОЛІОЦИЯ КҮНДЕРІ
243
бұларды бермейтін болса, онда біздің не істесек те өз еркіміз,— демек, патша бізге дұшпан болғаны, міне, сонда біз қызыл туды көтеріп, оған қарсы шығамыз. Егер біздің ңанымыз тогілсе, опда ол қан патшапың мойныпа артылады». Петиция барлық жерде қабылда- нады. Жұмысшылар жексенбі күні «бала-шағамызды ертіп», бәріміз де алаңға келеміз деп апт беруде. Бүгін жеке аудаидар бойынша петицияға қол қойылмақ, ал сағат 2-де барлық жұрт «Халық үйіне» қорытынды ми- тингке жиналуға тиіс.
Осының бәріне полиция толық жол беріп отыр,— кей- бір үйлердің қораларында атты жандармдар жасырын тұрғаны болмаса, полиция барлық жерден қайтарылып алыпды.
Бүгін көшелерге қала бастығыпың жарпамалары ілін- ген, оларда топ болып жиналуга тьтйым салыньтп, қару- лы күш жұмсалады деп қорқытңап. Жұмысшьтлар бұл жариамаларды жұлып тастап жатыр. Тоңіректегі әскер- лер қалаға келтірілуде. Трамвай қызметшілерін (коті- дукторлар мен көшірлерді) казактар қылышпен жас- қандырып жұмысқа зорлап шығарды».


244
В. И. ЛЕНИН
ӨЛГЕНДЕР МЕН ЖАРАЛАНҒАНДАРДЫҢ САНЫ
Өлгендер мен жараланғандардың саиы жөнінде ха- барлар әр түрлі. Бұлардың саііын дәл есептеу туралы сөз болу мүмкін еместігі өзінен-өзі түсінікті, ал мөл- шерлеп айту өте қиын. Үкіметтің 96 адам өлді, 330 адам жараланды деген хабары, тегінде, жалған болса керек, сондықтан оған ешкім сеибейді. Газеттердің соң- ғы хаібарларьша-қарағавда, журніалистер 13 япварьда іш- кі істер іминиістріне өлгендері, жаралантандары бар 4600 адамныц тізімін тапсырыпты, бұл тізімді репортерлер жасағаи көріпеді. Әриие, бұл цифрдың да толық болуы мумкін емес, ойткені барлық соқтығыстарда өлгендер мен жараланғандарды түгел санап шығу күндіз де (түн- ді айтпағанның өзінде) мүмкін болмас еді.
Самодержавиенің қарусыз халықты қырып-жойып жеңуі Маньчжуриядағы үлкен шайқастардан аз шығын- ға түскен жоқ. Барлық шетел тілшілерінің хабарлаға- нындай, Петербург жұмысшыларының офицерлерге: сендер жапопдардан горі орыс халқына қарсы жақсы соғыстыңдар деп айқайлауы тегін емес.


РЕВОЛІОЦИЯ КҮНДЕРІ
245
БАРРИКАДАЛАРДАҒЫ ҰРЫСТАР 90
Біздің көріп отырғанымыздай, тілшілердің хабарла- рыпда көбінесе Васильев Аралындағы, ішінара Нева проспектісіидегі баррикадалар туралы айтылады. Үкі- меттің 10(23) январьда, дүйсепбіде, шыққан хабарында былай делінгеп: «Тобыр Шлиссельбург тас жолыида, сопан соң Нарва заставасы жапьшда, Троицк көпірінде, Александр бағыпда, ГІсва жағасындағы скверлерде ті- кепді сымнан тосқауылдар құрып, қызыл жалаулар тігілгеп баррикадалар жасады. Жақын үйлердің терезе- лсріпеп әскерлерге тас лақтырып, оң атқылады. Тобыр полицейлердің қаруын тартып алды. Ңару-жарақ жа- сайтын Шоф фабрикасы тоналды. Васильев Аралыпың бірінші және екінші учаскесінде тобыр телеграф сымда- рын қиып, телеграф ‘бағапаларып құлатты. Полиция учаскесін талқандады».
Француздың бір тілшісі жексенбі күпі 2 сағат 50 ми- путта былай деп телеграмма беріпті: «Атыс әлі болып жатыр. Әскерлер, сірә, не істерін білмей сасқалақтап қалған. Невадап отіп бара жатып, меп бірнеше сигпал оттарыи коріп, дүркін-дүркіп атылғап мылтық даусыи естідім. Васильсв Аралыпдағы баррикадаларға стачка- шылар лаулата жаққап оттар жарық беріп тұр. Мен бұ- дан әрі оте алмадым. Сарпағап керііей даусы оң атуға берілген бұйрық еді. Бір батальоп солдат штыктарын кезеніп, үйілген шаналардаи жасалған баррикадапы атой салып іпабуылмен алды. ІІагыз қырғын болды. Жүзге жуық жұмысшы үрыс болган жерде сұлап қал-


246
В. И. ЛЕНИН
ды. Қолға түскен елу шаңты жаралы адамды мепіц жа- нымнан алып өтті. Офпцер мағап пистолетін кезеніп, кет деп бұйрық берді».
Баррикадаларда болғап ұрыстарды тілшілердіц ег- жей-тегжейлі суреттеп жазуы өте аз. Бұл түсіпікті, өйт- кені тілшілер қауіпті жөрлерден мүмкіпдігінше аулақ- тау болуға тырысқан. Ал баррикадалардағы ұрыстарга қатысқаидардың ішінен аман қалгапы, орппе, пекен- саяқ. Баррикадаларды тіпті артиллерпядап атңылады деген де хабар болды, бірақ ол, сірә, анықталмаған бол- са керек.
Ңолжазба бойътша бсісылып отыр


ПАТША БІТІМІ
Царское Селода (9 январьдағы жеңістен кейін) пат- шапың қатысуымен немесе ңатысуынсыз болған соцгы ксңестёрде Жапониямеы бітім жасау керектігі туралы мәселе қызу талқыланды деп хабарлады шетел газетте- рі. Қазір құрметті монархтың төңірегіндегі адамдардың бәрі негізінеп алғанда епді бітімді жақтап отыр. Бұдаи он күн бұрын соғысты жүргізе беруді сөзсіз жақтаған мемлекеттік саповпиктердің сапы қазір әжептәуір азай- ды, сойтіп олардыц коишілігі енді бітім жасауды бел- сепді жақтаушы болып шықты.
«Ңайткен кунде де бітім болсьш» дсген сылдыр соз- дсрдің бос соз бола отырып (ойткеиі социал-демократ- тардыц пікірлері туралы ешкім сұраған жоқ және олар- дыц пікірлеріндө еш нәрсе тұрған да жоқ), іс жүзіпде, қазірғі копътопктурада # тек самодержавиепің зәресі ұшқап жақтаушыларына ғапа тиімді болғапып түсіпбе- гепі партиямыздың Орталық Органы дейтінде отырған зердесіз социал-демократтардыц есіпде болсын. Біздің жаңа искрашылдар бүкіл европалық буржуазияның (істі Жапопияға тілектсс болудап бастагг, революциядан қо- рыққапдықтан әлдеңашан Россия жағына шыға баста- ғап буржуазияпың — «Frankfurter Zeitung» жәпе бас- ңаларды салыстырыцыз) пиғылыпда болған бет бұрыс- ты аңғармай қалды. Қазір олар цайткен кунде де бітім болсып деген мағьшасыз бос сөздерді петербургтік Уг- рюм-Бурчеевтер өз мақсаттарына пайдалана бастағанын аңғармай отыр.
1905 ж. 19 январъда (1 февралъда)
жазъілган „
І\,олжазба боиынша Бірімші рет 1931 ж. Леніінніц басылып отыр
XVI жинағъпіда басылғап


248
РСДРП-дағы ЖІККЕ БӨЛІНУДІҢ ҢЫСҚАША ОЧЕРКІ91
Швейцар социал-демократтарыпың белгілі көсемі Гер- ман Грейлих (Herman Greulich) 1905 ж. 1 февральда «Вперед» (РСДРІІ) газетініц редакциясыпа жазған ха- тыпда, орыс социал-демократтары арасыидағы жаңадап жікке боліпу жоніпде, соз арасыпда, қыпжылғаидың білдіріп, былай дейді: «Wer die größere Schuld an dieser Zersplitterung trägt, das werde ich nicht entscheiden und ich habe den internationalen Entscheid bei der deutschen Parteileitung angeregt» («Бұл жікке боліпуші- лікке кімнің кобірек кіпәлы екепіп мен шешіп жатпай- мын; мен иеміс социал-демократиялық партиясыиың басқармасына бұл мәселепі халықаралық жолмеи ше- шуді ұсындым»).
Грейлихтың бұл хатыпа «Вперед» редакциясы орыс «Көпшілік Комитеттері Біоросыньщ» піетелдік окілі Степапов жолдаспел бірлесіп томепдегідей хатпеп жа- уап қайтарды.
Грейлих жолдас халықаралық жолмен шешуді коздсп отырғандықтан, біз Грейлихқа жазғап хатымызды «Вперед» газетінің барлық шетелдік достарына жолдай- мыз жоне олардап бұл хатты өздері тұратын елдіц тілі- не аударуын, сондай-ақ бұл хатпен шетел социал-демо- краттарыпыц барыпша копшілігіп таиыстыруын сұ- раймыз.
Сотіымен бірге Лепппиің «Орталың мекемелердің пар- тиядап қол үзуі туралщ мәлімдеме мен докумепттер» деген кітапшасып да, оған қоса 1) солтүстік конферен-


РСДРП-дагы ЖІККЕ БӨЛПІУДІҢ ҚЫСҚАША ОЧЕРКІ 249
цияііыц қарары мен 2) Кавказ конфереициясыныц қа- рарып; 3) оцтүстік копфсренцпяпың қарарын да шетел тілдеріпе аударгап дүрыс болар еді.
Бұл отііііш орындала ма, соііы хабарлауды сүгрэйды.
ГРЕЙЛИХҚА ХАТ
3 февраль 1905.
Ңұрметті жолдас! Сіз озіңіздіц хатыцызда жікке бо- лінушілікке біздің ііартиядағы (РСДРП) фракциялар- дың бірі болмаса біріііің кінәлы експі туралы мәселеге. тоқталыпсыз. Сіз бұл туралы неміс социал-демократта- рының жәпе Халықаралық бюропың 92 пікірін сұрадым. депсіз. Осығап байланысты біз жікке болінудің қалай болғапын Сізге баяндап беруді озіміздіц міпдетіміз деп санаймыз. Дәл аныцталған фактілерді кслтірумен шск- тсліп, оларға баға берудсн, мүмкіидігіпше, аулақ болуға тырысамыз.
1903 жылдың аяғына дсйін біздің партиямыз коми- теттер дегі аталатып, озара байлапысы жоқ жергілікті соцнал-демократііялық ұйымдар жиыптығы болды. Пар- тияпыц I съезіпдо (1898 ж. коктемде) сайлапғаи Орта- лық Комитет ітеп Орталың Оргап болмады. Оларды по- лиция талқапдады да, ңайта қалпыпа кслмоді. Шетелде «Орыс социал-демократтары одағы» (оргаыы — «Рабо- чее Дело», осыдап келіп «рабоче-делошылдар» деп атал- ды) мен Плехапов арасында жікке боліпушілік туды. 1900 жылы құрылғап «Искра» газеті Плеханов жағыиа шықты. Үш жылдың ішіпде, 1900—1903 жылдарда, «Искра» орыс комитеттеріие күшті ықпал жүргізетіп болып алды. «Искра» «экономизмге» (alias *— «рабоче- делошылдық» — оппортунизмпіц орыстың түрі) қарсы революциялық социал-демократия идеяларын қорғады.
Партияда бірліктің болмауы жұрттың бәріне ауыр тиді.
Ақырында, 1903 жылы августа іпетелде партияның екінші съезін шаңыруға мүмкіпдік туды. Съезге барлық орыс комитеттері, Бунд (Випс1 = еврей пролстариаты- пыц дербес ұйымы) жэпе шөтслдік екі фраіщия, «искра- * — басқаша айтқанда. Ред.


250
В. И. ЛЕНИН
шылдар» меи «рабоче-делошылдар» фракциясы қа- тысты.
Съезге қатысушылардыц бәрі съезді заңды дсп тапыды. Съезде искрашылдар мен аптиискрашылдар (рабоче-делошылдар мен Будд) арасында күрес болды; «батпақ» деп аталатыпдар аралық жағдай ұстады. Иск- рашылдар жеціп шықты. Олар партия программасын өткізді («Искрапыц» жобасы бекітілді). «Искраны» Ор- талық Орган деп, опыц бағытып партияның бағыты дегі таныды. Тактика туралы бірсыпыра қарарлар «Искра» рухыпда қабылдапды. Искралық ұйымдық устав (Ленипиің жобасы) қабылданды. Антиискрашылдар искрашылдардың аздаған бөлігіпің қолдауымен жекеле- ген түзетулер енгізіп, оньі сәл нашарлатты. Съезде да- уыстардың топталуы мынадай болды: барлығы 51 дауыс. Мұның ішіпеіі 33-і искрашылдар (24-і — қазіргі көпші- лік искрашылдар, 9-ы — қазіргі азшылыц искрашьпь дар), 10-ы—«батпақ» жәпе 8-і — антиискрашылдар (3 рабоче-дслошыл және 5 бундшыл). Съездіц аяқ ше- пінде, сайлау алдыпда, жеті делегат (2 рабоче-делошыл жәпе 5 бупдшыл) съездеп кетіп қалды (Буид партиядан шықты).
Содаи кейіи искрашылдардың азшылығып олардың қателіктер жіберуі салдарынан барлық аптиискрашыл- дар мен «батпақ» қолдады да, бұлар съездің азшылығы болып шықты (24 жәие 9+10+1, яғни 24 және 20). Ор- талық мекемелерді сайлағаи кезде Орталық Органға 3 адам және Орталық Комитетке 3 адам сайлау үйғарыл- ды. «Искраньщ» ескі редакциясыпың 6 адамының (Плс- хапов, Аксельрод, Засулич, Старовер, Ленин, Мартов) ішінсп — Плехапов, Ленип және Мартов сайланды. Ор- талық Комитетке копшіліктеи 2 адам және азшылық- тан 1 адам сайламақ болды.
Мартов «шығарылған» (сайланбаған) үш жолдассыз редакцияға кірудеп бас тартты, сойтіп бүкіл азшылық Орталық Комитетті сайлаудан бас тартты. Сайлаудың заңдылығыпа сшкім еш уақытта таласңан жоқ және осы күпге дейіп де таласқан емес. Бірақ съездеп кейін аз- шылық съсзд сайлағап орталық орыпдардың басшылы- ғымен қызмет істеудеп бас тартты.


РСДРП-дағы ЖІККЕ БӨЛІНУДІҢ ҢЫСҚАША ОЧЕРКІ 251
Бұл бойкот үш айға, 1903 ж. августың аяғынан 1903 ж. ноябрьдің аяғына дейін созылды. «Искран ы>> (алты номерін, №№ 46—51) Плеханов пек Ленин екеуі редакциялады. Азшылық партия ішінде93 жасырын ұйым құрды (бұл — қазір азшылықты жақтаушылар- дың өздері баспасөз бетінде растаған және қазіргі уақыт- та ешкім бекер демейтін факт). Орыс комитеттеріиің басым копшілігі (пікірлеріп айтып үлгірген 14 комитет- тің 12-сі) бұл іріткі салушылық бойкотқа қарсы шықты.
Бірақ Плехапов 1903 ж. октябръдіц ец аятында бол- ғап шетелдік «Лигаиың» ( = партияның шетелдік ұйы- мы) қызу съезінен кейін «Не істемеу керек» («Искра» № 52, поябрь 1903 ж.) деген мақалада жікке бөлінуді болдырмау үшін кейде тіпті қателесіп ревизионизмге бой ұрған, анархияшыл дараиьыл болып әрекет етуші- лерге икемділік жасау керек (атап корсетілгеи сөздер «Не істемеу керек» дегеп мақаладағы Плехановтың оз создері), деп бүкіл партия алдыпда мәлімдеме жасап, азшылыққа икемділік жасауды ұйғарды. Съездің ше- шімдеріпе қарсы барғысы келмсй, Лепии редакциядап шықты. Бұдап кейіп Плеханов бұрынғы торт рсдактор- дыц бәрін до «кооптациялады». Орыс комитеттері жаңа «Искраиьщ» бағыты қандай болатыпып байқап көрсміз, мепыпевиктср редакцияға татулық орпату үшіп кірді ме екен, мұны да байқап көреміз, деп мәлімдеді.
Болыітевиктердіц алдып ала айтқаны дәл келді: ескі «Искраның» бағыты да сақталмады, жаца меньшевиктік редакция партия ішіпде татулықты да орпата алмады. «Искраныц» бағыты II съезд қабылдамай тастаған ескі «рабоче-делошылдыққа» қарай шұғыл бет бұрғандығы сопшалық, тіпті азшылықтыц корнекті мүшссі Троцкий- дің өзі ж ац а «И с к р а н ы ц» редакциясымен шыққан «Біздің саяси міндеттеріміз» деген програм- малық кітапшасыпда турадан-тура: «ескі «Искра» мен жаца «И скраныц»арасында т у ц ғ и ы ц ж а- т ы р» дсп мәлімдеді. «Искраның» припциптік тұрақ- сыздығыіі ұзақ түсіпдіруге салынбау үшіи біз қарсьтла- сымыздың осы айтқанын келтірумен ғана піектелеміз.


252
В. И. ЛЕНИН
Екінші жағыпан, «азівылықтыц жасырыи ұйымы» таратылмады, ңайта ол Орталық Комитетке жарияла- ған бойкотын жүргізе берді. Партияиың бұл ашық жо- не жасырып ұйымдар болып құпия түрде жікке бөлі- нуі жұмысқа мейліпше кедергі жасады. Дағдарыс тура- лы пікір айтқап орыс комитетторіігщ басым көптпілігі жаңа «Искрапьтц» бағытып да, азптыльтқтың іріткі са- лушылық қылыгып да батыл айыптадът. Тозгісіз жағ- дайдан шыгу үтттіп дереу уптішпі с-ъезді птақыру керек деген талап жап-жаңтаи қойыла бастады.
Біздіц партпяпыц уставы бойыиша тотештіе съезд шақыру үшіп бәріп қосқапда барлық дауьтстыц жарты- сы болатыпдай ұйымдардьщ мәлімдемесі қажет (кезек- ті съездер «мүмкіпдігінше» әрбір екі жылда шақыры- лады). Сонымеп, жиналған дауыс барлық дауыстың ж а р т ы с ы н а жетті. Бірақ Орталық Комитет бұл арада өзіпіц көпшілікке жататып бірнеше мүшелеріпің тұтқыпға алыпуын пайдалапып, копшілікке опасыздық жасады. Орталық Комитеттіц тұтқыннан аман ңалғап мүшелері «татуласуды» сылтауратыгі, азшылыцтыц жа- сырын уйымымен келісім жасауға дейін барды және бұл ұйым таратылды дсп жариялады, сопымеп қатар пар- тиядап жасырып жәпе Орталық Комитеттіц жазбаша мәлімдемелеріне қарамастап уш менъшевик Орталыц Комитетке кооптацияланды. Бұл кооптациялау 1904 жылы ноябрьде пемесе декабрьде болды. Сөйтіп, азшы- лық үш адамды Орталық Органға және үш адамды Ор- талық Комитетке кооптациялау үшін бүкіл партияны жұлмалап, 1903 жылғы августан 1904 жылғы ноябрьге дейін күресті.
Осылайша заңсыз құрылған орталық мекемелер съезд шақыруды талап етушіліккс балағаттау иемесе үндемеу арқылы жауап берді.
Бұдап ксйііі орыс комитеттеріпің барлық шыдамы таусылды. Олар өздоріпің жекс копферепцияларып ша- қыра бастады. Осы уақытқа дсйін үш копференция: 1) Кавказдың төрт. комитетіпіц; 2) оңтүстіктің үш ко- митетінің (Одесса, Николаев және Екатеринослав) жәнө 3) солтүстіктіц алты комитотітііц (Петербург, Моск- ва, Твсрь, Рпга, «Солтүстік», яғпіі Ярославль, Кострома


РСДРП-дағы ЖІККЕ БӨЛІНУДІҢ ҚЫСҚАША ОЧЕРКІ 253
және Владимир, ақырында Нижний Новгород) конфе- ренциялары болып өтті. Бұл конференциялардың бәрі де «көпшілікті» жақтап шықты, көпшіліктің әдебиет то- бын (Ленин, Рядовой, Орловский, Галерка, Воинов жә- іге басқалардың тобын) қолдап отыруды ұйғарды және оздерініц бю р о сын сайлады; бұл «бюроға» үшінші, яғни солтүстік конференция Үйымдастыру Ко- митеті болып қалыптасып, партпядан болініп кеткен іпетелдік орталықтарға қарамастан, орыс комитеттері- нің съезін, яғни партияның үшінші съезін шақыруды тапсырды.
1905 жылдыц 1 январы к,арсацында (жацаша) істіц жайы осындай болды. Копшілік Комитеттерінің Бюро- сы өзінің жұмысын бастады (біздегі полициялық жағ- дайларға байланысты, әрине, съезд шақыру бірнеше ай- га созылады: екінші съөзд туралы 1902 ж. декабрьде жарияланған болатын, ал съезд 1903 жылы августа ша- қырылды). Көпшіліктің әдебиет тобы көпшіліктің ор- ганын, «Вперед» газетін, ұйымдастырды, ол 1905 ж. 4 январьдан бастап (жаңаша) апт а с айы н шығып гұрды. Қазірдің озіиде (1905 ж. 3 февраль) 4 номері шықты. «Вперед» газетіпің бағыты ескі «Искранъің» бағыты болып табылады. Ескі «Искраныц» жолы үшіп «Вперед» жаңа «Искраға» қарсы батыл күресуде.
Демек, іс жүзінде Россия социал-демократиялық жұ- мысшы партиясы екеу болып отыр. Мұның біреуіиде «ресми түрде» партияның Орталық Органы деп атала- тын «Искра», Орталық Комитет, жиырма орыс комите- тінен төрт комитет бар (Россиядағы қалған комитет- тердің бәрі, екінші съезде болған жиырма комитеттеп басқасы, кейін пайда болды және оларды бекіту заңды- лығы туралы мәселе талас мәселе). Екінші партияның органы «Вперед», оның «Копшілік Комитеттерініц орыс Бюросы», Россияда 14 комитеті бар (мұның он үші жоғарыда аталып отті, бұған Воронеж комитеті қосы- лады, сопдай-ақ, бәлкім, Саратов, Урал, Тула жәпо Си- бирь комитеттері де ңосылуы мүмкіи *).
* Қалай да соцгы төрт комптеттің бәрі партняның екінші съезінен кейін <и<өпшілікті» жақтап шықты.


254
В. И. ЛЕНИН
Ескі «Искраға» қарсы болғандардың бәрі, рабоче-де- лошылдардың бәрі және партия маңыидағы пнтеллиген- цияның көпшілігі «жаңа искрашылдар» жағында болып отыр. Ескі «Искраның» принцпп жағыпаіі сенімді жақ- таушыларының бәрі, алдыңғы қатардағы саналы жұ- мыспіылардың жәпе партияның Россиядағы практика- лық қайраткерлерінің басым көпшілігі «впередшілдер» жағында. Партияның екінші съезіндө (август, 1903) және Лига съезінде (октябрь, 1903) большевик болған және 1903 жылдың ноябрінен бастап «көпшілікке» қар- сы жанталаса күресіп келген Плеханов 1904 ж. 2 сен- тябръде жұрт алдында: екі жақтың күштері шамамегі алғанда тең, деп мәлімдеді (бұл сөздері басылып шықты).
Біздер, болыпевиктер, нағыз адал, орыс, партия қай- раткерлеріпіц коптиілігі біздің жағымызда дейміз. Біз жікке боліпудің басты себебі және бірігуге пегізгі богет болып отырған азшылықтың іріткі салушылың әрекеті деп сапаймыз, азшылық екіпші съездің шешімдеріне бағыпудан бас тартты және үшінші съезді шақырудан горі жікке бөліпуді артық көрді.
Ңазіргі уақытта меныпевиктер Россияда барлық жер- де жергілікті ұйымдарды жікке бөлінуге ұшыратып отыр. Мәселен, олар Петербургте комитетке 28 ноябрь- де демонстрация ұйымдастыруға бөгет жасады (қара- ңыз: «Вперед» № 1 *). Қазір олар Петербургте «Орта- лық Комитет жанындағы топ» деп аталатын ерекше топ болып бөлініп шығып, партияның жергілікті коми- тетіне қарсы әрекет жасауда. Партия комитетіне қарсы күресу үшін олар жақып арада дәл сондай жергілікті топты («Орталық Комитет жанындағы») Одессада да ұйымдастырды. Өздерінің позициясы жалғаи болуы сал- дарынан партияның меиыпевиктік орталық мекемелері партияның жергілікті жұмысына іріткі салуға дейіп барды, өйткені бұл орталық мекемелер өздерін сайлағап партия комитеттерінің шешімдеріне бағынғысы кел- меді.
Қараңыз: осы том, 152—157-беттер. Ред.


РСДРП-дагы ЖІККЕ БӨЛІНУДІҢ ҢЫСҚАША ОЧЕРКІ 255
«Вперед» пен жаңа «Искраның» арасындағы прин- цііпті алауыздықтар шын мәнісіне келгенде ескі «Искра» мен «Рабочее Дело» арасындағы алауыздықтар болып отыр. Бұл алауыздықтарды біз елеулі деп санаймыз, бірақ, өз көзқарастарымызды, ескі «Искраның» көзқа- растарын, толығымен қорғау мүмкіндігі болған жағдай- да, біз бұл алауыздықтардың өзі бір партия ішінде бірігіп жұмыс істеуге кедергі болады деп санамас едік.
РСДРП-ға жәрдемдесуші
Берн тобы 1905 ж. жеке листок Ңолжазба бойынша
етіп басып шығарған басылып отыр


256
ТРЕПОВ БИЛЕП-ТӨСТЕУДЕ
Наразылардың бәрін айуандықпен қатал жазалау 9 яиварьдап кейіп үкіметтің ұраны болып алды. Сейсен- біде Петербургтің геиерал-губерпаторы болып Трспов тағайындалып, огаи диктаторлық өкілдіктер берілді, ол патша өкіметінің бүкіл Россияға ең бір жек корінішті .болған, Москвада өзіиің айуандық қаталдығымен, дө- рекілігімен, жұмысшыларды аздырмақ болып, зуба- товтық әрекеттерге ңатысуымеп әйгілі болған малайы.
Тұтқыпға алу көз аштырмастай кобейіп кетті. Жұ- мысшылардың петициясы қабылдансыи, бейбіт демонст- рацияға әскерлер оқ атпасып деп үкіметтен өтіну үшін сенбі күні кешке Виттеге және Святополк-Мирскийге барған либерал депутацияның мүшелері ең алдымеи тұтқынға алынды. Бұл өтініштерден ешқандай нәтиже шықпағаны өзіпен-озі түсінікті: Витте депутацияны Святополк-Мирскийге жіберді, ал ол бұларды қабыл- даудан бас тартты. Ішкі істер министрінің орынбасары Рыдзевский депутацияны оте салқын қарсы алды, үкі- метті емес, қайта жұмысшыларды көндіру керек, не болып жатқанпың бәрін үкімет өте жақсы біледі, сон- дықтан ол тиісті шаралар қабылдады, ал оны ешқан- дай өтініштер бойыпша өзгертуге болмайды деп мәлім- деді. Көңіл болерлік бір жағдай, әлгі депутацияны сай- лаған либералдар жпналысы Қысқы сарайға барудап жұмысшыларды айиыту туралы да мәселе көтерген, бі- рақ Гапоиныц жипалысқа қатыиасып отырған бір досы: бұдан пайда жоқ, ойткені жұмысшылар шешімдерінен


ТРЕПОВ БІІЛЕП-ТӨСТЕУДЕ
257
қайтпайды деп мәлімдеген. (Ағылшын газеті «Тһе Daily Telegraph»-TbiH,94 тілшісі Диллон мырза хабар- лаған және кейін басқа тілшілер ңуаттаған мәлімет- тер.)
Депутацияның тұтқындалған мүшелеріне — Гессенге, Арсеньевке, Кареевке, Пешехоповқа, Мякотинге, Се- мевскийге, Кедрииге, Шнитниковқа, Ивапчин-Писарев- ке және Горькийге (Ригада тұтқыиға, алыпып, Петер- бургке апарылған) революциядан кейін келесі күні «Россияпың уақытша үкіметіп» ұйымдастыруды көзде- ді деген өте сорақы айып таққан. Бұл айыитың бекер болып, алынып қалғаны өзіпен-өзі түсінікті. Тұтқыиға алынғапдардың кобі (Арсеиьев, Кедрин, Шнитников) қазірдің өзінде-ақ босатылды. Шетелде буржуазиялық оқыған қауым арасында Горькийді қолдайтын күшті науқан басталды, сөйтіп оны босату туралы патшаға берілген отінішке Германияның коптегеп аса корнекті ғалымдары меп жазушылары ңол қойды. Қазір оларға Австрияпыц, Фраицияның, Италияныц ғалымдары меп әдебиетшілері қосылды.
Жұма күпі кешке «Наша Жизпь» газетіпің торт қыз- меткері: Прокопович әйелімен, Хижняков және Яков- лев (Богучарский) тұтқынға алыиды. «Наши Дпи» 95 газетінің қызметкерлерінен сенбі күні таңертец Гапей- зер тұтқындалды. Стачкашыларға немесе өлтірілгеидер- дің жесірлері мен жетімдеріне шетелден жәрдемге жі- берілген ақшаны полиция өте-моте ыждағаттықпеп іздеуде. Жаппай тұтқындап жатыр: Богучарскийді тұт- ңындау туралы қағаздың номері 53-інші еді, Хижпяков- ты тұтқыпдау туралы қағаздың номері 109-ыпшы болды. Аталғап екі газеттің редакцияларыпда сепбі күпі тіиту болып, барлық қолжазбалар тегіс алынды, сопыц ішіпде бүкіл апта бойыпдағы оқиғалар туралы егжей-тегжейлі есептер, болашақ үрпақтарға ғибрат болсын деп көрге- нінің бәрін жазып алған, оқиғапың басы-қасында бол- ғап, оны көзімен көрген куәлардың құрастырып, қол қойған есептері де алынды. Бұл күллі матерпал енді еш уақытта жарық көрмейді.
Сәрсенбі күні тұтқындалғандардың саны соншалық- ты көп болды, тіпті бір камераға екі-үш адамнан отыр-


258
В. И. ЛЕНИН
ғызуға тура келген. Жаңа диктатор жұмысшылармеи мүлдем санаспайды. Оларды топ-тобымен үстап алып, туған жеріне жер аудара бастады. Онда олар, әріше, то- ғызыншы январьдағы оқиғалар туралы хабар таратады және самодержавиеге қарсы күреске үгіттейтіи болады.
Трепов өзінің ескі москвалық саясатыпа: жұмысшы- лар бұқарасын экоиомикалық қайыр-садақамеп алдар- қату саясатына бой үрып отыр.
Кәсіпкерлер фпнанс мииистрімеи бас қосып, жұмыс- шыларға әр түрлі жецілдіктер беруді ойластыруда, 9 сағаттық жұмыс күні туралы соз болып жатыр. Фиианс министрі сейсенбі күні жұмысшылар депутациясын қа- былдап, экономикалық реформалар жасауға уәде бере- ді, саяси үгіттен сақтандырғап.
Жалпы халық пен жұмысшылар арасында бір-біріпе сенімсіздік жәпе араздық тудыру үшіп полиция жапта- ласа тырысуда. Стачкашылар тонаушылық істеп, қан тогіс әрекеттер жасап жатыр-мыс деген отірік лақаптар таратып, полиция Петербург халқын қорқытуға, тыры- сып бағуда, деп сәрсенбіден бері шетел газеттеріпе тия- нақты хабарлар түсіре бастады. Тіпті ішкі істер минис- трінің орыпбасары Рыдзевский де: стачкашылар жұртты тонамақшы, ортемекші, бүлдірмекші, кісі өлтірмек- ші деп, сейсенбі күиі өзінде қабылдауда болған бір адамды сепдірмек болған. Стачкашылар мүмкін болған жердің бәрінде,— соның ішінде ең болмағанда олардың саналы косемдері,— бұл өсек-жала деп мәлімдеді. Ха- лықты қудалап, жазалау үшін полицияның өзі аранда- тушылар мен аула сыпырушыларды эйнекті сындыру- ға, газет киоскілерін өртеуге, дукендерді тонаура айдап салып отырды. Ал жұмысшылардың шын мәнісіпде оз- дерін тыпыш ұстағаны соншалық, 9 япварьдың жан түршігерлік оқиғаларын көрген шетел газеттері тілші- лерінің өзі бұған таңданды.
Полиция агенттері қазір жаңа «жұмысшы ұйымы- мен» шұғылданып жүр. Олар қолайлы деген жұмысшы- ларды іріктеп алып, оларға ақша бөліп беріп, студент- терге және әдебиетшілерге қарсы айдап салуда, «патша ағзамның шын халықтық саясатын» мадақтауда. Оқы- маған надан, аштықтан еңсесі түскен екі-үш жүз мың-


ТРЕПОВ БИЛЕП-ТӨСТЕУДЕ
259
даған жүмысшылар арасынан бұл қармаққа ілігетін бір- пеше мың адамды табу ңиын емес. Міне, осыларды «ұйымдастырады» да, оларды «либерал алдаушыларға» лағынет айтуға, өткен жексепбіде бізді алдап кетті деп жариялап, мәлімдеме жасауға көндірөді. Бұдан соң жұ- мысшы табының бұл азғындары депутация сайлайды, ол «патшадан оның аяғына жығылып, өткен жексенбіде істеген қылмыстары үшін кешірім сұрауға рұқсат етуді құлшыльіқпен өтінетін» болады. «Менің қолымдағы мә- ліметтерге қарағанда,— дейді тілші,— қазір полиция пақ осының бәрін реттеп жатыр. Мұны ұйымдастыру аяқталған кезде, ұлы мәртебелі патша депутацияны ма- нежде қабылдауға асқан рақымшылықпен рұқсат етеді, бұл үшін манеж әдейілеп әзірленетін болады. Патша жан тебірентерлік сөзінде жұмысшыларға деген өзінің аталық қамқорлығы туралы және олардың жағдайын жақсарту шаралары туралы айтады».
Р. S. Біз ағылшын тілшісінің болжамдары дұрыс бо- лып піыққандығып телеграммалардан білгенімізде, осы жолдар теріліп койған болатын. Патша Царскоедағы өзінің тұрағында полиция іріктеп алған 34 жұмысшы- дан құрылған депутацияны қабылдап, үкіметтің аталық қамқорлығы туралы, жұмысшылардың қылмыстары ке- шірілетіндігі туралы нағыз барып тұрған екіжүзділік сөздер айтқан. Қанды жексенбіні еш уақытта есінен шығармайтын орыс пролетариатын бұл жексұрын коме- дия, әрине, алдай алмайды. Пролетариат патшамен әлі басқаша сөйлесетін болады!
«Вперед» №5,7 февралъ (25 япварь), 1905 ж.
«Вперед» газетінгц тексті бойынша басъілып отыр


260
ПЕТЕРБУРГ 9 ЯНВАРЬДАН КЕЙІН
10 январьда, дүйсенбі күні, Петербург жаңа ғана жау басып алған қала сияқты болып көрінді. Көше-көшеде казак патрульдері үздіксіз жүр. Әр жерден толқыған жұмысшы топтары корінеді. Кешкілікте коптеген кө- шелерді қараңғылық басты. Электр мен газ жоқ. Ақсү- йектердің үйлеріп аула сыпырушылар топ-топ болып кү- зетіп жүр. Өртеніп жатқаи газст киоскілсріпің жарығы топталғап халыққа түсіп, оларды бір түрлі ерекше кор- сетеді.
Нева проспектінде халық әскермен қақтығысып қал- ды. Тобырға тагы да оқ атты. Аничков сарайының ма- ңайыпда үш дүркін оқ атылды. Полиция қару-жарақ магазиндеріи жауып, қару-жарақтарды подвалдарға жи- натты, мұпысы, сірә, жұмысшылардың қарулануыпа бө- гет жасаудыц барлық шараларын істегені болса керек. Үкімет мекемелеріиің чиповпиктері ортеудеп, жарылыс болуынап қатты қорқып, ерекше қапалапды, сондық- тап үрейі ұшып Петербургтен қашып жатты.
Васильев Аралында жексенбі күні әскер басып алғап баррикадалар дүйсенбіде қалпыпа келтіріліп еді, олар- ды солдаттар тағы басып алды.
Газет жоқ. Оқу орындары жабылған. Жұмысшылар жаппай өтіп жатқаи жеке жиналыстарда оқигаларды және ңарсыласу шараларын талқьілауда. Тілектсс адам- дар, әсіресе студенттер, ауруханаларда қаптап кетті.
Колпипоныц 20—30 мыңдай жұмысшысы сейсенбі кү- ні таңертең петициямен Царское Селоға бет түзеді де-


ПЕТЕРБУРГ 9 ЯНВАРЬДАН КЕЙІН
2G1
ген хабар болды. Царское Селопыц гаршізопы оларға қарс-ы бір полк жаяу әскер меи жорық батарсясьш жі- берген. Колпиподап бес шақырьш жерде ңақтығыс бол- ды, оскерлер жұмысшыларды атқылап, біржолата той- тарып, түстеп кейіи сағат 4-те қуып таратқан. Өлгепдер жәпе жараланғапдар көп. Жұмысшылар Царское Село темір жолыпа екі рет шабуыл жасағап, бірақ тойтары- лып тасталғап. Жолда 7 шақырым бойына рельстер қи- ратылып’ тацертец поездар жүрмей қалған.
Ңапды жексенбінің, Владимир жексенбісіпің, құрбан- дықтарын үкімет түнде, жасырын жерлеуде. Жерлеу кезінде демонстрация жасауға мүмкіндік бермеу үшін өлгендердің туған-туысқандары мен таныстарын көрінеу алдап жатыр. Преображенск бейітіне оліктер вагон-ва- гонымен жөнелтілуде. Кейбір жерлерде, полицияиың сақтық шараларыпың бәрін істегеиіне қарамастан, ха- лық бостандың жолыпда қаза тапңап күрескерлердің құрметіпс демоистрация жасауға тырысуда.
Халықтыц әскерге қарсы ашу-ызасында шек жоқ. Шетел газеттері оқиғапы өз козімен көргон адамдардьщ созіпеп алып, былай деп хабарлады: сейсенбі күні, 11 январьда, Үлкен проспектіде казактар жұмысшыларға толы конканы тоқтатты. Жүмысшылардың біреуі казак- тарға: «Жендеттер!» деп айқайлады. Казактар конканы тоқтатып, оның ішіиде отырғапдардың бәрін сыртқа ітіығарды да, қылыштыц жалііақ жағымеп соққылады. Сол кезде соққы тигепдердіц бірі жаралы болды. Жақьш маңдағы үйлердің тұрғыпдары тсрезелеріп ашып, ка- зактарға: «Кісі олтірушілер! қарақшылар!» деп айқай салғап. Жұма күпгі телеграммаларда осы жапжал ке- зіпде казактар копкадан бір ойелді де қуып шығыпты дегеп хабар болды. Ңорыққапыпаи ол ңолындағы бала- сын жерге түсіріп алғап, сәбиді казактардың аттары тапап кеткен («Тһе Times»). Біздің әскерлердің жұ- мысшыларды бұлайша жеңуі шынында да Пирр жеңісі сияқты болып шықты.
«Вперед» № 5, 7 февралъ (25 январъ), 1905 ж.
«Вперед» газетгнгц текстг бойъіниіа басъілып отыр


262
A. A. БОГДАНОВ пен C. И. ГУСЕВКЕ XAT
11. II. 1905.
Рахметовке, Харитонға
Сіздердің хатыңыздан ұққаныма мүлдем келіспейтін- дігіме қарамастан, Сіздердің өзгертулеріңізге өзімнің қосылатындығым туралы кеше телеграмма жібердім. Ал осы сөз бұйданың мені жирендіргені және Сіздердің сұрақтарыңыздың мені мазақтау секілді естілгені сон- шалық — мен қолды бір-ақ сілтедім: әйтеуір бір нәрсе істесеңдер болғапы! съезд туралы цандай болса да ха- бар шығарсацдар, ол жайыпда құр сөз қылмай, әйтеуір хабар иьығарып турсацдар болғаны! Сіздер мазаң деген сөзге таңдануларыңыз мүмкін. Бірақ, ойлап көріңдер- ші, шынында да бұдан екі ай бұрын мен өзімнің жобам- ды бюроның барлыц мүшелеріне жібердім *. Бұған бір- де-біреуі зейін аудармайды және пікір алысуды қажет деп санамайды!! Ёнді келіп телеграф арқылы... амал қашиа, ұйым туралы, цептрализм туралы сөз қозғай- мыз, ал іс жүзінде орталықтағы оте жақын жолдастар- дың арасып ауа жайылушылық пен майдагерлік жай- лағапы соншалық, тіпті жерге түкіргің келеді. Бунд- шылдарды алсаңыз, олар централизм туралы аузымен орақ ормайды, олардың дрцайсысы-ац орталыққа апта сайын жазып тұрады және іс жузінде байланыс орна- тып жатыр. Олардың «Последние Известиясын» 96 ңол- ға алсаң-ақ болғаны, осы байлапысты көресің. Ал бізде «Впередтің» 6-номері шығып жатыр, бірақ редакция мүшесінен (Рахметовтен) «Вперед» туралы да, «Впе- Қараңыз: осы том, 115—117-беттер. Ред.


A. A. БОГДАНОВ ПЕН C. И. ГУСЕВКЕ XAT
263
ред» үшін де бір жол хабар жоқ. Бізде С.-Петсрбургте де, Москвада да мол одеби байланыстар бар екендігі ту- ралы, көпшіліктің жас күштері туралы «айтылып» жа- тады, біраң біз мұнда, жұмысқа кірісуге шақырғаннан кейіи («Вперед» туралы апоис жәпе ол туралы хат) екі айдан соң да ешбір хабар-ошар ала алмай отырмыз. Лл орыс комитеттері (Кавказ, Нижпий, ал Поволжье, оңтүстік туралы тіпті айтпай-ақ қояйып) бюропы мүл- де «аңыз» деп санайды жәие бұған олардың толық правосы бар. Коппііліктің С.-Петербург комитетіпің меныпсвиктер тобымеп қайдағы бір одагы туралы біз ботеп адамдардан «есіттік»,— бірақ өз адамдарымыздан бір ауыз сөз жоқ. Осындай мерт боларлық және зерде- сіз қыльщты большевиктер істей алды дегенге сепгіміз келмейді. Социал-демократтардың конфереициясы тура- лы жәпе «блок» туралы біз бөтен кісілерден «есіттік», ал өз адамдарымыз ун-тунсіз отыр, мұның озі fait accompli * деседі. Сірә, большевиктер тагы да алданып қалуды ** тілеген болса керек.
Айқыіі тураіттылдық пеи топтасқандық, қарсыласуға дегеп жігерлілік — біздің бірдеп-бір күшіміз осы. Ал жұрт, сірә, «революцияға» байланысты елжіреи кетсе керек!! Үйымшылдықты бұрынғыдаи да бетер еселеп арттыру қажет болып отырған жағдайда, олар іріткі са- лушыларға сатылып кетіп отыр. Декларация меп съезд жобасы жөпіндегі түзетулерден (хатта мейлінше көмес- кі айтылған түзетулерден) «адалдықты» алға тарту- шылық бар екепі байқалады: папаша бұл созді тура жазады да, былай деп қосады: егер орталық орындарды сске салмаса, съезге ешкім бармайды! Ау, мырзалар, егер Сіздер о сы л ай әрекет етстіп болсацыздар, Сіз- дердің еш уаңытта съсзді шақыра алмайтыпдығыцызга жәие Орталық Орган меп Орталық Комитеттіц бопапар- тистеріпе бағыпыштылықтап ein уақытта құтыла алмай- тындығыңызға меп бос тігемін. Сенімсіздік білдірілген орталық орындарга ңарсы съезд шақыру, революция- лыу бюропыц (егер адал уставтың алдьшда бас иген
* — болып қойган факт. РеО.
** — Қолжазбада бүдан әрі сызылып қалган мынадай сөздер бар: «адастырып, бетіне түкіртуді». Ред.


264
В. И. ЛЕНІІН
жағдайда, жоқ дсп жәпе жалгап дсп таиылып отырғаи бюроның) атыиан съезд шақыру әрі 9 бонапартйстің де, Лигаітың да (ха-хаі), бонапартистік креатуралардың да (жаңа ғана дүмбілсз құрылған комитеттер) съезде болу жөніндегі сөзсіз правосып тану, бұл—жұртқа күлкі бо- лу және өзіне дегеп қадір-құрмет атаулыдаи айрыла бастау дегеп соз. Орталық орьшдарды шақыруға бола- ды жәпе шақыру керек тс, бірақ олардың шешуші дау- сы бар деп тапу, бұл, қайталап айтамын, ақылсыздық. Әрипе, орталық орындар біздщ съезімізге бәрібір бар- майды, ал епдеше озіңнің бетіңе тағы бір рет түкіруге жол берудің не қажеті бар? Екіжүзділікке салынып, жасырыпбақ ойиаудың пе керегі бар? Бұл тура масқара. Біз жікке бөлінгенімізді жарияладық, біз съезге впе- редшілдерді шақырып отырмыз, біздің впередтік пар- тия құрғымыз кследі, іріткі салушылармен букіл қаты- нас атаулыиыц бәрін үземіз, дереу үземіз,— ал бізге адалдық туралы соз қозғайды, «Искра» меп «Вгіеред- тіц» ортақ съезіпщ болуы мүмкіи дегеидей түр корсе- теді. Бұл бір комедия ғой! Әрипе, съездің (егер ол бола қалса) дәл біріпші күпі, біріпші сағаты-ақ бұл коме- дтіяііы талқапдайды, бірақ съезге дейіп мұндай алдам- шылық бізге опдағап, жүздегеп рет зпяиын тигізеді.
Расыида, мен болыпевиктердің 9/ю болігі шыныпда формалистер ме * деп жиі-жиі ойлаймып. Не біз күрес- кісі келетіндерді шын мәпісіпдө темірдей берік ұйымға топтастырамыз, сойтіп осы шағып, бірақ берік партия- меп ала-ңүла жаңа искрашыл элементтердіц ісініп-ке- бінгеп ғажап құбыжығып аяусыз талқандаймыз, пе біз жексұрьпі формалист ретіпдө мерт болуға лайьщты екендігімізді оз қылығымызбен дәлелдейміз. Бюроға дейін жәпе «Впередке» дейіи адалдықты сақтап қалу үшіп, бірлікті сақтап қалу үшіп, жапжалды реттеудіц ресми, яғпи жогарьі әдістсрін сақтап қалу үшіп біздіц қолымыздап келгешііп; бәрш істегепімізді жұрт қалайша түсіпбейді!?!? Ал қазір, бюродап кейін, «Вгісредтеп» кейін жікке боліпуіпілік факт болып отыр. Жікко бөлі- * Қолжазбада бүл сөйлем яуелде былайша жязылган: «Расында, мен болыітевпктердіц Vig-ы күрёсуге мүлдем ңабілетсіз, шынында бей- шара формалпстер ме деп жпі-жпі оіілаймын. Мен олардың бәрін Мартовңа берген болар едім». Ред.


A. A. Г.ОГДАНОВ ПЕН C. IT. ГУСЕВКЕ XAT
265
пушілік факт болғаннан кейін біздің материалдыц жа- ғынан сан есе әлсіз екеніміз көріне бастады. Біздер әлі моральдық күшімізді материалдық күшкө айналдыруы- мыз керек. Мепыпевиктердіц ақптасы кобірек, одебиеті кобірек, трапспорты кобірек, агопттері кобірек, «атақ- тылары» кобірек, қызметкерлері кобірек. Мұны кормеу кешірімсіз балалық болар еді. Сондықтап біз жұрттпы- лың алдында өзіпің бейкүнә моральдық тазалығын маң- тан ететін қуарғаи кәрі қыздың ең бір сүйкімсіз үлгі- сіпдей көрінбейік дссек, бізге күрес жәпс күрес ұйымы керек екенін ұғынуға тиіспіз. ¥зақ шайқастан соң ғана және өте жақсы ұйымдасқан жағдайда ғана біздің мо- ральдық күшіміз материалдық күшке айпалуы мүмкін.
Ақша керек. Съезді Лондонда шақыру жоспары мүлдем ақылға сыймайды, өйткені ол екі есе қымбатқа түседі *. Біз «Впередті» тоқтата алмаймыз, ал ұзақ уа- қытқа кетіп қалсақ, ол тоқтайдьт. Съезд қарапайым, қысқа, қатысуіпылары аз болуға тпіс. Бұл — күрес ұйымдастыруға арналгап съезд. Бұл жопіпде сіздердіц жалған үмітке беріліп отырғапдарыцыз барлық жагы- нан көрініп тұр.
«Вперед» үшін қызметкерлер керек. Біз азбыз, Рос- сиядан тұрақты 2—3 қызметкер қоспаса, опда «Искра- мен» күресу туралы сандырақ сөздің керегі жоқ. Кітап- шалар мен листоктар керек, өте-мөте керек.
Жас күштер керек. Адам жоқ деп айтуға аузы бар- ғандарды мен тура табанда ату керек деп ақыл берер едім. Россияда адам қисапсыз көп, тек жастардан уо- рыіргай, оларды кеңінен және батылырақ, батылырақ және кеңіпен, тағы да кеңіпен, тағы да батылырақ іске тартып отыру керек. Қазір согыс уақытът. Бүкіл күрес- тің тағдырып жастар, студент жастар жәпе одан да гөрі жұмысшы жастар шешеді. Сылбырлық, іітенге табыпу- птылық сияқты барлық ескі әдеттерді тастацдар. Жас- тардан впередшілдердің жуздеген үйірмелерін құ- рыңдар, олардың барынша жұмыс істеуіп қолдап оты- рыңдар. Жастарды қабылдау жолымен комитетті уш есе кецейтіңдер, бес немесе он көмекші комптот ңұрыңдар, * Қолжазбада бүдан әрі өшірілген мынадай сойлем бар: «Біз өзі- міздің жеңісімізге бір тиын да бермейміз». Ред.
10 9-том


266
В. И. ЛЕНИН
кез келген адал және жігерлі адамның бәріл «коопта- циялаңдар». Көмекші комитеттің қай-қайсысына да ешқандай бөгетсіз листоктар жазуына жәпе басып шы- ғаруыпа право бсріңдер (егер қателесе қалса, оқасы жоқ: біз «Впередте» «жайлап» түзетерміз). Революция- шыл-пніщпатпвті адамдардың бәріи оте тез біріктіріп, іске қосу керек. Олардың даярлығы жоқтығынан қорық- паңдар, олардыц тәжірибесіздігінен жәпе жетілмегенді- гіпен қорқып қалтырамаңдар *. 1-ден, егер сіздер оларды ұйымдастырып, бағыттай білмесеңдер, олар меньшевиктер меп Гапондарға ілесіп кетеді де, өздері- нің сол тәжірибесіздігімен бес есе көп зиян тигізеді. 2-ден, енді оқиғалардың өзі біздіц рухта үйретіп оты- ратын болады. Оқиғалар қазірдің өзінде жұрттың бәріи жәпе әрбір адамды лақ впередтік рухта үйретіп отыр.
Комитсттердің (иерархиялық) дағдылы қайырымды ақымақтықтарып мүлдем кейінге ығыстырып тастап, тек қалай да жуздеген үйірмелерді ұйымдастыра беру керек, ұйымдастыра беру керек, тағы да ұйымдастыра беру керек. Қазір соғыс уақыты. Не барлық сорттағы, барлық түрдегі жоне барлық топтардағы революциялық социал-демократиялық жұмыс үшін барлық жердс бір- дей ж аңа, жас, тың, жігерлі күрес ұйымдары бола- ды,— ие сіздер қалтасыпда морі бар «комитет» адамы деген атақпеп жүріп мерт боласыздар.
Бұл туралы меп «Впередте» ** жазамын және съезде айтамын. Мен Сіздерге пікір алысу, редакциямен он шаңты ж ас, т ыц жұмысіпы (жәяе басқа да) үйір- мелерді тікелей байланыстыру лиетін тудыруға тыры- сып көру үліін қайта-қайта жазып отырмын, бірақ... бірац, әцгіме оз арамызда қалсып, бұл тым батыл тілектерім орындалады деп ешбір үміт артпаймып. «Жоспарды» пәлондей... өзгертуге қосыласыз ба, жоқ па доп, бәлкім, мепсл скі айдан кейіп телеграф арқылы жауап қайтаруды сұрарсыздар. Күн ілгері айтып ңоя- йып, бәріле де ңосыламып...
Съезде көріскенге дейін. Ленин
* Ңолжазбада бұдан әрі өтлірілген мынадай сөздер бар: «олардың жастығы жонінде қыңқылдамаңыздар». Ред.
** Ңараңыз: осы том, 319—332-беттер. Ред.


A. A. БОГДАНОВ ПЕН C. И. ГУСЕВКЕ XAT
267
P. S. «Впередті» Россияға жеткізу ісіп революция- ландыру міндетін алға қою керек. Питерде газетке жа- зылуға мейлінше кең түрде насихат жүргізіңдер. Сту- депттер және әсіресе жумысшылар өздерінің мепшікті адрестеріне опдап, жүздеп жаздырып алдыратып болсын. Ңазіргідей кезде бұдан қорқу бекершілік. По- лиция бәрін бірдей еш уақытта ұстап қала алмайды. 'І2—1/з бөлігі жететіп болады, сопың озі де оте коп. Жастардың кез келген үйірмесіпе осы пікірді айтып жеткізіңдер, ол шетелге өзіиің жүздеген жолдарын да табады. «Впередке» хат жіберетін адрестерді кец, мүм- кіндігіпше кең таратыңдар.
Бірінші рет 1925 ж. «Пролетарская . „
Революиия» журналыныц 4(39) Ңолжазба боиъі/нша
номергнде басылған басылып отыр
10*


268
АЛҒАШҚЫ САБАҚТАР
Революция дауылының бастапқы толқыны толастай бастады. Біз екінші толқынның қарсаңында тұрмыз, ол сөзсіз болады және болмай қоймайды. Пролетарлық қозғалыс ең қиыр шеттегі аймақтарға құлаш жайып, барган сайын кеңейе түсуде. Толқу мен паразылық қо- ғамның ең алуан түрлі жәпе ец артта қалган топтарып қамтуда. Сауда-өнеркәсіп тіршілігінің берекесі кетті, оқу орындары жабылды, жұмысшылардың үлгісі бо- йыніпа земствошылар ереуіл жасауда. Бұқаралық қоз- ғалыстар аралығында, әрқашаиғыдай, жеке террорлық әрекеттер жиілей бастады: Одесса полицмейстеріпіц өміріне қастандық жасалды, Кавказда кісі өлтірілді, Гельсингфорста сенат прокуроры өлтірілді. Үкімет қан- жоса етіп дүрелеу саясатынан алдау-арбау саясатына ойысып, аласұруда. Ол патшаның депутация қабылдау комедиясымен жұмысшылардың ксйбіреулерін болса да алдауға тырысады *. Ол соғыс жаңалықтарымен жұрт- шылықтың көңілін аулауға тырысып, Куропаткинге Хун-хоға шабуыл бастауға бұйрық береді. 9 япварьда Петербургтс қырғып болды, 12 япварьда соғыс тұрғы- сыпап мүлдем мағыпасыз шабуыл басталып, патша гс- пералдарының жаңадан мықтап жеңілуімен аяқталды. Тіпті нововремялық тілшінің хабарлауынша, орыстар 13 мыңға тарта адамыпан айрылып, яғни жатіопдарға қарағаида екі еседеп артық шығынға ұшырап, тойтары-
Қараңыз: осы том, 259-бет. Ред.


АЛҒАШҢЫ САБАҚТАР
269
лыпты. Маньчжурияда соғысты басқару саласында Пе- тербургтегідей азғындаушылық пеп берекесіздік етек алғаи. Шетел баспасөзінде Куропаткиннің Гриппепберг- пен керісіп ңалғанын растайтыи да, бекергс шығаратып /1,3 телеграммалар меп ұлы кпязьдар партиясы соғыстың самодержавие үшіп қатсрлі екепіы түсініп, мүмкіндігін- піе жылдам бітім жасағысы кследі деген хабарды рас- тайтын да, бекерге шығаратын да телеграммалар алма- кезек түсіп жатыр.
Осындай жағдайларда Россиядағы революция туралы Европаның ең ұстамды деген буржуазиялық органда- рының да тынбастан зар қағып жатқаны таңданарлық емес. Революция 9 январьға дейін болып көрмеген шап- шаңдықпен өсіп, пісіп жетілуде. Екінші толқын ертең бола ма, бүрсігүні бола ма немесе бірнеше айдан соң бола ма, ол арасы көптеген жағдайларға байлапысты және оны ескеріп отыру мүмкін емес. Сондықтан рево- ліоция күндерінің кейбір қорытындыларып шығаружә- ие кейбіреулердің күткспіпеп аиағұрлым тсз керек бо- луы ықтимал сабақтарды анықтап алуға тырысу ең ко- кейтесті міпдет болыи отыр.
Революция күндеріпө дұрыс баға бору үшіи біздің жұмысшы қозғалысымыздың ең жаца тарпхына жалпы коз жібсргеп жои. Бұдап 20 жылдай бұрып, 1885 жылы, орталың онеркәсіп ауданыпда, Морозовта және басқа- ларда жұмысшылардыц тұңғыш ірі стачкалары болды. Сол кезде Катков Русьте көріпе бастаған жұмысшы мәселесі туралы жазды. Содан бері пролетариат эконо- микалық күрестен саясп демонстрацияларға, демопстра- циялардан революциялық шабуылга көше отырып, қан- дай ғажап іпапиіацдықпеп оркепдеді десецізші! Өткеп жолдың басты ксзсцдеріп еске түсірейік. 1885 жыл — сшқапдай ұйымға топтаспағап бірлі-жарым социалио тердіц барлы-жоқты қатыпасуымеп болғап кең колемді стачкалар. Стачкалар жопіидо жұртніылықтыц қызы- пуы самодержавиепіц қарғылы тобеті Катковқа сот жа- йында «Русьтө корінс бастагаи жұмьісшы мәселесінің құрметіпе жүз бір дүркіп салют оғы . атылғапдығы» 97 туралы соз қозғауға мәжбүр етеді. Үкімет экономика- лық жеңілдіктер жасайды. 1891 жьіл — Петербург жұ-


270
В. И. ЛЕНИН
мысшылары Шелгуповты 98 жерлоу ксзіпдсгі демонстра- цияға қатысты, Петербург маевкасыпда саяси создер сойлепді. Біз бұқаралық қозғалыс жоң жағдайда алдың- ғы қатарлы жұмысшылардыц социал-дсмократиялық демопстрациясып коріп отырмыз. 1896 жыл: Петербург- те бірнеше опдагап мыц жұмысшылардыц стачкасы болды. Бұқаралық қозғалысқа епді тұтас социал-демо- кратиялық ұйым ңатысты, көше аралап үгіттеу бастал- ды. Ңазіргі кездегі біздің партиямен салыстырғанда сон- шалықты шағын болғанымен, таза студенттік деп айтуға тұрарлық бұл ұйымпың қозғалысқа социал-демократия- лық саналылықпеи жәпс жоспарлы түрде араласып, басшылық етуі арқасыпда, Морозов стачкасыпа қара- ғанда опың колемі мен маңызы әлдеқайда зор болып шығады. Үкімет тағы да экопомикалық жеңілдіктер жа- сайды. Бүкіл Россияда стачка қозғалысына берік негіз сальшды. Революцияшыл интеллигенция жаппай соци- ал-демократиялық бола бастады. Социал-демократияльіқ партия құрылады. 1901 жыл. Жұмыспты студептко жәр- демге барады. Демонстрация қозғалысы басталады. Про- летарпат кошсге: самодержавие жойылсып! деген озі- ііің ұрапын көтеріп шығады. Радикал интеллигенция лпбералдық, революциялық-буржуазиялық жәпе соци- ал-демократиялық болып түпкілікті болінді. Революция- лық социал-демократия ұйымдары демонстрацияға бар- ған сайын кең, белсенді түрде, тікелей қатыса бастайды. 1902 жыл: орасан зор Ростов стачкасы аса көрнекті демонстрацияға айналады. Пролетариаттың саяси қоз- ғалысы енді интеллигеиттік, студенттік қозғалысқа ба- рып қосылмайды, өзі тікелей стачкадан туып дамиды. Үйымдасқан револіоциялық социал-демократияныц қозғалысқа қатысы бұрьтпғыдан да гөрі белсендірек бо- лады. Пролетариат өзі үшін және өз комитетінің револю- цияшыл социал-демократтары үшін бұқаралық коше жи- налыстары бостандығын жеңіп ала береді. Пролетариат озін бірінші рет тап ретінде барлық басқа таптарға жә- не патша үкіметіне қарама-қарсы қояды. 1903 жыі Стачкалар тағы да саяси демонстрациялармен ұштаса- ды, біраң бұрынғыдан горі кеңірек негізде ұштасадьЪ Стачкалар тұтас аудапды қамтитьш болады, бүларға


АЛҒЛПІҚЬТ САБАҚТАР
271
жүз мыңнан астам жұмысшы қатысады, стачкалар ке- зінде бұңаралық саяси жиналыстар қатарынан бірнеше ңалада қайталанады. Біздің баррикадалар қарсаңында тұрғапымыз сезілсді (1903 ж. Киев қозғалысы 99 тура- лы жергілікті социал-демократтардыц ітікірі). Бірақ бұл баррикадалар қарсаңы біршама ұзақ болып шығады, цуатты таптардыц кейде айлап, жылдап күш жипайты- пына біздерді үйреткендей болады, социал-демократияға жапасып жүргеп сепімі аз интеллигенттсрді сынаған- дай боладьт. Шыныпда да, біздің партиямыздыц ин- тсллигепттік қапаты, жаңа искрашылдар немесе (бәрібір сондай) жаңа рабоче-делошылдар жұмысшылар мен земствошылардың үрейлі қорқыныш туғызбау туралы келісімі түріпде демонстрациялардың «жоғары типіп» қазірдің өзінде-ақ іздей бастады. Барлық оппортуппс- терге тәіі ирипципсіздікке бой ұрып, жаңа искраптыл- дар саясат майдапында екі (!!) күш: бюрократия меп буржуазия бар дегеп ақылга сыйымсыз, тіпті мүл- дем аңылға сыйымсыз тезис айтуға дейін барды («Иск- ра» редакциясыиың земство пауқаны жоніпдегі екініиі хатын қара). Жаца «Искрапыц» оппортупистері сәтті кезецді аңдып жүргепде пролетариаттың дербес күші туралы ұмытып кетксн! 1905 жыл келді, сойтіп тогы- зьіпіпы япварь ата-тегіп білмейтін барлық иптеллигепт- сымаңтарды тағы да әйгіледі. Пролетарлық қозғалыс бірдеп жоғары сатыға көтерілді. fKannaii стачка бүкіл Россияда аз дсгепде бір миллиондай жұмысшыны қам- тыды. Социал-дсмократияпың саяси талаптары жұмыс- тпы табыиың әлі де патшаға сеніп жүргеп топтарыпа дейіп жетті. Пролетариат полициялық зубатовшылдық- тың шеңберіп бұзды, сойтіп револіоцияға қарсы күрес.у үшіп құрылғап жария жұмысшы қоғамыиыц барлық мүттіелсрі түгелдей Гапонмеп бірге революцияльіқ жол- га түсті. Стачка мсп демопстрация біздіп, коз алдымыз- да көтеріліске ұласа бастады. Үйымдасқан революция- лың соцпал-демократияпыц қатысуы қозғалыстың өткен сатыларыпдағыға қарағапда олшеусіз артық болды, бі- рақ әлі де пашар, белсопді пролетарлық бұқараның со- циал-демократиялық басшылыққа деген орасан зор ті- легімен салыстырғанда тіпті де нашар.


272
В. И. ЛЕНИН
Жалпы және тұтас алғанда, стачкалық ңозғалыс пен демопстрация ңозғалысы әр түрлі формаларда және әр түрлі себептер бойыпша бір-бірімеи үласып, кеңейе де кеулей дами берді, сойтіп баргаи сапын революцияшыл- дана түсті, революцнялық соцпал-демократияпың коп- тен бері айтып келе жатқан бүкіл халықтық қарулы көтеріліске іс жүзіиде үсті-үстіне жақындай берді. 9 ян- варьдыц оқигаларыяаи жасаған осындап қорытыпды- мызды біз «Впередтің» 4 *  ** және 5-номерлерінде-ақ жа- рияладық. ГІетербург жұмысшыларыпыц оздері де дереу жәпе тікелей осыпдай ңорытыпдыпы жасады. Оныншы январьда олар бір жария баспахапаға басып кіреді, ои- да төмендегі прокламацияны, петсрбургтік жолдастар бізге жібергеп, баспахапа әрпімен тереді де, оны он мыцпап астам дапа етіп басып шыгарьтп, Питерго тара- тады. Ол тамаітіа прокламация мынау *'*.
Бұл үндеу түсіпдіріп жатуды керек етпейді. Револю- цияшыл пролетариаттыц дербес әрскет ету қабілеттілігі бұл арада мейлінпте толық коріпіп отыр. Петербург жұ- мысшыларының үндеуі олардың өздері тілегеніидей тез жүзсге аса қойғап жоқ, бірақ бұл әлі талай рет қайта- ланады, опы жүзего асыру әрекеттері әлі сан рет сәт- сіздіктерге душар етеді. Бірақ міпдеттерді< жұмысшы- лардың өздері осылай қоюыиың аса зор маңызы бар еке- ні даусыз. Революциялық қозғалыстың қолы жеткен табысын, әлгі міндеттің практикалық қажеттілігін сезіп білуге жеткізгеп және кез келген халықтың қозғалыс тұсыпда да ол міпдетті ең таяу кезекке қою ісін жақын- датқап табысын, міне, бұл табысты пролетариаттап еп- ді еш нәрсемен тартып алуға болмайды.
Көтеріліс идеясы тарихына тоқталғап жөп. Жаңа «Искра» 62-померіндегі әйгілі бас мақаласьшан бастап бұл мәселе жөнінде көмескіленген сөкет сөздерді сон- шалықты көп айтты, біздіц ескі танысымызға, Марты- новқа, әбден лайық оппортупистік шатасушылыққа соншалықты коп жол берді, сондықтан мәселенің бұ- рынғы қойылысын дәлме-дәл еске түсірудің айрықша маңызы болып отыр. Жаңа «Искраныц» барлық с-өкет * Қараңыз: осы том, 216—219-беттер. Ред.
** Қараңыз: осы том, 281-бет, Ред. .


АЛҒАШҢЫ САБАҚТАР
273
сөздері мен барлың шатасушылығына бәрібір ілесе ал- майсың. Одан да ескі «Искрапы» жиірек еске түсіріп, опың бұрыигы жақсы ұрапдарып нақтылаңқырап дамы- ту әлдеқайда тиімдірек.
Лепипиің «Не істеу керек?» деген кітапщасының со- ңында, 136-бстінде *  **, букіл халыцтыц царулъі көтеріліс ұраиы ұсьшылды. 1902 жылдыц ец бас кезіпде, яғни бұдан уш жыл бұрын, бұл туралы былай делінген бола- тыы: «Халық көтерілісін алып ңараңыз. Қазіргі кезде ол котеріліс туралы ойлап, соған дайьшдалуға тиіс екендігімізге, сірә, жұрттың бәрі де қосылар дей- мін... **
1905 ж. 1(14) февральдан ертсрек
жазылған
Бгргншг рет 1926 ж. Лениннгц Ңолжазба бойынша
V жинағында басылтан басылып отъір
* Ңарацыз: Шыгармалар толың ;кпнағы, б-том, 196-бет. Ред.
** Ңолжазба осы арадан үзіледі. Ред.


274
ЕКІТАКТИКА
Россиядағы бұқаралық жұмысшы қозғалысының ең басьшан-ақ, яғни шамамеп он жылдай уақыт бойы, со- циал-демократтардьщ арасында тактика мәселелері жө- нінде терең жатқан алауыздықтар бар. Жұртқа мәлім, пақ осы сияқты алауыздықтар 90-жылдардың екінші жартысыпда «экопомизм» ағымып тудырды, бұл ағым партияны оппортупистік (рабоче-делошылдық) жәпе рс- волюциялық (ескі искралық) қанат болып скіге боліпуго әкеліп соқтырды. Бірақ батыс европалық оішорту- пизмиен озгеше, орыс социал-демократиялық оппорту- низмніц озіие тәп ерекшеліктері болды. Ол бсршптейи- шілдік сәнді создермон де, таза жұмысшы қозғалысы- ның тікелей нәтижелері жәпе формаларымеп де әусстеи- геіі партияныц иителлигенттік қапатыиыц козқарасыи бсйпеледі, псмесе оііыц тіпті оз алдыпа дербес козқа- расыпыц жоқтығып мейліпше айқын бейнелеп отырды. Осы әуестенушілік жария марксистердің жаппай опасыздық істеп, либерализм жағына көшуіне және со- циал-демократтарды атышулы «тактика-процесс» тео- риясын жасауына бастады; бұл теория біздің оппорту- нистерге артта жүрушілер деген атақты тұрақтатты. Олар дәрменсіздікпеп оқиғалардың соңынан сүйретілді, бір шектеп екіпші шекке ауытқып отырды, барлық жаг- дайда революцияшыл пролетариаттың қызметінің көле- міп және оның күшіне сенімді төмендетіп отырды, мұ- ның өзі бұл бәрінеп бұрын және көбінесе пролетариат- тың дербес әрекет ету қабілеттілігіпе сілтеумен бүрке- меленді. Бұл күлкілі жағдай, бірақ бұл факт. Жұмыс- шылардың дербес әрекет ету қабілеттілігі туралы рабо-


ЁКІ ТАЙТЙКА
275
че-делошылдардан басқа соншалықты көп айтқан және өздерінің уағыздарымен осы дербес әрекет ету қабілет- тілігінің шеңберін соншалықты тарылтқап, кеміткен, төмендеткен ешкім болған жоқ. ««Жұмысшы бұқарасы- иың белсеиділігіи көтеру» туралы азырақ» сөйлеңдер,— деді саналы, алдыңғы қатарлы жұмысшылар өздерінің жалықпайтын, бірақ зердесіз ақылшыларына. «Біздегі белсенділік сіздердің ойлағандарыңыздан анағұрлым коп, жәпе де біз тіпті ешбір «қолға ұстарлық нәтиже« лер» бермейтіп талаптарды да кошедегі ашық күресіміз арқылы қолдай білеміз! Ал біздің белсенділігімізді «кө- теретін» сіздер емессіздер, өйткені дәл сіздердің өздері- ңізде сол белсепділік жетіспей жатыр. Стихиялылыққа азырақ табынып, өз белсенділіктеріңізді көтеру жағып көбірек ойлаңыздар, мырзалар!». Революцияшыл жұ- мысшылардың оппортунистік иптеллигепттерге козқа- расын міпе осылай сипаттауга тура келді («Не істеу керек?», 55-бет) *.
Жаңа «Искраның» «Рабочее Делоға» қарай екі адым кейін шегіпуі бұл көзқарасты қайта тудырды. «Искра- ның» беттерінен хвостизмді уағыздайтын сөздер тағы да төгіле бастады жәпе ол: о, ңұдай-тағала, пролетариат- тыц дербес әрекет ету қабілеттілігіне сенемін жәпе соны ұстапамын деген сияқты жүрек айнытарлық апттармел бүркемелепуде. Пролетариаттың дербес әрекет ету қабі- леттілігіне бола Аксельрод пен Мартынов, Мартов пеп Либер (бундшыл) съезде профессорлар мен гимназис- тердің ешқандай ұйымға кірместен-ақ партия мүшелігі- не жазылу правосын қорғады. Пролетариаттың дербес әрекет ету қабілеттілігіне бола іске іріткі салушылық- ты ақтайтын жәие интеллигенттік анархизмді мадақ- тайтып «ұйым-процесс» теориясы ойлап шығарылды. Пролетариаттың дербес әрекет ету қабілеттілігіне бола зәрені ұшырып қорқытпай бейбіт манифестация жасау туралы үш мәртебе сайлау арқылы тазартылған жұ- мысшы депутациясының земствошылармен келісуі сияқ- ты «демонстрациялардың жоғары типі» деген одан осал соқпайтын атышулы теория шығарылды. Пролета- Қараңыз: Шығармалар толық жннағы, 6-том, 82-бет. Ред.


276
В. И. ЛЕНИН
риаттың дербес әрекет ету қабілеттілігіие бола қарулы көтеріліс идеясы бұрмаланып, өңі айналдырылды, оның мән-мазмұны төмендөтіліп, шатастырылды.
Осы соңғы мәселенің практикалық маңызы аса зор болғандықтап біз оқушыпың пазарып осыған аудармақ- шымыз. Жұмысшы қозғалысының дамуы жаңа «Искра- ның» ақылгөйлеріп мықтап мазақ етті. «Пролетариат- тың таптық сана-сезімі меп дербес әрекет ету қабілет- тілігін жоспарлы дамыту процесі» үшін демонстрация- лардың жоғары типі ретіпде «жұмысшылардыц арызын почта арқылы земство мүшелерінің үйіне жеткізуді жә- не опы көп дапа етіп земство жипалысыпың залыпа ша- шуды» ұсыиган оііың біріпші хаты олі Россияга тарап үлгірмей жатьтп;—цазіргі «тарихи ксзецде саясат сах- насы ұйымдасқап буржуазпя мен бюрократия арасын- дағы тартысқа толы (!)», «томепгі топта болатын (тың- даңыз, тыңдаңыз!) революцпялық қозғалыс атаулының объективтік мағынасы біреу (!) және ол екі (!!) күш- тің ңазіргі тәртіпті қирату мақсатын көздейтінінің ұрапдарып ңолдауға саяды» (демократиялық интелли- гепцияпы «күш» деп жариялап отыр) деп тіптен тац- данарлық жацалық айтатып оның екінші хаты Россия- ға әлі жетпей жатып; — саналы жұмысшылар бүл Ta- Mama хаттарды әлі оқып шығып, оларды жақсылап мазақ етуге үлгірмей жатып, пролетариаттың шын күре- сінің оқиғалары жаңа искрашыл публицистердің бұл саяси қоқысыныц бәрін қоқыр тогетіп орға бірден-ақ лақтырып тастады. Самодержавиені қиратуды мақсат етіп қапа қоймайтын, қайта оны шындап уиратуға кі- рісуге эзір отырған үшііппі (асылында, әрине, үшінші емес, есеп жағыпаи екіпші және жауынгерлік қабілеті жағынан бірінші) куш бар екенін пролетариат көрсет- ті. 9 япварьдап бастап жұмысшы қозғалысы біздіц коз алдымызда халық қозғалысы болып өсіп келеді.
Ал епді осы көтеріліске кошуді тактика мәселесі ре- тінде күн ілгері әңгімелеп келген социал-демократтар- дың оііы қалай бағалаганып,— жәпе бұл мәселені прак- тика жүзіпде жұмысшылардыц өздері қалай шеше бас- тағанын көрейік.


ЕКІ ТАКТИКА
277
Біздің ең таяудағы практикалық міндеттерімізді бел- гілейтін ұран болып табылатын көтеріліс туралы бұдап үш жыл бұрын міне былай делінді: «Халың көтерілісін алып қараңыз. Қазіргі кезде ол көтеріліс туралы ойлап, соған дайындалуға тиіс екендігімізге, сірэ, жұрттыц бә- рі де қосылар деймін. Бірақ қалай дайындалу керек? Көтерілісті дайындау үшіи Орталық Комитет барлық жерлерге агенттер белгілей алмайды ғой! Бізде Ор- талық Комитет болғаи күпде де орыс елінің қазіргі жағ- дайында оның агеиттер тағайындаумен тіпті еш нәрсеге қолы жетпес еді. Қайта, ортақ газетті жолға қою және оііы тарату жөніндегі жұмыс үстінде өзінен-өзі құрыла- тын агенттер тобы көтеріліске шақыратын ұранды «күтіп, қарап отыра беруге» тиіс болмас еді, көтеріліс бола қалған күнде озінің жеңіске жетуіне барынша көбі- рек кепілдік беретін ұдайы жұмыс істер еді. ІІақ осын- дай жұмыс жұмысшылардың нағыз қалың бұқарасымеп де, самодержавиеге наразы топтардың бәрімеп де байла- пысты нығайтқан болар еді, ал мұныц көтеріліс үшін оте зор маңызы бар. Жалпы саяси жағдайды дұрыс ба- ғалау қабілеті, олай болса, котеріліс үшін қолайлы мез- гілді таңдап алу қабілеті нақ осындай жүмыстың үстінде жасалар еді. Нақ осындай жұмыс бүкіл Россияны тол- ғандырып отырған белгілі бір саяси мәселелерге, сондай жағдайлар мен оқиғаларға бір уақыт ішінде үн қосуға, бұл «оқиғаларға» мүмкін болғанынша жігерлірек, мүм- кін болғанынша бірыңғай, қолайлырақ жауап беруге барлыц жергілікті ұйымдарды үйретер еді,— ал көтері- лістің озі, асылыпда, бүкіл халықтың үкіметке нағыз жігерлі, пағыз бірыңғай, пағыз қолайлы түрде «жауап» беруі ғой. Нақ осындай жұмыс, ақыр аяғыпда, Россия- ның барлың жерлеріндегі барлық революциялық ұйым- дарға партияныц іс жузіндегі бірлігін жасайтын нағыз тұрақты, сонымен бірге пағыз астыртын қарым-қаты- настар жүргізуді үйретер еді,— ал мұндай қарым-қаты- настарсыз көтерілістің жоспарын бірлесіп талқылау, кө- терілістің қарсаңында оте құпия ұсталуға тиіс қажетті дайындық шараларын қолдану деген мүмкін емес.
Қысқасы, «жалпы орыстың саяси газеттің жоспары» доктринерлік пен әдебпетшілдік дертіне шалдыққаи


27В
В. И. ЛЕНИН
адамдардың кабинеттік жұмысының жемісі (жоспарды жете ойламаған адамдарға осылай болып көрінгені сияқты) емес, қайта, керісішпе, ол жоспар кунделікті өмірдегі шуғыл жумысты бір сэт те умытпастан, көтері- лісті барлыц жатынан бірдей эзірлей бастаудыц жэне оған цазірдіц озінде-ац кірісудіц иағыз практпкалық жоспары болып табылады» («Не істеу керек?» *)•
Біз атап корсеткен қорытынды создер революцияшыл социал-дсмократтар котерілісті дайыпдау жұмысып қа- лай түсіпгепі туралы мәселеге айқып жауап береді. Бі- рақ, бұл жауап қаншама айқын бола тұрса да, ескі, артта жүрушілік тактика бұл пунктте де өзіи көрсетпей қала алмады. Мартынов осы жақында «Екі диктатура» дегеп кітапша шығарды, оны жаңа «Искра» (№ 84) ерекше мақтап ұсыпды. Лениннің «бүкіл халықтық қа- рулы котерілісті әзірлеу, белгілеу және өткізу» туралы айта алғаныиа автор өзіпіц рабоче-делошыл жүрегімен өршелене ызаланады. Қаһарлы Мартынов дұшпанын былай деп жайратады: «Халықаралық социал-демокра- тия тарихи тәжірибенің және қоғамдық күштердің дина- микасын ғылыми талдау пегізінде тек сарай төңкеріс- тері мен пронунциамептоны ғана күн ілгері белгілеуге және күн ілгері жасалған жоспар бойынша нәтижелі етіп өткізуге болатындығын, онда да мұның себебі — бұлардың халық революциялары болмай, яғни қоғамдық қатынастардағы төңкерістер болмай, билеуші топтағы өзгеріс қана болғандығыпан екеніп әрқашан мойындап келді. Социал-демократия халық революциясып күн ілгері белгілеуге болмайтыпып, опың қолдап жасалмай- тыпын, қайта, оііыц озіпеп-озі жүзеге асатынып барлық жерде жәпе әрқашап мойыпдап келді».
Бәлкім, оқушы бүл тираданы оқып шыққан соң, Мар- тыиов, тегі, елеулі дұшпап «емес» және оны шындап есепке алудьщ озі күлкілі деп айтатын іпығар. Біз мұн- дай оқушыға толық ңосылған болар едік. Біз мұпдай оқушыға тіпті біздің жаңа искрашылдардың барлық теориялары мен барлық пайымдауларын шындап есеп- ке алудан асқан азап жер үстінде жоң екеніи де айтар
* Ңарацыз: Шығармалар толық жинағы, 6-том, 196—197-беттер. Ред.


ЕКІ ТЛКТИКА
279
сдіқ. Бар қырсық, осындай бос создордіц «Искрапың» (№ 62) бас мақалаларыида да айтылып жүргеиінде. Тіптійэұдан да асқан қырсық бар, ол — осындай бос сөз- дермен басын қатырып жүрген адамдардың партия ішіпде бар болып отырғандығыыда жәно аз емес експ- дігінде. Сондықтан «ұйым-процесті» ашқан Роза Люк- сембург «теориясы» туралы біздің айтуымызға тура келгені сияқты, түкке тұрғысыз нәрселер туралы да ай- туға тура келеді. Көтерілісті халық революциясымен піатастырудың керегі жоқ деп Мартыиовқа түсіндіруге тура кследі. Орыс самодержавиесіи құлату тәсілі тура- лы практикалық мәселені шешу үстіпде қоғамдық қаты- настардағы төңкеріске терең мағыиада сүйепіш ету тск Кифа Мокиевичке 100 ғана лайықты екенін ұғындыруға тура келеді. Бұл төңкеріс Россияда крепостниктік пра- воның құлауьшап-ақ басталды жәпе біздің саяси қон- дырманың қоғамдық қатынастарда болған төцкерістен пақ артта қалушылығы қопдырмаиыц күйреуіп болдыр- май қоймайды, оның үстіпе бірдеп, бір соццыдаи күй- реуі, әбден, тіпті әбдеп мүмкін, өйтксні Россиядағы «ха- лық рсволюциясы» патша окіметіпе жүздеген соққы берді, ал еиді опыц күйреуіп жеріие жеткізстін жүз бі- рінші соққы ма, әлде жүз оііыншы соққы ма, ол арасы белгісіз. Тек оздерінің филистерлігіп пролетарларға ау- дарып жүргеп оппортунист иптеллигеиттер ғапа көп- тегеп соққылардың үстіие тағы бір соққы берудіц тәсілдері практикалық тұрғыдап талқыланып жатқап қазіргідсй кезде «қоғамдық қатыпастардағы төңкеріс» жөшндегі оздеріпің гимназиялық білімдерін көрсете алады. Тек жаңа «Искраның» оппортупистері ғапа қор- қыпышты «якобиишілдік» жоспар туралы жан-ұшыра айқай сала алады; ал жоспарда негізгі салмаң, біздіц көргепіміздсй, саяси газеттің жәрдемімен жан-жақты бұқаралық үгіт жүргізуде болып отыр!
Халық революциясын белгілеуге болмайды, ол дұ- рыс. Осы ақиқатпен тапыстырғапы үшін Мартыиовты және «Искраның» 62-номеріндегі бас мақаланың авто- рьш маңтамауға болмайды (оида Мартыповтыц сспімді серігі пемесе шәкірті «утопистермен» күресе отырып, «біздің партиямызда жалпы қандай көтерілісті дайыц-


280
В. II. ЛЕНИН
дау туралы сөз болуы мүмкіи?»,— деп сұрайды). Бі^ақ егер біз көтерілісті шыи мәнісіиде дайындаған болбақ, және егер қоғамдық қатынастарда болған төңкерістер- дің арқасында халық котерілісіп жасау мүмкіп болса, онда котерілісті белгілеу әбдеи жүзеге асыруға болатьш пәрсе. Жаца искрашылдар үшін мұиы қарапайым мы- салмен түсіндіруге тырысып көрейік. Жұмысшы қозға- лысып белгілеуге бола ма? Жоқ, болмайды, ойткені ол қоғамдық ңатынастардағы төцкерістен туатын мыңда- ған жеке әрекеттерден құралады. Стачканы белгілеуге бола ма? Болады, әрбір стачка қоғамдық қатынастар- дағы төңкерістің нәтижесі болып табылатындығына царамастан, ескеріп қойыңыз, Мартынов жолдас, міне, осығап қарамастан, белгілеуге болады. Стачканы қаіпан белгілеуге болады? Оііы белгілейтін ұйым немесе үйір- ме сол жердегі жұмысшылар бу^арсісы арасында ықпал жүргізіп отырған кезде жәпө жұмысшылар бұқарасы ішіндегі наразылық пен ашу-ызапың орлеу кезеңін дұрыс тацдай білген кездо стачкаиы белгілеуге болады. Істің мәпісі педе екепін сіздер епді түсіндіңіздер ме, Мартыпов жолдас жәпе «Искрапың» 62-иомерініц «бас мақалашысы» жолдас. Егер түсіпсеціздер, епді көтсрі- лісті халық революциясымои салыстырып көріціздерші. «Халық революциясын күн ілгсрі белгілеуго болмайды». Ал которілісті белгілеушілср бұқара арасында ықпал жүргізіп отырса және ксзецді дұрыс бағалай алса, онда көтерілісті белгілеугс болады.
Біздіц бағымызға, алдыңғы қатарлы жұмысшылар- дың дербес әрекет ету қабілеттілігі жаңа . «Искрапың» артта жүрушілік философиясьшан көш ілгері алда бо- лып піықты. Ол революцияшыл таптың алдыңғы қатар- лы отрядын ұйымдастырып, көтеріліске даярланған адамдар көтерілісті әзірлей алмайды, деп дәлелдейтін теориялар шығарумен әбігерленіп жүргенде, көтеріліс- ке дайындалмаған адамдардың көтерілісті белгілей ала- тынын және белгілеуге мәжбүр болатынын оқиғалар көрсетіп беріп отыр.
Бізгө петербургтік жолдас жіберген мынадай прокла- мация бар. Оиыншы январьда Петербургте бір жария баспаханады басып алғац жұмысшылар опы оздері бас-


ЕКІ ТАКТИКА
281
паханада теріп, 10 000 данадан астам етіп басып шы- ғарьіп, таратқаи.
«Барлық елдердің пролетарлары, бірігіцдер!
Азаматтар! Кеше сіздер самодержавиелік үкіметтің айуапдықтарып кордіціздер! Коше-кошеде ссл болып аққап қапды кордіңіздер! Жұмысшы ісі жолыпда қаза болғап жүздсген күрескерлерді кордіціздер, олімді көр- діңіздер, жаралы әйелдер мен ңорғапсыз балалардың зар жылағанып естідіціздер! Жұмысшылардыц өз қолы- мен тас төсеген көшелеріне олардың қаны мен миы шашырағанын кордіңіздер! Ал жұмысшы көкірегіне мылтығын кезендіріп, оқ төндірген әскерді айдап салғап кім?— Патша, ұлы князьдар, министрлер, генералдар, патша сарайы маңындағы лағынеттер.
Олар — кі>сі өлтірушілер!— оларра өлім келсін! Қолта цару алыцдар, жолдаатар, арсеналдарды, қару-жарақ қоймаларын, қару-жарақ магазиндерін басып алыңдар. Түрмелерді талңапдаңдар, жолдастар, бостандық жо- лыпдағы күрескерлерді құтқарыңдар. Жапдарм мен по- лиция басқармаларын, барлық қазына мекемелеріп қиратыңдар. Патша үкіметін құлатайық, оз үкіметімізді орнатайық. Революция жасасын, халық окілдерініц құ- рылтай жипалысы жасасып!— Россия социал-демокра- тиялъіРу жумысшы партиясы».
Бұл алдыңғы қатарлы ипициативті бір тои жұмыс- шыпың көтеріліске шақырғаи үидеуі сәтті болмады. Кө- теріліске шақырған бірнеше сәтсіз үндеулер немесе кө- терілісті «белгілеудіц» бірнеше рет сәтсіздікке ұшырауы бізді таңдандырмас еді және сенімімізден айырмас еді. Біз бұл жонінде «қоғамдық қатынастардағы төңкеріс- тің» қажеттілігі туралы деп бет алды лағуды және «оз үкіметімізді ориатайық!» деп ұрап котерген жұмысшы- лардың «утопизмін» көпіре согуді жаңа «Искраға» бер- дік. Осындай үндеудің бар салмағы осы ұранда деп тек үмітсіз педанттар немесе шатастырушылар ғана айта алады. Ңазір біздің алдымызда таяу тұрған міндеттерді орындауға практика жүзіпде осылай тамаша батыл кі- ріскендікті біз үшін атап, баса көрсетудің маңызы зор.
Петербург жұмысшыларының үндеуі олардың өздері тілегеніндей тез жүзеге асңап жоң жәие жүзеге аспай-


282
В. II. ЛЕНИН
тын да сді. Бүл үндеу әлі талай рст қайталанады, кй- теріліс әрекеттерінің де әлі сап рет сәтсіздікке апарып соғуы ықтимал. Бірақ бұл міндетті жұмысшылардың өз- дерінің осылай қою фактісіпіц бір өзіпің орасап зор ма- цызы бар. Жұмысшы қозғалысыныц бұл міпдеттіц прак- тикалық қажеттілігін сезіп білуге жеткізгеп жәпе ксз келген халықтық толқулар жағдайында ол міпдетті ең таяу кезекке қою ісін жақындатқан табысып,— міне, бұл табысты пролетариаттап еш пәрсемсн тартып алуға болмайды.
Социал-дсмократтар жалпы пікірлер пегізіиде көтері- лісті дайындау ұраньш бұдап үш жыл бұрын котерген болатын *. Пролетариаттыц дербес әрекет ету қабілетті- лігі де азамат соғысыпың тікелей ықпалымен пақ осы ұранға жеткеп-ді. Дербес әрекет сту ңабілеттілігі деге- німіз әр түрлі болады. Революцияшыл инициативті про- летариаттың дербес әрекет ету қабілеттілігі бар да, осіп жетпегеп және демеуге сүйепіті келе жатқап пролета- риаттың дербес әрекет ету қабілеттілігі бар, сапалы со- циал-дсмократиялық дербес орекет ету қабілеттілігі бар да, зубатовтық дербес әрекет сту қабілеттілігі бар. Соп- дай-ақ қазіргі кезецде де дербсс әрекет сту қабілсттілі- гінің иак, осы екіипіі түріпе ңошемотпсп қарап отырғап социал-демократтар да бар; олар «таптық» дсгеп созді сансыз рет қайталап, күндолікті көксйтссті мәсолслергс тікелей жауап берудеп бұлтаруға болады деп ойлайды. «Искраның» 84-померін алыцыз. «ІІеліктен,— доп же- ңімпаз пішіпмен бізго дүрсе қоя береді опыц «бас мақа- лашысы»,— бұл көшкіппіц (9 япварьдыц) қозғалуыпа дем бергеп профессионал революционердің шағып ұйы- мы болмай, Жұмысшылар жиналысы болуы пеліктен? Муның себебі — бул Жиналыс жумысшылар бууарасы- ныц дербес әрекет ету уабілеттілігіне негізделген шын мәнісіндегі (тыңідаңыз!) кең уйым болды». Егер бұл Panama сөйлемнің авторы Мартыповқа бас июші адам болмаса, ол бәлкім, мынаны түсінген болар сді. Жипа- лыс зубатовтық дербес әрекет ету қабілеттілігіиеп со- циал-демократиялық дербес-әрекст ету қабілеттілігіне * Қараңьіз: Щығармалар толык жинағы, 6-том, 196—197-беттер. Ред,


ЁКІТАКТЙКА
283
наң көшкен кезде және тек сол себептен ғана ол рево- люцияшыл пролетариаттың ңозғалысына қызмет етті (осыдап ксйін ол бірден-ақ жария Жиналыс болып өмір сүруден қалды).
Егер жаңа искрашылдар немесе жаңа рабоче-дело- шылдар артта жүрушілер болмаса, «жұмысшы қозғалы- сьтн жария ету ісі, сайып келгенде, Зубатовтарға емес, пақ бізге пайда келтіреді» («Не істеу керек?») деп айт- қаи адамдардьтц болжауып дәл тоғызыпшы япварьдың растағапьш олар коргеп болар еді. Нақ тоғызыншы яп- варь ғапа сопда тұжырымдалғап міндеттің: «бүгінгі арам шопті де шаба алатып» (яғни зубатовшылдықтыц бүгінгі аздырушылық әрекетін жоя алатын) «және ер- теңгі бидайды да ора алатын»* (яғни өзінің жария еті- луі арқасыпда бір адым ілгері басқан қозғалысқа рево- люциялық басшылық ете алатын) «орақшыларды да- йыпдау» міпдетіпің барыпша маңыздылығын тағы да айқып корсетті. Ал жаңа «Искрапың» Иванушкалары революцияшыл орақшылардың берік ұйымының маңы- зын төмеидету үшін бидай шығымы тым қалың дегенді сүйеніш етеді! Олар, бупдшылдар сияқты, «жұмысшы- лардыц дербес әрекет ету цабілеттілігі» деген сөздерді, әулиедей көріп қасиеттеп, бетке ұстап отыр!
«Революцияпың тылына шабуыл жасау»,— деп жал- ғастырады сол жаңа искрашыл бас мақалашы,— қыл- мыс болар еді. Бұл сөйлемнің шынында не мағына беретіпін бір аллапың өзі біледі. «Искраның» жалпы оп- портунистік бет-бейпесімен бұл сөйлемиіц қандай бай- ланыста тұрғапып, біз, сірә, тағы бірде айрықша сөз қылармыз. Ал қазір мынапы айтсақ та жеткілікті; бұл сөйлемиің шыіі саяси мағьшасы біреу ғаиа, атап айт- қанда: автор революцпяпыц «шағын» және «якобиншіл- дік» авангарды жөпіпде жек көрушілікпен мұрнын тыр- житып, революция тылы алдыида бас иеді.
Жаңа «Искра» Мартынов рухында неғұрлым жігер- лілік жасаған сайын хвостизм тактикасы меп револю- циялық социал-демократия тактикасы арасындағы қара- ма-ңарсылық соғұрлым айқын бола түседі. Көтеріліс
Қараңыз: Шығармалар толық жпнағы, 6-том, 127—128-беттер. Ред.


284
В. Й. ЛЕЙІІЙ
стихиялық қозғалыстардыц біріне қосылуға тиіс деп біз «Впередтің» * 1-номерінде-ақ көрсеткенбіз. Демек, егер әскери теңеуді қолданатын болсақ, «тылды ңамтамасыз етудің» маңыздылыгып біз еш уақытта естен шығар- маймыз. Біз 4-помсрдо ** стихияпың революцияшыл элементтеріп қолдап, дамытуға оуел бастан бар күш-жі- герін жұмсап, бүл стихияның күдікті, зубатовтық ты- лына ұстамдылықпен, сенімсіздікпеи қараған Петербург комитетіпілсрінің тактпкасы дұрыс екенін айттық. Біз енді созді жаца искрашылдарға әлі сап рет айтуымызға тура келетін кеңеспен аяқтаймыз; революция авангар- дыньщ міндеттерін төмендетпеңіздер, бұл авангардты өзіміздіц уйымдасцан дербес әрекет ету қабілеттілігі- мізбен қолдауға міндетті екенімізді ұмытпаңыздар. Жұ- мысшылардыц дербес әрекет ету қабілеттілігін дамыту туралы жалпылама создерді азырақ айтыңыздар — сіз- дер байқамай отырған революциялыі^ дербес әрекет ету қабілеттілігін жұмысшылар сапсыз коп корсетуде! — өздеріңіздің мепшікті хвостизміңізбен жетілмеген жұ- мысшыларды аздырмауды кобірек ойлаңыздар.
«Вперед» № 6, «Вперед» газетіцгц
14(1) февралъ, 1905 ж. цолжазбамен салыстырылган
текстг бойынша басылып отъір
* Қараңыз: осы том, 144-бет. Ред.
** Еүл да сонда, 227-бет. Ред.


285
БІЗ РЕВОЛЮЦИЯНЫ ҮЙЫМДАСТЫРУҒА ТИІСТІМІЗ БЕ?
Бұл ертерек, тым ерте, бұдан бір жылдан астам бұ- рын болғаи оқиға. Атышулы неміс социал-демократы Парвустыц айтуыптіта, орыс партиясыпда «принципті алауыздықтар» туып жатты. Централизмнің бір беткей- лігіпо қарсы, жұмысшыларға қайдағы бір Жепевадан «комапда беру» идеясына қарсы, үгітшілер ұйымыпың, басшылар ұйымының идеясып асыра бағалаушылыққа қарсы күресу пролетариат партиясыпың ец бірінші ке- зектегі саяси міндеті бола бастады. Меныпевик ГІарвус- тың пеміс тілінде апта сайын шығатын өзіпің «Aus der Weltpolitik» («Дүние Жүзілік Саясат Саласынан») лис- тогында 1903 ж. 30 ноябрьде баяндалған терең, батыл да бұлжымас сенімі осындай.
Қайырымды Парвустың өсек-аяцпың құрбандығы бол- ғандығы, оның принциптік алауыздықтар деп жүргені- нің негізінде ұрыс-керіс жатқаны, ал жаңа «Искраның» айқындала бастаған идеялық бет бұрысы оппортунизмге қарай ойысу скендігі оған сопда айтылғап болатын (қа- раңыз: Лениниің «Искра» редакцияс-ыпа жазған хаты, декабрь 1903 ж.*)« Парвус үндемей қалды, бірақ оның басшылар ұйымыпың маңызын асыра бағалаушылық туралы «пікіріп» жаца искрашылдар сап саққа жүгір- тіи, іліп әкетті.
Он торт ай отті. Партия жұмысына мепыпевиктердің іріткі салушылығы мен олардыц уагыздарының оппор- * Қараңыз: ІІІыгармалар толық жинағы, 8-том, 106—107-беттер. Ред.


2§6
Ё. Й. ЛЕЙЙЙ
тунистік сипаты айқын білінді. 1905 жылдың тоғызын- шы январы пролетариаттың революциялық күш-жігері- нің орасан молдығып және социал-демократтар ұйымы- ның күллі жеткіліксіздігіп корс-етіп берді. Парвус ақылға келді. «Искрапыц» 85-номерінде опың маңала- сы басылып шықты, бұл мақала, істің шын мәнісінде, оппортунистік жаңа «Искрапыц» жаңа идеяларынан ре- волюциялық ескі «Искра» идеяларына мейлінше толық бет бұрғапдық болгісі болды. «Қаһармап болды,— дейді лепіріп Парвус Гапоп жопіпде,—бірақ саяси басшы бол- мады, қимыл программасы болмады, ұйым болмады»... «Ұйым жоқтығыпың қайғылы зардабы тиді»... «Бұқара бытырады, бәрі бет-бетімен кетіп жатыр, байланысты- рушы орталық жоқ, қимыл жасаудың баспіылық про- граммасы жоқ»... «Ңозғалыс байланыстырушы және басшылық етутпі ұйымпың жоқтығьшап күйреді». Соп- дықтан Парвус «революцияны уйымдастыру керек» * деген ұрап ұсынады, біз бүл туралы «Впередтің» 6-но- мерінде-ақ айтқаи болатыпбыз. «Біздің қазіргі саяси жағдайларда бұл жүздеген мыңды ұйымдастыра алмай- тыпымызға» (әцгіме көтеріліске әзір тұрған бұқара жайыпда болып отыр) револіоция сабақтарының ықпа- лымен Парвустың көзі жетті. «Бірақ біз,— деп ол «Но істеу керек?» деген кітаптың әлдеқашанғы пікірін дұ- рыс қайталайды,— біз байланыстырушы ұйытқы бола алатын, ал революция кезінде әлгі жүздеген мыңды өзі- нің төңірегіне біріктіре алатын ұйым құра аламыз». «Бүқараны көтеріліске әзірлеу, бұқаралы көтеріліс ке- зінде өздеріиіц тоңірегіпе топтау, белгілі үран бойынша көтерілісті бастау жөііінде айқын белгіленгеп міндеті бар жұмысшы үйірмелері құрылуы керек».
Жаңа «Искраиың». қоқысы басып қалғаи бұрынғы осы дұрыс пікірлерді көргенде біз: ақыры осылай бол- ды! деп бір желпішп қалдық. Ақыр соңында гіролетар- лық партия қызметкерінің революциялық түйсігі рабо- че-делолық оппортушізмиен тіпті уақытша болса да үстем болып шықты. Ақыр соңында біз революция ты- лының алдында бас имейтін, қайта революция авангар-
* Қараңыз: осы том, 274—284-беттер. Ред.


БІЗ РЕВОЛЮЦПЯНЬІ УЙЪШДАСТЬТРУҒА ТПІСТІМІЗ БЕ? 287
дыи қолдау мііідстіп тайсалмай корсетіп отырғап со- циал-демократтыц үпіп естіп отырмыз.
Жаца искрашылдар, әриие, Парвуспен келісе алмады. Редакциялық ескертудс ««Искра» редакциясы Парвус жолдас білдіргеп пікірдіц бәріпс бірдей қосыла алмай- ды»,— деліпген.
Әлбетте, ңосылмайды! Өздеріпің бір жарым жылдап бергі оппортунистік сандырағып «бетке басатып» пікір- лерге олар «қосыла қойсын ба», әлбетте, қосылмайды!
«Революцияпы үйымдастыру керек!» Бірақ бізде ақылды Мартынов жолдас бар ғой, ол революцияның ңоғамдық қатыиастардағы тоңксрістеп туатыпып, рево- люцияпы белгілоу мүмкіп емес еконіп біледі. Мартыпов ГІарвусқа опыц қатесіп түсіпдіреді, егер тіпті Парвус революция авангардыныц ұйымы туралы айтып отырса да, ол мұиың өзі «тар пісцберлі» жәпе жамаи ойлы «якобипшілдік» идея екепіп көрсетіп береді. Сопап соң. Біздіц ақылды Мартьшов озіпіц соцьшап жіпке байлап жетсктеп, Тряпичкип-Мартовты 101 ортіп келеді ғой, ал оньтц оз ұстазыпың айтқаиьш одап да горі тсрсңдето тү- сугс қабілеті бар, ол бәлкім, «революцияны ұйымдасты- ру корек» дсгсн ұранды «революцияпы бастау керек» дегеп ұрапмен ауыстыра да алар (қарацыз, № 85, кур- сив автордікі).
Иә, оқушы, «Искрапьщ» бас маңаласыпда бізге нақ осыпдай ұран беріліп отыр. Қазіргі замапда, сірә, сркіи мылжың-процесс үшіп пемесе мылжыцдау проңесі үшін тіл безеуді «бастаса болғапы», жөтекші мақала жазуға болатын сияқты. Жақып келіп қарағапда құр сылдыр сөзден басңа, қайдағы бір декадспттік бұрац создерден басқа еш пәрсе болмаса, оппортуписке әрдайым осыпдай ұрандар керек.
Парвус кенеттеп большевик бола қалғапдай, ұйымдас- тыру керек те ұйымдастыру керек деп қақсайды. Үйымдастыру процесс екепіп ол, бейшара, түсінбейді. («Искра» № 85,— сонымеп қатар жаңа «Искраның» барлық бұрыпғы померлері және әсіресе көпірме Розаның көпірме фельетопдары). Диалектикалық мате- риализмнің барлық рухы бойынша тек ұйымдастыру ға- яа емес, тактика да процесс болып табъілатынын ол, бай-


288
В. И. ЛЕНИН
ғұс, білмейді. Ал ол, дәл «заговоршы» сшщтаііып, үйым- жоспармеи әурс болуда. Ал ол, дәл «утонпст» сняқта- пып, қайдағы бір, қүдай сақтасын, өкініиі иемссе үшіп- ші съезде, бірдеп үйьшдастыра салуға болады дсіі ой- лайды.
Ал осы Парвус «якобипизмді» Гсркулес бағапалары- на дейін жсткізе қаишалықты әсірслсп зорайтып корсст- ті десецізші. Ойлап коріцдсрші: «белгілі ұраи бойынша көтерілісті бастау керек», дейді! Бүл біздіц атақты Мар- тынов бекерге шығарған көтерілісті «белгілеу» туралы идеядан да анағұрлым жаман ғой. Әрине, Парвус Мар- тыновтан үйренуі керек. Парвус «Искрапың» 62-номе- рін оқуы керек, оның бас мақаласынан ол көтерілісті әзірлеу туралы біздің партиямыздың ішінде қандай зиянды «утопиялыц» идеялардьщ 1902 жәпе 1904 жыл- дары соншама мезгілсіз етек алғанып біледі. Парвус «Рабочийдің» кітапшасыпа жазғап Аксельродтьщ алғы сөзін оқыіі шығуы ксрек, сопда ол «халық бұқарасының ең артта қалган, сапасы пеғүрлым томеп және тура та- ғыланып ксткеп (!!) элсмситтсріпіц стихиялық котері- лісіпе барьшша үміт артатыи» адамдардан соцпал-домо- кратияға қаторлі қауіи топіп отырғаиып, ал мұның «иартия үшін ауыр, оте зиянды жәпс тигсп жоріп ойьш түсетіп мсрсз» (sic!) болып табылатьшыи білсді.
ІІарвус қазір жүздегсн мыңды ұйымдастыру мүмкін емес деп тауыгг, «байлаиыстырушы ұйтқы бола алатын ұйым құРУ» міпдетін біріиші кезекке қойып отыр. Осьшдай нәрселер оздеріііің оргаиыпда жазылып отыр- ғанда біздіц жаңа искрашылдар қалайша жалтарып, бұлтармасыи? Енді байлапыстырушы ұйтқы ретіндегі ұйым дегепіміздің өзі профессионал револіоционерлер ұйымы ғой, ал опы атағаппыц озіиде-ақ біздіц жаңа искрашылдар естерінеп танып қалады.
Парвустың мақаласымен қатар «Искраға» біз опьщ бас мақаласы үшіп соидай разымыз. Ескі «Искраның» айқьш, анық, тура жәпе батыл революциялық ұранда- рымен салыстырғанда мазмүнсыз, шатасқап, артта жү- рушілік сылдыр сөздер қашпалықты бадырайып бөлек тұр! «Россияның да, Европаиың да будаи бъілай еш уауытта басын цатырмау үшііі сенімділік саясаты сах-


БІЗ РЕВОЛЮЦИЯНЬІ ҮЙЬТМДАСТЬІРУГА THICTJMI3 БЕ? 289
надан кетіп барадыа-мьтс деген сөздер копірме бос сөз емей немене? Іс жүзінде Европаның буржуазиялық га- зетінің қай номерін алсаңыз да, бүл бас қатырушылық әлі бар екеиіп жәпе біраз табысқа жстіп отыргаітын көр- сетеді. «Самарңау орыс лпбералгізмі олтіре жайратыл- ды». Лпбералпзмнің «саясп» бой тасалай тұру тілегін оның олімі деп білу. балалыққа салынып, саяси аңқау- лыққа жол беру болады. Іс жүзінде, либералпзм тірі, өмір сүрііі отыр жәтте әлдеиіп келеді. Ол пақ қазір окі- мстті алу қарсацыида түр. Ол ііақ сәті түскоп ксзецде сенімді жәпе қауіпсіз түрде өкіметкө қол созу үшін де бой тасалап отыр. Ол нақ соның үшіп де жұмысшы та- бьша барынша жағымпаздапып жүр. Бұл қылымсушы- льтңты (пақ бастап кешіріп отырған ңазіргі кезецде жүз есе қауіпті қылымсушылықты) шыидық дсп сапап, опың үстіпс мақтаншақтықпсп: «туғаи елді азат ету- ші — пролетариат, бұл күпдерде бүкіл ұлттыц авапгар- ды — пролетариат деп, оның цаһармандыу, ролін либе- рал-демократиялық буржуазияпыц алдыцгы ңатарлы элемепттерініц қоғамдық пікірі танып отыр», дсп мәлім- деу үшіп барьтп тұрғап соқыр болу керек. Либерал бур- жуа пролетариатты қаһармап деп танығапда, пролста- риат патша окіметіпе соққы беріп отырса да, опың өзі тілеген бостандықты жеціп алуға әлі жеткілікті күшті болмағандықтан, әлі жеткілікті социал-демократиялық болмағандықтан, на^ сонды^тан ғана танитынын, ақы- ры, түсіпсеңдерші енді, жаңа искрашыл мырзалар. Қа- зіргі либералдык, жалбаңдаушылық жөнінде біз қуап- бауымыз керек, қайта пролетариатты сақтандырьтп отыруымыз керек екснш және оған бұл жалбаңдаушы- лықтың іпікі сырын корсетіп отыруымыз керек екенін түсінсеңдерші. Сіздер мұиыц іітікі сырын корм-ей отыр- сыздар ма? оида коі-істптуцияныц керектігі туралы фаб- риканттардыц, көпестердің, биржевіьктердіц мзлімдеме- леріне қарап коріціздер! Самарқау либерализмнің өл- гепдігін бұл мэлімдемслер шындығында да қалай айқын көрсетеді? Либерал сөзуарлар пролетарлардың ерлігі ту- ралы сайрай бсреді, ал фабрикапттар сабырлы да сал- мақты кейіпиен жарытымсыз шолақ конституцияны та-


290
В. И. ЛЕПИН
лап етіп отыр, істің жайы, міне, осындай, аса сүйікті «басшылар»! *
Бірақ бәрінен де гөрі «Ис-краның» қарулану туралы мәселе жөніндегі пайымдаулары елден ерекше. «Проле- тарпатты қарулаидыру жопіидегі, халықтыц үкіметке барлық жерде бірдей жәно бір мезгілде шабуыл жа- сауып қамтамасыз ететін ұйьтмды жүйелі түрде даярлау жөпіндегі жүмыс» «техніткалық» (!?) міпдет деп жа- рпялапады. Ал біз, әрппе, жексұрып тохникадап жоға- ры тұрмыз жәпе әр пәрсеге тереңірск коз жібереміз. «Олар («техиикалық» міпдеттер) қаншалықты маңызды болса да, бұқараны көтеріліске әзірлеу жөніндегі біздің жұмысымыздың ауыр салмағы буларда емес»... «Егер астыртып ұйымдар халықты таптырмас бір қарумен — самодержавиеге шабуыл жасауды жэне муныц ушін ца- рулануды кушті керексінумен қарулапдыра білмесе, олардыц барлық орскетіиің ешқапдай мацызы болмай- ды. Біз озіміздің күттт-жігерімізді міпе осыған — көтері- ліс жасау мацсаты уиьш буцараньіц өзі т}арулануын олардыц ішінде насихаттауға жумсауымыз керек» (екі жердегі соцгы создердіц астып сызғап автор).
Иә, пә, мұпыц озі «якобипшілдікке» дейін жетті дер- лік деуге болатып, тар орісті Парвустегідей емес, мәсе- лені шьшыида да тереңпеп котергепдік. Істің салмағы қаруландыру жопіпдегі жұмыста емес, ұйымды жүйелі түрде даярлауда емес, қайта, керісінше, халықты қару- лануды, соиың өзінде өздігінен қарулануды күшті ке- рексіну сезімімеп қаруландыруда. Біздіц қозғалысымыз- ды кері сүйреуге тырысатыи бұл филистерлік дөрскілік- ті коргепіңде, социал-демократия үшін соидай қатты ұяласыц! Халықты ңарулануды күшті керексіну сезімі- мен қаруландыру — социал-демократияпыц тұрақты жә- * Біз либералдық лагерьден мыиадай қызықтьт мэліметтер алгап кезде, жогарыда келтірілген жолдар жазылып қойылған-ды. Немістің буржуазиялың-демократиялық «Frankfurter Zeitung» (17 февраль, 1905) газетінің Петербургтегі арнаулы тілшіс.і саясп жагдай жонінде 11е- тербургтгц либерал журналисініц мынадай пікірін хабарлады: «Егер ңазіргі кезеңдегідей сәтті либералдар пайдалана алмаса, онда олар аңымақ болган болар еді. Қазір барлық құрал либералдардың қолында, өйткені олар оз арбасына жумысгиыларды жегіп алды, ал үкіметтің адамы жетпейді, себебі — бюрократпя епікімге жол бермей отыр». Егер жаца «Искра» осындай кезеңде либералнзмнің өлгені туралы жазып отырса, оныц ішінде, шынында да, қандай қасиетті ақ пейілділік орын тепкен десеңізші?


БІЗ РЕВОЛЮЦИЯНЫ ҮЙЫМДАСТЫРУҒА ТИТСТІШЗ БЕ? 291
не жалпы әр уақыттағы орі барлық жердегі міндеті, Жапопияға да, Апглияға да, Германияга да, Италияға да бірдей қолдануға болатып міпдот. Ңаналушылар мен ңапаушылыққа қарсы күресуші таптар бар жердің бә- ріпдо де с-оциалистің уағызы бұқарапы әрқашан, ец әуслі жәпе бәріпен бұрыи қарулапуды күшті ксрексі- пумеп ңарулаидырады, сопдықтан жұмысшы қозғалысы басталған кезде, бұл «керексінуиьілік» дайып күйіпде болады. Социал-демократияныц бұл күшті короксіпу се- зіміи тек сапалы түрге айиалдыруына ғапа тура келе- ді, керексіпушілерді ұйымныц жәпе жоспарлы қимыл жасаудыц қажеттігімен, күллі саяси копъюиктурамеп санасуға кондіруіпе тура келеді. «Искрапыц» редакторы мырза, сіз, пеміс жұмысшыларыпыц кез келгеп бір жи- палысына барып коріцізші, оітда тіпті полиция жөпіпде де адамдардың жүзінде ошпснділіктің оттай жанаты- нын, олардың зәрлі мысқылды жаудыратынын, жұды- рықтарын түйіп кіжіпетіпіи коресіз. Сопда халықты қорлаушы буржуйлар меп олардыц малайларыпыц дс- реу сазайып беруге осыпдай күшті керексінуді тежеп отырғаи қандай күш? ¥йым мен тәртіптің күші, саііа- лылықтыц күші, жеке адамдарды өлтірудің солекет ске- піи, елеулі халықтық, революциялық күрсстіц сағаты әлі жетпегенін, мұпың үшін қолайлы саяси копъюнкту- ра жоқ екеиін түсіне білудіц күші. Mine, сондықтаи осындай жағдайларда социалист халыңқа: қаруланыц- дар деп айтып отырған жоқ және еш уақытта айтпай- ды, бірақ әр уақытта жәие міпдотті түрде қайта халық- ты қарулапуды жәпе жауға шабуыл жасаудьт күшті ке- рсксіиу сезімімеп қарулапдырып отырады (әйтпесе ол социалист емес, кобік ауыз мылжың). Қазір Россияда- ғы жағдайлар күпбе-күнгі жұмыстың пак, осы жай-жап- сарынан өзгеше. Дәл сопдықтап осы кезге дейін еш уақытта: қару алыңдар! деп айтпаған, бірақ жұмысшы- ларды қарулапуды күітіті керексіпу сезімімен әрқашан қаруландырып келгеп революцияшыл социал-демократ- тар, цазір барлық революцияшыл социал-демократтар йеволіоцияшыл-иппциативалы жұмысшылармен бірге ілесе отырып, ^ару алыңдарі деп ұран көтерді. Міне, осындай кезецде, ақырында, бұл үраи көтерілген кезде,


292
В. И. ЛЕНИН
«Искра» келіп: істің салмағы қарулапуда емес, оздігі- нен қарулануды күшті керексінуде, дсйді. Ал бұл жаы- сыз интеллигеиттік сөзуарлык, емес пе, бұл үмітсіз тряпичкиндік емес пе? бүл адамдар партияны револю- циялық авангардтыц мацызды міндетторшоп гіролетари- аттың «соцыиан» царап ңалуга қарай кері сүйремей ме? Сопдай-ақ, біздіц міидеттерімізді осындай адам айтқы- сыз мазаққа айпалдырушылық белгілі бір Тряпичкинпіц жекө басының қасиеттеріне байланысты емес, бұл олар- дыц ұйым-процесс немесе тактика-процесс туралы қа- натты сылдыр сөздермен елден ерекше тұжырымдалған бүкіл позициясына байланысты болып отыр. Бұл пози- цияның өзі адамды мынадай жағдайға сөзсіз ұрындыр- май қоймайды: адам кез келген тиянақты үраннан ңорқатын болады, кез келген «жоспардан» жалтақтайды, батыл революциялық инициативадан кері шегіишектей- ді, көбік ауызданып, баяғыда бір айтқанын қайта-қайта айта беретіп болады, біздер, социал-демократтар, проле- тариаттың рсволюциялық белсепділігшсп коріпеу артта қалып отыргап кездо,— тап осындай кезде ілгері шығып озып кетем бе деп қорңады. Шыпыпда да: олі жандар тіріні қос қолдап ұстап алды, рабоче-делолық жансыз теориялар жаца «Искраиы» да үмітсіз етіп жансыздап- дырды.
«Ұлтты азат етуші тагітыц авапгарды болып табыла- тын социал-демократиялың саяси басшыльтқ ролі тура- лы» «Искраның» пайымдауына қарап көріңіздерші. «Біз техникалық жағынан ұйымдастыруды және көтері- лісті өткізуді бүтіндей оз қолымызға алғанмен де, бұл рольге жете де алмаймыз, оиы өзімізге берік баяпды ете де алмаймыз»,— деп үйретеді бізге. Тек ойлап қапа коріңдерші: сгер біз котерілісті откізуді бүтіядсй оз қо- лымызға ала алсақ, аваигардтық рольгс қол жеткізе ал- маймыз! Осыпдай адамдар да әлі авапгард жайында соз қылып отыр-ау! Олар демократпялың көтерілісте бас- шылық ету роліи тармх оздсріпо жүктсй ме ден ijopija- ды, «көтерілісті откізуге» тура келе ме деген ойдап урейлеиеді. Социал-демократиялық ұйым «котерілісті өткізуге» тиісті емес, демократиялық республикаға қа- рай революциялық жолмен отуді бүтіпдей оз қолына


БІЗ РЕВОЛЮЦИЯНЫ ҮЙЫМДАСТЬІРУҒА ТИІСТІМІЗ БЕ? 293
алудыц қамын істеуге тиісті емес дсген ой олардың көз алдына елестейді де тұрады,— олардың тек «Искраның» бетінде мұиы тура айтуға әлі батылы бармай отыр. Оларға, социалпзмніц бұл түзелмейтіп жиропдистеріне, бұл арада ғаламат болып якобиишілдік елестейді. Ко- терілісті откізуді бүтіпдей оз цолымызға алуга біз неғұрлым жігер салып тырыссақ, бұл істіц соғұрлым зор бөлігін оз қолымызға алатынымызды, істің бұл бөлі- гі неғұрлым үлкен болса, антипролетарлық немесе про- летарлық емес демократияның ықпалы соғұрлым аз болатынын олар түсінбейді. Олар қайткенде де артта болғысы келеді, олар тіпті өздеріне артта болу керек деген ерекше философия ойлап шығарып жатыр,— Мартынов мұны қазірдің өзінде-ақ баяндай бастады, ер- тең, сірә, «Искраның» бетінде барынша іиегіне жеткізіп айтар.
Оның пайымдауларып ізін суытпай түсініп корің- дерші:
«Саналы пролетариат, тарихи дамудыц стихиялық процесінің логикасыпа сүйеие отырып, революция қар- саңындағы кезең тудыратын ұйымның барлық элемепт- терін, толқудың барлық элементтерін оз мақсаты үшін пайдаланады...»
Өте жақсы! Бірақ барлыц элемеиттерді пайдалаиу де- геніміз баошылыіқ етуді бутіпдей оз іміндетіне алу деген сөз ғой. «Искра» өзін өзі соққылап алады да, сонысын сезіп, мынадай сөздер қосуға асығады:
«...бұл барлық элементтер одан революцияның өзіне техникалық жағынан басшылық ету үлесін алып қоя- тыпдығыпа, сөйтіп біздің талагітарымызды халық бұ- қарасыпың ец артта қалған топтарыпа жоткізуге тіле- сіп-тілемесіп қолғабыс ететініііе титтей дс шімірікпейді».
Оқушы, сіз осыдап сштеме түсіпесіз бс? Баешылың ету үлесіп олар алып қоятыпдығыпа шімірікпестен бар- лъщ элемеиттерді пайдалану!!?? Ңұдайдап ңорықсацыз- даршы, мырзалар: егер біз барлық элементтерді шын мәяісінде пайдаланып отырган болсақ, егер біздің та- лаптарымызды озіміз пайдаланатьшдар шып мәнісінде қабылдап отырған болса, онда олар біздеи басшылықты алып цоймайды, қайта, керісінше, біздің басшылығы-


294
В. И. ЛЕНИН
мызды қабылдайды. Ал егер осы барлыц элементтер біз- ден басшылықты шып мәиісіпде альш қоятын болса (және, әрине, тек «техникалық» басшылықты ғапа емес, өйткепі революцияиыц «техникалық» жағып саяси жа- ғынап бөлу барып тұрғаи сапдырақ), опда біз оларды пайдаланбаймыз, олар бізді пайдалапады дегеп сөз.
«Егер шіркеуді мемлекеттен бөлу жопіпдогі біздіц та- лабымызды бұқара арасына таратқан свящеппиктсп ке- йін, Ңысқы сарайға халық жорьтғын ұйымдастырғап монархиялық жұмысшы қоғамыпап ксйіп, халық бұ- қарасын патша әскеріне қарсы ақырғы ұрысқа бірінші болып бастайтын геиералмеп пемесе патша окімстінің ресми құлатылғанын бірінші болып жариялайтын чи- новникпен орыс революциясы толыға түссе, біз тек қуанған болар едік».
Иә, бұған біз де қуанамыз, бірақ біз ьщтимал жақсы- лық жоніндегі қуаныш сезіміміздіц логикамызды көмес- кілемеуін тілер едік. Орыс революциясы свящеппикпеи пемесе генералмен толығады дегеп ие сөз? Бұл — свя- щепник немесе генсрал революцияпы жақтаушы пемесе оның жетекшісі болады деген сөз. Бұл «жаңа адамдар» революцияпың толық саналы пемес-е толық саналы емес жақтаушысы болуы мүмкін. Ал толық сапалы емес жақтаушы болған ретте (жаңа адамдар жоніпде жағдай осындай болуы мейліише ықтимал) олардың сапалылы- ғы жеткіліксіздігіне қуануға тиісті емеспіз, қайта қай- ғыруымыз керек және оны барлыт^ куш-жігерімізбен тузеп, тольіцтырып отыруымыз керек. Біз мұны істоме- сек, әзірге бұқара сапалылығы кем жетекшіпің соңынан жүріп отырғанда, барлық элемепттерді социал-демокра- тия пайдаланып отырғаи жоқ, қайта оны барлық эле- менттер пайдаланып отыр деп айтуға тура келеді. Ре- волюцияның жақтаушысы, кешегі свящснник немесе генерал, иә болмаса чиновник тұла бойып соқыр сенімді- лік билеген буржуазиялық демократ болуы мүмкіп, соіі- дықтан жұмысшылар онъщ еоңынан қапшалықты ере- тін болса, буржуазиялык, демократия жұмысшыларды соншалықты «пайдалаиады». Сіздерге бұл түсінікті ме, жаңа искрашыл мырзалар? Егер түсінікті болса, рево- люцияньщ толық саналы (яғни социал-демократиялық)


ВІЗ РЕВОЛІОЦИЯНЫ УЙЫМДАСТЫРУҒА ТИІСТІМІЗ БЕ? 295
жаңтаушыларьшың басшылық етуді өз міндетіне алуы- наы сіздер иеге цорцасъіздар? Социал-демократ офицер- діц (мсн сіздердіц мысалыңызға ұқсас мысалды әдейі алып отырмын) жәпе социал-демократиялық ұйым мү- шесіиіц сол ұйымяьщ бастауы жәие тапсыруы бойынша сіздер жобалап отырған генерал атқаратьш қызмет пен міпдеттсрді «бүтіпдей оз қолыиа алуыпан» неге цорқа- сыздар?
Парвусқа қайта оралайық. Ол озінің тамаша мақала- сып іріткі салушыларды «лақтырып тастау керек» де- геп тамаша кецеспеп аяқтайды. Іріткі салушыларды аластау орыс социал-демократтары көпшілігінің ең бір күшті, ец бір батыл ұрапы екенін біз «Партиядан» де- геп бөлімдс басып отырған хабарлардан көруге бола- ды 102. Нақ солай, Парвус жолдас: мейліпше аяусыз «лақтырып тастау керек» жәпе бұл лақтырып тастауды іріткі салушылықты ұйым-процесс, ұйым-тснденция «теорияларымеп» дәріптеп кслген және дәріптеп отыр- ғап социал-домократиялық баспасоз сабаздарыпан бас- тау керек. Бұл туралы сойлоп қана қоймау керек, мұны істеу керек. Партияны ұйымдастырғысы келетін барлық партия қызметкерлерінің съезін дереу шақыру керск. Сепдірумеп жәпо ұялтумеп шектелмеу керек, қайта барлық қобалжушыларға, барлық ауытқушыларға, се- німсіздер меп күдіктепушілерге: қалаған жағыңызға хпығыңыздар! — деген тура жәпе батыл ультиматум қоіо керок. Газстіміздіп; біріыші номерінен бастап біз «Вперед» родакциясыпыц атьшатт, іріткі салушылардың әрекетіпсіі адам айтқысыз ызалы болып отырғап орыс партия қызметкерлеріпіц күллі бұқарасы атынан осы ультиматумды қойдық та. Іріткі салуітгьтларды жылда- мырақ аластацдар, жолдастар, сойтіп бірлесш ұйымдас- тыру жұмысыпа кірісіцдор! Үйым-процесс туралы мылжыцдап жүргои мыцдагап иптеллпгенттік Тряпич- киндсрдсп горі ұйым-жоспарды қабыл алған жүздегеп революцияшыл социал-демократ артық!
1905 ж. 1 және 8 (14 жэне 21) феврсілъдын аралығында жазылған „ . . - ~
1 азеттгц текстг боиъінша 1905 ж. 21(8) февуалъОа «Втіеред» басъілып отыр
газетгшц 7-номерінде басылған


296
КӨТЕРІЛІС ҮШІИ ЖАУЫПГЕРЛІК КЕЛІСІМ ЖАСАУ ТУРАЛЫ
«Революциониая Россия» (№ 58) былаи дейді: «Өз~ ара қырқысқан жауласушылық жегідей жеген револю- циялық-социалистік фракциялар арасына жауынгерлік бірлік рухы, ақыры, тым болмаса епді епетін болсын және ол қылмысты түрде титықтатылған социалистік ынтымақ санасын қайтадан жандапдыратын болсын... Тегеуріиді тойтарыс беру жолымен революцияшыл күш- тердің әрекетіп күшейте отырып, оларды мүмкіндігіпше көп сақтаи қалайық!»
Социалист-револіоционерлердің құрғақ созі басым екендігіне біздің сан рет наразылық білдіруімізге тура келіп еді, бұл жолы да біз оған наразылық білдіруге тиістіміз. «Өзара қырқысқап жауласушылық» және т. б. туралы қорқынышты с.өздердің керегі не, мырзалар? Бұл сөздер революционерлерге лайық па? Нақ қазір, на- ғыз күрес жүріп жатқан, қан тогіліп жатқан кездо, «Революционная Россия» бұл туралы да шамадан асыра әсірелеп айтады, нақ қазір «өзара қырқысқан жауласу- шылық» туралы осьтлайша теріс бұрып асыра айтушы- лық ерекше жалған болып естіледі. Күштерді сақтап қалу дейсіз бе, сіз? Бірақ күштер әр текті нәрсені жа- мап-жасқаумен емес, біртүтас, бірауызды, принцип жа- ғынан ыптымақтас ұйыммен сақталады ғой. Мұндай жамап-жасқау жоніндегі сәтсіз әрекеттермен күштер сақталмайды, қайта ысырап болады. Соз жүзінде емес, іс жүзінде «жауынгерлік бірлікті» жүзеге асыру үшін біздің нақ иеде және пақ қаяшалықты бірыңғай бола алатынымызды анық, айқын, соның өзінде тэжірибеден


КӨТЕРІЛІС ҮШІН ЖАУЫНГЕРЛІК КЕЛІСІМ ЖАСАУ... 297
білу керек. Мунсыз жауьшгерлік бірлік туралы әңгіме жай бос сөз, бос сөз, тағы да бос сөз, ал муны білу, бә- рінен де бұрын, сіздер сондайлық «қорқынышты» тер- миндермен айтатын нақ сол айтыстар, күрестер және жауласулар арқылы ғапа мүмкін болады. Орыс қоғам- дық ой-пікірі мен орыс социалпстік ой-пікірінің тұтас бір үлкен кезеңіи қамтып отырғаи алауыздыңтар жа- йыида біз үндемей қалсақ, ол шыныида жақсы болар ма еді? Демократпялық буржуазияның комескі, соцпа- лпстік қиялға толы идсологиясы — халыңшылдық пеп пролетариат идеологиясы — марксизмнің қиян-кескі кү- ресін тудырғаи тек «талас-тартысқа табыиушылық» болғаны ма? Жарайды, мырзалар, әлгіпдей создерді ай- туға дейін барып, халықшылдық пеп сіздің «социал-ре- волюциопизмнің» буржуазиялық-демократиялық мәпіпе маркстік козқарасты «зәбір» деп санай беретіп болса- цыздар, сіздер оздеріцізді тек мазақ етесіздер. Біз Рос- сиядағы болашақ революциялық комитеттерде де созсіз таласамыз, ажырасамыз, жауласамыз,— бірақ тарихтап үйрепіп отыру керек қой. Мұпьщ орекет жасау үстінде күтпегеп, ешкімге түсіпіксіз, ітіатасқап таластар болып шықпауып ойластыру ксрек, принципті тұрғыдан тала- суға, әрбір бағыттың түпкі негіздерін білуге, мүмкіп бо- латын бірлікті жәпе болмай қоймайтын жауласуды күп ілгері белгілеуге әзір тұру керек. Револіоцияшыл халың комитеттерінде мейлінше әр алуан элемепттерді өзара егестер мен куйінішті өкініштер ушін тым асығыс, ша- ла-шарпы жамап-жасқайтын «жауынгерлік бірлік» тә- жірибесінің орасап зор зиян келтіретінін корсететін мы- салдар революциялық кезецдер тарихында өте-моте когі кездеседі.
Осы тарихтың сабағын біздің пайдалангымыз келеді. Сіздерге өрісі тар догма болып коріиетіп маркспзмді біз осы тарихи сабақ пен басшылықтың озегіиің озегі деп білеміз. Револіоцпяшыл пролетариаттыц дербес, ымыра- ға келмейтін маркстік партиясып біз социализм жеңуі- нің бірден-бір кепілі және жеціске жетудің ауытқудан неғұрлым ада жолы деп білеміз. Сондықтан біз тіпті ең революцияльтқ кезецдерде де социал-демократиялық партпяның толық дербес партия болуынап, біздің идео- 11 9-том


298
В. II. ЛЕИИН
логиямыздьщ ешбір ымыраға келмейтін идеологйя бо- луынан бас тартпаймыз.
Сіздерге бұл жауынгерлік бірлікті жоу^а шығару сияқты болып коріпе ме? Сіздер қателесесіздер. Күрес үшін жәпе күрес үстіпде келісім жасаудаи біздің бас тартпайтыпымызды екінпіі съезіміздіц қарарынап ко- рущізге болады. Россияда революцпяның басталуы бұл келіеімдердіц практпкада жүзсге асырылу кезеңін со.з- сіз жақьшдатады деп біз «Впередтіц» 4-померінде атап корсеттік *. Революциялық социал-демократия мен де-' мократияпыц революцияшыл элементтершің бірлесіп күресуі самодержавиенің күйреу замаиында болмай қой- майтын және керекті іс. Біздің ойымызша, егер біз жүз жыртысатын ащы создердің орнына жауынгерлік келі- сімдер жасаудың мүмкіидіктері мен олардыц, егер осы- лай деп айтар болсақ, «компетенциясының» мүмкін бо- латып шектеріп дұрыстап және байсалды салмақтап қарасақ, болашақ жауынгерлік келісімдер жасау ісіне жақсырак, қызмет етер едік. Біз «социалист-революцио- перлер партиясыньщ» халықшылдықтан марксизмге ка- рай прогресін зерттеуге кірісіп, «Впередтің» 3-номерін- де бұл жүмысты бастадық**.
«Бұқарапың озі қаруға жармасты»,— деп жазды «Ре- волюциопная Россия» 9 япварь жөніпдс.— «Ерте бол- сын, кепі болсыи, бұқарапы қаруландыру туралы мәсе- ленің шсшілетіні күмәнсыз». «Mine сонда терроризм мен бұқаралық қозғалыстың қосылуы барынша айқын көрініп, жүзеге асады, ал біз өзіміздің партиялық так- тикамыздың күллі рухьша сәйкес сөзімізбен де, ісіміз- бен де осығап ұмтылып отырмыз». (Жақшаның ішіндо ескертіп отойік, «ісімізбен» дегеи созге біз ықыласиеіі- ақ сұрақ белгісіп қояр едік, сөйтіп піітатты жалгастыра берейік.) «Осы жақын таяу кезге дейіп қозғалыстың осы екі факторы бір-бірінен алшақ, бытырацқы жатты және осы бытырацқылығы салдарыиан тиісті күші бол- мады».
ІПындыңтың аты піындық деген осы! Тап солай. Ин- теллигенттік террор мен бұқаралық жүмысшы қозға-
* Қараңыз: осы том, 217—219-беттер. Ред.
** Қараңыз: осы том, 203—211-беттер. Ред.


КӨТЕРІЛІС ҮІПІП ЖАУЫІІГЕРЛІК КЕЛІСІМ ЖАСАУ... 299
лысы бір-бірінен алшац бытыраццы жатты және осы бытыраңцыльиғы салдарынан тиісті куші болмады. Ре- волюциялық социал-демократия әрқашан нақ осыны айтып отырды. Нақ осы себептен ол әрңашап террорға қарсы күресіп қапа қоймай, біздіц партиямыздыц ип- тсллигепттік қапатыпда сап рет байқалғап террор жа- ғына ауытқушылыққа да қарсы күресіп отырды*. Нақ осы себептеп ескі «Искра» да террорга қарсы таласты; ол 48-ітомсрінде былай деп жазды: «ескі улгідегі тср- рорлық күрес революциялық күрестің ең бір қатерлі түрі еді, сондықтан оған кіріскен адамдар батыл және жан қияр қайраткер деген атақ алды... Ал қазір де- моистрациялар өкіметке ашықтан-ашық қарсыласуға ұласып жатқан кезде, біздің ескі терроризм күрестің айрықша батыл тәсілі болудан қадады... Қазір ерлік істер алаңдарда істеледі; қазір замапымыздың шын ер- лері — өздерінің езушілеріне қарсы котеріліске шық- қан халық бүқарасын бастап келе жатқаи революцио- нерлер болып оть;р... Ұлы француз революциясының терроризмі... 1789 жылы 14 июльде Бастилияны алу- мен басталды. Оның күші халықтың революциялық қозғалысының күші болды... Бул терроризм бұқаралық цозғалыстың күшінен түңілуден туған жоқ, қайта, ке- рісіише, оныц күшіне мызғымас берік сенімнен туды... Бул терроризмнің тарихы орыс революциопері үшіи өте-мөте ғибратты» **.
Дұрыс және мыц мәртебе дұрыс! Бул терроризмнің тарихы өте-мөте ғибратты. «Искрадан» келгірілген, бұ- дан IV2 жыл бұрынғы дәуірге жататын цитаттар да ғпб- ратты. Бұл цитаттар революция сабақтарының ықпалы- мен социалист-революционерлер де танығысы келгеи ой-пікірлерді бізге барыпша толық корсетеді. Бұл ци- таттар бұқаралық қозғалысқа сенудіц маңызьш біздіц ес-імізге салады, тек принциптілік арқасында ғапа қол жететін және бұл қозғалыстың ұзақ тоқтап қалған сияц- ♦ Кричевский «Рабочее Делоның» 10-номеріпде. Мартов пен Засу- лич Леккерттің оқ атуы жәнінде 103. Жалпы жаңа искраіпылдар Пле- венің олтірілуі жөніндегі листокта ’04.
** Бұл мақаланы «Искрада» Плеханов жазған және ол «Искраны» (№№ 46—51) ІІлеханов пен Ленин редакциялаған кезеңге жатады. Плеханов ол кезде оппортунизмге икемділік жасау жоніндегі өйгілі жаңа бағыт жайында олі ойлай қоймаған еді.
11*


300
В. И. ЛЕНИН
ты болып көрінуінен тугаи «түңілушіліктерден» бір өзі ғана құтқара алатып революциялық ұстамдылықты есімізге салады. Қазір, 9 январьдан кейін, сырт қара- ғанда, бұқаралық қозғалыстағы «түцілушіліктер» жайыпда сөз болуы да мүмкіи емес сияқты. Бірақ бұл тек сырт қарағапда ғапа. Бұқара ерлігіпің жарқып ко- рінісіне лезде «таңдапушылықты» тап күресі приіщипін пегізгі приицип деп қойғапдьіқтьщ пәтижесіпдс партия- ныц бүкіл қызметін бұқара қозғалысымеп тығыз бай- лапыстырып отыратын берік, ойластырылған сенімнен ажырата білу керек. Революциялық қозғалыстың 9 яп- варьдан кейінгі жеткен қазіргі сатысы қаншалықты жо- ғары болса да, біздің социалистік және демократиялық партияларымыз еркін Россияда жаңа негізде қайта ту- ғанға дейін бұл қозғалыс қайткен күнде де әлі талай кезеңнен өтеді. Сондықтап біз социал-демократияның пролетариаттың тап күресімеп мызғымас берік байла- пысып осы кезеңдердің бәріпен, күрестің барлық қиын- қыстау кезеңдеріпеп алып өтуге тиістіміз,— осы байла- нысты пығайту және бекіту жонінде үнемі қамқорлық жасап отыруға тиістіміз.
Сондықтан «Революционпая Россияііыц» : «Ңарулы күрестің пионерлері толқығап бұқараның ішіне арала- сып кетті...» деп пайымдауы біздіңше көрінеу асыра айтқапдық сияқты. Бұл қазірдің өзінде жүзеге асырыл- ғап іс емес, көбіпе көп болашақта жүзеге асырылуын ті- лейтін іс. 17 (4) февральда Москвада Сергейдің олтірі- луі, ол туралы телеграф дәл бүгін хабарлады, сірә, ескі үлгідегі терроризм болса керек 105. Ңарулы күрестің пионерлері толқыған бұқараның ішіне әлі араласып кет- кен жот$. Бомбамен қаруланған пионерлер, сірә, Моск- вада Сергейді аңдып жүрген болса керек, ал тап сол уақытта (Питерде) пионерлері жоқ, қару-жарағы жоқ, революцияшыл офицерлері жоқ және революциялық штабы жоқ бұқара, сол «Революционная Россияның» айтқанындай, «асқан ашу-ызамеп қаптаған қалың най- заға қарсы шауып» жатқан болса керек. Жоғарыда айтылған бытырацқылық әлі бар, сондықтан «бұқара- ныц жеке-дара ерлер дәрежесіне дейін көтерілгені, бұқара ітінде жаппай ерліктің оянғаны» («Рево-


КӨТЕРІЛІС ҮШІН ЖАУЫНГЕРЛІК КЕЛІСІМ ЖАСАУ... 301
люционная Россия» № 58) жұрттың бәріне қазір неғұр- лым айқын бола түскен сайын, бірен-саран, интелли- генттік террор өзіпің қанағаттанғысыздығымен соғұр- лым таңдандыра түседі. Пионерлер іс жузінде бұқара ішіне араласып кетуі керек, яғни көтеріліске шыққан бұқарамен үздіксіз, іс жүзіидегі байланыста өзінің жап қиярлың жігерін жұмсауы керек, сөздіц бейнелі, симво- ликалық мағыпасында емес, дәлме-дәл оз мағыпасьтида, бұқарамен бірге жүруі керек. Ал мұның қажет скснді- гіне,— оған қазір қандай да күмән бола қойхмас. Ал мұ- ның мүмкін екендігін,— оны тоғызыншы январь және жұмысшылар бұқарасының осы күнге дейін созылып отырған іштей терең толқуы дәлелдейді. Ал бұл бұрын- ғы міндеттермен салыстырғанда анағұрлым қиын, жаңа және жоғары міндет болып табылады және мұпың өзі ол міндетті орыпдауға практика жүзінде дереу кірісу- ден бізді тоқтата алмайды және тоңтатуға тиіс те емес.
Социал-демократиялық партияныц революциялық-де- мократиялық партиямеи, социалист-революциоиерлер партиясымен жауынгерлік бірлігі ол міндетті орындау ісін жеңілдететін құралдардыц бірі болып шығар еді. Ңарулы күрестің пионерлері көтерілуші бұқараның іші- не неғұрлым тез «араласып кетсе», социалист-револю- ционерлердіц мыиадай сөздермен оздері бслгілегеп: «революциялық терроризм меп бұқаралық қозғалыстың көріпе бастағап бірігуі осіп, күшсйе берсіп, бұқара кү- рестің террорлық құралдарымен сақадай сай қарула- нып, тезірек көтеріліске шыға алатып болсын!» деген жолмен неғұрлым батыл жүретіп болса, ондай бірлік соғұрлым тезірек жүзеге аса түседі. Осындай жауын- герлік бірлік орнату әрекеттерін тезірек жүзеге асыру мақсатымен біз Георгий Гапонның бізге келіп түскен мына хатын ықыласпен жариялап отырмыз:
«Россшшың социалистік партияларыпа ашық хат.
Петербургте жәпе Россияпың басқа жерлсріпде январьда болгатт қап төгіс күндер езілгеп жұмысшы табы мен қан ішер патша бастаған самодержавислік тәртіпті бетпс-бет қарсы қой- дьт. ¥лы орыс револіоциясы басталды. Халық бостаидығып шып мәнісінде ардақтайтындардың бәрі не жеңіп шығуы, не өлуі керек. Бастан кешіріп жатқан тарихп кезеңнің маңыздылығьтн


302
В. П. Л Е II И Н
біліп, істің жайы қазіргідей болып отырған жағдайда мен, ец алдымен, революционер әрі іскер адам болғандықтан, Россия- ның барлық социалистік партияларын өзара дсреу келісімгс келуге және патша өкіметіне қарсы қарулы көтеріліске шығуға шақырамын. Әрбір партиянрщ барлық күштері жұмылдырылуға тиіс. Бәрінің техиикалық жағынан жауынгерлік ортақ жоспары болуға тиіс. Бомба мсп динамит, жеке террор мен жаппай тер- рор, халық қозғалысьша қолгабысы тистіті пәрсотіің бәрі жұм- салуы корск. Ец таяудагы мақсат — самодержавиоиі қүлату, рсволюциялық. уақытша үкімст құру, бұл үкімет саяси жәіте діни бостандық жолындағы барлық күрескерлерге дсреу амипс- тия жариялайды — халықты дереу қарулапдыруды және жал- пыга бірдей, тең, жасырьш және төте сайлау правосы негізіттде дсрсу құрылтай жиналысын шақырады. Жолдастар, іске кірі- сіңдер! Алға, ұрысқа аттаныцдар! Петербург жұмысшыларының 9 январьдағы ұранын — бостандық пе өлім!— деген ұрапды қайталайық. Ендігі іркіліс пен ырың-жырыңның бәрі — өздері- ңіз мүддесін қорғап отырған халықтың алдыпда қылмыс. Өзім халықтың қалың ортасынап шығып (шаруаның баласымын), халыққа қызмет етуге барлық күш-жігерімді жұмсап, өз таг- дырымды жұмысшы табыныц сзушілсріне жәпе қанаушьтларьтпа қарсы күрсспоп біржолата байлапыстырғап моиің озім про- летариат пен барлық еңбекіиі бүқаратіы кашіталистік сзушілік- тен және саяси құлдьтқтая шын мәяісіпде қүтқару ісімси шы- нымен шұғылданатыи адамдарьген, әринс, адал жүрегіммен, барлық жан-тәніммся бірге боламып.
Георгий Гапон».
Біз, оз тарапымыздан, бұл хат жөпіпдегі иікірді мүм? кіпдігіише толың тура жәио айқып айгу ксрск деп са- наймыз. Ол ұсынып отырған «кслісімді» біз мүмкііі, пайдалы жәпе керекті іс ден ессптейміз. Г. Гапонпың нақ «келісім» туралы айтып отырғанып біз құттықтай- мыз, өйткені әрбір жеке партияның толық принциптік жәие ұйымдық дербестігінің сақталуы ғана олардың жауынгерлік бірлік орнату әрекеттеріп үмітсіз етпейді. Әр текті иәрселердің басып бостан-босңа қосып, істі бүлдіріп алмау үшін біз бұл әрекеттер жопіпдо оте сақ болуымыз керек. Біздіц созсіз getrennt marschieren (бо- лск жүруімізге) тура келеді, бірақ біз сап рет жәпе пақ қазір vereint schlagen (бірлесіп соққы бере) аламыз. Біздің көзқарасымыз тұрғысынан алғанда бүл келісім- нің тек социалистік партияларды ғана емес, сондай-ақ революцияшыл партияларды да қамтығаны жақсы болар еді, өйткеві күрестің таяудағы мақсаттарында со- циалистік ештеңе жоқ, сопдықтая біз таяудагы демо-


КӨТЕРІЛІС ҮШІН ЖАУЫНГЕРЛІК КЕЛІСІМ ЖАСАУ... 303
кратиялың маңсаттарды социалистік революция жөнін- дегі біздің түпкі маңсаттарымызбен шатастырмауға тиістіміз жәпе шатастыруға еш уақытта жол бермейміз. «Жеке террор меп жаппай тсррорға» жалпы шаңыру- дыц орпына іс жүзіпде терроризмді бұқара көтерілісі- мен тікелей жәпе пақты yocijdw бірлескеп әрекеттің алдыиа тура жәпе айқын міпдет етіп қойған жақсы бо- лар еді жопе біздің козқарасымыз тұрғысыпап алғанда да келісім жасау үітііи бұл керек. Рас, Гапоппың: «ха- лық ңозғалысыпа қолғабысы тиетін нәрсепіц бәрі» дс- ген ңосымшасы оиың жеке террорды да нақ осы мақсат- қа бағыидырғысы келгеп тілегін айқын көрсетеді, бірак бұл тілск, «Революциопная Россияның» 58-номеріндегі біз атап откеп пікірді корсете отырып, айқынырақ біл- дірілуге тиіс жәпе мүлдем екіұшты мағыпа тудырмай- тып практикалық шешімдерде коріпуге тиіс. Ақьтрыпда, үсыпылып отырғап келісімніц жасалу мүмкіпдігіпің жагдайларьша байланыстырмай, біз мынапы ескерте- йік: бізге Г. Гапоппыц партиядан тыс жагдайы да қо- лайсыздау болын корінеді. Әрине, патшаға сенуден, оған петицпямеп барудан революцпялық мақсаттарға қарай соншальтқты тез ауьтп, Гапоітиьщ дүпиеге айқын рево люциялық козқарасты бірдеп белгілей алмагапы озіиеп- озі түсіпікті. Бұл болмай қоймайтып пәрсе жәпе рево- люцияпың дамуы неғұрлым шапшаң жәпе пеғұрлым кең болса, мұндай қүбылыс согұрлым жиі қайталана береді. Бірақ партиялардың, бағыттардың, жеке са- рыпдардың арасындағы қатыпастарда толык, айқындық пен тиянақтылықтың болуы олардың арасыпда белгілі бір пәтижелі уақытітта келісім жасалуыпың созсіз қа- жетті піарты болып табылады. Айқыпдық пен тиянак,- тылық әрбір практикалық шарада керек болады жәпе олар қазіргі, практикалың істе тиянақтылық болуының, ауытқулар болмауының шарты. Росспяда революция- пыц басталуы «революция» дегеп ұраи «іскер адамдар» үшін олардың мақсаттарып жәпе олардьтң әрекет ету құралдарын анықтауға әбден жеткілікті деген пікірге сүйепетін көптеген адамдарды, мүмкін тіпті бағыттар- ды да саяси сахнаға шығаруы ықтимал. Ондай пікір- ден артық қате пікір болуы мүмкін емес. Неғұрлым жо-


304
В. И. ЛЕНИН
ғары немесе неғұрлым қолайлы немесе неғұрлым «дип- ломатиялық» болып көріиетін партиядан тыс позиция— іс жүзінде неғурлъім көмескі, неғұрлым бұлдыр және практикалық қызметте созсіз дәйексіздік пен солқыл- дақтық қаупін тудыратын позиция болып табылады. Революция жолындағы біздің мұратымыз барлық пар- тиялар, барлық бағыттар, барлық сарындар әсте рево- люциялық былыкда келіп қосылу болмауға тиіс. Қайта керісінше, революциялық қозғалыстың осіп, ұлғаюы, оиыц халықтың әр түрлі таптары мен топтарының қа- лың ортасыиа барған сайын жаңындай түсуі сөзсіз үсті-үстіне жаца бағыттар мен сарыпдарды тудырады (тудырғапы жақсы да). Олардың өзара қарым-қатынас- тарындағія жәве революцияшыл пролетариаттың пози- циясыпа олардың көзқарастарындағы толық айқындық пен тиянақтылық қана революциялық қозғалыстың не- ғұрлым табысты болуын қамтамасыз ете алады. Өзара қарьш-қатынастардың толың айқындығы ғана таяудағы ортақ мақсатңа жету үшіп келісім жасау ісінің табыс- ты болуып ңамтамасыз ете алады.
Бұл таяудагы мақсат, біздіц пікірімізше, Г. Гапоп- ньщ хатыпда әбден дұрыс белгіленген: 1) самодержа- виені құлату, 2) революциялық уақытша үкімет, 3) са- яси және діии бостандық жолыидағы—әрипе, сондай-ақ стачкалар бостандығы және т. т. жолындағы күрескер- лерге дереу амиистия беру, 4) халықты дереу қарулан- дыру жәпе 5) жалпыға бірдей, тең, төте және жасырып сайлау правосы негізіпде бүкіл россиялық құрылтай жиналысын дереу шаңыру. Барлық азаматтардың то- лық теңдігін және сайлау кезіндегі толық саяси бостан- дықты революциялық үкіметтің дереу жүзеге асыруыи Гапон, әрине, топшылап қана айтады, бірақ оны ашық көрсетуге де болар еді. Бұдан соң демократиялық төң- керісті қолдау және оны жеке салаларда жүзөге асыру мақсатымен барлық жерде революциялық шаруа коми- теттсрін құруды да уақытша үкіметтің программасына енгізу қолайлы болар еді. Революцияның нәтижелі бо- луы көбіне-коп шаруалардың революциялың дербес әрекет ету қабілеттілігіне де байланысты, сондықтап жоғарыда біз атап корсеткен ұраи сияқты ұранды бас-


КӨТЕРІЛІС ҮШІН ЖАУЬІНГЕРЛІК КЕЛІСІМ ЖАСАУ... 305
шылыңңа алып, әр түрлі социалистік және революция- лық-демократиялық партиялар жақындаса алар еді.
Саяси санасы кем халықтың көзқарасынан револю- циялық көзқарасқа көшуді өз басынан кешіріп, терең сезініп білген Г. Гапонныц саяси ңайраткер үшіп 'ке- ректі революциялық козқарас айқындығыпа жетуі жо- лында қызмет етуіл тілейміз. Көтеріліс үшін жауыи- герлік келісім жасауға шақырғап оиың үпдеуі жемісті болып тыпуып, сойтіи революцияшыл пролетариаттың революциялық демократиямеи бір сапта болып, само- державиеге соққы бере алатып болуын және опы пеғұр- лым тез, иеғұрлым аз шығынмен бұлтартпай құлатуын тілейміз.
1905 ж. 4(17) февралъда жазылған
1905 ж. 21(8) февралъда «Вперед» газетгнгц 7-номергнде басылған
Газеттгц текстг бойынша басылып отыр


306
ПЛРТИЯНЫҢ III СЪЕЗІН ШЛҢЫРУ ТУРАЛЫ 106
РЕДАКЦИЯДАН
«Впередтің» редакциясына орыс бюросының бастама- сыиа өзінің шыи жүректен тілектес екенін білдіру ғана қалады. Ақыры, шетелдік бонапартистер 107 тудырған жағдайдан партиялыц жолмеп шығуға қарай жігерлі қадам жасалды! Біз «Партиядап» деген бөлімде бюро- ныц шақыруыпа 108 комитеттсрдің қалай тез үн қосып отырғапы жайыпда мәліметтер басып отырмыз. Өздеріп РСДРП-пің қатарыида деп сапайтып нсмесе өздеріпің козқарастары меп тілектестігі жағыпап болса да оғап жақын дсгсп тонтар мен ұйымдардыц барлыгы, сол сияқты жеке адамдар осылардап үлгі алатып болсып. Үшінші съезд бірінші рет оиыц құрамы (партия уставы исгізіиде), жұмыс барысы, кімнің болса да оған қаты- су правосы күн ілгері белгілі болған жағдайларда ша- ңырылғалы отыр. Осы жағдайлармен жолдастардың бәрі де кецінсп пайдалапатып болсын! Әркімнің съезге ша- ғым беру мүмкіндігіпе партиямыздыц уставы кепілдік беретініп олар үмытпауы тиіс (уставтың 10-параграфы: «Партияның әрбір мүшесі пемссе партиямен цандай да болса істес болған кез келген адам озінің өтіпішіп түи пұсқа түрінде Орталық Комитетке, Орталық Оргап ре- дакциясына немесе партия съезіне жеткізуді талап ету- ге праволы»). Осы мүмкіндікпен дереу пайдаланатын болсын. Мұндай отіпіштерді қазір съездіц Үйымдасты- ру комитеті ретінде қалыптасып отырғап орыс бюросы- на жеткізуді «Вперед» редакциясы өз міпдетіпе алады. Съезгс комитеттер меи устав бойыпша толық праволы


ІІАРТИЯНЫҢ III СЪЕЗІН ШАҚЫРУ ТУРАЛЫ
307
басқа да партия ұйымдарының өкілдері ғана шешуші дауыспен ңатыса алады. Бірақ съездің өзінің рұқсаты бойынша кеңесиіі дауыспен кімнің болса да қатысуына болады, ал Үйымдастыру комитетіпіц рұқсаты бойынша толық праволы емес партия ұйымдарыньщ делегаттары да қатыса алады (партия уставыпың 3-параграфы, 2-ес- керту: «1-ескертуде корсетілгеп іпарттарға сай келмей- тіп», яғііи съезден бір жыл бұрыи озінің толық право- лы атағымеп бекімегсн «ұйымдардан съезге кеңесші дауыспеп делегаттар шақыруға Орталық Комитетке рұқсат беріледі».— Бонапартистік Орталық Комитет пен Советтің ырқына көнбей, комитеттердің көшпілігі- нің тапсыруы бойынша съезд шақырып отырған Үйым- дастыру комитетінің съезд шақыру жөнінде Орталык, Комитеттің барлық праволарына ие болатыны озінен-өзі түсінікті).
«Вперед» редакциясы, оз тарапыпан, съезге шама- мен мынадай кун тәртібін ұсыпады: 1. Съезді зацдасты- ру (регламеит, Үйымдастыру комитетінің баяпдамасы, мапдаттарды тексеру). 2. Делегаттардың есебі. 3. Пар- тиядағы дағдарыс*. 4. Үйымдық мәселе. 5. Көтсріліске козқарас. 6. Котеріліс мақсаты үшін революция- лық демократиямен келісім жасау. 7. Либералдарға көзқарас. 8. Шаруалар арасындағы жұмыс және рево- люциялық шаруалар қозғалысын қолдау. 9. Әскер ара- сындағы жұмыс. 10. Насихат және үгіт жұмысын жақ- сарту. 11. Ңызмет адамдарын сайлау.
Съездің табысты болуы үшін осы жәпе басқа ірі мә- селелер жөнінде баяндамалар мен қарарлар даярлауға және талдап жасауға (сонымен қатар баяндамалар үшін материал жинауға да) партияның барлық мүше- лерінің белсене қатысуы сөзсіз қажет. Партиялықты жақтауіпылардыц бәріп біз дереу осы жұмысқа кірісу- ге шақырамыз. Партиядағы дағдарыстың шытырмапы- * Бебель өзін «Искраның» жақтаушылары мен «Впередтіц» 409 жаң- таушылары арасында аралық тореші болуға ұсынып, Леиинге хат жазды. Ленип: ол да, «Впередтің» оған белгілі жақтаушыларыныц ешқайсысы да өз әрекеттерімен бүкіл партияның қолын байлауға праволы емес, сондықтан Бебельдің усынысы орыс бюросы шақырғалы отырган партпя съезініц қарауына берілуі керек. Біз съезд бүл үсы- нысты «партпядағы дагдарыс» деген пунктке жатңыза алаіэ еді деп ойлаймыз деп жауап қайтарды.


308
ß. Й. ЛЕЙИЙ
на қалай болса да қатысңан эрбір адам одан шығудың амалдары туралы өз тәжірибесін немесе өз пікірін қыс- қаша хабарлап, съезге көмектесе алады. Кез келген партия ұйымында немесе партияға жақын тұрған ұйымда жұмыс істеген әрбір адам ұйымдық мәселенің сан салаларын шешу үшін өзінің жеке басының тәжі- рнбесіие негізделген өте пайдалы материал бере алады. (Мұндай хабарлардың программасы шамамен алғаида мынадай: жұмыс істеген жері және уақыты; ұйым мү- шелерінщ, жұмысшылар мен интеллигенттердің сапы; олардың арасыпдағы қатьшастар; жазылған уставтар керек пе және қандайлары керек; автономияның шек- терін, ецбек боліпісінің, партияға кіретіп жәпе оғап жақыи түргап топтардың шсктеріп, мүшелерді кооііта- циялауды жәие шығаруды нормалаудың керегі бар ма және керек болса қапдай болу қажет; сайлау негізі; пасихатшылар, үгітшілер, ұйымдастырушылар топта- рьша, аудандық жәпе фабрикалық үйірмелерге, әдебп жәпе техникалық комиссияларға комитеттердіц көзқа- расы жәпе т. б. және т. с.)
Шаруалар арасыпдағы жәпе солдаттар арасындағы жұмыс туралы кейбір материалдар «Вперед» редакция- сына қазірдің өзінде жеткізілді. Өз мүшелерінің наси- хат, үгіт және ұйымдастыру ісіндегі тәжірибесін жинақ- тау және съезге баяндама әзірлеу жолында үздіксіз жұмыс істеп жатқан бір топ бізге мәлім. Үлкен қала- лардың бірінде еврей ойраны бола қалған жағдайда жуздегеи жұмысшылардың қарулы қарсылығын ұйым- дастыру жөніндегі жұмысқа қатысқан бір жолдастың баяндамасын, сондай-ақ әскери істі үйренгеп бір жол- дастың көшедегі күрес туралы мәселе жоніидегі баяп- дамасын беруге бізге уәде етті. Осындай жұмысқа мүм- кіпдігінше көп жолдартардың дереу кіріскені өте-мөтө маңызды.
Партиядағы дағдарыс әдебиетте ұсақ-түйек белгіле- ріне дейін айқындалды. Оны талқылау көп уақыт ал- майды және алуға тиіс емес. Съезд жұмысының өзекті пункті — біздің революциялық қозғалысымыздың жаңа- дан мықтап өрлеуінен туып отырған ұйымдасу мен тактиканың жаңа мэселелері болуға тиіс. Бұл мәселе-


ІІАРТИЯНЫҢ III СЪЕЗІН ПІАҚЫРУ ТУРаЛЫ
309
лерді шешу үшін азды-көпті болса да қозғалысқа қа- тысқан барлыц социал-демократтардың коллективтік тәжірибесінің маңызы өлшеусіз зор. Бұл тәжірибені тек тезірек жинаңтап, оны съездің талқылауына ыңғайлау керек.
Іске кірісейік, жолдастар! Социал-демократиялық жұмысшы қозғалысын ңастерлеп, құрмет тұтатып әрбір адам съезге белсене көмектесуге дереу кірісггін болсын. Сонда ғана партия уақытіпа кемсіту және әлсі- реу дәуірінеи ұлы орыс революциясына мейлінше бел- сспе қатысу жолыпа, орыс халқыпың лағьшет жауып женуге жеткізетін жолға тезірек шығатын болады!
1905 Ж. 13 (26)
февралъдан ертерек жазылған „ . .
Газеттгц текстг боиынша 1905 ж. 28(15) февралъда «Вперед» басылып отыр
газетгнгц 8-номергнде басылған


310
ЖАҢА ИСКРЛЛЫҚ ЛАГЕРЬДЕИ
Плехапов «Искрапың» 87-померіпдегі бас мақалада Мартовда ілтифатпеи, сыпайы ғана бас изеп қойып, kill with kindness (мақтамен бауыздап өлтіру) тактика- сыіі ойдағыдай жүзеге асырады. 85-иомердегі бас мақа- лапың авторы алдыида жалбацдай отырып, Плехапов істіц шын мэнісіне келгенде оны тугёлдей бекерге іиығарады жәпе «Вперед» әрқашан қорғап келгеп козқа- растардьщ паң озін қуаттайды. Іске сәт! Тек Мартыиов- пеи пікір үйлостігіи ссепке алыцыз, аса құрметті диа- лектик. Егер сіз, «жецісті дайындап» (87-номердіц ұраны) алып, жеңіске ие болсаңыз, сіз үшін өте қорқы- нышты және аса қауіпті болып шығатын перспектива туралы онымен сөйлесіп көріңіз! Онымен «окіметті ба- сып алудың», «уақытша үкіметке қатысудың» және «революциялық диктатураның» аса қауіптілігі туралы сөйлесіп 'көріңіз. Бейшара Плеханов-ай, Троцкийдің, Мартыповтьщ, Рабочийдің жәпе Аксельродтың бүкіл (?) редакция болып мақұлдаған кітапшалары алға тар- тып отырған қоқыр-соқырдан арылып шығу үшін оғап әлі ұзақ уақыт әуре болуға тура келеді! «Искраның» 86-номеріне қосымшада Попов Ленинніц «Мәлімдеме- сінде» жариялаиған хаттъщ авторы өзі екенін мойын- дайдъі. Дәлелдеуге керегі де осы еді! Азшылық джентльмендерініц партияпы үнемі алдап келгені дә- лелдепді. Біздің алдын ала айтқанымыздай, джентль- мендер оқупіыпыц назарып бопапартистерді әшкерелей- тін хатты конфискелеуге Лениннің нравосы болды ма,


ЖАҢА ИСКРАЛЬІҚ ЛАГЕРЬДЕІІ
311
жоқ иа деген мәсслеге аударып, құтылып кетуге тыры- сады. Өздерінің моральдық сезімталдығымен мәлім болып отырған Мартов пеп Попов, ұрлық туралы да, шииондық туралы да жәие соидайлар жоиіпде дс бай- балам салуда. Үрсысып, керісс беріңдср, мырзалар, аяи- бацдар: дәлелдерің болмағапдықтап сіздерге тек бала- ғаттасу ғаиа қалады.
«Вперед» № 8, 28 (15) февралъ, «Вперсд» газетгпщ тскстг
1905 ж. бойыпиіа басылып итыр


312
РОССИЯДАҒЫ ҮЙЫМДАРҒА ХАТ
28. II. 1905.
Қымбатты жолдастар! С.-Петербург, Тула, Москва, Солтүстік, Нижний, Кавказ, Одесса съезді шақыруға косылды дегеп хабар алып отырмыз,— әрине, басқалар да қосылады. Орталық Комитет те съсзді жақтайтыпын мәлімдеді деседі. Әлбстте, оғап епді ешкім сенбейді; жұрттыц бәрі съсзгс ксле берсіи, барлығы да шақы- рылды ғой, бірақ съсзді бюро, тек қапа бюро шақырады деседі. Орталық Комитетке титтсй де сспім цалмағап- дығыпың (жәпе оііы жақтап бсрілген кейбір бірлі-жа- рым дауыстыц да дереу қайтып алыпғапдығыпыц) се- бебін айтып жатудьщ қажеті бола қояр ма сксп. Орта- лық Комитеттің тек алдаушылыққа салыпып жәпе айла істеп отырғапын жұрттың бәрі де түсінеді.
Съезге әзірлікті дереу бастаудың жәпе бұл іске бү- кіл аудандық, пасихаттық, фабрикалық үйірмелерді, жалпы барлық, сопың ішіпде, осіресе жұмысшы үйір- мелерін барыпша жігерлі түрде қатыстырудыц маңызы өте-мөте зор. «Впередтің» 8-померіпде * (бүгіи шығады) бұл туралы біз тағы да айтып отырмыз. Съезге жұмыс- шылардың қатысуы өте-мөте пайдалы болар еді. (Біз- діңше, кеңесші дауыспен қатысуға барыпша кеңшілік беру керек. Демек, мәселе тек ақшада ғапа. Кеңірек үгіттеңдер: делегатқа 150—200 сом жинап берушілер жұмысшылар арасынан табылатыпдығына, мұидай мақ- сатқа арнайы жәрдем берушілер иптеллигенттер ара- * Қараңыз: осы том, 306—309-беттер. Ред.


РОССИЯДАҒЬІ ҮЙЫМДАРҒА ХАТ
313
сынан да табылатыпдығыпа біз сепімдіміз. Съезде қара- латыи мәселелер мацызды: ұйымдық мәселе, перифе- рияға көзқарас, көтсріліс мәселесі, жұмысшыларды қа- рулапдыру (динамит шсберханаларын құру), көтеріліс үшін социалист-революционерлермеп келісім жасау, ша- руалардың революциялық ңозғалысып қолдау жәпе бас- қа да көптегеп мәселелер. Әскер арасыпдағы, шаруалар арасындағы жұмыс туралы баяпдамалар аса маңызды. Съезд үшін офицерлермен, студепттермен және басқа- лармеи байланысты мүмкін болғаныиша кеңіпен пайда- ланыңыздар. Съезде уставтың мартовтық 1-параграфын лениндік 1-параграфпеи алмастыру көзделіп отыр, мұ- пың өзі партия ұйымдарыныц, сондай-ақ партияға жа- ^ын турған ұйымдардың праволарып кеңейте түспекші. Революциялық демократия элементтеріиің көпшілігі бұ- ғап жақыи келетіп болады. Жұрттың бәрі жәпе әркім де съезге пеғұрлым белсенді әзірлепетін болсын.
Жалыпды сәлем. Ленин
Питердеп бізге аудандық жұмысшы жиналыстары- пьщ протоколдарып жібсре бастады. Еліктеуге лайықты үлгі. Жалпы алғанда «Вперсдке» жұмысшылардыц озде- ріпіц де жиі-жиі жазып тұруларып қатты отіпеміз.
Бгрінші рст 1926 ж. Лепиннгц V жинағыііда басъілған
Ңолжазба бойыниіа басылып отыр


314
AHKET 110
ПАРТИЯНЫҢ III СЪЕЗІНЕ
Партияның III съезі шақырылуы себепті кейбір прак- тик-жолдастар біздеп мынадай мәлімдеме басуды сұ- райды. Съезде ұйымдық мәселепі алдағы талқылау ке- зінде Россияда жұмыс істеген жолдастардың мүмкін болғанынша көпшілігінің ескертулері меп пікірлсрінің еске алынғаиы жәие айрықша мұқият талқылаиғаны оте жақсы болар еді. Сопдықтан оида жұмыс істегеи- дердің барлығы бұғап үп қосып, мыпа сұрақтарға жа- уап беретін болсып. «Вперед» рсдакциясы мұпыңбәріп бір жерге жинап, съезге тапсырады, сойтіп, әрбір деле- гат коптегеп жолдастардың коллективтік тәжірибесімсп гіайдалапа алатьш болады. Уставты қайта жасау жопо съездіц қарарларын әзірлеу үшін аиықтау керек бола- тын ең басты мәселелердің тізбесі шамамеп алғапда мы- иадай. 1) Жұмыс орны мен уақыты жәпе қапша уақыт істеді? 2) Комитет немесе комитет мекемслеріпіц бірі- ніц мүшесі болып жұмыс істеді ме жәпе қапдайыпың мүшесі болды? фабрикалық үйірменің бе және т. т.? 3) Жауап жазып отырған адамға мәлім комитеттердіц иемесе комитет бөлімшелерінің, ұйымдастыру топтары- ныц және т. б. әрқайсысының мүшелерінің саны қап- шалықты көп еді? әрқайсысьшда жұмысшылар және ип- теллигепттер қанша? 4) Перифериядап комитетке кооп- тациялау дәстүрі қапдай еді? Перифсрияда жұмыс істеудің орташа мерзімін корсетуге болмас па? Коопта- цияға бола наразылық туғапдығыи көрсететіп жәпе т. с. мысалдар жоқ па? Барлық жауаптарда II съезге


AHKET
315
дейінгі және одан кейінгі кезеңді мұқият бөліп көрсету керек. Әсіресе II съезге д ейін гі кезең туралы толық деректер өте керек. 5) NN жұмыс істеген жерде барлыіу партия ұйымдары, тоитар, үйірмелер және т. б. қанша еді? Әрбір топ, оның мүшелерініц саны, қызметтері жә- пе т. б. корсетілсіп. 6) ГІартиялық болыи сапалмаған, біраң партпяға жақын тұргап топтар (ұйымдар, үйірме- лер жәие т. б.) болды ма? 7) Перпферпя мен (және периферпялық үйірмелердіц алуан түрлеріпіц бәрі мен) комптот арасыпдағы байланыс қалай жүргізілді? Бай- ланыстың бұл формалары ңызметкерлерді қанағаттан- дырды ма? 8) Сайлау негізін қолдануды мүмкін және қолайлы деп сапайсыз ба? Егер санамайтын болсаңыз, псліктеп? Егер санайтын болсаңыз, пақ қалай? Сайлау правосып қапдай үйірмелерге беруге болар еді,— мұны дәл көрсетіп айтқап жон. 9) Иптеллигепттік және жұ- мысшы комитеттеріп (топтарын, үйірмелерін, ұйымда- рьтп жәпе т. б.) болектеуді пайдалы деп сапайсыз ба? Егер санамасацыз, пеліктеп? Егер санайтыи болсаңыз, болектеудің формасын көрсетуді сұрайды. 10) Комитет орталық, басшы топты сайлады ма әлде жоқ па? Егер сайлаган болса, нақ қалай? оны қапшалықты жиі тек- серіп тұрды? оның құрылуына разы болды ма? 11) Жер- гілікті ұйымдардың жазба уставтары пайдалы және мүм- кін болады деп санайсыз ба? 12) Партияпьщ уставына жергілікті ұйымдар (комитеттер жәпе басқалар) жөнін- де қайсы бір нормалар енгізуді пайдалы болады деп са- найсыз ба? Егер санасаңыз, бұл нормаларды белгілеуі- ңізді сұрайды. 13) Комитеттерден жәпе басқа ұйымдар- даи мүшелер енгізу (және шығару) жөніпде Орталық Комитеттің дәл праволарын партияның уставыпда бел- гілеуді қажетті деп санайсыз ба? Орталық Комитеттің дәл праволары қандай болуға тиіс? 14) Жергілікті ко- митеттсрдің автономпялығын айрықша нормалармеп қорғау қажет пе жәпе пақ қапдай нормалармен қорғау қажет? 15) Сіз мүпте болған комитет немесе топ, үйірме жәпе т. б. цашпалықты жиі бас қосып отырды? Егор мүмкін болса, сіз жұмыс істсген уақыт ішінде болған барлық жішалыстарды түгел атап отіңіз. Егер мүмкін болмаса, жобалап айтыңыз. Жиналыстардың жпі өтуі-


318
В. Й. ЛЕЙЙЙ
нен қолайсыздық болды ма? Сіздің тәжірибеңіз бойын- ша, бір айда шақыруға мүмкін және ңажет деген жина- лыстың орташа саны қанша және жиналыс мүшелері- нің саны қанша болу керек?
1905 ж. 20 февралъОан (5 марттан)
ертерек жазъілған ~ „
Ңолжазба боиынша Бгрінші рет 1926 ж. Лениннщ басылып отъір
V жинағында басылған


317
БОЛЫПЕВИКТЕРДІҢ ЖЕНЕВАДАҒЫ КЛУБЫНДА СӨЙЛЕНГЕН СӨЗДЕРДІҢ ЖАЗБАЛАРЫ 111
1905 ЖЫЛҒЫ 5 МАРТТАҒЬІ ПРОТОКОЛ
I
Л е н и н. Секция жұмыстарының барлық иәтижелері жария етілетін болсын,— ең алдымен Степапов өз ба- яндамасып жазбаша түрде, сондай-ақ протоколдарды да тапсыратын болсын деп ұсыпады. Бұл протоколдардыц жалпы жипағы съезге берілсін; олар съезд жұмыс істе- ген кезде коптегеп практикалық пұсқаулар бере алады. Степаповтың баяндамасы, окінішке қарай, тым жалпы- лама сипатта болды. Баяпдамалардан қарарлар түрінде дәл қорытындылар жасау үшіп олар неғұрлым нақты болуға тиіс. Бұл үшін шетелдік жәпе орыс жолдастар- дың арасында анкета таратуды ұсынамыи, сонымен бір- ге олар қойылған сұрақтарға дәл жауап (иә, жоқ, мы- падай деп) берулері керек. Олардың жұмысьшың сипат- тамасы, мысалы, қай қалада істегепі, жиналыстарда қандай мәселелер шешкендігі жәпе т. т. қажет. Ал жал- пылама қорытыпдылар бірдемелер бергеиімен, бірақ олардан, қайталап айтайын, дәл ңорытындылар жасауға болмайды. Сондықтан үйірменің осындай сұрақтізбесіп әзірлеумеп шұғылдануып жәпе опы шетелдегі және Россиядағы жолдастарға жіберуді, сөйтіп сұрақтар- дың бәріне олардың қысқа жауап беруін ұсьшамыс. Егер бізде осыидай шикі материал болса (егер 100—200 жолдас жауап жіберсе), онда съезд оны дәл қорытьш- дылар жасау үшіи иайдалапа алады.
Үсыныстарымды қайталап айтайып: біріншіден, съез- ге барлық протоколдардың жипағып, сондай-ақ прото- колдардың озіп де тапсыру қажет, екіншіден, сүрақтіз-


318
В. II. ЛЕНИН
бе әзірлеумен шұғылдану керек. Ал мұнымен кейінге ңалдырмай тап қазірден бастап шұғылдану ңажет, тіпті секциялар жөніндегі барлың жүмысты тастап, барлық протоколдарды тәртіпке келтірумен шұғылдануды жәпе солар бойыпша съезге баяндама жазуды ұсыиамыи.
II
Л е н II н. Қазір, ІТІ съезді шақыру туралы хабар шыққаппан кейін, секциялардың жұмысы басқаіпа сипат алып отыр. Секциялар жұмыс істегелі, міне, 2 ай болды, бірақ дегенмен қандай аз істелгеп десеңізші: протоколдар түгел емес, баяндамалар жоқ; ал бұл жұ- мыстарды тездету керек, ойткепі бұл жұмыстар босқа қалмай, практикалық маңыз алуы керөк, яғни мұның бәрін съезге тапсыру керек. ГІротоколдарды тезірек тап- сыру үшін меп бүкіл үйірмені секретарьларға көмеккө жұмылдыруды ұсыиамын. Қайталап айтамын, егер үйірме бұл жұмысты аяқтамаса, онда опың барлық жұ- мысыныц сол үйірмеде қалып қою қаупі бар, оныц бер жагында бұл жұмыстар ұйымдық жорпарлар жасауға мықтап жәрдем етер сді. Сопымен қатар сұрақтізбе әзірлеуге дереу кірісуді ұсыпамын — бұлардың бәрін тездету керек, оқиғалар күтіп тұрмайды, съезд тез ара- да-ақ болуы мүмкін. Бәрінен дұрысы — сұрақтізбені әзірлеуді жеке комиссияға тапсырған жон.
III
Л с п и п. Ольга жолдастыц ұсынысыпа мепің ешқап- дай қарсылығым жоқ. Ал мепің тәжірибеме келетін бол- сақ, оида қазір оқиғалар, жұмыс жағдайы соншалықты тез өзгеріп жатқанда, менде ондай тәжірибе жоқ қой деп ойлаймып. Меп сұраңтізбеш жасаған едім, бірақ ол тым жалпылама. Мен сұрақтізбепі жасау жопіидегі ко- миссияға тожірибелі жолдастарды сайлауды жәпс мүм- кіи болғапынпіа бұл істі тездетуді ұсынамын.
Біргншг рет 1934 ж. Лениннщ
XXVI жинағъғнди. басылғсін
Протоколдыъ жазба бойынша басылып отыр


319
ЖАҢА МІНДЕГТЕР ЖӘНЕ ЖАҢА КҮПГГЕР112
Социал-демократияііың өрге басуымен байланысты Россияда бұқаралық жұмысшы қозғалысының дамуы тамаша үш асумсн сипатталады. Бірінші асу — тар шецберлі пасихаттық үйірмелердеи бұқара арасында кең экономикалық үгітке көшу; екінші асу — ірі көлем- ді саяси үгіткс жәпс ашық, коше демопстрацпяларыііа кошу; үшіиші асу — тура азамат соғысына, тікелей ре- волюциялық күреске, халықтың қарулы көтерілісіпе кө- шу. Бұл асулардың әрқайсысы, бір жагынап, социа- лпстік ой-пікірдің кобіпесе бір бағытта жұмыс істеуі арқылы, екінші жағыиан, жұмысшы табыиыц түрмыс жағдайларындағы және барлық психикалық қалпында- гы терёң өзгерістер арқылы, опың үсті-үстіле жаца топ- тарын пеғұрлым саналы жәие белсепді күреске ояту арқылы әзірлепді. Бүл озгсрістер ксйдө айқай-шусыз жүріп жашр, пролетариаттың күш жинауы сахпа сыр- тыпда, елеусіз жүргізіліп, бұқаралық қозғалыстың бе- ріктігіне, омірге бейімділігінө интеллигепттерді жиі түңілдіріп отырды. Бұдап соң күрт озгеріс туды да, бар- лық революциялық ңозғалыс бірдеп жаңа, жоғары са- тыға көтерілді. Пролетариаттың және опың алдыңғы қатарлы отряды — социал-демократияның алдынап практикалыц жаца міндеттер шығып отырды, бұл мін- деттерді орыпдау үшіп жер астыпан шыққаидай жаңа күштер туып отырды, күрт өзгеріс қарсацыпда ол күш- тсрді ешкім тіпті бар деп те ойламаған-ды. Бірақ мұ- пыц бәрі бірдсн бола қойғаи жоң, қобалжулар, социал-


320
В. II. ЛЕІІПН
демократияның ішіндегі бағыттардыц күресі болмай қалған жоқ, ескіргеп, әлдеқашан дәурені өтіп, келмеске кеткендей болған көзқарастарға қайта оралулар болмай қалған жоқ.
Ңазіргі уақытта да Россиядағы социал-демократия қобалжудыц осыпдай кезецдеріпің бірін басынап кеші- ріп отыр. Саяси үгітке оппортунистік теорияларды бұ- зып оту арқылы көпікеп, жаңа міпдеттерді орындау үшіп күш жетпейді деп қорыққан, пролетариаттың ті- лектерінеп социал-демократияпың артта ңалушылығын «таптық» деген созді шамадан тыс жиі қайталаумеи немесе партияныц тапқа көзқарасын артта жүрушілік мағынада түсіндірумен ақтаған кездер болды. Бұл бол- жамсыз қауіптенушілік пен артта қалғап көзқарастар- дың бәрін козғалыстың барысы аулақ ысырып тастады. Ңазір де жаңа орлеу тағы да, біршама басқа түрде болса да, дәуреиі өткен үйірмелерге және бағыттарға қар- сы күреспеп жалғасып отыр. Рабоче-делошылдар жаңа искрашылдар болып қайта шықты. Біздің тактикамыз беп ұйымымызды жаца міпдеттсрге бейімдсу үшіп «де- мопстрациялардың жоғары типі» (земство науқапының жоспары) туралы немесе «ұйым-процесс» жоніпдегі оп- портупистік теориялардыц қарсыльтғып жеңіи отыруга тура келеді, -котсрілісті «белгілеудіц» алдыпда исмесе пролетариат псп шаруалардыц революциялық демокра- тиялық диктатурасы алдында кертартпалық үрейлепу- шілікке ңарсы күресуге тура келеді. Пролетариаттың көкейтесті тілсктерінен социал-демократияпыц артта қалушылыгы тағы да «таптық» дегеп сөзді шамадап тыс жиі (жәпе көбіііесе ақылға ңонымсыз) қайталаумен және партияиың тап жөпіпдегі міпдсттерін кемсітумен ақталып отыр. Дербес әрекет етудіц төменгі формалары алдыпда бас ию жәпе шып мәнісіпдегі социал-демокра- тиялық дербес әрекет етудің, пролетариаттың өзінің шыи мәнісіпдегі революциялық инициативасыпың жо- ғары формаларып елемеу арқылы «жұмысшының дер- бес әрекет етуі» деген ұрапды тағы да орынсыз қолда- пып жүр.
Ескіргеп жәпе омірге икемсіз көзқарастардың осы барлық сарқыншақтарыи қозғалыстың барысы бұл жо-


[321
В. И. Лениннің «Жаңа міпдеттер және жапа күштер» деген ңолжазбасының бірінші беті.— 1905 ж.
Нгшгрейтглген


ЖАҢА МІНДЕТТЕР ЖӘНЕ ЖАҢА КҮПІТЕР
323
лы да аулақ ысырып тастайтынына зәредей дө күмәпда- пуға болмайды. Алайда бұлай аулақ ысырып тастау ісі ескі қателерді тек теріске шығарумеп тынбауы керек, қайта жаңа міндеттерді практикада жүзеге асыру жо- лыпдағы, біздің партиямызға жаца күштерді тартып, оларды пайдалану жолыпдағы революциялың тиімді жүмысты әлдсқайда көбірек жүргізуде болу керек, ал мұндай жаңа күштер қазір рсволгоңия майданыиа ол- иіеусіз көп 'міөлш-ерде іпығыпі жаітыр. Революциялық тііімді жұмыстың нақ осы мәселелері алдағы үшініпі съездің қызметіпің басты тақырыбы болуы керек, пар- тиямыздың барлық мүшелері өздерінің жергілікті жәнө ортақ жұмысында ңазір нақ осы мәселелерге барлық ой- пиеттерін жұмылдыратып болуы керек. Біздің алды- мызда ітүрған жаңа 'міидеттердің іқапдай еікенін біз жалпы тұрғыдан талай рет айттық: қала меп деревпя кедейлеріиің жаца топтары арасыпда үгіт жұмысып күшейту, псғұрлым ксц, оралымды жәпо берік ұйым құру, көтерілісті әзірлеу жәпе халықты қарулапдыру, бұл мақсаттар үшін рсволюциялық демократиямен келі- с-ім жасау. Бұл міпдсттерді жүзеге асыру үшін қандай жаңа күштердің бар екеиін бүкіл Россиядағы жаппай стачкалар туралы, жастардың, жалпы демократиялық иптеллигспцияпыц жәпе тіпті буржуазияпьщ коптегеп топтарыпыц ереуілдері мсп роволюцпялық пиғылы ту~ ралы хабарлар айқьтп баяпдайды. Осы орасаи зор тыц күштердің болуы, тіпті Россиядагы қазіргі, бұрыи-соцды болып кормеген революциялың толқудың озі жұмысшы табы меп шаруалар ішіндегі тұтанғыш материалдың бүкіл мол қорының шағын болігін ғана шарпығаііьша толық ссиімділік — міне, осыиың бәрі жаңа міндет- тсрді орыпдауға болатыиына жәпе созсіз орыпдалаты- ныпа толық жәпе күмәпсыз кспіл болады. Біздіц алды- мызда тұрғап практикалық мәселе ең алдымен мыпада болып отыр: осы жаңа күштерді нац ңалай пайдала- иу, бағыттау, біріктіру, ұйымдастыру керек, капиталис- тік қапаушылық дүниесі озірге бар тұргапда біздің ал- дымызда тұрған жәпе біздің алдымызда бола беретіп сол ескі және дағдылы міндеттерді әсте естен шығар- май, социал-демократиялық жұмысты ең алдымен жағ-


324
В. И. ЛЕНИН
дайдың өзі ұсынып отырған жаңа жоғары міндеттерге нац цалай жұмылдыру керек.
Бұл практикалық мәселені шешудің кейбір тәсілдерін белгілеу үшін бір жске, бірақ біздіц байқауымызша, өте ерскше сипаттагы мысалдап бастайық. Жақында, ре- волюция басталардыц қарсацында ғана, либерал-бур- жуазиялық «Освобождепие» (№ 63) социал-демокра- тияпың ұйымдық жұмысы туралы мәселепі қозғады. Социал-демократиядағы екі бағыттыц күресін зейін сала қадағалай отырып, «Освобождение» жаца «Искра- ның» «экономизмге» қарай ойьтсқанын тағы да қайта- қайта пайдаланып қалуды және «экономизмге» озінің терең принципті тілектестігін («Рабочийдің» демагог- тық кітапшасы жөнінде) баса көрсетуді есінен шығарған жоқ. Бұл кітапшадан революциялық социал-демокра- тияның роліп қалай да жоққа шығару немесе томендету коршетіпдігіп либералдық орган дұрыс байқагаті (ол ту- ралы «Впередтің» 2-номеріп қарацыз *). Барыпша адал марксистер жсңгенпен кейін экономикалық күрес еске алыпбады деген «Рабочийдіц» мүлдем теріс пікірлері жөнінде «Освобождение» былай дейді:
«Қазіргі орыс социал-демократиясыпың бос қиялды- ғы мынада: жұмысшы табының революциялық қозға- лыс деп атауға тұрарлық қозғалысы үшін жеткілікті берік және жеткілікті кец пегізді тек мәдени жұмыс қана, жария және саяси емес формалар ғана жасай алатынын түсінбегепдіктен ол мәдени жұмыстал үрей- ленеді, жария жолдардан үрейленеді, «экономизмнен» үрейленеді, жұмысіпы қозғалысының саяси емес деп ата- латын формаларынан үрейленеді». Сойтіп, «Освобожде- ние» освобождениешілдерге «профессиопал жұмысшы қозғалысын жасау ісіпде инициативапы оз қолына алу- ға», бұл қозғалысты социал-демократияға қарсы емес, қайта онымен бірге жасауға кеңес береді, соның өзінде социалистсрге ңарсы ерекше зац дәуіріндегі неміс жұ- мысшы қозгалысының жагдайларынап мысалдар кслті- ріледі.
Бұл жерде осы мысал туралы айтып жатудың қаже- Ңараңыз: осы том, 170—177-беттер. Ред.


ЖАҢА МІНДЕТТЕР ЖӘНЕ ЖАҢА КҮШТЕР
325
ті жоқ, ол мүлдем қате. Ең алдымен жұмысшы қозғалы- сының жария формаларына социал-дсмократияның коз- қарасы туралы ақиқатты қалпыпа келтіру керек. «Со- циалистік емес жәие саяси емес жұмысшы одақтарын жария ету ісі Россияда қазірдіц озінде-ақ басталды» — деліпгеп-ді 1902 жылы «Не істеу керекте»*. «Біз ендігі жерде бұл ағыммеп сапасиай отыра алмаймыз». Опда қалай сапасу корок? дегеп сұрақ қойылады да, зубатов- тық ілімдерді ғана емес, сопымеп қатар «таптардың ыитымақтастығы» туралы қалай да болса қиюластырыл- ғаи либералдық сөздерді әшкерелеп отыру қажеттігі көрсетіледі («Освобождение» социал-демократтарды ын- тымақтасуға шақыра отырып, бірінші міпдетті толы- ғыиаи мойыпдайды да, екіпші міидет жайыпда жұмғап аузын ашпайды). «Мұпы іс-теу,— делінгеп одап әрі,— жұмысшы қозғалысын жария жүргізу сайып келгенде Зубатовтарға емес, нақ бізге пайда келтіретініи ұмыту ксрек дегенді тіпті де білдірмейді». Ашық жиналыстар- да зубатовшылдық пеп либерализмді әшкерелей оты- рып, біз бидайды арам ітіоптен ажыратамыз. «Бидай де- гепіміз — жұмысшылардың бұрынғыдап да қалың жә- пе ең артта қалғап топтарыныц пазарын әлеуметтік және саяси мәселелерге аудару дегеп соз, бұл — біздер- ді, революциоперлерді, шын мәніпде жария жұмыс бо- лып табылатын (жария кітаптарды тарату, озара жәр- дем көрсету және т. с.) және оны дамыту біздің үгіт жүргізуімізге керекті материалды барғап сайын сөзсіз неғұрлым көп беріп отыратын міндеттердеп босату де- ген сөз».
Ңозғалыстың жария формаларынан «урейлену» ту- ралы мәселе жөнінде «Освобождеииенің» бүтіндей «бос циялдың» құрбаны болып шыққапы осыдан айқып кө- рінеді. Революцияшыл социал-домократтардыц бұл фор- малардан үрейленбейтіні былай тұрсын, қайта оііыц ішінде арам шөптің де, бидайдъщ да бар екеніп тура корсетеді. Демек, «Освобождепис» озіпіц пайымдаула- рымен либерализмніц таптъщ мәнін революциялык, со- циал-демократияның әшкерелеуіпеп либсралдардың ♦ Қараңыз: Шығармалар толық жпнағы, 6-том, 126-бет. Ред.


326
В. И. ЛЕНИН
шынымен (және оған пегіз бар) урейленетінін гек бүр- кемелей түседі.
Ал қазіргі міндеттердің тұрғысынап қарағапда рево- люциоиерлерді олардың атқаратын қызметтерініц бір- азыиан босату туралы мәселе бізді ерекше қызықтырып отыр. Атап айтқанда, біз бастап кешіріп отырғап рево- люцияныц басталу кезеңі бұл мәселеге аса шұғыл жәпе аса ксц мацыз боріп отыр. «Революциялық күресті пе- ғұрлым жігерлірек жүргізсек, үкімсттіц «кәсіпшілік» жұмыстың бір бөлегін жария етпеуге согұрлым амалы болмайды, сөйтіп бізді біраз жүктен арылтады», деліпді «Не істеу керекте» *. Бірақ жігерлі революциялық кү- рес бізді «ауыртпалығымыздың біразынан» тек осы жолмен ғана емес, көптеген басқа жолдармен де арыл- тады. Бастан кешіріп отырған кезең бұрын тыйым са- лынған көптеген нәрселерді «жария етіп» қана қойғап жоқ. Опың қозғалысты кеңейткені соншалық — үкімет- тіц ашық жол беруіпің үстінс, бұрыи тек революцио- нерлердің ғана қолы жетеді деп сапалыи келген және тек соның ғана қолы жетіп жүргеп көп нәрселер күн- делікті практикаға енді, бұқара үшіп дағдылы, қолы жететін іс болып алды. Социал-демократиялық қозға- лыс дамуының бүкіл тарихи барысы опың озіне пеғұр- лым елеулі қимыл бостандығып барлық кедергілерге қарамастан, патша окімстінің заңдары меп ііолиция- ның шараларына қарамастап, барғап сайып жеціп ала беруімеп сипатталады. Жұмысшы табының ішінде де, сондай-ақ басқа (жұмысшы демократиясы талаптары- ның, әрине, шағын бөлігін ғана қостайтын) таптардың ішінде де революцияшыл пролетариат белгілі бір тілек- тестікке және қолдауға ие болып отырған секілді, ал үкіметтің бұғап қолы жете алмайды. Қозгалыстың бас кезіпде социал-демократқа көптегеп мәдспиетшілік дср- лік жұмысты атқаруға, өзіпің күштеріп бір ғапа экопо- микалық үгітке дерлік жұмсауына тура келді. Енді, міне, мұндай міндеттердің бірінен соң бірі барған сайын жаңа күштердің, қозғалысқа тартылып отырғап пеғұр- лым қалыц топтардың қолына кошіп кследі. Ал шып мә-
Қараңыз: Шығармалар толық жииағы, 6-том, 168-бет. Ред.


ЖАҢЛ МІНДЕТТЕР ЖӘІІЕ ЖАҢА КҮШТЕР
327
піддегі саяси басшылық қызметі, жұмысшы ңарсылы- гы мен халың наразылығы көріністерінен туатын сош- ал-демократиялыц ңорытыпдыларды көрсетіп отыру қызмсті барғап сайып революциялық ұйымдардың қо- льттта шоғырлагга берді. Алғашқыда бізге жұмьтсігіы- ларды оқп, жаза білуге үйротуімізго тура келді, бұл тура магьтпасыпда да, жапамалап айтқапда да дәл осы- лай болды. Қазір саясп сауаттылықтыц дәрежесі орасап зор артқапы сопшальтқ, озіміздіц барлық күіттімізді ре- волюциялық тасқыпға ұйымдасқан түрде басіпылық етудіц неғұрлым пақты социал-демократиялық мақсат- тарына шоғырландыруға болады және шоғырландыру керек те. Осы уақытқа дейін біздің күшімізді тым ко- бірек жұмсаттырып келген көптеген «әзірлік» жұмыс- тарып қазір либералдар меп жария баспасөз атқарьтп отыр. Ңазір әлсірегеп үкімст қудаламай отырғап жағ- дайда демократиялық идеялар меп талаптардьт ашық насихаттаудыц кец етек алганы соншалық, біз қозга- льтстыц мүлдем жаца ңүлапт жаюыпа бейімделуге тиіс- піз. Әрпне, бүл әзірлік жұмысында арам іпоп те, бидай да бар, әрине, қазір соцпал-демократтардыц жұмыспіы- ларға буржуазиялық демократияныц ықпал жасауына қарсы күрсске баргап сайып пеғұрлым коп коңіл бо- луіпе тура келеді. Біраң, кобіпе коп саяси сапасы кем бұқарапы оятуға бағытталған бұрынғы қызмотіміздеп гөрі, пақ осыпдай жұмыстыц шын социал-демократия- лық мазмұпы әлдеқайда артық болады.
Халың қозғалысы пеғұрлым кеңейе түссе, әр түрлі таптардың шын сыр-сипаты соғұрлым айқыпдала түсе- ді, партияныц оқиғалардьтң соцыпда сүйретілмсй, тап- ңа бастттылық сту, опьтц үйымдастыруптысы болу міпдеті соғұрлым мацыздырақ бола түседі. Барлық жерде бір- дей роволюцітялық дербес әрекет ету атаулыныц бәрі псғүрлым кобірек дамп түссо, әр түрлі даурықпашыл- дар * сопшама сүйсіне қайталап жүрген жалпы дербес әрекот ету туралы рабоче-делолық сөздердің түкке түр- ғысыздығы мен магынасыздығы согұрлым айқындала түседі, социал-демократиялыц дербес әрекет етушілік- * «Вперед» газетінде «әр түрлі даурықпашылдар» деген создердің орнына «жаңа искрашылдар» деп басылған. Ред.


328
В. II. ЛЕНИН
тің маңызы соғүрлым артып шығады, біздің револю- циялык инициативамызға оқиғалардың ңоятын талап- тары соғұрлым жоғары бола береді. Ңоғамдык ңозға- лыстың жаңа тасқындары үсті-үстіне неіұрлым кең шалқи түссе, сол толқыпдар үшіп жаца арналар жасай білетін берік соцпал-демократиялық ұйымпьщ мацызы соғұрлым арта түседі. Біздсп тәуелсіз жүргізіліп жат- қан демократлялық ітасихат пен үгіт бізіе негұрльш кобірек қолайлы қызмет істесе, жұмысшы табыиы.ц бур- жуазиялық демократиядап тәуелсіздігін қорғау үшін социал-демократияныц ұйымдасқап басшылығы соғұр- лым маңыздырақ болады.
Армия үшін соғыс кезеңі қапдай болса, социал-демо- кратия үшін революциялық кезең де сондай. Армия- мыздың кадрларып көбейтіп отыру керек, оны бейбіт контингенттеп соғыс коптингентіне көшіру керек, за- пастағылар меп резсрвтегілерді мобилизациялау керек, демалыс алғандарды қайта шақырту керек, жаңа қосалқы корпустар, отрядтар, қызметтер құру керек. Соғыста оз қатарыцды даярлығы аз рекруттармеп то- лықтырып отыруға, офицсрлерді әрдайым қарапайым солдаттармеп алмастырып отыруга, солдаттарды офи- церлікке котеруді шапшацдатуға жәпе оңайлатуға тура келетіпдігі созсіз жәпе қажетті іс екеидігін ұмытпау керск.
Әсірелемей аһтқанда: халықтыц жүздеген есе өскен революциялық жігерінің тасқынымен біршама тең ба- сып отыру үшіп сап алуан партия ұйымдары мен пар- тияға жақын тұрған үйьшдардың құрамын мықтап ке- цейту керек. Бұл, әрине, тыцғылықты әзірлікті жәие марксизм ақиқаттарыпа үздіксіз үйретуді колеңкедо қалдырган жөн дсгеп соз емес. Олай емес, бірақ мына- ны есте ұстау керек: даярлық жәпе үйрету ісінде қа- зір соғыс ңимылдарының озініц орасан зор маңызы бар, олар дайындыгы жоқтарды дәл біздіц бағытта жәие бү- тіндей біздің багытта уйретеді. Қазір революцпялык, оқиғалардың барысы барлық жерде бірдей буцарага көрнекі сабац беруде жәнс бұл сабақтардың бәрінің де нақ біздіц догмамызды дәлслдеуі марксизмге біздің «доктринерлік» адалдығымызды қуаттап отырғаиыи ес-


ЖАҢА МІНДЕТТЕР ЖӘІІЕ ЖАҢА КҮПІТЕР
329
те ұстау керек. Демек, біз догмадан бас тарту туралы, тиянаңсыз илтеллигепттер мен револіоцияшыл қуыс кеуделерге біздің сенімсіздікпен, күдіктене ңарауымыз- ды бәсеңсіту туралы айтып отырғанымыз жоқ, қайта мүлдем керісінше. Біз догмаға үйретудің жаңа әдістері туралы айтып отырмыз, ал оларды социал-демократтың ұмытуы кетпірімсіз болар еді. Біз, мәселеп, торрорды бұ- қарапьщ котерілісімоп іс жүзіидс біріктіру қажоттігі, білімді орыс қоғамыиьщ либералдыгы тасасыпап біздіц буржуазияпың таптық мүдделерін корс білу керектігі жоніндегі езіміздің ескі «догмалық» сабақтарымызды енді үйірмелерге емес, бұқараға үйрететіп болу үшін ұлы революциялық оқиғалардың корпекі сабақтарымеи пайдаланудың қазір қашпалықты маңызды екенін ай- тып отырмыз (осы мәселе жөпінде «Впередтің» 3-поме- ріндегі социалист-революционерлермеи айтысты салыс- тырыцыз *).
Ендеше, әцгіме біздің социал-демократиялық талап қойғыштығымызды, біздіц дәйекті түрдегі келіспеуші- лігімізді бәсецсіту туралы емес, қайта екеуіп бірдсй жаца жолдармеи, үйретудіц жаца одістерімеп нығайту туралы болып отыр. Соғыс кезінде рекруттарды қолма- қол согыс қимылы үстіпде үйрету керек. Үйретудіц жаңа тәсілдерін батылырақ қолға алыңыздар, жолдас- тар! Жасақтарды үсті-үстіие жаңадан батылырақ құ- рып, оларды ұрысқа жөнелтіп отырыңыздар, жұмысшы жастарды көбірек тартыңыздар, комитеттерден бастап фабрикалық топтарға, цехтық одақтарға, студенттік үй- ірмелерге дейін барльщ партия ұйымдарының дағдылы шеңберлерін кеңейтіңіздер! Бұл істе біздің қандай бол- са да кешеуілдсуіміз социал-дсмократия жауларыиыц пайдасына қызмет ететіпі остерщіздо болсып, ойтксиі жаңа ңайітар бұлактар дсреу агар жол іздейді, олар со- ңтіал-демократпяльтқ ариа таба алмаса, социал-демокра- тиялық емес арпага түседі. Революциялық қозгалыстыц әрбір практикалык, қадамы жас рекруттарды созсіз жә- не қайткеиде де нақ социал-демократиялық ғылымға үйретстіні естеріңізде болсын, өйткені бүл гылым әр түр- * Қараңыз: осы том, 203—211-беттер. Ред.
12 9-том


330
В. И. ЛЕНИН
лі таптардың күштері мен тенденцияларьш объективті- дұрыс есепке алуға негізделгеи, ал революция дегені- міз — ескі қопдырманы бұзу және жаңа қондырманы өзінше құруга тырысатын әр түрлі таптардың дербес бой көрсетуі. Тек біздің революциялық ғылымды бір ғана кітаптық догмага дейін томендетуші болмаңыздар, тактика-процесс, ұйым-процесс туралы жексұрып сөз- дермеп, ауа жайылушылықты, жігерсіздікті, епжарлық- ты ақтайтын создермеп опыц оңіп айиалдыра көрмеңіз- дер. Сап алуан түрлі топтар мен үйірмелердіц сан алуан әрекеттеріне кеңінен жол беріңіздер, ойткені олардың ұстаған жолының дұрыстығы біздің кеңестері- мізден басқа және біздің кеңестеріміздің үстіне рево- люциялық оқиғалардың барысының өзі қоятын қатаң талаптармел ңамтамасыз етілетіпіп есте ұстаңыздар. Са- ясатты көбілесе жаудал үйрелуге тура келетілдігі жо- пілде әлдеқашал-ақ айтылғал. Ал революциялық кезең- дерде дүіппап дұрыс қорытылдыларды мейлілшо ғибрат- ты түрде жәле ліапшац-ақ орқашал алдымызға еріксіз әкеп тартады.
Солымен, қорытындылайық: жүздегея есе өсіп отыр- ғая қозгалыспен, жұмыстың жаца қарқыыымел, лоғүр- лым еркіп жағдайлармеп, әрекет етудің нөгұрлым ке- л,ейгел өрісімел саяасу керек. Бүкіл жұмысқа мүлдем басқаша серпіл керек. Үйрету тәсілдерілің пегізгі орта- лығьш бейбіт оқыту сабақтарьшап соғыс қимылдарыяа көшіру қажет. Біздіц барлыц және кез келген ұйъшда- рымыздьщ қатарыла жас күрескерлерді батылырақ, ке- цірск, ліапшаңырақ тартып отыру керек. Бүл үшіп бір милут та коіпеуілдетпестеп, жуздеген жаца ұйымдар құру қажет. Иә, жүздегетт жаца ұйымдар керек, бұл әсі- релеу емос, мұпдай ксц ұйымдастыру жұмысымен піұгылдапуга елді «ксш» деп магал қарсы соз айтпаңыз- дар. Жоқ, ұйымдасу еш уақытта кеш болмайды. Сол- дықтап барлық жәле кез келгел партия ұйымдарыл көбейтіп, пығайту үшіл бізге зац бойынпіа беріліп отыр- ған жәле заңға қарамастал өзіміз күппіея алып отыр- гал бостапдықты пайдалалуымыз керек. Революцияпың барысы мел ләтпжесі қандай болса да, қаядай бір жағ- дайлар оды қалшалықты ерте тоқтатса да, олың барлық


ЖАҢА МІНДЕТТЕР ЖӘНЕ ЖАҢА КҮШТЕР
331
нақты табыстары тек пролетариаттың ұйымшылдық дәрежесіне қарай берік әрі сенімді болады.
Партияның екінші съезінде ікөпшіліктің жаңтастары әбден тұжырымдап ұсынбақшы болған: ұйымдасыңдар! деген ұран енді дереу жүзеге асырылуға тиіс. Егер біз жаңа ұйымдарды батыл, ынтамен ңұра білмесек, онда біз авангардтық роль атқаруға ңұр босқа ниеттенуден бас тартуымыз керек. Егер біз комитеттердің, топтар- дың, жиналыстардың, үйірмелердің қазірдің өзінде қол жеткен шектерінде, формаларында және шеңберінде дәрмепсіз тоқтап қалатын болсак,, мұнымеп біз өзіміздің олақтығымызды ғана дәлелдейміз. Қазір барлық жерде, біздің еркімізден тыс, ешқандай тиянақты программасы жәпе айқын мақсаты жоқ, ток оқиғалардың ықпалы- мен мыңдаған үйірмелер кұрылып жатыр. Социал-де- мократтар осынцай үйірмелердіц мүмкіи болғанынша көпшілігімен қолма-қол қатынас орнатып, ол қатынас- тарып нығайтып отыруды өздеріне міндет етіп қоятын болулары керек, оларға көмек корсетіп, өздерінің білім және тәжірибе қорымеп сауаттандырып отырулары тиіс, оздерінің революциялық инициативасымен жігер- лсидіріп отырулары керек. Осындай үйірмелердің бәрі, коріноу социал-демократиялық еместерден басқалары, пе партияға тура кіретін болсын, не партияға жанаса- тын болсын. Соңғыларынан біздің программапы қабыл- дауды да, біздермеп ұйымдьщ жағыиаи міндетті түрде ңатьшас орнатуды да талап етуге болмайды: мұндай жа- насушы үйірмелердеи социал-демократтардың жігерлі түрде қолдауымеп, оқиғалар барысьшың ықпальтмсіт социал-демократиялық жұмысшы партиясыпың әуелі демократиялық жәрдемшілері, содап соц табаиды мүше- лері өсіп шығуы үшін олардың тарапынан бір ғана на- разылык, сезімі, халықаралық революциялық социал-де- мократияның ісіне бір ғана тілектестігі жеткілікті бо- лар еді.
Адам әрі коп, әрі жоқ,— коптеп бері-ақ социал-демо- кратияның ұйымдық омірі мен ұйымдық тілектерішң қайшылықтары осы к,айшы формуламен шектеліп кел- ді. Ал бұл қайшылық қазір ерекше күшпен көрініп отыр: жаңа күштерді бар ынтамен шақыруды, ұйымдар - 12*


332
В. И. ЛЕНИН
да адам жоқ деген шағымдарды тұс-тұстан бірдей жиі сстисің, соиымен қабаг қызмет көрсетуге барлың жерде бірдей қпсапсыз коп усыиыстар жасалып, жас күштер- дің өскеидігі, әсіресе оның жүмысшы табы арасында коп өсіп ксле жаткапдпғы байкалады. Осыпдай жағдай- да адам жоқ деп шағыпатын ұйымдастырушы-практіік ұлы фрапцуз роволюциясының ең шарықтаған кезіпде 1793 ж.: Фрапцияда адам жоқ, айналадағыпың бәрі ер- гежейлілер деп жазған Ролан хапымпыц басыида бол- ган бос қиялға ұшырайды. Кімде-кім осылай десе, ол ағаш тасасынан орманды көрмеген болады, ол оқиға- ларға алданып қалған болады, ол революционер бола отырып, өзінің санасымен де және озінің қызметімен де оқиғаларды меңгере алмаған, қайта оқиғалар оны меңгеріп алған болады, оқиғалар оны билеп-төстеп, жа- ныштап алған болады. Мұндай ұйымдастырушыньщ істен босанып иіыцаны жөн, дағдылы және жаттанды кертартпалықтан тез арылатын жігерлі жас күштерге орын босатқаны мақұл.
Адам бар, революциялық Россияда адам нақ қазіргі- дей бұрын-соңды көп болып көрген емес. Қазіргі орыс пролетариатындағыдай,— уақытша одақтастар, саналы достар, еріксіз жәрдемшілер жағынан,— соншалықты қолайлы жағдай революцияшыл тапта еш уақытта бо- лып көрген емес. Адам көп, тек хвостистік ой-пікірлер мен уағыздарды сыртқа лақтырып тастау керек, тек бастама мен ипициативаға, «жоспарлар» мен «әрекет- терге» кеңшілік беру ксрек, міне, сопда біз үлы рево- люцияшыл таптың лайықты окілдері болып шыга ала- мыз, сонда Россия пролетариаты букіл улы орыс рево- люциясын қандай ерлікпен бастаған болса, ол оны сондай ерлікпен жүзеге де асыра алады.
«Вперед» №9,8 март (23 февралъ), 1905 ж.
Қолжазба бойынгиа басылып отыр


333
ОСВОБОЖДЕНИЕШІЛДЕР МЕН ЖАҢА ИСКРАШЫЛДАР, МОНАРХИСТЕР МЕН ЖИРОНДИСТЕР
«Освобождениенің» 66-номерінде Мартыновтың «Екі диктатура» деген кітапшасына («Искра» редакциясы мақұлдаған және ұсынған, 84-номерін қараңыз) рецен- зия басылды. Күткендегідей-ақ, либерал буржуа соци- ал-демократиядағы оппортунистік қанатқа озіиің тілек- тес екеніп жасырмайды. «Акимов мырзаның ецбегімен цатар» Мартыновтың кітапшасы «Освобождение» үшін «букіл ец жаца социал-демократиялыц әдебиеттің ішін- дегі өте цызыцты шығармалардың бірі» болып табыла- ды. Революцияшыл тапты уақытша үкіметке қатысу және демократиялъіу төңкерістегі («якобиншілдіктен» шошынғап Мартынов бұл тоңкерісті социалистік рево- люциямеп шатастырады!) «революцияльгқ диктатура» жопіндегі датерлі перспективамен үрейлендіріп отыргаи хвостизмпіц уағьтзьша либерал басқаша тұрғыдан ңарай алатын ба еді? «Освобождениенің» «Маңызды бет бұ- рыс» дегеп мақаласында ревизионистерге икемділік жа- сау туралы плехановтық идеяны құттықтағаны кездей- соқтық бола ма? «Освобождениенің» (№ 57) «шын мә- нінде болыпевистерге қарағанда меныпевистер қазір неғұрлым өміршеңдік пен іске қабілеттілікті қорғап жүр» деп мәлімдеуін немен түсіндіруге болады? Мұны «орыс либерализмінің идеялық өміршеңдігіне бірден-бір үміт социал-демократиялық оппортупизмнің өміршеңді- гінде екепімен» («Жарамсақ либерал» деген біздің басьі-


334
В. И. ЛЕНИН
лымды қараңыз) * түсіндіреміз бе? «Искраныц» (қара- ңыз: № 72) редакциялауъімен піыққан Троцкийдің «Біздің саяси міидеттеріміз» деген кітапшасы «социал- демократиялық әдебиетпен шұғылданушыларға Акимов, Мартынов, Кричевский мырзалардың және басқа да экономист деп аталатындардың жазғандарынан бұрын- нан таныс кейбір идеяларды өте әділеттілікпен қорғай- ды» («Освобождениенің» 57-номері) деп дәлелдеген Струве мырза дұрыс айта ма, әлде бұрыс айта ма? Егер Мартынов және К° бұл сұрақтар жөнінде ойластырған болса, онда ол, бәлкім, бір жағынан, якобиншілдер мен жирондистер арасындағы, екінші жағынан, революция- шыл социал-демократтар мен оппортунистер арасындағы қарым-қатынастардың ұқсастығы туралы бас қатыра- тын (ой, қандай бас қатыратын!) ескі искралық идея- ларды аңғарған болар еді. (Біз қателеспесек, бұл идея бірінші рет «Искраның» 2-номерінің Плеханов жазған бас мақаласында ұсынылды.) Жирондистер ұлы фран- цуз революциясының ісіне опасыздық жасаушылар болды ма? Жоқ, болған жоқ. Бірақ олар бұл істің дә- йексіз, тартыншақ, оппортунист қорғаушылары болды. Сондыцтан да якобиншілдер оларға қарсы күресті, қазір революцияшыл социал-демократтар 20-ғасырдыц алдың- ғы қатарлы табывың мүдделерін қапдай дәйектілікпен қорғап отырса, олар 18-ғасырдың алдыңғы қатарлы га~ быныц мүдделерін сондай дәйектілікпен қорғады. Соя- дықтап да ұлы революция ісіпе тура опасыздық жаса- ғандар, монархистер, копституционалист-поптар және т. б. жирондистерді қолдап, оларды якобишшлдердің шабуылынап ақтап келді. Аса құрметті жирондист Мартынов, епді сіз бірдеме түсіпе бастаған жоқсыз ба? Әлі де түсінген жоқсыз ба? Ендеше, сізге тағы түсінді- рейік: жаңа искрашылдар пролетариат ісіне опасыздық жасаушылар болып табыла ма? Жоқ, табылмайды. Бірақ олар бұл істің (және бұл іске жөн сілтейтін ұйым мен тактика принциптерінің) дәйексіз, тартыншақ, оппор- тунист қорғаушылары болып табылады. Сондықтан да революцияшыл социал-демократтар олардың позиция- ларына қарсы күреседі (біреулері тікелей және ашық,
* Қараңыз: осы том. 75—78-беттер. Ред.


ОСВОБОЖДЕНИЕШІЛДЕР МЕН ЖАҢА ИСКРАПІЫЛДАР... 335
енді біреулері жасырып, редакция кабипеттеріиің есігіи жауып алып, айла-шарғылар арқылы күреседі). Сон- дықтан да пролетариат ісіне тікелей опасыздыу жасау- шылар, освобождениешілдер, жаңа искрашылдарды идеялық жағынан қолдап, аңтап отыр. Аса құрметті жиропдпст Мартынов, сіз еиді бірдеме түсіне бастағап жоқсыз ба?
«Вперед» №9,8 март «Вперед» газетінгц текстг
(23 февралъ), 1905 ж. бойынша басъілып отыр


336
ШЕКСІЗ СЫЛТАУЛАР
«Искра» меп Совет деп аталатын өздерінің съезді ша- қыруға бөгет жасау, сылтау айту, бұлтару тактикасын әлі жүргізіп келеді. Съезді Совет шақырады, сондықтаи Советтен басқалар шақырған съездің қандайы да заң- сыз болады дегенді ец жақсы іске қолдануға тұрарлық қайсарлықиеп қайталап, Плехапов ресми козқарас тұр- ғысында болуға тырысады. Бұл пайымдаудыц бір жақ- ты және аңқау-арамзалық ниетте екені соншалық, Tin- Ti «қояпға аю құлағының бір жапырағын кесіп берер ме еді» дегендей — Плехановқа партия уставы мен пар- тия зацын мүлтіксіз сақтағаны үшін медаль бергің ке- леді! Диалектикалық, яғни жан-жақты қараудың қадір- мен жакдаушысынан біз асқап ізеттілікпен былай деп сұраған болар едік: Совет партия үшін бе, әлде партия Совет үшіп бе? Совет партияға ессп беріп отыруға тиіс пе жәнс партияныц бақылауыпа жата ма, әлде пар- тия Советке есеп беріп отыра ма? Төменгі коллегия жо- ніндегі тәртіп жоғары коллегия жөніндегі тәртіппен бұ- зылмай ма?? Заңдылықты мүлтіксіз қорғаушымыз бұл жөнінде партияның екінші съезіндегі өзінің пайымдау- ларын есіне түсірмес пе екеп?
Біздің устав бойынша, дауыстың тең жартысы съез- ді жақтап берілген күнде Совет съезді шақыруға міп- детті. Егер Совет өзінің міндетін орындаудан жалтара-


ШЕКСІЗ СЫЛТАУЛАР
337
тын болса, партия ие істеу керек? Неміс социал-демо- кратиялық партиясының уставыпда бұл сүраққа тура жауап беріледі, атап айтқанда: опда съезді партияның жоғары басқармасы шақырмайды, басқармадал тәуел- сіз, айрықша бақылау комиссиясы птақырады. Біздің уставта бұл сұраққа ешқандай жауап берілмеген. Жаңа «Искрадағы» достарымьтздан біз былай деп сұраймыз: сонда бұл шешілмейтін мәселе болғаиы ма? сонда бұл Совет озіііің партиялық міпдеттеріл орыидаудан жал- тарғап жағдайда, партия таратылып, ол Советпен ауыс- тырылуға тиіс болғапы ма? Партия Совет үшін бол- ғаны ғой, солай ма?
Жоқ, олай емес, партия өзінің қызмет адамдарының уставты орындауын өзі қадағалап отыруға міндетті, ал «қадағалау» дегеніміз тек сөзбен ғана бетке басу емес, іспеп түзетіп отыру болып табьтлады деп ойлауға біздің батылымыз барады. Кімде-кім өздерінің сеніп қойған адамдарынан сол сенгендор алдындағы өз мілдеттеріп орьшдауды талап ете білмссе және орындата алмаса, ол саяси тұрғыдан азат азамат дегеп атаққа лайықты смес. Кімде-кім өздерінің селіл қойғаи адамдарынан сол сенгендер алдындағы олардың партиялық міндетте- рін орындауды талап ете білмесе және орындата алма- са, ол партия мүшесі дегеп атаққа лайықты емес. Совет комитеттердің сеніп қойған органы. Комитеттер осы се- піп қойғап органына сенгендер алдындағы өз міндет- терін орындатып отыруға міндетті. Комитеттер мұны съезд шақыру үшін оздерінің бюросып сайлап алмайын- ша, басқаша істей алмайды. Комитеттер осылай істеді де. Егер олар өздерінің ең қарапайым партиялық міп- деттерін мойындайтын болса, олар осылай істеуге млн- детті еді.
Ңұрметті Гілехалов жолдас бұл айтылғанның дұрыс- тығыи бексрге шығаруға тырысып көрмес пе екел? Пар- тия мекемесі съезд шақырудан жалтарған жағдайда мүшелері нац біздің комитеттеріміздің істегеніндей істе- мегеп дүпие жүзінде кез келген бір социал-демократия- лық лартияиы ол атап көрсетпес пе екеп? Плеханов жолдасты айтысқа шақырамыз: байқап көріңіз!


338
В. И. ЛЕНИН
Еііді екіпші, факт жүзіндегі, мәселеге көшейік: біздің Совет съезд шақыру жөніндегі өзінің партиялық боры- шын орындаудан шыныпда да жалтарды ма? Бұл тек ресми мәселе емес, өйткені устав бойынша атқарылуға тиісті борыштан басқа... борыш бар *.
1905 ж. 24 февралъдан (9 марттан)
кегйгрек жазылған
Біргншг рет 1930 ж. Ленинніц.
XV жинағында басылған
Ңолжазба бийы/нша басылып отыр
* Қолжазба осы арадан үзіледі. Рсд.


339
рсдріі in съезінің
ЖҮМЫСЫ МЕН ІІІЕШІМДЕРІНІҢ
ЖАЛПЫ ЖОСПАРЫ
1905 ж. февралъда жазылған
Біргнші per 1926 ж. Лениннгц V жинағътда басылған
Қолжазба бойынша басъілып отыр


341
1
СЪЕЗДІҢ КҮН ТӘРТІБІИІҢ ЖОБЛСЫ
Регламент.
Мандаттарды тексеру.
Біржолата заңдастыру (кеңесші дауыспен ша- қыру).
2. 1. Партиядағы дағдарыс.
4. 	3. 2. Үйымдық мәселе.
3. 	Делегаттардың есебі.
3. 4. Көтеріліске көзқарас.
5. Которіліс үшін жауынгерлік келісім.
6. Либералдарға көзқарас.
7. Шаруалар арасындағы жұмыс.
8. Әскер арасыпдағы жумыс.
9. Насихат жәпе үгіт жұмыстарыи жақсарту.
10. 	Ңызмет адамдары меи мекемолсрді сайлау.


342
В. И. ЛЕНИН
2
ҚАРАРЛАРДЫҢ ТІЗІМІ
Қ а р ар ла р:
1. Азшылықтың іріткі салушылық әрекеті туралы қа- рар.
2. Плехановтың «ымырашылдық» * позициясы туралы қарар.
3. Жаңа искрашылдардың припципті позициясы тура- лы қарар.
4. Жұмысшылар мен интеллпгенттердің ұйымдардағы қатьтнасы туралы қарар.
5. Көтеріліс туралы ашық қарар.
6. » » жасырын қарар.
7. Көтеріліс үшін жауынгерлік келісім туралы ашық
қарар.
8. » » » » жасырын қарар.
9. Старовердің қарарын күшінен айыру туралы ңарар.
10. Жаңа «Искраныц» земстволық жоспары туралы қа-
рар.
11. «Шаруалар арасындағы жұмыс» туралы қарар.
12. Шаруалар қозғалысын қолдау туралы қарар.
13. Әскер арасыпдағы жұмыс туралы қарар.
14. ІІасихат жоне үгіт жұмысы туралы қарар.
* «Ымырашылдық» деген сөз «позицпясы» деген сөздің үстіне жа- зылған. Ред.


РСДРП III СЪЕЗІНІҢ... ЖАЛПЫ ЖОСПАРЫ
343
3
СЪЕЗД ШЕШІМДЕРІШҢ ЖАЛПЫ ЖОСПАРЫ
Дарарлар:
1. 	а) Азшылықтың нақты объектісі: орталықтардың құрамы.
b) Съезд қаулыларының орындалмауы.
c) Лигага дейіи жіккс бөліиу: жасырын ұйымның құрылуы.
d) Бүл әрекеттіц жәпе одан туатын барлық іріткі салушылықтың арамдығы.
e) Іріткі салушылықты ұйым-процесс, ұйым-тепден- ция туралы теориялармен, бюрократизм, форма- лизм etc. туралы екіжүзділік айқай-шумен ақ- таудың масқарашылдығы.
f) Олардың іріткі салушылық әрекеттерінеи Рос- сиядағы тиімді жұмысқа тиген орасан зор зияи.
g) Іріткі салушылардап біржола ажырасу қажстті- лігі.
һ) Жікке боліпудің себептсрі меп тарихып қысқаша баяпдайтып кітапша піыгаруды орталықтарға тапсыру жәпе халықаралық социал-демократияга хабарлау.
2. 	а) Ымырашылдық деп аталатын ағым жөпіндс пікір алысудың қажеттілігі.
b) Оның бірден-бір адал, екіжүзділікке ұрыпбағап өкілі «Искраныц» 52-номерін жазған кездегі Пле- ханов болды.
c) Съсзд партияның және Лиганың II съезінде Пле- хаповтың позициясы дұрыс болды жәие коопта-


В. И. ЛЕНИН
циялау кезіпде татулық болуын шып шіетпен ті- леді деп ташіды.
d) Өкітіішке қарай, Плеханов ревизионистер мен да- рашыл анархистер жөніндегі өзінің икемге келу позициясыида қала алмады. Опың тарапынаи іс- теліп жатқап принципті ақталудыц барлық әре- кеттері көріиеу дүрыс емес, бұл тск ойға іріткі салады жәііс партияның ііикі ңатынастарыида айлакерлік тудыра алады.
e) Қазір ымырашылдар деп аталатыидар шып мә- нінде екіжүзді мепыпевиктер. Плехаповтың про- граммасынан басқа ымыраға келудің- ешқапдай дербес программасы жоқ, ал оны Плехановтың озі де ңазір теріске шығарып отыр (ревизионис- тер меп апархияшыл дарашылдарға жеке икем- ділік жасау, бірақ оларменеп припциптік талас- тар).
3. 	а) Съезд біздің позіщиямъіздың жаңа искрашылдар- дыц позициясыпап припципті жағыпаи озгеше скоидігін мойыидайды.
b) II съезде-ақ жаца искрашылдар әуелі бүтіітдсй оппортунистік қанатқа қарсы күрес ашып, со- ңында көріне (өздерінің еркі мен санасының ыр- қыпан тыс бола тұрса да) оған қарай бет бұрьш, принциптілік жағыпан толың тұрлаусыздық кор- сетті.
c) II съезден кейіп оппортунистік сипат бұрыпғы- дап да айңыпдала түсті: ұйым жөпінде де — үздіксіз істслетіп кішкснтай опасыздықты ақтау- шылық. Пролетариаттыц тап күресініц ұйым сияқты құралыи мұқалту. Іріткі салушылық пен интеллигенттік анархизмді ацтап, дәріптеуге де- йііі барып, марксизмді бүрмалаушылық.
d) «Ис-кра» өз саясатының жалпы бағыты жөніндегі мәселелерде «жаңа «Искра» мен ескі «Искраның» арасында тұңғиық жатқанын» өзі мойындауы ке- рек еді. Хвостизмге қарай бет бұрыс.
e) Тактикада бұл либералдар жопіпдегі козқарастан
көрінді. Земство науқаны.


РСДРП III СЪЕЗІНІҢ... ЖАЛПЫ ЖОСПАРЬІ
345
f)
g) һ)
» » көтеріліс » » »
Кері сүйреп, шатастыруға әрекеттепу. » » қарулапу » » »
» » «жұмысшының дербес әрекет ету
қабілеттілігі» деген
ұранмен саиасы же- тілмеген жұмысшы- ларды аздырудап etc. корінді.
і) Тұтас алғапда, жаңа искрашылдар = партияпың оппортунистік қанаты.
Припцип жағынан ала-құла элемеиттер солардың ла- герінде.
ұйым-процесс партия және таи либералдар және зем- ство пауқапы
, көтсріліс қарулану революциялық диктатура
4. а) Иптеллигенттік
Прииңип жоніпеп тұрақ- сыздық (II съезд).
Оппортупистік «Рабочес Делога» бет бүрыс (түц- ғиық).
Оларды партияпы тоцірск- теп жүрген интеллиген- цияның және Струве а 1а ашық оппортунистер- діц мақұлдауы.
Ескі «Искраның» бағыты жолында күресу қажет- тігі.
•тия туралы айқай-шудыц
жалғандық синаты. Либералдардыц иайдалаиға- пы. Жаца искрашылдардың оздері бас тартты.
b) Жұмысшылар арасыіідағы уағыздың демагогтық сипаты. «Сайлау негізі», оның еркін саяси жағ- дайлар тұсында ңажеттілігі, Россияда оның кең көлемде мүмкін еместігі.
c) Хвостизмді бүркемелейтін «жұмысшының дербес әрекет сту қабілеттілігі» туралы бос сөздер,— ұйымдық жағыпан мүмкін емес нәрсеге уәде бе- реді; арзан құралдармен «бюрократизмге», «фор- мализмге» etc. қарсы наразылың туғызады, бірад


346
В. II. ЛЕНИН
ол еш нәтпже бермейді; жүмысшылардың рево- люциялъіц дербес әрекет ету қабілеттілігін бай- қамайды, төменгі, артқы жақтан айпалсоңтап шықпай ңояды.
d) Жұмысшыларды сақтаіідыру ксрек. Саналы жұ- мысшылар рабоче-делошылдардъщ осыған үқсас тәсілдерін білуге және есте ұстауға тиіс, ескі «Искрапыц» позициясын — жұмысшылар бұқара- сының саналы социал-демократ жұмысшыларды, жұмьіспіъі-револіоциоііерлерді, біздіц Бебельдерді шығаруының мацыздылығып, әрбір аудапды, әр- бір заводты etc. уйымдаетъгрудың маңыздылығын білуге және есте ұстауға тиіс.
e) Пролетариаттың социал-демократиялығу таптық партиясының болуына кепілдік алдыңғы қатарлы жұмысшылардың толық саиалылығыпда ғана, со- циал-демократтардың, интеллигепттердщ жәіте жұмысшылардыц арасындағы өзгешсліктіц толық жойылуында ғана жатыр.
5* а) Котеріліске дереу озірлепудіц қажеттігі.
Ь) 	Үйым құрудың жәпе жауынгерлік сипаттағы ұйымдар құрудыц »
+7. с) Жалпы ұйымдарды көбейтудің »:
революцияпы ұйымдастыру.
d) Террор іс жүзінде бұқара қозғалысымен қосыла- тын болуы керек.
e) Көтерілістіц мақсаты: революциялық уақытша үкімет, халықты қарулаидыру, ңұрылтай жипа- лысы, революциялық шаруалар комптеттері.
f) Социал-демократияпыц окіметті пайдалапғанда- ғы міпдеті: бүкіл демократиялық ирограмманы толық жүзеге асыру, дербес ұйым мен жұмысшы табының ұйымы, пролетариат тіен деревня кедей- лерінің революциялық дербес әрекет ету қабілет- тілігін дамытуға ұмтылу, таптық программа мея таптық көзқарасты үздіксіз қорғау және револю- циялық демократияның жалғаи үміттеріпе сын көзбен қарау.
* 6 я?әпе 8 пункттер қалдырылып кеткеп. Олар туралы осы томпың 342-бетін қарацыз. Ред.


РСДРП III СЪЕЗІНІҢ... ЖАЛПЫ ЖОСПАРЫ
347
пеме-
се 7:
( g) Осы (жоғарыда айтылған) шарттар көтеріліс жа- сау үшін социал-демократияның революциялық демократиямен жауынгерлік келісіміи де белгі- лейді.
һ) Революциялық демократия дегепіміз—социал де- і мократияның барлыц демократиялық программа- сын қабылдайтын, ешқандай революциялық ша- ралардан тайынбайтын, бірақ айқын социал-де- мократиялық таптық саналылығы жоқ дәйскті және батыл демократпялық ағымдар.
9. 	а) Старовердің ңарары принцип жағынан дұрыс емес: істің салмагы мәлімдемелерде емес, күрес- те, күрестіц бірлігінде.
b) Либералдар мен либералдық демократияның мә- лімдемелеріне және ұрандарына сенуге болмайды (Струве).
c) Оны демократиялық интеллигенция мағынасында бет алды және теріс түсіндіру. Кушпен келісім жасау керек, ал интеллигеіщия күш емес. Старо- вердіц ітіатыстыруы.
d) Кезекте тұргап келісім мәлімдемелер шартымен емес, көтсріліске цатысу шартымен, либералдық демократиямен емес, революциялыц демократпя- мен жасалады.
10. 	а) Земствошылармеп келісім тіпті Старовердің қа- рарыпың шарттарьш да бұзады.
b) Либералдарды қорқытпау туралы әцгімепің орын- сыздығы жәпе мезгілсіздігі. Мұны анархизм қау- пімеп ақтаудың мүмкіп еместігі.
c) «Демопстрациялардыц жоғары типі» туралы ұрапдардың реакциялық мәні.
d) Импрессиопизм — жаца «Искрапыц» оппорту- ІІИЗМІ.
e) «Таптық дербес әрекет ету қабілеттілігі» және таптық жоспарлы даму туралы создердіц орын- сыз қолдапылуы.
f) Партияның жас мүіпелері ғибрат алу үшіи олар- дың бірінші хаты жариялансын.


348
В. И. ленин
— NB:
11. а)
b)
c)
d)
e)
12.
шаруа буржуазиясымен бірге помещиктерге ңарсы, село пролетариатымеп бір- ге буржуазияға ңарсы.
Ңазіргі уақытта өте
мав,ызды:
демократиялық жақ- тарды баса көрсету, социалистік (бу кіл социалистік) програм- маны бірде-бір минут естен шығармау.
жалпы пролетариаттың жәпе осіресе с о ц и а- ли с т I к пролетар и аттыц козқарасында
мызгымай тұру.
¥сақ буржуазпялық соцпалпзмпің жалған үміті- не әрекет етумеп де, әрекетсіздікпен де әсте дем бермой, шаруа буржуазпясының, реакцияшьтл элемепттсріие мопархиялық жәпе цезарьлық жал- даптықпен ықпал етуге қарсы барлық күшпен кү-
ресе отырып, село пролетариатыпыц да, шаруа буржуазиясыпың да помещиктерғе қарсы рево- люциялъщ қозғалысып помещиктік жерлерді бір- жола экспроприациялауға дейін қолдап отыру.
13. а) Солдаттар арасындағы жұмыстың зор маңызы:
b) Листоктар.
c) Әскерп ұйым, опыц элемепттері? Айрықша оске- ри ұйымііың je nachdem * пайдалы болуы мүм- кіп.
d) **.
14. а) П р о г р а м м аны негізге алу керек...
b) Жүріп-тұрушы топтар.
c) Лекциялар жәие үгітшілік сөздер.
$ *
*
Жаңа искраіттылдарға қарсы прииципті қарарда мы- паларды атап корсету мацызды:
(а) Сапалы пролстариаттың берік ұйымдасуы меп опың авапгарды — социал-демократиялық жұмысіпы партиясы идеясып бокерге шыгару пемесе томсттдету жұ-
* - - жагдайга қарай. Ред.
(1 пупкті жазылмагап. Бүкіл 13-параграфтыц тұсына сұрақ бел- гісі қоііылі ан. Ред.


РСДРП III СЪЁЗШІҢ... ЖАЛПЬі ЖОСПАРЬІ
349
мысшы қозғалысын буржуазиялың демократияның құ- йыршығына айналдыруға апарып соғады.
(б) Пролетариаттың стихиялық қозғалысына саналы социал-демократиялық ықпал жасаудың ролін демагог- тықпеп төмепдету және марксизмді социал-демократия- ның революциялық инициативасы мен алдыңғы қатар- лы міндеттерін кері тартатын мағынада теориялық тұр- ғыдан бұрмалау да осыған апарып саяды.
Революцияға техникалық және саяси басшылық' ету- ді бір-біріпеп ажырату және қарама-қарсы қою да осы- ған саяды және —
жәнө — *
Қолжазба осы арадан үзіледі. Ред.


350
В. И. ЛЕНИН
4
СЪЕЗД ҚАРАРЛАРЫНЫҢ ЖОБАСЫ
1. 	МЕНЬШЕВИКТЕРДІҢ НЕМЕСЕ
ЖАҢА ИСКРАШЫЛДАРДЫҢ ІРІТКІ САЛУШЫЛЫҚ ӘРЕКЕТТЕРІ ТУРАЛЫ ҚАРАР
Съезд меныпевиктердің немесе жаңа искрашылдар- дың партияның екінші съезінен кейінгі әрекеті жөпін- де даусыз дэлелденген фактілердің дәл анықтығын көр- сетуді қажет деп санайды. Бұл съездің қарарлары меп сайлауының заңдылығына тіпті таласуға да әрекет жа- самай-ақ олар именбестен съездің шешімдерін тоқтатып тастап отырды. Съезден кейін іле-шала олар съезд құр- ған орталық мекемелерге бойкот жасады және партия- ның ішінде одан жасырын айрықша ұйым құрды. Бұл ұйым Орталық Органныц редакциясына жәие партия- ның Орталық Комитетіне съезд қабылдамай тастаған алты кандидатты күштеп енгізу мақсатын коздеді. Пар- тияның еркі мен мүдделеріие қайшы келетін осы мақ- сатына жету жолындағы күресте меньшевиктер барлық жерде бірдей астыртын жік тудырып, социал-демократ- тар арасыпдағы жолдастық қарым-қатынасты аздырды, партияның Орталық Органып өтірік-өсек пен ұрыс- керіс органына айпалдырып, орталық мекемелерді сайлағаи жәпе олардап есеп талап откеп партия коми- теттеріис қарсы дөрекі жәпе әдопсіздік ңылықтар істе- ді, партия Советін үйірмешілдік кек алу құралына де- йінгі дәрежеге түсіріп, үшінші съезді талап еткеи партияның үнін тура отірікке айналдырудан да тайып- бады, сөйтіп барлық жерде бірдей партияның тиімді жұ- мысына іріткі салды.
Съезд бұл іріткі салушылық әрекетті үзілді-кесілді айыптайды, іріткі салушылықты ақтап келген жәпе ре-


РСДРП III СЪЕЗІНІҢ... ЖАЛПЫ ЖОСПАРЫ
351
волюциялық марксизм теориясын болып көрмеген дәре- жеге дейін төмендеткен атышулы ұйым-процесс теория- сынан барлық саналы социал-демократтарды саңтанды- рады.
Съезд партия көпшілігінің жақтастары іріткі салу- шыларға қарсы қарарлар әзірлеп және III съезді талап етіп, партияға мүше серіктеріне қарсы адал жолдастық күрес-тің барлық құралдарын сарқып болды деп табады. Қазір, партия құрғап орталықтар партия алдыидағы жауаптылықтан біржолата жалтарған кезде, съезд олар өздерін партиядан тысқары қалдырды деп тануға мәж- бүр болып отыр. Съезд партиялықты жақтаушыларга іріткі салушылардан бөлек және олардан дербес жұмыс істеуден басқа жол қалған жоқ екенін атап көрсетеді. Сондықтан съезд азшылықтың жақтастарын немесе жа- ца искрашылдарды партиямыздың бірде-бір ұйымына қабылдауға болмайды деп қаулы етеді.
Съезд бүкіл россиялық және халықаралық социал-де- мократияны хабардар ету үшін осы қарарды түсіндіре- тін шағын кітапша бастырып шығаруды партияның Ор- талық Комитетіпе тапсырады.
2. 	ПЛЕХАНОВТЫҢ ПАРТИЯДАҒЫ ДАҒДАРЫС КЕЗШДЕГІ ӘРЕКЕТІ ТУРАЛЫ ҚАРАР
Съезд партияпың екіпші съезінде және шетелдік Ли- гапың съезінде программалық, тактикалық және ұйым- дың мәселелер жөнінде Плехановтың ұстаған позиция- сын дұрыс деп тапиды. Съезд Лига съезінеи кейін Плеханов партияда татулық орнату және мепыпевиктер тарапынан жасалынып қалған жікке бөлінушілікті жото мүддесіи көздеп, бүкіл партия алдында ревизионистер жәпе анархияшыл дарашылдар деп өзі дұрыс сипатта- ғап адамдарға икемділік жасау («Искра» № 52, 1903 жылғы 7 поябрь) саясатын ұсыиды деп санайды. Пле- хаповтыц осы позицияда қала алмағаныпа, оиың арсыз- дық амалдардың бәрін қолданып және партияпың еркі- не қарама-қарсы мепыпевиктердің барлық талаптарын ңанағаттандыруға күш салғанына, оның меныпевиктер- ді ақтау мақсатып коздеп, өзі теріс деп тапқан олардың


352
В. И. ЛЕНИН
принциптік позициясын қорғауға жәпе партия көишілі- гімеп қайдағы жоқ алауыздықтарды ойлап шыгаруға дейін құлдырағаныпа съезд қатты окіпіш білдіреді.
Съезд партияға мүше серіктері жөніндегі бұл айла- керлік саясатты батыл айыптайды, ойткөпі мүпдай сая- сат жеке адамдар жөиінде қандай адамгершілік ізгі ппеттердеп туғанның өзінде, гіартияға берекесіздік ту- ғызатып ықпал жасамай тұрмайды.
3. 	ЖАҢА ИСКРАШЫЛДАРДЬІҢ ПРИНЦИПТІК ПОЗИЦИЯСЫ ТУРАЛЫ ҚАРАР
Съезд революциялык, социал-демократиядан оппорту- пизмге қарай ауытқыған меныпевиктердің немесе жаңа искрашылдардың принциптік позициясына қарсы күре- суді сөзсіз қажет деп санайды. Мұныц өзі партияпыц екінші съезіиде-ақ жеке пайымдаулардан да, сопдай-ак ескі «Искраға» қарсы болған азшылықтыц бүкіл құра- мынап да жәяе принциптік жағыиан неғұрлым тұрақ- сыз сарындардан да байқалды. Екіпші съезден кейіи мепыпевиктердің рабоче-делолық оппортунизмге қарай бет бұрысының айқын болғандығы соншалық, тіпті олардың өздері ескі «Искра» мен жаца «Искраның» ара- сында тұңғиық жатқандығын мойыпдады. Шынында да, жаңа «Искра» бірсыпыра мәселелер жөиінде сөзсіз те- ріс және пролетариаттьщ таптық сана-сезімін күңгірт- тендіретін ұрандар мен теориялар ұсынды. Бұған марксизмді іріткі салушылық пеп интеллигенттік аиар- хизмді ақтауға дойін құлдырататын ұйым-процесс тео- риясы жатады. Бұғап таптың алдыцғы қатарлы отряды, басшысы және ұйымдастырушысы болып табылатын партияның міндеттерін төмендететін партияиың тапқа көзқарасы жөніпдегі теріс пікірлерге қайта оралушы- лық жатады. Либералдарға көзқарас туралы және зем- ство науқаныпың жосиарлары туралы мәселе жопіп- де,— көтерілісті әзірлеу, оны белгілеу және өткізу жайындағы ой-пікірдің атышулы бос қиялдығы тура- лы,— бүқараиы қаруландыру, революция кезіпде оған техникалық және ұйымдық жағынан басшылық ету міп- деттері туралы,— самодержавиеиі құлату дәуіріиде про-


РСДРП III СЪЕЗІНІҢ... ЖАЛПЫ ЖОСПАРЫ
353
летариат пен ұсақ буржуазияның революциялық демо- кратиялың диктатурасының мүмкін еместігі және керек- сіздігі туралы және т. б. мәселе жөнінде жаңа «Искра- ііың» ескі «Искраға» қарсы алға тартқан таластары да сондай теріс және реакцияшыл еді. Бұл көзқарастардың бәрі Россияның қазір басыпаи кешіріп жатқан револю- циялық кезеңінде революцияшыл пролетариат партиясы үшіп зиянды және қатерлі бола отырып, теориялық жа- гыпап ғапа емес, тура практикалық жағыпап да партия- пы кері тартады. Соидықтан съезд партияпыц барлық мүшелеріне өздсрініц насихаты мен үгітіиде мұндай көзқарастардың терістігін түсіндіріп отыруды тапсы- рады.
4. 	СОЦИАЛ-ДЕМОКРАТИЯЛЫҚ ПАРТИЯДАҒЫ ЖҮМЫСШЫЛАР МЕН ИНТЕЛЛИГЕНТТЕР АРАСЫНДАҒЫ ҚАТЫНАС ТУРАЛЫ ҚАРАР
Съезд социал-демократиялық ұйымдардағы жұмыс- шылар мен иптеллигенттер арасында жаңа искраіттыл- дар жүргізіп отырғап сепімсіздік және ошпепділік туды- ру саясатып батыл айыптайды. Съезд бұдан біриеітіе жыл бұрын партияпың рабоче-делошыл қапаты жүргіз- ген күрестіц осындай тәсілдерін саналы жұмысшылар басыиан кешіргендігін және ол тәсілдерді қабылдамай тастағанын олардың есіне салады. Жұмысшылардың дербес әрекет ету қабілеттілігі туралы және сайлау не- гізі туралы жаңа искрашылдардың босқа айтып жүрген жел сөздері біздің ұйымдарымызда жұмыстың іс жүзін- де ешқапдай жақсаруына жеткізіп отырғаи жоқ, тек орьшдалмайтын нәрсепі демагогтықпен уәде етеді. Ер- кіп саяси жағдайлар болғап кезде біздің партиямыз бү- тіидей сайлау исгізі принципінде қүрыла алады және қүрылатьш болады. Самодержавие тұсыпда мұның өзі партияға кіріи отырған мыцдағаи жұмысшылардың күл- лі бұқарасы үшіи жүзеге асырылмайтын пәрсе.
Съезд социал-демократиялық жұмысшы партиясыпың саналы жақтастарының міндетін тағы да еске салады: ол — пролетарлар мен жартылай ітролетарлардың не- ғүрлым қалың топтарын толық социал-демократпялық


354
В. И. ЛЕНИН
саналылық дәрежесіне дейіп үздіксіз көтере отырып, олардың революциялық және социал-демократиялық дербес әрекст ету қабілеттілігіы дамыта отырып, қозға- лысқа және партияпың барлық ұйымдарына тольіғыпан басшылық ете алатын жүмысшыларды жұмыспіы бү- қарасының өз ішінен мүмкіндігіпше коп шығаруыпа қамқорлық істей отырып, бұл партияпың жұмысшы та- бы бұңарасымен байланысын барлық күш-жігерімен нығайту болып табылады.
Съезд партияның атыпан революцияшыл социал-де- мократтардың беретін кеңестерін қайталап айтады: біз- дің партияға кіретін жұмысшы ұйымдарын мүмкінді- гіпше көбірек құру керек, партияға кіргісі келмейтіп немесе кіруіпе мүмкіндігі жоқ жұмысшы ұйымдарыныц ец болмағанда партияға жақын жанасуына жетісу ке- рек; саналы социал-демократ жұмысшылардыц партия комитеттеріпе мүше болып мүмкіндігінше көбірек епуі- ие жету керек.


355
УСТАВТЫҢ ОРТАЛЫҚТАР ТУРАЛЫ ПУНКТІН ӨЗГЕРТУ
Россияда жұмыс істеуші жолдастардың едәуір бөлігі, соньщ ішінде Көпшілік Комитеттерінің Бюросы Россия- да бір орталық болуын жақтап отыр.
Мұндай реформа нені білдіруге тиіс? Бір орталықта Россияда жұмыс істейтін жолдастар басым болуы ке- рек,— бұл жоғарыда айтылған тенденциядан сөзсіз Benin шығады. Оның жүзеге асырылуы орталықтың құрамын сайлайтын съездің еркіне бүтіндей байланыс- ты. Демек, бұл арада дауласатын да ештеме жоқ, сөз қылатын да ештеме жоқ.
Бірақ бұдан соң Орталық Органның Орталық Коми- тетке қатынасы қандай болады? Орталық Орган, деседі бізге, Орталық Комитет тағайындайтын комиссия болып табылады. Орталық Орган редакциясының бір (немесе екі) мүшесі (деседі тағы сол жолдастар) оның бір бөлі- гі жәпе азшылыц бөлігі болып Орталық Комитетке кіре алады. Сопда Орталың Комитеттің бұл шетелдік бөлігі- піц Орталық Комитет істеріпе қатысы немеи біліибек- ші? — дегеп сұрақ туады. «Хат-хабар жазысу арқьтлы» Орталық Комитеттің істеріне иақты цатысу деу көріпеу бос қиял, бұл жайында, тек мазақ үшін айтуға болады. Шетелде көп еңбек сіңіріп, қисапсыз әбігерленіп, соңы- на түсіп, ұрсысып жүріп және жаманатты болып барып нашар ғана post factum хабарға әрең қол жетеді, ал шетелден «істерді шешуге қатысу» туралы тек «маңғаз- дану үшін» немесе екіжүзділік үшін айтуға болады.
Сонымен, екінің бірі: не Орталық Комитеттің шетел- дегі мүшелері (respective * шетелдегі мүшесі) шетелде
— немесе, тиісінше. Ред.


356
В. И. ЛЕНИН
букіл Орта лық Комитеттің мезгіл-мезгіл жиналыстарын өткізіп тұруды партияныц уставы бойы-нша келісіп ала- ды (ойткені басқа «шарттар» жарамсыз). Егер осылай болса, бұл жоғарғы орталық іс жузінде қазіргі партия Советіне толық дәлме-дәл келеді, яғни жылына 3—4— 5 рет жипалатып және бүкіл жұмысқа тек жалпъі бағъіт беріп отыратып мекемеге айналады. Не болмаса Орта- лық Комитет Россияда жиналады да, барлық істсрді сонда, шетслдсгі мүшенің цатъісуынсъіз шешіп отыра- ды; опда шетелдегі мүше Орталық Комитеттің мүшесі болып жай ғана, көрінеу жалған саналады. Іс жузінде ол ортақ істерді шешуге қатыса алмайды. Мұндай жағ- дайда Орталық Комитеттің «шетелдегі мүшелері» деген осындай «қызмет орнына» (немесе осы синекураға?) адам табыла қоюына күмәндануға толық право бар!
Басқаша (және ең ақырғы мүмкін дегеп) болжам мы- надай. Бір орталық ретіндегі Орталық Комитеттің букіл құрамы Россияда жұмыс істейтіп жолдастардап тұрады. Тек осындай орталық қана науты бірыңғай орыс орта- лығы болады. Шетелге ол өзінің агеятурасын тағайын- дайды. Алайда, іс жузінде бұл агентура дербес орталық болып өмір сүреді: шынында да, Орталық Органның ре- дакциясын алып қараңыздаршы. Әрине, бұл арада тек уза^ жэне узаі$ жолмен ғана құрылатын, қалыптаса- тын, әуендесетін тутас бір коллегия керек (Россия II съезден кейін жаңа Орталық Орган күру үшін бір жарым жыл күш жұмсады, ал мұпың озі ауыр жалпы партиялыу дағдарысқа бүкіл Россияиың оте-моте пазар аударып отырғап кезде осылай болды!). Практикада бұл коллегия апталы^ органды әбден дербес жүргізеді. Орьтс Орталық Комитеті оның істі жүргізуіне ец жацсы дегенде жарты жылда бір (немесе Р/2 жылда бір) «ке- ңес өткізумен» — мұндай «кеңестің» «Советтен» өзгеше- лігі қандай?— пемесе Орталық Комитеттің жеке мүше- сіяің «хатымеп» үн қосады. Практикада бұл шетелдік коллегия партияның жуздеген мүшесі алдыпда шетелде (рефераттар және жиналыстар) үгіт жүргізеді және қызметкерлер даярлайды. Орталық Комитеттіц бұл жұ- мысқа іс жузінде бағыт сілтеп отыруға, шетелдік кол-


УСТАВТЫҢ ОРТАЛЫҢТАР ТУРАЛЫ ПУНКТІН ӨЗГЕРТУ 357
лсгияның бұл жүмысыпа іс жузінде басшылық стіп отыруға нацты шамасъі келмейді. Орталык, Комптеттің бұл жұмысқа оны жүргізуші кісілермен оцта-текте ке- ңес өткізуден басқаша түрде цатысып отыруына нақты шамасы келмейді. Жәие тағы да: бұл кецестердің Совет- тен өзгешелігі қапдай??
Ңорытыпды: іс жүзінде, практикада «бір» орталың не жалған нәрсе болады, пе мазақтап «үш орталық» деп атап жүргеп қазіргі жүйеге айналып кетеді, созсіз жәие ңалай да айналып кетеді. Іс жүзінде, практикада геог- рафиялық, саяси жағдайлардың және жұмыс сипаты жағдайларының өзгешелігі біздің партияда екі орталық болуын сөзсіз жәие қалай да (самодержавие құлағанға дейін) керек етеді және керек ететін болады; бұл екі орталық «к е ң е с т е р а р т$ ы лы» тек мезгіл-мезгіл ға- на бас қосып, іс жузінде әрқашан партияның жоғарғы немесе жоғары «Советі» ролін атқарып отырады.
Әрине, шетелдегі орталыққа қарсылық жауаптың рос- сиялықтарда: шетелдегісі жойылсын! екі орталық жо- йылсын! деген жаішай айқай-шу туғызуы озінеп-өзі тү- сінікті. Бұл қарсы жауап заңды және мацтарлыц, ол II с/ьезден кейін партия күштерінің және партиялық са- налылықтың орасан зор артқандығының белгісі. Бұл ңарсы жауап біздің партиямыздың бір адым ілгері бас- қанын білдіреді, оган дау жоқ. Бірақ өзіңді сөзбен ал- дарқатуға немесе қазіргі сәттің эсерін, «шетелдіктерге» қарс-ы өткішпі «ызаны» «жүйеге» айналдыруға жол бер- меу керск. Ашу-ызаға пегіздеп ешқандай партиялық жүйе құра алмайсың. «Бір орталық болсып» деген қа~ рапайым және тұжырымды ережені ұйғара салудаи оңай еш нәрсе жоқ, бірақ мұндай ұйғарындымен біз Россиядағы және шетелдегі жұмыстың әр түрлі міндет- терін нақты (қағаз жүзінде емес) біріктірудің тәсілдері туралы өте күрделі мәселепі шешуге тіпті де жақындай алмаймыз.
1905 ж. февралъда жазылған ~
* Ңолжазба боиынша
Біріншг per 1926 ж. Ленинніц басылъіп отыр
V жинағында басылған


358
КОММУНА ТУРАЛЫ БАЯНДАМА ЖОСПАРЫ 113
1. 	Коммунаның тарихи очеркі.
III Наполеон тұсындағы Франция. Империализм- нің негізі: буржуазия епді... басқара алмайтын- дай..., пролетариат әлі басқара алмайтындай...114
III Наполеонның авантюризмі. Сыртқы сәнділік- тің, соғыстардың ңажеттілігі.
2. 1848 жылғы иіоньиен кейін пролстариаттың осуі. Internationale Arbeiter Association 1864.115 Оны III Наполеонның қудалауы.
Фрапцуз жұмысшыларының согысқа қарсы иара- зылығы (12 июль, Интернационалдың Париж сек- циясы, S. 16), неміс жұмысшыларының да (16 июльдегі Брауншвейг жұмысшыларының жипалы- сы, Хемниц жиналысы, Иитернационалдың Берлип секциясы, S. 18) 116 паразылығы.
3. Седагі: 1870 жылғы 2 сентябрь жәпе 1870 жылы 4 сеитябръд-е республикапыц жариялапуы. Либерал алаяқтар өкіметті басып алады.
Либерал адвокаттар мен екіжүзді монархистер: Тъер.
4. Ұлттық қорғаныс үкіметі = халыққа опасыздық жа- сау үкіметі. Трошю: Парижді қорғау «жоспары». Корғау комедиясы. Париж жұмысшыларыныц ерлі- гі. 1871 жылы 28 япварьдағы т I з е бу гу.
5. Соғыс және бітім туралы мәселені шешу үшін 8 кун ішінде (S. 34) Ұлттық жиналысты шақырудың


КОММУНА ТУРАЛЫ БАЯНДАМА ЖОСПАРЫ
359
Бисмарк белгілеген шарттары. Тьердің монархис- термен егесі.
Юнкерлер палатасы (ruraux*). Бордодағы ¥лт- тык жиналыс 630 мүше = 30 бонапартшыл + 200 республикашыл (100 баяу және 100 радикал) + 400 монархист (200 орлеапшыл + 200 легити- мист).
Тьердің Фаллумен әцгімесі.
6. Парижді арандату: монархияшыл елшілерді таға- йыпдау: ұлттық гвардия солдаттарынан «30 су»-ды тартып алып қою; Парижде полиция префекті Ва- лентэп, ұлттық гвардияның бастығы д’Орель де Па- ладин және басқалар (Трепов пен Васильчи- ков!!) 117; Үлттық жипалыстың Версальға көшірі- луі; республикалық газеттерді жауып тастау жәие т. т. Соғыс шығыидарын кедейлерге аудара салуға тырысуіпылық (S. 35). Париждіц қарулы жұмыс- шылары және — моиархиялық жипалыс. Жагіжал болуы созсіз.
7. Маркстіц сақтапдыруы **: Интернациопалдың Бас Советіпің 1870 жыльі 9 сеитябрьдегі екіитиі адресі: «1792 жылғы ұлттық дәстүрлерге еліктемеу керок», «оз табыныц үйымып» дамыту, үкіметті қүлату мақсатып коздемеу («естеи адасқаи ақымақтық»): S. 25. Интернационалдың (Бас Советтің) секретарь Евгений Дюпон да Фраиция үшін 1870 жылы 7 сен- тябрьде нақ осыпы жазды (Weill, 134).
8. Арандатудың ақырғы әрекеті. 1871 жылы 18 март- та ұлттың гвардиядап зеңбіректер тартып алыпды. Тьердің алдамшы дәлелдері. Ңастапдық сотті бол-
мады. Үлттық гвардияпыц Орталық Комитсті Коммупапы жариялады. ІТариж Коммупасы меп Версаль үкімсті арасыпда азамат согысы басталды.
9. Коммупа ішіпдеғі багьтттар: (а) бланкистер. 1 8 8 0 жьтлы поябрьдіц ішіпде-ақ Блапки «Ni Dien ni maitre»-де *** тап күресі теориясын және пролета- риат мүдделерін ұлттық мүдделерден бөлектеуді * — деревняшілдік. Ред.
** 1870 жылы «Patrie en danger» («Отанга қауіп төпді» Ред.) дегеті үйымды құрған Contra Бланки. (NB).
*** — «Қүдаіі да жоқ, мырза да жоқ». Ред.


360
В. И. ЛЕНИН
піспсйді (Weill, 229) (жұмысшыларды революцпя- лың буржуазиядан бөлектемейді); (б) прудонистер (мутуалистер) «айырбас және кредит ұйымы».
Жұмысшы табының революциялыц түйсігі қате теорияларға царамастан жарыққа жол табуда.
10. К о м м у н а ның саяси ш а р а л а р ы:
(1) тұрақты әскерді жою
(2) біорократияпы жою а) барлық чиповпиктердің сайлапып қойылуы; б) жалақьт 6000 Гг.-тсн>емес.
(3) шіркеуді мемлекеттеп болу
(4) тегіп оңытуды енгізу
Коммуна және шаруалар. 3 айда бәрі де басқаша болғап болар еді! (S. 49—50) *
Коммуна және Интернационал. Франкель, іголяк- тар (бүкіл дүпие жүзілік республиканың туы).
11. К о м м у н а н ы ц экономикалыу ш ар а-
ГІрограмма-1 minimum |
NB
л а ры.
(1) наубайшылардың түнгі жұмысыпа тыйым салу.
(2) штрафтарға тыйым салу.
(3) тастап кеткеп фабрикаларды есепке алу, ара- лық комиссиялардьщ белгілеуі бойыппіа құ- пып толетіп, жұмысшылардың серіктіктеріпе беру (S. 54).
Банкті алмады. 8 сағаттық жұмыс күні отпеді. Weill, 142.
(4) 	залогтарды сатуды тоқтату. Толемдерді (пәтер ақы) өтеуді кейінге ңалдыру.
12. 	Күйреу. Үйымдастырудағы кемшіліктер. Ңорғаныс жағдайы. Тьердіц Бисмаркпсн келісім жасауы {Бисмарктіц ролі=жалдамалъі кісі олтіруші}. 1871 жылғы 21—28 май аралығындағы цаиды апта.
Опыц жан түршігерлік сііқы, жер аудару etc. Өсек-жала (S. 65—66).
Балалар меп әйелдер...
Р. 487: 20 000 коіпелерде олтірілді, 3000 түрмелер- де олді etc. Оскери соттар: 1875 жьтлғы 1 япварьга
♦ «құпияны» әйгілеу: Трошюдіц қыльщтары, монастырьлардағы «тәртіптер» (S. 54). Әлі өте аз істелдг/


КОММУНА ТУРЛЛЫ БАЯНДАМЛ ЖОСПАРЫ
361
дейін 13 7 0 0 адам (80 әйел, 60 бала) сотталды, жер аудару, түрмеге жабу 118.
13. 	Сабақтар: буржуазия еш нэрседен тайынбайды. Бү- гін либералдар, радикалдар, республикашылдар, ер- тең опасыздық, атқылау.
Пролетариаттың дербес үйымы — тап күресі — азамат соғысы.
Қазіргі қозғалыста біздіц бәріміз де Коммупаның үлгісімен келе жатырмыз.
1905 ж. февралъда — мартта
жазылған
Ңолжазба боиынша
Вгргншг рет 1931 ж. Ленинніц басылып отъір
XVI жинағында басылған
13 9-тим


362
«ПОЛИЦИЯ ДЕПАРТАМЕНТІНІҢ ДИРЕКТОРЫ ЛОПУХИННЩ БАЯНДАУ ХАТЫ» ДЕГЕН КІТАПШАҒА АЛҒЫ СӨЗ
Ңанағат қарын тойдырар! — дегендей болады Лопу- хии мырза озінің баяндау хатында. 1881 жылдан бастап Россия империясының ең тұрақты, негізгі заңдарының бірі болып алған тәртігіті ңорғауды күшейту туралы «уақытша» Ереже — полиция үшіп жақсы иәрсе. Поли- ция «тоғышарларды уысыпда ұстауға» қалағаи правола- ры меи өкілдіктеріп алады деп хатта дәл айтылгапдай, опы оқып, адам айтқысыз ауыр, қолапайсыз, кеңсе тілі- меи жазылған сөздеріпе пеғұрлым жиі сүріпгсп сайын мұньщ өте дәл айтылғандығы согұрлым көзге айқынды- рақ көрінеді. Иә, бұл «Ереже» тұсында полиция пе істе- се де ерікті еді, бірақ «Ережеиің» «жақсы» қасиеттері енді полицияның озін де тым дандайсытып жіберсе ке- рек. Бұл бір жағы. Ал екіпші жағыпан, бұдан жиырма бес жыл бұрын тотепше шаралар болып коріпуі ықти- мал басып-жаншудың тотеише шараларыпың үйреп- шікті нәрсе болып алғаны соншалық, халық огаи, егер осылай деп айтар болсақ, бейімделіп алды. ¥зақ уақьгг және шамадаи тыс қолдапудаи жаца серіппе қапдай олсірейтін болса, төтенше шаралардыц жазалаушылық маңызы да сондай әлсіреді. Әурелеиуге де тұрмайдьт, дейді полиция департаментініц директоры Лопухин мырза өзінің өзгеше бір қайғылы, жабырқау сарында жазылған бүкіл баяндамасында.
Полицейдің бұл жабырқау сарыны, орыстыц негізгі полпциялық заңыпа ңарсы бағытталған оның осы іс


«ПОЛИЦИЯ ДЕПАРТАМЕНТІНІҢ...» ДЕГЕН КІТАПШАҒА ... 363
тұрғысынан айтылған құрғақ сыны, солай бола тұрса да аяусыз сыиы социал-демократқа тамаша қуанышты әсер етеді. Полицияньщ рақат өмір сүрген күндері өтті! Ре- волюциялық партияның өмір сүгруі туралы тіпті ойлау- ға да болмаған алпысыншы жылдар өтті. Шын мәнінде өмір сүрген және үрей тудырып келген осьтндай пар- тияның күштері «саяси төңкеріс жасау үшін емес, же- ке қастандық істеу үшін ғана жеткілікті» болған жетпі- сінші жылдар өтті. Ол уақыттарда, «астыртын үгіт жеке адамдарға жәие үйірмелерге сүйеніп келген» кезде, жаңадан ойлап шығарған серіппе әлі біраз әрекет жа- сай алатын еді. Ал қазір, «Россияда осы күнгі тәртіпке деген наразылық та, күшті оппозициялың қозғалыс та кеңінеп орістеп отырған қоғамның қазіргі жағдайында» ол серіппе қандай дәрежеге дейіп әлсіреп кетті деңізші! Тәртіпті қорғауды күшейту туралы төтенше шараларды «бейбіт сипаттағы және тек қана экономикалық тілек- терден туған стачкалар үшін жұмысшыларға» мың-мьщ- дап қолдануга, иә, пақ цолдануға, тура келгенде, тіпті тасты да саяси жағыпан қауіпті қару деп тапуға тура келгеиде, бүл шаралар қапшалықты қисынсыз және ма- ғынасыз болды десеңізші!
Бейшара Лопухин қапаланғанынан екі леп белгісін ңатар қояды, сөйтіп тәртіп ңорғауды күшейту туралы Ереже душар еткен мән-мағынасыз зардаптарды өзімен бірге мазақ етуге министр мырзаларды шақырады. Ре- волюциялық қозғалыс шыи мәнінде халық ортасына еніп, жұмысшылар бұқарасыпың таптық қозғалысымеп мызғымас байланыс орнатқан уақыттап бері қарай бұл Ереженің барлық жері,— паспорттарды тіркеу талабы- наи бастап ақыры әскери соттарға дейінгі оның барлык, жері жарамсыз болып шықты. Тіпті «аулашылар қою тәртібі» де бәрінен қүтқаратын, бәрімен жарылқайтын аулашылар қою тәртібі де полицей-министрдің қаһарлы сынына ұшырады, ол бұл тәртіп алдын алу жөніндегі полиция қызметін босаңсытатын әсер етті деп айып- тады.
Шынында да, полициялық тәртіп әбден банкрот бол- ғал екен!
13*


364
В. И. ЛЕНИН
Сондай-ақ, аса құрметті Лопухин мырза сияқты жо- ғары мәртебелі адамның мәлімдемелерімен қоса, бұл банкроттықты патша саясатьшың бүкіл даму барысы да дәлелдеп отыр. Рас, шын мәнінде халықтық революция- лыц ңозғалыс болмаған кезде, саяси күрес тап күресі- мен бір тұтас болып әлі ұштаспаған кезде, жеке адам- дар мен үйірмелерге қарсы полициялық шаралардың бір өзі жарайтып еді. Таптарға қарсы бұл шаралар кісі күлерлік дорменсіз болып шықты, бұл шаралардың шек- тен тыс көптігі полицияның жұмысына кедергі бола бас- тады. Тәртіп қорғауды күшейту туралы Ереженің бір кездегі қаһарлы параграфтары революционерлерге шын- дап тиісуден гөрі, қайта революционерлер қатарына жатпайтын «тоғышарлардың» наразылығын әлдеқайда көбірек қоздыратын болымсыз, ұсақ, жалақорлық тиісу болып шықты. Халық революциясьша қарсы, тап күре- сіне қарсы полицияға сүйенуге болмайды, мұнда да халыққа, мұнда да таптарға сүйену керек. Лопухин мырзаның хатыпың моралы осындай. Самодержавиелік үкіметтің практикада келіп отырған моралы да дәл осыпдай. Полициялық мехаипзмдердің серіппесі әлсірө- ді, бір ғана әскери күштер жеткіліксіз. Ұлттық, нәсіл- шілдік өшпенділікті қоздыру керек, қалалық (ал одан соц, дрине, селолъіц та) ұсақ буржуазияның санасы не- ғұрлым төмен топтарынан «қара жүздіктер» құру ке- рек, патша тағып қорғауға халықтың өз ішіндегі бар- лық реакцияшыл элементтерді топтастыруға тырысу керек, полицпяпың үйірмслерге қарсы күресіп халық- тың бір болегіпіц халықтың екіпші болегіпе қарсы кү- ресіне айналдыру керек.
Бакуде татарларды армяндарға қарсы айдап салып, жаңа еврей ойрандарын жасауға тырысып, земство- шыларға, студенттерге және бүлікшіл гимназистерге қарсы қара жүздіктерді ұйымдастырып, патшаға адал берілген дворяндар мен шаруалардың кері тартпа эле- мепттеріпе жалбарыпып, қазір үкімет нак, осылай істеп отыр. Несі бар! Біз, социал-демократтар, самодержавие- ніц бұл тактикасыпа таңданбаймыз және одан қорық- паймыз. Қазір, жұмысшылар ойран жасаушыларға қарсы қарулы тойтарыс ұйымдастырып отырған кезде,


«ПОЛИЦИЯ ДЕПАРТАМЕНТІНЩ...» ДЕГЕН КІТАПШАҒА ... 3ß5
біз үкіметтің нәсілшілдік ошпенділікті өршітумен енді алысңа бара алмаитынын білеміз; ал ұсақ буржуазия- ның қанаушы топтарына сүйенуі арқылы, үкімет нағыз пролетарлардың бұрынғыдан да қалың бұқарасын өзіне қарсы қоятын болады. Дәулеттілер өкіметінің «көзқара- сынан» немесе білімді адамдардың «ізгілер» жағына шығуынан саяси және әлеуметтік төңкерістер болады деп біз еш уақытта күткеніміз жоқ және күтпейміз де. Біз саяси өзгерістердің негізінде тап күресі, халықтың қаналушы бөлегінің қанаушы бөлегіне қарсы күресі жа- тыр және туптеп келгенде осындай бүкіл өзгерістердің тағдырын осы күрестер шешеді деп әрқашан үйретіп келдік және үйретіп келеміз. Полицияның дәрменсіздік әрекеттері толық күйрегенін мойындай және тура аза- мат соғысын ұйымдастыруға көше отырып, үкімет мұ- нысымеп а^ырғы есеп айырысатын сәт жақындап келе жатқанын дәлелдейді. Тіпті жақсы. Ол азамат соғысын бастағалы отыр екеп. Тіпті жақсы. Біз де азамат соғы- сын жақтаймыз. Егер біз өзімізді қай жерде ерекше се- німді ұстай алатып болсақ, нақ осы салада, езілген жә- не правосыз, еңбеккер және бүкіл қоғамды асыраушы сан миллион адамдардың қаптаған ңалың бұқарасының артықша жағдайдағы арамтамақтар тобына қарсы шай- қаста ерекше сенімді ұстаймыз. Әрине, нәсілшілдік араздық пен тайпалық өшпенділікті оршіте отырып, үкімет тап күресінің өрлеуіп аз-кем күнге кідірте алады, кідірткспде тек аз уақытқа ғапа кідіртеді, бірақ соның озіпде жаца күрес майдаиып бұрыиғыдап да ксңейтіп аладьт, халықтың самодержавиеге қарсы ашу-ызасын бұрыпғыдаи да горі күшейтіп алады. Бұған: патша өкі- метіпе қарсы халықтың барлық тобының революциялық пиғылын саи есе арттырғап Баку ойраиының салдары дәлел. Үкімет қан төгумен жәпе көше шайқастарында- ғы көптеген құрбандықтармеи халықты үрейлендіруді ойлап еді,— іс жүзінде ол халъіцты қан төгістен, тіке- лей қарулы қақтығыстан цорыцігауға уйретеді. Іс жү- зінде ол біздің тіпті есімізге де келмеген кең көлемді жәпе сондай ықпалды үгітпен біздің пайдамызға іс іс- теп отыр. Француздардың революциялық өлеңінің сөзі-


366
В. И. ЛЕНИН
мен айтқанда, Vive le son du canon! дейміз біз — «Зең- біректердің гүрсілі жасасын!», революция жасасын, пат- ша үкіметіне және оның жақтастарына қарсы ашық ха- лықтық соғыс жасасын!
Н. Ленин
1905 ж. февралъда — мартта жазылған
1905 ж. «Полиция департаментініц Кітапшаныц текстг бойынша
директоры Лопухинніц баяндау басылып отъир
хаты» деген кітапшада басылған
Женева, «Вперед» баспасы


367
ОЛАРДЫҢ КІМДІ АЛДАҒЫСЫ КЕЛЕДІ?
«Искраиыц» біз жаңа ғаиа алған 89-помсрінде «пар- тия Советіиің» 1905 жылғы 8 марттағы қаулысы бар екен. Күткендегідей, шетелдік «Совет» партияныц орыс комитеттері шақырғалы отырған съезге қарсы аласұра- ды, «оған қатысушылар өздерінің мұндай әрекетімен өздерін партиядап тысқары қалдырады» деп жариялай- ды. Россияда жұмыс істеп жатқан партия шетелдік үйір- меден іс жүзінде әлдеқашан алыстап кеткен-ді, ал қазір ресіми түрде де алыстап кетіп отыр, сондықтан шетел- дік үйірменің ызалануы бізге әбден түсінікті. Сопымен бірге, Советтің істеп отырғанындай, ызаланудың және ашынудың ықпалымен ғана адамдар бұлайша нашар пайымдай алуы мүмкін, осылайша олақ «ақиқаттан бұл- тара алады». «Устав бойынша,— дейді бізге,— съезді тек Совет шақыра алады». Иә, Совет уставты бұзып, өзіне міндетті болған съезд шақырудан алдау арқылы бас тартатын жағдайдан басқа реттерде солай болады. Советтің нақ осы «жағдайға» ұшырап отырғанып пар- тия әлдеқашан дәлелдеді де (қараңыз: Орловский: «Со- вет партияға қарсы», онда, былайша айтқапда, «Совет- тің» арифметикасы бойынша 16X4=61 болатыиы көрсетілген!). 1905жылдың 1 январына, дейді бұдан әрі бізге, Советтің бірауыздан ңабылданған (Ленинді қоса) ңаулысы бойынша, толық праволы ұйымдардың саньт, орталықтарды ңоспағанда, 33 болды дейді. Бұл дұрыс емес. 1905 жылдыц 1 январына толық праволы ұйым- дардың саны тек 29 болғанын партия сол кітапшадан


368
В. И. ЛЕНИН
көптен бері-ақ біледі. «Искра» атап отырған Кубань жә- не Қазан комитеттері Советте еш уақытта бекітілмеген, ал Полесье және Солтүстік-Батыс комитеттері 1905 жылдың 1 апрелі қарсаңында ғана бекітілген. Сонда 29 ұйым қалады (С.-Петербург, Москва, Тверь, Солтүстік, Тула, Нижний Новгород, Саратов, Урал-Уфа, Сибирь, Дон, Харьков, Киев, Одесса, Екатеринослав, Рига, Орел- Брянск, Смоленскг Самара, Воронеж комитеттері, Кав- каз одағы = 4 комитет, Курск, Астрахапь, Николаев, Ңырым, Горнозаводск комитеттері, Лига). «Көпшілік Комитеттерінің Бюросы» 10 ұйымпың өкілдігіи дәлел етеді, дейді бұдан әрі Совет. Бұл өтірік. Бюроны 1905 жылдың 1 январына дейін үш конференцияда он үш комитет (6 солтүстік, 3 оңтүстік, 4 кавказдық комитет- тер) сайлағанын жұрттың бәрі біледі. Бюро съезді ша- қыруды жақтап шыққаннан кейін бюроға Воронеж жә- не Тула комитеттері қосылды. Сонымен, 1905 жылдың 1 январына толық праволы 28 орыс ұйымынан 15 ұйым бонапартшыл орталықтардың ырқына қарамастаи съез- ді шақыруды жақтап шықты. Жалпы съезд шақыруды әлдеқашан жақтап шыққан толық праволы ұйымдардың бірқатары (Саратов, Сибирь комитеттері және басқа- лар) бұл арада әлі есептелген жоқ (Шаховтың «Съезд үшін күрес» деген кітапшасын қараңыз). Істің жайы- мен документтер бойыиша емес, шетелдегілердің бос мылжың сөзі бойынша танысушы бейхабар жұртты Со- веттіц алдауға тырысқан әрекетінің қашпалықты ерсі және қолапайсыз екені мына екі анықтамадан өте ай- қын көрінеді. Азшылық бастырып шығарған, «1904 жы- лы 2 сентябрьде Женевада болған жиналыс туралы есеп» деген өте қызықты кітапшада Дан партия коми- теттерінің копшілігі «Искрамен» арадағы барлық жол- дастық қатынастарды үзгенін мойындайдьт, ал көпші- лікке өте-мөте өшіккен Плеханов жауласушы жаңтар- дың күші біршама теңбе-тең деп мәлімдеуге мәжбүр болып отыр!! (Бұл шетелдегі адамның пікірі екенін еске- ріңіз.) Азшылық теріске шығара алмағаны былай тұр- сын, қайта Поповтың тура тануымен қуатталған Ленин- нің «Мәлімдемесінде» * анау-мынау емес, Орталық * Ңараңыз: осы том, 129—130-беттер. Ред.


ОЛАРДЫҢ КІМДІ АЛДАҒЫСЫ КЕЛЕДІ
369
Комитет агеитіпің өзі азшылық жағында тек 4 орыстық комитет бар және нағыз шын партия съезінде редакция мея Совет сөзсіз ауьтстырылады деп мойындайды. Тағы да: сіздер кімді алдағыларың келеді, кооптацияның құрметті сабаздары? Бірдеи-бір нағыз партиялық жол- дан — съезд шақырудан сіздер оттан бетер ңорқасыз- дар, сөйте тұрып өз дұшпандарыңызды ұйымдардың болмашы болігі ғана, бар болғаиы төрттен бірі ғана қол- дайды деп сепдірмекші боласыздар! Сіздер өздеріңізді өздеріңіз қалай соққылап отырғаныңызды ыза-ашумеп байқамайсыздар. II Николай құрылтай жиналысыи ша- қырудан қорыққанда, патша өкіметінің дұшпандары ха- лықтың болмашы бөлегі болғандықтан қорықпай ма екеп?
«Вперед» № 10,
15 (21 марТ, 1905 Ж.
«Вперед» газетгнгц тексті бойыніиа басылып отыр


370
ПРОЛЕТАРИАТ ЖӘНЕ БУРЖУАЗИЯЛЫҚ ДЕМОКРАТИЯ
Самарқау орыс либерализмі өлтіре жайратылды-мыс, пролетариат біздің дсмократияның авангарды ролінде тапылды-мыс дейтін жаңа искрашылдардың пікірі ке- шіргісіз соқырлық болып табылатындығын бұрьш атап корсеткен болатыпбыз *. Қайта керісіпше, пақ ңазір буржуазиялық дсмократия жұмысшы қозғалысып оз қолына алу үшін барынша күш жұмсап жатыр, соидык- тан пақ ңазір жаца искрашылдар қайта тудырып жүр- ген рабоче-делошылдық оте-мөте зиянды. Россияда та- ратылып жүрген және бұл мәселе жөніпде бағалы ма- тсриал беретіи қызықты бір листок мынау:
«Соцғы уақытта буржуазияның ұйымдасуға тырыса- тыны байңалып жүр, бірақ бұдап да көбірек козге түсе- тіп факт — буржуазиялық демократияныц жұмысшыға бет бұрып отырғандығы болып табылады. Демократтар пролетариаттың экономикалық және саяси күресінің басшысы болып шыққысы келеді. «Өз көзқарасымыз бойынша біздер, дұрысын айтқанда, социал-дсмократ- тармыз,— дейді олар,— бірақ социал-демократия оздері- нің партиялық талас-тартысымен жүріп, қазіргі кезеңнің маңыздылығыи түсінбеді, сөйтіп жұмысшы қозғалысыя бастауға олар қабілетсіз болып қалды, сондықтан мұны біздің істегіміз кследі». Бүл жаңа «іштей социал-демо- краттардың» бұдан арғы сөздерінен олардың дербес про- грамма жасамай-ақ, жұмысшылардап келіп түскеп сұ-
* Қараңыз: осы том, 288—289-беттер. Ред.


ПРОЛЕТАРИАТ ЖӘНЕ БУРЖУАЗИЯЛЫҚ ДЕМОКРАТИЯ 371
рақтарға түсінік беріщ жауап ңайтарып отырғыл арьт ке- летіні байқалады. Әдебпет нақ осы талаптарға сай бо- луға тпіс және әсте партиялық сипатта болмауға тиіс. Соиымен, комитеттің тактикасы мен қазіргі қылығына иаразы бұл «таза социал-демократтар» әлдеқашан тарих теріс деген «құлақ қою» формаларыпа, о дүние- дегі «экономизм» формаларына өздері бой ұрып отыр. Өздерін социал-демократтармыз деп санай отырып, өз- дерін жұмысшы табының тілегін шын білдірушілерміз деп санай отырып, бұл мырзалар жұмысшы қозғалысы- ның басшылығында біртұтас жұмысшы партиясы тұр- ғаида ғапа, пролетариат өзінің таптық дербестігін ұғы- нып, озін шып азат ету ісі жұмысшы партиясының әре- кеттеріпе кір келтіретін буржуазиялық демократияпың істейтін ісі емес, өз қолымеи істейтіп іс болуға тиіс еке- нін түсінгенде ғапа жұмысшы қозғалысы елеулі нәти- желерге жете алатыпдығын түсінбсйді пемесе түсіпгісі келмейді. Бұл социал-дсмократсымақтар, марксистер-міс дейтіндер, жұмысшылардың бостандық пен социализмге жетуіне ылғп буржуазиялық интеллигенциядан құрал- ған қайдағы бір «демократтар» (бірақ социал-демократ- тар емес) жол сілтеулері керек деп көрсетуге тырысып, жұмысшы бұқарасыпың ішіне қандай іріткі салатында- рып түсінуге тиісті еді.
Алайда, олар бүгіпгі күниіц саясат құмарлығымен әуестепіп кетіп, социализмді тіпті мүлдем ұмытқан сііяқты. Олар оппортунизм элементтерін жұмысшы қоз- ғалысыиа біртіндеп енгізуде. Жұмысшылар интелли- генттерге үміт артып, өздерінің партиясын құруға ты- рысудап қалып барады. Жұмысшы табыныц бұл жаңа достары мұндай құбылыстарға неліктен жол беріп және тіпті қолдап отыр? Бұдан «демократтардың» оздері ашық жауап бореді: «Бұрын біздің топ тек иителлиген- ңия арасында жұмыс істеп келіп еді,— дейді олар,— бірақ соңғы оңиғалар бізді жұмысшыларға да бет бұру- ға мәжбүр етті».
Өздеріп «принципінде» социал-демократтармыз деп атап жүрген демократияшыл ас ішіп, аяқ босатар мыр- залар бұқара көшеге шыққанда ғана және коше бойы мыцдаған жұмысшылардың қаныиа боялғанда ғана про-


372 В. И. ЛЕНИН
летарлық қозғалысқа ізгілік көңіл бөлді. Осы кездө олар, жұмысшы табының шын досы ретінде шыға келіп, орыс пролетариатының революциялық көңіл күйін даяр- лап, бағыттаған және көп құрбандықтар жасау арңылы біртұтас Жұмысшы социал-демократиялық партиясын құрған ондаған жылдық жұмысты екіжүзділікпен еле- мей өтеді. Сірә, ең жаңа стильдегі бұл социал-демократ- тар бүкіл маркстік теориядан тек бір нәрсені: ұйымдас- қан пролетариаттың күші ғана самодержавиелік озбыр- лықты құлатып, саяси бостандықты жеңіп алады, ал ол бостандықпен көбінесе буржуазия пайдаланады дегенді ғана алған (онда да жақып арада ғапа алған) болса ке- рек. Пролетариаттың жаңа достары жұмысшы қозғалы- сын ерттеп мініп алып, оны қолма-қол жеткен нәтиже- лер деген шьібыртқымен ңамшылай отырып, «Біздің бостандығымызға қарай, алға!» деп айқай салады. Орыстың: «құдайым, бізді достардан сақтай гөр, жау- лардан өзіміз-ақ құтыламыз»» деген мақалы дұп-дұрыс.
«Вперед» № 10,
15 (2) март, 1905 ж.
«Вперед» газетгнгц тексті бойынша басъілып отыр


373
ПРОЛЕТЛРИАТ ЖӘНЕ ШАРУАЛАР
Шаруалар котерілістері басталып жатыр. Шаруалар- дың помещиктік усадьбаларға шабуыл жасағаны тура- лы, шаруалардың помещиктің астығып, малып копфис- келегені туралы әр түрлі губерниялардаи хабарлар келіп жатыр. Маньчжурияда жапондар талқандаған пат- ша әскерлері оның кегін қарусыз халықтап алып жа- тыр, ішкі жауға қарсы — деревня кедейлеріне қарсы экспедициялар шығарып жатыр. Қалалардағы жұмыс- пты қозғалысы революцияшыл шаруалар тарапыпап жа- ңа одақтас тауып отыр. Пролстариаттыц саиалы аваи- гарды — социал-демократияиьтц шаруалар қозғалысьша козқарасы туралы мәселе тікелей практикалық мацыз алып отыр жәпе ол біздің барлық партия ұйымдары- мызда, пасихатшылар меи үгітшілердің сөйлеген сөзде- рінде күн тәртібінің ең таяу кезегіпе қойылуға тиіс.
Социал-демократия шаруалар қозғалысы оның алды- па екі жақты міндет қоятындығын талай рет атап кор- сеткен болатын. Шаруалар қозғалысы рсволюциялық- демократиялық қозғалыс болып табылатыпдықтан біз оны сөзсіз қолдап, ілгері бастырып отьтруға тиістіміз. Мұпымен біргө біз село пролетариатьш, қала пролета- риаты сияқты және опымеп бірге, дербес таптық пар- тияға ұйымдастыра отырып, оііыц мүдделері мен буржуазиялық шаруалар мүдделоріпіц келіспес қарама- қайшылықта екенін оған түсіндіро отырып, опы социа- листік революция үшін күресуге шақыра отырып, езу- шілік пен қайыршылықтан құтылудың жолы шаруалар-


374
В. И. ЛЕНИН
дың біриеіие топтарын ұсақ буржуаларға айналдыруда7 емес, бүкіл буржуазиялық құрылысты социалистік құ- рылыспен алмастыру болып табылатындыгын оған көр- сете отырып, өзіміздің таптық пролетарлық көзқарасы- мызда мызғымай тұруға тиістіміз.
Социал-демократияның бұл екі жақты міндеті ескі «Искрада», оның 3-номерінен * бастап, ітіаруалардың яғни 1902 жылғы тұңғьтш қозғальтсынан бұрын-ак, сан рет атап көрсетілген-ді; ол біздің партпялық программа- мызда да көрсетілді; ол біздің газетімізде де қайталаи- ған болатыи (№ 3) **. Ңазір, бұл міндеттің практика- лық қойылысын анықтау өте маңызды болыгі отырғап кезде, немістің социал-демократиялық «Die Neue Zeit» журналында «Россиядағы шаруалар және революция» деген мақала басып шығарған Карл Каутскийдің ес- кертпелерін келтіру назар аударарлықтай. Социал-демо крат болғандықтан Каутский біздің револіоцияның алдында цазір социалистік төңкеріс жасау міндеті емсс, осы күнгі, яғни капиталистік, ондіріс әдісінщ даму жо- лынан саяси кедергілерді алып тастау міпдеті тұр деген ақиқатты мүлтіксіз қорғайды. Сопымен Каутский былай деи жалғастырады: «Қалалардағы революциялық қозга- лыс шаруа мен помещик арасындағы қарым-қатынас туралы мәселеде бейтарап қалуға тиіс. Шаруалар мен помещиктің арасына түсуге, помещикті қорғап, шаруа- ларға қарсы шығуға оның ешқандай дәлелі жоқ; оның тілектестігі бүтіндей шаруалар жағында. Бірақ қалалар- дағы революциялық қозғалыстьщ міпдсті, ең болмаса «ескі тәртіп» кезіндегі фрапцуздыц феодалдық дворяи- дарының атқарған роліндей емес, қазіргі Россияда мүл- дем басқаша роль атқарып отырған помещиктерге ша- руаларды тіпті де өшіктіру болып табылмайды. Алайда қалалық революционерлер, тіпті өздері тілеген күнде де помещиктер мен шаруалар арасындағы қатынастарға өте аз ықпал ете алғаи болар еді. Бұл қатынастарды по- мещиктер мен шаруалардың өздері өзара белгілейді». Байланысты тұсынан үзіп алғаидықтан бірталай түсі- * Қарацыз: ПІығармалар толық жинағы, 4-том, 461—470-беттер. Ред.
** Қараңыз: осы том, 203—211-беттер. Ред,


ПРОЛЕТАРІІАТ ЖӘНЕ ШАРУАЛАР
375
ніспеушіліктер туғызуы мүмкін Каутскийдің бұл ес- кертпслеріы дұрыс түсіпу үшіи мацаланың аяң жағын- дағы олың мына ескертпесін де сөзсіз еске алу керек. «Жеңімпаз революция,— дейді ол онда,— революция- иың қас жауларының ірі латифундияларын пролетарлар меп шаруалардың тұрмыс жағдайын жаңсартуға пайда- лану үшіп, сірә, срекше қиыншылықтар кездестірмегеп болар еді».
Каутскийдщ осы айтқаидарьлі ыждағаттан салыстыр- ған оқушы бұлардап мәсслеиің қазір біз суреттеген нақ социал-демократиялық қойылысын оп-оңай көре алады. Каутскийдің сөздеріндегі кейбір көмескілікті және екі- ұштылықты оныц ескертпелерінің үстірт жасалғандығы- нан және орыс социал-демократиясының аграрлың прог- раммасымен таныстығының жеткіліксіздігінен деп түсіндіруге болады. Істің мәнісі мынада—шаруалар меи помещиктер арасындағы тартысқа революцияшыл про- лстариаттың көзқарасы орыс революциясыныц әр түрлі аударыс-тоңкерістері кезіпдегі барлық реттер меп бар- лық жағдайларда бірдей бола бермейді. Бір жағдайлар- да, белгілі копъюнктураларда бұл көзқарас тек тілектес- тік көзқарас емес, тура қолдау козңарасы, тек қолдау ғапа емес, «өптіктіру» козқарасы да болуы мүмкін. Бас- қа жағдайларда бұл көзқарас бейтараптық бола алады жәнс болуға тиіс. Каутскийдіц кслтірілгеп ескертпслері- пе қарағанда, ол революциялық демократияның тұр- ітайы жалғап үмітітіе белшосінеп батқап біздің «социа- лист-револіоционерлерден» ғана өзгеше емес, сопымеп қатар Рязаповқа иемесе Икске ұқсап, еседтің барлық комбипациялар үшін бірдей, «қарапайым» шсшіміп із- дсйтіп коптөгеп социал-демократтардап да өзгеше, біз- дің міпдетіміздің осы екі жақтылығын дұрыс аңғарғаи. Мұндай социал-демократтардың (және барлық социа- лист-революционерлердің) негізгі қатесі мынада: олар таптық көзқарасты берік ұстамайды және, есептің бар- лық комбинациялар үшін бірдей шешіміп іздеп, ауқат- ты шаруа мен орта шаруаның екі жақты табиғатын ұмытады. Өздерінің жобаларында олар, асылында, екі тапты гапа: пе помещиктер мен «шаруа-жұмысшы та- бын», не меншік иелері мен пролетарларды есепке ала-


376
В. И. ЛЕНІІН
ды. Ал іс жүзінде біздің алдымызда өздсріпің таяудағьі? және түпкі мақсаттары жағынан әр түрлі үш тап тұр, олар: помещиктер, ауқатты және ішінара орта шаруал^р және, ақырында, пролетариат. Жағдай осындай болып отырғанда, іс жүзінде пролетариаттың міпдеті екі жақ- ты болмай тұра алмайды, сопдықтап Россиядағы соци- ал-демократиялық аграрлық программа меп аграрлың тактикапың барлық қиьшдығы мыпада: пролетариат үшіп қапдай жағдайларда бейтарап қалу міндетті, қаи- дай жағдайларда ңолдау және «өшіктіру» міндетті еке- ііін мүмкін болғанынша айқын және дәл белгілеуде бо- лып отыр.
Бұл міпдеттің шешімі тек біреу ғана болуы мүмкін: шаруа буржуазиясымен бірге крепостпиктік тәртіп атау- лыға қарсы және крепостник-помещиктерге қарсы, қала пролетариатымен бірге шаруа буржуазиясына және қан- дай да болса басқа буржуазияға қарсы,— село пролета- ры меп оныц идеологы — социал-демократтыц «бағьтты» міпө осыидай. Басқаша айтқанда: шаруалар рсволюция- шыл-демократияшыл болып бас көтеріп отъіршндъіцтан, бұл шаруаларды цаидай да болса «қасиетті» бариндік «мепшікті» тартып алудыц бәріпе дейін қолдап, итерме- леп отыру керек. Бұл шаруалар реакцияшыл болып не- месе пролетариатқа қарсы бас котеріп отырғандыцтан шаруаларға сенімсіздікпен қарау керек, одаи болек ұйымдасу керек, оған қарсы күресуге әзір тұру керек. Басқаша айтқапда: шаруапың помещикке қарсы күресі демократияпьщ күшейіп, иығаюыпа пайда келтіретіи болса, оғап комектссу керск; шаруапың помеіцикке қар- сы күресі пролетариат үшіп де, дсмократия үшіп де ке- лер-кетері жоқ жер исмдепуші таптыц екі фракциясы арасьшдағы жай ош алысу ғапа болса, шаруалар жоніп- де бейтарап болу керек.
Әрине, шаруа мәселесіне ойластырылғап теориялық көзқарас тұрғысыпан қарамайтын, өтімді жәпе әсерлі «революцпяшыл» (соз жүзіпдегі) ұранмен әуестенетін, нақ шаруа мәселесі жөпіндегі революцияшыл авантю- ризмпің орасап зор және елөулі қаупін түсіпбейтін адам- дарды мұпдай жауап ңанағаттапдырмайды. Мұндай адамдарға келгспде,— ал олар қазірдіц озінде-ақ біздіц


ПРОЛЕТАРИАТ ЖӘНЕ ШАРУАЛАР
377
арамызда аз емес, олардыц қатарыпа социалист-револю- щіонерлер жатады және революцияның шаруалар қоз- ғалысымеи бірге дамуы олардың қатары кобейетіндігіне кепіл,— мұндай адамдарға келгепде социал-демократтар революциялың тияиақсыздық атаулыға қарсы шығып, таптық күрес козқарасып мызғымай қорғауы керек, ре- волюциялық созуарлыққа қарсы піығып, шаруалардыц ор текті элсмонттсріп ьтждағаттылықпеп есепкс алуы ксрек. Практикалық тұрғыдан жәнс пақты айтқанда, ақиқатқа бәрінеп гөрі мьша дәлелмеи жақындауға болады: социал-демократияның аграрлық мәселедегі бар- лық дұшпандары бізде нақ европалық Россияда ауқат- ты шаруалардың тұтас бір тобы (барлығы 10 миллион- дай үйден 172—2 миллион үй) бар болып отырған фак- тісімен санаспайды. Шаруалардағы барлық өндіріс ңұралдары мен барлық меншіктің кем дегенде жартысы осы топтың қолында. Бұл топ батрактар меп күндікші- лерді жалдамай күи көре алмайды. Бұл топтың крепост- никтік тәртіпке, помещиктерге, чиповииктерге қас екені күмәпсыз, оііыц дсмократ болуы мүмкіп, бірақ опың се- ло пролетариатьша деген дұшпандығы одан да бетер кү- моіісыз. Бұл таптық дұшпандықты аграрлық программа мси тактикада бүркемелоуге немесе елемей отуге тыры- сушылық әрекеттің қандайы болса да біле тұра немесе білместіктен социалистік козқарастап аулақтап кету де- геп сөз.
Село пролетариаты меп шаруа буржуазиясы арасыпда орта шаруалар тобы жатыр, опыц жағдайыпда қарама- қарсы екі жақтыц екеуіпіц дс синаты бар. Бұл топтар- дыц бәріпіц жагдайыпа, бүкіл шаруалардыц жағдайыпа оргақ сипат, сапасыздық пеп рсакцияшылдықтың әр түрлі белгілері зор екеиіне қарамастаи, олардыц бүкіл қозғалысьш ешбір күмәнсыз демократиялық қозғалыс етеді. Біздің міндетіміз — таптық көзқарас тұрғысыная еш уақытта таймау және қалалық пролетариатпен село- лық пролетариаттыц мсйлінше тығыз одағын ұйымдас- тыру болып табылады. Біздің міпдетіміз — «жерге және ерікке» ұмтылған жалпы, бірақ көмескі талаптың шын демократиялық жәпе революциялың мазмұпы қандай екеиін өзімізге жәпе халыққа ұғындыру болып табыла-


378
В. И. ЛЕНИН
ды. Соидықтап біздің міндетіміз — деревняда да социа- листік күрес элементтерін даярлаумеп қатар, бұл талап- ты мейлінше жіғерлі түрде қолдап және ілгері итсрмс- леп отыру болып саналады.
Социал-демократиялық жұмысшы партиясының ша- руа қозғалысьща практикалық көзқарасын дәл белгілеу үшін біздіц партияның үшінші съезі шаруалар қозғалы- сыіі қолдау туралы қарар қабылдауға тиіс. Жогарыда айтылғаидарды жәпе социал-демократиялық әдебиетте сан рет сөз болгап козқарастарды тұжырымдайтьш, ца- зір гіартия қызметкерлерінің мүмкін болғанынша қалың тобының ішінде талқылануға тиісті қарардың жобасы мынадай:
«Россия социал-демократиялық жұмысшы партиясы саналы пролетариаттьщ партиясы ретінде барлық еңбек- шілерді қанаушылық атаулыдан толық азат етуге ұм- тылады жәие қазіргі қоғамдық және саяси ңұрылысқа ңарсы бағытталған рсволюциялык, қозғалыстың қан- дайын болса да қолдайды. Сондықтан РСДРП қазіргі кездегі шаруалар қозғалысын да мейлінше жігерлі түр- де қолдайды, шаруалардың жағдайыя жақсарта алатьш барлық рсволюциялық шараларды қорғайды жәпе бұл мақсат үшін помещиктік жерді экспроприациялаудап да тайынбайды. Бұл арада РСДРП, гіролетариаттың тап- тық партиясы болғандыңтан, село пролетариатының дер- бес таптың ұйымдасуына үздіксіз тырысып отырады, оньщ мүдделері мен шаруа буржуазиясының мүдделері келіспес қарама-қарсылықта екеніп оған түсіидіріп оты- ру міпдетіп, село пролстариаты мсп қала пролетариаты- ныц бүкіл буржуазиялық қоғамға ңарсы бірлескеп кү- ресі ғапа социалистік революцияға жеткізс алатыпыи, дерсвия кедейлеріпіц бүкіл бұқарасып жоқіиылық пен қанаушылықтап жалғыз социалистік революцияпыц ға- на піын мәніиде құтқара алатынын оған түсіндіріп оты- ру щндетін бір минут та ұмытпайды.
Шаруалар арасындағы үгіттің практикалық ұрапы ре- тінде және бұл қозғалысқа саналылықты көбірек енгізу- дің құралы ретінде, РСДРП бүкіл демократпялық өзге- рістерді және соиымеп қатар ол өзгерістердің жүзеге асуып барлық жағыиаы бірдей қолдау үшін революция-


ПРОЛЕТАРИАТ ЖӘНЕ ШАРУАЛАР
379
лық шаруалар комитеттерін дереу құруды ұсынады. Мұндай комитеттердө де РСДРП, бір жағынан, барлың револіоциялық-демократиялық бой көрсетулерде бүкіл шаруаларды қолдап отыру мақсатын көздеп, ал екіиші жағынаіт, село пролетариатының шаруа буржуазиясына қарсы күресінде оның шын мүдделерін қорғау мақсатын көздеп, село пролотарпатының дербес ұйымдасуына ты- рысатын болады».
«Вперед» № 11, «Вперед» гагетгніц тексті
23 (10) март, 1905 ж бойынша басылып отыр


380
КӨШЕ КҮРЕСІ ТУРАЛЫ
(КОММУНА ГЕНЕРАЛЫНЬЩ КЕҢЕСТЕРІ) 119
Ре&акциядан. Үсынылып отырғаи мақала — Париж Коммупасының атақты қайраткері Клюзеренің бір ме- муарының аудармасы. Төменде келтіріліп отырған қыс- қаша өмірбаян деректеріие ңарағанда, ол бәрін болмаса да өзінің пікірлерінің көбін Париждің көше көтеріліс- терінің тәжірибесіне негіздеген. Мұның үстіне, ол про- летариаттың барлық дәулетті таптарға ңарсы револю- циясын әдейілеп соз етеді, ал біз Россияда үкімет шайкасына қарсы едәуір дәрежеде жалпы халықтық ре- волюцияны бастап кешіріп отырмыз. Сондықтан, әриио, Клюзереніц соны пікірлері орыс пролетарыпа батыс ев- ропалық жолдастардың тәжірибесіп біздіц жағдайымыз- ға лайықтап өздігінеп қорыту үшін тек материал ғапа болуға тиіс екені өзіиен-өзі түсінікті. Автордың коңіл бөлуге тұрарлық өмірбаянымеп оқушыны қысқаша та- ныстырып өтуді артық болмас деп санаймыз.
Густав-Павел Клюзере (Cluseret) 1823 жылы 13 июньде Парижде туды. Сен-Сир әскери мектебінде оқып, одан 1843 жылы подпоручик (sous-lieutenant) болып шыңты. 1848 жылы поручик атағыпда жүріп Парижде жұмысшылардың котерілісін (июпь күндері) күшпен басып-жапыштауға мсйліпше белсепе қатысты. 6 сағат ішінде 11 баррикадапы басып алып, 3 туды қолға түсір- ді. Бұл «ерлігі» үшін құрметті легиои орденіп алды. 1855 жылы капитан шенінде Ңырым соғысына қатысты. Содан койіп отставкаға піықты. Гарибальдпдің армия- сымен бірге Италияны азат ету жолындағы соғысқа


КӨШЕ КҮРЕСІ туралы
381
қатысты. 1861 жылы Америкага кетіп, ңүл иеленуші штаттарға қарсы өзара соғысқа қатысты. Генерал дәре- жесін және (Croskeys тұсындағы жеңістен кейін) Америка азаматы болу правосын алды. Францияға қай- тып келді. 1868 жылы «L’Art» * газетіпдегі мақалалары үшіп түрмеге түсті. Сеп-Пелажи түрмесінде Иптерна- ционал ңайраткерлерімен байланыс жасады. Газеттер- дегі батыл әскери сыны үіиін Америка азаматы ретінде Франциядан қуылды. Республпка жарияланғаннан ке- йін (4 сентябрь 1870 ж.) Парижге қайтып келді, Лион- да және Марсельде котеріліс жасау әрекетіне қатысты. 1871 жылы 3 апрельде Коммунапыц әскери министрі болып тағайыпдалды. 16 апрельдо Коммунаныц мүше- лігіне сайланды. Исси бекінісін жауға бергеиі үшін оны Коммуна орныиан түсіріп, тұтқынға алды, бірақ жол- дастық сот ақтап жіберді. Коммуна құлағаннан кейіи Франциядап қашып кетті. 1872 ж. 30 августа Версаль соты өлім жазасына кесті. 1881 жылғы амнистиядаи кейін Францияға қайтып келді, «Коммуна» және «Мар- селъеза» 120 газеттеріпе жазып тұрды. Армияны бағыи- бауға үгіттегепі үшін екі жыл түрмеге кесілді. Фрап- циядап қашты. 1888 жылы депутаттар палатасыныц сайлауыида революциялық партияпың капдидаты ретіп- де шығып сойлеп, парламептаризм мен радикалдық, «клемапсолық» партияны 121 соққылады. 1889 ж. Ту- лопиың 2-округіпде депутаттар палатасыпа сайлапды. Социалистік жұмысшы тобында болды. «Армия және демократия» деген кітап (1869) және Коммунаға арнал- ғап екі том «Мемуарлар» (1887) жазды.
«Вперед» № 11, «Вперед» газетгнгц текстг
23 (10) март, 1905 ж. бойынша басылып отыр
«Өнер». Ред.


382
АЛҒАШҚЫ АДЫМ
«Искраның» 91-номерінен партия Советінің 1905 ж. 10 марттағы қаулысын оқып шығып: оңбектеніп корі- ңіз, бірдеме шығар, дедік біз. Советтің 1905 жылғы 8 марттағы қаулысы туралы хабар және «Впередтің» 10- номеріндегі біздің жауабымыз * Россияға жетіп үлгірген де жоң, онда да енді Советтіц жаңа, тамаша бот бұ- рыс жасағанын атап өтуге тура келеді, ал біз бұл бет бұрыс үшін жаңа искрашыл жолдастарды шьш ниеті- мізбен құттықтаймыз және осы багытта олардьтң бұдан әрі қадам басуын шын ниетімізбен тілейміз.
Советтің 1905 ж. 10 марттағы қаулысы орыс Бюросы шақырып отырған партияның III съезініц мүіпелеріне арналған үндеу болып отыр, мұнда партияның бірлігін қалпына келтіру үшін гермаи партиясы мен Бебельді келістіруші етіп алу жөнінде съезге ұсыныс жасалғап және мәселені аралық адамиыц тексеріп шешуі идеясып жүзеге асыру туралы келіс сөз жүргізу үшіп съсзгс Со- веттен екі өкіл жіберуге келісім білдірілген.
«Жаңа жолға» қарай алғашқы адым жасай отырып, әлбетте, Совет өзініц кейбір ескі тәсілдерін қолданбай қалған жоқ, «Впередтің» 10-померінде-ақ ішкі мәпі со- рақы екепіи біз көрсеткен өтірікті қайталамай қала ал- мады,— атап айтқанда бұл өтірік мынадай: орыс коми- теттеріпің көпшілігі шақырып отырғап съезд партмя съезі болмайды-мыс, «партия мүшелеріиің аз ғапа тобы өз қарарларын партияиыц нагыз копшілігіие тацгысы»
* Ңараңыз: осы том, 367—369-беттер. Ред.


АЛҒАШҢЫ АДЫМ
383
келеді-міс. Бұл жалтарулар кісі күлерлік болмаса да өкінішті болар еді, сондықтан бұған біздің тағы да тоқталып жатқымыз келмейді. Оның үстіне бұған тоқ- талғымыз келмейтіні — Советтің жаңа адымы барлық назарды табиғи түрде бүтіидей өзіне аударып әкетіп отыр, өйткені Совет әйтеуір ақырында (әйтеуір ақы- рында,!) партиядағы дағдарысты реттеу ісінде партия съсзіиің маңызын түсінді, ақырында, болмашы, жасңан- шақ, дәйексіз әрекет болса да, әйтеуір алғашқы әрекет- ті жасады, нақты жағдайға тура қарауға, затты өз аты- мен атап, екінші съезден кейін туған партияның екі болігі арасында тікелей келіс сөздер жүргізу арқылы партияныц бірлігін қалпына келтіру жолын — «жаңа жолды» байқап көруге әрекет жасады.
Талаптарыц оң болсын! Әлдеқашан осылай ету керек еді,— сопда сорлатқан, сорақы, созалаң дағдарыс пен жасырыи жікке бөлінуге кеткен талай айлар пролета- риат партиясы үшін сақталғаи болар еді. Россияда ңыз- мет етіп жүргеп иартия қызметксрлерінің еркімен тура жәпе ашық сапасуға сәл байсалды, адал тілек білдіріл- геи болса,— россиялык, социал-демократия өзіиіц уақыт- ша ыдырауға ұшыраган халіиеп бұдап бір жыл бұрыи- ақ құтылған болар сді. Иә, бір жыл бұрын, тіпті бір жылдаи да ерте құтылғап болар еді.
Бұл 1904 ж. япварьдың аяғыпда болды. Партия Сове- ті партиядағы жаңа жағдайды және иартиядағы дағда- рысты талқылау үшін алғаш жиналған-ды, онда Плеха- нов, Аксельрод, Мартов, Васильев және Лении болды. Бүған қатысқан Орталық Комитеттің мүшелері және кошділіктіц жақтастары болган соңғы екеуі мыпапы ай- қын көрді: партияны іс жузінде азшылық жіккс болгеи жәие бүл жікке болінудің жасырын сипаты партияға үшы-қиыры жоқ іріткі салады, партияпы мүлде кері ке- тіреді, «қияп-кескі керістің» иағыз дөрекі тәсілдеріи жүргізу үшін бір жақтың қолын бос қояды, ал екінші жақты ортақ шешімдерді орындау борышымен матап қояды. Жасырып адюльтердің ашық еркіп махаббатқа қатысы ңаишалықты болса, партиядагы жасырын жікке болінушілік те (өзінің моральдық-саяси мацызы жағы- ная жәие озіищ моральдық-саяси иәтижелері жағынан)


384
В. И. ЛЕНИН
шамамен алғанда ашық жікке бөлінушілікке қатысы соншалықты.
Міне, сондыңтан да Советтің осы аталған мүшелері қарар ұсыпады (28 январь, 1904 ж.), бұл қарарды Шахов түгел бастырып шығарды («Съезд үшін күрес», 81-бет) * және онда болъшевиктер, редакцияда да, Со- ветте де, яғни партияның жоғары мекемесінде өз қарсы- ластарыпың басым скеидігіие қарамастан, тарихи кезең- нің аса күрдслі міидеттері алдыида партия ішіпде татулықтың қажеттілігі туралы біріыші болыгі соз қоз- ғайды. Болыпевиктер онда, бір жағынан, қажетті және сөзсіз идеялық күрес пен «лайықсыз керістің», іріткі са- лушылықтың, орын үшін бас араздықтың, бойкоттың, та- ғы сондайлардың арасындағы айырмашылықты айңыи ажыратып көрсетеді. Болыпевиктер партия Советін пар- тііяиың барлық мүшелеріп олар «өздеріиіц арасындағы ұсақ-түйек бас араздықтыц бәрін тез тастап, идеялық күресті уставты бұзуға апарып соқпайтып, практикалық іс пеп тиімді жұмысқа кедергі келтірмейтін шецберге біржола» қоюға шақыруға үндсйді. Бізде партияпыц дербес әрекет етуі туралы айтуды ұнататып, бірақ пар- тияныц жікке бөліиуіне қатысты документтерді зерттеп білуден горі желбуаз осек-аяңды артық санайтып иар- тияның ұмытшақ мүшелері сопшалық коп, сондықтан біз партия істерін талдап түсінгісі келгеп жолдастардыц бәріие «Съезд үшііі күрес» деген кітапшапың 81-бетіпе коз салуды батыл ұсыиамыз.
Әрипс, мепьшевиктер Лениіт. мен Васильсвтің қара- рын қабылдамай, Орталық Комитетті мсньшевиктерді «кооптациялауға» шақыратып ңарарды (Плехапов, Мартов жәпе Акссльрод) қабылдады. Орталық Комитет 1903 ж. 26 ноябрьде өзіііің, Орталық Комитеттің, тац- дауымен екі меньшевикті кооптациялауға келісім бер- геидіктен, Советтің бұл қарары белгілі уш адамды Ор- талық Комитетке еріксіз таңудаи басқа түк те емес еді. Дәл осы «үшеуге» бола принциптік алауыздықтардыц ойлап шығарылғандығыи және 1904 ж. ноябръге дейін «лайықсыз керістің» жүргізіліп келгенін қазір бүкіл партия документ жүзінде (Лениппің «Мәлімдемесі-
* Ңараңыз: Шыгармалар толық жинағы, 8-том. 122-бет. Ред.


АЛҒАШҢЫ АДЫМ
385
нен») * біледі. Кооптация туралы ңарарға жауап ретін- де Ленин мен Васильев ерекше пікір ұсынды (Шахов, 84-бет) **, білмейтіндерді немесе ұмытшақтарды үйрету үшін біз мұны қайта оқыгі шығуды ұсыпамыз, ал мұыда былай делінген: «қазіргі партиялық араздықтардан адал және дүрыс шығудың. орталықтардың құрамы үшіп бо- лып отырғап бұл масқара күресті тоқтатудың дереу партия съезін шақырудан басқа ешқапдай әдісіи» Орта- лық Комитеттің бұл мүшелері «мүлде коре алмай отыр».
Меиыиевиктер, әлбетте, съезді болдырмауға тырысу- да. Съезде нендей бір келісімдер жасасуға болады, әйтпесе күрестің өзі жасырын және сатқын махаббат сияқты жексұрын сипат алып кетеді деп айтқан ақыл оларға ешқандай әсер етпейді. Айта кететін бір пәрсе, егер «сатқын махаббат» жонінде ұялмасқа бел байлаған меныпевиктер тарапынан бұл тактика заңды және тү- сінікті болса, ымырашыл Плеханов тарапынан бүл так- тика өте зор қателік болып шықты, оньт дағдарыстың одан кейіпгі бет алысы айқын көрсетті. Қазір барша жұрт та, әрбір адам да фактілердеи (атап айтқапда Глебовтың жәпе оііың серіктеріпіц кейінғі кездегі қы- лығыіі корсететін фактілерден) мынаны көріп-біліп отыр: егер Плеханов 1904 жылғы январьда съезді жақ- тап дауыс бергеп болса, опда съезд тез арада шақырыл- ған болар еді және съезде айбарлы ымыраласцан партия уурылған болар еді, ал мұндай партия жеке алғанда көпшіліктің де, азшылықтың да басым болуыпа еш- цандай жағдайда да мүмкіндік бермеген болар еді. Онда съезд ымыраласу съезі бола алатыны былай тұрсын, шын мәпіпде созсіз сопдай съезд болғап болар еді. Кай- талап айтамыз: бұл бос жорамал емес, кейіпгі оқиға- лардыц нақты барысында созсіз дэлелдеиген ой-пікір. Бірақ Плеханов та тура және ашық түсіпісіп, біржолата келісу әрекетінеп горі «сатқын махаббатты», яғни жасы- рын жікке боліпушілікті артық санады.
Ал қазір біз нені көріп отьтрмыз? Меныпевпктер жас- қаншақ, тпянақсыз түрде болса да, кешігіп болса да * Ңараңьтз: осы том, 121—132-беттер. Ред.
** Ңараңыз: Шыгармалар толық ткинағы, 8-том, 155—156-беттер. Ред.


386
В. И. ЛЕНИН
болыпевиктердің усыигап жольпта келуге мәжбүр больш отыр. Болыітевиктер оз айтқапъшда түрыи, еъезді піа- қыратын болды, олар егер «құрметті жұбайлардыц» бү- даи әрі «бірге тұруыиа» тағдыр жазбағап болса, опда зымпяи су жүректерге ұқсаи жасырынбай, ашықтан- ашық ажырасу керек деп орынды пікір айтып отыр.
Әрине, епітеп кеш жақсы, сондықтап Советтің жас- қапптақ адымын, озііііц екі «өкілін» жіберуге дайьти екенін де біз шын ипетімізбеп құттықтаймыз. Бірақ біз бұл қадамның жасқаншақтығыпа және дойексіздітіне сөзсіз қарсылық білдіреміз. Сіздердің съезге шетелдегі Советтіц тек екі өкілін ғана жібергелі отырғандарыңыз қалай, мырзалар? Барлъщ партия ұйымдарының өкілде- рін пеге жібермейсіздер? Көпшілік Комитеттері Россия- лық Бюросыныц мүшелері съезге барлығыи шацъірды ғой және соның ішінде редакцияға да, Советке де, Ли- гаға да арнаулы хаттар жіберді ғой! Мұндай өрескел және ақылға сыйымсьтз қайшылық неліктен: бір жағы- нан, Орталық Комитеттің үш серісімен екіжузді бітім жасау үшін (көпшілік комитеттерінің еркіне көріно қар- сы) Советтен «өздеріңіздің екі өкіліңізді» жіберумеп га- на тынған жоқсыздар, сьзшылъщтың барлъъц комитеттері мен уйымдарынъщ пікірін сурадыңыздар, бұл жоніпде «Искраның» 83-номерінде тура мәлімделген болатын. Ал, екінші жағынан, бүкіл партиямен шын татуласу үшін сіздер «тікелей келіс сөздер жүргізуге» жалғыз шетелдік Советтің екі өкілін ғана жібересіздер. Бізге әдебиетшілер тобымен келісуден гөрі мепьшевиктермен келісу жүз рет маңыздырақ, демек, орыс меньшевиктері қайда? Сопда ұйымдардың мүшелері мен окілдері — жумысиіылар қайда, сіздер екінші съезге қарсы айдап салған және олардың дербес әрекет ету қабілеттілігі туралы өздеріңіз даурығып жүрген жұмысшылар қай- да?? Сонда Акимов пен Брукэр, Махов пен Егоров жол- дастар (немесе олардың достары мен пікірлестері) оз көзқарастары түрғысынан меньшевиктерді мейлінше дәйекті түрде жақтаған, алайда оздерінің беделін түсір- меген, яғни кооптацияға бола ұрыс-керіске қатыспағал осы жолдастар қайда? Жаңа «Искрада» Плеханов және басқалар сендіргендей, сіздер олармен келісті-міс деғен


АЛҒАШҢЫ АДЫМ
387
Кричевский жолдас және басқа бұрынғы «экономистер» қайда? Кеп нәрселер жөнінде сіздердіц Рязановпен ын- тымақтас болғандарыңыз бізге түсінікті, алайда ол менъшевиктік уйым болғандыутан Лигаға кіруден бас тартты ғой, сонда да Рязанов жолдас қайда?
Әлде сіздер бұл жолдастардың бәрінің де мандаттары жоқ дейсіздер ме? Бірақ, сіздер, «ресми пікірлердіц бә- рін бъілай алып цойып», съезге хат жазып отырсыздар ғой!!
Жоң, мырзалар, біздерді жартыкеш шаралармен қана- ғаттандыра алмайсыздар және әдемі сөздермен алдан- дыра алмайсыздар. Егер сіздер шын мәнінде — турасы- нан және «ресми пікірлер» қоспай-ак, айтайық — бір ұйымда бірлесіп жұмыс істейміз десеңіздер, онда бәрі- цЬз де съезге келщіздер және бізден кооптация жөнін- дегі пікірлер емес, тек бір тана идеялық пікірлер бөлек- теп жүрген жолдастардың бәрін де шақырыңыздар. Он- да «революционерлердің ізгі ниетімен» санасасыздар, ал сіздер съезден тасаланғанда, осыны орынсыз сылтау етіп жүрсіздер, шынында осыпың тек бір өзі съезге қа- тысушы букіл партияның тағдырын түгелдей және сөз- сіз meine алады. Онда съездіц барлыц мушелерінің осы «ізгі ниетіне» ықпал ете алатын келістірупіілерді ізде- ңіздер. Біз мұндай келістірушінің қай-қайсысын да шын ниетімізбен қуттықтаймыз.
Еңбектеніп көріңіз, бірдеме шығар... Большевиктер озіпің ашық күресімен мынаған қол жеткізді: біз қазір дағдарыстан құтылудың болуы ықтимал, тоте, бірыцғай жолыпа ото жақып келдік. Біздің съезді шақыруға қо- лымыз жетті. Біздің партиясыз қалған партия Советініц бурбопдарша айқайлауынан меныпевиктердің тікелей келіс сөздер жүргізу үшін тура және ашықтан-ашық ұсыньтс жасауға бет бұруына қолымыз жетті. «Жаңа жолмен» екінші қадам жасауға Советтің ақылы мен адалдығы жете ме, жетпей ме,— бірақ қалай болғанда да біз партиялықтың үйірмешілдікті толық жеңуін қам- тамасыз етеміз деп сепеміз.
«Вперед» газетініц текстг бойыніиа басылып отыр
«Вперед» № 11,
23 (10) март, 1905 ж.


388
ПАРТИЯ ПРОГРАММАСЫНЫҢ
ТАРИХЫ ЖӨНІНДЕ 122
Программа жобасын жазған мен емес екенімді осылай баса айту арқылы программа жобасы туралы біздіц та- ласымызды оспақ, кекесін, кінә түрінде Плеханов бірін- ші болып жұрт алдына тартып отыр. Амал не, ол бұл таластар туралы әңгіме етпейді, тек өсек-аяңмен, яғни селт еткізерлік, бірақ түсініксіз, тексеруге келмейтін пікірді айтумеп шектеледі. Сондықтан мен өз әріптесім- нің Плехаповқа қарсы мақаласыиа мынаны қосуға тиіс- тімін: программа жобасын талқылағаи кездегі біздің та- ластарымыз туралы мепде документті деректер бар, ал бұл деректерді мен бір реті келгенде жариялаймын. Сопда оқушылар мыпаны коретін болады: 1) біздің арамыздың сууы «Не істеу керектің?» салдары деген Плехановтың пікірі мүлдем бекер. Арамыздың сууы про- грамма туралы таластар кезінде алтаудың қақ бөлінуі- нен болды; 2) мен ұсақ өндірісті ірі өндірістің ығысты- рып шығаратыны туралы тезисті программаға енгізуді жақтадым жәпе жақтап шықтым. Ал Плехапов атышулы «азды-көпті» дегеп сияқты түрлаусыз создермсп қана- ғаттанғысы келді; 3) мен біздіц партияныц таптық сипаты туралы әңгіме болатын жердегі «еңбек етуші жә- пе қаналушы бұқара» деген термиппің орпына, «проле- тариат» дегеи термипді алуды жақтадым және жақтап шықтым; 4) мен және алтаудың ішіндегі менің жақтас- тарым Плеханов программасьшың жобасында партия- ның пролетарлық сипаты жеткілікті көрсетілмеген деп оны кінәлағанымызда, ол маған партияның пролетарлық сипатын мартыновша түсінесіз деп қарсы дау айтты.
«Вперед» газетініц текстг бойынгиа басылып отыр
«Вперед» № 11,
23 (10) март, 1905 ж.


389
БІЗДІҢ АГРАРЛЫҚ ПРОГРАММА ТУРАЛЫ
(III СЪЕЗГЕ ХАТ)
Шаруалардың күн санап етек алып, күшейіп отырғаи жаңа қозғалысы біздің аграрлық программа туралы мә- селені тағы да бірінші ңатарға қойып отыр. Бұл про- грамманың негізгі принципі, әрине, алауыздықтар меп таластар туғыза алмайды. Пролетариат партиясы ша- руалар қозғалысыи қолдауға тиіс. Осы күигі помещик- тік жер иелепушілікті партия епі уақытта шаруалардыц револіоциялық тегеурішнен ңорғамайды, бірақ сонымен қатар ол деревняда тап күресін өршітуге және бұл кү- реске саналылық енгізуге әрқашан да тырысатыи бола- ды. Меніңше, бұл принциптерді социал-демократтардың бәрі де жақтайды. Бұл приициптерді пақты өмірге қол- даиуға тура келгеп кезде ғана, бұларды кезектегі мін- деттерге сәйкес программада тұжырымдауға тура келгсп кезде гапа алауыздыц басталады.
Әр алуап теориялық алауыздықтарды басқадап горі өмір шындығы жақсы шешеді, сондықтап меп револіо- циялық оқиғалардың шапшаң бет алысы социал-демо- кратия арасыііда аграрлық мәселе жөнінде болып отыр- ған осы алауыздыңтарды да жояды деп сенемін. Әр алуан жер реформалары жайында негізсіз жобалар жа- саумен әуестенушілік біздің жұмысымыз емес екендігін, біз пролетариатпен байланысты нығайтуға, шаруалар қозғалысьш цолдауға, сөйте тұра шаруа-қожайынның меншікшілдік тенденцияларын, революция неғұрлым тез ілгері басқаи сайын, нролетариатқа деген жаулығы со- ғұрлым тез жәие соғұрлым айқын біліне түсетін тен-


390
В. И. ЛЕНИН
денцияларын естен шығармауға тиіс екендігімізді ешкім бекер дей қойхмас.
Бірақ, екінші жағыпан, басымыздан кешіріп отырған революциялық кезең әбден айқындалған нақты ұранды талап ететіндігі анық. Мұндай үран — революциялыц иьаруалар комитеттерін құру болуға тиіс, ал біздің пар- тияның аграрлық программасы оны өте дұрыс көтерді. Шаруалар қозғалысында қараңғылық, санасыздық аяқ алып жүргісіз коп, соидықтан бұл жөнінде қайсы бір бос қиялға берілу өте-моте қауіпті болған болар еді. Му- жиктің қараңғылығы ең алдымеп ңозғалыстың саяси жағын түсінбеушілігінде,— мәселен, букіл мемлекеттщ букіл саяси құрылысын демократиялық жолмен негізі- нен қайта құрмайынша, жер иелепуді кеңейту жолында ешқандай берік қадам жасауға мүлде мүмкін емес екен- дігін түсіибеушілікте болып отыр. Шаруаға жер керек, ал оның революциялың сезімі, оның түйсіктеи тугая, қара дүрсін демократизмі помсщик жеріне қол салудан басқа түрде корінуі мумкін емес. Мұпы, әриие, сшкім теріс демейді. Социалист-револіоциоперлер шаруалар- дың осы көмескі тілегіне таптық тұрғыдан талдау жасаумен қараудың орнына, осы жағдаймен шектеліп жүр. Социал-демократтар осындай талдаудың негізінде кесінді жерлерді дайтарып беру талабынан әрішаруа- лардың бәрі бірдей ынтымақтасып баруы мумкін бола қоймас дегенді айтады, өйткені мұндай аграрлық өзге- ріс шеңберінен асқанда, село пролетариаты мен «ша- руақор мужиктердің» арасында антагонизм айқын туа- тындығы сөзсіз. Әрине, социал-демократтар көтеріліс жасаған мужиктің «помещикті біржолата құртуына», оның букіл жерін тартып алуына ешбір ңарсы болмай- ды, бірақ олар пролетариат программасында авантю- ризмге салына алмайды, меншікшілерге қарсы таптық күресті меншік иесі таптардың немесе разрядтардың тек алмасуы болып табылатын жер иеленуді қайта құ- рудың (тіпті демократиялық қайта құрудың да) дәме- лендіргіш перспективасымеи көмескілей алмайды.
Осы уақытқа дейін біздің программада кесінді жер- лерді қайтару талабы қойылып келді, ал программаға берілген түрлі түсініктемелерде: кесінді жерлер тіпті де


БІЗДІҢ АГРАРЛЫҚ ПРОГРАММА ТУРАЛЫ
391
бөгет емес, қайта «бұдан да ілгері басу үшін керекті есік» пролетариат шаруаларды бүдан арғы сапарында да бар ынтасымеи қолдайды, бірақ ол озініц уақытша одақтасы болгап қожайыл піаруа шаруақорлық шеңге- лін созып келе жатқан жоқ па деп, оған сөзсіз көз са- лып, бақылап отырады делініп келді. Енді, револіоция- лық оқиғалар алдылда, еріксіз мыиандай сұрақ туады: тактикамыздыц осъіндай қағидасыл түсіпіктемелердеп программапың өзіпе кошіру дұрысырақ болмас па екеп? Өйткепі қайткенмеп де программа дегепіміз социал-де- мократия көзқарастарының жалпы партиялық ресми көрінісі болып табылады ғой, ал түсініктемелердің қай-қайсысы да ңажеттігіне қарай белгілі бір социал-де- мократтың азды-көпті өзіндік көзқарасы болып табыла- ды. Сондықтан программаға бұл мәселе жөліндегі сая- сатымыздың неғұрлым жалпы қағидасын енгізу, ал түсі- ніктемелерде, мәселен, кесінді жерлер сияқты жеке лта- раларды, жеке талаптарды дамыту дұрысырақ емес пе?
Өз ойымды иегұрльтм аітықтап айту үшіи меи бұл арада біздіц программалың тиісті жерінеп орыи алуға мүмкін дегеп тұжырымды келтірейін: (РСДРІІ ец ал- дымен мыпаны талап етеді)... «4) крепостпиктік тәртіи- тің барлық қалдықтарын жою үпііл, деревнядағы жал- пы қарым-қатынастардың бәрін демократиялық жолмеп өзгерту үшін және шаруалардың хал-жайын жақсарта- тын, помеіциктердің жерлеріи тартып алудан да тайып- байтын революциялық шаралар қолдану үшін шаруа- лардың революциялық комитеттерін құру. Социал-демо кратия село пролетариатының дербес мүдделеріп жәпе дербес ұйымын қорғай отырып, шаруаларды олардтлң барлық револгоцияльтқ-дсмократияльтқ істерілде цолдап отырады».
Программаға ұсыпылып отырғап тұжырымға осы кезге дейіп әдетте түсініктемелерде айтылып жүргел яәрселер елгізілді, ал «кесілділер» программадан түсі- ніктемеге көлііріледі. Мұндай өзгерістің артықпіылы- гы— программада пролетарлық позицияның айрыкша екендігі айқылырақ корсетіледі, ал мұндай маңызды мә-
* Қараңыз: Шығармалар толық жпнагы, 7-том, 211-бет. Ред.


392
В. И. ЛЕНИН
селедегі айқыидылық бүкіл редакциялық қолайсыздық- ты басып кетеді (программаға аның талаптың орнына әдетте түсініктемелерге жатқызылатын түсіндірулерді енгізу осындай қолайсыздық болып табылады). Деген- мен, ескерте кетейік, біздің программада қазірдің өзінде мұндай түсіндірулер бар: мәселен, полицлялық-чинов- пиктік езушілікті123 нығайтуға байланысты реформа- лармен күресу туралы пупктті салыстырыңыз. Тағы да бір артықшылық—социал-демократия шаруаға ол кесіп- ді жерлерден әрі бара алмайды және баруға тиіс те емес дейді-міс, деген қисынсыз пікірді программа біржолата жояды. Бұл пікірді программаиың айқын тұжырымы арқылы жою ңажет, оны түсініктемелерде түсіндірумен қанағаттапбау керек. Меп ұсыиып отырғаи тұжырымда жерді экспроприациялаудың ешқаидай пақты тәсілдері көрсетілмеуі опың кемшілгі болып көрінуі мүмкін. Бі- рақ бұл, шыиын айтқанда, кеміпілік пе?
Аграрлық мәселе жайыпда жазған социал-демократ- тар біздіц бұл жөпіидо пегізсіз жобалар жасаумеп әуес- тенушіліктің қапшалықты лайықсыз екепдігіп әрдайым көрсетіп келді, ойткепі жер реформасыпыц ец басты шарасы — жерді национализациялау — полициялыц мемлекетте қажеттігіпе қарай бұрмаланатын боладтя және қозғалыстың таптық сипатын бүркемелеу үшіп пайдаланылады. Ал оның бер жағында жер қарым-қа- тынастарын қайта құру жөніндегі басқа шаралардың бәрі де капиталистік құрылыс тұсыпда национализация- лауға жақындағандық қаиа, тек жеке шаралар ғана, тек ықтимал шаралардың кейбіреулері ғана, яғпи социал- демократия тіпті де өзін тежеуге тиісті емес шаралар ғана болып табылады. Ңазіргі уақытта социал-демократ- тар нациопализациялауға қарсы, ал тіпті социалист-ре- воліоцпоиерлердің оздері до біздіц сыпымыздың әсері- мен бұл нациопализациялауға неғұрлым сақтықпен қа- райтын болды (олардың программасының жобасын олардың бұрынғы «батылдығымен» салыстырыңыз).
Бірақ әңгіме мыпада: революциялық қозғалыс тұрақ- ты армияны, тағы сондайларды жоюмен ңатар бізді таяудағы талаптарьтмыздың бірі болып табылатыи де- мократиялық республикаға бастап келеді.


БІЗДІҢ АГРАРЛЫҢ ПРОГРАММА ТУРАЛЫ
393
Ал демократиялың республика тұсыпда, халықтың ңа- руланған кезінде, басқа да осындай республикалық ша- раларды жүзеге асырар кезде социал-демократия жерді пационалнзациялауға келгенде ант беріп, өз қолын өзі байлай алмайды. Сопымен, мен ұсыпып отырған тұжы- рымның кемшілігі тек жорамал ғапа. Шыпыпа келгеиде ол тұжырым қазіргі сәт үптін ұстамды таптық ұран бероді — оныц үстіпе ұрап толыгыпап пақты ұрап,—со- пымеіі қатар ол революцнямыз ойдағыдай дамығап күіь де қажетті пемесе тілекко сәйкес келетін «революция- лық-демократиялық» ңадамдар жасау үшін кең оріс бе- реді. Ңазіргі уақытта, сондай-ақ шаруалар көтерілісінің толық жеңіп гаыққаііға дейінгі бүдап былайғы уақытта да, революциялық ұран мужик neu помещиктіц арасьш- дағы антагонизмді сөзсіз есепке алуға тиіс; ал кесінді- лер жайындағы пупкт бұл жағдайды мүлде дұрыс кор- сетті; оиың бер жағында, әр алуап «нациоиализациялау- лар», «рента берушіліктер», «социализациялаулар» жә- пе т. с.— олардыц кемшілігі де пақ осыпда — аталғая аптагопизмді елемейді және бүркемелейді.
Меп ұсынып отырған тұжырым сонымеп қатар рево- люциялық шаруалар комитеттерінің міпдетіп «деревпя- дагы жалпы қарым-қатыпастардың бәрін демократия- лық жолмеи озгертуге» дейін кеңейтеді. Біздіц програм- мада шаруалар комитеттері ұраи есебінде ұсыиылды жәпе де олардыц шаруалар, яғни сословиелік комитет- тер деп сипатталуы өте дұрыс, ойткепі сословиелік езгі- іті тек бүкіл томенгі езілгеи сословис ғапа жоя алады. Бірақ бұл комитеттердің міпдеттерін жалғыз аграрлық реформалармен ғапа тежеп қоюға пегіз бар ма? Сопда басқа озгерістер үшіп, мәселсп, әкімшілік т. с. озгоріс- тер үшіп басца комитеттер құру керск бола ма? Меніц жогарыда корсеткепімдей, шаруалардыц бар қырсығы — олардьщ қозғалыстың саяси жагын мүлде түсіпбейтіи- дігіпде. Егер шаруалардың хал-жайын жақсарту ісіпдегі олардың жемісті революциялық шараларып (астық- ты, малды, жерді коифискелеу) жеке жағдайларда бол- са да шаруалар комитеттёрін құрумеп жәгіе олардың қызметімон, соидай-ақ бұл комптоттерді революцпялың ітартпялардың (ал, ерекше ңолайлы жағдайларда рево- 14 9-том


394
В. И. ЛЕНИН
люциялық уақытша үкіметтің) толық мақұлдауымен ұштастыруға тура келгеи болса, онда шаруаларды де- мократиялық республика жағына тарту жолындағы кү- ресте ұттық деп есептеуге болар өді. Ал шаруаларды бұ- лай тартпайынпіа олардың революциялық қадамдары- ііың бәрі де оте баянсыз болады, олардыц барльтқ жсціп алғапдарып окімот басыпда тұргап қогамдық таптар оп- оңай тартып алып қоятыті болады.
Ақырында, «револіоциялық-демократпялық» птаралар- ды қолдау туралы айга келіп, ұсыпылып отыргап тұжы- рым шаруалардың жерді тартып алуы сияқты шаралар- дың жалған социалистік, алдамшы сыртцы көрінісі меп олардың иагыз демократпялық мазмуііыньщ арасыпа айқып шек қояды. Осылай шек қоюдың сощіал-демо- крат үшін қаншалық маңызды екенін білу үшін Маркс пеп Энгельстің, мәселеп, Америкадағы аграрлық қозға- лысқа көзқарасын (Маркс 1848 жылы Криге 124 туралы, Эпгельс 1885 жылы Генри Джордж 125 туралы) еске тү- сірудіц озі жеткілікті. Қазір жер үптіп болатып піаруа- лар соғысып, жер алуга ұмтьтлушылықты (жартылай крепостяиктік елдсрде псмесе отарларда), әриие, ешкім теріс деп таппайды. Біз оныц зацдылығы мсп прогрес- шілдігін толық мойьтндаймыз, бірақ біз соиымои қатар оиың демократиялық, яғни сайып келгеиде буржуазия- лық-демократиялық мазмұпын әшкерелейміз, сопдықтап да осы мазмұпды қолдай отырьш, біз оз тарапымыздап ерекше «ескертулер» жасаймыз, пролетарлъік демокра- тияпыц «дербес» роліп, соңиалистік революцпяға ұмты- лып отырғап таптьтң партия рстіпде соцпал-домократпя- пьщ айрықіпа мак,с.аттарьш корсетеміз.
Алдағы съезде мепіц ұсыпысымды талқылауды жәпе программаиьщ тністі пуиктіп аіоіі корсеткоп рухта ке- ңейтуді жолдастарга ұсыиуыма себеп болып отырған пі- кірлер міио осындай.
«Вперед» № 12,
29 (16) март, 1905 ж. Ңол цойған. — ъ
«Вперсд» га.зетімің тексті бойынгиа баеылып отыр


395
БОНАПАРТИСТЕРДІҢ ӘРЕКЕТТЕРІ
Жепева, 29(16) март.
Біз Тверьден жаңа ғана мынадай хабар алдық: 9 мартта Орталық Комитет окілініц қатысуымен өткен пе- рпферияпың Комитетпеп бірлескен жипалысында Орта- лық Комитет шақыратын (1905 жылғы 4 мартта пар- тияга арналғап үндеуі) партияның III съезіне көзқарас туралы мәселе талқыланды. Тверь комитетінің қарары оқылды: «Партияпың III съезіне әзірлену жөніндегі РСДРП Орталық Комитетінің үндеуін (Орталық Коми- теттің 1905 ж. 4 марттағы қарарын) құттыңтай келіп, Тверь комитеті өз мәжілісінде бұл съезге делегат жібе- ру арқылы қатысу керек деп қаулы етті. Тверь комитеті Ұйымдастыру бюросы өкіліне осы Бюро ұйымдастыра- тыи съезге өзінің қатысатыны жайында мәлімдеме жа- сағапдықтан, Тверь комитеті мыианы атап көрсетуді бо- рышы деп есептейді: ол бұл мәлімдемеиі Бюро өкілі * үйымдастырылатын съезді кезекті съезд ету жонінде Орталық Комитеттің қаулысы бар дегепдіктеи жасағап болатып».
Перифория жиналысы Тверь комитетіпің қарарыиа қосылмады. Бір адам қарсы, бір адам қалыс қалып, көп- шілік жеті дауыспен мынадай қарар қабылданды: «III
* Тверь комитеті мен периферияның февральдағы мәжілісіиде III съсзд туралы баяндама жасаган Көпшілік Комитеттері Бюросыныц өкілі бізге Тверь комитетініц бүлай деуі «дәл емес» деп хабарлайдьт: «Меп Орталыв Комитеттіц мүшесі Никитичтіц тікелей мәлімдемесі негізіиде,*— деяді ол бізге,— Орталық Комитеттің кезекті III съезді жариялау ниетг болғанъін, келісу жолымен, Бюро шақырғалы отырған съезді осы кезекті съезд еткісі келгенін хабарладым, бірақ сол кезде түрлі жағдайлардың салдарынан бұл мәселе жөнінде Бюромен ресми келіс сөз жүргізуге әлі үлгірмеген едім».
14*


396
В. И. ЛЕНИН
съезді дсреу шақыруға әзірлену жөніндегі Орталық Ко- митеттің үпдеуін, ақырында, естіген соң жәие Орталық Комитеттің осы бастамасын құттықтап, біз Үйымдасты- ру бюросы шақыратын партия съезіне қазірдің өзіиде қа- тысқапымызды мәлімдейміз. Орталық Комитеттің 4 марттағы «Партпяға» дегеи үндеуінде жасаған ұсыпыс- тарын біз Орталық Комитет пен Үйымдастыру бюросы арасыпда тек ресми келісім жасалған күнде ғана қабыл- дауға болады деп есептейміз» (жақтаушылар — 6, қар- сы — 3). Қарсы дауыс берген үшеудің ой-пікірін сипат- тау үшіи ңарсы дауыс берген екі жолдас ұсынғаи екіп- ші бір қарарды келтірейін: «Партияның III съезіп шақыру туралы Орталық Комитеттің қарарын құттық- тай отырып, жергілікті ұйым Орталық Комитег пеп Үйымдастыру бюросына озара келісімге келуді оте-моте ұсыпады. Егер келісім болмаса, жергілікті ұйым өз ер- кімен әрекот ететін болады».
Бұл хабардаи шығатын қорытынды мынадай: 1) ко- митеттің өзініц мойыпдауынша, Тверь комитеті пери- фериямеп бірге Көпшілік Комитеттері Бюросы ұйым- дастыратып съезге қатысуға келісетіпдігі туралы мәлім- деді; 2) сопан соң, Ортальгқ Комитеттің III съезді шақыруға берген жаңа уәделерінің ықпалымен, Тверъ комитеті озіііің келісімін қайтып алды. Алайда перифе- рия комитетке ермеді жәпе Бюро шақырып қойған съез- ге қатысудан бас тартпады; 3) Орталық Комитеттің III съезді шақыру жайындағы жаңа уәделері оиың осы Kea- re дейіп жариялаіібаған, бізге бөймәлім «1905 жылғы 4 марттағы партияға арналғап үпдеуіпде» берілгеп.
Біздіц атақты Орталық Комитеттіц қимыл-орекеттеріи тиісінше бағалау үшіп, 1-ден, партия уставып, 2-ден, кейбір фактілерді жолдастардың есіне салайық. Устав бойынпіа съезді Орталық Комитет шақырмайды, Совет шақырады. Олай болса, Орталық Комитет өзі жауап бермейтіп уәделер беріп отыр. Орталық Комитет устав бойынша озі, Орталың Комитет, істей алмайтын пәрсе жөніпде уәде береді. Орталық Комитет уәде береді не- месе жорамал жасайды, ал Совет шешеді. Орталық Ко- митеттің уәдесіне аңқаулықпеп құлак, асып жүргеи және уставты нашар білетін партия мүшелері алданып қалып


БОНАПАРТИСТЕРДІҢ ӘРЕКЕТТЕРІ
397
отыр. Ал Советтің қалай «шешіп отырғаны» туралы фактілер былай дейді. Совет 8 марттағы (жацаша) қау- лысыида («Искра» № 89) ол «партия цызметкерлерінщ көпшілігімен келісе отырып» (мүмкін, соның ішінде Тверь комитеті де бар шығар?) «мундай кезецде партия съезін шацыруды оръінсыз den табады» деп мәлімдөді. Мұның өзі әлі де айқын емес пе? Осыдан Советтің ұял- мастан партияны қайта-қайта алдап отырғандығы, өйг- кені ол «партия қызметкерлерінің көпшілігінен» ешқан- дай «келісім» алмағаны қалайша көрінбейді?
Сонан соң 10 мартта (жаңаша), яғііи бір күннеп ке- йін, Совет басқа қаулы қабылдайды («Искра» № 91), онда Көпшілік Комитеттерінің орыс Бюросы шақырған съезге екі өкіл жіберуге ризалық білдіреді, бірац съезді шацыруға келісетіндігі туралы бір де сөз айтпайды.
Ңосып айтайың, Совст съезді шақырудың «орынды- лығыиа» ресми түрдо тек қарсы іпығып қана қойғап жоқ, сонымен қатар съезд жөніндегі дауыстарды көрі- неу цолдан жасап, толық праволы деген комитеттердің санын арттырып отыр, ол қашан және қандай жаңа комитеттерді бекітілгеп деп танитыпын партияға хабар- лаудан бас тартып отыр. Советтің 8 марттағы қаулысын- да («Впередтіц» 10-номерінде талданған) * 1905 ж. 1 январыиа толық праволы деп Полесье, Солтүстік-Ба- тыс, Кубань және Ңазаи комитеттері аталған, бірақ соңғы екі комитетті Орталық Комитет тіпті бекітпеген, ал алғашқылары 1905 жылғы 1 апрельдеп бастап қана толык, праволы болады.
Тск есепте ғаиа болмай, іс жүзіндс партия мүшесі болғысы кслетін партия мүшелерінеп біз былай деп сұ- раймыз: олар осындай ойыпшыққа шынымен жол беріп қоймақ па? Совет дауысты корінеу қолдан жасап, съез- ге қарсы шығады, ал Орталық Комитет берілген уәде- лердіц устав бойыиша ресми маңызы болуы мумкін емес екенін білмейтін адамдардың аңқаулығымен пайдала- нып, съезд жонінде «уәделер» береді! Съезді шақыруға Орталық Комитеттің «келісім бергендігі» жайындағы алғашқы хабарлар жопіпдс 28 (15) февральда «Впөред-
* Ңараңыз: осы том, 367—369-беттер. Ред.


398
В. И. ЛЕНИІ-І
тің» 8-номерінде-ақ біздің жазғаыдарьшызды фактілер тугелдей растап отырғап жоқ па? Ескертс кетейік, содап бері бір ай өтті, «Искра» содаи бері 88, 89, 90, 91 және 92-номерлерін (ескіше 10 март делінген) жарыққа шы- ғарды, бірақ съезді шақыруға Ортальщ Комитеттің «ке- лісімі» жөпіндегі осы «қиып» мәселе жайында бір ауъіз сөз де а,йтқан жоқ! «Впередтің» 8-номерінде мыпа айтылғандарды біздің тек кдйталауымыз ғапа ңалып отыр:
«Біз жаңа ғаіта хабар алдық, мұны Орталық Комитетгің съезді дереу шақыруға келіскені деп түсінуге болады. Бұл ха- бардың растығына әзірше ешбір қол қоймасақ та, алайда, біз мұны шын сияңты деп есептейміз. Съезді жақтаған ұйьтмдарды таратып, комитеттерге бойкот жасап, іріткі салып, Орталық Комитет көптеген айлар бойы съезге қарсы күресті. Мұндай тактика сәтсіздіккө ұшырады. Енді, «росмилік түк емес, бар керегі — орыпдылық» деген өз ережесін қолдапа отырып,— «орындылық» үшін (яғни съезді болдырмау ушін) ОрталықКо- митет съезді дерөу шақыруды жақтайды деп ресми түрде жүз рет болса да мәлімдеме жасауға дайын. Партиялық «Шпдлов- ский комиссиясыпың»126 көз бояушылығына Бюро да, жергілікті комитеттер де алдапбайды деп сепеміз».
Постскриптум. Женева, 30 (17) март. ОрталықКоми- теттің әрекеттері жөнінде пагыз күпделік жазып отыру- ға тура келеді. Біз Көпшілік Комитеттері Бюросына жі- берген Орталық Комитеттің мынадай хатын алдық:
«Орталық Комитет 4 мартта партияның III съезіне әзірлену жөнінде партия комитеттеріне үндеу жазылсын деп қаулы ет- ті жәие де съезді мүмкіндігінше ең таяу уақытта шақыруға өз тарапынан шаралар қолдапуды ұйғарды.
Жалпы партиялыц съездің табысты болуы және опыц тез арада шақырылуы уа з і р съсзді жақтап отыргал барлық жол- дастар мен ұйымдардың мүмкіидігіншс ыптымақтасьш жұмыс істеуіне байланысты болгандьщтаіг, Орталық Комитст «көшпі- лік» деп аталатынның комитеттері Үйымдастыру бюросына бұл істе өзара келісімге келіп, съезді тез шақыру үшін және оған б укі л партияның өкілдері неғұрлым толық қатысуын қамта- масыз ету үшін бірігіп жұмыс жүргізуге ұсыпыс жасайды. 6 март, 1905 ж.
РСДРП Орталык Комитеті»
Шынында да, орыс комитеттерінің ұзақ төзімділігі және олардыц сепімділігі шексіз-ақ! Орталық Комитет


БОНАПАРТИСТЕРДІҢ ӘРЕКЕТТЕРІ
399
өзінің 4 марттағы үндеуін иеге жарияламайды? Бюро- мен «келісімге келу» туралы жалған создерді ол неге айтады? Бюро съезгө бэрін түгеліпеп, букіл ігартияны шақырды, ол мүны бұдал бір ай бүрын ашық, жария түрдө істеді. Бюро енді ешцандай кешеуілдету мумкін емес деп Орталық Комитетке әлдеқашан-ақ жауап бер- ген болатьтн. Кімде-кім жалпы партиялыц съезді сөз жүзілде ғапа ңолдамаса, ол съезге келе берсін, басңа не айтамыз. Сопымен, ақырыпда, устав бойынша съезді Ортальтң Комитет емес, съезге қарсы шыққап Совет ліа- қыруға тиісті болып отырғаида, Бюроның Орталық Ко- митетпен келісіміпің қалдай маңызы болмақ?
Совет пен Орталық Комитеттің екі жаңты айласын енді журттъщ бәрі көреді деп сенуге болады. Ал Бюро- ның өзі белгілегенякміе Орталыу Комитетпе хабарлаған морзімде съезді шақыру жұмысьшал бір адым да кейіл ліегілбейтіліле біз селімдіміз.
1905 ж. марттыц аягында «Вперед» газетінтң 13-номерінен жеке оттиск болып басылган
Жеке оттискініц тексті бойъшша басъілып отыр


400
ЕКІНШІ АДЫМ
Біз «Впередтің» 11-номерінде партиясыз қалған пар- тия Советінің алғашқы адымын құттықтаған едік *. Біз өзімізден: жаца жолмен екінші адымды жасауға Совет- тің ақылы меп адалдығы жете ме әлде жетпей ме? — деп сұрағанбыз. Еиді біз жаңа ғаңа Россиядаи: Орталъщ Комитет екінші адымды жасады деген хабар алып отыр- мыз. Бұл іс жопіндегі дереу жариялауға болатыи доку- менттер мынау.
1) 	Орталық Комптеттің 1905 жылғы 4 мартта партия- ға жазған үндеуі.
Партияға
Жолдастар! Россияда революция басталды! Революцияпыц бастамасы оның тағдырып шешетін ең басты жәие псгізгі күш қала пролетариаты екеніи айдап анық дәлелдеп берді. Алайда революцияітың нәтижесін тездету, халық бұқарасының револю- циялық күресіне жоспарлылықты енгізу және, әсіресе, пролс- тариат пайдасына шешілген революцияның пәтижелерін барып- ша есепке алу партиямыздың күштері мен ұйымының іс жүзіті- деті жағдайына орасаи зюр байланысты болып отыр. Тарих біэдід партияға Россия пролетариаты алдында, бүкіл халқымыз- дың алдында, ақырында; бүкіл дүние жүзі пролетариаты алдын- да саяси және моральдық жауапкершілікті жүктеп отыр. Ңазір- гі күйде біздің партия өз міндеттерін лайықты дәрежеде россияльтқ социал-демократиядағы потенциалды күштердің хал- жайыпа қарай қажетті және мүмкін дәрежеде орындауға қабі- летсіз болып отыр. Партияньтң жекелегеп көрпекті мүшелері, ықналды топтар мен тэлып жатңаи партиялық мекомелер өзі- нің ішкі партиялық қызметінде терең мәнді саяси себептерді * Қараңыз: осы том, 382—387-беттер. Ред.


ЕКІНПІІ АДЫМ
401
псмесе интсллигсііттік ызапы қаншалықты басшылыққа алға- пын қолға докуметіттер алып айқындап жатудыц. өзі қазіргі кезеңде мезгілсіз жәпе пәтижесіз иәрсе деп санап,— қысқасьг, партия ішіпдо терец іріткі салуға кімпің қапдай дәрсжеде кінә- лы екеидігі жөиіндегі мәселені былай қойьти, Орталық Комитет озіпе жүктелгеп жауапкершіліктің барлық ауыртпалыгьш мо- мьшдай отырып, партияпың қажетті бірлігіп қамтамасыз сту үшш және біржолата жікке бөліпуді болдьтрмау үшія қолдан колгон барлық шарапы қолдаиуға озіпің бексм бел байлагаиьтн бүкіл партия алдыпда мәлімдсйді. Рсволюциялың дамуы рос- сиялық социал-дсмократияпың алдына күп сайын дерлік бір- сыпыра жаңа мәселелер қойып отьтр. Бұл мәселелердің көпші- лігі біздің тактикада жөиді көрсетілмеген, өйткені. мұпың өзі көбіиесе «бейбіт» уақытқа лайықталып жасалғаіі тактика. Ал бірқатар басқа мәселелерге партияпың бұрьшғы тәжірибесІЕіеп жауап табылмайды, өйткені бұл мәселелер еиді ғана пайда болған жаңа себсіітсрден туып отыр. Партиялық әдебиет, әриие, комск көрсетіп отыр, бірақ оның жауаптары толықтығы, бірың- гай ұстамдылыгы жағыпаіт, жұрттыц бәрі мойындайтып бедел- ділігі жағьшан жергілікті қызметксрлсрді әрдайым қанағаттан- дыра бермсйді. Ең соңғы уақыттарда жеке копферендиялардан ксйіп бірікксп комитеттердің едәуір болігі партияпъщ II съезі қабылдаған партия уставы пегізіиде өмір сүріп отырган пар- тияііыц орталық мекемелсріне сенімсіздік саясатып қолданды, сойтіп оиы өз органып, өз орталығыи құрумен тытідырдьт, ал қазіргі уақытта өз съезін шақыру жөнінде жұмыс істсп жатыр. Ақырында, осы жылдың жазында кезекті III съезді шақтлру үшіп партияның уставы белгілегеи уақыт туадьт.— Мұндай жағ- дайларда Орталық Комитет жікке боліпуді болдырмаудтлң бір- ден-бір және ең соңғы амалы ец таяу уацыттыц ішінде жалпъі партиялыу съезді шацыруда деп біледі.
Басымыздап кешіріп отырған саяси кезеңиің партия алдыиа қойғап аса маңызды мііідеттеріи әбден талдап шешу мағьтна- сығіда да, сондай-ақ партияиыц шыіі мәнінде берік бірлігід ор- нату магьшасыида да съездің жұмысы жемісті болуьт барлық елеулі жәие ықпалды ағымдардың съезде жаті-жақты және то- лық қатыстырылуына байлапысты деп сенгеи Орталық Комитет, устав пегізінде, өкілдіктің толық болуын қамтамасыз ету үшіті жолдастарды кеңссші дауыспеп съезге шақыру жөніндегі өзінің правосын кең пайдалануға бел байлады. Партияиы жегідей жеп отырғаи егестің кей жерлерде елеулі топтардың комитет- тердеп тікелей бөліпіп кетуіне, ал кей жерлерде — комитеттер мен периферия арасында қатты антагонизм тууыиа себепкер болғанын ескеріп, Орталық Комитет: 1) осы жылғы 1 мартқа дейін комитеттерден бөлініп кеткен барлық топтарға, 2) ірі өиеркәсіп орталықтарьиіың барлық периферияларына комитет- тің қызмет істеп отырғап аудапыпда ең кемі 20 000 жұмысшысы бар жәпе съезге делегат сайлау мәселесіпде периферия мүше- лерінің жартысынан көбі жергілікті комитетке сенімсіздік туғы-


402
В. И. ЛЕНИН
затын жердегі периферияларға кеңссші дауыс правосымен съезге өз өкілдерін жіберуді ұсынады.
Ескерту. Орталық Комитет бұл ретте перифөрия құрамына кіретіндер деп мыналарды: комитет қарамағындағы ұйымдар- дың біріне кіретін, комитеттің басшылығымен және бақылауы- мен үгіт, насихат, ұйымдастыру, әдебиет жазу, бастырып шы- ғару және тарату жөнінде белсенді революциялық жұмыс істеп жүрген жолдастарды ғана есептсу керек деп ұсыиады. Одан әрі, устав бойынша жалпы партиялық съезді партия Советі шақыратын болғандықтан, Орталық Комитет қазір партияиың бірлігін қамтамасыз етудің бірден-бір құралы ретінде III съезді шақыруды жақтауға партияпың жергілікті комитеттерін шақы- ра отырып, өз тарапынан, партия Советіндегі өз өкілдсрі арқы- лы съезді тезіисн шақыру туралы өзіиің қарарын қуаттайды іжәле іқазірдөн бастап практикальщ бірсыпыра әзірлік шарала- рын қолданады. Оның үстіне, Орталық Комитет: біриеттге коми- теттердің бастауы бойынша съезді шаңыру мақсатымеп құрыл- ран «Ұйымдастыру бюросьттт» осы іске қатыстыру үшіи қолы- нан келген шаралардың бәрін істейді деп мәлімдейді, ал «Үйымдастыру бюросының» әзірлік жұмыстары съезді шақы- руды тездетуге және жеңілдетуге себеп болады.
Ескерту. «Көпшілік» дсчі аталатыпдар комитеттеріиің «¥йым- дастыру бюросын» съезді піақыру әзірлігіне қатыстыру- дың егжей-тегжейі өзара келісім бойынша жасалуға тиіс. Жіккө бөліиуді болдырмаудың жәпе партияпың іс жүзіндегі бірлігін, россиялық сотщал-демократияның алдында тұрған ұльт міндет- терді орыіідау үшін бір өзі ғана бізге қажетті күш бере ала- тын бірлігін орнатудың ақырғы құралы жалпы партиялық съезді дереу шақыруда деп біліп, Орталық Комитет съезді дс- реу шақыру ісіне барыиша жігерлі әзірлепуге партияиың бар- лық мүшелерін шақырады.
4 март, 1905 ж. РСДРП Орталыц Комитеті
2) 	Орталық Комитеттіц 1905 жылы 6 мартта Копші- лік Комитеттері Бюросыпа жазғап хаты.
Орталық Комитет 4 мартта партияның III съезіне әзірленуге шақырып, партия комитеттеріне үндеу жазуға қаулы етті және мүмкін қадерінше ең таяу уақыттыц ішінде съезді шақыруға өз тарапынап шаралар қолдаиуға ұйғарды.
Жалпы партиялыц съездің табысты болуы жәяс оиы тезінсп шақыру ісі мүмкіи болғанынша цазір съезді жақтап отырғаи барлық жолдастардьщ жәпе ұйымдардың ыптымақтасып жұмыс істеуіне байланьтсты болғапдьтқтап, Ортальтқ Комитот съозді дереу шақыру, оғаи бүкіл партпяпың пеғұрлым толық қаты- суын қамтамасьтз сту мақсатымеи бұл істс өзара кслісім жасаіт, бірлесіп жұмыс істсу жөпіпде «көпшілік» дсп аталатыидар ко- митеттерінің Үйымдастыру біоросығта ұсыпыс жасайдьт.
6 март, 1905 ж. РСДРП Орталыу. Комитеті


ЕКІНПІІ АДЫМ
403
3) 	Орталық Комптет пен Көпшілік Комитеттері Бю- росы атынан 1905 жылы 12 мартта партияға бірігіп жазылған үндеу.
Партията
Орталық Комитет гіен Копшілік Комитеттсрі Бюросы партия- ның Ш съезін шақыру жөніндегі инициативаны міндетіне алыи, партияның барлық ұйымдарына мынаны жариялайды: жалпы партиялық тактика мен партияның ұйымдық бірлігін орнату үшін партияның III съезін дереу шақырудың шұғыл қажет екендігін ескере отырып, олар съезді бірігіп ұйымдастыру жө- нінде мыиа негіздерде келісімге келді:
1) Съезд Орталық Комитет пен Көпшілік Комитеттері Бюро- сының декларацияларында баяидалған программалар негізіндө шақьтрылады, бұл программалардан томеидегідсй күн тәртібі шығады:
а) съезді заңдастыру, Ь) партияның тактикалық мәселеле- рі, с) партияның ұйымдық мәселелері: 1) орталықтарды ұйым- дастыру, 2) комитеттерді ұйымдастыру, 3) партияның әр түрлі мекемелері меп олардың бөлімдері арасыидағы өзара қарым- қатынас, d) есептер, е) сайлау.
2) II съезде іқіабылдатіғап устав бойынша съезге шешуші да- уыслен қатысуға правоісы бар -па<ртия ұйымдарының ібәрі съезге шақырылады (яғпи 4 Кавказдық комитет, Москва, Петербург, Тверь, Тула, Нижний Новгород, Солтүстік, Киев, Одесса, Екате- рипослав, Харьков, Дон, Воронежя Николаев, Саратов, Самара, Солтүстік-Батыс, Полесье, Астрахань комитеттері, Лига; Донецк, Қырым, Урал және Сибирь одаңтары *, ал қалғандардың бәрі — кеңесші дауыспен қатысуға праволы).
3) Партияиың III съезін шақыру жөпінде Көпшілік Коми- теттері Бюросыпың осы кезге дейін орыпдап келген ұйымдас- тыру жұмысы мақұлдапады.
4) Съезді шақыру жөніндегі бұдаи былайғы жұмысты Көп- шілік Комитеттері Бюросы меп Орталық Комитет бірігіп атқа- радьт, олар Үйьтмдастыру комитетін құрады.
5) Партия Советіиің «Искраішң» 89-номеріпде жарияланған партияиың III съезіп шақыруға қарсылық білдірген ңарарын Орталық Комитет пен Көпшілік Комитеттері Бюросы съезді ұйымдастыру жөніндегі жұмысты тоқтатуға негіз болады деп танымайды.
12 март, 1905 ж.
Орталық Комитеттің Копшілік Комитеттері Бюросы- мен нақ сол 1905 жылы 12 мартта жасаған шарты әзір жариялапуға жатпайды.
* Рига, Смоленск, Курск, Орел-Брянск, Қазан, Кременчуг, Елиса- ветград және Кубань комитеттері жонінде Ортальщ Комитет пен Көп- шілік Комптеттері Бюросы арасындағы шарттың 3-пунктін қараңыз.


404
В. Й. ЛЕІІЙЙ
* *
*
Сонымен, біз толық моральдық жеңіске жеткенімізге масаттана аламыз! Россия шетелдегілерден үстемболып шықты. Партиялық үйірмешілдікті жеңді. Ақырғы сәт- те Орталық Комитет Көпшілік Комитеттері Бюросы ша- қырып отырған съездің шын партиялық съезд екенін көріп, оған қосылды. Ақырғы сәтте Орталық Комптет антипартиялық саясаттаи бас тартып және шетелдік Со- ветке қарсы көтеріліп, жеткілікті азаматтық орлік кор- сете білді. Біздіц партияпыц уставы бойьшша съезді Ор- талық Комитет шақырмайды, Совет шақырады. Олай болса, заң жолымен айтқапда, бұл мәселе жөнінде Ор- талық Комитеттің ешбір мәлімдемелері мен келісімде- рінің ешқандай күші жоқ. Бірақ Совет уставты бұзып, съезд алдыпда есеп берудеи жалтарған кезде,— коми- теттердіц съезді шақыру инициативасын өз қолыпа ала алатыпдығы былай тұрсып, тіпті солай етуге тиіс болды, демек, Орталық Комитет комитеттер сайлаған Бюроны тапыды, сөйтіп партиясыз қалғап партия Совстіпің сәт- сіз үлгісіи қолдаудап бас тартты.
Біз қазір Орталық Комитет пеи Копшілік Комитетте- рі Бюросы келісімдерінің пақты мәселелері туралы еш яәрсе айта алмаймыз. Бұл мәселелердің бәрін, сол сияқ- ты съездің күн тәртібі туралы, оның құрамы, т. т. ту- ралы мәсолепі, әрипе, тек съездің өзі ғана шеше алады. Сондықтан біз съездің табысты болуыи тілеумен ғапа және барлық жолдастарды съезді барлық жағыпап бір- дей әзірлеу жұмысыи дереу, нағыз жігерлі түрде қолға алуға шақырумен ғана шектелеміз. Қорытындысында бізге «Впередтіц» 11-номерінде өзіміздің: «...біз қазір дағдарыстан құтылудьтң ықтимал тоте, бірыцғай жолы- на өте жақьш келдік» * дсгепімізді тек қайталау ғапа цалады.
«Вперед» № 13, 5 апрелъ «Вперед» газетінгц тексті
(23 март), 1905 ж. бойынша басылып отыр
Ңараныз осы том, 387-бет Ред.


405
ЕВРОПЛ КАПИТАЛЫ ЖӘНЕ САМОДЕРЖАВИЕ
Европа капиталы орыс самодержавиесін сақтап келе- ді деп социал-демократиялық баспасөз бұрын да талай рет корсеткен болатын. Шетел заемдары болмаса, само- державие омір сүре алмағап болар еді. Өзіііің соғыс жо- піпдегі одақтасын ңолдау, әсіресе заем төлемдері дұрыс түсіп тұрғап кезде қолдау фрапцуз буржуазиясыпа тиім- ді болды. Сондықтан фраіщуз буржуазиясы самодержа- вислік үкіметке аз ғапа соманы — он миллиард франк (4000 миллион сомға жуық) ақша қарыз берді.
Бірақ... ай астындағы әлемде озгермейтін иәрсе жоқ! Жапопиямсн соғыс самодержавиенің бүкіл іріп-шірігс- піп әшкерелеп, ақырыпда, самодержавиенің тіпті «досы және одақтасы» фраицуз буржуазиясынап алатын кре- дитіп де құрытты. Біріншідеи, соғыс Россияның әскери олсіздігіи көрсетті; екіншіден, біріиоп-бірі ауыр соққап, үздіксіз біриеше жеңілістер соғыстан үміттепуге бол- майтыпдығын жәпе самодержавиенің бүкіл үкімет жү- йесінің сөзсіз толық күйрейтіндігін көрсетті; үшіншіден, Россияда революциялық қозғалыстың мықтап өсуі Европаға да өрт салуы мүмкін осыпдай жарылыстан Ев- ропа буржуазиясын өлердей қорқытты. Тұтанғыш мате- риал соңғы оіі жылдар ішінде таудай болып жиналды. Mine, сондықтап осы жағдайлардың бәрі бірге қосып алғанда, ақырында, бұдап әрі қарыз берудеп бас тарту- ға себепкер болды. Самодержавие үкіметіпіц, бұрынғы- ша, Фрапциядан қарыз алу жопіндсгі жуық арадагы әрекеті сәтсіздікке ұшырады: бір жағыиан, капитал са-


406
В. И. ЛЕНИН
модержавиеге енді сенбейді; екінші жағыпан, револю- циядан ңорыққан капитал Жапониямен бітім жасату және орыс либерал буржуазиясымеп бітім жасату үшіп самодержавиеге қысым көрсеткісі келеді.
Европа капиталы бітімді саудаға салып отыр. Бур- жуазия согыстьщ революциямеп байлапысты екенш тек Росспяда ғапа емес, Европада да түсіне бастады, патша окімотіне қарсы пағыз халықтық жәие жеңімпаз ңозга- лыстан қорқа бастады. Буржуазпя қоғамды қапауга не- гізделгеп «қогамдық тәртіпті» қатты күйролістен сақ- тап қалгысы келеді, орыс мопархиясып конституциялы немесе конституциялысымақ монархия түрінде сақтап қалғысы келеді, сондықтан да буржуазия бітімді проле- тариатқа қарсы және антиреволюциялық мақсатқа пай- даланып қалғысы келеді. Осы күмәнсыз факт бізге мы- паіты айқын көрсетеді: егер ңазіргі і^оғамның таптың аптагонизмі естен шығарылатыи болса, егер буржуазпя- лыц барлық, әр алуап әрекеттері қапітіальтқ демокра- тиялық, гумапитарлық әрекоттер болып корігігепмеп, буржуазпя бұл реттерде ең алдымсп жәпе кобіпесе оз табынвтц мүдделерін, «әлеумсттік татулықтың» мүдде- леріті, ягпи барлық езілгеп таптарды жапыштап, қару- сыздапдыру мүдделеріп қоргайтыпдығы естеп шыгары- латыи болса, соғыс пен бітім мәселесі сияқты тіиті «қа- рапайым» жәие айқып мәселеніц де дұрыс қойьтлуы мүмкіи емес. Сондықтап бітім туралы мәселепіц проле- тарлыц тұрғыдан қойылысы да бұл моселеиің буржуа- зиялық-демократиялық тұргыдап цойылысыпап созсіз озгсше жәпе өзгешс болуға тиіс те, мұпыц озі еркіп сауда, антиклерикализм, т. с. жөдіпде де осылай бола- ды. Пролетариат соғысқа қарсы күресіп келді жәпе үз- діксіз күресе бермек, алайда қоғамның таптарға бөлі- нуін толық жойғанда ғана соғыс атаулыны жоюға бола- тынын, таптық үстемдік сақталып тұрғаида соғысты бір ғана демократиялық сентименталдық тұрғыдан қарап бағалауға болмайтындығын, қанаушы ұлттардың соғы- сы кезіпде белгілі бір ұлттың прогресшіл буржуазиясы меи реакцияшыл буржуазиясыпыц роліп ажырата білу ңажёт екендіғіи бір мииут та ұмытпайды. Орыс соцітал- демократиясына марксизмнің осы жалпьт ңағидаларын


ЕВРОПА КАП1ІТАЛЫ ЖӘНЕ САМОДЕРЖАВИЕ
407
іс жүзіпде жапои соғысы жопідде қолдалуға тура келді. Біз олыц маңызып талдаи қарағанымызда («Виеред» № 2, «Порт-Артурдың құлауы» деген мақала *), біздің социалист-революциолерлер (Гед пеп Гайндманды Жапопияға тілсктес болғаиы үшіп соккендер) былай түрсып, тіпті жаца искрашылдар да қате козқарасқа, буржуазиялық-демократиялық козқарасқа, қалай ұрьш- ғальш корсеткепбіз. Жаца искрашылдардың бүл козқа- расқа ұрыиғапы, біріншіден, «цайткен кунде де бітім болсъін», екіпшіден, «жапон буржуазиясының жеңісіп пайдалану» лайықсыз деген пайымдаулардан көрілді. Бұл пайымдаулардың қай-қайсысы да саяси мәселелер- ді септпменталдық пегізге цоятын буржуазияшыл де- мократңа ғана лайықты еді. Ңазір ліыпдық мынаны көр- сетіп берді: «цайткен кунде де бітім болсын» деғен пай- ымдау Европа бнржевиктсрі мен орыс реакциопсрлері- пің ұралыпа айлалды (кііязь Мсіцерский «Граждаиии- дс» 127 қазірдщ озіпде-ақ самодержавиеиі сақтаи қалу үпгін бітім қажет дсл ашық айтып отыр). Революция- ііы басын-жапыштау мақсатыида бітімді иайдалапу біз- діц коз алдымызда прогресшіл буржуазияның жапон буржуазиясыпың жеңісіп пайдалануына қарама-қарсы роакциопердің пайдалапуы болып шығып отыр. Жаңа пскрашылдардыц «пайдалалушылыққа» қарсы айтқап создері жаллы а.лғапда таптық козқарасқа жәде түрлі күштерді есепке алу ісіде жат пақ селтимепталдық сөз- дер болып шықты.
Реакцияшыл буржуазияпың жаңа бейпесін көрсеткеп оңиғалардың көзге айқыл түсіп отырғапы солшалық, қазір «Искра» да өз қатесіл түсіле бастады. Егер «Впе- редтің» 2-ломеріпдегі мақаламыз үшіл ол 83-померілде аліумеп «беттея алса», қазір біз 90-помердел мьшалы сүйсіпіп оқимыз (бас маңала): «Тек уана бітімді талап етуге болмайды, неге десеңіз самодержавие амал қалып отырғанда бітім дегеліңіз елдің апатқа ұшырауы бола- ды». Mine, бұл осылай: тек қапа бітімді талап етуге бол- майды, ойтконі патпіа бітімі латгпа соғысынап жақсы емес (ал койде одап да жамал); «қайткеи күнде де бітім
* Қарацыз: осы том, 166—167-беттер. Ред.


408
В. И. ЛСНИН
болсып» дегеп ұраиды ұсынуға болмайды, тек самодер- жавиенің құлауымеп бірге жасалатын бітім ғана бол- сып, азаттық алғаи халық жасағап, еркіи құрылтай жи- иалысы жасағап бітім болсын, яғпи қайткен күпде де жасалатын бітім емес, тек абсолютизмді құлату арқылы ғапа жасалатыіі бітім керск. «Искра» осьшы түсшгеп- псп ксйіи жапоп буржуазиясыиыц жецісіп пайдалапуға ңарсы айтылгап озіііііг жоғары адамгершілік рухыпдағы тирадаларыпыц да орыпсыз екендігін түсіпер деп үміт- тепеміз.
Дегепмен, Европа каппталы меи оиыц саяси «жалдаіі- тығыпа» ңайтып оралайық. Патшалық Россияның бұл капиталды қаншалық қорқытқаиы бір есептеп, мына та~ ғылым аларлық оқиғадан да көрінеді. Ағылшыпньщ кертартпа буржуазиясыпың органы «Times» «Россия то- лемді отеуге қабілетті ме?» дсген мақала басып шығар- ды. Маңалада Виттс, Коковцев мырзалар мси олардыц сыбайластарыиыц фиііапс орекеттерішц «айлалы меха- шікасы» толық дәлелдспгеп. Олардыц қожалығы әрда- йым зияпға ңалдырып отырған. Олар ауыр жағдайдап тек борышқа белшесінеи бата беру арқылы жол тауьпі кслгеи. Оиың бер жағыпда қарыздардап түскеп ақша, бір қарыздап екінші қарызға дейінгі мерзімге, мемле- кеттік казпачействоға салынады, сөйтіп «алтын қорып» «басы артық аңша» деп мақтана көрсетеді. Қарьтзға алынған алтынды Россияның байлығын және оның то- лемді өтеуге қабілеттілігін сипаттайтып дәлел ретінде жұрттың бәріне және әрбір адамға корсетеді! Ағылшыті копесінің бұл қулық әрекетті атышулы алаяқтар Эмбер- лердің қулығымеп салыстыруы тегін емес, Эмберлер қа- рызға алғап немесе алаяқтықпен тапңап ақшасыи (пс- месе тіпті іші толған ақша-мыс деген шкафты) жаңадап қарыз алу үшіп көрсетіп отырған ғой! «Орыс үкіме- тіпің континент рыноктарыида борышқор есебіпде жиі корінуі,— деп жазды «Таймс»,— капиталдың жеткілік- сіздігінеи, өндірістік кәсіпорындардың қажетінен неме- се уақьттша және төтепше шығындардап болып отырған жоқ, кобіне-көп ұлттық табыстың үдайы тапшылыгыпаи болып отыр. Ал мұпыц мәнісі — істің жайы осылай бо- лып тұрғапда Россия тікелей баикрот болуға бет алды


ЕВРОПА КАПИТАЛЬІ ЖӘНЕ САМОДЕРЖАВПЕ
409
дегсп соз. Оііыц ұлттық балапсы опы жыл санап борыш- қа белшесіпеп батырып отыр. Опыц шстслдіктерге бере- сі борыштары халық байлығыпан асып түседі, сопдық- тап бұл борыштарды өтеуге опьщ иақты мүмкіндігі жоқ. Оііыц алтып қоры Эмберлердщ үлкен шкафы де- геіі соз, ал шкафтагы атыілулы миллиопдарды алдауға түскоидср қарызга бергеп жәпо бүл миллиопдар оларды бұдап былай да алдай беру үшіп керек болады».
Айлакерлік екеиі рас емес пе? Алдауға түсстіп ацқау- ды табу, одап қарызға аңша алу. Содан соң, осы ақша- ііың өзіп байлықтың дәлелі ессбінде оііың өзіпе көрсету, сойтіп тағы да оның озіпен жаңадап ңарыз алу!
Эмберлердің атышулы алаяқ семьясымеп салыстыру- дың дәл түскендігі жәие әйгілі «басы артық ақшаиың» «мәііі» мен мағынасып әбдеи масқаралағаны соншалық, байсалды кертартпа газеттіц мақаласы біраз айқай-шу тугызды. Финапс мипистрі Коковцевтіц өзі «Таймсца» телсграмма жіберді, бұл газст телеграммаиы дерсу ба- сып шығарды (23(10) март). Репжігеп Коковцев бүл телеграммада «Таймс» редакциясып Питерге келіп, ал- тыіі қорын оз козімен тексеріп коруге шақырды. Рс- даіщия құрметтеп шақырғапы үшіп алғыс айтты да, патша қызметшісін ренжіткеп мақала алтын қорыпьщ бар екенін әсте теріске шығармайды деген қарапайым дәлелге сүйеніп, келудси бас тартты. Эмберлермен са- лыстырудың мәпісі Россияиыц айтып отырғап алтып қоры онда жоқ дегон соз емес, мұпыц мәпісі — бұл қор шыпдығыпда бөтөннің ақшасы, қарызға альшғаи, бірақ отелуі етп нәрсемеп қамтамасыз етілмсген ақша дегеи сөз, бұл ақша Россияның байлығын корсетпейді, сон- дықтан ілгеріде қарыздар алу үшіи ол ақшаиы дәлел ету күлкі болып шығады!
Коковцев мырза откір, зәрлі салыстырудың мәнін тү- сіпбей, озіпің телеграммасымеіт бүкіл дүиие жүзіне күл- кі болды. Банктердегі алтын қорын тсксеру журналис- тердің міндетіпе жатпайды,— деп жауап берді «Таймс» финанс мипистріпе. Шыпыпда да, баспасоздіц міндеті әлгі пақты бар, бірақ сл байлығыпың дәлолі ретінде он- шейіп кісі козі етіп қаиа қойылғаи «алтып қорыпың» көмегімен істелгеп қулық әрекөттің мәніи ашу еді. Га-


410
В. И. ЛЕНИН
зет осы күлкілі телсграмма жопііідегі мақалада орыс міпшстріие былай деп жои айтты: осы алтын қор сіз- дерде бар ма, жоқ гіа, мәсоле оида емес. Біз опың бар екеніне сенеміз. Мәсоле мынада: сіздсрдіц активтеріңіз беи пассивтеріціз қандай? Сіздердіц борыштарыцыздыц сомасы ңандай және оларды отсрлік мүмшндіктеріціз ңандай? ІІемссс, жай созбеи айтқанда, осы сіздсрдс жат- қап қор оздеріціздікі ме, әлде қарызға альшғап, қайта- рылып берілуге тиісті қор ма, оиыц бер жағьшда, бар- лық борышты қайтарып беру үшін сіздерде еш нәрсс жок, емес пе? Солымен, ағылшын буржуалары ес-алац мипистрді кслемсж етіп, сопшалықты сөз етуге тұрмай- тын осы қулықты әр саққа жүгіртіп, әлденеше рет қай- талады да, қосымша мыпадай аңыл айтты: егер сіз өзде- ріціздегі кредит пен дсбетті тексеретін кісі іздеп отыр- ғап болсаңыз, оида орыс халқыпыц өкілдеріпе пеге сұрау салмайсыз? Ңазір халық окілдсрі земство жиыны- иа немесе ұлттық жиналысқа,— сіздерде ол қалай деп аталатыи еді озі,— жииалуды қатты тілсп отыр. Олар тек бір атышулы «алтып қорды» ғана емес-, самодержа- виепіц букіл финанс шаруашылығын толъіц токссрудсн, сірә, бас тартпас. Ал олар әбдсп тәптештеп жәпе істің байыбыпа толық жете текссре білетіп болса керек.
«Мүмкіп,— дсп мьтсқылдайды «Таймс» мақаласыпыц аяғьшда,— мүмкіп, окілдігі бар жипалыс осыидай тек- соріс жүргізу жопіндегі өз правосып талап етеді дегеіі сенім, осындай сенім патша үкіметін мұндай жиналыс- ты шақырудан, ең болмағапда мұидай жиналыс қандай бір нақты билікке ие болады-ау деп қауіптенген жағ- дайда, оны шақырудан үрейлепуге мәжбүр ететіп шығар?»
Зәрлі сұрақ. Ал оныц сопшалық зәрлі, сопшалық мәгіді болатын себебі—шынында бұл сұрақты беріп отыр- ғап «Таймс» газеті емес, бүкіл европалыц буржуазия,— бүл сұрақ айтыс амалы есебінде беріліп отырған жоқ, қайта осы сұрақ арқылы самодержавиеге өзіпің сенбей- тіндігін, оған ңарызға ақша бергісі келмейтіндігін, орьтс буржуазпясының заңды өкілдерімен істөс болуға ұмтьг- латыпдьтғып тікелей корсетіп отыр. Бұл сүрақ смсс, сақ- тапдыру. Бұл — кекесін емес, улътиматум, Европа ка-


ЕВРОПА КАПИТЛЛЫ ЖӘҒІЕ САМОДЕРЖАВИЕ
411
шіталының орыс самодержавпесіне жасаған ультпмату- мы. Егер Жапонияның одаңтастары, ағылшындар, бүл ультиматумды мысқыл түрінде тұжырымдаса, Россшь нын, одақтастары, француздар, ең кертартпа және ең буржуазияшыл газет «Temps» 128 арқылы тек сыпайы- лаи, жуып-ітіайып, дәл соны айтып отыр, бірақ, де- гетшеи, бұдан былай қарыз беруден бас тартып, Жапо- ішямен де, орыстьщ буржуазпялық лпбералдарымеп де бітім жасауға самодержавпеге кеңес беріп отыр. Ағыл- шыішыц тагы бір байсалды журпалы «Тһе Economist» («Экономпст») 129 былай дейді: «Орыс финапсы жонін- дегі шындықты, ақырында, Францияда да мойындай бастады. Біз бұрын да талай рет былай деп атап көр- сеткенбіз: Россия көптен бері-ақ қарызға алған ақшамен күнелтіп келеді, бірінен соң бірі ауысып жатқан финанс мпнистрлерінің бәрінің лепірме мәлімдемелеріне к,ара- мастан, Россияның бюджеттері жылдап-жылға дефицит туғызып отыр, бұл дефіщиттсрді бухгалтерлік айла-ша- ралар арқылы қулықпеп жасыруга тырысса да, осылай болып отыр; — ақырыпда, атышулы «басы артьщ ақша» көбінесе қарыздардап түскен пайдалардан жәпс ішіпара мемлекеттік банктегі вкладтардап құралады». Сойтіп, орыс самодсржавиесіне күйінішті шындықты осылайша айтып салган осы арнаулы финанс журналы, алайда, қосымша буржуазияльщ жұбаныш айтуды қажет деп табадьт: егер сіз қазір дереу бітім жасай алсаңыз жәпе либералдармоп болар-болмас икемділікке бара алсав;ыз, опда Европа сізге созсіз қайтадап миллиопдап қарыздар беро бастайды.
Біздің коз алдымызда болып жатқап оқигапы Россия- пы революциядан құтқару жәпе патша өкіметіп толық күйреуден сақтап қалу үшін халықаралық буржуазия- иың жалдаптығы деп атауға болады. Жалдаптар қарыз беруден бас тарту арқылы патшаға қысым жасап отыр. Олар оздеріпің күшін — ақпіалы қапшықтың күшіп пайдалапып отыр. Олар Россияда баяу әрі тыңғылықты буржуазиялық-конституциялық (пемесе конституция- лықсымақ) тортіптің болуып тілейді. Олар — фрапцуз биржевиктері меті агылпіыи шопжарлары, пеміс каппта- лпстері мен орыс копестері ұлттьщ айырмашылықтары-


412
В. И. ЛЕНИН
на қарамастан, тез дамып келе жатқан оқиғалардың әсерімен революцияға ңарсы буржуазиялық бір одаң болып неғұрлым тығыз топтасып жатыр. «Освобожде- иие» осы ең самарқау буржуазиялық партия рухында әрекет жасап отыр. 67-номерде, «демократиялық пар- тияпыц программасьш» баяпдай келіп, тіпті дауысты жасырьтн беру жолымеп болатып жалпыга бірдей, тоте, тсң сайлау правосып да (ұзаққа ма?) мойыпдап (бірақ халықты қарулапдыру жоиіпдс әдептілікпеп жүмған аузып ашпастап!), Струвс мырза озіпіц жаңа profcssion de foi*-biH «маңғаздану үшіи» көрпекті әріппеп басылған мынандай ерекше мәлімдемемен аяқтайды: «Ңазіргі кезеңде соғысты дереу тоқтату талабы Россия- дағы кез келген прогресшіл партияның программасынан тыс және программасынан жоғары тұруға тиіс. Практи- ка жүзіпде мұның мәнісі — цазіргі кезде Россияда өмір суріп отырған укъмет — Фрапцияның делдалдығы арқы- лы — жаион үкіметімеп бітімге кслу туралы келіс соз бастауға тиіс деген соз». Соғысты тоқтату жөпінде бур- жуазиялық-демократиялың талап пеп социал-демокра- тиялық талаптыц айырмасын бұдап айқын көрсетуге бо- ла қоймас. Революцияшыл пролетариат бұл талапты «программадан жоғары» қоймайды, бұл талапты «қазір- гі кезде өмір сүріп отырған үкіметтің» алдыпа қоймай- ды, мұны еркіп, нағыз суверенді, халықтық құрылтай жиналысыныц алдына қояды. Революцияшыл пролета- риат корер козге антиреволюциялық жәпе пролетариат- қа қарсы мақсатпен бітімге жетпекші болып отырғап француз буржуазиясыпыц делдалдығьш «пайдалап- байды».
Ақырында, шын мәнісінде, самарқау буржуазияпыц осы халықаральщ партиясымен қазір Булыгин мырза саудаласып отыр, айламеп уақытты ұтып, дұшпанын кажытып, оиы жалған уәделермен тойдырып, бірақ тиім- ді еш нәрсе бермей отыр, Россиядағы стачкашыларға қарсы әскер жұмсаудан басталып, сенімсіз адамдарды тұтқынға алуды, басгіасозді кудалауды одан әрі жалғас- тыратыи, птаруаларды иптеллигепттерге ңарсы зұлым- * — наным сітмволы, программа, дүыпе танымды баяндау. Ред.


ЕВРОПА КАПИТАЛЫ ЖӘНЕ САМОДЕРЖАВИЕ 413
дықпен айдап салумен және көтеріліс жасаушы шаруа- ларды айуандыңпен дүрелеумен аяқталатын бүкіл тәр- тіпті түгелімен сол қалпында қалдырып отыр. Ал либе- ралдар қармаққа іліккелі тұр, кейбіреулері Булыгипге қазірдің өзінде сене бастады, ал Кузьмин-Караваев мырза зац қоғамыпда әлгі... әлгі... әлгі Булыгин мьтр- заның тамаша коздері үітіін жалпыға бірдей сайлау пра- вос-ьш құрбан етіңдер деп лпбералдық қоғамды сеидіріп отыр!
Самарқау кертартпа буржуазияпыц халықаралық ода- гыпа тек бір ғаиа күгп қарсы тұра алады, ол — револю- цияшыл пролетариаттың халықаралық одағы. Бұл одақ саясп ынтымақтастық мағынасында қазірдің өзінде әб- ден қалыптасты. Істің практикалық жағына және рево- люциялық бастамаға келетін болсақ, онда бұл жөнінде барлық мәселе Россияның жұмысшы табына және оныц қала меп деревняныц миллиопдаған кедейлерімен бірге батьтл ұрысқа демократиялық аттанысыпың жемісті бо- луыпа байлаиысты.
«Вперед» № 13, 5 апрелъ (23 март), 1905 ж.
«Вперед» газетгнгц текстг бойынша басылып отыр


414
1789 ЖЫЛҒЫ ТИПТЕС РЕВОЛЮЦИЯ МА, ӘЛДЕ 1848 ЖЫЛҒЫ ТИПТЕС РЕВОЛЮЦИЯ МА?
Орыс революциясы жопіндегі маңызды моселе, міпе, мынада:
I ол патша үкіметін толыу, құлатуға дейін, республи- каға дейін жете ме,
II әлде патшаныц бплігіп ықшамдаумен, тежеумен, мопархиялық копституциямеп шектеле ме?
ЬІемесе басқаша: революция 1789 жылғы типтес әлде 1848 жылғы типтес бола ма * — тағдырдың бізге жазға- пы қайсы? (типтес деп отырған себебіміз — 1789 және 1848 жылдардағы келмеске кеткен әлеуметтік-саяси жә- пе халықаралық жағдайдың қайталауы мүмкін деген қисынсыз пікірді болдырмау).
Социал-демократ біріпшісін тілеуге, соған жетуге ұмтылуға тиіс екеігдігіпе күмои бола қоймас.
Ал опыц бер жағында мәселепі мартыновша қоюдыц озі шағындау революция болсын дегеы тартыншақтық тілекке сайып отыр. II типті революцияда пролетариат пен шаруалардың өкіметті басып алу «қаупі», Марты- новтарды үрейлендіретін «қауіп» мүлде жоғалады. Екіп- ші жағдайда социал-демократияның тіпті, революция жөнінде де «оппозицияда» ңалуы сөзсіз,— Мартынов атап айтңанда тіпті революция жөнінде де оппозицияда қалғысы келеді.
Ңай тпп ықтимал? — деген сүрақ туады.
* NB: бұл арада «пемесе 1871 жылгы»?—деп қосушылар болар. Бұл сүрақты көптеген социал-демократ еместер тарапынан бізге айтылар- лың ^арсы пікір ретінде қарау керек.


1789 ЖЫЛҒЫ ТИПТЕС РЕВОЛЮЦПЯ МА,..
415
I типтің пайдасына (1) 1848 жылгы Гсрманиядағыға қарағанда орыстың төменгі таптарында ашу-ызаның, революциялық жігердіц адам айтқысыз молдығы үпдеп отыр. Біздегі өзгеріс курт өзгеріс, бізде самодержавие мен саяси бостандықтың арасында ешцандай аралық сатылар болған жоқ және болмай отыр (земство есепко алынбайды), бізде деспоттізмніц де азиаттық шырқьт әлі бұзылмаған. (2) Біздегі сәтсіз соғыс цауъірт күйреуді бұрьшғыдан бетер мүмкіи етеді, ойткені согыс патша үкіметін әбдеп шатастырады. (3) Біздо халықаралық жағдай тиімдірек, ойткені пролетарлық Европа орыс мо- нархиясына европалық мопархиялардыц комектесуіне мүмкіндік бермейді. (4) Бізде сапалы революциялық партиялардың, олардың әдебиеті мен ұйымыиыц дамуы 1789, 1848 және 1871 жылдардағыдап гөрі сап есе жо- ғары. (5) Бізде патша өкіметінің езгісіпдегі бірсыпыра халықтар, поляктар, фииляндықтар, т. т. самодержавие- ге жасалатын шабуьтлды еректпе тегеурінді ететіп бола- ды. (6) Бізде птаруалар мейліпше күйзелгеп, адам айт- ңысыз жұтаган, сондықтан олардың жоғалтатын түгі до жоқ.
Бұл пікірлсрдіц бәрі, әріше, әбдеп дәйскті пікірлер емес. Бұларға басқа бір пікірлерді қарсы қоюга болады: (1) Біздс феодализмнің қалдықтары оте аз. (2) Үкімст- тіц тәжірибесі көбірек жәпе оньщ революциялық қауін- ті танып білерлік коптегеи құралдары бар. (3) Соғыс революция жөніяде алғапда бөгде міндеттер туғызып, революциялық жарылыстың тікелей болуып қиындата- ды. Соғыс орыстың революцияшыл таптарының әлсізді- гін дәлелдейді, бұлар соғыс болмаса, көтеріле алмас еді (Карл Каутскийдің «Әлеуметтік революцияда» айтқа- пын салыстырыңыз). (4) Бізде төңкеріс жасауға басқа елдерден дүмпу жоқ. (5) Россияны ыдырататьш ұлттық ңозғалыстар орыстың бірталай ірі және ұсақ буржуа- зиясын біздің революциядаи бөліп тастай алады. (6) ГГролетариат пеи буржуазия арасыпдагы антагояизм 1789, 1848, 1871 жылдардагыдаи горі бізде апагұрлым терең, сопдықтан буржуазпя пролетарлы^ роволюциядан кобірек қорңады да, реакцияпыц құшагыпа тсзірск снеді.


416
В. II. ЛЕНИН
Осы + жәпе — біткеннің бәрін, әриііе, тек тарих қапа есептей алады. Біздің міндетіміз, социал-демократияпъщ міпдеті,— өзіміздің басты міпдетіміз: пролетариаттыц дербес ұйымыи құру екендігіп еш уақытта ұмытпастап буржуазиялық революцияиы мүмкіндігіише ілгсрі қа- рай итермелеу.
Мартыповтыц шатасып отырғап жері, міпс, осы. То- лық революция дегеиіміз — пролетариат пеп ксдей ша- руалардың окіметті басып алуы. Ал бул таптар окімет басыида бола отырып, социалистік револіоцияға ұмтыл- май цоймайдъі. Ergo *, өкіметті басып алу, әуелі демо- кратиялық төңкеріске қадам басу болғапмен, одан арғы жерде, қатысушылардың еркінен (және кейде сапасы- пап) тыс социалистік тоңкеріске к өш е д і, Бірау, бул арада да куйреу сөзсіз. Ал социалистік революция жа- сау әрекеттері сөзсіз күйрейтіи болса, онда біз (1871 жы- лы Париждегі көтерілістің созсіз күйрейтііідігіп алдып ала білгеи Маркс сияқты): көтеріліс жасамацдар, а.цы- сын аңдыцдар, ұйымдасыңдар, reculer pour rnieux sauter ** деп пролетариатқа кецес беруге тиіспіз.
Шыпыпа келгендс, Мартыновтыц (жәпе жаңа «Ис- краиыц») пікірі, егер осындай.
1905 ж. мартта — апрелъде жазъілған
Бгргншг per 1926 ж. Лениннгц
V жинағында басылғаи
оилағап
ол мұпы жете
Цолжазба бой/ынша басъілып игыр
* — Демек. Ред.
** — Жақсылап секіру үшін кейін шегіну. РеО.


417
ПАРТИЯҒА
Жолдастар! Біздің партия бір жарым жылдан аса уақыттан бері қандай ауыр дағдарысты басынан кешіріп отырғанын бәріңіз де білесіздер. Партияның екінші съезінен бері, бірсыпыра өкінішті оқиғалардың салда- рынан, партиямыздың шетелдік орталық мекемелері, Орталық Органның редакциясы мен Совет, партия съе- зіпің азшылығы жағындағылардың қолында қалып отыр. Партия қызметкерлерінің наразылығы күшейе берді де, социал-демократияның барлық ісіне адам айт- қысыз кедергі жасап, пролетариат партиясының беделіп түсірген томаға тұйық, табан тірескен күреске әкелді. Жасырын жікке бөлінудің мейлінше зиянды екенін кор- ген партия комитеттері дағдарыстан қутылудың бірдеп- бір партияльщ жолы ретінде III съезді шақыруды та- лап ете бастады. 1904 жылдың коктомінен бастап бүкіл партияның өмірі съезд үшін күреске жұмсалды. Пар- тияның шетелдік Советі съезге барынша қарсы болды. Орталық Комитет азшылықтың кооптация жөніндегі та- лаптарын қанағаттандыруға тырысып, осыпдай жолмеп партия ішінде татулықты қалпына келтіруге үміттепді, бірақ бұл үміт те ақталмады. Татулықты қалпына кел- тірудің орнына күрес шиеленісе түсті.
Россиядағы жұмысшы қозғалысы мен революцияныц дамуындағы ұлы оқиғалар, 9 январь және оның зардап- тары, партиядан күш пен жігерді бұрынғыдап да аямай жұімсауды талап ететін жаңа жағдай тугызды. Партия съезінің қажеттілігі орыс қызметкерлерінің басым көп-


418
В. И. ЛЕНИН
шілігі үшін барған сайын мейлінше айңыидала түсті. Шетелдік Советтің қарсылығы бірқатар орыс комитет- терінің партия съезін шақыру үшін айрықша Бюро сай- лауына себепкер болды. Осындай жағдайда Орталық Ко- митет жалпы партиялық съезді дереу шақыру үшін Көпшілік Комитеттері Бюросыпа ңосылуды өзінің пар- тпялык, борышьт деп тапты.
Тіпті жалаң ресмтт козқарас тұргысыиан қарағанда да съездің қапітіалық қажет окспі мыпадап корінеді. Пар- тия Советі орталық мскемелсрдеп басқа 33 ұйымды то- лық праволы ұйым деп сапайтынын партия мүшелері «Искраның» 89-номерінен білді. Демек, тіпті осы есеп бойьшша да (ал партия қызметкерлеріиің едәуір бөлсгі бұған қарсы партия ұйымдарының саны 31 деп есепте- ді) съезді міндетті түрде шақыру үшін 38 дауыс керек болды (33X2 = 66; 66+9 = 75; 75 : 2=3772).
Копшілік Комитеттері Бюросын сайлағап 13 комитет съезді әлдеқапіап-ақ жақтап тттықты. Бұл 13 комитетке Урал, Тула, Воропеж, Самара, Солтүстік-Батыс, Смо- ленск, Харьков, Ңазап комитеттері, ягни 8 комитет қо- сылды. Осы 21 комитот Орталық Комитеттің төрт дау- сымен бірге (Орталық Комитеттің өзіпің екі даусы жә- не олардыц Советтегі делегаттарының екі даусы) 42+ +4 = 46 дауьтс береді.
1905 ж. марттыц аяғында — апрелъдгн басыпда жазылған «
1 г Ңолжазба боиынша
Біріншг per 1931 ж. Ленинніц басылып отыр
XVI ж-инагъінда басылған


419
Д А ГІ Ы Н Д Ы Қ
М А Т Е Р И А Л Д А Р


421
«ШАРУАЛАР ЖӘНЕ СОЦИАЛ- ДЕМОКРАТИЯ» ДЕГЕИ МАҚАЛАНЫҢ ЖОСПАРЛАРЫ 130
1
шаруалар жәпе социал-демократия.
Марксизм теориясы жәпе социал-демократияпыц про- граммасы
1. Батыс евроналық соцііал-демократиядағы аграрлық
мәселе. Давид etc.
2. Россиядағы аграрлық мәселе: бұрыпғы халықшыл-
дар да, либсралдар да, социалист-рево- люциоперлер де. Реформалар тұсыпда- ғы практикалық маңыз.
3. I рі жэне у с а өндірістер.
Auhagen
Klawki
etc. Қызметкер, мал устау, эісерді пайдалану жо- иіпдегі цорытындылар.
Дания (Давид).
4. Кооперациялар. Д а в и д etc. Фрапцуз реакциопер-
лері:
Рокиньи
Гольц Бухенбергер.
5. 	Россияпыц ерекшеліктері.
Шаруа буржуазиясымеп бірігіп помещиктерге қарсы.


422
В. И. ЛЕНИН
Қала пролетариатымен бірігіп шаруа буржуазиясы- на қарсы.
6. 	Шаруалар арасындағы социал-демократііяльіқ үгіт- тің, әсіресе, саяси жандану дәуіріндегі маңызы. Шаруалардьщ сана-сезімінің, демократиялық жә- не социал-демократиялық ой-пікірдің дамуы.
2
1. (а) шаруалардың жағдайы, эволюциясы мен ролі туралы марксизм теориясы — және ((3) социал-де- мокрагияның программасы. Тығыз байланысты.
2. Шаруа мәселесінің маңыздылығы. Социал-демокра- тиялық партиялардың аграрлық программалары: француз (ұсаң буржуазиялық сипаты. Энгельстің сыны131), неміс (1895. Бреславль, оппортушістік және революцияшыл қанаттар), орыс... (Сыншы- лар. «Давид.»). (Булгаков)...
3. Социал-демократтардың оръъс аграрлық программа- сы оларды халыцшылдар мен социалист-революцио- нерлерден ерекше етіп көрсетеді.
4. Марксизмнің шаруалар жөніндегі теориясыныц не- гіздері (салыстырыңыз: «Капитализмнін; дамуы» Маркстен алынған цитаттар). (1) ірі өндірістің ролі; (2) шаруалардың ұсақ буржуазияшылдығы; (3) оның откендегісі (—) мен келешегі (+). К. Каутскийді қосу керек. «Әлеуметтік революция».
5. Егіншіліктегі ірі жәпе ұсақ өпдіріс...
Stumpfe. Сушон.
М. S. *-теп: Hecht, Auliagen, Klawki, Baden, Гермап статистикасы...
6. Қорытынды: қызметкер, мал ұстаудың, жерді пай- даланудың едәуір екендігі.
7. Ңосу керек: Huschke, Haggard, Baudrillart, Lecou- teux, Пруссия анкетасы, Бавария меи Гессен апке- талары, Hubach.
8. Борыш. Пруссия статистикасы.
* — Manuscript’-тен — қолжазбадан. Ред.


«ШАРУАЛАР ЖӘНЕ СОЦИАЛ-ДЕМОКРАТИЯ»...
423
9. Коолерациялар. Мәселенің жалпы ңойылысы.
Рокиньи, Гольц, Бухенбергер, Haggard. Неміс жәие оръіс статистикалың мәліметтері (ңоғамдық аренда). Д ания.
10. Батыс жоніндегі ңорытьтндылар.
11. Россияпың ерекшеліктері... 2 қанатқа.
Шаруа буржуазпясы және село пролетарпаты. Крепостниктік тәртіптіц қалдықтары және бур-
12.
жуазпямоп күрес.
Шаруа буржуазиясымеп бірігіп по-' мещиктерге қарсы etc.
Қала пролетариатымеи бірігіп бур- жуазияға қарсы.
кесіпді жер- лермен бай- лапыстыру керек.
13. Аграрлық мәселепің таяу болашақтағы практика-
лық маңызы:
Деревнядағы таптық қарама-қарсылықтарды ай- қындай түсу.
Демократиялык, және социал-демократиялық үгіт пен пасихат.
Брте Оегенде 1904 ж. семтябръде жазылган
Бірінші рет 1938 ж. Ленини-іц XXXII жинағъғнда басылған
Ңолжазба бопынша бае.ылып отъір


424
ДАҒДАРЫСТАР ТУРАЛЫ НАСИХАТТЫҚ
ӘҢПМЕНІҢ ЖОСПАРЫ 132
И. Дағдарыс дегеніміз не? — Өнеркәсіптің тоңтап қалуы, жұмыссыздың, товар өткізудегі іркіліс, ар- тық өндіру.
1. а) Өнеркәсіп дағдарысы дегеніміз не?
ß) Фабрикалардың тоқтап қалуы, товар откізудсгі іркіліс, банкрот болу, жұмыссыздық.
ү) Артық опдіру...
2. Overproduktion, underconsump-
t і о n *.
(Ңайшылықтарды оршіту.)
\2. а. Overproduktion жәпе underconsumption.
3. Бұл қалай болады? (а) Ңазіргі заманғы қоғампыц
2 тапқа, буржуазияға және пролетариатқа бөліпуі. (ß) Рынокқа шығару үшіп опдіру.
4. Бәсеке, оііың халықаралық сипаты, жапталаса ры- пок іздеу, опдірістіц орасаи осуі.
5, Жанды еңбекті ксрексіпудщ азаюы: интенсив- т е н д і р у, машиналар, әйелдср мен б а л а- л а р, м а м а н ж у м ы с ш ы л ар меп ңара жұ- мысшылар,
5. bis: ¥сыііым осе берсді, өтім шамалы.
6. Дүркін-дүркіп болатып дагдарыстар, олардың ұдайы болып тұратыпдығы, капитализм тұс.ыпда дағдарыстардыц болмай қоймайтыпдығы. (Гүлдепу кезіпдегі жалғап үміт.)
* — Артық өндіру, жеткілікті тұтынбау. Ред.


ДАҒДАРЫСТАР ТУРАЛЫ... ӘҢГІМЕНІҢ ЖОСПАРЫ
425
8.7. * Р е з е р в а р мия с ы. Жұмыссыздықтың күйзе- ліске үшыратуы. Қ у л д ы у: пайда келтірген- д е ғ ан а ө мі р с у р у г е праволъі б о л у.
(Қайыршы ңарттар %): Р/з—V2}...
7.8. Дағдарыстың жұмысшыларға және у с а цо- жайындарға әсері. Күйзеліс, қайыршылық: со- циалистік сананың ояна бастауы...
1889 ж. Англпяда болғап жұмыссыздар митин- гісі 133.
9. Дағдарыс жәпе капитализм. Дағдарыс жәпе ірі ои- дірістің дамуы — трестер etc. Социализмнің міп- деттері. Социалистік революция: социал-демокра- тиялық жұмысшы гіартиялар.
Ірі ондірістіц мысалдары:
Морозов:
Бу диірмендер: Темір жәке болат:
1904 ж. күзде жазылған
Бгргншг рет 1959 ж. «Вопросы І\олжазба бойъінша
ІІстории КПСС» журналыныц басъілыті отъір
;>-н()мерінОе басылған
* Кейінірек 7-пункт сегізінші, ал сегізінші жетінші болып өзгер- тілген. Ред.
15 9-том


426
СОЦИАЛ-ДЕМОКРАТИЯЛЫҚ ПРОГРАММА ТУРАЛЫ ҮШ ӘҢГІМЕНІҢ ЖОСПАРЫ
а) Ңазіргі замапғы құрылыс.
ß) Социалистік мақсаттар және тап күресі.
ү) Самодержавпеге ңарсы күрес.
| 2—3 сағатқа
а—ү — үш әңгімеге болу керек
Социал-демократиялық программа туралы
1-ші әңгіменің жоспары
а
1. 	Өз жағдайларын жақсарту үшін жұмысшылар- дың қожайыпдарға ңарсы күресі бүкіл дүпие жү- зінде жүріп жатыр. Стачкалар — социализм. Іс- тің мәнісі педе?
< 2. Осы заманғьг қоғам былайша ңұрылғаи: еңбек- шілерге және қанаушыларға болінеді. 2 тап. Мон- шікшілер жәие пролетарлар. Кім кімді асырап отыр?
3. Жұмысшылардың күйзелуі: ақыпың томендігі. Аштық. Жұмыссыздық. Әйел еңбегі. Бала еңбегі. «Үлттьтц азғындауы». Жезокшелік. Қоғамдық жэне саясп сзғі.


СОЦИАЛ-ДЕМОКРАТИЯЛЫҚ ГІРОГРАММА ТУРАЛЫ... 427
f 4. Ңожайындарға қарсы күресу үшін ірі өндірісте жұмысшылардың бірігуі. Капитализм тұсында бүкіл қоғам тығыз топтасып, социалистік өнді- ріске көшуді мүмкін етеді. Ірі фабрикалар мсп имениелерде қожайындардың керексіздігі жөнііь де мысал.
ß ч 5. Социалистік революция=жердщ, фабрикалар- дың жұмысшылардың қолына өтуі. Социалис-тік ондіріс, жұмыс күнінің қысқаруы etc.
ß. Жұмысшыларға күресті жеңілдету үшін, оларды азғыпдаудап цорғау үшіи қазіргі қоғамға қойы- латын талаптар: жұмысшы реформалары, 8 са- ғаттық жұмыс күні, ақыны апта сайын төлеп отыру, пәтер үй беру, медициналық көмек, мек- тептер etc.
(1. Саяси талаптар. Самодержавие деген не? Саяси бостапдық үшін күрес. (Коиституция — респуб- лика, сөз бостапдығы, жиналыс бостапдығы etc. Ү j etc.)
8. Революциялық партиялар және олардың жұмыс- I іпы табы күресіпдегі ролі. «Халыц еркі» жәпе t социал-демократия.
1904 ж. кузде жазылған
Біргншг рет 1930 ж. Ленинніц Ңолжазба бойынша
XV жинағында басылған басылып отыр
15*


428
«ОЛАР ЦАЛАЙ ҚОРҒАНАДЬІ?» ДЕГЕН МАҚАЛА ТЕЗИСТЕРІНІҢ НОБАИЫ134
Олар цалай цортанады?
1) 	Лениннің «Земство пауқаны және «Искраның» жос- пары» туралы кітапшасына — редакцияның және Плехановтың екі жауабы. Және деген сөз де таңқа- ларлық (Плехапов редакцияда деп саналады), бі- рақ осы жауаптардың айырмашылығы өте-мөге на- зар аударарлықтай.
ІІлеханов теріс позицияиы өто сақ және өте ак,ыл- ды қорғайды. Редакция ақылсыз қорғайды.
Плеханов 1) Старовердің қарары туралы да және ол царардыц «Йскраның» «жоспарымен» байланысы ту- ралы да, 2) «жұмылдырудың жоғары типі» туралы да бір ауыз еоз де айтпайды. Ergo *, Плехапов «Искраныц» қатесіпіц мэ нін е әдейі тоңталмайды (қатепіц басы — оііыц піыққап псгізі Старовсрдің қарары. Ал ақырғы пункті — «жоғары» тип жайлы пайымдаулар).
Редакция өз позициясының Старовердің қарарымеп байланысты екенін әдейі атап көрсетеді, сөйтіп «жоғары тип» туралы пікірді цорғайды.
Редакция да, Плеханов та үрейлену туралы сөздер- ді (тайсалақтап, көріне шегіншектеп) өте нашар цор- ғайды.
Плехаиов «Искраның» редакциясы ескі Ленинге сәй- кес әрекет жасады деп дәлелдемек болып, ескі жәно жаңа Ленипнің135 қайшылықтары төңірегінен ылғи айналсоқтап шықпайды.
— Демек. Ред.


«ОЛАР ҚАЛАЙ ҚОРҒАНАДЫ?» ДЕГЕН...
429
Плеханов істің мәнін былай деп көрсетеді: Ленип земствошылардьщ алдында демопстрация жасауға енді қарсы-мыс және оларға «іс-әрекеттің дұрыс программа- сын» қабылдатуға қарсы-мыс. Бұл сандырақ, бұрмалау.
«Искраға» қарсы менің тезистерім қандай еді?
1) 	Үрейлену туралы сөздер орынсыз және пасық.
Жауап? Плеханов тамбовтықтар жо- ніпде (ха—ха!) 136 Плехапов анар-, хистер жөніпде (қайда?) редакция «обструкция» жасап отьтр
Редакция то- налуда дер- лік: «артық
сөз».
2) 	Либералдармен «келісім» «уәделермен» емес, күрес- тің пақты бірлігімеп бслгілепуге тиіс.
Nil* — Плеханов
3) Старовердіц шарттары лақтырып тасталды. (Редак- ция шын мәпінде мойыидап, мейліпше нашар қор- ғанады.)
4) «Жаңа тпп». Редакция — schwach **. Плехаыов — п і I.
Іуөтеріліс туралы мәселе жоиіпде «Искраның» 62 иомеріп қараңыз. Leading ***
Котерілісті әзірлеуге
«таза утопиялық көзқарастар».
«Көріне бастады»...
1904 ж. 28 декабръ мен 1905 ж. 11 январъдыц (10 және
24 январъдыц) аралығында жазылған
Біргпиіі per 1926 ж. Лениннщ V жинағында басылған
Ңолжазба бойынша басылып отыр
* — Nihil — түк емес. Ред.
** — жаман. Ред.
*** — Бас маңала. Ред.


430
«1895 және 1905 (КІШКЕНЕ ПАРАЛЛЕЛЬ)» ДЕГЕН МАҚАЛАНЫҢ ЖОСПАРЫ
1895 және 1905
(Кішкене параллель)
Мұнда eigentlich * екі тақырып:
1) жұмыстың өсу параллелі; 2) қазіргі ұйымдық міндеттер. Оларды екі шағын мақалаға бөлу керек.
1. Сол кездегі жәпе қазіргі социал-дсмократиялық жұ- мыстыц орісін, колемі мен формаларыи салыстыру.
2. Өріс: ол кезде тек үйірмелер. Бұқаралық үгіттіц ал- ғашуы жаңа-жаңа басталуы. Өте қиын ұғылатын, сабақ беру секілді жүргізілетін насихат. Социал-де- мократтар халық ерікшілерінің, халық правошыла- рының арасынап өзіне жол салды etc.
3. Қазір. Партия. Дағдылы бұқаралық үгіт. Көшеге шы- ғып, саяси ашьщ бой корсету. Революциялық заман.
4. Формалары. 10—16 адам (комитет). 20—30 жұмыс- шы үйірмелері. 100—150 maximum байланыстар. «Әдебиет оқу». Өздігінен білім алу — мәселенің түйіні.
5. Қазір. Үйым көптеген ^ңабат» болып ұлғайды. С.-Пе- тербург және Одесса ]іюмитет—аудандар—ұйымдас- тыру жиналыстары (орталық үйірмелер) — топтар, ал сонап кейін «орталық» және бюро. Жаңа цабат- тар шамасы бесеу болып қалар |.
* — дұрысында. Ред.


«1895 және 1905 (КІШКЕНЕ ПАРАЛЛЕЛЬ)» ДЕГЕН...
431
6. «Жолдасқа хат» жаца қабаттар реттеліп жатқан, ал «экономистер» олардың өсуіне кедергі жасаған кез- де жазылған болатын. Енді «Жолдасқа хатта» қор- ғалған идеялар нақты жүзеге асырылған.
7. Жаңа міндеттер: ү) Ңабаттардың коптігі гіартия ңыз- меткерлерінің, партия мүшелерініц жаңа тобын тәрбиелеп шыгарды. Олардың қатысып ресми Tip- Key. (1) Хабарлау — қарарлар — сұраулар — Орта- лық Органмен тікелей байланыс. (2) Сайлау негізін- де? (3) Кооптациялау үшіп кандидаттар атала ма пемесе сайлана ма?
8. Екіпші, бәлкім, мұпан да гөрі иеғұрлым маңызды міыдет: жаңа көлденең қабаттарды өсіре беру жо- ніпдегі жұмысты жаңа, былайша айтқаида, әсер ету- дің «тік» тәсілдерімен толықтыру керек. Яғни: қоз- ғалыстың өсуі қабаттар жөніндегі осы күнделікті жұмысты бұқаралық жииалыстардың жаца формала- рында жоғарғы қабаттардың бұңараға бет бұруымеп толықтыруды қажет те, мүмкін де етіп отыр. Көп «қабаттар» жопіндегі жұмыстың табиғи жемісі ретін- де «жедел жиындар» меп «шағып жиыпдар» озіпен- озі сол жоғары формаға, шетелдерде басым болып отырған және бізде le lendemain de la revolution* салтанат құратын формаға, атап айтқапда: пролета- риатқа саяси жағынан ықпал жүргізудің және оны социал-демократиялық бағытта тәрбиелеудің басты құралы ретінде «шағын жиындарға» жеткізеді.
9. Бұл үптін «қабаттардьщ» қажеттігі кемлмейтіндігі түсінікті. Олар (әрқашапда ма?) қажет болады «Ауыстырмау» керек, қайта «толықтыру» керек...
1905 ж. 9(22) лпваръдст ертерек жазылған
Біртнші per 1926 ж. Лениннің,
V жинағъінда басылған
Ңолжазба бойъшгиа басылып отъір
— револтоңттяныц келесі күні. Ред


432
«ЖҮМЫСШЫ ЖӘНЕ БУРЖУАЗИЯ ДЕМОКРАТИЯСЫ» ДЕГЕН МАҚАЛАҒА МАТЕРИАЛ 137
Либералдармен келісімдер туралъі
1) «Искра» мен «Вперед» арасындағы талас мәселе, со- нымен қатар, мынада болды: келісім шартты болуы керек пе немесе шартсыз болуыкер&к пе — «Искра» партия ұйымдарына жолдаған 2-хатында мәселені осылай тұжырымдайды.
2) Бұл мәселені талдап түсіну үшін екі жақтың да ке- лісімге ықыласты екендігін еске сала кетейік. 1с жузінде айырмашылық неде болып отыр?
3) «Искра» бойынша, шартсыз келісімге келу проле- тариаттың мүдделерін буржуазияға берген болып са- налады.
Ergo* ос) «Искра,» шартқа сенеді.
ß) «Искра» пролетариаттың буржуазиямен де куресетіні туралы мәселені есінен шьь ғарады.
4) «Искра» бойынша, куш буржуазияда болып отыр (бұл дұрыс).
Земствошылармеп келісім мүмкін емес («шаян- дар») («жалпыға бірдей сайлау правосын мойындамайды»).
Ең солшыл — радикал интеллигенциямен келісім жасау керек.
— Демек. Ред.


«ЖҮМЫСШЬІ ЖӘНЕ БУРЖУАЗИЯ ДЕМОКРЛТИЯСЫ»... 433
5) Бірац интеллигенция әлсіз және де буржуазияның іс-әрекеті оған байланысты емес!!
Бұл — «Искраның» негізгі шатасуы.
6) Біздіңше, келісімдер керек. Бірак, олардың мәнісі сөз жүзіидегі шарттар емес, болашақ туралы келісім- дер емес, буржуазиядан үміт ету емес (біз еш- қандай үмітке сенбейміз),—күреске пақты түрде қатысу (демонстрациялар, көтеріліс, сайлау etc.). Шарттардың орындалуын куткендіктен көмек- теспейміз, жауға соққы беру үшін қолайлы кезеңді пайдалану мақсатында көмектесеміз (кезең қымбат, өйткені жауға, гіатша өкіметіне, қарсы тіпті земство- шылар да көтеріліп отыр), реакцияшыл самодержа- впеден гөрі прогресшіл буржуазияяы артық санаған- дықтан көмектесеміз.
7) Біз шарттар ^оймастап «келісім» жасауға даярмыз деп айтуға бола ма?
Жоқ, ойткені біздің шартымыз іс жузінде күрес- ке цатъіси болып отыр.
Жаңа «Искраның» шарты — жалпыға бірдей сай- лау правосы үшіп, жұмысшылар ушіи (« = социал- демократия жағында болуға») у ә д е б е р с е болға- ны etc.
8) Буржуазияшыл демократтар сәл ғана прогресс үшіи болса да курессе, біз оларды әрдайым қолдап оты- рамыз.
Буржуазияшыл демократтар біршама улкен прог- ресс үшін уәде берсе болғаны, «Искра» оларды әр~ дайым қолдап шығады.
Осы екі тактикапың қайсысы пролетариаттың мүдделеріне сай келеді?
# 2-хатты цитатқа келтіру керек.
1905 ж. 11 (24) январъдан ертерек жазылған
Ңолжазба боиынша Біргншг рет 1926 ж. Лениннгц басылып отыр
V жинағында басылған


434
«АЛҒАШҚЫ САБАҚТАР» ДЕГЕН МАҚАЛАНЬІҢ ТЕЗИСТЕРІ
Алғашқы сабаңтар
1) 	Кейбір қорытьшдылар. Бірінші толқын өтті. Ерте- ціиде екішпісіпің болатьшы сөзсіз.
Біріпші сабақтап қорытьшдылар.
2) Тарихи козқарас:
188 5 — 1891 - 189 6 — 1901
f стачка — болмашы — стачка J «салют ретін- ] демонст- (30 мың) I де 101 дүркіп г рация
оқ ату» J
— 190 2 — 190 3 — 19 0 5...
орасан зор демонстра- циялар
2 2
{20 жыл}
стачка жә- пе демоп- страция
( Дондағы
Ростов)
— стачка жә- пе демоіі- страция
> 100 мьщ
— стачка жә- пе котері- ліс {1 млн. ға дейін}
3) Сан сапаға айналады. Көтерілістің басталуы. Ха- лықтың қарулануы, үкіметті құлату. Петербург ж у м ы с іи ы л а р ы н ы ц п р о к л а м аци я с ъі*.
* Ңараңыз: осы том, 281-бет. Ред.


(АЛҒАІІЩЫ САБАҚТАР» ДЕГЕН МАҚАЛАНЫҢ ТЕЗЙСТЕРІ 435
4) Котеріліс идеясының тарихы жөпінде. {«Н е і с т е у керектен?» цитаттар келтіру} Contra шатасты- рушылар.
5) 	Ұйымның маңызы. «Революцияның тылы». Хвос- тизм. Даярлық класс.
' Зубатовшылдықпен байлапысты істіц пақты жағ- « дайы — «оларға үйдегі құмыраларда бидай осіру мүмкіндігін беру» («Не істеу керек?»).*
6) 	Зубатовшылдар (жәпе жарпя қайраткерлер) біздіц бурынғы жумыстарымыздыц коптеген үлесінен бізді құтқарып отыр.
бұрын социал-демократ кобіне=мәдениетші
» » » көбіне = жария марксист
» » » » = экономикалық
стачкаіпы
стачкалар-' ды салыс- тыру д е м о н-
стра-
и и я л а р- д ы салыс-
Ңазір цыруар жүмыстар бізге белгісіз жаңа комекшілердің қалың тобы арқылы атқарылып жатыр. Революция күндерінде уациғаларды үгіттеу мен насихат- тауға кошеде үйренеді, Маньчжурпяда үй- репеді (үйрепуге қарсы емеспіз).
тыру
7) 	Ұйымның аса зор мацызы. Бір орталық. Агенттер. Жұмысшылардың жәпе басқалардыц жуздеген уйір- мелері=әрекет жасау базаларып ұлғайтумеп тең.
( Үйірмелердің санын ұлғайту 1
|| I үшін төтенше шаралар... / ||
— — олардың міндеттері: озара топтасу
жалпы ұрандар үшін үгіттеу демократиялық өзгерістерді талқылау
{' көтерілістщ практикалыц мәселеле- ' рін талцылау, оны практикалы^ тур- > ғыдан эзірлеу, күнделікті жұмыста
Қарацыз: ПІыгармалар толык, жпнағы 6-том, 127-бет. РеО.


436
В. И. ЛЕНИН
үнемі байланыс жасау, жалпы жұмыс үстінде берік ұйым, ынтымақ- ты ұйым болу=көтеріліс жасайтып күнге мейлінше жақсы әзірлену деген сөз.
Насихат-үгіт жұмысы
versus * ұйым
бәрін>және>кеңінен және жартылай істеп жатқан біз емес, біздің жаңа достарымыз ( және 1
[укіметтіц ө з і J
әсіресе
1-кезекке.
De l’audace, encore de l’audace et toujours de l’audace — — — de l’organisation et encore de l’organisation **.
Бұқараиың ерлік әрекеті=революция. Социал-демо-1 кратия тарапынаы да ерлікпен күш салынуы тиіс. J
1) Социал-демократияның ұйымы неліктен тар шеңберлі емес?
2) Өйткені зубатовтық ұйым кең көлемді!
3) Бізге социал-демократияның кең ұйымы керек.
Г1) Кеше жаңбыр неге болмады?
t2) Өйткені мен қол шатыр ала шықтым.
(3) Ал бізге қол шатыр жаңбыр болғанда керек.
ІІлеханов жолдас, Мартынов пен Староверге аздап көз сала жүріңізші, шынында да көз салыңызшы! Олар өте сұлу жазады, сөз жоқ, тіпті тым жаңаша сұлу, де- каденттік стильде жазады, тск бірақ не жөнінде десек, олардың мұнысы әрдайым сотті бола бермейді.
1905 ж. январъдъщ, аяғында жазылған
Бгргншг рет 1926 ж. Ленинніц V жинағында басылған
Ңолжазба бойъінша басылып отыр
* — қарама-қарсы. Ред.
** — Батылдық, тағы да батылдық, әрқашан да батылдық ,
үйым және тағы да ұйым.138 Ред.'


437
«ЖАҢА МІНДЕТТЕР ЖЭНЕ ЖАҢА KYUITEJP» ДЕГЕН МАҢАЛАҒА MA TEJP11A ЛДАР*
1
«ПРОЛЕТАРИАТ АРМИЯСЫІІ ЖҮМЫЛДЫРУ» ДЕГЕП МАҚАЛАҒА ЗАМЕТКАЛАР
1
{{Революция дегепіміз соғыс}}
6-номер үшін мына тақырыпқа басмақала жазса ше: Б айц ау у иіін ку ш ж у мы л д ы р у. Про ле- т ариат а р мия сын жу мы лд ъі р у.
Пролетарлық ынтымақтастық...
Стачкашылар (ж у з мъіц д а-
ған!) бұқарасы...
Қозғалыстың басқа қалаларға ауысуыиың тсздігі...
etc. etc.
1) С.-Петербург
2) Москва
3) Прибалтика - —
4) Польша {>'/2 миллиоп}
5) Поволжье (Саратов)
6) Оңтүстік (Киев)
мьщ
С.-Петер-
бург —
150
200
Москва —
- 30
50
Рига —
50
Варшава
100
Киев —
Нарва —
Лодзь — 100
Гомель —
Саратов —
Либава Митава —
Колпино —
1) Стачка — мыңдаған
2) Демонстрация — мыңдаған
3) Ңарулы қақтығысулар (полктардың)
4) Өлгені
5) Жараланғаны
Қарацыз: осы том, 319—-332-беттер. Ред.


438
В. И. ЛЕНИН
2
Пролетарлар күшін жұмылдыру туралы мақалада мыналарды (тегі, таңырыбы жарамайды, өйткені тым жалпылама, жаттанды дерлік жалпылама, пролетар- лық қозғалыстың революцияға өтуін білдірмейді) атап көрсеткен маңызды болар еді:
1) Революция базасьшыц орасап зор кеңеюі 9 яп- варьдың орасан зор үгітшілік ролінеп туып отыр. Көп- теген қосалқы, қосымша міндеттерді жаңа, сырттан келген күштерге аударып, таза (саналы) революцияшыл элементтер неғұрлым көкейтесті револіоциялық міндет- термен көбірек айпалысатып болу керек.
2) Үйым үшін базаны кецейту: көтеріліс үшін, ре- воліоция үшін толып жатқап қосалқы үйірмелер құры- луға тиіс және ңұрылатын болуы тиіс.
3) Нақты мақсат — үкіметті цулату ец таяудағъі мақсат есебінде, «ертеңгі демонстрация» есебінде іс жү- зінде талқылапуы жәпе анықталуы тиіс.
1905 ж. январъдыц аягында жазылған
Біргнші рст 1931 ж. Лениннгц
XVI жинағында басылған
Ңолжазба бойъғниіа басылып отъғр


«ЖАҢА МІНДЕТТЕР ЖӘНЕ ЖАҢЛ КҮШТЕР» ДЕГЕН
439
2
«БҮГІНГІ ТАҢДАҒЫ ЕҢ БАСГЫ МӘСЕЛЕ» ДЕГЕН МАҚАЛАНЫҢ ЖОСПАРЫ 139
Бүгіпгі таңдағы ец басты мәселе
1. ¥лы оқиғалардың шағын қорытындысы. Революция- ның басталуы (№ 4)140 — көтеріліс (№ 5) —көтері- лістің міндеті (■№ 6).
2. Бүгінгі таңдағы ең басты мәселе = көтеріліс. Оның шарты: шабуылды қолдап отыру. Тұтанғыш мате- риал?
3. «Революцияньщ базисіи кеңейту»: қала кедейлері меп шаруалар арасында үгітті күшейту (эволюция- ның типі ретінде Гапошіың үгіттік маңызы).
4. ¥ йымның маңызы осындай кезеңдерде ерекше оседі: Россиядағы жолдастан хат «Партиядан» дегеи бөлімде 141. «Револкщияны ұйымдастыру» және ко- терілісті жургізу (және белгілеу) міндетінен кері іиегіпу емес, қайта нац осы міндеттерді баса көр- сету және оларға эзірлену уажет.
5. Струвеніц 63-иомердегі «Социал-демократияныц ұйымдық жұмысы» дегеи мақаласы. Жай бос сөз. Contra «Н е іс т е у кере к?». «Жұмыстың таусы- лып бітуінің» жалпы маңызы.
6. Ал қазір қозғалыс адам айтцысыз ұлғаюда. Белгісіз жолдар, есепсіз көп (үшы-қиыры жоқ) одақтастар, есепсіз коп жолдастар, достар және тілектестер.
7. «С о ғ ы с уауыт ы». Жүздеген үйірмелер, сан ал- уан міндеттердің ес-елеп артуы, оқиғалардан үйрену, соғыстан үйрену, басшылыу етудіц, басшылар у йы м ы н ы ң өте-моте маңызы...
1905 ж. 15 (28) февралъдан кешгрек жазылған „
Ңолжазба боиъінша Біріншг рет 1926 ж. Лениннің, басылып отыр
V жинағында басылған


440
В II JI Е II И Н
3
«БҮГІНГІ ТАҢДАҒЫ ЕҢ БАСТЫ МӘСЕЛЕ» ДЕГЕН МАҚАЛАНЫ ҚАЙТА ӨҢДЕУ ЖОСПАРЫ
М. S. *-тің 12-бетінеп кейінгі жоспар
1. Қозғалысты ұлғайту және революционерді жартылай жария жағдайдағы міпдсттердеп босату. Мәдениетші. Стачкашы. {Жария марксист.}
2. Ңазіргі жағдай. 8-номердегі Гусевтің хаты. X а л ы у- т ы үгіттеу, көиге, жеңіп алғап бостандық. Жария баспасөз жалпыға бірдей сайлау правосы туралы.
3. «Жұмысшылардыц дербес әрекет жасауы» деген үп- деудің өте-мөте оғаштығы. Социал-демокра- т и я лы дербес әрекет жасау.
4. Біз артта қалып барамыз ба? Жоқ, мәселе мұнда емес, ең маңыздысы — біздің партияның тапца және таптарға деген нақты көзқарасының қаншалықты айцын көрінетіндігінде. Таптың авангарды, тәрбие- шісі, ұйымдастырушысы ретінде партиянъің ролі ерекше маңызды бола бастады. Осы кезге дейін тек жалғыз біздер ғана дерлік сөйлеп келдік, енді жузде- ген басца дауыстар естіледі. Tant mieux!**
5. «Соғыс уақыты». Жүздеген үйірмелер= жаңа қай- нарлар үшін жаңа каналдар жасады. Революциялъъу, жумыотың цулаш жаюы. Кеңінен қатыстырылған үйірмелер партияға енуде және партияға цосылуда. Оқиғалар үйретуде. Жастар жөнінен қорықпау ке- * — Manuscript-тің — қолжазбаның. Ред.
** — Тіпті жаңсы! Ред.


«ЖАҢА МІНДЕТТЕР ЖӘНЕ ЖЛҢА КҮШТЕР» ДЕГЕН... 441
рек. Күрес үйретеді. Дүрбелең заманның саяси топ- тарға бөлінуі үйретеді. 0 ң уанаттағылар үйретеді.
Мысал: либерализмнщ буржуазияшылдығы және «Революциоипая Россия». «Вперед» № 3.
1905 ж. 15(28) февралъОаи кешірек жазылған гя „
Ңолжазба боиыпша Біргншг рет 1926 ж. Лениннщ басылып отыр
V жинағында басылған.


442
В. И. ЛЕНИН
4
«ЖАҢА МІНДЕТТЕР ЖӘНЕ ЖАҢА КҮШТЕР» ДЕГЕН МАҚАЛАНЫҢ ЗАМЕТКАЛАРЫ МЕН ЖОСПАРЫ
Бүгінгі таңдағы ең басты мәселе емес, «Жаңа міндеттер, жаңа күштер»
Мақала жете ойластырылмаған, жете тиянақталма- ған 142 Сондықтаи берік жүйелі пікір айқын дамытыл- майды. Бұл — газөтке жарайтын нобайлар, бұлдыр бей- нелер, әңгіме, «иікірлер мси замсткалар», бірақ мақала емес.
I Ңозғалыстың құлаш жаюы. § 3, _ 4,5.
4 | II Үйымдық міндет жәпе біздіц кү-
шіміз. «Жұмыстан босану». Не- ғұрлым берік белгіленгеп мін- деттерге мамапдану § 7 (?).
Үш асу
Үш өтксл
Үш орлеу
Жария жағдайға көшу және Струве § 8—11
III Социал-демократтың мәдепиетшіден, стачкашы- дан ерекшеленуінің жалпы процссі (13—14). Даярлық жұмыс және finish.
IV Партия және тап, жалпы дербес әрекет жасау жәпе социал-демократиялъъі^ дербес әрекет жа-
3| • сау, уйымдасцсін басшылық және хвостизм.
5| V Басқаша үйрену: ұрыста үйрену (17—18) 6| VI Ұйымның жаңа мөлшері (20)
VII Адам әрі көп, адам әрі жоқ (21)
Жаңа т а к ы р ы п
1891—(1895) а Үйірмедеп экономикалық үгітке ңарай. Бірден емес. Оралымсыздық. Дағдыдан тыс. Жаңа міндеттер.


«ЖАҢА МІНДЕТТЕР ЖӘНЕ ЖАҢЛ КҮПІТЕР» ДЕГЕН... 443
1898—1901 ß Экономикалық үгіттен саяси үгітке жә- не ашыц саяси демонстрацияларға қа- рай.
Бірден емес. Жаңа міндеттер. Оралым- сыздық. Жаңа күштер.
1905 ү Саяси үгіт пеп демопстрациядан ре- в о люцияғ а б асшылыц етуге (диктатура) қарай. Бірден емес. Хвос- тизм. Ұйымшылдыққа қарсы. Марты- повшылдық.
Жаца мільдеттер жэне жаңа куштер
1. Өткелдер. Үш орлеу.
2. Олардың ортақ
белгісі: а) жұмыстан босану — социал-де- мократиялық міндеттерге жү- мылу.
b) жаңа күштср, жаңа серпін
c) хвостизм факт жүзінде, ора- лымсыздық теория жүзінде.
3. Хвостизмніц қазіргі белгілері: Мартыиов, «револю- цияпы бастау», социал-демократиялыц дербес әрекет жасау емес, дербес әрекет жасау. Партия және тап etc.
4. Жұмыстан босану. Струве жәпе жария жағдай. («Ос- вобождение» № 63)
5. Жұмыстан басқаша жағдайда босану. Қозғалысты кеңейту. Жаңадап үйрену. Ұрыста үйрену.
6. Үйымның жаңа мөлшері және адамдар жоқ.
1905 ж. 23 февраЛъдан
(8 марттан) ертерек жазъілған ■ „
1 Ңолжазба боиьинша
Бгргнші рет 1926 ж. Леникніц басъілып отыр
V жинағъиіда басылган


444
«ПРОЛЕТАРИАТ ЖӘНЕ ШАРУАЛАР» * ДЕГЕН МАҢАЛАІІЫҢ ЖОСПАРЫ
Пролетариат жәно шаруалар «Социал-демократия және шаруалардъщ революцияльіц уозғалысы».
Шаруалар қозғалысытіың Біздің аграрлық про- басталуы. грамма жәпе оііыц маңы-
зы туралы е г ж е й- т е г- ж ейлі баяндау.
Социал-демократияпың козқарасьт. К. Каутскпй.
(1) Бейтараптық.
| Онша дәл емсс, бірақ өте дұрыс пікір бар. |
(2) «Революция» экспроприациялаудап тайсалмайды. Ңандай таптар осы «революцияны» нақты жүргізуші
бола алады? Пролетариат және өте кедей шаруалар.
Ergo **, К. Каутский пролетариат пеп шаруалардың төменгі топтарының диктатурасын жобалап та отыр. Біздің программа-минимумның талабы жалпы осындай.
Революциялық диктатура жоніндегі жаңа искрашыл- дардың реакцияшыл идеялары.
(а) ГІролетарлық көтеріліс. Сол кезде уақытша үкімет жәпе өкіметті басып алу!!
(ß) Өкімет басындағы қайраткер күнінен бұрын қаза болды (Петрушкиндік цитаттар.)
(ү) Пролетариаттың «стихиялық» диктатурасы.
* Ңараңыз: осы том, 373—379-беттер. Ред.
** Демек. Ред.


«ПРОЛЕТАРИАТ ЖӘНЕ ПІАРУАЛАР» ДЕГЕН...
445
(Ö) «Болашақтың оппозициялық партиясы». Ergo, революцияның артта жүрушілік оппози- циясы!!
(е) Гапонға тура жауап беруден жалтарып көтті. Революцияшыл шаруалар қозғалысын қолдау туралы съездің қарары. Таптық партия және таптық көзқарас. Сынау позициясын сақтай отырып және реакциялық демократияға қарсы қарулана отырып, революциялық демократпяпы әрдайым птермелеп отыру, оғап цосылып кетпеу.
Таптық партия мен таптық козқарас хвостизм деген соз емес,— біздің тап оппозициялық партия — (марты- новшылдық).
— революциялық демократияныц міндеттеріы белгі- леу және таптардың тарихи қайшылықтарын алдын ала болжау мағыпасыпдагы гегемония etc.
1905 ж. 10 (23) марттан ертерек жазылған
Бгргнгиі рет 1926 ж. Ленинніц
V жинағында басылған
Ңолжазба бойъілпиа басилып отъір


447
В. И. Л Е Н И H H IҢ
ТАБЫЛМАҒАН ЕҢБЕКТЕРІНІҢ ТІЗІМІ
ЕСКЕРТУЛЕР
КӨРСЕТКІІЛТЕР
В. И. л Е Н И Н Н I Ң
ӨМІРІ МЕН ҚЫЗМЕТІНІҢ
К Е 3 Е Ң Д Е Р I


449
В. И. Л Е Н И Н Н I Ң 0 С ЬІ У А Ң ЬІ Т Қ А Д Е Й III
ТАБЫЛМАҒАН ЕҢБЕКТЕРІІІІҢТІЗІМІ
(Июлъ, 1904 — март, 1905)
АТЫ-ЖӨГІІ БЕЛГІСІЗ АДАМҒА ЕКІ ХАТ
В. И. Лепин бұл хаттарды, тегі, 1904 жылы сентябрьде — ок- тябрьде жазса керек. Ленинпің екінші хатына жолдаған жауа- бында аты-жөиі белгісіз адам 1904 жылы 4 (17) октябрьде бы- лай ден жазғаи: «Аса құрметті Владимир Ильич! Ең алдымен мен жақында алғаы хатта қойылған сұрақтарға дереу жауап қайтарғалы отырмын: Сіз жазып отырған топқа мен өте риза- шылықпен қатысамьш... Сондай-ақ Сіз менен съезді қолдайсыз ба деп сұрайсыз? Меніңше, егер мен белгілі бір бағыттың («көпшіліктің») адамьт болатын болсам, мен ол ұсынған ұран- ды — бұл жерде: съезді қолдауға тиістімін». Содан соң адресат былай деп жазады: «Сіздің бірінші хатыңызды алған жоқпын».
Хат сонында аты-жөні белгісіз адам «—ъ» деп қол қойған.
(КПСС Орталық Комитеті жанындағы Марксизм-ленинизм институтының Орталық партия архиві).
В. В. ФИЛАТОВҢА (В. СЕВЕРЦЕВКЕ) ХАТ
В. И. Ленин В. В. Филатовқа (В. Северцевке) хатты, тегі, 1905 жылы январьдың аяғында — февральдың басында жазса керек. Филатов 1905 жылы 7 февральда Ленинге жолдаған жауап ха- тында былай деп жазады: «Ңұрметті жолдас. Сіздің хатыңызды жаңа ғана алдым және дереу жауап жазғалы отырмын, тіпті қуанғанымнан қолым дірілдеп те кетті білем...». Филатовтың жауабына қарағанда, Ленин баррикададағы ұрыс мәселелері жо- нінде білгісі келгенге ұқсайды (КПСС Орталық Комитеті жа- пындағы Марксизм-ленинизм институтының Ортальтқ партия архиві).
Г. Д. ЛЕЙТЕЙЗЕНГЕ (ЛИНДОВҢА) ХАТ
Ленин Г. Д. Лейтейзенге (Линдовқа) хатты 1905 жылы 10(23) март пен 9 (22) апрельдің аралығында жазса керек. Лейтейзеи-


450 В. И. ЛЕНИННІҢ ТАБЫЛМАҒАН ЕҢБЕКТЕРІНІҢ ТІЗІМІ
нің жауап хатына қарағанда, Ленин өзінің хатында Коммуна- ның генералы Клюзеренің өмірбаяны жөнінде білгісі келген, ол қазір тірі ме деп сұраған; сондай-ақ француз партияларының бірігу конгресі жөнінде білгісі келген (КПСС Орталық Коми- теті жанындағы Марксизм-ленинизм институтының Орталық партия архиві).


451
В. И. ЛЕНИН РЕДАКЦИЯЛАУҒА ҚАТЫСҚАН БАСЫЛЫМДАР МЕН ДОКУМЕНТТЕРДІҢ Т I 3 I М I
ГАЛЕРКА. «БОНАПАРТИЗМ ЖОЙЫЛСЫН!»
Женева, 1904
М. G. Ольминскийдің (Галерканың) кітапшасы 1904 жылы сентябрьдің бірінші жартысында 5000 дана болып шықты. Осы кітапшаны шығарумен көпшіліктің өз алдына дербес баспа қыз- меті басталады, мұны В. В. Воровскийдің Одесса комитстіне жазған хаты дәлслдейді (қараңыз: Лениннің XV жинағы, 176- бет).
КГІСС Орталық Комитеті жанындағы Марксизм-ленпнпзм іінститутының Орталық партия архивінің документтері, сон- дай-ақ В. И. Лениннің жазысқап хаттары жәно естсліктер В. Бонч-Бруевич пен Н. Лениннің баспасында шыққан кітап- шалар мен мақалаларды Ленин қарап, редакциялады деуге негіз бола алады.
В. И. Ленин 1904 жылы 10 ноябрьде А. М. Стопаниге жазған хатында «Бонч-Бруевич тек бастырушы» деп көрсетеді (қара- ңыз: Шығармалар, 34-том, 266-бет), демек, баспадағы бүкіл ре- дакциялық жұмыс В. И. Лөниниің мойнында болған.
ГАЛЕРКА ЖӘНЕ РЯДОВОЙ.
«БІЗДІҢ ТҮСІНІСПЕУШІЛІКТЕРІМІЗ»
Женева, 1904
М. G. Ольминский (Галерка) мен А. А. Богдановтың (Рядо- войдың) кітапшасы 1904 жылы сентябрьдің бірінші жартысыи- да 5000 дана болып шьтқты. В. И. Ленин 1904 жылы 31 августа (13 сентябрьде) В. Д. Бонч-Бруевичке жазған хатында осы кі- тапшаға болыпевиктік социал-демократиялық әдебиет шығару жөнінде қадам жасалғандығы туралы хабарландыру, сонымен қабат осы хабарландыруды партия баспаханасында басудан бас тартқандығы туралы Носковтың 1904 жылғы 12 сентябрьдегі ха- ты, сондай-ақ Носковтың хатына Ленин жазған қосымша басыл- ған листокты қосып шығару жөнінде ұсыныс жасайды (қара-


452
В. И. ЛЕНИИ РЕДАКЦИЯЛАҒАН БАСЬІЛЫМДАР...
ңыз: Леыиннің XV жинағы, 168— 169-беттер). Бонч-Бруевич Ле- ниннің бұл нұсқауын орындады.
КПСС Орталық Комитеті жанындағы Марксизм-ленинизм институтының Орталық партия архивінде Галеркапың «Пар- тиясыз орган және органсыз партия» деген мақаласына енгізген Лениннің редакциялық түзетулері сақталған, ол маңала «Біздің түсініспеушіліктеріміз» деген жалпы атпен бірнеше авторлар- дың мақаласын біріктірген Галерка мен Рядовойдың кітапша- сына енді (қараңыз: Ленинпің XV жинағы, 174—175-беттер).
«ПАРТИЯҒА»
Женева, 1904
Кітапша 1904 жылы сентябрьдің бірінші жартысыйда 2000 да- на болып піықты. Бұл кітапшада басылған бірінші докумепт В. И. Лениннің «Партияға» деген мақаласы болды (қараңыз: осы том, 13—22-беттер), ол 22 большевиктің кеңесінде партияға арналған ресми үндеу ретінде қабылданды,, ол «22-нің деклара- циясы» деген атпен белгілі.
II. ШАХОВ. «СЪЕЗД ҮШШ КҮРЕС» (Документтер жинағы). Женева, 1904
Н. И. Малининнің (Шаховтың) кітапшасы 1904 жылы ок- тябрьдің екінші жартысында Лениннің алғы сөзімен (қараңыз: осы том, 40—41-беттер) 5000 дана болып шықты.
ГАЛЕРКА. «ЖАҢА ЖОЛҒА»
Жепева, 1904
Кітапша 1904 жылы октябрьде 5000 дана болып шықты. КПСС Орталық Комитеті жанындағы Марксизм-ленинизм институты- ның Орталық партия архивінде осы кітапшаның В. И. Ленин белгілер салған қолжазбасы сақталған.
ОРЛОВСКИЙ. «СОВЕТ ПАРТИЯҒА ҚАРСЫ»
Женева, 1904
В. В. Воровскийдің (Орловскийдің) кітапшасы 1904 жылы ноябрьдің аяғында — декабрьдің басында 2000 дана болып шық- ты. КПСС Орталық Комитеті жанындағы Марксизм-ленинизм ин- ститутыньщ Орталық партия архивінде кітапшаның В. И. Лении редакциялың түзетулер енгізген қолжазбасы сақталған.


В. II. ЛЕНИН РЕДАКЦИЯЛАҒАН БАСЫЛЬІМДАР...
453
««ВПЕРЕД» ГАЗЕТГІІ ШЫҒАРУ ТУРАЛЬІ ХАБАРЛАНДЬІРУ»
Женева, 1904
«Хабарландыру» 1904 жылы 10 (23) декабрьде листовка түрін- де 10 000 дана болып басылды. В. И. Леиин 1904 жылы 11 (24) декабрьде М. М. Эссенге жолдаған хатында былай деп жазады: «Кеше біздің «Вперед» газетімізді шығару жөнінде хабарланды- ру басылып шықты» (Шығармалар, 34-том, 282-бет).
М. G. Ольминский өзініц естеліктерінде былай деп жазды: ««Вперед» газетіп шығару туралы хабарландыру Луначарскийге тапсырылған болатын. Оган мұны жаңадан скі немесе үш рет қайта жазуға тура келді. Ленин жолдас бір жеке әңгіме үстінде бұл қайта-қайта жазудыц Луначарскийге өте ұнамағандығып, бірақ ол мұны білдірмеуге тырысқанын айтқан еді...» («Проле- тарская Революция», 1924, № 11, 37-бет).
«ПАРТИЯНЫҢ III СЪЕЗІІІ ШАҢЫРУ ТУРАЛЫ ХАБАР»
«Хабар» 1905 жылы 21 январьда Петербургте Көпшілік Koni птеттері Бюросыныц ңол қоюымен жеке листок болып басыл- ды және «Виеред» газетінің 1905 жьтлғы 28(15) февральдағы 8-номерінде толық қайта басылды. «Вперед» газетіндегі осы «Хабарға» В. И. Ленин «Редакциядан» деген соңғы сөз жазды (қараңыз: осы том, 306—309-беттер).
Ресми документ болған «Партияның III съезін іпақыру ту- ралы хабардың» негізіпе Лениннің 1904 жылы 11(24) декабрь- ден кешірек жазған және сол кезде-ақ Көпшілік Комитеттері Бюросының барлық мүшелеріне жіберілгеп «Үйымдастыру коми- тетіиіц құрылуы туралы жоне Россия социал-демократиялық жұмысшьт партиясьтның кезокті III съезіп піақыру туралы ха- бар» альпгды (қарацьтз: осы том, 115—117-бсттср).
Ленин 1904 жылы декабрьде М. М. Литвиновқа жазғап ха- тында Россиядағы көпшіліктің біріккен комитеттеріне өздеріи Көпшілік Комитеттерінің Бюросы деп атауды және бұл туралы дереу жұртшылыққа мәлімдеуді ұсынады, бұл үшін Ленин «Ха- бардың» жобасын жібереді (қараңыз: Шығармалар, 34-том> 286-бет).
«ВПЕРЕД» ГАЗЕТІ
№ 1—4 январь, 1905 ж. (22 декабрь, 1904 ж.)
№ 2—14 (1) январь, 1905 ж.
№ 3 — 24 ‘(11) январь, 1905 ж.
№ 4 — 31 (18) январь, 1905 ж.
№ 5 — 7 февраль (25 январь), 1905 ж.
№ 6 — 14 (1) февраль, 1905 ж.
№ 7 — 21 (8) февраль, 1905 ж.
№ 8 — 28 (15) февраль, 1905 ж.


454
В. И. ЛЕНИН РЕДАКЦИЯЛАҒАН БАСЫЛЫМДАР...
№9 — 8 март (23 февраль), 1905 ж. № 10 — 15 (2) март, 1905 ж.
№ 11 — 23 (10) март, 1905 ж.
№ 12-29 (16) март, 1905 ж.
№ 13 — 5 апрель (23 март), 1905 ж.
«MEMOIRES DU GENERAL CLUSERET» II ТОМЫНЫҢ «LA GUERRE DES RUES» ДЕГЕН ТАРАУЫІІЫҢ ОРЫС ТІЛІІІЕ АУДАРМАСЫ
Paris, 1887
«Генерал Клтозеренің мемуары» деген кітаптың «La guerre des rues» («Keine күресі»)—деген тарауы «Вперед» газетінің 1905 жылғьі 23(10) марттағы 11-номерінде «Көше күресі туралы (Коммуна генералының кеңестері)» деген тақырыппен мақала болып басылып шьщты. В. И. Ленин осы маңалаға «Редакция- дан» деген алғы сөз жазды (қараңыз: осы том, 380—381-беттер).
КПСС Орталық Комитеті жанындағы Марксизм-ленинизм ин- ститутының Орталық партия архивінде осы тараудың В. Фила- тов аударған және Н. К. Крупская көшіріп жазған, В. И. Ленин редакциялық түзетулер енгізгеи қолжазбасы (қараңыз: Ленин- нің XXVI жинағы, 355—365-бсттер), сопдай-ақ генерал Клюзе- реніц өмірбаяпыиың Леиин жазған алғашқы нобайы сақталған.


455
ЕСКЕРТУЛЕР
1 «Віздіц көздейтініміз неР (Партияға)»—Ленин жазған жәпе 22 большевиктің кеңесінде қабылданған «Партияға» деғен үндеудің (қараңыз: осы том, 13—22-беттер) бастапқы нұсқа- сы. РСДРП-ның 19 мүшесі ңатысқан кеңес Лениинің ини- циативасы бойынша 1904 жылы августың бірінші жартысын- да Женеваның (Швейцария) маңында болды. Бұл кеңестің шешімдеріне көп ұзамай тағы да 3 болыпевик қосылды, сөй- тіп «Партияға» деген үндеу 22 болыпевиктің атынан іпьтқ- ты. Ксңеске В. И. Леиин, Н. К. Крупская, М. G. Ольминскпй, М. Н. Лядов, П. Н. Лепешинский және басқалар қатыстьт.
«Партияға» қабылданғаи үндеу больтттевиктер үшіп пар- тияның III съезін шақыру жолыидағы күрсс программасы болды.— 1.
2 Бұл арада меныпевиктік «Искра» туралы айтылып отыр. Партияның II съезінде құрамында В. И. Ленин, Г. В. Плеха- нов және Л. Мартов бар партияның Орталық Органының ре- дакциясы бекітілген болатын. Алайда меньшевик Мартов съездің шешіміне ңарамастан II съезд сайламаған бұрынғы меньшевик-редакторларсыз (П. Б. Аксельрод, А. Н. Потресов және В. И. Засулич) редакцияға кіруден бас тартты, сөйтііі «Искраның» 46—51-померлсрі Ленин мен Плехановтың ре- дакциялауымен шықты. Кейіннен Плсханов меньшевизм по- зициясына көшіп кетті де, съезд сайламай тастаған бұрынғы меньшевик-редакторлардың редакция құрамына енгізілуін галап етті. Ленин бұған келісе алмады, сөйтіп 1903 жылы 19 октябрьде (1 ноябрьде) «Искраның» редакциясынан шықты; ол Орталық Комитетке кооптацияланды да, сонда отырып оп~ портунист-меньшевиктерге қарсы күрес жүргізді. «Искраның» 52-номері жалғыз Плехаиовтың редакциялауымен шық- ты, ал 1903 жылы 13(26) ноябрьде Плеханов өз бетімен пар- •тііяның II съезінің еркін бұзып, «Искра» редакциясыиың құ- рамына оньщ бұрьтнғы мепьшевик-редакторлары Аксельрод- ты, Потресовты және Засуличті кооптациялады. «Искра» елу


456
ЕСКЕРТУЛЕР
екіпші померінси бастап роволюцпялық марксизмпіц айбъш- ды органы болудан қалды. Меныпевиктер оны маркспзмге қарсы, партияға қарсы күрес органына, оппортунизмді уа- ғыздау трибунасьтна айналдырды. Меиыітевиктердің өздері де «ескі «Искра» мен жаңа «Искраның» арасында терең тұц- ғиық жатыр» деп мойындады. Жаца, меньшевиктік «Искра» партиялықтың негізін әлсіретті: партия шешімдерін міндетті түрде орындау талабы «бюрократизм» және «формализм» деп жарияланды, азтпьтлықтьщ көптпілікке бағьтнуы партия мүшесіпің еркі мен бостандьтғын «дорекі цара күшпен» ба- сып-жаншу деп қаралды, партпяльтқ тәртіп «крепостппктік право» деп кемсітілді. Меныповиктер партияпы кері қарай, ұйымдық бытыраңқьтлық пен ауа жайылушылыққа, үйірме- шілдік псн майдагерлікке қарай сүйреді.— 4.
3 Партия Советі (1903—1905), РСДРП II съезі қабылдаған пар- тия уставына сәйкес, жоғары партиялық мекеме ретінде құ- рылды, оның міндеті Орталық Комитет пен Орталық Орган редакциясының қызметін үйлестіру және біріктіру, Орталық Комитет пен Орталық Орган редакциясыньщ бірі, толық құ- рамында шығып қалған жағдайда, осы мекемелерді қалпына келтіру, сондай-ақ партия атынан басқа партиялармен қа- рым-қатынас жасау болды. Совет уставта белгіленген мер- зімдо немесе бәрін қосқанда съездегі дауыстың жартысына правосы бар партия ұйымдарының талаи етуі бойынша мер- зімінеп бұрып партия съездерін шақырып тұруға міндетті болды. Партия Советінде бес мүше болды, оиың біреуін пар- тия съезі, ал қалғандарын Орталық Комитет пен Орталық Органның редакциясы тағайындады, олар Советке екі мүше- ден жіберіп отырды. РСДРП II съезі Советтің бесінші мү- шесі етіп Г. В. Плехановты сайлады. В. И. Ленин бастапқы кезде Советке Орталық Органның редакциясынан енді, ал «Искраның» редакциясынан піьтққаннан кейін Орталық Ко- митеттен сайланды. Плехановтың оппортунизм жағына бет бұрыс жасап, Орталық Орган редакциясын меныпевиктер басып алғаннан кейін, партия Советі меньшевиктердің боль- шевиктерге қарсы күрес құральша айналды. В. И. Ленин меньшевиктердің іріткі салушылық, жікшілдік әрекеттерін әшкерелей отырып, партияны топтастыру жолында Советте дәйекті түрде күрес жүргізді. РСДРП III съезі қабылдаған устав бойынша партия Советі таратылды. Үшінші съезден бастап партияның съездер аралығындағы бірден-бір басшы орталығы Орталық Комитет больтп саналады, Орталың Орган редакциясын да сол тағайындайды.— 7.
4 В. И. Ленин 1904 жылы 15 августа М. К. Владимировқа жаз- ған хатында РСДРП III съезін дереу шақыруды ұсынған мына 11 комитетті атайды: Петсрбург, Тверь, Москва, Тула, Сибирь, Кавказ, Екатсринослав, ІІиколаев, Одесса, Рига, Астрахань комитеттері. Бұл комитеттердің III съезді шақы-


ЕСКЕРТУЛЕР
457
руды жақтагап қаулыларыиьщ көишілігі 1904 жылы II. ІИа- ховтың «Съезд үшін күрес» дегеи кітапшасында басылды (сопдай-ақ қараңыз: «РСДРП үшінші съезі. Документтер меи материалдар жинағы». М., 1955, 41—244-беттер).— 7.
5 «Орыс революциялыц социал-демократиясыиыц шетелдік ли- гасы» В. И. Ленинніц ииициативасы бойыпітта 1901 жылы октябрьдс құрылды. Лигага «Искрапың» шотслдік ұйымы меп «Социал-демократ» революңиялық ұйымы епді, оған «Еңбекті азат ету» тобы да кіреді. Лигапыц міпдеті револю- циялың социал-дсмократияның идеяларын тарату жәнс ай- бынды социал-демократиялық ұйым құруға комектесу еді. Лига (оның уставы бойыпша) «Искра» ұйымыиың шетелде- гі окілі болды. Ол шетелдегі орыс социал-демократтарылың ішінсн «Искраның» жақтаушыларып топтастырды, газетке материалдьтқ комек көрсетті, оның Россняға жеткізілуін ұйымдастырды жәие көпшілікке арналған маркстік әдебиет шығарды. РСДРП II съезі Лиганы комитеттің уставтың пра- восымеи пайдаланатын шетелдегі бірден-бір партия ұйымы ретінде бекітті және оиы РСДРІІ Орталық Комитетінің бас- шылығымеи жәие бақылауымеп жұмыс істеуге міндеттеді.
РСДРП II съезінен кейін Шетслдік лигаға меныпевиктер бскіиіп алып, Ленинге қарсы, больтпевиктерге қарсы күрес жүргізді. Лиганың 1903 жылы октябрьдс болған екіпші съе- зіпде моньшевиктер РСДРП II съезіпде қабылдапған партпя уставына қарсы бағытталғап Лиганың жаңа уставыи бекітті. Осы уақыттаи бастап Лига меныпсвизмпің тірегіне айналды; 1905 жылға дейін өмір сүрді.— 7.
6 В. И. Ленин бұл арада Петербург партия комитетінің пар- тиядағы істің жайы туралы 1904 жылғы 23 июньдегі қарарын айтып отыр. Қарарда партиядағы берекесіздік жағдай атал- ғап, меиыпевиктік «Искра» редакторларының іріткі салушы- лың әрекеті көрсетілген және партияньщ III съезін дереу ітіақыру талап етілгеп, тек съезд ғана «партияньт оның ішін- де жікке болінудіц пайда болуынан сақтап қалады» және «партияның козқарасып піып мәиісінде және дұрыс білдіре- ді» деліпгси (қараңыз: «РСДРП үшіптлі съсзі. Документтер моп матсріталдар жииағы». М., 1955, 85—86-беттер). Қарар ІТ. ІПаховтың «Съозд үттііп күрос». Докумотіттер жипагы. Жс- псва,. 1904. дегеи кіташпасыпда басьтлды.— 9.
7 Бұл арада Орталық Комитеттің партпяныц жергілікті комті- теттеріие жаңа мүшелер енгізу правосып птектеу туралы партия Советінің 1904 жылғы 5 (18) июньдегі қарары айты- лып отыр.— 9.
8 «Южный рабочий» тобы — осы атпеп құпия шығып тұрған газеттің тоңірегіидс 1900 жылдыц күзіпе қарай Россияпың
16 9-том


458
ЕСКЕРТУЛЕР
оңтүстігіндс қалыптасқан социал-демократиялъіқ топ («ІОж- ный Рабочийдің» бірінші номерін РСДРП Екатеринослав ко- митеті 1900 жылы январьда, соцғы, 12-померін, 1903 жылы апрельде шығарды). Топтың құрамына және газеттің редак- циясына әр кездерде И. X. Лалаянц, А. Виленский, 0. А. Koran (Ерманский), Б. G. Цейтлин, Е. Я және Е. G. Левиндер, В. Н. Розанов және басқалар кірді.
«Южный рабочий» тобы «экономистерге» қарама-қарсы көзқараста болды, ол пролетариаттың саяси күресін, само- державиені құлатуды аса маңызды міндет деп санады, тер- роршылдыққа қарсы шықты, бұқаралық революциялық қоз- ғалысты өрістету ңажеттігін жақтады және Россияның оң- түстігіндө революциялық зор жұмыс жүргізді. Сонымен бірге топ либерал буржуазияның ролін асыра бағалады, ша- руалар қозғалысына мән бермеді. Революцияшыл социал-де- мократтарды «Искраның» төңірегіпе біріктіру жолымен бір оргалыққа бағындырылған маркстік партия құрудың искра- лық жоспарыпа қарама-ңарсы «Южный рабочий» тобы облыс- тық социал-демократиялық бірлестіктер құру жолымен РСДРП-ны қалпына келтіру жоспарын ұсыиды. 1901 жылдыц декабрінде Россияның оңтүстігіндегі РСДРП комитеттері меіі ұйымдарының съезі шақырылып, онда «РСДРП оңтүстік ко- митсттері мен ұйымдары одағыиыц» құрылуы, «Южный ра- бочий» газетінің оныц органы болуы ұйғарылуы осы жос- парды жүзеге асырудыц наңты әрекеті еді. Бұл әрекет («Юж- ный рабочий» тобыпың бүкіл ұйымдық жоспары сияқты) оміршең болмай шықты, сойтіп 1902 жылдың коктеміндегі жаппай сәтсіздіктердеи кейін, «Одақ» тарап кетті. «Южный рабочий» тобының тұтқыннан аман қалған мүшелері 1902 жылы августа Россия социал-демократиясының бірлігін қал- пыиа келтіру жоніпде бірлесіп жұмыс істеу туралы «Искра- пың» редакциясымен келіс сөздер жүргізді. Топтың «Искра- меп» ынтымақтастығы туралы мәлімдемесінің (1902 жылы 1 ноябрьде «Искраның» 27-номерінде және 1902 жылы де- кабрьде «Южный Рабочийдің» 10-номерінде жарияланды) Россияның социал-демократиялық күштерін жипап, топтас- тыру үшін зор маңызы болды. 1902 жылдың ноябрінде («Юж- ный рабочий» тобы «Искраның» орыс ұйымымен, РСДРІІ Петербург комитетімен және «РСДРП солтүстік одағымен» бірге партияның II съезін шақыру жөніндегі Үйымдастыру комитетін құруға, ал кейін съездің жұмьтсына да қатысты. Бірақ «Южный рабочий» тобы бұл кезеңде де дәйекті рево- люциялық позицияда болмады; оның цызметіндө сепаратис- тік тенденциялар байқалып отырды, бұл ең алдымен оның «Искрамен» қосарландыра жалпы россиялық газет шығару жоспарын ұсынуынан көрінді. В. И. Ленин «Бір адым ілгері, екі адым кейін» деген еңбегінде «Южный рабочий» тобын ««Искраны» басшы орган деп сөз жүзінде ғана танып, іс жүзінде өздерінің ерекше жоспарларын көздеген және прин- цип жағынан тұрақсыздығымен көзге түскен» ұйымдардың


ЕСКЕРТУЛЕР
459
(ПІығармалар толық жинағы, 8-том, 207—208-беттер) қатары- на жатқызды. Партияның II съезінде «ІОжный рабочий» то- быиың делегаттары «центрдің» позициясында болды (Ленин «центрдің» өкілдеріп «орташа оплортунистер» деп атады).
РСДРП II съезі, барлық жеке, дербес өмір сүріп келген басқа социал-демократиялық топтар мен ұйымдар сияқты, «Южный рабочий» тобын да таратуға қаулы етті (қараңыз: РСДРП екіпші съезі. Протоколдар». 1959, 439-бет).—14.
9 	«Экономизм» — XIX ғасырдың аяғы — XX ғасырдыц басында- ғы орыс социал-демократиясындағы оппортунистік ағым, ха- лықаралық оппортунизмшң орыстық бір түрі. «Экономистер- дің» баспасөз органдары «Рабочая Мысль» газеті (1897— 1902) мен «Рабочее Дело» журналы (1899—1902) болды. Ленин орыс бернштейншілдері деп атаған «экономистердің» программалық документі 1899 жылы Е. Д. Кускова жазған «Credo» деп аталатын документ еді.
«Экономистер» саяси күрес либерал буржуазияньің ісі деп санай отырып, жұмысшы табының міндеттеріи жалақы- ны арттыру, еңбек жағдайларып жақсарту жолындағы және т. с. экономикалық күрсспен шектеді. Олар партия тек қоз- ғалыстың стихпялы процесіне көз салып, оқиғаларды тіркеп отырушы ғана болуға тиіс деп санап, жұмысшы табы пар- тиясының басшылық роліп теріске шығарды. Жұмысшы қозғалысының стихиялығы алдында бас иген «экономистер» революциялық теорияның, саналылықтьщ маңызын төмеп- детті, социалистік идеология жұмысшылардың стихиялық қозғалысынан пайда бола алады деп дәлелдеді; олар жұмыс- шы ңозғалысына социалистік саналылықты революцияшыл интеллигенцияньщ сырттан енгізу ңажеттігін теріске шығар- ды, сөйтіп буржуазиялық идеологияға жол ашты. «Эконо- мистер» жұмысшы табының бір орталыққа бағындырылған партиясын құру қажеттігіне ңарсы шығып, жекелеген үйір- мелердің бытыраңқылығы мен майдагерлігін ңорғады, соци- ал-демократиялық қозғалыстағы алауыздық пен ауытқушы- лықты ңолдады. «Экономизм» жұмысшы табын таптық ре- волюциялың жолдан тайдырып, оны буржуазияпың саяси піылауына айналдыру қаупін туғызды.
Лениннің «Россия социал-демократтарьшың наразылығы» («Credo»-ға қарсы бағытталғаи, 1899 жылы Сибирьде ай- дауда жүрген кезде жазылған және айдауда жүрген он жеті марксист қол қойған), «Орыс социал-демократиясындағы ше- гіншектеу бағыты», ««Profession de foi» жөніяде», «Экопо- мизмді қорғаушылармен әңгіме» (ңараңыз: Шығармалар толық жинағы, 4-том, 175—190; 260—297; 337—348-беттер; 5- том, 392—400-беттер) деген шығармалары «экономистердіц» көзқарастарын жан-жақты сынауға арналған. «Экономизмді» идеялық жағынан талқандауды Ленин «Не істеу керек?» де- ген кітабында аяқтады (қараңыз: Шығармалар толық жи-
16*


4.60
ЕСКЕРТУЛЕР
пағы, 6-том, 1—211-беттер). «Экопомпзммеп» күросте лепип- дік «Искра» үлксп роль атқарды.
Рабоче-делошылдар — «Шетелдегі орыс социал-демократта- ры одағының» оргаиы «Рабочео Дело» журпалының төңіре- гіне топталған «экономизмнің» жақтаушылары. Рабоче-дело- шылдар марксизмді «сынау еркіндігі» болсыи дейтін бсриштейншілдік ұранды қолдады және орыс социал-дсмо- кратиясыпыц тактикасы меи ұйымдың міидеттері мәселело- рінде оппортунистік позиция ұстады, шаруалардың револю- циялық мүмкіпдіктерін теріске шығарды және т. с. Рабочс- делошылдар пролетариаттыц саяси күресіи экономикалық күреске бағындыру жөніндегі оппортунистік идеяны насихат- тады, жұмысшы қозғалысының стихиялығы алдьшда бас иді және партияның басшылық ролін жоққа шығарды. «Рабочее Дело» редакторларының бірі (В. П. Иваншин) ашық «эконо- мистердің» органы, «Рабочее Дело» қолдап келген «Рабочая Мысльді» редакциялауға ңатысты. Партияның II съезінде ра- боче-делошылдар партияның оппортунистік нағыз оң қанаты болды.—15.
10 	Лениннің ңолжазбасында Орталық Комитет мүшелерінің есімдері сызылып тасталған да, мынадай текст берілген: «... Орталық Комитеттің өзіне жолданатьш хатта осы б е- с еу ініц есіміи сөзсіз корсету керек».— 23.
“ Орталыц Комитеттіц «июлъ декларациясы»— Орталық Ко- митеттің мүшелері — ымырашылдар Л. Б. Красиннщ, В. А. Носковтың және Л. Е. Галыіериннің 1904 жылыиюльде қабылдаған қаулысы. Ол 26 пункттен тұрды,, оның 9 пункті «Искраның» 1904 жылғы 25 августағы (7 сентябрьдегі) 72- номерінде «Орталық Комитеттің мәлімдемесі» деген тақырып- пен жарияланды. Ңаулы Орталық Комитеттің екі мүшесінің: Швейцарияда болған В. И. Лениннің және Р. С. Землячка- пың қатысуынсыз, заңсыз қабылдапды. Сөйтіп, олардың Орталық Комитетте партия көпшілігінің позициясьш қорғау- ға мүмкіндігі болмады. Бұл қаулыда ымырашылдар жаңа «Искраның» Плеханов кооптациялаған меныпевиктік редак- циясының құрамьш тапыды. Орталық Комитеттің құрамына тағы да үш ымырашыл: А. И. Любимов Л. Я. Карпов және И. Ф. Дубровіінский кооптацияланды. Ымырашылдар пар- тыяның III съезін шақыруға қарсы іпыңты жәие съезд ша- қыру жолында үгіт жүргізген Орталық Комитеттің Оңтүстік бюросып таратып жіберді. Олар В. II. Ленинді партияның Орталық Комитетінің шетелдік өкілі правосынан айырды жәис оның іпығармаларын Орталық Комитет коллегиясының рұқсатынсьтз басьтп шыгаруға тыйым салады.
«Июль декларациясын» қабылдау Орталық Комитеттің мү- шелері — ымырашылдар тарапынан РСДРП II съезінің ше- шімдеріне біржола опасыздық жасағандығы және олардың


ЕСКЕРТУЛЕР
461
ашыңтан-ашық меныпевиктер жағына шыққандығы болып табылды.
В. И. Ленин «июль декларациясына» қарсы батыл нара- зылық білдірді. Өзіиің «Орталық Комитеттің бес мүшесіне» деген хатында, «Орталық мекемелердің партиядан қол үзуі туралы мәлімдеме мен документтер» деген кітапшасында В. И. Ленин Орталық Комитеттің үш мүшесінің заңсыз әрекеттерін әшкереледі (қараңыз: осы том, 23—25; 121—132- беттер). Партияның жергілікті комитеттері — Петербург, Москва, Рига, Баку, Тифлис, Имеретия-Мингрелия, Николаев, Одесса, Екатеринослав комитеттері — В. И. Ленинді қолдап, «июль декларациясын» батыл айыптады.— 23.
12 Бұл арада 1904 жылы мартта Орталық Комитеттің үш мү- шесінің: Л. Е. Гальперин, Л. Б. Красин және В. А. Носков- тың Орталық Комитеттің атынан шығаруды жобалаған, бірақ, тегі, іпығара алмаған «декларациясы» айтылып отыр. Бұл декларацияның мазмұнын В. И. Ленин былай деп береді: «өздерінің март айында жазылған және Глебов жолдас ма- ңұлдаған декларациясында Валентин жолдас пен Никитич жолдас былай деп мәлімдеген болатын: 1) азшылықтың та- лабы бойынша кооптация жасауға олар үзілді-кесілді қарсы; 2) олар «Не істеу керек?» деген кітапшада баяндалған ұйымдық көзқарастарға қосылады және 3) олар, немесе ең болмағанда олардың екеуі, партияның кейбір жазушылары- ның оппортуиистік позициясын мақұлдамайды» (қараңыз: Шығармалар толық жинағы, 8-том, 449-бет).— 27.
13 Рига декларациясы деп бұл арада 22 большевиктің көңесінде қабылданған «Партияға» деген үндеуді айтып отыр, оны 1904 жылы августа РСДРП Рига комитеті жеке листок етіп бастырып шығарды (қараңыз: осы том, 13—22-беттер)29-
14 Бұл арада Орталы^ Комитеттің «июлъ декларациясы» айты- льш отыр. Ңарацыз: 11-ескерту.— 29.
15 В. Бонч-Бруевич пен Н. Ленинніц социал-демократиялыц партиялы^ эдебиет баспасын болыпевиктер 1904 жылғы жаз- дың аяғында, партия ұйымдары мен мүшелерінің партияның II съезінің шешімдерін қорғаған және партияның III съезін шақыруды талап еткен мәлімдемесін «Искраның» меныпе- виктік редакциясы басып шығарудан бас тартқаннан кейін құрды.
Баспа туралы хабарландыруда Бонч-Бруевич былай дсп жазды: «Социал-демократиялық партиялық әдебиет баспа- сып, әсіресе партияның екінші съезі көпшілігінің принцип- ті позициясын қорғауға арналған әдебиөтті шығаруды бас- тай отырып, барлық тілектестерді бұл бастаманы материал- дық жағынан және әдеби қолдауға шақырамын». Бұл хабарландыру бірінші рет Галерка мен Рядовойдың «Біздід


462
ЕСКЕРТУЛЕР
түсініспеушіліктеріміз» дсген кітапшасының мұқабасында жарияланды, ал сонан соң баспадан піыққан әрбір кітапша- ның мұқабасына қайталап басылып отырды. «Біздің түсініс- пеушіліктеріміз» деген кітапша әуелі партиялық баспахана- ға басуға берілді және сонда терілді. Алайда Носков В. Бонч- Бруевичтің басылымдарын партиялық баспаханада басуға тыйым салды. Носковпен осы жанжалдан кейін көпшіліктің басылымдарын басып шығару В. Бонч-Бруевич шарт жасап алған орыстың кооперативтік баслаханасьіна көшірілді. Көплтіліктің жергілікті партия комитеттері В. Бонч-Бруевич пен II. Лепинніц баспасына жәрдем көрсетіп отырды.— 30.
16 	Орталыц Комитеттің Оңтустік бюросы 1904 жылы февральда В. И. Лениннің тікелей жәрдемдесуімен құрылған болатын. Оның құрамына В. В. Воровский, И. X. Лалаянц және басқа- лар епді. Орталың Комитеттің Оңтүстік бюросының тұрақты орны Одесса болды. Бюро алғашқы сәттен-ақ Ленинмен тұ- рақты байланыс жасап, болыпевиктік позицияны берік ұста- ды. Ол РСДРП-ның бүкіл оңтүстік комитеттері үшін бірікті- руші және байланыстырушы орталық ролін атқарды, бұлар Орталық Комитеттің енжарлығы салдарынан басшылықсыз ңалған болатын. «Июль декларациясы» дейтін піыққанға де- йін Оңтүстік бюро II съезден кейін болған партия ішіндегі алауыздықтардың шын мәніндегі себептерін РСДРП комитет- тері арасында түсіндіру жөніпде зор жұмыстар атқарды, не- ғұрлым ірі үш комитетті — Одесса, Николаев жәнс Екатери- нослав комитеттерін — біріктірді, орталық мекемелердің — Ррталық Комитеттің, Орталық Органның және партия Советінің — еркіне қарамастан партияның III съезін дереу шақыруды жақтай отырып, меньшевиктерге және ымыра- шылдарға қарсы дәйекті күрес жүргізді.
Орталың Комитеттің Одтүстік бюросы 1904 жылғы авгус- тың орта ліеніне дейін өмір сүрді деу Орталық Комитеттің заңсыз қабылданған «июль декларациясы» себепті таратып жіберілді. Бюро қызмстінің тоқтатылуына бірден-бір сылтау оның партияның III съезін шақыруды жақтап үгіт жүргіз- гені болды.
Орталық Комитеттің большевиктік Оңтүстік бюросын та- ратып, меныпевиктер Россияның оңтүстігінде орнығып ал- мақ болды. Алайда болыпевиктердің қызметі Бюро таратыл- ғапнан кейін де тоқтаған жоқ. Комитеттерді біріктіру жөніп- дегі сәтті басталған істі оңтүстікке келген Землячка жолдас одан әрі жалғастырды. Оңтүстікте РСДРП комитеттерінің болыпевиктік бірінші конференциясы шақырылды, ол шама- мен 1904 ж. 11 және 26 сентябрьдің аралығында (жаңаша) болып өтті. Конференция Оңтүстік бюроны қалпына келтір- ді, 22 болыпевиктің қарарына қосылды және «22-нің» конфе- ренциясына III съезді піақыру жөніндө Үйымдастыру коми- тетін қүруды ұсынды, оның құрамында болуға тиісті деген


ЕСКЕРТУЛЕР
463
кандидаттардың ішіиде Землячка, Богданов жолдастардың және басқалардьтң ссімдері аталдьт.
Орталық Комитеттің Оңтүстік бюросы Солтүстік және Кав- каз бюроларымен бірге 1904 жылы декабрьде құрьтлған Көп- шілік Комитеттеріиің Бүкіл россиялық Бюросыпың (ККБ) ұйытқысы болды.— 37.
17 В. И. Лениннің «Бір адым ілгері, екі адым кейін» (РозаЛюк-
сембургтің «Орыс социал-демократиясының ұйымдық мәсе- лелері» деген мақаласына жауап) дегсн мақаласы герман со- циал-демократиясыиың органы «Die Neue Zeit»-Te жариялау үшін Каутскийге жіберілген болатын, бірақ Каутский оны басудан бас тартты және ңолжазбаны Ленинге кері қайтар- ды. Ленин қолжазбасының түпнұсқасы сақталмаған. Белгісіз адам көшіріп жазған неміс тіліндегі қолжазба сақталған, он- да В. И. Лениннің аздаған түзетулері бар.
Автор қарап шыққап қолжазба бойынша мақалатіың не- міс тіліндегі тексті және оііыц орыс тіліпе аудармасы басы- лып отыр.— 43.
18 «Die Neue Zeit» («Жаңа Заман») — Гермап сощтал-демокра- тиялық партиясының теориялық журналы; 1883 жылдан 1923 жылға дейін Штутгартта шығып тұрды. 1917 жылғы октябрьге дейін — К. Каутский, онан кейін — Г. Кунов редак- циялады. «Die Neue Zeit»-Te К. Маркс пен Ф. Энгельстің бір- қатар шығармалары: К. Маркстің «Гота программасына сы- ны», Ф. Энгельстің «1891 жылғы социал-демократияльтң про- грамма жобасына сын жөнінде» деген мақаласы және басқа- лар тұңғыш рет жарияланды. Энгельс журналдың редакция- сына кеңес беріп, үнемі көмектесіп отырды және оны маркс- измнен ауытқуға жол бергені үшін жиі сынға алды. «Die Neue Zeit»-Ke XIX ғасырдың аяғы —XX ғасырдың басындағы герман және халықаралық жұмыспты қозғалысының көрнек- ті қайраткерлері: А. Бебель, В. Либкнехт, Р. Ліоксембург, Ф. Меринг, К. Цеткин, Г. В. Плеханов, И. Лафарг жәие бас- ңалар қатысып тұрды. Ф. Энгельс қайтыс болғаннан кейін, 90-жылдардың екінші жартысынан бастап, журналда реви- зионистердің маңалалары, соның ішінде Э. Бернштейннің марксизмге қарсы ревизионистердің жорығын бастаған «Со- циализм проблемалары» деген сериялы мақалалары үнемі басылып отырды. Бірінші дүние жүзілік с.оғыс жылдарында журнал іс жүзінде соңиал-шовинистерді қолдащ цонтристік позицияда болды.— 43.
19 Бланкизм — француз социалистік қозғалысындағы ағым, опы аса көрнекті революционер, француз утопиялық коммунизмі- нің көрнекті өкілі Луи Огюст Бланки (1805—1881) басқарды.
Бланкистер тап күресін теріске шығарды, «адам баласын жалдама құлдықтан пролетариаттың тап күресі арқылы құт- қаруды күтпейді, шамалы ғана интеллигенттік азшылықтың


464
ЕСКЕРТУЛЕР
заговоры арқылы құтқаруды» күтеді (В. И. Ленин. ІПығарма- лар, 10-том, 395-бет). Революциялық партияның қызметін заговоршылардыц құпия шағын тобының қимылдарымен ал- мастыра отырып, олар көтерілістің жеңуі үшіи қажет нақты жағдайды ескермеді жәнө бұқарамен байланысты керек деп таппады.— 47.
20 Монтаньярлар және жирондистер — XVIII ғасырдың аяғында- ғы француз буржуазиялық революциясы дәуіріндегі буржуа- зияның екі саяси тобының аттары. Монтаиьярлар, немесе якобиншілдер, деп өз кезіндегі револіоцияшыл тап — буржуа- зияның абсолютизм мен феодализмді құрту қажеттігін талап еткен неғұрлым батыл өкілдерін атаған. Жирондистердің якобиншілдерден айырмашылығы — олар револіоция мен контрреволюция арасында ауытқып отырды жәнс монархия- мен келісім жасау жолына түсті.
«Социалистік Жиронда» деп Ленин социал-демократияда- ғы оппортунистік ағымды атады; ал революцияшыл социал- демократтарды пролетарлық якобиншілдер, «Гора» деп атады. РСДРП большевиктер және меныпевиктер болып жікке бөлінгепнеи кейін Ленин меныпевиктерді жұмыстпы қозға- лысындағы жироидистік ағым деп жиі атайтын.— 49.
21 «Искра» («Ұшқьтн») — 1900 жылы В. И. Лснин иегізін қала- ған және Россия жұмысшы табының революциялық маркс- тік партиясып ңұруда шешуілі роль атқарған тұңғыш жал- пы орыстық маркстік құпия газет.
Полицияның қуғындауы себепті Россияда рсволюциялың газет шығаруға мүмкіндік болмағандықтан, Ленин Сибирьде айдауда жүрген кезінде-ақ оны шетелде шығарудың жоспа- рын егжей-тегжейлі ойластырған еді. Жер аудару мерзімі біткеннеи кейін (1900 жылдың январы) ол дереу өз жоспа- рын жүзеге асыруға кірісті. 1900 жылы февральда Петер- бургте Ленин шетелден астыртын келген В. И. Засуличпеп «Еңбекті азат ету» тобының жалпы орыстық маркстік газет шығаруға қатысуы туралы келіс сөз жүргізді. 1900 жьтлы марттың аяғы — апрельдің басында В. И. Ленип, Л. Мартов, А. II. Потресов, С. И. Радченко және «жария марксистер» — П. Б. Струве, М. И. Туган-Барановский қатысқап «Псков ке- ңесі» дсп аталған кеңес болып өтті, онда жалпы орыстьтқ газет («Искра») пен ғылыми-саяси журнал («Заря») редак- циясының осы басылымдардың программасы меп міндеттері туралы мәлімдемесінің лениндік жобасы талқыланды. Ленин 1900 жылдың бірінші жартысында Россияның бірқатар қала- ларын (Москва, Петербург, Рига, Смоленск, Нижний Новго- род, Уфа, Самара, Сызрань) аралап шықты, социал-демокра- тиялың топтармен және жекелеген социал-демократтармен байланыс орнатты, олармен болашақ «Искраны» қолдау жө- нінде келісті. Ленин Швейцарияға келгеннен кейін, 1900 жъіл- ғы августа, Лешш мен Потресов «Еңбекті азат сту» тобьтпың


ЕСКЕРТУЛЕР
465
мүшслерімеп кеңес өткізді, онда газет пен журналдың про- граммасы мөн міндеттері, болашақ қызметкерлер туралы, редакцияның құрамы және оның тұрақты орны туралы әңгі- ме болдьт; бул келіс сөздер ажырасумен аяқтала жаздады (қараңыз: Шыгармалар толық жинағы, 4-том, 362—382-бет- тер), алайда келіс создің аяғына ңарай барлық даулы мәсе- лелер жөнінде келісімге қол жетті.
Лениидік «Искраның» бірінші номері 1900 жылдың де- кабрінде Лейпцигте жарық көрді, кейінгі номерлері Мюнхен- де, 1902 жылғы июльден — Лондонда, 1903 жылдың көктемі- иен — Женевада шықты. Газетті жолға қоюға (құпия баспа- хана ұйымдастыруға, орыс шрифтілерін табуға, т. т.) герман социал-демократтары К. Цеткин, А. Браун және басқалар, сол жылдары Мюнхенде тұрған поляк революционері Ю. Мархлевский және ағылшын социал-демократиялық феде- рациясы басшыларының бірі Г. Квелч үлкен көмек көрсетті. «Искраның» редакциясыиа В. И. Ленин, Г. В. Плеханов, Л. Мартов, П. Б. Аксельрод, А. Н. Потресов жәие В. И. Засу- лич кірді. Редакцияның секретары алғашқыда И. Г. Смидо- вич-Леман, ал кейін, 1901 жылдың көктеміиен бастап, Н. К. Крупская болды, ол сондай-ақ «Искраның» орыс социал- демократиялың ұйымдарымен бүкіл хат-хабар алысу ісін жүргізіп отырды. «Искраның» ең басты назар аударған та- қырыбы Россия пролетариатыиьщ және барлық ецбекшілері- ііің патша самодержавиесіне қарсы революциялың күресі мә- селелері болды, ол халықаралық өмірдің, пегізіиен халықара- лың жұмысшы қозғалысыпың аса маңызды оқиғаларына үлкен коңіл бөліп отырды. Лении іс жүзінде «Искрапыц» бас редакторы жәие басшысы болды, ол партия құрылысы мен Россия пролетариатының тап күресінің барлық негізгі мәселелсрі жөиінде мақалалар жазып отырды.
«Искра» партия күштерін біріктірудің, партия кадрларын жинау мен тәрбиелеудің орталығына айналды. Россияның бірқатар қалаларында (Петербург, Москва, Самара және т. б.) РСДРП-ның лениндік-искралық бағыттағы топтары мен ко- митсттері құрылды, ал 1902 жылғы январьда искрашылдар- дыц Самарадағы съезінде «Искраның» орыс ұйымының не- гізі салынды. Искралық ұйымдар В. И. Лениннің шәкірттері және серіктері — Н. Э. Бауманның, И. В. Бабушкиннің, С. И. Гусевтің, М. И. Калининнің, П. А. Красиковтың, Г. М. Кржижановскийдің, Ф. В. Ленгниктің, П. Н. Лепешин- скийдің, И. И. Радченконың және басңалардың тікелей бас- шылығымен құрылып, жұмыс істеді.
Лениннің ииициативасы бойынша және оньщ тікелей қа- тысуымен «Искра» редакциясы партия программасының жо- басып жасады («Искраның» 21-номерінде жариялаиды) жәнө РСДРП II съезін әзірледі. Съезд шақырылған уақытқа дейін Россияньщ жергілікті социал-демократиялық ұйымдарының көпшілігі «Искраға» қосылды, оның тактикасып, программа- сы мен ұйымдық жоспарын мақұлдап, оны өздерінің басшы


466
ЕСКЕРТУЛЕР
оргапы деп таныды. Арнаулы қаулысында съезд «Искраның» партия үшін күресте ерекше роль атқарғанын атап көрсетті және оиы РСДРП-ның Орталық Органы деп жариялады.
Партияның II съезінен кейіи көп ұзамай-ақ Плехановтьгң қолдауы арқасында меныпевиктер «Искраны» өз қолдарына қаратып алып, оны марксизмге қарсы, партияға қарсы күрес органына, оппортунизмді уағыздау үшіп трибунаға айиалдыр- ды. «Искра» елу екінпті номерінеи бастап революциялық марксизмнід айбынды органы болудан қалды (қараңыз: 2-ескерту).— 49.
22 Бұл арада 1898 жылғы 1—3 (13—15) мартта Минскіде болған РСДРП I съезі айтылып отыр. Съезге 6 ұйымнан: ІІетербург, Москва, Екатеринослав және Киев «Жұмысшы табын азат ету жолындағы күрес одақтарынан», Киевтің «Рабочая Газе- та» тобынан және Бундтан 9 делегат қатысты. Съезд партия- ның Орталық Комитетін сайлады, «Рабочая Газетаны» пар- тияның ресми органы етііі бекітті, «Манифест» жариялады және «Шетелдегі орыс социал-демократтарының одағын» партияның шетелдегі өкілі деп жариялады (қараңыз: «КПСС съездорінің, конференцияларының және Орталық Комитет илсиумдарының қарарлары мен шешімдері», 1-том, «Ңазақ- стан» басиасы, 1971, 11—16-беттер).
РСДРП I съезінің маңызы мынада: ол өзініц шешімдері меи «Манифесте» Россия социал-демократиялық жұмысшы нартиясының құрылғанын жариялады және сол арңылы үлкен революциялық-иасихатшылың роль атқарды. Алайда съозд программа қабылдаған жоқ, партияның уставын жасай алмады, съезде сайланған Орталық Комитет көп ұзамай тұт- қынға алынып, «Рабочая Газетаның» баспаханасы қолға түс- ті, сондықтаи да съезд жекелеген маркстік үйірмелер меп ұйымдарды біріктіріп, байланыстыра алмады. Бір орталықтан жасалған басшылық және жергілікті ұйымдардыв, жұмысын- да бірыцғай бағыт болмады.— 55.
23 «Рабочая Газета» («Жұмысшы Газеті») —социал-демократ- тардың Киев тобының құпия органы; Б. А. Эйдельманның, II. Л. Тучапскийдің, Н. А. Вигдорчиктің және басқалардың редакциялауымен Киевте шығып тұрды. Екі номері: № 1—
1897 жылы августа және № 2 — сол жылдың декабрінде (ноябрь деп көрсетілген) шықты. Редакция мүшесі П. Л. Ту- чапский редакцияның тапсырмасымен шетелге барғанда Г. В. Плехановты және «Еңбекті азат ету» тобының басқа да мүшелерін «Рабочая Газетаның» 1-номерімен таныстырып, олардың газетке қатысып тұруы жөнінде келісімін алған. Г. В. Плеханов «Рабочая Газета» редакциясының мүшелеріпе жазғаи хатында жалпы орыстық социал-демократиялық орган ретінде газетке жақсы баға беріп, пролетариаттьщ саяси кү- ресі мәселелеріие көбірек көңіл бөлу қажеттігін көрсеткен.
1898 жылы мартта болған РСДРП I съезі «Рабочая Газетаны»


ЕСКЕРТУЛЕР
467
партияиыц ресми органы деп таныды. Алайда полицияныц баспахананы талқандап, Орталық Комитеттің съезд сайлаған мүшелерін тұтқынға алуы салдарынан газеттің теруге дайын- далып қойғаи үшінші номсрі жарық көре алмады.
1899 	жылы Бундтың Орталық Комитеті газетті қайта шы- ғаруға әрекет жасады, сойтіп редакторлар тобы Ленинге га- зетті редакциялау жөпіпде, кемінірек — оған қатысып тұруға ұсыныс жасады. Ленин жауабында бұл ұсыпысты мақұлдай- тынын айтты, бірақ редакторлар тобына бірқатар шарттар қойды, соның ішінде теориялың мәселелер, ең таяудағы прак- тикалық міндеттер және газетті жолға қою жөніндегі пегізгі көзқарастар жайында редакцияның онымен келісуін талап етті. Бұл шарттарды Ленин «Редакторлар тобына хатта» баяидады (қараңыз: Шығармалар толық жинағы, 4-том, 193— 195-беттер). Ленин шығарылмақшы болған «Рабочая Газета- ға» жариялау үшін жазылған «Біздің программа»«Біздің таяудағы міндетіміз» және «Көкейтесті мәселе» деген мақа- лаларын осы хатпен бірге редакторлар тобьша жібереді (қа- раңыз: бұл да сонда, 196—214-беттер). Газет қайтадан шыға- рылмады, соидықтан мақалалар жарияланбай қалды.—55.
24 	«Шетелдегі орыс социал-демократтарының одағы» 1894 жылы «Еңбекті азат ету» тобының инициативасымен құрылды жә- не оның барлық мүпіелеріне топтың программасын мойын- дау шарт етіп қойылды. «Одақтың» басылымдарын редак- циялау топқа жүктелді де, 1895 жылы март айында тогі өзі- нің баспаханасын «Одақтың» пайдалануына берді., 1895 жылы жазда, В. И. Леиин шетелде болған кезде, «Одақ- тың» «Еңбекті азат ету» тобының редакциялауымен «Работ- ник» деген жинақ шығаруы туралы шешім қабылданды. «Одақ» «Работниктің» 6 номерін, «Листок «Работниканың»» 10 номерін шығарып, В. И. Лениняің «Штрафтар туралы заңды түсіндіру» (1895) деген кітапшасын, Г. В. Плеханов- тың «Орыс социал-демократиясына қарсы жаңа жорық» (1897) дегеп еңбегін және басқаларды бастырып шығарды.
РСДРП I съезі (1898 жылғы март) «Одақты» партияның шетелдегі өкілі деп таныды. Одан әрі «Одақта» оппортунис- тік элементтер — «экономистер» немесе «жастар» дейтіндер басым болып кетті. 1898 жылы ноябрьде Цюрихте болған «Шетелдегі орыс социал-демократтарының одағы» I съезінің оппортунистік көпшілігі РСДРП I съезінің «Манифесіпе» ынтымаңтастық білдіруден бас тартты. «Одақтың» I съезінде «Еңбекті азат ету» тобы «Работниктің» басуға дайындальш қойған 5—6-номерін және В. И. Ленипнің «Орыс социал-де- мократтарының міндеттері», «Фабрикалық жаңа заң» деген кітапшаларын шығаруды өз міндетіне алып, «Одақтың» бас- қа басылымдарын редакциялаудан бас тартатынын мәлімдеді. «Одақ» 1899 жылдың апрелінде «Рабочее Дело» журналын шығаруға кірісті, оның редакциясына «экономистер» Б. Н. Кричевский, В. ІІ. Иваншин және П. Ф. Тешюв енді.


468
ЕСКЕРТУЛЕР
«Одақ» Э. Бернштейнге, мильераншілдерге жәые т. с. тілек- тестік білдірген мәлімдемелер жасады.
«Одақ» ішіндегі күрес оның II съезіне дейін (1900 жылғы апрель,, Женева) және съездің өзінде де жалғаса берді. Осы күрестің нәтижесінде «Еңбекті азат ету» тобы мен оның пі- кірлестері съезді тастап шығып, дербес «Социал-демократ» ұйымын құрды.
РСДРП II съезінде «одақтың» өкілдсрі («рабоче-делоіттыл- дар») нағыз оппортуиистік позицияда болып, съезд «Орыс револгоциялық социал-демократиясыпың шетелдік лигасын» партияның шетелдегі бірден-бір ұйымы деп танығаиная кейін съезді тастап кетті. РСДРП II съезініц іпешімі бойынша «Шстелдегі орыс социал-демократтарының одағы» таратылды (қараңыз: «РСДРП екінші съезі. Протоколдар». 1959, 438- бет).— 55.
25 «Рабочая Мыслъ» («Жұмысшы Ойы»)— газет, «экономистер- дің» органы; 4897 жылғы октябрьден 1902 жылғы декабрьге дейін шығып тұрды. 16 номері шықты. Алғашқы екі номері Петербургте мимеографта басылды, 3—11-номерлері шстелде, Берлинде шықты; 12, 13, 14 және 15-номерлерін басу Варша- ваға көшірілді; соңғы 16-номері шетелде шықты. Газетті К. М. Тахтарев және басқалар редакциялады.
В. И. Лении «Орыс социал-демократиясындағы шегіншек- теу бағыты» дөген мақаласында және «Не істеу керөк?» де- ген кітабында (қараңыз: ІІІығармалар толық жинағы, 4-том, 260—297-беттер және 6-том, 1—211-беттер), сондай-ақ «Искра» газетінде жарияланған мақалаларында «Рабочая Мысльдің» көзқарастарын халықаралық оппортунизмпің орыстық түрі ретінде сынады.
«Рабочее Дело» («Жұмысшы Ісі»)—«экономистердің» жур- налы, «Шетелдегі орыс социал-демократтары одағының» мер- зімді емес органы. 1899 жылдьщ апреліиен 1902 жылдың февралына дсйін Женевада Б. Н. Кричевскийдің, П. Ф. Теп- ловтың (Сибиряктың), В. П. Ивантлинның^ содан кейін А. G. Мартыновтың редакциялауымен шығып тұрды; 12 но- мері (тоғыз кітабы) шықты. «Рабочее Делоның» редакциясы «экономистердің» («рабоче-делошылдардың») шетелдік орта- лығы болды. «Рабочее Дело» марксизмді «сынау еркіндігі» болсын деген бернштейншілдік ұранды жақтады,, орыс со- циал-демократиясының тактикалық мәселелері мен ұйым- дық міндеттері жөнінде оппортунистік позицияда болды, шаруалардың революциялық мүмкіндіктеріп жоққа шығарды және т. с.— 55.
26 Бернштейншілдік — халықаралық социал-демократияда XIX ғасырдың аяғында Германияда пайда болған жәпе герман со- циал-демократы Э. Бернштейннің есімімен аталған оппорту- нистік ағым. Берпштейн герман социал-демократиясы ііттінде- гі ревизионизмді ашықтан-ашық білдіруші болдвт, бұл осіре-


ЕСКЕРТУЛЕР
469
се 1895 жбілы Ф. Эіігельс қайтыс болғаннаы кейіи ерскше айқын көріпді.
1896—1898 жылдары Берпштейн Герман социал-демокра- 'тиялық иартиясының теориялыд органы «Die Neue Zeit»-TO («Жаңа Заман») «Социализм проблемалары» деген жалпы тақырыппен марксизмге ашықтан-ашық ревизия жасаған се- риялы маңалалар басып шығарды. Герман социал-демокра- тиялық партиясының сол қанаты өз газеттерінің беттерінде Бсрнштейнге қарсы күрес жүргізе бастадьт, бірақ пар- тияның Орталық Комитеті Берпштейнге және бернштейншіл- дікке тойтарыс бермеді. «Die Neue Zeit» журиалының бетін- дегі айтыс 1898 жылы шольде Г. В. Плехановтың «Бернштейи жәие материализм» деген мақаласымен басталды.
1899 жылы Бернштейннің мақалалары «Социализмнің алғы шарттары және социал-демократияныд міндеттері» деген та- ңырыппеп жеке кітап болып шықты. Кітап герман партия- сының оң қанаты мен II Интерпационалдың басқа пар- тияларының оппортунистік элементтері арасында қолдау талты. Бернштейншілдік «сын еркіндігі» ұранын сондай-ақ Россияның «жария марксистері» мен «экономпстері» қолда- ды. Орыс цензурасы Бернштейннің кітабын үш дүркіи басып шығаруға кедергі жасаған жоқ, ал Зубатов оны жұмысшы- лардың оқуына ұсынылған кітаптардың қатарына қосты.
Герман социал-демократиялық партиясының Штутгарт (октябрь, 1898), Ганновер (октябрь, 1899) және Любек (ссл- тябрь, 1901) съездерінде бернштейншілдік айыпталды, бірақ лидерлер көпшілігінің ымырашылдың позициясы салдарынаи гіартия Бернштейннен ажыраспады. Бернштейншілдер «Sozialistische Monatshefte» («Социалистік Әрайлық») журна- лында және партия ұйымдарында ревизионистік идеяларды ашықтан-ашық насихаттай берді. В. И. Ленин бастаған боль- шевиктер партиясы ғана бернштейншілдікке және оны жақ- таушыларға қарсы батыл да дәйекті күрес жүргізді. Лении 1899 жылдың өзінде-ақ «Россия социал-демократтарының на- разылығыида» және «Біздің программа» деген мақалада бернпітейншілдікке ңарсы шықты; Лениннің «ІІе істеу ке- рек?» дегеи кітабында және опың «Марксизм және ревизио- низм», «Европалық жұмысшы қозғалысындағы алауыздық- тар» деген және басқа мақалаларында бернштейншілдік жап-жақты сыналды (қараңыз: Шығармалар толың жинағы, 4-том, 175—190, 196—201-беттер, 6-том, 1—21-1-беттер; Шығар- малар, 15-том, 17—28-беттер; 16-том, 365—370-беттер).— 55.
27 	«Освобождение» («Азаттық»)—шетелде 1902 жылғы 18 июиь- нен (1 июльден) 1905 жылғы 5 (18) октябрьге дейін П. Б. Струвеиің редакциялауымеп екі апта сайып шығып тұрған журнал. Журнал орыстың либорал буржуазиясының органы болды жәпе самарқау-монархиялық либерализм идея- ларын дойоктілікпеп уағыздап отырды. 1903 жылы журнал- дыц төңірегіидс «Азаттьтқ одағы» құрылып (1904 жылы


470
ЕСКЕРТУЛЕР
япварьда ңалыптасты), 1905 жылдың октябріие дейін өмір сүрді. Земствошы-конституционалистермен бірге «освобожде- ниешілдер» 1905 жылы октябрьде құрылған конституциялық- демократиялың партияның (кадеттердің) — Россиядағы либе- ралдық-монархиялық буржуазияның жетекші партиясыньщ— ұйтқысы болды.— 57.
28 «Заря» («Таң»)—маркстік ғылыми-саяси журнал; «Искра» рөдакцпясы 1901—1902 жылдарда Штутгартта жария түрде шығарып тұрды. «Заряның» не бары төрт номері (үш кіта- бы) шықты; 1-номері — 1901 жылы апрельде (іс жүзінде жаңаша 23 мартта) шықты, 2—3-номері—1901 жылы декабрь- де, 4-номері—1902 жылы августа шықты. Журналдың міндет- тері В. И. Ленин Россияда жазған ««Искра» мен «Заря» рө- дакциясы мәлімдемесінің жобасында» белгіленген (қараңыз: Шығармалар толық жинағы, 4-том, 349—361-беттер). 1902 жы- лы «Искра» мен «Заря» редакциясының ішінде алауьтздық және жанжал туған кезде, Плеханов журналды газеттен («За- ряны» редакциялауды өз ңолында қалдыру үшін) бөлу жоба- сын ұсынды, бірақ бұл ұсыныс қабылданбады, сөйтіп бұл оргаидардың редакциялары үнемі ортақ редакция күйінде қала берді.
«Заря» журналы халықаралық және орыс ревизионизмін сынады, марксизмнің теориялық негіздерін қорғады. «Заря- да» В. И. Лениннің «Кездейсоқ заметкалар», «Земствоны қуу- шылар мсн либерализмиің Аннибалдары», ««Сыншы» мыр- залар аграрлық мәселе жөнінде» («Аграрлық мәселе жәпе «Маркстің сыншылары»» дегеи еңбектің алғашқы төрт та- рауы), «Ішкі жағдайға шолу», «Орыс социал-демократиясы- ның аграрлық программасы» деген еңбектері, сондай-ақ Г. В. Плехановтың «Біздің сыншыларға сын. I белім. П. Струве мырза Маркстің әлеуметтік даму теориясының сыншысы ролінде», «Cant Кантқа қарсы немесе Бернштейн мырзаның рухани өсиеті» және басқа еңбектері басылды.—57.
29 Бунд («Литвадағы, Польша мен Россиядағы жалпы еврейлік жұмысшы одағы») 1897 жылы Вильнода еврей со- циал-демократиялық топтарының құрылтай съезінде құрыл- ды; көбінесе Россияның батыс облыстарындағы еврей қол- өнершілерінің жартылай пролетарлық элементтерін біріктір- ді. РСДРП I съезінде* (1898) Бунд «тек еврей пролетариатына қатысы бар мәселелерде ғана дербес ұйым» ретіпде («КПСС съездерінің, копференцияларының және Орталық Комитет пленумдарының қарарлары мен шешімдері», 1-том, «Қазақ- стан» баспасы, 1971, 14-бет) РСДРП құрамына кірді.
Бунд Россияның жұмысшы қозғалысыида ұлтшылдық пен сепаратизмді таратушы болды. 1901 жылдың апрелінде Бунд- тың IV съезінде РСДРП I съезі белгілеген ұйымдьтқ қаты- настарды жоймақ болған пікір айтылды. Съезд озіпің қара- рыпда ол РСДРП-ны ұлттық ұйымдардың федерациялық бір-


ЕСКЕРТУЛЕР
471
лестігі деп саиайды, ал Бунд огап федерацігялық бөлік ретін- де кіруге тиіс дсп мәлімдеді.
РСДРП II съезінде, Бундтың өзін еврей пролетарпатының бірден-бір өкілі деп тану жөиіндегі талабын съезд қабыл- дамай тастаганнан кейін, Бунд партиядан піықты. 1906 жы- лы партияның IV (Бірігу) съезінің шсшімі негізіндө Бунд ңайтадан РСДРІІ құрамына кірді.
РСДРП-ның ішінде бундшылдар ұдайы партияның оппор- тунистік қанатын («экономистерді», меныпевиктерді, жойым- паздарды) қолдап, болыпевиктер мен болыиевизмге қарсы кү- рес жүргізді. Үлттардың өзін өзі билеу правосы жөніндегі болыпевиктердің программалық талабына Бунд мәдени-ұлт- тық автопомия талабын қарсы қойды. Столыпиндік реакция жылдарында Бунд жойымпаздық позицияда болды, антипар- тиялық Август блогын қүруға белсене қатысты. 1914—1918 жылдардағы бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде бундшыл- дар социал-шовинизм позициясында тұрды. 1917 жылы Бунд контрреволюциялық Уақытша үкіметті қолдады, Үлы Ок- тябрь социалистік революциясыньщ жаулары жағында кү- ресті. Шетелдік соғыс интервенциясы мен азамат соғысы жылдарында Бундтың басшылары контрреволюция күштері- мен қосылып кетті. Сонымен қатар Бундтың қатардағы мү- іпелері арасында Совет өкіметімен ынтымақтасуды жақта- ған бет бұрыс байқалды. 1921 жылы мартта Бунд өзіи өзі та- ратты, ал оның мүшелеріиің біразы жалпы негізде РКП(б) қатарына кірді.— 57.
30 	Петербург «Жумысшы уйымы» — «экономистердіц» ұйымы, 1900 жылы жазда құрылды. 1900 жылы күзде «Жұмысшы ұйымы» Петербургтің «Жұмысшы табын азат ету жолында- ғы күрес одағымен» қосылып, РСДРП Петербург комитеті деп танылды. Петербург партия ұйымында искралық бағыт жеңіске жеткеннен кейін Петербург социал-демократтары- ның «экономизмді» жақтаушылардың ықпалында болып кел- ген бір бөлігі 1902 жылы күзде Петербург комитетінен бөлін- ді де, дербес «Жүмысшы ұйымын» ңайта құрды. «Жұмыс- іпы ұйымы» комитеті лениндік «Искра» мен оның маркстік партияны құрудьщ ұйымдық жоспары жөнінде дұшпандық позиция ұстады. Өзін партияға қарама-қарсы қоя отырып. «Жұмысшы ұйымы» комитеті жұмысшы қозғалысын дамы- тудың және күресте табысқа жетудің ең маңызды шарты жұмысшы табыиың дербес әрекет етуі деп демагогтық мәлім- деме жасады. Петербургтің «Жұмысшы табын азат ету жо- лындағы күрес одағының» атынан өз бетімен мәлімдеме жа- саған «Жұмысшы ұйымы» комитетінің шешімдеріне қарсы РСДРП-ның бірқатар жергілікті ұйымдары наразылық білдір- ді. Партияның II съезінен кейіп, 1904 жылдың басьшда, «Жұ- мысшы ұйымы» жалпы партиялык, ұйымга қосылды да, озі- ііің омір сүруіп тоңтатты,— 57.


472
ЕСКЕРТУЛЕР
31 РСДРП Вороиеж комитеті В. П. Акимов neu Л. П. Махноврц (II съезде — Брукэр) бастаған «экоиомистердің» ықпалында болды,, «олар съезде бүкіл бағыт жөніпен партияиың рево- люциялық қанатына қарсы күресті және Плеханов жолдас- тан бастап ІІопов жолдасқа дейіп, жұрттың бәрі олардыои- даған рет оппортунистер ңатарына қосты» (ПІығармалар толың жинағы, 8-том, 425-бет).
В. И. Лениннің инициативасы бойынша 1902 жылы ноябрь- де Псковта болған кеңесте партияның II съезін шақыру жо- нінде Үйымдастыру комитеті (OK) құрылған болатын. Коп ұзамай-ақ РСДРП комитеттерішң барлығы дерлік Үйымдас- тыру комитетіне қосылып, оған өздерінің сенімін білдірді және съезд шақыру жөиіндегі оның инициативасын қолдады. Воронеж комитеті бірден-ақ Үйымдастыру комитөті жөнінде қарсы позицияда болды, съезд шақыру жөнінде Үйымдасты- ру комитетінің правосын мойындамай, комитеттердің оған де- ген сенімін жоғалтуға тырысты, өзінің жалақорлық хатта- рында оның ңызмстін жамандады және т. т. Үйымдастыру комитетін құруда басты роль атқарған лениндік «Искраны» «социал-демократияның опричнигі» деп атады және оны жік- піілдік саясат жүргізді деп айыптады. Воронеж комитеті Үйымдастыру комитсті мен ол дайындап жатқан съезд жө- нінде қарсы позицияда болғандықтан, Үйымдастыру комите- ті Воронеж комитетіи съсзге шақырмаған мақұл деп ұйғар- ды. Екінші съезд бұл шешімді бекітіп, өзінің қарарында былай деп жазды: «Воронеж комитеті Ұйымдастыру комите- тін, сондай-ақ уставты таиымағандықтан, съезд устав негі- зінде шақырылып отыр, РСДРП II съезі Үйымдастыру коми- тетінің аталған комитетті съезге шаңырмауға сөзсіз право- лы болғандығын атап көрсетеді» («РСДРП екіпші съезі. Про- токолдар». 1959, 436-бет)57.
32 РСДРП екінші съезі 1903 жылы 17 (30) июль~10 (23) августа
болды. Съездің алғашқы 13 мәжілісі Бріоссельде өтті. Одап соң полицияның кудалауы салдарынан съездің мәжілістері Лондонға көшірілді.
Съезді «Искра» әзірледі, ол орыс социал-демократтарьш рсволюциялық марксизм принциптері негізінде топтастыру жөпінде Лениинің басшылығымен орасан зор жұмыс атқар- ды. «Искра» редакциясы аса маңызды документ — партия ирограммасының жобасын әзірлеп, съездің талқылауына ұсынды (бұл жоба 1902 жылы 1 июньде «Искраныд» 21-но- мерінде жарияланды). Съезге арналған бірқатар документтер- ді: РСДРП уставыныц жобасын, бірнеше ңарарлардың жоба- сып, «Искраныц» жұмысы туралы баяндамапың жоспарын Ленин жаздьт. Сопымен бірге Леиип съездің күп тәртібі мен жұмыс тәртібін мүқият жасап берді.
Съезге птешуттіі дауыспен 43 делсгат қатысты, олар 20 ұйымиъщ («Еңбекті азат ету» тобы^ «Искра» ұйымы, Бупд- тың Шетелдік жоие Орталық комитеттері, «Орыс револіоцпя-


ЕСКЕРТУЛЕР
473
лық социал-домократиясыныц шетелдік лнгасы», «Шетслдегі \ орыс социал-демократтарьшыц одағы» жәнс 20 россиялық соцпал-демократиялық комитоттер мен одақтар) өкілдері еді. Ңейбір делегаттардың екі дауысы бар болатын, сол себеиті съезде шсшуші дауыстың саны 51-ге жетті. Россияның аса ірі социал-демократиялық комитеттерінің өкілдері болып са- палатын съезд делегаттарьшың ішінде лепиншіл профессио- нал революционерлер Р. С. Землячка, А. В. Шотман, П. А. Красиков, Н. Э. Баумаи, А. М. Стопани және басқалар болды. Съездің құрамы бірыңғай смес сді. Съезге «Искраиы» жақтаушылар ғана емсс, сонымен бірге оған қарсылар да, тұрақсыз, солқылдақ элементтер де қатысты.
Съездің күн тәртібіне 20 мәселе қойылды.
Ленин съезде партияның уставы туралы баяндама жасады және съездің күн тәртібіндегі мәселелерді талқылағанда, олардың көпшілігі бойынша сөз сөйледі.
Партияның программасы мен уставьш бекіту және басшы партия орталықтарын сайлау съездің аса маңызды мәселеле- рі болды. Ленин мен оның жақтаушылары съезде оппорту- нистерге қарсы батыл күрес жүргізді.
Съезде талқылалған партия программасының «Искра» ре- дакциясы әзірлеген жобасына, әсірссе жұмысшы қозғалы- сындагы партияның басшылық ролі туралы қағидаға, проле- тариат диктатурасып жеңіп алу ңажеттігі туралы пункт лси программаның аграрлық бөліміне ңарсы оппортунистер та- рапынан өршелене шабуыл жасалды. Батыс европалық со- циал-демократиялық партиялардың программаларыпда про- летарлат диктатурасы туралы қағида жоқ дегенге сүйеліп, оиггортулистер бұл қағидаға тікелей және жанама түрде шабуыл жасады. Троцкий пролетариат диктатурасы туралы мәселені оппортунистік тұрғыдан түсіпдіріп сөз сөйледі, ол пролетариат диктатурасын орнату үшін партия мен жұмысшы табыньщ бір-бірімен толық дерлік ұқсастығына жетуді, про- летариат ұлттың көлліілігі болуын міидетті ліарт деп есептеді. Съезд оппортунистердің программаның искралық жобасьша батыс европалық социал-демократиялық партиялардың про- граммасы рухында өзгеріс енгізуге тырысқан барлың әрекет- теріле тойтарыс беріп, партия программасын бірауыздан (бір дауыс қалыс қалды) бекітті, онда пролетариаттың алда- ғы буржуазиялың-демократиялық революциядағы ең таяу міндеттері де (программа-минимум), соядай-ақ социалистік революция жеңіп, пролетариат диктатурасы орнатылуын көз- деген міндеттері де (программа-максимум) көрсетілді. Пар- тияның революциялық, маркстік программасының қабылда- нуы ленпндік-искралық бағыттың елеулі жеңісі болды, бұл жеңіс съездің «Искраны» партпяның Ортальтқ Оргапы деп тапу жөиіндегі шешімімеп бекітілді.
ГІартияиыц уетавъпі талқылағапда уставтыц біріяшіпара- графыпыд тұжырымы туралы моселе жопінде іпиеле- піскеп күрсс өріс алды. Уставтың біріштіі нараграфының


ЕСКЕРТУЛЕР
Ленин ұсынған тұжырымында партияға мүше болу үпіін, программаны мойындау және партияға материалдық көмек көрсету ғана емес, сонымен бірге партия ұйымдарының бі- ріне тікелей ңатысу да міидетті шарт болып табыладыдеп көрсетілді. Мартов съезге бірінші параграфтың оның өзі әзір- леген тұжырымын ұсынды, бұл тұжырым бойынша пар- тияға мүше болу үшін, программаны мойындау мен пар- тияға материалдық көмек көрсетуден басқа, партия ұйымда- рының бірінің басшылығымен оған үнемі жеке жәрдемін ти- гізіп отырса да жеткілікті деп есептелді. Барлық солқылдақ элементтердің партияға кіруін жеңілдететін Мартовтың тұ- жырымын съезде антиискрашылдар мен «батпақ» («центр») қана қолдап қойған жоқ, сонымен бірге «солдылдақ» (тұ- рақсыз) искрашылдар да қолдады, сөйтіп съезд оны болма- шы көпшілік дауыспен қабылдады. Кейіннен РСДРП III съезі II съездің шешімін өзгертіп, уставтың бірінші па- раграфын Лепиннің тұжырымында қабылдады. Ал негізінен алғанда, съезд Ленин әзірлеген уставты бекітті.
Съезд сондай-ақ тактикалық мәселелер жөнінде бірқатар қарарлар қабылдады.
Съезде искралық бағыттың дәйекті жақтаушылары — лениншілдер мен «солқылдақ» искраіпылдар — мартовшыл- дар екіге бөлінді. Партияньщ орталық мексмелерін сайлаған- да лениидік бағытты жақтаушылар көпшілік дауыс алып, большевиктер деп, ал азшылық дауыс алған Мартовтың жаң- тастары меныпевиктер деп атала бастады.
Россияда жұмысшы қозғалысын дамытуда съездің орасан зор маңызы болды. Ол социал-демократиялық ңозғалыстағы майдагерлік пен үйірмешілдікті жойып, жұмысшы табының революциялық партиясын, жаңа түрпатты партияны құрды. Съезд орыс социал-демократиясында лениндік принциптердің жеңісіне жеткізді және халықаралық жұмысшы ңозғалысып- да маңызды бет бұрыс болды. Ленин: «Болыпевизм, саяси ой ағымы ретінде және саяси партия ретінде, 1903 жылдан бері өмір сүріп келеді» (Шығармалар, 31-том, 8-бет),—деп жаз- ды — 57.
33 В. И. Ленин «Бір адым ілгері, екі адым кейін» дегеп кітабы- пың «в) Съездің басталуы.— Үйымдастыру комитеті жөніндегі жанжал» деген бөліміпде Үйымдастыру комитетінде болған жанжалдың мазмұнына егжей-тегжейлі тоңталады (қараңыз: Шығармалар толық- жинағы, 8-том, 211—221-беттер).— 51.
34 Социалистерге ^арсы ерекше заңды жұмысшы және социа- листік қозғалысқа қарсы күресу мақсатымен Германияда 1878 жылы Бисмарк үкіметі енгізді. Бұл заң бойынша со- циал-демократиялық партияиың барлықұйымдарына, бұқара- лық жұмысшы ұйымдарына, жұмысшы баспасөзіне тыйым салынды; соцпалпстік әдебпет копфискелепді; социал-демо- краттар ңугыи-сүргіиге ұшыратылыи, жер аударылды. Алай-


ЕСКЕРТУЛЕР 475
4
да қысым көрсету социал-демократиялық партшшың сағыл сындыра алмады, партия қызметі астыртын өмір сүру жағ- дайына бепімдеп қайта ңұрылды: шетелде партияның орта- лық органы «Соцпал-Демократ» газаті шығып тұрды және партпя съездері мерзімінде (1880, 1883 және 1887 жылдары) шақырылып тұрды; Германияда, астыртын жағдайда, со- циал-демократиялық ұйымдар мен топтар тез арада қайтадан қалпына келді, оларды астыртын Орталық Комитет басқарып отырды. Бұқарамеи байланысты нығайту үшін партия соиы- мен бірге жария мүмкіндіктерді де кеңінен пайдаланды, пар- тияның ықпалы үздіксіз осе берді: рейхстагқа сайлаулар ке- зінде социал-демократтарға берілген дауыстар саны 1878 жылдан 1890 жылға дейін үш еседен астам өсті.
Неміс социал-демократтарына К. Маркс пен Ф. Энгельс зор көмек корсетті. Бұқаралық қозғалыстың және барған са- йын күшейе түскен жұмысшы қозғалысының ңысымымен 1890 жылы социалистерге ңарсы ерекше заң жойылды — 61.
35 Партияның екінші съезінде Орталың Комитетке Ленгник, Кржижановский, Носков сайланды. 1903 жылы октябрьде (жаңаша) Орталық Комитетке Землячка, Красин, Эссен және Гусаров кооптацияланды. Сол жылғы ноябрьде Орталық Ко- митеттің құрамына Леніш енді және Гальперин кооптация- ланды. 1904 жылдың шоль—ссптябрь айлары ішіпде Орталық Комитеттің ңұрамында жаңа өзгерістер болды: Ленинніц жақтаушылары Ленгник пеп Эссен тұтқыиға алыпды. Келі- сімпаздар Кржижановский меп Гусаров отставкаға піықты, ал Орталық Комитеттің қалған мүшелері Красин, Носков жәно Гальперин, Лениннің паразылығына қарамастан, Орта- лық Комитеттің ңұрамынан көпшіліктің жақтаушысы — Зем- лячканы заңсыз шығарды да, жаңадан үш келісімпаз — Лю- бимовты, Карповты және Дубровинскийді кооптациялады. Осы өзгерістердің нәтижесінде Орталық Комитеттің көпшілігі келісімпаздар болып шықты.— 67.
36 Лепин бұл арада партияның III съезін шақыру жөнінде үгіт жүргізген Орталыц Комитеттің Оңтүстік бюросын тарату ту ралы Орталық Комитеттің шешімін айтып отыр.— 67.
37 «Көпшілік Комитеттері Бюросының құрылуы туралы хабар- дың» жобасып В. И. Ленин 1904 жылдың 20 октябріие (2 ноябрьге) дейіи жазған болатып. В. И. Ленин мен II. К. Круп- скаяның 1904 жылы 2 ноябрьде (жаңаша) А. А. Богдановқа жазған, Лениинің XV жинағында жарияланған (232—234-бет- тер), хатында былай делінген: «Бюро шамамен мынадай мә- лімдеме шығаруды үйғарьтп отьтр...». Одан кейіи хатта мә- лімдеменің текстін салу үпііп белгі қойьтлған. Алайда мәлім- дсменің өзінің тексті хаттың алғаіиқы пұсқасыида болмай шықты, ол 1940 жылы табылды және сол жылы «Пролстар- ская Революция» журпальпіьтң 2-номерінде басылды. Бұл


476
ЕСКЕРТУЛЕР
жобаны Лсііші моп Крулскаяның хатымсн біргс 1904 жылы 2 ноябрьде болыпевпктік комнтет Россняға жіберген бола- тын.— 70.
38 Бұл арада «РСДРП мүшелеріне үндеу» деген декларация айтылып отыр, оны 22-нің кеңесі қабылдаған «Партияға» де- гсн лениндік үндеуге жауап ретінде 1904 жылы октябрьде РСДРП Москва комитеті бастырып шығарды (қараңыз: осы том, 13—22-беттер). Декларация мыиадай сөздермен бастала- ды: «Біздер, РСДРП-нің «19» мүшесі, біздің партияпыц 22 мүшесі. тлығарғап үндеумен қанағаттанғандықпен пайдалана- мыз». Декларацияиың авторлары II съезден кейін азшылық жағына ауысыіі кеткөн Плохановтың іюзициясып цатты сып- ға алады, оны «саясп хамелеон» деп атайды, сондай-ақ меньшевиктік «Искраның», партия Советінің және ымыра- шыл Орталық Комитеттің позициясьтн сынайды; партияның III съезіне әзірлонуді жәпе оны шақыруды батыл жақтай- ды. Бұл декларацияны сол кезде Москваның Таганка түрме- сінде тұтқында отырған бір топ болыпевиктср (Ф. В. Лен- гник, Н. Э. Бауман, Е. Д. Стасова, Б. М. Кнунянц жәие басқалар) жазғаи болатып (ңараңыз: «РСДРП үшінші съезі. Документтср мен маторпалдар жпиағьт». М., 1955, 99—106, 306-308-беттор). — 70.
39 В. И. Ленинпің «Земство иауцаиы және «Искраныц» жоспа- ры» деген кітапшасы меныпевиктік «Искра» редакциясының 1904 жылы ноябрьде басылып шыққан хатын жан-жақты талдауға және сынауға арналған. Меньшевиктер бұл хатта социал-демократияиың басты міндеті ретінде буржуазиялың либералдар мен земствошылар арқылы үкіметке талаптар қою жолымен «буржуазиялық оппозицияға ұйымдасқан түр- де ьщпал жасауды» ұсынды. Лениннің кітапшасыпа жауаи ретінде редакция партия ұйымдарына арнап екінші хат жа- риялады. Екі хаттьщ екеуінде де «Тек партия мүшелері үшін» деген жазу болды. Меныпевиктік редакцияньщ екінші хат- ты тек ңана меньшевиктердің арасына таратуы Леиинді баспадан шығып, комитеттер арасына таралып кеткен өзі- нің кітапшасына қосымша жазуға мәжбүр етті. Қосымша болек түсті ңағазға басылды да, кітапшаның большевиктік баспаныц ңоймасында қалған даналарына жапсырылды.
Жергілікті болыпевиктік комитеттер: Петербург, Одесса, Екатеринослав, Николаов комитеттері ««Искраның» земство науқаны» жоспарына өздершің мейлінше ңарсы көзқараста- рып ашық айтты. РСДРП Одесса ұйымының үгітшілер орта- лығының осы жоспар жөншде қабылдағаи арнаулы қара- рында былай делілген: «Біз либералдарды «үрейлендіруден» қорқуды революциялық партияға лайыкты емес деп ессіітей- міз: жұмысшы партиясы барлық жерде жәиө әрқашан өзінің түпкі мақсаты мен ең таяудағы талаптарын ңандай болма- сын либсралдардыц жоспарларымен санаспастап, айқып жәио


ЕСКЕРТУЛЕР
477
түсінікті тұжырымдап отыруға тиіс. Қазіргі ксзде либсрал- дармен одақтасу пролетариатқа тек опасыздық жасағандық, иролетариаттың таптық сана-сезімін аздыратын жәнө партия қызметкерлерін негізгі және тұрақты міндет — орыс проле- тариатын ұйымдастыру міндетінен басқа жаңқа бұрып әкете- тін кешірімсіз саяси тоғышарлық әрекет болып табылады» («РСДРП үшінші съезі. Документтер мен материалдар жина- ғы». М., 1955, 195-бет). Лениннің «Земство науқаны және «Искраның» жоспары» деген кітапшасы 1904 ж. Женевада В. Бонч-Бруевич пен Н. Лениннің социал-демократияльщ партиялық әдебиет баспасында 3000 дана больш басылып шықты. Ол жергілікті партия ұйымдарында кеңінен тара- тылды: тұтқынға алу және тінту кездерінде ол Смолеискіде, Батумиде, Ригада, Саратовта, Сувалкиде және басқа қалалар- да табылды.
Меньшсвиктердің ұйымдық және тактикалық оппортуниз міне және олардың жікшілдік әрекеттеріне қарсы бағыттал- ған бұл кітапша болыпевиктік күштерді топтастыруда үлкен роль атңардьіу леииндік тактиканың негіздерін неғұрлым тереңірек түсінуге және 9 (22) январьдағы ұлы оқпғалар- дың алдында сасқалақтамауға мүмкіндік берді79.
40 Бұл арада меныпевик Старовердің (А. Н. Потресовтыц) РСДРП II съезінде қабылданған «Либералдарға көзқарас ту- ралы» қарары соз болып отыр. Бұл қарарды сипаттай келіп, В. И. Ленин ол «либерализмге және демократизмгө таптық талдау жасамайды», либерализммен келісімнің жалған, сөз жүзіндегі шарттарын ойдан шығарады деп атап корсетті. Старовердің қарарына сынды В. И. Ленинніц «Бір адым іл- гері, екі адым кейін» (қараңыз: Шығармалар толық жииа- ғы, 8-том, 338—341-беттер), «Жұмысшы жәнө буржуазия де- мократиясы» (осы том, 191—202-беттер) деген еңбектерінен қараңыз.— 83.
41 Угрюм-Бурчеев — М. Е. Салтыков-Щедриннің «Бір қаланың тарихы» деген шығармасында бейнеленген және реакцио- нерлердің, топас және ой-өрісі тар ұлықтардың жағымсыз бейнесі болып алған қала бастығының сатиралық образы. Бұл образ самодержавиелік озбырлыңты көркем түрде өтө күшті жинақтап бейнелеудің бірі есебінде дүние жүзілік әдебиеттің классикалық типтері галереясына қосылды.— 85.
42 «Новое Время» («Жаңа Заман») — күнделікті газет; 1868 жылдан 1917 жылға дейін Петорбургте шығып тұрды; әр түр- лі бастырушылардың қолынан өтіп, өзінің саяси бағытып әлдспеше рет өзгерткен. Бастапқы кезде баяу-либералдық бағыттағы газет болған ол 1876 жылдан, оиың шығарушысы А. G. Суворин болған кездөи бастап, реакцияшыл дворяндық және чиновпиктік-біорократтық топтардың оргапьша айнал- ды. 1905 жылдан — қаражүздіктердің оргаиы. Февраль бур-


478
ЕСКЕРТУЛЕР
жуазяялық-домократиялық революциясынан кейін газет буржуазиялық Уақытша үкіметтің контрреволюциялық сая- сатын толық қолдап, большевиктерге бршелене жала жапты. ІІетроград Советі жапындагы Әскери-революциялық комитет- тің шешімімен 1917 жылғы 26 октябрьде (8 ноябрьде) жа- былдьт.
В. И. Ленин «Новое Времяпы» сатқып газеттердің үлгісі деп атады.— 85.
43 «Право» — апта сайын шығып тұрған буржуазиялық-либе- ралдық бағыттағы заң газеті; 1898 жылдың аяғынан 1917 жылға дейін Петербургте В. М. Гессен мен Н. И. Лазарев- скийдің редакциялауымен шығып тұрған. Бұл орган көбінесе право мәселелерін ғылыми тұрғыдан талдап, тұжырымдауға арналды. 1904 жылдың күзінен бастап «Право» саяси публи- цистика үшін де көп орын бере бастады, сөйтіп шын мәні- сінде «Азаттық одағының» жария оргаидарыпың біріне ай- налды — 86.
44 Ростов демонстрациясы — бұл арада 1902 жылы 2 (15) но- ябрьде Владикавказ темір жолы Бас шеберханаларының ко- тел цехы жұмыстиылары бастаған Ростов стачкасы айтылып отыр. РСДРІІ Доп комитетінің шақыруы бойынша 1902 жы- лы 4 ноябрьде темір жол шеберханаларының барлық жұмыс- шылары ереуілге тпығып, әкімшілікке бірқатар экономика- лық талаптар қойды. Көп ұзамай-ақ плуг жасайтын «Аксай» заводының, Асмоловтың темекі фабрикасының және басқа да кәсіпорындардың жұмысшылары, почта жәнө телеграф ңызметшілері, приказчиктер және т. с. ереуілге қосылды. Стачка жапгіай стачкаға айнальш, саяси сипат алды.
Революциялық қозғалыстың кеңінен құлаш жаюы патша өкіметін абыржытты. Ңолда бар әскер күші Ростовтың жү- мысшылар тұратын төңірегінде — Темерникте күн сайын өтіп жатқан 30 мыңға дейін жұмысшылар қатысқан бұқара- лық митингтерге кедергі жасай алмады. Тек қосымша күш келгеннен кейін ғана патша өкіметі қозғалысты қарумен ба- сып-жаныштауға кірісті. 11 ноябрьде казактармен бірінші ірі шайқас болды, ол қарусыз жұмысшыларды атқылаумен тын- ды. Жұмысшыларды атқылау жоніндегі хабар жаңа револю- циялық өрлеу туғызды және Новороссийск мен Тихорецкаяда стачканың басталуына түрткі болды. Жазалау шараларына қарамастан Ростовта жұмысшылардың митингтері жалғаса берді, ал әскермен қақтығыстар кескілескен таптық шай- қастарға айналып отырды. Тек 26 ноябрьде, 21 күндік щие- леніскен күрестен кейін ғана, әскердің сан жағынан көріне басым болуына байланысты жұмысшылар ереуілді тоқтатуға мәжбүр болды. Стачкаға РСДРП-ның искралық Дон коми- теті басшылық етті, ол «Барлық азаматтарға» деген прокла- мацияда Ростов стачкасы туралы айтқанда оны орыс жұмыс- шыларын жалпы көтеріліске бастау жолындағы шабуылдар-


ЕСКЕРТУЛЕР
479
дың бірі деп көрсетті. Ростов оқиғаларьш сипаттай келіп, В. И. Ленин «Жаңа оқиғалар және ескі мәселелер» деген мақалада былай деп жазды: «Осы сияқты оқиғалардан біз іс жүзінде мынаны айқын көреміз: бүкіл халықтың самодер- жавиелік үкіметке қарсы қарулы көтерілісі революционер- лердің ойындағы және программаларындағы идея ретіиде ға- на емес, сопымен бірге ңозғалыстың өзінің болмай қоймай- тын, практикалық табиғи, келесі қадамы ретінде... пісіп жетілуде» (Шығармалар толық жинағы, 7-том, 65-бет).
Ростов стачкасы Россияның оцтүстігіндегі 1903 жылғы жаппай саяси стачканың прологы және 1905 жылғы бірінші орыс революциясы жаршыларыньщ бірі болды.— 97.
45 Балалайкин — М. Е. Салтыков-Щөдриннің «Қазіргі заманғы идиллия» деген шығармасының кейіпкері; либерал даңғой, өзінің жеке басының мүдделерін бәрінен жоғары қойғаи авантюрист және суайт. Ленин Троцкийді меньшевиктік «Искраның» «редакция Балалайкині» деп атайды.— 98.
46 Бұл арада Плеве өлтірілгепнен кейін ішкі істер министрлі- гіне князь П. Д. Святополк-Мирский келген соң 1904 жылдың екінші жартысында земствошылар қызмстінің біраз жандан- ғаядығы жөнінде айтылып отыр.
Дворяндық және буржуазиялық либералдар әрқашан да земствоны шаруашылық және мәдени прогрестің елеулі кү- ші, өздерінің талаптарын қанағаттандыру жолындағы саяси күрестің маңызды құралы деп санап келді. Патша үкіметі ешқандай жеңілдіктерге жол бермеген соң, земство қозға- лысы бірте-бірте «оппозициялық» сипат алды. Бірақ бұл жас- қаншақ, қорқақ оппозиция болды, ол самодержавиеге қарсы батыл күрес жүргізе алмады, тек халық бұқарасының сыр- тынан патша өкіметінен біраз жеңілдіктер сұрап алуға ты- рысып бақты, ал бұл жеңілдіктер самодержавиенің негізіне ешқандай нұқсан келтірместен тек біршама баяу конститу- циялық талаптарды ғана жүзеге асыруға көмектесе ала- тын еді.
1904 жылдың екінші жартысында Россия конституцияльтқ қозғалыстың жаңа толқыиын басынан өткізіп жатты. Бұл қозғалысты әлсіретіп, земство арқылы самодержавие жағыпа либералдық қоғамның белгілі бір бөлегін тарту үшін жаңа- дан тағайындалған ішкі істер министрі Святополк-Мирский либералдық оппозицияға бірқатар жеңілдіктер жасады. Кейбір либералдар айдаудан қайтарылды, «Азаттық одағының» органы — «Новая Жизнь» газетін шығаруға рұқсат берілді, цензура болмашы жұмсақтық жасайтын болды және т. с. Министр земство жиналыстары мүмкіндігінше үлкен бостан- дық және өкілдік алуға тиіс деген пікір айтты. Министрдің қамқорлығын пайдалана отырып, 1904 жылғы күзде земство- шылар бірнеше съездер өгкізді, оларда заң птьтғару правосы болатын ерекше окілдіктері бар мекемслср сайлауды коз-


480
ЕСКЕРТУЛЕР
дойтіп саясп реформалар программасы жасалды. Паттла үкіметі тарапыиан земствоға мұндай жеңілдік жасауды В. И. Лении конституционализмді ойыпшық ету деп атады жәпе қазіргі земство қозғалысы да «көтеріліс жасау қолы- нан келстін жәие оған әман даяр жұмысшьтлар бұқарасы- ныц күші араласпаса,.. бұрынғылар сияқты құр елес больтп кететіні сөзсіз» (осы том, 100-бет) деп көрегендікпсн ескерт- ті.
1904 жылы декабрьдің іпгіиде-ақ патша үкіметіпің лнбе- ралдарға деген қысқа мерзімді жарамсақтануы тынып бітті. 1904 жылы 14 (27) дскабрьде «Правительственный Вестник- те» II Николайдьщ Сенатқа указы жарияланды, оны В. И. Ленин «либералдарға шапалақ» деп атады, сондай-ақ үкіметтің хабары басылды, онда земствошыларға «талқылау- ға заң жүзінде бұлардың өкілдігі жоқ мәселелерді көтер- меу» жөнінде тәртіп берді, «үкіметке қарсы сипаттағы» жи- ын атаулыға тыйым салу үшін қолда бар барлық күш-қү- ралды қолдануға дейін баратындығы айтылып,. заңдардьт, тәртіпті және тыпыштықты бұлжытпай сақтау қажеттігі ту- ралы ескертілді. Земство қозғалысы көп ұзамай-ақ саябыр- лай бастады да, 1905 жылдың күзінде, кадеттер мен октяб- ристер партияларының құрылуыпа байланысты, озінің дербес саясп агым ретінде өмір сүруін тоңтатты.— 99.
47 Бүл арада «экономистер» шығарып келген «Листок «Рабоче- го Дсланың»» 6-номеріидс (1901 жылғы апрель) басылғаи «Тарихп бет бұрыс» деген бас маңала туралы айтыльтп отыр,. опда «деспотизмнің қамалына» дереу шабуыл жасау туралы аваптюристік айқай-ітту мерзімінен бұрьтн бой көрсотеді. Ма- қала авторы бұқарапы революцияны қарсы алуға, оның адымын тсздстуге шақырды, дереу шабуыл колонналарыпа сап түзеуге ұран тастады — 100.
48 «Партиядағы ішкі жағдай туралъі рефераттъщ тезистерін» В. И. Ленин меныпевиктік «Искра» редакциясьшың земство науқанының жоспары туралы бірінші хаты мен оған Ленин- иің «Земство науқаны және «Искраның» жоспары» деген кітапшасында берілген жауап баспадан шыққаннан кейіп көп кетлікпей жазған болатын. В. И. Ленин партиядағы ішкі жагдай туралы рефератын 1904 жьтлы 19 ноябрьде (2 де- кабрьде) Парижде, 23—24 ноябрьдс (6—7 декабрьде )Цюрих- те жәпе сол жылғы 25 ноябрьде (8 декабрьде) Бернде орыс саяси эмигранттарының житіалыстарында оқып берді.
Рефераттың идеяларьт «Жұмысітіы және буржуазия де- мократиясы» деген мақалада айқьтндалып, одаи әрі дамы- тылдьт (қараңыз: осы том, 191—202-беттер). Осы реферат бо- йыпша жарьтс создің ленітидік жазбалары Лспітпиің XVI жинагьшьщ 74—78-беттершде жарияланғап.— 104.
49 В. И. Лотгпп бүл арада 1904 жьтлы 29 поябрьдс (12 дскабръ- де) Женевада болғаи большовиктер жиналысын айтып отыр,


ЕСКЕРТУЛЕР
481
оның құрамы да шамамен «22-иің» коиферснциясының құра- мындай болды. Бұл жиналыста партия көпшілігінің орга- ііы — «Вперед» газетін шығару туралы шешім ңабылданды және бұл газеттің мыиа адамдардан редакция құрамы бел- гіленді: В. И. Ленин, В. В. Воровскнй, М. С. Ольминский жә- не А. В. Луначарский.—108.
50 	Бұл арада жергілікті болыпевиктік үш комитеттіц: Оңтүстік, Кавказ және Солтүстік комитеттеріпің конфереициялары ту- ралы айтылып отыр.
1) Оңтүстік облыстық конфереиция (3 комитеттіц: Одес- са, Екатеринослав және Николаев) 1904 жылы сеитябрьде болды. Конференция партияның III съезін шақыруды жақ- тады және съезді іпақыру жөиінде құрамында Землячка, Лядов, Богдаиов бар Үйымдастыру комитетін ңұруды ұсыи- ды. Коиференция Үйымдастыру комитетінің толық құрамын қалыптастыруды В. И. Ленинге тапсырды.
2) 1904 жылы ноябрьде Тифлисте Кавказ одағы комитеті- иің (4 комитеттің: Баку, Батуми, Тифлис жәие Иморетия- Мингрелия) облыстық конференциясы болды, ол да партия- ның III съезін дереу шақыруды жақтады және съезді озір- леу үшін бюро сайлады.
3) 1904 жылы декабрьде Солтүстік облыстық конферен- циясы (6 комитеттің: Петербург, Москва, Тверь, Рига, Сол- түстік және Нижний Новгород) болды. Конференция партия- иың меныпевиктер басып алған орталық мекемелеріне сенім- сіздік білдірді, III съезді шақыруды батыл жақтады, «Ленин жолдас басшылық еткен әдөби топпеи» ьтптымақтастығын білдірді және съезді ұйымдастыру жөніндс айрықша бюро ңұрды. Солтүстік конференциясында Көпшілік Комитеттері Бюросының біржола қалыптасуы аяқталды, ол III съезді әзірлеу және шақыру жоніндегі тікслсй ирактикалық жұ- мысты оз ңолына алды. Көпшілік Комитеттері Бюросының құрамын В. И. Ленин Женевада негізінен белгілеп бергеп болатын, ал содан кейін осы конференцияларда сайланды. Көпшілік Комитеттері Бюросына В. И. Лении, А. А. Богда- иов, М. М. Эссен, М. II. Лядов, П. П. Румянцсв,, Р. С. Зем- лячка, М. М. Литвииов, G. И. Гусев және басқалар енді.
В. И. Леиипнің ұсыиысы бойыиша Көпшілік Комитеттері Бюросыиыц мүшелері жергілікті комитеттер мсн тоитарды жүйелі түрде аралап, меньшевиктср мэн ьшьтраиіьтлдарға қарсы батыл күрес жүргізе бастады. Болыпевиктік «Вперед» газеті ескі лепиндік «Искраныц» дәстүрлерін жалғастыра отырыіт, мепыпевиктердің оппортуішзмін талқандады, пар- тия бұқарасын идеялық жағыиан рухтандырып, партияның III съезі жолындағы күрестің лепиндік ұраны төңірегіие топтастырып отырды. Жергілікті комитеттердің басым көп- шілігі Көпшілік Комитеттері Бюросы жағында болды. 1905 жылы мартта 28 комитеттен 21 комитет партия съезіп іпақы- руды қолдап іпықты. Көпшілік Комитетторі Бюросы өзіиіц


482
ЕСКЕРТУЛЕР
органы «Впередпен» цосылып, В. И. Лениннің басшылығы- меи меиытіевиктер меи ьтмьтрапшлдарга қарсы кескілескен күрсс жағдайыида РСДРП Ш съезіп әзірледі және оны 1905 жылы аирельде шақтлрды.— 109.
51 1904 жылы 20 августа (2 сентябрьде) Женевада болған жи- налысты меныпевиктер Орталық Комитеттің «июль деклара- циясы» деп аталатынды қолдау мақсатында шақырған еді. Жиналысқа меньшевиктер де, больтпевиктер де шақырылған болатын. Алайда больитевиктер жиналысқа қатысудан бас тартты, сөйтіп болылевііктердің өкілі жиналыстың көпшілік пеи азшылық атынан қарар қабылдауға праволы еместігі ту- ралы мәлімдеме жариялап, жиналысты тастап кетті. Жина- лыста меныпевиктер Россиядағы партия комитеттері Орта- лық Комитеттің ымырашылдық саясатына қарсы шығыіі отырғанын және комитеттердіц басым көпшілігі меныиевик- тік «Искраның» редакциясымен байланыс жасаудап мүлдсм бас тартқанын мойындауға мәжбүр болды.— 110.
52 «Вперед» («Алға») —апта сайын шығып тұрған болыпевик- тік ңұпия газет; 1904 жылғы 22 декабрьден (1905 жылғы 4 январьдан) 1905 жылғы 5(18) майға дейін Женевада шығып тұрды. 18 номері шықты; тиражы 7—10 мың дана. Газеттің ұйымдастырушысы, идеялық дсм берушісі және тікелей бас- шысы В. И. Ленин болды. Газеттің атын да ұсынған Ленин. Редакцияның құрамына В. В. Воровский, М. С. Ольминский, А. В. Луначарский енді. Россиямен (жергілікті комитет- термеи) және тілшілермен бүкіл хат жазысып тұру ісін Н. К. Крупская жүргізді.
«Вперед» газеті меныиевиктік лидерлер II съезден кейін партияның орталық орындарын (Орталық Органды, партия Советін жәнө Орталық Комитетті) алдау жолымен қолға тү- сіріп, жергілікті жерлсрдо иартия ұйымдарын жікке бөле бастаған кезде, партия ішіндегі кескілескен күрес жағда- йында шығып тұрды. Меньшевиктердің іріткі салушылық әрекеттері жұмысшы табының қимыл бірлігін бұзды. Россия- дағы төніп келе жатқан революция қарсаңында, пролетариат- тың жауынгерлік бірлігін ңамтамасыз ету үшін күштерді топтастыру айрықша қажет болған кезде, партиядағы jviyH- дай жағдайға төзуге болмайтыи еді. В. И. Ленин мен боль- іпевиктер меныпевиктердің оппортунизміне және олардың іріткі салушылық әрекеттеріне қарсы ымырасыз күрес жүр- гізді, жергілікті партия ұйымдарын партиядағы дағдарыстаи шығудың бірден-бір жолы болып табылатын, меньшевиктер- ді ауыздықтайтын және партияның еркіне сай келетін жаңа басшылық құратын партияның III съезін шақыру үшін кү- ресуге үндей бастады. В. И. Ленин газеттің мазмұнын ай- қындай отырып, былай деп жазды: ««Вперед» газетінің ба- ғыты ескі «Искраның» бағъіты болып табылады. Ескі «Иск- раның» жолы үшін «Вперед» жаңа «Искраға» қарсы батыл


ЕСКЕРТУЛЕР
483
күресуде» (осы том, 253-бет). Ленин «Впередке» тек басшы- лық беретін мақалаларды ғана жазып қойған жоқ, сондай- ақ ол көптеген әр түрлі заметкалар жазып,. корреспонден- цияларды өңдеді. Кейбір мақалаларды Ленин редакцияның басқа мүшелерімсн (Воровскиймен, Ольминскиймен жәно басқалармен) бірлесіп жазды. Түрлі авторлардың сақталып келген қолжазбаларында В. И. Лениннің көптеген түзетулер мен едәуір қосымшалар енгізгені айқын көрінеді. Газеттің әрбір номерінің теріліп шыққан беттеріп Ленин міндетті түр- де қарап отырған. Тіпті Лондонда отіп жатқан III съездің жұмысымен бүтіндей шұғылданып жүргеи кезінің өзінде де Ленин «Впередтің» 17-номерінің гранкаларын ңарап шығуға уақыт таба білген. Сірә, тек 18-номер ғана Лениннің Лондон- нан Женеваға баруына байланысты, оның редакторлық бақы- лауынан өтпей шықса керек. «Вперед» газетінде В. И. Лении- нің 60-тан астам мақалалары мен заметкалары жария- ланды. В. И. Ленин оларда қарулы көтеріліс мәселелері жөнінде, революциялық уақытша үкімет және пролетариат пен шаруалардың революциялық-демократиялық диктатура- сы туралы, социал-демократияның шаруалар қозғалысына, либералдық буржуазияға, орыс-жапоп соғысына көзқарасы туралы большевиктердің тактикалық бағытып белгілеп берді. Газеттің кейбір номерлерін, мәселен, 1905 жылғы 9(22) ян- варь оқиғаларына және Россияда революцияның басталуыпа арналған 4 және 5-номерлерді түгелдей дерлік В. И. Леішн құрастырды. «Вперед» газеті жарық көргеннен кейін көп ұзамай-аң жергілікті партия комитеттерінің ықыласына ио болды, ояы олар өздерінің органы деп таныды.
Жергілікті партия комитеттсрін лениндік принциптер ие- гізінде топтастыра отырып, «Вперед» газеті партияныц III съезін шақыруды қамтамасыз етті, В. И. Лениннің газет беттерінде ұсынған және негіздеген нұсқаулары съезд ше- шшдеріне негіз етіп алынды. «Вперед» газетінің тактика- лық бағыты III съездің тактикалық бағыты болды. «Вперед» газеті Россияның партия ұйымдарымен тұрақты байланыс ұстады. Әсіресе РСДРП Петербург, Москва, Одесса, Баку, Екатеринослав және басқа комитеттермен, сондай-аң Кавказ одағы комитетімен тығыз байланыста болды. В. И. Ленип- нің «Вперед» газетінде жарияланған мақалалары болыпевик- тік баспасоздің жергілікті оргапдарында жиі-жиі қайта ба- сылып отырды, жеке листовкалар немесе кітапшалар болып шығарылып тұрды. Лениннің «Впередтің» 4-номеріндегі «Россияда революцияның басталуы» деген мақаласын РСДРП Одесса, Саратов, және Николаев комитеттері, «Пролетариат және шаруалар» деген мақаласын («Вперед» № 11) РСДРГІ Петербург комитеті жеке листовка етіп бастырып піығарды. РСДРП Кавказ одағы комитеті В. И. Лениннің «Пролета- риат пен шаруалардың революциялық-демократиялық дик- татурасы» деген мақаласын («Вперед» № 14) грузин, орыс және армян тілдерінде жеке кітапша етіп бастырды. Пар-


484
ЕСКЕРТУЛЕР
тияның үшінші съезі өзінің арнаулы қарарыида «Вперед» газетінің меньшевизмге қарсы, партиялықты қалпына кел- тіру үшін күресте, революциялық қозғалыс тудырған такти- ка мәселелерін қоюда және шешуде, съезді шақыру жолын- дағы күресте аса зор роль атқарғанын атап көрсетті және газет редакциясына алғыс айтты. III съездің шешімі бойын- ша «Вперед» газетінің орнына партияның Орталық Оргаиы ретінде «Пролетарий» газсті шығарыла бастады, бүл «Впе- ред» газетінің тура және тікелей жалғасы болды.
«Вперед» газеті біріпші орыс революциясы кезінде рево- люциялық-пролетарлық саяси бағыттың ұсаң буржуазиялық жәие либералдың-буржуазиялық бағытпен күресінде орасан зор роль атқарды.—110.
53 Бұл арада Ленин Көпшілік Комитеттері Бюросы туралы ай- тып отыр — 111.
54 «Үйымдастыру комитетінің цурылуы туралы және Россия социал-демократиялыі$ жумысшы партиясыныц кезекті III съезін шацъіру туралы хабарды» Ленин 1904 жылы декабрь- де жазған болатын және сол кезде-ақ Көпшілік Комитеттері Бюросының мүпіелеріне жіберілген еді. Лениннің бұл до- кументі «Партияның үшінші съезін шақыру туралы хабар- дың» ресми негізіне алынды, ол Көпшілік Комитеттері Бю- росының қолы қойылып, 1905 жылы 28 (15) февральда «Впе- ред» газетінің 8-номерінде жарияланды.— 115.
55 «Франкфурт Газеті» («Frankfurter Zeitung») —күнделікті га- зет, ірі неміс биржашыларының органы, Майндағы Франк- фуртте 1856 жылдан 1943 жылға дейін шығып тұрды. 1949 жылдан «Франкфурт Жалпы Газеті» («Frankfurter Allgemeine Zeitung») деген атпен қайта шыға бастады; батыс-европа- лық монополистердің жаршысы болып отыр.—118.
56 Орталық Комитеттің 4 мүшесі — В. И. Ленин, Ф. В. Ленг- ник, М. М. Эссен және Р. С. Землячка.—126.
57 II Интериационалдың Амстердам конгресі 1904 жылы авгус- та болды; оған 476 делегат қатысты. Конгресте мына мәселе- лер талқьтланды: 1) социалистік тактиканың халықаралық срсжелері; 2) партиялардың бірлігі туралы; 3) жаппай стач- ка туральт; 4) отарлау саясаты туралы және басқалар. Кон- греске РСДРП атынан баяндама дайындау Дан мен Глебовқа тапсырылды және онда партиядағы алауыздықтар туралы айтпау тпарт етіп қойылды. Алайда Дан бул шартты бұзды, сөйтіп баяидама «басынан аяғына дейін айтысқа құрылған және бүтіндей «азшылықтың» көзқарасын баяндау болып шьщты» (Ленин). Большевиктер қарсы баяндама дайындап, оны конгресс делегаттарына таратып беруді ұйғарды. Баян- дама В. И. Лениннің редакциясымен дайындалды және М. Ли-


ЕСКЕРТУЛЕР
485
дипнің (М. Лядов) қолы қойылып, «Россия соцпал-демокра- тиялық жұмысшы партиясьшдағы партиялық дағдарысты анықтау жөніндегі материалдар» деген атпен шықты. Бұл баяндаманың едәуір болігін В. И. Леиин жазды.
Леиии конгрескс қатыса алмайтын болғандықтан ол өзі- нің уәкілдігін партияпың большевиктік бөлігіпің өкілдері болған М. Н. Лядов пен ГІ. А. Красиковқа сеніп тапсырды. Плоханов бастаған меньшевиктор большевиктердің конгрес- ке қатысуына батыл қарсы шықты, олар болыиевизм дербес окілдігі болуға право аларлықтай ерекше ағым болып сапал- майды деп дәлслдеді. Лспин халықаралық конгрестің Бюро- сына шағым түсірді, онда Каутский, Бебель, Люксембург және Адлер болыпевиктерді РСДРП делегациясына еигізуді жақтап сөз сөйледі. Осьшың нәтижесінде меныпевиктер Ля- дов пен Красиковты орыс делегациясының құрамына енгізу- ге мәжбүр болды.
Конгрестен кейін партия Советі партиялық тәртіпті бұзды деп Ленинді айыптауға әрекет жасады және оған түсінік беру үшін Советке келуді ұсынды, бірақ Ленин Советтің сек- ретары Мартовқа жолдаған хатында былай деп мәлімдеді: «Халықаралық конгрестің бюросы менің мандатымды өзім- нің сеніп тапсырғанымды қабылдағаннан кейін, мен мұнан былайғы жерде ешқандай Советтің алдында ешқандай есеп беруге міндетті емеспін» (ПІығармалар, 34-том, 257-бет).
Конгрестің шешімдері, біраз алға басқандықты білдірге- иіне қарамастан, тұтас алғанда жартыкеш болды және оп- портунизмге бұдан былай да жеңілдік беру болып шыңты. Конгресс бұқаралық стачканы қарулы көтеріліске ұластыру мәселесін көтермеді, империалистік мемлекеттердің отарлау саясатын ақтап келген оңшыл оппортунистерге тойтарыс бермеді. Ревизионизмді сөз жүзінде айыптай отырып, конг- ресс өзінің ңарарында олармен ажырасу жөнінде мәлімдемө жасамады, пролетарлық революция мен пролетариат дикта- турасы туралы мәселеге соңпай өте шықты. Мұндай жағ- дайдьщ болу мүмкіндігі мынадан еді: II Интернационалдың лидерлері революциялық қозғалыстың негізгі мәселелеріи біржола қалыптасқан догма тұрғысынан қарап келді, со- циалистік революцияның жеңу мүмкіндігіпе күмән келтір- ді.—126.
58 	1904 жылы 15(28) июльдо соцпалист-революционерлер пар- тиясының жауынгерлік ұйымыныц үкімі бойыиша эсер Са- зоиов ішкі істер министрі В. К. фон Плевені өлтірді. ІІле- вонің өлтірілуіне оиың тұсында ең жоғары шегіне жеткеи аяусыз жазалау саясатыиа қатты наразылың білдіру себеп болды. Жеке террордьщ бұл актісіиө баға бере келіп, В. И. Лепин күрес жүргізудіц иитсллнгепттерге тән мұндай әдістеріиен сақтандырды және «капиталистік қоғамда бұ- ңаралық қозғалыс тек таптың жұмысшы ңозғалысы түрінде ғана мүмкін» деп атап көрсетті.—134.


486
ЕСКЕРТУЛЕР
59 	Социалист-революционерлер (эсерлер)—Россиядағы ұсақ буржуазиялық партия; әр түрлі халыңшылдық топтар мен үйірмелердің («Социалист-революционерлер одағы» «Социа- лист-револіоционсрлер партиясы» және басқалар) бірігуі нә- тижесінде 1901 жылдың аяғында — 1902 жылдың басьтнда иайда болды. «Революционная Россия» газеті (1900—1905) мен «Вестник Русской Революции» журналы (1901—1905) оның ресми органдары болды. Эсерлердің көзқарасы халық- птылдық пен ревизионизм идеяларының эклектикалық қойыртпағы болды; Лениннің айтуы бойынша, эссрлер «маркс- измді сәнді оппортунистік түрде «сынау» арқылы халық- іиылдықтың кемістіктерін жамап-жасқап түзетуге тырыса- ды» (Шығармалар, 9-том, 315-бет). Эсерлер пролетариат пеп шаруалар арасындағы таптың айырмашылықтарды көрмеді, шаруалар ішіндегі таптық жіктеліс пен қайшылықтарды бүркемеледі, пролетарпаттың революциядағы басшылық ро- ліп теріске шығарды. Эсерлер самодержавиеге қарсы күрес- тің иегізгі әдісі ретіиде уағыздаған жеке террор тактикасы революцпялық қозғалысқа үлкен нұқсан келтірді, бұңараны революциялық күроске жұмылдыру ісін қиындатты.
Эсерлердің аграрлық программасы жерге жеке меншікті жоюды жәие теңгерме пайдалаиу негізінде жерді қа- уымдардың қарамағына беруді, сондай-ақ алуан түрлі коопе- рацияларды дамытуды көздеді. Эсерлер «жерді социализа- циялау» программасы деп көрсетпек болған бұл программа- да социалистік еш нәрсе де жоқ едіу өйткені тек қана жерге жеке меншіктің жойылуы, Лениннің көрсеткеніндей, капи- талдың үстемдігі мен бұқараның қайыршылығын жоя ал- майды. Эсерлердің аграрлық программасыньщ нақты, тарихи прогрестік мазмұны помещиктік жер иеленуді жою жо- лында күресу болды; бұл талап буржуазиялық-демократия- лық революция дәуірінде шаруалардың мүдделері мен талап- тарын объективті түрде білдірді.
Болыпевиктер партиясы.эсерлердің социалистер атын бүр- кемеленбек болған әрекеттерін әшкереледі, шаруаларға ық~ пал ету жолында эсерлермен табанды күрес жүргізді, олар- дыц жеке террор тактикасының жұмысшы қозғалысы үшіп зиянды екеиін ашып көрсетті. Сонымен бірге белгілі бір жағдайларда большевиктер патша өкіметіне қарсы күрссте эсерлермен уақытша келісім жасаудан да қашпады.
Шаруалардьщ таптық жағынап ала құлалығы эссрлер пар- тиясында саяси және идеялық тұрақсыздық пен ұйымдық ауа жайылушылықтың орын алуына, олардың либерал бур- жуазия мен пролетариат арасында әрдайым ауытқып отыруы- на себеп болды. Бірінші орыс революциясы жылдарында-ақ эсерлер партиясынан оның оң қанаты бөлініп шығып, жария «Халықтық-социалистік еңбек партиясын» (энестер) құрды, олар өздерінің көзқарастары жағынан кадеттерге жа- қын болды; ал сол қанаты жартылай анархистік «мак- сималистер» одағын құрды. Столыпин реакциясы дәуірінде


ЕСКЕРТУЛЕР
487
эсерлер партиясы толық пдеялық және ұйымдық күйзеліске ұшырады. Бірінші дүние жүзілік соғыс жылдарында эсер- лердің көпшілігі социал-шовинизм позициясьшда болды.
1917 жылғы Февраль буржуазиялық-демократиялық рево- люциясы жецгеннен кейін эсерлер меныпевиктермен жәно кадеттермеп бірге контрреволюциялық буржуазиялық-поме- щиктік Уақытша үкіметтің басты тірегі болды, ал партия- ның лидерлері (Керенский, Авксентьев, Чернов) оның құра- мына кірді. Эсерлердің сол қанаты 1917 жылы ноябрьдің аяғында солшыл эссрлөрдің дербес партиясын құрды. Ша- руалар бұқарасы арасында өз ықпалын. сақтауға тырысып, солшыл эсерлер Совет өкіметін формальды түрде мойындады және болыиевиктермен келісімге келді, бірақ көп ұзамай Совет өкіметіне қарсы күрес жолына түсті.
Шетелдік соғыс интервенциясы және азамат соғысы жыл- дарында зсерлер контрреволюциялық бүлдіру әрекеттеріи жүргізді, интервенттер мен ақ гвардияшыл генералдарды белсене қолдады, контрреволюциялық заговорларға қатысты, Совет мемлекеті мен Коммунистік партияпың қайраткерлері- не ңарсы террорлық әрекеттер ұйымдастырды. Азамат соғысы аяқталғаннап кейін эссрлер елдің ішінде және ақ гвардияшыл эмиграция қосыпда Совет мсмлекетіне қарсы дұшпапдық әрекеттерін жалғастыра берді.—138.
60 	«ІІаша /Кизнъ» («Біздіц Өмір»)—күпделікті газет, кадеттер- дің сол қанатына жақып; 1904 жьтлғы 6(19) иоябрьдеп 1906 жылғы 11(24) июльге дейіи Псторбургто үзілістермси шығып тұрды.—139.
61 В. И. Ленин Петербургте 1904 жылы 6 поябрьдо откізілмек- ші болып белгіленген земство басқармалары председательде- рі мен басқа да земство қайраткерлсрінің съезін «құпия» деи келемеждеп айтып отыр. Либералдарға жарамсақтық жасап келген ішкі істер министрі князь Святополк-Мирский бұл съезді шақыруға тілектестікпен қарады және тіпті оның өзі осы съезді шақыруға патшадан рұқсат алуға тырысьш бақты. Алайда съездің ашылуынан бес күн бұрын, делсгат- тар жинала бастаған кезде, патша үкіметі съезді бір жылға кейінге қалдыруды усынады дегеи хабарландыру болды. Свя- тополк-Мирский либералдарға егер земствошылар «жеко иә- терлерде шай үстінде әңгіме-дүкен құрса», полицияға ол «мүиы елемеу» жопінде бұйрыд боремін дегеп сыңай білдір- ді; бүл ресми болмағанмен съезге рұқсат еткепдік еді, сой- тіп съезд 1904 жылы 6—9 ноябръде болып өтті.— 140.
62 Ленин «оцтустіктегі бірңатар буцаралъіц демонстрациялар» туралы сөз еткенде, 1903 жылы Россияның оңтүстігінде бол- ған, Закавказьені (Баку, Тифлис, Батум, Чиатуры, Закав- казье темір жолы) және Украинаның ірі қалаларын (Одесса, Киев, Екатеринослав, Николаев және басқалар) қамтыған


488
ЕСКЕРТУЛЕР
бұқаралық саясп стачкалар мси дсмоистрациялар туралы аіі- тып отыр. Бұл стачкаларға 200 мыңнан астам жұмысшы ңа- тысты. Стачкалар РСДРП комитсттеріпің басшылығымен өт- ті.—142.
63 Лоидопда Вестминстер аббатствосымен ңатар ағылшын пар- ламептініц үйі орпаласқан.—148.
64 В. И. Лении «Догаратын мезгіл жетті» дегеп мақаланы В. В. Воровскиймен бірлесіп жазды. Мақаланың басы, Пс- тербург комитетіпің мүшесі болғаи жұмысшының корреспон- деициясын қоса есептегенде, В. В. Воровскийдің қолымен жазылған; одан әрі «ІІетербургтегі азшылықтың іріткі салу- шылық әрекеті...» догон создерден бастап аягына дейіп В. И. Лениинің қолымен жазылғаи. Бастапқыда мақалаға Воровский «Петербург дсмонстрациясы неліктеи болмай қал- ды» деп ат қойған. «Вперед» газетінде мақала «Доғаратын мезгіл жетті» деген атпси басылды, оны редакция Петербург- тен келген, цитат алыныгі отырған корреспопденцияиың соңғы абзацынаи алған.— 152.
65 Солтүстік конференцияның қарарлары «Вперед» газетінің 1905 жылғы 14 (1) япварьдағы 2-померіиде, «Партпядап» де- ген болімде жариялапды.
Оңтүстік копференцияның қарарларт.г бірінтпі рет 1930 жтл- лы Ленішпің XV жипағыньщ 217—219-беттсрінде басылды; Кавказ конфсрепциясыпың ңарарлары да сол жинақтьтң 249—253-бсттеріпде басылды.— 158.
66 1904 жылы январьдың бас ксзінде Женевада тұрған болытте- виктердің жеке жиыалыстарьшың бірінде «РСДРП Орталық Комитетінің кітапхапасы мен архивін» ұйымдастыру жөнін- де пікір туды. Сол кезде «инициаторлар тобы» құрылып, оған В. Д. Бонч-Бруевич, П. Н. Лепешииский, В. В. Воров- ский, М. С. Ольминский, М. Н. Лядов және басқалар енді.
Бұл топ дереу кітаптар жәпе жәрдем жинау ісіпе кірісті. В. И. Ленин бұл инициативаны мақұлдады жәие Надежда Копстаитиновнамен екеуі өздсріпің жеке кітапхаиасыпап к.аиша болса да жәрдемгс кітап боліп береміз, мұиың өзі өтс пайдалы іс, сопдықтап мүмкіндігіис қарай кец түрде дамыту керск деп мәлімдсді. РСДРП Орталық Комитетінің кітапха- иасы меп архивіиіц иегізі осылай қалапдьт.
1904 жылы 28 январьда инпциативалы топ «Барша жұрт- ңа» деген ерскше үпдеу шығарды, онда партиялық кітапха- иа құру ісіпде жәрдем беругс жәие комек корсетугө шақыр- ды. Бұл үядеу шетелдегі барлық орыс колонияларына кеңі- нен таратылды. Мұиың үстіпс инициативтік топ социалистік ұйымдар мен партиялардьтң бәріне — орыс социалистік ұйым- дары меп партияларына, сондай-ақ шетелдік социалистік


ЕСКЕРТУЛЕР
489
ұйымдар мен партняларға кептеген хаттар жазып,. олардаи әдебиет, газеттер, журналдар, листоктар жіберуін өтінді.
Кеп ұзамай кітапхананың адресіне кітаптар, газеттер, жур- налдар және басқа әдебиеттер келе бастады. Кейбір баспа- лар, мысалы, Петербургтегі «Ңоғамдық пайда» баспасы өз басылымдарын түгел дерлік, 300-ден астам кітап жіберді. Басқа басналар да осылай істеді. Кітапхана 16 тілде: ағыл- ітіын, араб, түріКу армян, болгар, еврей, латыш, лытвап, ук- раип, неміс, поляк, орыс, славяп, фраіщуз, чех, швед жәпе жапон тілдеріиде газет, журналдар алыи тұрды. Кітапхана барлық осы тілдерде 118 басылым алып тұрды,, олардың ба- сым көпшілігі күнделікті басылымдар. 1904 жылдың сен- тябрінде-ақ кітапханада 3759 том кітап болды, онда өткеп кездердегі құпия басылымдардыц бәрі дерлік жәие оте көп архив материалдары жшіақталды. Көпшілік Комитеттері Бю- росы құрылысымен-ақ инициаторлар тобы кітапхананың мол мүлкін және оған басшылыц етуді Көпіпілік Комитеттері Бюросына беру жөнінде В. И. Ленинге өтініш жасады. В. И. Ленин ұсынысты қолдады және «инициаторлар тобы» атынан өзі мәлімдеменің жобасын жазды. Көпшілік Коми- теттері Бюросының ең таяудағы мәжілісінде Лениннің үсы- нысы бойынша бұрынғы «инициаторлар тобының» мүшелері «РСДРП Кітапханасы мен Архивінің» бақылаушы комитеті болып бекітілді. Бұл комитеттің қызметі туралы партияның III съезіне есегі берілді (мына кітапты қараңыз: «РСДРП үшінші съезі. ІІротоколдар» . М., 1959, 533—537-беттер). Кі- тапхана 1917 жылғы Февраль революциясына дейін, 13 жыл өмір сүрді. Ңазіргі уақытта РСДРП кітапханасы меп архиві- нің қорлары Марксизм-ленинизм иыститутында орналасқан.— 159. ■
67 Марксизм-ленинизм ииститутының Орталық партия архивіи- де бұл мақаланьщ дайындық материалдары жөніндегі Ленин- нің қолжазбасы сақтаулы: «Порт-Артурдың тізе бүгуі (құ- лауы)» деп аталғаи жоспардың бірнеше нұсқасы Лениннің V жинағында басылған, 1929, 57—59-беттер; шетел және орыс баспасөздерінен алынған көптеген көшірмө үзінділер Ленин- нің XVI жинағында, 1931, 37—42-беттер және XXVI жина- ғында, 1934, 242—251-беттер, басылған.— 160.
68 Бұл арада Бельгияпың буржуазиялық «IJIndependance Beige» газеті туралы айтыльш отыр, ол 1904 жылғы 4 январьдағы номерінде «Port Arthur» деген бас мақала берді, Ленин ци- татты содан алып отыр (қараңыз: Лениннің XVI жинағы, 1931, 37-бет).—160.
69 «Тһе Times» («Замана») — 1785 жылы Лондонда құрылған күпделікті газет; агылшын бу.ржуазпясының ірі копсерватор- лық газеттерінің бірі.— 165.
17 9-том


490
ЕСКЕРТУЛЕР
70 «Революцион-ная Россия» («Революциялық Россия»)—эсер- лердің құпия газеті; «Социалист-революционерлер одағы» Россияда 1900 жылдың аяғынан бастап шығарып тұрды (1900 жыл деп белгіленген 1-номері іс жүзінде 1901 жылы январьда шықты). 1902 жылдың январынан 1905 жылдың де- кабріне дейін птетелде (Женева) эссрлер иартпясының рес- мп органы ретінде пгыгып тұрды.—166.
71 Фритредерлік— буржуазияның экономикальтқ саясатының бағыты, ол сауда еркіндігін және жеке шаруашылық қызме- тіііе мемлекеттің араласпауьш талап етеді. Фритредерлік XVIII ғасырдың екіиші жартысында Англияда өнеркәсіп тоцксрісі дәуіріпде гіайда болды; опсркәсіп буржуазиясының сырттаи әкеліиотіп астық иен шикізатқа жоғары баж салы- ғьш жоюға, сыртцы саудапы ұлғайтуға жәпс дүипе жүзілік рыноктардап исғұрлым олсіз бәсскслестерді ығыстырыи шы- ғару үшін сауда еркіпдігін пайдалануға мүдделілігін бейне- леді. XIX ғасырдың 30—40-жылдарында Англиядағы фритре- дерліктің тірегі Манчестер қаласының өнеркәсіпшілері бол- ды. Сондықтан фритредерлерді «мапчестерліктер» деп те атады.
Фритредерлік А. Смит пен Д. Рпкардопың еңбектерінде тсориялық тұрғыдан негізделді.
Россияда фритредсрлік көзқарастар негізінен дүнпе жүзі- лік рынокта астықты еркін өткізуге мүдделі болгаи поме- щиктер тобы арасьтнда кеңінен таралды.
Фритредерліктің таптық мәнін К. Маркс «Сауда еркіпдігі туралы сөзде» (1848) және басқа еңбектерінде аиіып корсет- ті. Сауда еркіндігі капитализмнің дамуын тездетіп, таптық қайтііьтлықтарды шиеленістіре түсетін болғандықтан, сауда еркіігдігін талап етудің прогрестігін жоққа іпығармаған Маркр сауда еркіндігі үраньш буржуазия әлеуметтік демаго- гия мен халық бұқарасын алдау мақсатында пайдаланаты- пын, онымен өзінің лролетариатты ліексіз қанауға, отарльтқ экспансия меп нашар дамыған елдерді экономикалық кіріп- тарлыққа салуға ұмтылушылығын бүркемелейтінін көрсстіл берді.
Фритредерліктің сипаттамасын В. И. Лелиннің «Экономи- калық романтизмпің сипаттамасы жөнінде. Сисмонди және оз еліміздің сисмондпшілдері» дегеп еңбегінен ңарацыз (Шығармалар толық жинағы, 2-том, 270—284-беттор).
Протекционизм — белгілі бір елдіц каппталистік өнеркәсібін немесе ауыл ліаруашылығын дамытуға және оларды шетел- дік бәсекеден қорғауға бағытталғал экономикалық ліаралар жүйесі. Осы шаралардың шііндегі ең маңыздылары ілетел товарларының окелінуіп қысқарту мақсатьтпда оларға жоға- ры баж сальтғын белгілеу, импортты сан жағыпан шектеу, валюталық тьтйым салу, сыртқа шығарьілатын отандық то- варларға баж салығьш төмепдету арңылы ондай товарлар


ЕСКЕРТУЛЕР
491
шығаруды көтермелеу, жекелеген капиталпстерге ақшалай қарыз беру және т. т. болып табылады.
Протекционизм бастапқы қорлану дәуірінде Англияда пай- да болды және өнеркәсіп капитализмі дәуірінде, әсіресе им- периализм түсында кеңінен тарады. Империализм жағда- йыяда протекционизм саясатының мақсаты капиталистік мо- нополияларға ішкі рынокта товарларын көтеріңкі бағамен сатуын, халық бұқарасын тонау есебінен монополиялық үс- теме пайда алуын қамтамасыз ету болып табылады.—166.
72 Москва губерниялық дворяндар жетекшісі князь П. Н. Тру- бецкойдың ішкі істер министрі Святополк-Мирскийге жолда- ған хаты 1904 жылы 15(28) декабрьде жазылды жәнө 1904 жылы 18(31) декабрьде «Освобождениенің» 62-номерінде ба- сылды. Ңоғамдық ңозғалыстың жағдайыи сипаттай келіп, Трубецкой былай деп жазды: «қазіргі болып жатқан оқиға- лар n’est pas une erneute, mais une revolution (бүліншілік емес, революция. Ред.); сонымен бірге орыс халңын да рево- люцияға итермелеп отыр...».—169.
73 Бұл арада 1904 жылы декабрьде В. Бонч-Бруевпч neu II. Лениннің Женевадағы социал-демократиялық партиялық әдебиеттің болыпевиктік баспасында жеке листок болып ба- сылып шыққан «Вперед» газетін шығару туралы хабарлаи- дыру айтылып отыр. Хабарландыруда Россия басынан өткізіп жатқан саяси кезеңге баға беріледі, пролетариат пен оның алдыңғы қатарлы ұйымдастырушылық ұйтқысы — РСДРІІ- ның алдына міндеттер қойылады, партия басыпан өткізіп жатқан дағдарыс пен жікке бөлінушілік ңысқаша баяндала- ды. «Жұмысшьтлар бұқарасыньтң толқуы,— делінген хабар- ландыруда,— барған сайын қанат жайып, тереңдей түсуде. Тарихи кезсңиің жағдайлары қозғалыстың жаца, жоғары формаларьттта котттуі қарсаңыпда тұрғапымызға кспіл бола аладьт. Үшқытшап жалып лаулай бастадьт. Бүл жальтп хальтқ котеріліспііц ортіпе ұласатьш күп отіді алыс емес. Сотцтал- демократттяньтң лролетариат алдьшдағы жауаіікертгтілігі арта түсуде. Оның күресіне ілыи мәніндегі саяси басшылықтыц қажеттілігі барғап сайын өте айқын сезіліп отьтр. Мұндай кезеңде партия органсыз қала алмайды». Одан әрі хабарлан- дыруда партияның жаңа органының саяси міндеттері тура- лы және оны шығаруды ұйымдастыру туралы айтыла- ды.— 178.
74 Бұл арада Көппіілік Комитеттерінің Бюросы туралы айтьь лып отыр, ол <1904 жылы декабрьде солтүстік комитеттердіц конференциясынап кейін біржола қалыптасты.—179.
75 Е. Д. Стасованьщ хабарлауыпа қарағанда, Ленпннің хаты мыпа жағдайға байланысты жазылгап. 1904 жылы шоиьдо РСДРП Орталық Комитеті Солтүстік бюросының бірқатар белсенді қызметкерлері, атап айтқанда Н. Э. Бауман,
17*


492
ЕСКЕРТУЛЕР
Е. Д. Стасова, Ф. В. Ленгник, С. М. Кнунянц және басқа жол- дастар тұтқынға алынып, Таган түрмесіне отырғызылады. Сол кезде, 1904 жылы 7 (20) июньде патша үкіметі «мехмлекет- тік қылмысты әрекеттер жөлінде іс жүргізу тәртібіндегі кей- бір өзгерістер туралы және оларға жаңа қылмыстық ереже- лердің қаулыларын қолдану туралы» заң шығарды. Бұл заң- ііың мәні мынағап саяды: бірқатар «саяси қылмыстарға» сот- тан тыс әкімшілік жазалар, атап айтқанда: ақшалай штраф, жер аудару, т. с. қолданудың орнына, бұл «қылмыстарды» сотта қарауға көше бастады жәпе саяси тұтқындарға қылмыс- тық кодекстің статьяларын қолдана бастады. Осыған байла- ныстьт Таган түрмесінде отырған саяси тұтқындар арасында оздерін алдын ала тергеуде қалай ұстау керек жәнс сотта қандай тактика қолдану керек деген мәселе көтерілді. Алдын ала тергеуде бұрынғысынша жауап беруден мүлде бас тарту тактикасын ұстау ұйғарылды, өйткені, прокурордың қатысуы- мен болса да, тергеуді сол баяғы бір жандармдар жүргізеді. Ал социал-демократтардың сотта өздерін қалай ұстауы жөніндегі мәселе ашық қалды. Сондықтан 1904 жылы 18 де- кабрьде кепілдікпен түрмеден босатылған Е. Д. Стасоваға жолдастары В. И. Ленинмен дереу байланыс жасауды жәнө одан өздерін толғандырып отырғаи мәселеге жауап алуды тапсырды. В. И. Лениппің хаты Е. Д. Стасованың сұрағына жауап болып саналады.— 181.
76 «Вперед» газетінів; 3-иомері 1905 жылы 24(11) январьда шық« ты.—185.
77 «Фабрика-завод жумысшыларыныц орыс цоғамын» 1904 жы- лы Петербургте патша охранкасының тапсыруы бойынша священник Гапон ңұрды. Бұл жұмысшылардың назарып са- модержавиеге қарсы революциялық күрестен басңа жаққа аударуға' тырысқан зубатовтық тіштес ұйым болды.
Зубатовшылдар — «полицпялық соцпализм» саясатьтпьщ жақтаушылары; бұл саясаттыц көздегеи мақсаты — жұмыс- піылардыц иазарын самодержавиеге қарсы саяси күрестен басқа жаққа аудару үшін 1901—1903 жылдарда Москва ох- ранкасы бөлімінің бастығы жандарм полковнигі Зубатовтың иницпативасы бойынша жұмысшылардың жария ұйымдарыи құру еді. Жұмысшьілардың жария ұйымдарын құру жөнін- дегі Зубатовтың қызметін ішкі істер министрі В. К. Плеве қолдады. Зубатовшылар жұмысшы қозғалысын тар шеңбер- лі экономикалық талаптар арнасына бағыттауға, жұмысшы- ларды үкімет осы талаптарды қанағаттандыруға дайыи дегеи пікірге сендіруге тырысты. Алғашқы зубатовтық уйым «Мехашікалық өндірістегі жұмысшьтлардың өзара жәрдем көрсету қоғамы» дегси атпеп 1901 жылы майда Москвада құрылды. Зубатовтьгқ ұйымдар сопдай-ақ Мпнскідс, Одессада, Вилыюда, Киевте және басқа қалаларда құрылды.
РСДРП II съезі «Кәсіпшілік күрес туралы» қарарында зу-


ЕСКЕРТУЛЕР
493
батовшылдықты «капиталистердің пайдасы жолында жұмыс- шы табыньің мүддесіне үнемі опасыздық жасау» саясаты деп сішаттады жәнө зубатовшылдыққа қарсы күресу мақсатында партия ұйымдары. жария жұмысшы ұйымдары бастаған стачкаларды қолдап, оларды бағыттап отырулары керек деп санады (қараңыз: «РСДРП екіпші съезі. Протоколдар». М., 1959, 433-бет).
Революцияшыл социал-демократтар зубатовшылдықтың ре- акциялық сипатын ошкерелсй отырып, жұмысшылардың жа- рия үйымдарын жұмысшы табыиың қалың тобьш самодер- жавиеге қарсы күрескс жұмылдыру үшін пайдаланды. Рево- люциялық қозғалыстыц қуатты өрлеуі нәтижссінде патша үкіметі 1903 жылы зубатовтың үйымдарды жоюға мәж- бүр болды.— 186.
78 Петербург жумысшыларының патшаға жолдаған петициясы жеке листовка болып басылды және 1905 жылы 31 (18) ян- варьда «Вперед» газетінің 4-номеріиде көпііріп басылды.— 188.
79 «The Standard» («Ту»)—ағылшып газеті, 1827 жылғы 27 майдан 1916 жылғы 16 мартқа дейін Лондояда шығып тұр- ды.— 188.
80 1905 жылғы 9 япварьдағы оқш-алар туралы хабар Женеваға келесі күні келіп жетті. Үзік-үзік әрі мардымсыз телеграф деректеріпе қарамастан Лешін бұл оқиғаларға бірден орасан зор маңыз береді, оларды Россиядағы революция ретінде ба- ғалайды. Бұл уақытта (өскіше 10 январь) «Вперсд» газетінің 3-номері жасалыгі, басуға дайын болатын^ бірақ Ленин бұл оқиғаға үн қоспай дала алмады. Ол «Россиядағы революция» деген шағын мақала жазып, оны ірі оріппен тергізіп, газет- тің төртінші бетіне, «почта жәшігі» материалының орнына орпаластырады.—190.
81 «Жария марксизм»—лпбсралдық-буржуазиялық тұрғыдан марксизмиің өціп айналдыру, ол Россияның либералдық бур- жуазиялық интслліігенцііясы арасында дербес қоғамдық-са- яси ағым ретінде XIX ғасырдың 90-жылдарында пайда бол- Ды.
Россияда бұл кезде марксгізм едәуір кең тараған болатын, осыған байланысты буржуазпялық иптеллигеиттер марксизм- ді жслеу етіп, жария газеттср мсн журналдарда өздерінің көзқарастарыи уағыздай бастады. Соидықтан олар «жария марксистер» деп аталды.
«Жария марксистер» халықшылдарды ұсак, өндірістің қор- ғаушылары ретінде сынай отырып, бұл күресте марксизмді пайдалануға тырыстьт, бірақ марксизмді революциялық атау- льтдап тазартылғая күйінде қолдапбақшы болды, жұмысшы қозғалысын буржуазияның мүддесіне бағындыруға әрекет- тенді. Маркстің ілімінен олар ең бастысын — пролетарлық


494
ЕСКЕРТУЛЕР
революцпя жәно лролетариат диктатурасы туралы ілімді алын тастады. «Жария марксистердің» басшысы П. Струве капитализмді мадақтады және буржуазиялық тәртіптерге қарсы революциялық күрестің орнына «мәдениетсіздігімізді мойыпдауға жәнс катіитализмнен үйренуге» шақырды. Маркс- измнің негізгі қағидаларының бәріне ревизия жасап, «жа- рия маркспстер» буржуазиялық объективизм позициясына түсті, кантшылдық пен субъективтік пдеализм көзқарасында болды.
Ленин «жария марксизмнің» либералдық-буржуазиялық табиғатын басқалардан бұрын көріп, таныды. 1893 жылдың өзінде-ақ Ленин «Рыноктар туралы дейтіп мәселе жөнінде» деген еңбегінде либерал халықшылдардың көзқарастарын әшкерелеумен қатар сол кезде туып келө жатқан «жария марксизм» окілдерінің көзқарасын да сынға алды. Бұлар орыс марксистеріне алғаш рет кездескен жасырын жау бол- ды, олар өздерін Маркстің ілімін жаңтаушылар деп атады, ал іс жүзінде марксизмді революциялық мазмұнынан жұрдай қылды. Алайда орыстың революцияшыл марксистері халық- шылдарға қарсы күресте «жария марксистермен» уақытша келісімге келді, өздерінің шығармаларын «жария марксис- тер» редакцпялаған журналдарда бастырып отырды. Сопымон бірге Ленин «Халықшылдықтың экономикалық мазмұпы жә- не оиыц Струве мырзаның кітабьшда сьтналуы» деген сңбе- гіиде «жария маркспзмді» буржуазиялық әдебиетте маркс- іізмнің баяндалуы деп атап, оны батыл сынға алды, «жария марксистерді» либералдық буржуазияиың идеологтары рс- тіиде әшкереледі. Лешіннің «жария марксистерге» бергеп сипаттамасы койін толық дәлелденді: олар көрнекті кадеттер, ал кейін нағыз ашынған ақ гвардияшылар болды.
Россиядаіы «жария марксизмге» ңарсы Лениннің батыл күресі сопымеп біргс халықаралық ревизионизмге қарсы кү- рес болды жәпе маркстік теорпяііьт бұрмалауга қарсы-идея- льтқ ымырасыздықтыц үлгісі больтп табылдьт.— 192.
82 	Одан.әрі Лсииниіц қолжазбасьшда сызылып қалғаи мыпадай текст бар: «(1894 жылдың өзінде-ақ Тулиинің Струвенің Сын заметкалары деп атағаньшдай)». В. И. Ленин бұл арада өзінің «Халықшылдықтың экономикалық мазмұны және оның Струве мьтрзаның кітабында сыналуы» деген еңбегі ту- ралы айтып отыр (қараңыз: ПІығармалар толық жинағы, 1-том, 367—563 беттер).—192.
83 	В. И. Ленин бұл арада С. Н. Булгаковтың, Е. Н. Трубецкой- дың және басқалардың 1902 жьтлы «Идеализм проблемалары» деген атпен шыққан философпя жөніидегі мақалалар жпна- ғьт туралы айтып отыр.
«Новый Путъ» («Жаңа Жол») — ай сайын шығып тұрғаи журнал; 1903—1904 жылдарда Петербургте шығып тұрды; то- рығуіпылық ниеттегі «Діни және философиялық жиналыо


ЕСКЕРТУЛЕР
495
тар» дегі аталатьшның органы, оған Мережковский, Гиппиус және басқа да символистер мен құдай іздемпаздар ңатысьш тұрды.— 200.
84 В. И. Ленин айтып отырған хаттар — болыиевик С. И. Гусев- тің Петербургтен жазған корреспопденциялары, олар «Петер- бург социал-демократтарыньтң хаттары» деген атпен «Впе- ред» газетінің 1905 жылгы 31 (18) яиварьдагы 4-яомерінде басылды.— 227.
85 Бұл арада әңгіме гермаи социал-демократпясьтның орталыц органы—«Vorwärts» («Алға») газеті туральт болып отыр, ол туралы «Внерсд» газетіиің 1905 жылғы 31 (18) япварьдағы 4-номеріпдө басилғаи «Сарай алаңында. Оқиғаны көрген адамның хаты» деген мақалада айтылып откен. — 233.
86 Бұл ескерту қолжазбада сызылып қалған, соидықтан «Впе- ред» газетіне енбеген. Бірінші рет 1934 жылы Лениниің XXVI жинағында ««Патпта-ағзам» және баррикадалар» деген мақалаға ескерту» дегси атпен басьтлды. — 236.
87 «Русская Газета» («Орыс Газсті»)— 1904—1906 жылдарда ГІетсрбургте шығыи тұрды.— 239.
88 «Правителъственный Вестния» («Үкімет Хабаршысы») — күп- делікті ресми оргаи. 1869—1917 жылдарда Пстербургте баспа- сөз істері жопіндегі бас басқарма жаньтпда іпығып тұр- ды.— 241.
89 «Ведомости С.~Петербургского Градоиачалъства» («С.- ГІетср- бург Ңала бастығыпың Ведомостарьт») — «СГІБ. қалалық ио- лпциясьшьтң Ведомостарьт» дегеи басылымның жалғасы. 1917 жылға дейін шығьтп түрды.— 241.
90 «Баррикадалардағы урыстар» деген мақала Росспяда рево- люцияның басталуына ариалып «Вперед» газстінің 4-номсрі үтпін жазылғап болатьтн, бірақ басылмай қалдьт. Біріиші рет 1924 жылы ««Вперед» жәнс «Пролетарий». 1905 жылғы алғашқы большевиктік газеттер». I кітатт, М., 1924, дегоп кі- тагіқа қосьштпада жарпялаиды. — 245.
91 «РСДРП-дағы жікке бөлінудіц уъісңаша очеркін» РСДРГІ-га жордемдесуші Берн (Швейцария) тобы 1905 жылы 2 (15) февральда жеке листок етіп басып шығардьт, оган мынадай хабар жазылған: «РСДРП-га жәрдемдесуші Берн тобы — «Вперед» бұл хатты басын тпығара отырьш, жікке бөлінудің қьтсқапта очеркіті білу әсіресе Россиядагы жолдастар үіпіті өте-мотс маңьтзды деп есептейді. ІПстелдік жолдастардан хатты Россияга жіберуді сұраймьтз».
Докумспттің соңыпдагьт қолжазбада мьтпа адамдар оз қол-


496
ЕСКЕРТУЛЕР
дарын қойғаи: «Вперед» газетішң редакциясы: Н. Ленпн, П. Орловскпй, А. Вошюв, Рядовой, Галерка жәно Коишілік Комитеттері орьтс Бюросының шетелдік уәкілі Степапов. Гер- мап социал-демократпялық партиясы Басқармасының жікке боліну мәселосін Бебель арқылы аралық соттың көмегімен шешу жөніндегі әрекеті туралы Ленинніц 1905 жылғы 7 фев- ральда Бебельге жолдагап хатын қараңыз (Шығармалар, 34- том, 298-бет).
Марксіізм-лешіпизм пнстнтутыныц Орталық партия архи- вінде бұл хаттың неміс тіліне аудармасының қолжазбасы сақталған, онда В. И. Лениншң мынадай ескертпелөрі бар:
а) «Мына жерде 1) бағыныңқы сөйлемнің баяидауышы жоқ!
2) сөйлемнің магынасы бұзылғаи, өйткеиі қатслік жіберіп отырган искрашыл азшылық (орысша токст бойынша), ал аударма бойынша антиискрашылдар болып шыққан».
б) «Орысша текстіні мүлдем түсінбеген, сондықтан мағы- насы бұзылгап!! Біз аудармашыиың яемісше білетіндігіне осы кезге дейін күмәнданып келген едік. Енді біз оныд орыс- ша түсінетіндігіяе күмәндапып отырмыз».— 248.
92 Халыуаралыу социалистік бюро (ХСБ) — II Интернационал- дьтң тұрақты атқарушы-ішформациялық органы; барлық елдердің социалистік партияларының өкілдеріпен Халықара- лық социалистік бгоро құру туралы шеіиім II Интерпацио- налдыц Париж коигресінде (сонтябрь, 1900 жыл) қабылдан- ған болатын. Халықаральтқ социалистік бюрода орыс социал- демократтарыньщ өкілдері больш Г. В. Плехапов пеп Б. ТТ. Кричевский сайлапды. 1905 жылдап бас-тап Халықара- льтқ соцналистік’ бюроға РСДРІІ-пың өкілі есебінде В. И. Лешпі еиді. Халықаралық социалистік бюро өзшің қыз- метін 1914 жылы тоқтатты.— 249.
93 Азшылықтың құпия ұйымын партияның II съезінен кейін іле-шала Аксельрод, Мартов, Троцкий құрған болатьш. 1903 жылы септябрьдіц ортасында 17 мсііьіпевиктің құпия кеңесі болды. Кеңестің Троцкий мен Мартов жазған қарарында фракциялық қызметтің программасы баяндалды және мень-
• шөвиктсрдің партияның орталық мекемелорін басып алу жә- не жергілікті партпя үйымдарыпа басшылық ету жөніндегі ұйымдастыру птаралары белгілепді (қараңыз: Ленипнің VI жинағы, 246—249-беттер). «Искрапы» басьтп алғаниан кейін мепьшевиктер Орталық Органяың жаиыная қүпия орталық касса жасақтады, өздеріпе транспорт алды. «Орыс револю- циялық еоциал-демократпясының шетелдік лигасын» өздері- нің базасыиа айвалдырып, олар Росспядағы партиялық жұ- мысқа іріткі салу, жекелеген комитеттерді басыи алу немесе Петербургтегі, Одессадағьг, Екатеринославтағы сияқты боль- иіөвиктік комитеттермеп қатар мепьшевиктік топтар ңұру үшін жүріп-тұратын агентура ұйымдастырды. Азшылықтың құпия ұйымы 1904 жылдың күзіне дейін өмір сүрді. Партия


ЕСКЕРТУЛЕР
497
Советі,— деп жазды Ленин,—«партняпың жасырын жіктелуі- не тікелей ңатысты, азшылықтьщ «кооптация» жолындағы жасырын ұйымының күресіне дем беріп отырды. Бұл күрес II съезд кезіиен бастап, яғни 1903 жылғы августан бастап 1904 жылғы ноябрьге нсмесе декабрьге дөйін жүргізілді, бұл қазір документ жүзіндо дәлслденіп отыр» (ІИығарма- лар, 8-том, 342-бет).— 251.
94 «Daily Telegraph» («Күнделікті Тслсграф»)—ағылшынның күнделікті либералдық, ал XIX ғасырдың 80-жылдарынан бастап коисерваторлық газеті; осы атпен 1855 жыл- дан 1937 жылға дейін Лондонда ітіығьш тұрды; 1937 жыл- дан бастап, «Morning Post» («Таңертеңгілік Почта») газеті- мен қосылғаннан кейін, «Daily Telegraph and Morning Post» деген атпен шығып келеді.— 257.
95 «Наши Дни» («Біздің Дәуір»)—либералдық бағыттағы күн- делікті газет; 1904 жылғы 18 (31) декабрьден 1905 жылғы 5 (18) февральға дейін Петербургте шығып тұрды; 1905 жы- лы 7 (20) декабрьде газет қайта шыға бастады,. бірақ екі-ақ номері шықты.— 257.
96 «Последние Известия» («Соңғы Хабарлар»)—Буидтыц Шет- елдік комитетінің бюллетені; 1901—1906 жылдары Лондон мен Женевада шығып тұрды, буржуазиялық-ұлтшылдық көзқарастарды білдірді.— 262.
97 Ленин бұл арада 1885 жылгы Морозов стачкасына қатысқан- дарға болғаи сот туралы айтып отыр. Сот 1886 жылы майда Владимирде болдьт. Сотта жұмысшыларға қысымшылық көр- сетудің және оларды қаиаудың жап түршігерлік жағдайла- ры анықталды. Сотталупіылардың кінәлылығы жөпінде при- сяжный ұсынған жүз бір сұраққа сотталушылар 101 қарсы жауап берген. Белгілі реакцияшыл публицист Катков бұл жөнінде «Московские Ведомостиде» былай деп жазды: «Kerne құдай жарылқаған ескі қала Владимирде Русьте көріне бастағап жүмысшы моселесініц құрметіне жүз бір дүркін салют оғы атылды».— 269.
98 1891 жылы 15 (27) апрельде белгілі жазушы-публицист, қо- ғам қайраткері әрі фило^оф Н. В. Шелгунов жерленді, оның прогреспііл қызметі Петербургтіц алдыңғы қатарлы жұмыс- шыларыпа жақсы белгілі болатын. Оны жерлеу үкіметке қар- сы бағытталған демонстрацтіяға ұласты. Жұмысшылар «Бос- тандық пен туысқандыққа жол көрсетушіге» деген жазу бар венок алып жүрді. Осы оқиға тұсында маевка ұйымдастыру керек деген пікір де туған еді, сөйтіп маевка құпия өткізіл- ді. Бұл Россиядағы бірінші маевка болатын, оған 70—80 жұ- мысшы қатьтсты. Маевкада сойленген саяси сөздердің тексті кейін жұмысшылар арасьшда таратылды жәие оның зор на- спхаттық маңызы болды.— 270.


498
ЕСКЕРТУЛЕР
99 Бұл арада әцгімс 1903 жылы шольде Киевте болғаи бұқара- лық саяси стачка туралы больш отыр. «Искраныц» 1903 жылғы 1 септябрьдегі 47-номерінде «Киевтегі жаипай стачка» деген тақырыппен осы стачкаға арналған үлкеи корреспоп- денцпя басылды. — 271.
100 Кифа Мокиевич,— II. В. Гогольдіц <<Олі жаидар» деген шы- гармасының кейіпксрлсрінің бірі, автор бұл образда даурық- иалы, мәи-мағьшасыз мәсслелерді шешумси айналысатын адамның типін бейыелеп көрсеткен.— 279.
101 Тряпичкинніц образы Н. В. Гогольдің «Ревизорында» және М. Е. Салтыков-Щедриннің — «Баяулық пен ұқыптылық бар ортада» деген шығармасында кездеседі. В. И. Ленин Тряпич- киннің образын жаңа искралық корреспонденцияларды сипаттау үшін пайдаланып отыр.— 287.
102 Ленин бұл арада «Вперед» газетінің 1905 жылғы 21 (8) фев- ральдагы 7-номерінде «Партиядан» деген бөлімде жария- ланғаи «Жергілікті комитеттерге іріткі салушылық» деген заметка мсн социал-демократтардың Минск және Одесса топ- тарының қарарлары туралы айтып отыр.— 295.
103 Бұл арада «Искраның» 1902 жылғы 1 (14) июньдегі 21-поме рінде «Біздің қоғамдық өміріміздеи» деген бөлімде басылғаи, Впльио губернаторы фоп Вальдің тұтқынға алынған демопс- транттарға дүре соғуды қолданғандығы жөнінде жазылғаи заметка туралы айтылып отыр. Заметканың авторлары Л. Мартов пен В. Засулич 1902 ж. 5 (18) майда Вильно гу- бсрнаторы фон Вальдің өміріне қастандық жасаған жұмыс- шы Леккертті ңұттықтайды. В. И. Ленин мен Г. В. Плеханов Мартов пен Засуличтің жеке террор жағына қарай ауытқу- шылықтарына батыл қарсы шықты. — 299.
104 Плевенің өлтірілуі жөиіиде жазылған листок туралы сөз еткенде, Ленин меньшсвиктік «Искра» редакциясының қолы қойылғаи «Жұмысшы халыққа» деген № 16 листок туралы айтып отыр, ол листок жеке террорды жақтайтын эсерлік тактиканы ашық түрде қорғаған.— 299.
105 Бұл арада патша окіметінің ең. реакцияшыл өкілдерінің бі- рі — Москва геиерал-губернаторы ұлы князь Сергей Алексан- дрович Романовтың (II Николайдың ағасы, III Александрдыц інісі) өлтірілуі туралы айтылып отыр; оны 1905 жылы 4 (17) февральда Москва Кремлінде социалист-революционерлер партиясының мүшесі, террорист И. П. Каляев өлтірген. Же- ке террордың бұл актісі шетел баспасөзінде кеңінен сөз бол- ды.— 300.
106 Бұл заметка Көпшілік Комитеттері Бюросының қолы қойыл- ған «Партияның III съезін шақыру туралы хабарға» редак-


ЕСКЕРТУЛЕР
499
циялық ескерту есебінде «Вперед» газетінде басылды. Қол- жазбада баспахана терушілеріне арналған В. И. Лениннің мынадай сөздері бар: «Егер мүмкін болса,, осыны жексенбі күні таңертең теріп, кешке қарай корректорлық оттискісін беруді жолдастардан өте-мөте өтініп сұрар едім».— 306.
107 «ІПетелдік боиапартистер» деп Ленпн партпяның еркіне қа- рамастан партияның Орталық Органы — «Искра» газетін, Орталық Комптетті жәпе партпя Советін басьтп алгап мень- шовиктерді атаған.— 306.
108 «Вперед» газетінің 8-номерінде «Партиядан» деген бөлімде партияның III съезін дереу шақыруды жақтаған РСДРП Москва комитетінің, Москва комптеті мөн Солтүстік комитет- тіц ұйымдастырушылары жнналысыпың қарарлары басыл- ған.— 306.
109 Бұл арада А. Бебельдің 1905 жылы 3 февральда В. И. Ленин- ге жолдағаи хаты туралы айтылып отыр, онда ол герман социал-демократиясы Басқармасьтиың атынан РСДРІІ-да пар- тпя ішіпдогі күресті тоқтату үшіи озінің председательдік етуімен аральгқ сот ұйымдастыруды ұсынды. В. И. Леипп 1905 ж. 7 февральдағы жауап хатыпда Бебельдің ұсьшысын қабылдамай тастады, ол бұл мәселені шешуге өзінің право- сы жоқ екен^ігін және Бебельдің ұсьтнысын тек партия съезіне ғана хабарлауға болатындығын мәлімдеді (қараңыз: ІІІығармалар, 34-том, 298-бет). Көпшілік Комитеттері Бюро- сы да Бебельге оііың ұсынысьтн қабылдамайтындығын ай- тып жауап берді, ол жауап «Вперед» газетінің 1905 ж. 23 (10) марттағы И-номеріндс жарияланды, опда былай деп атап корсетілді: орыс социал-демократпясыидағы партия ітпіндегі күрестің мәнісі «жеке бастыу пемесе, ең болмағап- да, топтың. сипатта» болмай отыр, бұл сайып келгенде «са- яси идеялардыц қақтығысуы» болып отыр. Сондықтаи мәсс- лені сот емес, тек партия съезі ғана шеше алады (қараңыз: «РСДРП үшінтіті съезі. Документтер мен материалдар жина- ғы», М., 1955, 64—66-беттер). Съезде Бебельдің хаты туралы арнаулы баяндама болған жоқ, ал «Вперед» редакциясы оны талқылауды ұйғарған болатын. Алайда жарыс сөзде сөйле- гсн делегаттар А. Бебельдің ұсыиьтсын қабылдамай тастады және Копшілік Комитеттері Бюросыиың хатында баяндал- ған көзқарасты қуаттады (қараңыз: «РСДРП үптінші съезі. Протоколдар». М., 1959, 49, 51—52, 57, 58, 312-беттер). Көп- шілік Комитеттері Бюросының А. Бебельге жолдаған жауа- бын жергілікті ұйымдар да қолдады.— 307.
110 1905 жылы 20 февральда (5 мартта) көпшіліктің Женевада- ғы партия клубының ұйымдық секциясыпың мәжілісінде сөз сөйлеп, В. И. Ленин өзі құрастырғаи анкета-сұрақ жөнінде айтты. Бұл апкста үтпін негізгі сұрақтарды Ленмн өзінің


500
ЕСКЕРТУЛЕР
«Партияның III съезін піаңыру туралы» деген мақаласында белгілеген болатын, ол мақала «Вперед» газетінің 1905 ж. 28 (15) февральдағы 8-номершде жарпяланды (қараңыз: осы том, 306—309-беттер).—314.
111 Көпшіліктіц Женевадағы партия клубы РСДРП-ға жәрдем- десу жөніндегі шетелдік топтардың конференциясында 1905 жылы 13 январьда құрылды. Клубтың жанынан партия тұр- мысы мәселелерін талдайтьтн 4 секция: 1) ұйымдық, 2) на- сихат,. 3) үгіт және 4) техпикалық сскциялар құрылды.
1905 жылы 5 мартта ұйымдық секцияның мәжілісінде А. М. Эссеннің (Стеггаиовтьтң) жұмысты негізінен алғанда халықтыц пролетар емсс топтары арасында (оқушылар, сол- даттар, шаруалар арасында) жүргізу туралы баяндамасы талқыланды. В. И. Лепин үш рет: бірінші рет Степановтың баяндамасынан кейін, екінші рет Роберттің (мұның кім еке- лі анықталмады) созінен кейін жәпе үілінші рет Ольганың (G. II. Равич) сөзіие байланысты сөз сойледі; Ольга «сұрақ- тізбені» құрастыруға Ленппшң қатысуын сұрауды ұсынды, өйткені Ленипніц Россыядағы практикалық жұмыстан тәжі- рибесі бар деді.
«Сұрақтізбені меи құрастырып қойдым, бірақ ол тым жал- пылама» дегенде, В. II. Лоііин озінің «Анкеті» туралы ай- тьш отыр (қарацыз: осы том, 314—316-бсттер).— 317.
112 «Жаңа міндеттер және жаңа күіптер» деген мақаланы жазу- ға В. И. Ленин 1905 жылы 25 январьда (7 февральда), «Вперед» газетінің кезекті (бесіпші) номерін дайындаған ке- зінде-ақ кіріскен болатын.
Бұл кезде газет редакциясы Россиядан 9 январьдан кейін елде революциялың қозғалыстьщ кең өріс алғандығын дәлел- дейтін бірқатар хаттар мон корреспонденциялар алған бола- тын. Оларда Россияиьщ көптеген қалаларында жұмысшы табының белсенді бой көрсетулері, жұмысшылардың поли- циямен және әскермен коптсген ңақтығыстары туралы ай- тылған-ды. Бұл фактілер 9 январьдан кейіп бұқараның ре- волюциялық қозғалысы нағыз азамат соғысына ұласып келе жатқандығып, Россия пролетариатының бұл соғысқа озінің күш-жігерін жұмылдыра түскенін көрсетті.
Марксизм-леиинизм институтының Орталық партия архи- вінде «Вперед» газетінің 5-номерінің жоспары жасалған Ленин ңолжазбасыиың беті саңталған, онда Лениннің белгі- лері мен есептсрі, сондай-ақ стачкалар мен демонстрациялар болған қалалардьщ тізімі бар. Осы бетте В. И. Ленин былай деп жазған: «Революция дегеніміз согыс» және өзіне арнап былай деп белгі салған: «6-номсрге «Байқау үшіп күш жұ- мылдыру» деген тақырыплеп бас мақала жазса ше». Мақала- ның аты Ленииге ұнамайды, сопдықтан ол оны айқындап, үстінен: «Пролетариат армиясын жұмылдыру» деп жазады. Ленпн осы жерде бұл тақырыптың қысқаша жоспарын жа-


ЕСКЕРТУЛЕР
501
сайды жоне оньщ тезпстеріп жазады (қарацыз: осы том, 437—438-беттер). Бұл документ Лениннің «Жаңа міндеттер және жаңа күштер» деген тақырыпты талдап жасауының бастамасы болды.
Алайда газеттің алтыншы номерінде, сондай-ақ одан кейінгі номерлерінде де пролетариат армиясын жұмылдыру туралы мақала басылмады; сірә, мақала жазылмай қалса керек.
«Вперед» газетіиің алтыншы жәпе жетінпіі иомерлері птыққаннан кейін В. И. Лелин «Бүгінгі тацдағы ец басты мә- селе» деген тақырыпқа мақала жазуды ойластьтрады жәие осы мақалапың жоспарын жасайды, онда қазіргі кезеңнің ең кокейтесті моселесін — қарулы көтеріліске дайьшдалу мәсе- лесін атаи көрсетеді. «Бүгіигі таңдағы ең басты мәселе = котеріліс»,— доп жазады В. И. Лсшиг озіиің жосиарыпда. Қа- рулы котерілістің қажетті шарты — бүкіл Россияда әрі кец, әрі кеулей жанылған бұңаралық толқуды қолдау болып та- былады. Ңала кедейлері мен шаруалардың миллиондағап бұ- ңарасын қозғалысқа келтіру үшін ең алдымен революциялық үгітті өрістету қажет болды. Мұнда В. И. Ленин ұйымдастьь ру жұмысын бірінші кезекке қояды. «Бүгінгі таңдағы ең бас- ты мәселе» деген мақаланы жазуға неғіз болған жоспардың екінші нұсқасьшда В. И. Ленпн ұйымның маңызын ерекше атап көрсетеді: ««Революцияны ұйымдастыру» және көтері- лісті жургізу (және белгілеу) міндетінеи кері шегіну емес, қайта н а у, осы міндеттерді баса көрсету жәие о л а р ғ а эзірлену қажет» (осы том, 439-бет).
В. И. Ленин «Бүгінгі таңдағы ең басты мәселе» дегеп ма- қаласын оқып птығып, оғап разы болмады және опы қатты сынға алды: «Мақала жете ойластырылмаған, жсте тиянақ- талмаган. Сопдықтан берік жүйслі пікір айқын дамытыл- майды. Бұл — газетке жарайтьш иобайлар, бүлдыр бейиелер, әңгіме, «пікірлер мен заметкалар», бірақ мақала смес» (бұл да сонда, 442-бет).
Өріс алып келе жатқан революциялық қозғалыс жұмысшы табының партиясына күрестің жаңа тактикалық тәсілдерін ұсыну жөнінде, жаңа ұйымдық формалар ойлап табуда не- ғұрлым икемді болу және әзір тұру жөнінде батыл талаптар қояды. «Бүгінгі таңдағы ең басты мәселе» деген мақаланы ңайта өңдеу жоспарында В. И. Лепин күштердің ара салма- ғын ашыңтан-ашық салыстырудың қандай жаңалық екенді- гін атап көрсетеді, біздің партияпьщ тапқа және таптарға шын мәніндегі көзқарасын ашып береді, таптың авангарды ретіндегі, бұқараиың тәрбиешісі және ұйымдастырушысы ре- тіндегі партияныц ролініңверекше маңызын баса көрсетеді. В. И. Ленин мақаланың жаңадан қысқаша жоспарын жасай- ды, оны «Жаңа міндеттер және жаңа күштер» деп атайды, «Бүгінгі таңдағы ең басты мәселе» деген мақаланы «Жаңа міндеттер және жаңа күштер» деғен маңала етіп қайта жа- зады.— 319.


502
ЕСКЕРТУЛЕР
113 «Коммуна туралъі баяндама жоспары»—Леипнніц 1905 жы- лы 5 (18) мартта Женевада саяси эмигранттардың орыс ко- лониясы үшін оқыған Париж Коммунасы туралы баяндама- сының жоспары.— 358.
114 Ф. Эигельс К. Маркстің «Франциядағы азамат соғысына» жазған кіріспесіиде 1848 жылғы июнь көтерілісінен кейінгі Францияның жағдайына талдау жасай келігі, былай деи жаз- ды: «Егер гіролетариат әлі Фраяцияны басқара алмайтын халде болса, буржуазия енді Францияны басқара алмайтын- дай халде болып отыр» (К. Маркс пен Ф. Энгельс. Таңдама- лы шығармаларының екі томдығы, 1-том, 1955. 435-бет) .—358.
115 Internationale Arbeiter Association (Жұмысшылардың Халық- аралық Серіктігі) — I Интернацыонал — пролетариаттыц ал- ғашқы бұқаралық халықаралық ұйымы, 1864 жылы Лондон- да ағылшын жәие фраицуз жұмысшылары іпақырғдн халық- аралық жұмысшылар жиналысыида ңұрылды. I Иитернацио- налдың құрылуы — К. Маркс пен Ф. Энгельстің жұмысшы табының революциялық партиясы жолындағы көп жылдық қажырлы күрестерінің нәтижесі. К. Маркс I Интернационал- дьщ ұйымдастырушысы және басшысы, оның «Ңұрылтай ма- нифесінің», уставының, басқа да программалық және такти- калық документтерінің авторы болды. В. И. Ленин атап көр- сеткендей, I Иятернационал «жұмысшылардың капиталға қарсы революциялық тегеурінін дайындау үшін олардың ха- лықаралық ұйымының іргесін қалады», «социализм жолын- дағы пролетарлық, халықаралық күрестің іргесін қалады» (Шығармалар, 29-том, 302, 303-беттер).
I Интернационалдың орталық басшы органы Жүмысшы- лардың Халықаралық Серіктігінің Бас советі болды, К. Маркс оның тұрақты мүшесі болған еді. Сол кезде жұмысліылар қозғалысында үсгем болған ұсақ буржуазиялық ықпал мен сектанттық тенденцияларды (Алглиядағы тред-юнионизм, ро- ман елдеріндегі прудонизм меи анархизм, Германиядағы лассальшылдық) жеңе отырып, Маркс ғылыми социализм принциптері төңірегіле Европа меи Американың алдыңғы қатарлы жұмысшыларыл топтастыра түсті. I Интернационал әр түрлі елдердің жұмыспіыларының экопомикалық жәпе са- яси күрссіпе басшылық етті жәпе олардың халықаралық ынтымақтастығьш ыығайтты. Марксизмді тарату ісіндс,. со- циализмді жұмысшы қозғалысымеи ұштастыруда I Интер- националдың ролі орасап зор.
Париж Коммуласы жеңілгеннен кейін жұмысліы табыныд алдына I Интерлациолал ұсын^ан принциптер негізіндө бұ- қаралық ұлттық партиялар құру міндеті қойылдьъ «Европа- дағы істердің жағдайын еске ала келіп,—деп жазды К. Маркс 1873 жылы,— мен Интернациовалды формальды ұйымдасты- руды уақытша кейіягі қатарға жылжыту сөзсіз пайдалы деп есептеймін» (К. Маркс пеп Ф. Энгсльс, Таңдамалы хаттар.


ЕСКЕРТУЛЕР
503
Қазақ Мемлекет баспасы, 1958, 310-бет). 1876 жылы Фила- дельфия конференциясында I Интернационал ресми түрде таратылды.— 358.
116 Ленин осы жерде және төменде К. Маркстің «Франциядағы азамат соғысы» деген кітапшасыпың 1891 жылы Берлинде шыққан пемісше басылымына сілтеме жасайды. — 358.
117 Леиин бұл жерде 1871 жылғы Париж Коммунасын жаиыш- таған жепдеттер мен 1905 жылғы бірінші орьтс революция- сыи жаиыштағап жендеттер арасындағы ұқсастықты ай- тып отыр.— 359.
118 Коммуна ңұрбандықтары жоиіндегі цифрлар 1896 жылы Па- рижде басылып шыққан мына кітап: «Lissagaray. «Histoire de la Commune de 1871» (орысша аудармасын қараңыз: Лис- сагаре. «1871 ж. Коммуна тарихы». М., Е. Д. Мягковтың «Ко- локол» кітап баспасы, 1905) бойынша келтірілген.— 361.
119 Бұл заметка «Вперед» газетінің 1905 жылғы 23 (10) мартта- ғы 11-номерінде «Көше күресі туралы (Коммуна генералы- ііың кеңестері)» дегсп тақырыппеи жарияланған Клюзеренің мақаласының аудармасына Ленин жазған алғы соз болып та- былады. Аударманы Ленин редакциялаған болатып (қараңыз: Леииинің XXVI жинағы, 1934, 355—365-беттер)380.
120 «La Commune» («Коммуна»)— прудопистердің басты органы, 1871 жылы 20 марттан 17 майға дейін Парижде шығып тұр- ды; Коммунаның теориялық мақалаларға өте бай газеттері- пің бірі. Үлттың жиналыстың бұрынғы депутаты, май күн- дері Пантеонның баспалдағында атып өлтірілген Мильер мен экономист Жорж Дюшеннің жалпы редакциялауымен шы- ғып тұрды. Советтің билеуші якобиншілдік көпшілігінің сая- сатына қарсы оршелене шабуыл жасағаны үшін Коммуна оны 1871 жылғы 17 майдағы декрет бойынша жауып тас тады.
«La Marseillaise» («Марсельеза») —Париждің ең басты газет- терінің бірі; Анри Рошфордың редакциялауымен 1869—1870 жылдарда шығып тұрды. I Интернационалдың Париж сек- циясы өзінің мақалалары мен хабарларын басуға осы газетті пайдаланды — 381.
121 Ленин «клемансистік» партия деп радикалдар партиясып айтып отыр, оған 1881 жылдан бастап Францияның реакция- шыл саяси қайраткері Жорж Бенжамен Клемансо басшылық етті.— 381.
122 Бұл заметка «Вперед» газетіпің 1905 жылғы 23(10) марттағы 11-номерінде жарияланған В. В. Воровскийдің «Демагогия- ның салдары» деген мақаласына В. И. Лениннің бет соңын-


504
ЕСКЕРТУЛЕР
дагы ескертуі ретіндо басылған. Партияның маркстік нро- граммасының тарихы жөиіндегі материалдар В. И. Ленин Шығармалары толық жинағьшың 6-томында басылған.— 388.
123 Бұл арада әңгіме РСДРІІ II съезінде қабылданған партия программасының мына қағидасы туралы болып отыр: «Өзі- нің ең таяудағы мақсаттарына жетуге ұмтылған РСДРП Рос- сияда өмір сүріп отырған қоғамдық және саяси тәртіптерге қарсы бағытталған барлық оппозициялық және революция- лық қозғалысты қолдайды, сонымен бірге еңбектлілер табы- на деген полициялық-чиновниктік қамқорлықты қалай да болсын кеңентуге немесе орнықтыруға байлаиысты реформа- торлық жобалардың барлығыпа барынша батыл қарсы піыға- ды» («РСДРП II съезі. Протоколдар». 1959, 424-бет)392.
124 «Кригеге ңарсы нусңау хатты» К. Маркс пен Ф. Энгельс 1846 жылы майда жазды. Маркс пен Энгельс құрған Брюс- сельдегі коммунистік корреспонденттік комитеттің талап етуі бойынша Криге бұл документті өзі редакциялап отыр- ған «Der Volks-Tribun» («Халық Трибуны») газетінің 1846 жылғы 6 жәпе 13 июньдегі 23 жәие 24-номерлерінде басып шьтғаруға мәжбүр болды (бірақ Леиипнің қате көрсеткенін- дей, 1848 жылы емес. Лении «Маркс амсрикандық «қаралай бөліс» туралы» дегсн мақалада озінің осы қатесіне әдейі тоқталады). Бұл нұсқау хатта Кригеиің көзқарастары меп қызметі батыл сынға алынды.
Маркс пен Энгельс Криге сияқты ұсақ буржуазияльтқ идеологтардың утопизмі меи сөзуарлығыи аяусыз шеней отьтрып, Кригепің Америка Ңұрама Штаттарындағы аграр- лық реформа жолындағы қозғалысты социализм үшін күрес дсп көрсетпек болған әрекеттерін сынады, сонымен біргс олар мұндай ұсақ буржуазиялық демократиялық қозғалыс- тардың шын мәніндегі прогрестік мазмұнын да атап көрсет- ті, ойткені мұндай қозғалыстар пролетарлық қозғалыстың ал- ғаіітңы қадамы, алғаптқы формасы болып табылады жәпе ол «одан әрі коммунистік ңозғалысқа ұласып дамуға» тиіс (К. Маркс пен Ф. Энгельс. Шығармалар, 2-басылуы, 4-том, 8-бет).— 394.
125 Ф. Энгельс «Англиядағы жұмыспты табыиың жағдайы» де- ген өз кітабының Америкада басылуына жазған алғы сөзін- де аграрлық мәселе жөніндегі тар өрісті, ұсақ буржуазиялық көзқарастары үшін Генри Джорджды сынға алды. Маркс таптар арасындағы қазіргі кездегі антагонизмнің себебі жұ- мысшьт табындағы барлық өндіріс құрал-жабдықтарын, оныц ітпіпде жерді де экспроприациялауда деп саяап отьтрғапда, Генрп Джордж хальтқтьтц байлар меп кедейлерге бөлінуіпің басты себебін халық бұқарасынан тек жерді ғана экспропрп- ациялауда деп білді және қайыршьтлыңтан құтылудың ең тп-


ЕСКЕРТУЛЕР
505
імді піарасы ретіндо жерді нацпоиализациялауды ұсьшды. «Генри Джордждың көксеп отырганы,— деп жазды Ф. Эн- гельс,— қазіргі ңоғамдық өпдіріс әдісін сол қалпында қал- дыру жәяе іс жүзінде рикардошылдық мсктептің буржуазия- шыл экономистерінің нағыз оң қанатының әрекетіне бас иеді, бұлар да ксзіядс мемлексттің рептапы конфискелеуін талап еткен-ді» (К. Маркс пен Ф. Энгельс. Шығармалар, XVI том, I бөлім, 1937, 288-бет). В. И. Леиин Джорджды «жерді буржуазиялық тұрғыдан нациопализациялаушы» дел атады.— 394.
126 Шидловскийдіц комиссиясы — айрықша үкімет комиссиясы, 9 январьдағы «қанды жексеибіден» кейін өріс алған стачка- лық қозғалысқа байлапысты, 1905 жылғы 29 январьдағы (11 февральдағы) патша указы бойыпша «G-Петербург қаласы мен оның маңындағы жұмысшылардың наразылық білдіру себептерін дереу анықтау үшін» құрылды. Комиссияның ба- сына сенатор әрі Мемлекеттік Советтің мүшесі Н. В. ПІид- ловский қойылды. Комиссияның құрамына чиновниктер, қа- зыналық заводтардың бастықтары және фабриканттар кірді. Сонымен бірге комиссияға жұмысшылардың окілдері де енуге тиіс еді, олар екі сатылы сайлау жолымен сайланды. Болыпевиктер комиссияға мүше сайлауға байланысты түсі- нік жұмыстарып кеңіпеп өрістетті, осы комиссияны ұйым- дастыру арқылы жұмысшылардың пазарын революциялық күрестен аударып әкстуге тырысып отырған патша өкіметі- нің шын мәніндегі мақсатын әшкереледі. Ал сайламшылар үкіметке сөз бостандығы, баспасөз, жиналыс бостандығы, адамның жеке басына ешкімнің тимеуі жәпе т. с. жөиінде талаптар қойғанда, Шидловский 1905 жылы 18 февральда (3 мартта) бұл талаптар қанағаттандырылмайды деп мәлім- деді. Осыдан кейін сайламшылардың көпшілігі депутаттар сайлаудан бас тартты және Петербург жұмысшыларына ұран тастады, олар ереуіл жасап, бұларды қолдады. 1905 жылы 20 февральда (5 мартта) комиссия іске кіріспестен тараты- лып жіберілді.
В. И. Ленин «ІЛидловскийдіц» партиялық «комиссиясы- иың» айлакерлігін сөз еткенде, ол сөз жүзінде III съезді ша- қыруды жақтап, ал іс жүзінде съезге қарсы күресіп отырған меньшевиктік Орталық Комитеттің екіжүзділігі туралы ай- тып отыр.— 398.
127 «Гражданин» («Азамат») — реакцияшыл журнал; 1872 жыл- дан 1914 жылға дейін Петербургте шығып тұрды. XIX ға- сырдың 80-жылдарынан бастап нағыз монархистердің орга- ны; редакциялаған — князь Меіцерский, қаржы бөлген—үкі- мет. Таралуы опша болмағанмеи, чиновииктік-бюрократтық топқа ықпалды болдьт.— 407.
128 «Le Temps» («Уақыт»)—күнделікті консерваторлық газет; 1861 жылдан 1942 жылға дейін Париждө шығып тұрды.


506
ЕСКЕРТУЛЕР
Францияның билеуші тоитарының мүдделерін бейнелоді жә- не іс жүзінде сыртқы істер министрлігінің ресми органы болды.— 411.
129 «Тһе Econonüst» («Экономпст») —экономика мен саясат мә- селелері жөніндегі апта сайын іиыгып тұратын агылшын журналы; 1843 жылдан Лондонда шығып тұрады; ірі өнеркә- сіп буржуазиясының органы.— 411.
130 Бұл документ «Шаруалар және социал-демократия» деген тақырыпқа жазылған еңбектің (немесе рефераттың) екі жос- пары болып табылады. Леииннің бұл еңбекті жазғаны тура- лы да, оның осы тақырыпта реферат оқығаны туралы да де- рек жоқ. Документтің жазылған мерзімі шамамен былай анықталды: ол Р. Люксембургтың «Искраның» 1904 жылғы 10 июльдегі 69-номерінде жарияланған «Орыс социал-демо- кратиясының ұйымдық мәселелері» деген мақаласына жа- саған Лениинің заметкалары қолжазбасының сыртқы бе- тіне жазылған.
«Шаруалар және социал-демократия» деген документтің екі жоспарында Ленин атап өткен авторлардың еңбектерін зерттеу жөнійдегі лениндік материалдар Лениннің XXXII жинағында басылған. Ленин бұл материалдарды сондай-ақ 1903 жылы 10—13 (23—26) февральда Париждегі қоғамдық ғылымдардың Орыс жоғары мектебінде оқыған «Еврогіадағы және Россиядағы аграрлық мәселеге маркстік көзқарастар» деген лекциясында да пайдаланды (қараңыз: Лениннің XIX жииағы, 225—248-беттер).— 421.
131 Эигельс француз және неміс социал-демократиялық партия- ларының аграрлық программаларын «Франция мен Герма- ниядағы шаруалар мәселесі» деген еңбегінде сынға алады (қараңыз: К. Маркс пен Ф. Энгельс. Таңдамалы шығармала- рының екі томдығы, II том, 1955, 401—421-беттер).— 422.
132 1904 жылы күзде болыпевиктердіц Женева тобында В. И. Ленинніц инициативасы бойынша насихатшылар үй- ірмесі құрылды, оиың тыңдаушыларының көпшілігі партия- ның төмеигі қызметкерлері — теориялық білімдері жоқ жұ- мысшылар мен жаетар болды. Үйірменің мақсаты Россияда қызмет істеу үшін адамдар даярлау еді. Сабақ баяндамалар мен рефераттар оқу формасында жүргізілді. Үйірменің не- гізгі басшысы В. И. Ленин болды, ол партия программасы мәселелері жөнінен сабақ жүргізді. Революцияның баста- луына және бірқатар жолдастардың Россияға кетуіне бай- ланысты сабақ коп ұзамай тоқтап қалды. Марксизм-лснин- изм институтының Орталық партия архивінде осы үйірме- нің жұмысын сипаттайтын бірқатар документтер сақталған. Лениннің заметкалары, әңгіменің жоспарлары және рефе-


ЕСКЕРТУЛЕР
507
раттар бойьшша сөйленгеи сөздердің жазбалары Лениннің XV жинағында, 283—285, 287-беттерде жарияланды.— 424.
133 Ленип еске салып отырған митинг сағаттық еңбек ақыны арттыруды және күніне кемінде 4 Сағатқа жалдауды талап еткеи докерлер стачкасының басталуына байланысты 1889 ж. 14 августа Лопдоп портында болды. Стачкаға 10 мьщ жұмьтсшы қатысты (олардың ішінде жұмыссыздар да болдьт). Стачка комитеті құрылды, оиың секретары К. Маркстің қызы Элеонора Маркс-Эвелинг болды. Ереуіл- шілерді Англияның,, Австралияның және европалық елдер- дің бірқатдр порттарының жұмысшылары қолдады. Стачка кезінде докерлердің бірінші кәсіпшілік одағы пайда болды, Аиглияиыц барлық ірі порттарыида оиың болімшелсрі кү- рылды. Стачка бес аптаға созылды, ол жұмысшылардыц та- лаитарыиыц цанағаттандырылуымен тыпды, тред-юииои- да,рдыц дамуыиа түрткі болды жәие Англияның жұмысшы ңозғалысы тарихындағы бет бұрыс кезең болып табыла- ды.— 425.
134 «Олар цалай цорғанады?» деген мацала тезистерініц ноба- йын Ленин шамамен 1905 жылы январьда ГІлехановтың «Ли- берал буржуазияның патша өкіметіне қарсы күресі жөиіп- дегі біздің тактикамыз туралы» деген мақаласына ықтимал жауап ретінде жазған, Плеханов бұл мақаласында Лениннің «Земство науқаны және «Искраның» жоспары» деген кітап- шасын сынайды. Мақала баспасөзде жарияланбады, сірә, жа- зылмаған болса керек, тек осы мақала тезистерінің нобайы сақталған.— 428.
135 Ескі Ленип мен жаңа Ленинпің қайшылықтары туралы Плеханов «Либерал буржуазияның патша өкіметіне қарсы күресі жөніндегі біздің тактикамыз туралы» деген мақала- сында жазады, онда «ескі» Лениннің уақытында жазылған Лениннің «Не істеу керек?» деген еңбегі мен «жаңа» Ленин- нің көзқарастарын бейнелейтін «Земство науқаны және «Искраның» жоспары» деген кітапшасы қарама-қарсы қо- йылады. Бұл еңбектерді қарама-қарсы қоя отырып, Плеха- нов земстволық-либералдық қозғалыс жоніиде «ескі» Ленин мен «жаңа» Лепиннің арасында қайшылық бар-мыс деп жа- зады.— 428.
136 Бұл арада Тамбов губерниялық земство жиналысының председателі Петрово-Солововоның 1904 жылы 14 және 15 декабрьде жиналысты «көпшіліктен» қорғау үшін полиция- ның жәрдемін сұраған әрекеті туралы айтылып отыр. Пле- хановтың «Либерал буржуазияның патша өкіметіне қарсы күресі жөніндегі біздің тактикамыз туралы» кітапшасында Тамбовтағы жаижалға байланыстьт былай делінген: «Айт- пақшы, үрейлеиушілік туралы. Таяуда Тамбовта болған


508
ЁСКЕРТУЛЕР
оқиғалар абсолютизмніц кейбір қарсыластарын конституци- онализмге царсы бүкіл халықтық көтеріліс болады деп ли- бералдарға қауіп төпдіріп отырған «Московские Ведомости- дің» айтқандары, сірә, дұрыс болар-ау дегеи пікірге ойыс- тыруы мүмкін» (Г. В. Плеханов. Шығармалар, XIII том, 178-бет).— 429.
137 Бұл документ В. И. Ленинпің «Вперед» газетінің 1905 жыл- гы 24 (11) январьдағы 3-номерінде басылған «Жұмысшы және буржуазия демократиясы» деген мақаласына дайьш- дық материал болды (қараңыз: осы том, 191—202-беттер). Документтің мазмұнын Ленин аталған маңаланың 3, 4 және 5-абзацтарында неғүрлым толық дамытқан. Марксизм-лонин- изм ияститутыпың Орталық партия архивінде тағы да екі документ: «Жұмысшы және буржуазия дсмократиясы» дсген мақаланың коиспектісі меп жоспары бар, бұлар осы мақа- ланы жазған кезде Ленин пайдаланған әдебиет материалда- рының өте көп болғандығын көрсетеді. Бұл документтер 1929 жылы Лениннің V жинағында басылды, 65—69-беттер.— 432.
138 Ңарулы көтеріліс туралы мәселені талдап жасау үстінде В. И. Ленин Маркске ден қояды, оның көтеріліс туралы ең- бектерін, соның ішінде «Германиядағы революция және контрреволюция» деген еңбегінің «Көтеріліс» деген бөліміи оқып зерттейді (қараңыз: К. Маркс пеп Ф. Энгельс. ІПығар- малар, 2-басылуы, 8-том, 98—102-беттер). XVIII ғасырдың аяғындағы француз буржуазиялық революциясының «рево- люциялық. тактикасының асқан ұлы шебері» Ж.-Ж, Дантоп- ның: қарулы көтерілістің табысты болуы үшін «батылдық, батылдық және тағы да батылдық» керек деген сөздеріне Ленин «ұйым және тагы да ұйым» деген создерді қосады.— 436.
139 Марксизм-ленинизм институтының Орталық партия архивін- де Лениннің «Бүгінгі таңдағы ең басты мәселе» деген мақа- ласының қолжазбасы сақталған, ол бірінші рет 1929 жылы Лениннің V жинағында жарияланды. Бұл мақаланың қол- жазбасының алғашқы төрт беті қарындашпен сызылған да, олардың сыртына «Жаңа міндеттер және жаңа күштер» де- ген мақаланың басы жазылған. Қолжазбаның төртінші бетінде Лениннің қарындашпен салған мынадай белгісі бар: «7-бетті (жолын) қараңыз». 7-бетте «Жаңа міндеттер және жаңа күштер» деген мақаланың жалғасы жазылған, ал Леяин қолжазбасының 5 және 6-беттері сақталмаған. Сірә,. Ленин «Бүгінгі таңдағы ең басты мәселе» деген мақаласьтн «Жаңа міндеттер және жаңа күштер» деп қайта жазғанда, алғашқы төрт бетін жаңа текстімен өзгертіп, оны осы беттер- дің сыртңы жағына жазса керек; ал 5 және 6-беттерді алып тастаған да, мақаланың аяғын мақаланы қайта өңдеу жөнін- дегі өзі жасаған жоспар бойынша қолжазбаиың 12-бетінеп


ЕСКЕРТУЛЕР
509
кейін қайта жазған болуы керек (қараңыз: осы том, 440-441- беттер).— 439.
140 Бұл арада «Вперед» газетінің 1905 жылғы 31(18) январьдағы 4-номерінде басылған В. И. Лепиннің «Россияда революция- ның басталуы» деген мақаласы туралы айтылып отыр (қа- раңыз: осы том, 215—219-беттер).— 439.
141 Бұл арада G. И. Гусевтің хаты — «Вперед» газетінің 1905 жылғы 28(15) февральдағы 8-номерінде «Партиядан» деген болімде басылған, Петербургтен жазылған корреспонденция туралы айтылып отыр. Бұл корреспонденцйяда партияның ұйымдастырушылық жұмысы революциялық оқиғалардан кейін қалып отыр, социал-демократиялық ұйымдар өздері атқаруға тиісті жұмыстардың оннан бір үлесін де орындан үлгерө алмай отыр деп хабарланған болатын. Корреспондент жұмысшы қозғалысына басшылық ету ісі социал-демокра- тияның қолынан либералдардың қолына ауып кетпеуі үшін енді бұқаралық үгітті қалай жүргізуге болады деп сұрайды. Бұған жауап ретінде В. И. Лении өзінің ««Бүгінгі таңдағы ең басты мәселе» деген мақалаиы қайта өңдеу жоспарында» гіартияньщ бұқараның ұйымдастырушысы ретіндегі ролінің маңызын ерекше баса көрсетуді белгілейді. Ленин өз жоспа- рыпың 4-параграфында былай деп жазады: «Таптыц аван- гарды, тәрбиешісі, ұйымдастырушысы ретінде партияның ролі ерекше маңызды бола бастады. Осы кезге дейін тек жалғыз біздер ғана дерлік сөйлеп келдік, енді жуздеген бас- ца дауъістар естіледі. Tant mieux!» (осы том, 440-бет).— 439.
142 В. И. Ленин бұл арада кейіннен «Жаңа міндеттер және жаңа күштер» болып қайта. өңделген өзінің «Бүгіигі таңдағы ең басты мәселе» деген мақаласы туралы айтып отыр. Қара- ңыз: Леыиннің V жинағы, 1929, 97—99-беттер. 1-пункттегі Лениннің 3, 4, 5 және басқа параграфтарды көрсетуі «Бүгін- гі таңдағы ең басты мәселе» деген маңаласының конспектісі- нің параграфтарына сілтегені болып табылады, Ленин мұны осы жұмысты қайта оқыған кезде ңұрастырды (қараңыз: Лениннің XVI жинағы, 1931, 61-бет)442.
143 Х+Ү деп еске алғанда, Ленип «Икс» деп қол қойылған, «Аграрлық программа туралы» (Женева, 1903) деген кітап- ша мен «Игрек» деп ңол қойылған, «Исқраның» 1904 жыл- ғы 5 ноябрьдегі 77-номерінде жарияланған «Социалист-ре- волюционерлердің аграрлық программасы туралы» деген мақала жайында айтып отыр.— 444.


510
В. И. ЛЕНИН ЦИТАТ КЕЛТІРГЕІІ ЖӘНЕ АУЫЗҒА АЛРАН ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТК1ІІІІ
Акимов — ңараңыз: Махновец, В. П.
Акс.елърод,П. Б. К вопросу об источнике и значении наших орга- низационньіх разногласий. (Из псреписки с Каутским).— «Исқра», [Женева], 1904, № 68, 25 піоня, стр. 2—3.— 175.
— Объединение Россиііской социал-демократии и ее задачи. Итоги ликвидации кустарничества.— «Искра», [Женева], 1903. № 55, 15 декабря, стр. 2—5; 1904, № 57, 15 января, стр. 2—4. —48, 49, 175, 176, 279-280.
— Писъмо к товарищам-рабочим. (Вместо предисловия).— В кн.: Рабочий. Рабочие и интеллигенты в наших органи- зациях. G предисл. ГІ. Аксельрода. Изд. РСДРП. Женева, тип. партии, 1904, стр. 3—16. (РСДРП).— 170, 175, 176—177, 288, 310.
Бебелъ, А. [Писъмо В. И. Ленину]. 21 января (3 февраля) 1905 г. Рукопись1.— 307.
[Богданов, А. А.] Рядовой. Роза Люксембург против Карла Маркса.— В кн.: [Ольминский, М. G.] Галерка и [Богда- нов, А. А.] Рядовой. Наши недоразумения. Изд. авторов. Женева, кооп. тип., 1904, стр. 46—59. (РСДРП).— 48, 49, 175.
Василъев — цараңыз: Ленгник, Ф. В.
[Витте, С. Ä).] Самодержавие и земство. Конфиденциальная записка министра финансов статс-секретаря G. ІО. Витте 1 Біріпші рет Леншінің V яшнагында жарняланды, 1926, 169—170- беттер.


ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТЮШІ
511
(1899 г.) С иредисл. и примеч. Р. Н. С. Печ. «Зарей». Stuttgart, Dietz, 1901. XLIV, 212 стр.— 82.
Воззвание ЦК к партии от 4 марта 1905 г.—цараңыз: К партии. [Воззвание ЦК РСДРП. 4 марта 1905 г.].
[Воровский, В. 7?.] Орловский. Плоды демагогии.— «Вперед», Женева, 1905, № 11, 23 (10) марта, стр. 1—3.— 388.
— Совет против партии. № 11. Изд-во соц.-дем. партийной литературы В. Бонч-Бруевича и Н. Ленина. Женева, кооп. тип., 1904, 47 стр. (РСДРП).- 7-8, 15, 46, 47, 70, 108-109, 124, 130, 156, 212—213, 250, 251, 252—253, 367, 368.
*[Воронцов, В. 77.] В. В. Судъбы капитализма в России. Спб., 1882. 312 стр.— 205.
«Вперед», Женева.— 108, 110, 111-114, 179, 181, 182, 185, 248, 253, 254—255, 262-266, 295, 306, 307, 308, 310, 313, 314, 356, 432.
— 1905, № 1, 4 января (22 декабря). 4 стр.— 110, 178, 185,213, 253, 254, 284, 295.
— 1905, № 2, 14 (1) яиваря. 4 стр.- 158, 185, 248, 253, 324, 368, 407, 418.
— 1905, № 3, 24 (11) января. 4 стр.— 185, 251, 253, 298, 329, 374, 418, 441.
— 1905, «№ 4, 31 (18) января. 4 стр.— 227, 231, 232, 234, 253, 272, 284, 298, 439.
— 1905, № 5, 7 февраля (25 января), стр. 1.— 272, 439.
— 1905, № 6, 14 (1) февраля. 4 стр.— 262, 286, 439.
— 1905, № 7, 21 (8) февраля, стр. 1—2, 4. — 295, 370.
— 1905, № 8, 28 (15) февраля, стр. 1, 4.— 306, 312, 318, 368,
397, 398, 439, 440.
— 1905, № 10, 15 (2) марта, стр. 6. — 382, 397.
— 1905, № 11, 23 (10) марта, стр. 1—3, 6.— 388, 400, 404, 418.
— 1905, № 14, 12 апреля (20 марта), стр. 6. — 418.
* В. И. Ленпн белгілер салған нітаптар, газеттер мен мақалалар жұлдызшамен белгіленді; бұлар КПСС Орталық Комитеті жаныидағы Марксизм-ленинизм институтының Орталық партия архпвінде сақ- таулы.


512 ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІПІІ
Всеобщая стачка в Киеве. (От нашего корреспондента).— «Искра», [Женева], 1903,, № 47, 1 сентября, стр. 6—7, в отд.: Хроника рабочего движения и письма с фабрик и заво- дов,— 271.
*Второй очередной съезд Росс. соц.-дем. рабочей партии. Пол- ный текст протоколов. Изд. ЦК. Женева, тип. партии, [1904]. 397, II стр. (РСДРП).— 10, 11, 20-21, 32, 37-38,44, 45, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 56, 57, 58, 59, 60, 61. 66, 67, 77, 83, 90—91, 92, 94-95, 107, 127, 172, 183, 193-194, 201, 203, 207—208, 240, 250, 251—252, 253, 275, 297, 306-307, 313, 314, 315, 336, 337, 342, 346, 347—348, 374, 375, 384, 388, 390—391, 392, 393, 394, 396, 397, 399, 404, 422, 428, 429.
Высочайиьие приказы. — «Правительственный Вестник», Спб., 1905, № 8, 12 января, стр. 1.— 256.
Галерка — цараңыз: Ольминский, М. G.
[Галъперин, Л. E-] Игрек. Об аграрной программе социалистов- революционеров. —«Искра», [Женева], 1904, № 77, 5 ноября, стр. 3—5.— 444.
[Гапон, Г. А.] Огкрытое писъмо к социалистическим партиям Россчш.—«Искра», [Женева], 1905, № 87, 10 февраля, стр. 4. Под общ. загл.: Новое письмо Г. Гапона.— 301—303, 304—305.
— Послание к рабочим. 9 января 1905 г.—В ки.: [Гапоп, Г. А.] Священника Георгия Гапона ко всему крестьянскому люду воззвание. Изд. партии социалистов-революционеров. Б. м., [1905], стр. 22.-227.
— Священника Георгия Гапона ко всему крестъянскому люду воззвание. Изд. партии социалистов-революционеров. Б. м., [1905]. 31 стр.— 217. 227.
Глаенейшие резолюции, принятые на Втором съезде Российской соц.-дем. рабочей иартии. —В кн.: Второй очередпой съезд Росс. соц.-дем. рабочей партии. Полный текст протоколов. Изд. ЦК. Женева, тип. партии, [1904], стр. 12—18. (РСДРП).— 250.
Глебов — царацыз: Носков, В. А.
Гоеолъ, Н. В. Мертвъіе души.— 183, 279.
Гоеолъ, Н. В. Ревизор. — 77, 287, 292, 295.


ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ 513
Граждане! [Лнстовка Василеостровской райопной организации РСДРП]. [Спб., 10 января 1905]. 1 стр,— 272, 281, 282, 434.
«Гражданин», Спб., 1905, № 1—2, 6 января, стр. 29—32.— 407.
[Гусев, С. И.] Петербург.— «Вперед», Жеиева,. 1905, № 8,
28 (15) февраля, стр. 4, в отд.: Из партии.— 439, 440.
— Писъма петербургских социал-демократов. — «Вперед», Же- нева, 1905, № 4, 31 (18) ятіваря, стр. 2, в отд.: Революцион- ные дни.— 227, 234.
[Дан, Ф. //.] Доклад делсгации Российской соц.-дем. рабочей партии Лмстердамскому междуиародному социалистиче- скому конгрессу (14—20 августа 1904 г.). Изд. РСДРП. Женева, тип. партии, 1904. 108 стр. (РСДРП).—126—127.
— Дорогая цена.— «Искра», [Женева], 1904, № 69, 10 июля, стр. 1.— 167, 408.
— Начало революции. Суббота, 8 января 1905 г.— «Искра», [Жепева], 1905, №84, 18 января, стр. 1—2.— 282—283, 435, 436.
— «Против вогшшл—«Искра», [Женева], 1904, № 76, 20 ок- тября, стр. 1.—167, 407.
— Что же теперъ?— «Искра», [Женева], 1905, № 90, 3 марта, стр. 1.— 407.
Два съезда. ІІІ-й очередной съезд Союза и «объединительный» съезд. Изд. Союза русских социал-демократов. Жөнева, тип. Соіозаг, 1901. 34 стр. (РСДРП).— 192.
Дезорганизация местных комитетов.— «Вперед», Женева, 1905, № 7, 21 (8) февраля, стр. 4, в отд.: Из партии.— 295.
[Декларсщия ЦК РСДРП. Март 1904 г.]. Рукопись1.— 27, 37, 126.
Договор между ЦК РСДРП и Бюро Комитетов Болъшинства. 12 марта 1905 г. Рукоиись2.— 403.
1 Жарияланған жоқ. Оның мазмұны В. И. Лениннің «Орталық Ко- митеттің үш мүшесінің мәлімдемесі» деген мақаласында қайталап айтылады; мақала мына кітапта жарияланды: Шахов, Н. [Малинин, Н. И.] Съезд үшін күрес. (Документтер жинағы). Женева, кооператив- тік баспахана, 1904, 85—86-беттер.
2 Бірінші рет «Искра» газетінде жарияланды, [Жепева], 1905, № 95, 31 март, 7—8-беттер: «ГІартиядан» деген бөлімде.


514 ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ
Законодателъные выборы в Италии.— «Искра», [Женева], 1904, № 78, 20 ноября, стр. 7, в отд.: Иностранное обозре- ние.— 201.
«Зсіря», Stuttgart.— 54—57.
— 1901, № 2-3, декабрь, стр. 60-100, 361-403.-196.
Заявление заграничного представителя, ЦК. — «Искра», [Жене- ва], 1904, № 77, 5 ноября, стр. 8, в отд.: Из партии.—125.
Заявление [заграничного представителя ЦК РСДРП}.— «Искра», [Же-иева], 1904, № 72, 25 августа, стр. 10, в отд.: Из пар- тии.— 125, 126.
[Заявление мепыішнства о прекращении обособленного су~ ществования в партии].— «Искра», [Жеиева], 1905. № 83, 7 января, стр. 5—6, в отд.: Из партии.— 212, 213, 250, 252— 253, 386.
Заявление Сибирского союза. [Май 1904 г.].— «Искра», [Жеие- ва], 1904, № 70у 25 июля. Приложение к № 70 «Искры», стр. 3, в отд.: Из партии:—7, 155—156, 251, 253—254, 368.
Заявление [трех членов ЦК о необходимости третейского суда над тов. 7V].— «Искра», [Женева], 1904, № 77, 5 ноября, стр. 8, в отд.: Из партип.— 123.
Заявление Централъного Комитета. [Июльская декларация ЦК РСДРП. 1904 г.].— В кн.: Шахов, Н. [Малинин, Н. И.] Борьба за съезд. (Собрание докумеитов). Женева, кооп. тип., 1904, стр. 90, 93. (РСДРП).— 23-25, 26, 27, 32, 37, 66, 67, 70, 124, 126.
Заявление Централъного Комитета. [Июльская декларация ЦК РСДРП. 1904 г.].— «Искра», [Женева], 1904, №72, 25 августа, стр. 9, в отд.: Из партии.— 23—25, 26, 27, 29, 31, 32, 37, 70.
[Землячка, Р. С.]. Писъмо В. II. Ленину и Н. К. Крупской. 19 шоля (1 августа) 1904 г. Рукопись һ—31—32.
Знаменателънъій поворот.— «Освобождение», ПІтутгарт, 1903, № 13 (37), 2 (15) декабря, стр. 217—218. Подпись: Незавп- симый.— 333.
Извещение о созыве третъего партийного съезда.— «Вперед», Женева, 1905, № 8, 28 (15) февраля, стр. 1. — 318.
1 Бірінші рет Ленттнніц XV жпнагында жарттяландьт, 1930, 104—105- беттер.


ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕИ ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ 515
Извсщеиие об образовании «Оргаиизационного комитета». [Ли- стовка]. Б. м., тип. Орган. комятета, декабрь 1902. 1 стр. (РСДРП).— 253.
«Искра» (старая, ленинская), [Лейпциг — Мюнхен — Лондон — Жеиева].— 5, 12, 14, 16, 35, 48, 49, 54-57, 58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 76, 77—78, 81, 82, 83, 98, 104, 111, 113, 170, 173,177, 192, 193, 249, 250, 251, 253-254, 255, 273, 274, 286, 288, 299, 345—346, 352.
«Искра» (новая, меныпевистская), [Женева].— 3—4, 5, 6, 7, 10, 11, 12, 14, 15—16, 17, 18, 19, 23, 24, 27, 29, 31, 32, 33-34, 35, 36, 38, 40, 45, 66, 67, 68, 69, 73, 76, 77, 78, 81, 82, 83, 86, 89, 93, 94, 96, 98, 99—100, 102, 103, 107, 108, 109, 110, 111, 126-127,
149, 150—151, 155, 167, 170, 171, 172, 173-174, 176, 178, 193,
195—196, 198, 199, 201, 236, 247, 251, 253, 255, 263, 264, 265, 271, 272, 275—276, 279, 280, 281—282, 283, 285, 286, 287,
288, 289—290, 291, 292, 293, 307, 323—324, 333, 336, 337, 342,
344, 347, 350, 352, 367, 368, 386, 407-408, 416, 428, 429, 432,
433.
*'«Искра», [Мюнхеи], 1901, № 2, фсвраль, стр. 1, 6.— 193, 334.
*— 1901, № 3, апроль, стр. 1—2.— 374.
*— 1901, № 8, 10 сснтября, стр. 2.— 193.
*— 1902, № 16, 1 февраля, стр. 1.— 193.
*— 1902, № 18, 10 марта, стр. 2—4.— 193.
— 1902, № 21, 1 июня, стр. 1—2, 4—5. — 250, 298-299.
*— [Лондон], 1902, № 26, 15 октября, стр. 1.—193.
— [Женева], 1903, № 46, 15 августа. 8 стр.— 251, 271, 299.
— 1903, № 47, 1 сентября. 10 стр.— 251, 271, 299.
*— 1903, № 48, 15 сентября. 8 стр. - 111, 251, 299.
*— 1903, № 49, 1 октября. 8 стр. — 111, 251, 299.
— 1903, № 50, 15 октября. 8 стр. —111, 251, 299.
*— 1903, № 51, 22 октября. 8 стр.—111, 251, 299.
— 1903, № 52, 7 ноября, стр. 1-2.— 62—67, 76, 104, 155, 251, 343, 351.
— 1903, № 53, 25 ноября. 8 стр. —174—175.


516 ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ
— №№ 53-85, 25 ноября 1903 - 27 января 1905.- 287.
— 1903, № 55, 15 декабря. 10 стр. - 48, 49, 104, 174-175, 176, 279.
— 1904, «№ 56, 1 января. 8 стр.—174—175.
— 1904, № 57, 15 января. 8 стр.— 48, 49, 10'4, 174—175, 279.
— 4904, № 57, 15 яиваря. Приложение к № 57 «Искры», стр. 1—2. — 48, 49.
— 1904, № 58, 25 января. 8 стр.—174-175.
— 1904, № 60, 25 февраля. 8 стр.— 62, 63, 66, 67, 251.
— 1904, № 61, 5 марта. 10 стр.— 77.
— 1904, № 62, 15 марта. 8 стр. — 236, 272, 279, 280, 288, 429.
— 1904, № 62, 15 марта. ІІриложение к № 62 «Искры», стр. 1.—
62, 63, 66, 67, 251.
— 1904, № 63, 1 апреля. Приложениө к № 63 «Искры», стр. 1— 2.— 62, 63, 66, 67, 251, 253—254.
— 1904, № 64, 18 апреля. 8 стр.— 251.
— 1904, № 64, 18 апреля. Приложение к № 64 «Искры», стр. 1-2.— 7—8, 15, 46, 47, 66, 67, 124, 155-156, 251, 368.
— 1904, № 65, 1 мая. 10 стр. — 76, 77.
— 1904, № 66, 15 мая. 10 стр.— 7-8, 15, 60, 61, 62, 63, 66, 67, 124—125, 155, 251, 368.
— 1904,, № 68, 25 июня. 8 стр.-10, 15, 18-19, 175.
— 1904, № 68, 25 июня. Приложение к № 68 «Искры», стр. 4.—
7—8, 15, 66, 67, 124—125,155-156, 251, 368.
— 1904, № 69, 10 июля. 8 стр. —167, 176, 275, 278-279, 287, 408.
— 1904, № 70, 25 июля. 8 стр.— 388.
— 1904, № 70, 25 июля. • Приложение к № 70 «Искры», стр. 3.—
7—8, 62, 63, 66, 67, 155—156, 251, 253, 368.
— 1904, № 71, 1 августа. 10 стр. — 388.


ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ
517
«Искра». 1904, № 72, 25 августа. 10 стр.— 23—25, 26, 27, 29, 31, 32, 37, 70, 78, 125, 126-127, 333-334.
— 1904, № 73, 1 сөнтября. 8 стр. — 66, 67, 68, 69, 109.
— Отдельное приложение к №№ 73—74 «Искры», [Жепева, 1904, № 73, сентября; № 74, 20 сеитября], стр. 1—3. 6—7.— 7—8, 9, 15, 38, 70, 73, 77, 108, 124. 125, 155—156, 251, 368.
— 1904, № 76, 20 октября. 10 стр.— 167, 174—175, 408.
— 1904, № 77, 5 ноября. 8 стр.— 123, 125, 195, 197, 201, 444.
— 1904, № 78, 20 ноября. 8 стр. — 195, 197, 199, 200-201, 432— 433.
— 1904, № 79, іі декабря. 10 стр.— 146—148, 149—150, 151.
— 1905, № 83, 7 января. 8 стр. —212, 213, 251, 252-253, 386, 407.
— 1905, № 84, 18 япваря. 8 стр.— 278. 282-283, 333, 416, 435, 436.
— 4905, № 85, 27 января, стр. 1—2, 2-4.— 286, 288-289, 290- 291, 292, 293—295, 310. 370.
— 1905, № 86, 3 февраля. Отдслыюе приложение к № 86 «Искры», стр. 6.— 310, 368.
— 1905, № 87, 10 февраля, стр. 1—2, 4. — 301—303. 304—305, 310.
— 1905, № 88, 17 февраля. 6 стр.— 398.
— 1905, № 89, 24 февраля. 8 стр. — 367, 368, 382, 397, 418.
— 1905, № 90, 3 марта. 8 стр.— 398, 407.
— 1905, № 91, 6 марта. 4 стр.— 382-383, 385-387, 398, 400.
— 1905, № 92, 10 марта. 8 стр. — 398.
— 1905, № 96, 5 апреля, стр. 6.— 418.
ІІсторический поворот.— «Лпсток «Рабочего Дела»», [Женева], 1901, № 6, апрель, стр. 1—6. Подішсь: Редакция «Рабочего Дела».— 99—101.


518 ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКШІІ
Иструбин, II. ІІисьма о современнъіх делах. Интсллигенция и народ,— «ІІаша Жизнь», Спб., 1904, №28, 3(16) декабря, стр. 1—2.— 139.
Июлъская декларация ЦК РСДРП. 1904 г. — царацыз: Заявление Центрального Комитета.
К оружию,— «Революциоиная Россия», [Женева], 1905, № 58, 20 января, стр. 2—4.— 296, 298, 300, 301—302, 303.
К партии. [Воззвание ЦК РСДРП. 4 марта 1905 г.] Рукопись1.— 395, 396, 398.
К членам съезда, созываемого «Бюро Комитетов Больиьинства». [Постановление Совета партии от 10 марта 1905 г.] — «Ис- кра», [Женева], 1905, №91, 6 марта, стр. 3, в отд.: Из пар- тии.— 382—383, 386—387, 397, 400.
Канун революции. Непериодическое обозрение вопросов тсо- рип и тактики. Под ред. Л. Надеждина, № 1. [Женева], 1901, 132 стр. (Изд. гр. «Свобода»).— 100—101.
Кармаиъола.— 365—366.
[Катков, М. Н.] Москва, 28 мая.— «Московскио Ведомости», 1886, № 146, 29 мая, стр. 2.— 269, 434.
[Каутский, #.] Каутский о наших партийных разногласиях.— «Искра», [Женева,], 1904, № 66, 15 мая, стр. 2—4 — 60, 61, 62, 63.
— Социалъная *револіоция. I. Социальпая реформа и социаль- ная революция. II. ІІа другой дсиь после социальной рево- ліоции. Пер. с пем. II. Карпова. Под рсд. II. Ленина. Изд. Лиги русской революциоиной социал-демократии. Женева, тип. Лиги, 1903. 204, 4 стр. (РСДРГІ).— 415, 422.
Киев. — «Искра», [Женева], 1903, №46,15 августа, стр. 7, в отд.: Хроника рабочего движения и письма с фабрик и за- водов.— 271.
Краткий отчет о собрании членов Российской соц.-дем. рабочей партии 2-го сентября 1904 г. в Жеиеве. Изд. партийиого клуба в Женеве. [Жеиева], 1904. 12 стр. —110, 254, 368.
1 Бірінші рет «Вперед» газетіндегі В. И. Ленпнніц «Екінші адым» деген мақаласыпда жарияланды, Женева, 1905, № 13, 5 апрель (23 март), 5—6-беттер.


ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ
519
Кричевский, Б. II. Принципы, тактика и боръба.— «Рабочее Дело», Женева, 1901, № 10, сентябрь, стр. 1—36.— 274, 299.
Крылов, И. А. Заяц на ловле.— 336.
— Пустыниик и Медведъ.— 75.
Кто должен победитъ? [Листовка]. Изд. Елизаветградской орга- низацип РСДРП. Б. м., тип. Крсстьяпского союза, октябрь [1904]. 4 стр. (РСДРГІ). Подппсь: Редакция «Искры».— 167, 247, 407.
[Ленгиип, Ф. В.] Василъев. [Писъмо В. И. Леиину. 10 (23) мая 1904 г.]. Рукопись һ— 23.
[Ленин, В. И.] Анкета. [К III съезду партии. Ранее 20 февра- ля (5 марта) 1905 г.], Рукопись1  2.— 318.
— Виутреннее обозрение.— «Заря», Stuttgart, 1901, № 2—3,
декабрь, стр. 361—403. Подпись: Т. X.— 196.
— [Вторая речъ ігри обсуждении устава ігартии 2(15) августа 1903 г. на II съезде РСДРЩ.— В кн.: Второй очередной съезд Росс. соц.-Дем. рабочей партии. Полный текст протоколов. Изд. ЦК. Женева, тип. партии, [1904], стр. 250— 252. (РСДРП).— 60—62, 61-63.
— [Выступление при обсуждении резолюции об отношении к либералам 10 (23) аегуста 1903 г. на II съезде РСДРП].— Там же, стр. 358.— 91.
— Гонители зе.мства и Аннибалы либерализма.— «Заря», Stuttgart, 1901, № 2—3,. дскабрь, стр. 60—100. Подпись: Т. П.— 82.
— Дее тактики.— «Вперед», Женева, 1905, № 6, 14 (1) фев- раля, стр. 1.— 286, 439.
— Должны ли мы организоватъ революцию?— «Вперед», Же- нева, 1905, № 7, 21 (8) февраля, стр. 1—2.— 370.
— Заявление и документы о разрыве централъных учреждений с партией. № 13. Изд-во «Вперед». Женева, кооп. тип, 1 Бірінші рет Ленпннің XV яспнагында жарпяландьт, 1930, 32—33, 33-беттер.
2 Бірінші рет Ленинніц V жпнағында жарияланды, 1926, 218—219- беттер.


520 ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР НӨРСЕТКІШІ
1905. 13 стр. (РСДРП). Перед загл. авт.: Н. Ленин.—177, 212, 248, 310, 368—369, 384—385.
— [Заявление трех членов ЦК. 13(26) мая 1904 г.].— В кн.: Шахов, Н. [Малинин, Н. И.] Борьба за съезд. (Собрание документов). Женева, кооп. тип., 1904, стр. 85—86. (РСДРП).— 24, 26, 31—32, 39, 126-127.
*— Земская кампания и план «Искры». Изд-во соц.-дем. партий- ной литературы В. Бонч-Бруевича и Н. Ленина. Женева, кооп. тип., 1904. 26 стр. (Только для членов партии. РСДРП). ГІеред загл. авт.: II. Леиип.—195—196, 428—429.
— Зсмский съезд.— «Искра», [Мюнхен], 1901, №8, 10 сеп- тября, стр. 2, в отд.: Из нашей общественной жизпи.— 193.
— Извещение об образовании Организационного комитета и о созыве III очередного съезда Российской социал-демокра- тической рабочей партии. Поздиее 11 (24) декабря 1904 г. Рукопись һ— 262.
— К деревеиской бедкоте. Объясиение для крестьян, чего хо- тят социал-демократы. G прил. проекта программы РСДРП. Изд. Загран. лиги русск. рев. соц.-дем. Женева, тип. Лиги, 1903. 92 стр. (РСДРП). Перед загл. авт.: Н. Лешш.— 391.
— К партии. [Отделыіый листок]. Б. м., тип. Рижского комп- тета, август 1904. 2 стр. (РСДРП).— 29, 70, 109, 124—125.
— Кого они хотят обманутъ?— «Вперед», Женева, 1905, № 10, 15 (2) марта, стр. 6, в отд.: Из партии.— 382, 397.
— Начало революции в России.— «Впсред», Женева, 1905, № 4, 31 (18) января, стр. 1.— 272, 298, 439.
— [О созыве III партийного съезда.— «Вперед», Женева, 1905, № 8, 28 (15) февраля, стр. 1.— 312.
— [Особое мнение представителей ЦІІ, внесенное 17 (30) ян- варя 1904 г. на заседании Совета РСДРП].— В кн.: Ша- хов, II. [Малинпн, Н. И.] Борьба за съезд. (Собрание до- кументов). Женева, коой. тіш., 1904, стр. 84—85. (РСДРП).— 104, 384—385.
— От народничества к марксизму. Статья первая.— «Вперед», Женева, 1905, № 3, 24(11) яиваря, стр. 2.— 298, 329, 374, 441.
1 Бірінші рет Лениннің V жипагыпда жарияланды, 1926, 186—188- беттер,


ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕИ ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ 521
[Ленин, В. 11.} Отдача в солдаты 183-х студентов.— «Искра», [Мюнхеи], 1901, № 2, февраль, стр. §.— 192—193.
— Падение Порт-Артура.— «Вперед», Женева, 1905, № 2,
14 (1) января, стр. 1.— 407.
— [Первая речъ при обсуждении устава партии 2(15) аегуста
1903 г. на II съезде РСДРІЦ.— В ки.: Второп очередной съезд Росс. соц.-дем. рабочей партии. ГІолный текст про- токолов. Изд. ЦК. Жепова, тпп. партпи, [1904], стр. 240. (РСДРЛ).- 60, 61.
— Первый іиаг — «Вперед», Жепева, 1905, № 11, 23 (10) марта, стр. 6, в отд.: Из партии.— 400, 404.
— ІІисъмо А. Бебелю. 25 яиваря (7 февраля) 1905 г. Ру- конись — 307.
— Писъмо в редакцию «Искры». [Почему я вышел из редакции «Искры»?] Женева, тип. партии, декабрь 1903. 8 стр. После загл. авт.: II. Ленин.— 33, 212, 285.
— [ІІис.ъмо Глебову (В. А. ІІоскову). 29 августа (11 сентября)
1904 г.].-В кіг.: Шахов, II. [Малипип, Н. И.] Борьба за съезд. (Собраиие документов). Женева, кооп. тип., 1904, стр. 94—99. (РСДРП).— 127.
*— Писъмо к «Искра», [Мюітхея], 1902, № 18, 10 Map-
Ta, стр. 2—4, в отд.: Фсльетоті.— 193.
— Писъмо к товарищу о наших организационных задачах. Изд. ЦК РСДРГІ. Женева, тип. партии, 1904, 31 стр. (РСДРП). После загл. авт.: Н. Ленин.—173. 174—175, 431.
— [Писъмо членам ЦК. 13 (26) мая 1904 г.]—В кн.: Шахов, Н. [Малинин, Н. И.] Борьба за съезд. (Собрание документов). Жеиева, кооп. тип., 1904, стр. 86—89. (РСДРП).— 24, 26, 31.
— План петербургского сражения.— «Вперед», Женева, 1905,. № 4, 31 (18) яиваря, стр. 4, в отд.: Револіоционные дни.— 232.
*— Политическая агитация и «классовая точка зрения»—. «Искра», [Мюнхен], 1902, № 16, 1 февраля, стр. 1.— 193.
*— Политическая боръба и политиканство.— «Искра», [Лон- дон], 1902, № 26, 15 октября, стр. 1.— 193.
’ Хаттың алғашқы нұсқасы бірінші рет Ленпннің V жинағында жа- рпяланды, 1926, 172—175-беттер.
18 9-том


522 ӘДЕЕИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ
— Поп Гапон.— «Вперед»,, Женева, 1905, № 4, 31 (18) января, стр. 2, в отд.: Революционные дни.— 284.
— Пора кончитъ.— «Вперед», Женева, 1905, № 1, 4 января (22 декабря), стр. 4, в отд.: Из лартии.— 178, 213, 254.
— Почему я въішел из редакции «Искры»?— ңараңыз: Лепип, В. И. Ппсьмо в редакцтио «Искрът».
— Предисловие [к кипге «Шаг вперед, два ітіага назад»].— В кн.: [Лонип, В. И.] Шаг вперед, два шага пазад. (Кризис в нашей партии). Женева, тип. партии, 1904,. стр. III—VIII. (РСДРП). Перед загл. авт.: Н. Ленин.— 50, 51.
— [ІІроект резолюции о мерах по восстановлению мира в пар- тии, внесенный 15 (28) января 1904 г. на заседании Совета РСДРІІ}.— В кн.: Шахов, Н. [Малииин, II. И.] Борьба за съезд. (Собрание документов). Женева, кооп. тип., 1904, стр. 81—83. (РСДРП).— 33, 34—35, 104, 384-385.
— Проект устава партии, внесеннъій иа II съезд PC ДРІІХ.— 44, 45, 250, 313.
— Пяти члеиам Централъного комитета. 5 (18) августа 1904 г. Рукоппсь1  2.— 26, 31, 126.
*— Рабочая партия и крестъянство.— «Искра», [Мюпхен], 1901, № 3, апрель, стр. 1—2.— 374.
— Разеитие капитализма в России. Процесс образования впутреннего рыика для крупной промышленности. Спб., Водовозова, 1899. IX, IV, 480 стр. Перед загл. авт.: Владимир Ильин.— 422.
— Самодержавие и пролетариат.— «Вперед», Женева, 1905, № 1, 4 япваря (22 декабря), стр. 1.— 284.
— Соловъя баснями не кормят.— «Вперед», Женева, 1905, № 2, 14 (1) января, стр. 2—3.— 324.
— Услужливый либерал. [Изд-во соц.-дем. партийной литерату- ры В. Боич-Бруевича и Н. Ленина]. [Женева, кооп. тип., 1904]. 4 стр. (РСДРГІ). Перед загл. авт. не указан.— 333.
— Что делатъ? Наболевшие вопросы нашего движения. Stuttgart, Dietz, 1902. VII, 144 стр. Перед загл. авт.: Н. Ленин.—
1 Жоба сақталмаған.
2 Бірінші рет Ленпнніц XV жинагында жарияланды, 1930, 111—112- беттер.


ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ 523
187, 238, 273, 275, 276-277, 278, 281-282, 283, 286, 325, 326, 388, 435, 439.
[Ленин, В. И.'\ Шаг вперед, деа шага назад. (Кризис в нашей партии). Женева, тип. партип, 1904. VIII, 172 стр. (РСДРП). Перед загл. авт.: Н. Леиин.— 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 58, 59, 64, 65.
— Экономическое содержамие народничества и критика его е книге г. Струве. (По поводу книги П. Струве: Критические заметки к вопросу об экономическом развитии Россиіі. Спб., 1894 г.).—В кн: Материалы к характеристике нашего хозяйственного развития. Сб. статей. Спб. тип., Сойкииа, 1895, стр. 1—144, в ч. II. Подпись: К. Тулин.— 192.
«Листок «Освобождения»», Париж, 1904, № 18, 20 ноября (3 де- кабря,) стр. 1—2. —139—140.
«Листок «Рабочего Дела»», [Женева], 1901, № 6, апрель, стр.1— 6.— 100.
[Лопухин, А. Л.] Докладная записка директора департамента полиции Лопухина, рассмотренная в Комитете мииистров... янеаря 1905 г. С предисл. Н. Ленина. Изд-во «Вперед». Жснева, кооп. тип., 1905. V, 13 стр. (РСДРП).— 362—364.
[Луначарский, А. 5.] Твердъій курс.— «Висред», Жснева, 1905, № 5, 7 февраля (25 января), стр. 1—272, 439.
[Любимов, А. И. Писъмо агента ЦК к тое. Глебову [5. А. Нос- кову]. 4 (17) сентября 1904 г.] Рукопись1. — 213—214, 368—369.
Люксембург, Р. Организационные вопросы русской социал-демо- кратии.— «Искра», [Женева], 1904, № 69, 10 июля,
стр. 2-7. —176—177, 275, 279, 287.
[Макадзюб, М. С.] # воігросу о наших партийных задачах. Об организации.— «Искра», [Женева], 1904, № 57, 15 января. Приложение к №57 «Искры», стр. 1—2. Подпись: Прак- тик.— 48, 49.
— Іхустарничество и партийная организация. Изд. РСДРП. ‘ Женева, тип. партпи,. 1904, 35 стр. Перед загл. авт.: М. Па- нин.—173.
1 Бірінші рет Ленинніц XV жинағында жарияланды, 1930, 172—173- беттер.
18*


524 ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТІПШІ
Манифест Российской социал-демократичвской рабочей партии. [Листовка]. Б. м., тип. партии, [1898]. 2 стр.— 249.
Маркс, К. и Энгелъс, Ф. Циркуляр против Криге — цараңыз: Marx, К. u. Engels, Ғ. Eine Bannbulle.
[Мартов, Л.] Боръба за свободу и классовая боръба.— «Псқра», [Женева], 1904, № 76, 20 октября,. стр. 1—3.— 175.
— Девятое января.— «Искра», [Жепева], 1905, № 85, 27 ян- варя, стр. 1—2. — 287, 288, 290-291, 292, 293-295, 310, 370.
— На верном пути.— «Искра», [Женева], 1905, № 83, 7 ян- варя, стр. 1. — 407.
— На очереди. (Кружок или партия?).— «Искра», [Жеиева], 1904, № 56, 1 января, стр. 2—3.— 174-175.
— ІІаиь съезд.— «Искра», [Жеиева], 1903, № 53, 25 ноября, стр. 1—2. — 174—175.
— Пробуждеидіе демократии и иаши задачи.— «Искра», [Жс- нева], 1904, № 58, 25 яиваря, стр. 1—2. —174—175.
— [Проект устава партии].— В кп.: [Ленин, В. И.] Шаг вперед, два шага назад. (Кризис в иашей партии). Женева, тип. партии, 1904, стр. 31—34. (РСДРП). Перед загл. авт.: II. Ленин. — 60, 61, 313.
— Так ли мы готовимся?—«Исқра»,. [Жепева], 1904, № 62, 15 марта, стр. 1-2. — 236, 272-273, 279, 280, 288, 429.
[Мартов, Л. и Засулич, В. 0 покушении иа фои Валя\.—«Искра», [Лондон], 1902, №21, 1 июня, стр. 4—5, в отд.: Из нашей общественной жизни.— 298—299.
Мартынов, А. Две диктатуры. Изд. РСДРП. Женева, тип. партии, 1905. 68 стр. (РСДРП).- 278-279, 280, 281-282, 288, 310, 333, 414, 416.
— Обличителъная литература и пролетарская борьба. («Искра», №№ 1—5).—«Рабочее Дело», Женева, 1901, № 10, сен- тябрь, стр. 37—64. — 78, 81, 149, 150—151.
[Маслов, П. П.] Икс. Об аграрной программе.— В кн.: [Маслов, П. П.] Икс. Об аграрной программе. [Ленин, В. И.] Ленин, Н. Отвст па критику пашего проекта программы. Изд. Лиги русск. рев. с.-д. Женева, 1903, стр. 1—25. (РСДРП).— 444.


ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШТ
525
— 06 аграрной программе. [Ленин, В. И.] Ленин, Н. Ответ на критику нашего проекта программы. Изд. Лиги русск. рев. с.-д. Женева, 1903. 42 стр. (РСДРП).— 444.
Материалы к характеристике нашего хозяйственного развития. Сб. статей. Слб., тип. Сойкина, 1895, 232, 259, III стр.—- 192—193.
[Махновец, В. П.] Акимов. К вопросу о работах второго съезда российской социал-д емокп атической рабочей паитии. Женева, 1904. 77 стр. (РСДРП).— 333.
[Мещерский, В. 77.] Дневники. — «Гражданин», Спб., 1905, № 1—2, 6 января, стр. 29—32.— 407.
Мольер, Ж. Б. Тартюф, или Обманщик.— 212.
«Московские Ведомости», 1886, № 146, 29 мая, стр. 2.— 269— 270, 434.
ІІа Дворцовой площади. Письмо очевидца.— «Вперед», Женева, 1905, № 4, 31 (18) января, стр. 4.— 231, 234.
«Ііаша Жизнъ», Спб. —257.
— 1904, №28, 3 (16) декабря, стр. 1—2. — 139.
«Наиіи Дни», Спб.— 257.
[ІІсгорев-Иорданский, Н. И.] Демократы на распутъс.— «Ис- кра», [Женева], 1904, № 77, 5 ноября, стр. 1.— 195, 197, 201.
«Новое Времяі), Спб. —268.
— 1904, №10285, 18 (31) октября, стр. 3.— 86-87, 90-91.
[Носков, В. А.] Глебов. Писъмо В. И. Ленину. 11 (24) июня 1904 г. Рукопись1.— 125—126.
— Письмо В. И. Ленину. 18 (31) августа 1904 г. Рукопись1.— 31, 125-126.
— Писъмо В. II. Ленину. 20 августа (2 сентября) 1904 г. Ру- копись1.— 32—33.
— Писъмо В. II. Ленину. 21 августа (3 сентября) 1904 г. Рукоиись1.— 32—33.
1 Бірінші рет Ленпниің XV жинағында жарияланды, 1930, 90—91, 123—125, 134—136, 136—137-беттер.


526 ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІПП
— Писъмо члена ЦК' Глебова II. Ленину. 27 августа (9 сен- тября) 1904 г. — В ки.: ІІІахов, Н. [Малишін, Н. И.] Борьба за съезд. (Собрание документов). Женева, кооп. тип., 1904, стр. 94. (РСДРГІ).— 31, 32—33, 36, 37, 38—39.
[О выходе в свет брошюры А. Мартынова «Две диктатуры»],— «Освобожденис», Париж, 1905, № 66, 25 (12) февраля,
стр. [2, обл.], в отд.: Библиографичсский листок «Осво- бождения». — 333.
*0 социалистах-революционерах. [Главнейшие резолюции, при- нятые на Втором съезде РСДРП].— В кн.: Второй очеред- ной съезд Росс. соц.-дем. рабочей партии. Полный текст про- токолов. Изд. ЦК. Женева, тип. партии, [1904], стр. 14—15, 358—359. (РСДРП).— 203,297.
0 Централъном Органе партии. [Главнейшие резолюции, приня- тые на Втором съезде РСДРП].— Там же, стр. 12, 146— 147.— 48, 49, 250, 253-254.
*06 отношеиии к либералам (Плеханова). [Главнсйгпие резолю- ции, пршіятыс на Втором съезде РСДРП].— Там же, стр. 14, 357—358. — 83, 193—194, 203.
Об отноиьении к либералам (Старовера). [Главнейшие рсзолю- цип, принятые иа Втором съезде РСДРП].— Там же, стр. 13—14, 357. — 83, 91, 94-95, 107, 193-194, 195, 201, 203, 342, 347, 428, 429.
Обращение к членам РСДРП. (Листок 19-ти). Изд. Моск. коми- тета РСДРП. М., октябрь 1904.—70, 109, 368-369.
Объявление об издании газеты «Вперед». [Отдельный листок. Женева, декабрь 1904]. 2 стр. (РСДРП).— 110,178,262— 263.
[Олъминский, М. 67.] Галерка. Долой бокапартизм! Женева, кооп. тпп., 1904. 23, 1 стр. (РСДРП).— 66—68, 67—69.
— На новый путъ. [Изд. В. Бонч-Бруевича]. Женева, кооп. тип., 1904. 54 стр. (РСДРІІ).— 103.
[Олъминский, М. 67.] Галерка и [Богданов, А. Л.] Рядовой. На- ши недоразумения. Изд. авторов. Женева, кооп. тип., 1904. 91, 1 стр. (РСДРІІ).—4S, 49, 175.
Организационный устав Российской соц.-дем. рабочей партии, принятый на Втором съезде ігартии.— В кн.: Второй оче- редной съезд Росс. соц.-дем. рабочей партии. Полный текст


ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІІПІ 527
протоколов. Изд. ЦК. Жеиева,тпп. партіш, [1904], стр. 7—9. (РСДРП).—11-12, 20—21, 32, 38—39, 44, 45, 52, 53, 60, 61, 127, 172, 183, 250. 252—253, 306—307, 313, 314, 315, 336, 337, 384—385, 396, 397, 399, 404.
Орловский — царацыз: Воровский, В. В.
«Освобождение». Штутгарт— Париж.— 56, 57, 82, 83, 92, 193, 198. 203, 325—326, 333, 412.
— Штутгарт, 1903,, № 13 (37), 2 (15) декабря, стр. 217—218.— 333.
— Париж, 1904, №57, 15 (2) октября, стр. [2, обл.] 119—120.— 75—76, 78, 333—334.
— 1904, № 62, 31 (18) декабря, стр. 215-216. -168-169.
— 1905, № 63, 20 (7) января, стр. 221-222.— 324, 325-326, 435, 439, 442, 443.
— 1905, №66, 25 (12) февраля, стр. [2, обл.]. — 333.
— 1905, № 67, 18 (5) марта, стр. 278—279. — 412.
Осипов — уарацыз: Землячка, Р. С.
От pedaKv,uu.—<([\uQW^. Женева, 1905, №8, 28 (15) февраля, с/гр. 4. — 397. 398.
Ответ на писъмо ЦО представителей Уфимского, Средне-Ураль- ского и Пермского комитетов.— «Искра», [Женева,] 1904, №63, 1 апреля. Приложениө к №63 «Искры», стр. 1—2.— 62—64, 63—65, 251, 253.
Ответ Рижского комитета жетіевскому уполиомоченному ЦК [оі доставке литературъі болъшинства\. 2 поября 1904 г. Рукопись1.—109.
Отдслъное приложение к «Рабочей Мысли». Изд. ГГетербургского «Союза». Пб., сснтябрь 1899. 36 стр.— 192.
Пании, М. — уарацыз: Макадзюб М. С.
Парвус. Итоги и перспективы.— «Искра», [Женева], 1905, №85, 27 января, стр. 2—4. — 286, 287, 288-289, 295.
Петербург.— «Искра», [Жепева], 1905, №83, 7 января, стр. 4—5, в отд.: Хроника рабочего двнжсиия и ппсьма с фабрпк и заводов.— 212.
1 Бірінші рет мына кітапта жарияланды: РСДРП үшінші съезі. Документтер мен материалдар жинагы. М.., 1955, 125—126-беттер.


528 ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ
Петиция петербургских рсібочих царю 9-го января [1905 г.]. [Листовка]. Изд. соц.-дем. группы меньтлинства. [Спб., январь 1905]. 2 стр. Гектограй).— 188, 229, 230—231, 241, 256, 302—303.
Писъмо к партийнъім организациям. [ІІпсьмо 1-е]. [Листовка]. Б. м., [яоябрь 19041. 4 стр. (Только для членов партии).— 81, 83, 84—85, 86, ^87, 88-89, 90, 91, 92, 93-99, 100, 101, 102—103, 107, 110, 149, 150—151, 195-196, 201, 202, 236, 271, 275, 276, 320, 347—348, 352, 4.28, 429.
Писъмо к партийным организаииям. [Письмо 2-е]. [Листовка]. Б. м., [декабрь 1904]. 4 стр. (Только для члепов партии).— 103, 201, 271, 276, 352, 428, 429, 432.
[Писъмо Сибирского соіоза, въіражаіощее отношение к перемене состава рсдакции «Йскры»}.— В кя.: Шахов, Н. [Мали- нин, Н. И.] Борьба за съезд. (Собранпе документов). Же- нева, коогг. тип., 1904, стр. 22—28. (РСДРП).— 62, 63, 64—66, 65—67, 251.
ІІисъмо Теерского комитета [РСДРП].— «Искра», [Женева], 1904, №60, 25 фсвраля, стр. 8, в отд.: Из партіш.— 62, 63, 64—66, 65—67.
[Писъмо Щ{ к местным организациям].— В кн.: [Воров- ский, В. В.] Орловский. Совет протпв нартии. № 11. Изд-во соц.-дем. тіартийной литературы В. Бопч-Бруевича и II. Лепина. Женева, 1904, стр. 30. (РСДРП).—124-125, 130—131, 155—156, 251, 252—253.
Писъмо ЦК РСДРП к Бюро Комитетов Болъшинстеа. 6 марта 4905 г. Рукопись1.— 402, 403.
*[Плеханов, Г. 7?.] Белый
№ 48, 15 септября стр. 1
террор.— «Искра», . — 298—299.
[Женева],
1903,
— Врозъ идти, вместе
битъ. — «Искра»,
[Женева],
1905,
№ 87, 10 февраля, стр. 1
—2. — 310.
— ІІа пороге двадцатого
века.— «Искра»,
[Мюнхен],
1901,
№ 2, февраль, стр. 1.— 334.
— О нашей тактике по откошению к боръбе либералъной бур- жуазии с царизмом. (Письмо к Центр. Комитету). Изд. РСДРП. Жеиева, тип. партии, 1905. 31 стр. (РСДРП).— 201, 428, 429.
1 Бірінші рет В. II. Лениннің «Бонапартистердің орекеттері» деген мақаласьшда жарияланды, ол «Вперед» газетінің 13-номерінен алы- нып, жеке оттискіде басылды, Женева, 1905, 2-бет.


ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТШШІ 529
— Рабочий класс и социал-демократическая интеллигенция.— «Искра», [Женөва], 1904, №70, 25 иіоля, стр. 2—5; №71, 1 августа, стр. 2—4. — 388.
[Плехаиов, Г. В.] Резолюция об отношснии к либералам — ца- раңыз: Об отношении к либсралам (Плеханова).
— Централизм или бонапартизм? (ІІовая попытка образумить лягушек, просящих себе царя).— «Искра», [Женева], 1904, № 65, 1 мая, стр. 2—4. — 76, 77.
— Чего не делатъ.— «Искра», [Женева], 1903, №52, 7 ноября, сгр. 1-2. — 62—65, 76, 104, 155, 251, 343, 351-352.
Полное собрание законов Российской империи. Собрание 3. Т. I. Спб., 1885, ст. 350,. стр. 261—266.— 362, 363, 364.
Положение о мерах к охраиению государственного порядка и общественного спокойствия. 14 августа [1881 г.].— В кн.: Полное собранпе законов Российской империи. Собрание 3. Т. I. Спб., 1885, ст. 350, стр. 261—266.— 362, 363, 364.
Попов — уараңыз: Розанов, В. Н.
«Последние Известия», Лондоіі — Женсва.— 262.
Постановлеиие Совета РСДРП от 8 марта 1905 года.— «Искра», [Жеііева], 1905, № 89, 24 февраля, стр. 8, в отд.: Из партии.— 367, 368, 382, 397, 418.
Постановлеіше Совета партии от 10 марта 1905 г. — царацыз: К членам съезда, созываомого «Бюро Комитетов Болыиин- ства».
[Потресов. А. 77.] Старовер. ІІаши злоключения. I. О либера- лизме и гегемонии. —«Искра», [Женева], 1904, №78, 20 поября, стр. 2—6. —191, 196, 199, 200—201, 432.
— Резолюция об отношении к либералам—уараңыз: Об отно- шении к либералам (Старовера).
[Правителъственное сообщение о событиях 9—10 (22—23) ян- варя 1905 г,].— «Правительственный Вестник», Спб.,, 1905, № 7, 11 января, стр. 1.— 244.
«Правителъственный Вестник», Спб., 1904, № 283, 14 (27) де- кабря, стр. 1. —134, 141—142.
— 1905, №7, 11 января, стр. 1. —244.
— 1905, №8, 12 января, стр. І. — 256.
«Право», Спб., 1904, № 39, 26 сеитября, стлб. 1871—1875.— 85, 86.


530 ӘДЕВП ЕҢБЕКТЕР МЕІІ ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ
\Примечание редакции «ІІскры» к статье Парвуса «Итоги и пер- сігективы»].— «Искра», [Женева], 1905, №85, 27 января, стр. 2.— 286—287.
[Примечаиие редакции. «Искры» к статъе С. Ростовца «Пора! (Письмо к товарищам)»].— Отдельное приложешіе к №№ 73—74 «Искры», [Женева, 1904, №73, 1 сентября;
№ 74, 20 сеитября], стр. 6. — 77.
Проблемы идеализма. Сборник статей. Под ред. П. И. Новгород- цева. М., [б. г.]. IX, 521 стр. — 200.
Программа Российской соц.-дем. рабочей ігартии, принятая на Втором съезде ігартии.— В кн.: Второй очередной съезд Росс. соц.-дем. рабочей партии. Полный текст протоколов. Изд. ЦК. Женева, тип. партии, [1904], стр. 1—6. (РСДРП). — 60, 61, 77, 92, 207—208, 240, 250, 374, 375, 388, 390—391, 392, 393, 394, 422.
Проект программы партии социалистов-революциоиеров, выра- ботанный редаігцией «Революционной России».— «Рсволю- циоиная Россия», [Жснева], 1904, №46, 5 мая, стр. 1—3.— 204—210, 392.
Ироект программы, Российской социал-демонратической рабочсй нартии. (Выработсшный редакцпсй «Искры» и «Зари») — «Ис-кра», [Мюяхеп], 1902, №21, 1 шоня, стр. 1—2. —250.
Пролетарские демонстрации. —«Искра», [Жснева], 1904, №79, 1 дскабря, стр. 5—6. в отд.: Из нашсй общественной жиз- ни.— 146—148, 149, 150—151.
Протоколы 2-го очередного съезда Заграничной лиги русской ре- еолюционной сои.-демократии. Под ред. И. Лесенко и Ф. Да- на. Изд. Заграничной лиги русской революц. социал-демо- кратии. [Женева, 1903]. VIII, 136 стр. (РСДРП).— 62-64, 63—65, 176.
Протокольі заседаний Совета РСДРІІ. 15 (28) —17 (30) января 1904 г. Руколись1.— 30, 34—35.
Протоколы заседаний Совета РСДРП. 31 мая (13 июпя) и 5 (18) июня 1904 г. Рукопись2.— 7, 30, 34-35, 38-39, 126-127.
Пушкин, А. С. Борис Годунов.— 224.
1 Бірінші рет Лениннің X жинағында жарияланды, 1929, 181—277- беттер.
2 Бірінші рет Ленипнің XV жинағында жарияланды, 1930, 45—84- беттер.


ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІПІІ
531
Р. Н. С. — цараңыз: Струве, П. Б.
«Рабочая Газета», Киев.— 54, 55, 249.
— 1897, № 1, август.— 54, 55.
— 1897, № 2, ноябрь.— 54, 55.
«Рабочая Мыслъ», Спб. — Берлин— Варшава— Женева. —54, 55.
«Рабочее Дело», Женева,- 50, 51, 54, 55, 56, 57, 62, 63, 97, 104, 149, 150, 170, 171, 174, 175, 249, 255, 274, 275, 291-292, 345.
— 1901, №10, сеитябрь. 136, 46 стр. — 78, 81, 149, 150-151, 274, 275, 299.
Рабочему народу. [Листовка]. № 16. Б. м., [1904]. 2 стр. (РСДРП). Подпись: Редакция «Искры».— 298.
Рабочий. Рабочие и иителлигеиты в наших организациях. G пре- дітсл. П. Акс.ельрода. Изд. РСДРГГ. Жеиева, тіш. партші, 1904. ,56 стр. (РСДРП).— 170-175, 176-177, 288, 310, 324.
[Разъяснение Совета партии об издателъстве В. Бонч-Бруе- вича и Н. Ленина]. —«Искра», [Женева], 1904, №73, 1 сентября, стр. 8, в отд.: Из партии. —66—68, 67—69, 73, 109.
«Революционная Россия», [Куоккала — Томск — Жеиева].— 203, 481—482.
— [Жөнева], 1904, №46, 5 мая, стр. 1—3, 11—12.— 204 — 210, 392, 407.
— 1905, № 58, 20 января, стр. 2—4. — 296, 298, 300, 301-
302, 303.
Резолюции, земского съезда. [6—8 ноября 1904 г.] — «Листок «Освобождения»», Париж, 1904, № 18, 20 ноября (3 декабря), стр. 1-2. —140—141.
Резолюции кавказских комитетов [РСДРП]. Ноябрь 1904 г. Ру- копись1. — 158, 248—249, 252, 368, 418.
Резолюции конференции северных комитетов [РСДРП].—«Впе- рсд», Женева, 1905, №2, 14(1) января, стр. 4, в отд.: Из партии.— 158, 248, 252-253, 368, 418.
1 Бірінші рет Ленпниіц XV жпнагыпда жарпяланды, 1930, 249—253- беттер.


532 ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ
Резолюции конференции южных комитетов—Одесского, Нико- лаевского и Екатеринославского и Южного бюро ЦК РСДРІІ. [Конец сентября 1904 г.]. Рукопись1.—158, 249, 250—251, 368, 418.
Резолюция Астраханского комитета РСДРП [об отношении к перемене редакции «Искры»].— «Искра», [Жепева], 1904, № 62, 15 марта. Приложение к №62 «Искры», стр. 1. — 66, 67, 250—251.
Резолюция Еакинского комитета РСДРП [об отношении к перемене редакиии сИскры»].— «Искра», [Женева], 1904, № 60, 25 февраля, стр. 8, в отд.: Из партии.— 66, 67, 251.
Резолюция Батумского комитета [РСДРП], одобренная также Гурийскіі-м комитетом сельских рабочих [об отношении к перемене редакции «Искры»].— «Искра», [Женева], 1904, №62, 15 марта. Приложенііе к №62 «Искры», стр. 1.— 66, 67, 251.
[Резолюция Воронежского комитета РСДРП].— «Искра», [Же- нева], 1904, №61, 5 марта, стр. 10, в отд.: Из партии.— 76—77.
[Резолюция Воропежского кимитета РСДРП, въіражаіощая удов- летворение по поводу направления новой «Искръі»].—В кн.: Шахов, Н. [Малинин, II. И.] Борьба за съезд. (Собрание докумөятов). Женева, кооп. тмп., 1904, стр. 46—48. (РСДРП).— 66, 67, 76—77.
Резолюция Воронежского комитета [РСДРП о созъіве III съезда ііартии].— «Вперед», Женева, 1905, №3, 24 (11) января, стр. 4, в отд.: Из партии.— 252, 418.
[Ре золюция Еороиежской социал-демократической «Кассъі Боръ- бы», признающая законностъ постановлений II съезда РСДРП].— В кн.: Шахов, Н. [Малинин, Н. И.] Борьба за съезд. (Собрание документов). Женева, кооп, тип., 1904, стр. 5. (РСДРП).— 62—64, 63—65, 250-251.
Резолюция Донскогэ комитета РСДРП [о необходимости кооп- тации в редакцию ЦО}.— Там же, стр. 8. — 62—64, 63—65. 250—251.
Резолюция Екатеринославского комитета РСДРП [об отноше- нии к перемене редакции «Искры»].— Там же, стр. 19.— 66, 67, 251.
1 Бірінші рет Ленпннің XV жинағында жарияланды, 1930, 217—219- беттер.


ӘДЕБЙ ЕҢБЕКТЕР мен дейектемелер көрсеткіші 533
Резолюция Екатсринославского комитета [РСДРН] от 27 фев- раля 1904 г. — «Искра», [Женева], 1904, №64, 18 апреля. ІІриложение к №64 «Искры», стр. 2, в отд.: Из партии.— 7, 15, 124, 155—156, 250—251.
[Резолюция Екотғринославскогэ комитета РСДРП по поводу заявления Централъного Комитета].— В кн.: Шахов, Н. [Малпнпи, Н. II.] Борьба за съезд. (Собрание докумен- тов). Жепева, кооп. тип., 1904, стр. 109—111. (РСДРП).— 70, 73—74, 368.
[Резолюция Екатерииославского комитета РСДРП, признаю- іцая законностъ постаиовлений II съезда РСДРП].— Там же, стр. 6.— 62—64, 63—65, 251.
Р езолюция Женсвской, группы болъшинства [по поводу резолю- ции 22-х членов партии].— Тэм. же, стр. 103—104.— 70, 109, 155—156.
Резолюч/іія Кавкчзского Соіоза и Тифлисского комитета РСДРП, [принятая по поводу резолюции 22-х членов партии\.— Там же, стр. 100—101. — 70.
[Резолюция Кавказского Союза. признающая законностъ поста- новлений II съезда РСДРП]. —Там же, стр. 6—7. — 62—64, 63—65.
Резолюция Кавказского Союзного комитета. — «Искра», [Же- нева], 1904, №64, 18 апреля. ГІриложение к №64 «Искры», стр. 2, в отд.: Из партии. — 7, 15, 46, 47, 124, 155—156, 252, 368.
Резолюция Казанского комитета [РСДРП о созъіве III съезда партии\.— «Искра», [Женсва], 1905, №96, 5 апрсля,
стр. 6, в отд.: Из партии. —418.
Резолюция Киевского комитета РСДРП [об отношении к пере- мене редакции\.— В кн.: Шахов, Н. [Малинин, Н. И.] Борьба за съезд. (Собраниө документов). Жеиева, кооп. тип., 1904, стр. 28—29. (РСДРП). — 62-64, 63-65, 66, 67, 252.
Резолюция минской груігігы.— «Виеред», Женева, 1905, № 7, 21 (8) февраля, стр. 4, в отд.: Из нартии.— 295.
Резолюция Московского комигета [РСДРП о созыве III съезда партии].— «Вперед», Женева, 1905, №8,28(15) февраля. стр. 4, в отд.: Из партии.— 306, 368, 397.
[Резолюция Московского комитета РСДРП, признающая закон- ностъ посгановлсний II съезда РСДРГГ\.— В кп.: ІПахов, Н.


534 ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІПІІ
[Малинин, Н. И.] Борьба за съезд. (Собрание документов). Женева, кооп. тип., 1904, стр. 6. (РСДРП).— 46, 47, 62—64, 63—65, 155—156, 251.
Резолюция Московского комитета [РСДРП], принятая в ответ на. декларацию ЦК, лично мотивированную агентом его, и по поводу резолюции 22-х членов партии.— Там же, стр. 102—103. —70, 73—74.
[Резолюция Нижегородского комитета РСДРП, признающая законностъ постановлений II съезда РСДРП}.— Там же, стр. 5. — 46, 47, 62—64, 63-65, 251.
Резолюция Николаевского комитета [РСДРП о созыве III съезда партии}. — В кп.: [Воровский, В. В.] Орловский. Совет против ілартии. № 11. Изд-во соц,-дем. партийной литера- туры В. Боич-Бруевича и Н. Ленина. Женева, кооп. тип., 1904, стр. 40. (РСДРП).— 7, 15, 46, 47, 70, 124, 155-156, 252, 368.
Резоліоция Николаевского комитета РСДРП [об отношении к перемене редакции «Искръі»].— «Искра», [Женева], 1904, №62, 15 марта. Прпложеіше к №62 «Искры», стр. 1. — 62—64, 63—65, 66, 67, 252.
Резолюция [о груігпе «Южный рабочий», принятая II съездом РСДРП 6(19) августа 1903 г.].— В кн.: Второй очередной съезд Росс. соц.-дем. рабочей партии. Полиый текст про- токолов. Изд. ЦК. Женева, тип. партии, [1904], стр. 313. (РСДРП). —37—38, 58—60, 59-61.
[Резолюция о кооптации в ЦК менъшевиков, принятая в Совете партии 15(28) февраля 1904 г.]. — В кн.: Шахов, ГІ. [Малинин, Н. И.] Борьба за съезд. (Собрание документов). Женсва, кооп. тип., 1904, стр. 83. (РСДРП).— 384—385.
Резолюция о признании «Искры» Централъным Органом — т$а~ раңыз: О Цеитральном Органе партии.
Резолюция одесских организаторов. — «Вперед», Женева, 1905, №7, 21 (8) февраля, стр. 4, в отд.: Из партии. — 295.
Резолюция Одесского комитета [РСДРП].— «Искра»,. [Женева], 1904, № 64, 18 апреля. Приложение к №64 «Искры», стр. 1— 2. — 7, 15, 66, 67, 124, 155—156, 252, 368.
Резолюция Одесского комитета [РСДРП, принятая в ответ на декларацию ЦК и по поводу резолюции 22-х членов пар- тии — В кн.: Шахов, Н. [Малинин, Н И.] Борьба за съезд. (Собрание документов). Женева, кооп. тип., 1904,. стр. 104— 106. (РСДРГІ).— 70, 73—74.


ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ
535
[Рсзолюция Орловского комитета РСДРП, признающая закон- ностъ постановлений II съезда РСДРП].— В кн.: ПІахов, Н. [Малинин, Н. И.] Борьба за съсзд. (Собрание документов). Женева, кооп. тип., 1904, стр. 7—8. (РСДРП).— 62—64, 63—65, 250—251.
Резолюция Пстербургского комитета [РСДРП].— Отдельнос прилажение к №№ 73—74 «Искры». [Женева, 1904, № 73, 1 сентября; № 74, 20 сснтября], стр. 3. — 7, 8—10, 15, 38, 124, 155—156, 252, 368.
[Резолюция Петербургского комитета РСДРП, признающая законностъ постановлений II съезда РСДРП].— В кн.: Шахоб, Н. [Малинин, II. И.] Борьба за съезд. (Собрание документов). Женева, кооп. тпп., 1904, стр. 6. (РСДРГІ).— 46, 47, 62—64, 63—65, 250—251.
Резолюция Петербургского комитета \РСДРП, принятая в ответ на декларацию ЦК и по поводу резолюции 22-х членов пар- тии].— Там же, стр. 107. — 70, 73—74.
[Резолюция ІІстербургской Рабочей организации («Спб. союза борьбы за освобождение рабочего класса»)].— Там же. стр. 46-48. - 66, 67.
Резолюция Рижского комитета [РСДРІІ].— «Искра», [Жепева], 1904, №68, 25 июня. Прлложеннс к №68 «Искры», стр. 4.— 7, 15, 66, 67, 124, 155—156, 252, 368.
Резоліоция Рижского комитета [РСДРП о необходимости до~ ставки в Россию литературы болъшинства]. Октябрь 1904 г. Рукопись1. — 109, 124.
[Резолюция Рижского комитета РСДРП, прииятая по поводу резолюции 22-х членов партии]. —В кн.: ІІІахов,. Н. [Мали- пин Н. И.] Борьба за съезд. (Собрание документов). Жс- нева, кооп. тип., 1904, стр. 80. (РСДРГІ). — 70, 124.
Резолюция Самарского комитета [ РСДРП о созыве III съезда партии]. — «Вперед», Женева, 1905, №14, 12 апреля
(30 марта), стр. 6, в отд.: Из партии.— 418.
[Резолюция Саратовского комитета РСДРП, признающая за- конностъ постановлеііий II съезда РСДРП].— В кп.: Ша- хов, Н. [Малинин, Н. И.] Борьба за съезд. (Собранис доку- ментов). Женева, кооп. тип., 1904, стр. 5. (РСДРП).— 62— 64, 63—65, 250—251, 253.
1 Бірінші рет мына кітапта жарияланды: РСДРП үшінші съезі, До- кументтер мен материалдар жинағы. М., 1955, 125-бет.


536 ӘДЕБІІ ЕҢБЕКТЕР 1VJEH ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКШІІ
[Резолюция саратовского санитарного общества о необходимости участия прсдставителей всего народа в законодателъстве].— «Искра», [Женева], 1904, № 77, 5 поября, стр. 1, в ст.: [Негорев-РІорданский, Н. И.] Демократы на рас-путье.— 201.
Резолюция Северного комитета [РСДРПо созъіве III съезда партии].— «Вперед», Женева, 1905, №8, 28(15) февраля, стр. 4, в отд.: Из партии.— 306, 368.
[Резолюция Северного комитета РСДРП, призиающая закои- ностъ постановлений II съезда Р С Д Р II].— В кп.: Ша- хов, II. [Малинии, II. И.] Борьба за съезд. (Собраииө доку- ментов). Женева, кооп. тип., 1904, стр. 7. (РСДРП).— 46, 47, 62—64, 63—65, 250—251.
Резолюция Смоленского комитста [Р С Д Р П о созыве III съезда партии].— «Вперед», Женева, 1905, № 14, 12 апреля (30 Map- Ta), стр. 6, в отд.: Из партии.— 418.
Резолюция собрания организаторов Сормовского завода.— «Искра», [Женева], 1904, № 70, 25 июля. Приложение к № 70 «Искры», стр. 3.— 62—64, 63—65, 66, 67.
[Резолюция социал-демократической группы вРиге, признающая законностъ постановлений II съезда РСДРП].— В кн.: Шахов, Н. [Малинин, II. И.] Борьба за съезд. (Собрание до- кументов). Женева, кооп. тип., 1904, стр. 7. (РСДРП).—- 62—64, 63—65.
Резолюция Союза горнозаводских рабочих [о необходимости ко~ оптации в редакцию ЦО].—Там же, стр. 9.— 62—64, 63— 65, 250.
Резолюция Тверского комитета [РСДРП].— «Искра», [Жспева]. 1904, № 66, 15 мая, стр. 10, в отд.: Из партии.— 7, 15, 64, 65, 124, 155—156, 251, 368.
[Резолюция Тверского комитета Р С Д Р П, признающая закои- ностъ постановлений II съезда РСДРП].— В ки.: Ша- хов, II. [Малинин, Н. И.] Борьба за съезд. (Собрапис доку- мснтов). Женева, кооп. тип., 1904, стр. 6. (РСДРІІ).— 46, 47, 62—64, 63—65, 250.
[Резолюция Тулъского комитета РСДРП о немедленном созыве III съезда партии].— Там же, стр. 61.—7, 15, 124, 155—156, 251.
[Резолюция Тулъского комитета PC ДРП, признающая закон- ностъ постановлений II съезда Р С Д Р Л].—Там же, стр. 8.— 62—64, 63—65, 250, 253, 368.


ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІІШ 537
Резолюция Уралъского комитета \Р С Д Р П о созъіве III съезда партии].— «Вперед», Женева, 1905, № 11, 23(10) марта, стр. 6, в отд.: Из партпи.— 418.
Резолюция Харьковского комитета [РСДРП о созыве III съезда партии].—«Вперөд», Женева, 1905, №14, 12 апреля
(30 марта), стр. 6, в отд.: Из партии.— 418.
[Решение Совета, партии о неопубликовании протоколов его за- седаний. 5 (18) июпя 1904 г.]. Рукопись 1.— 33—34.
[Решение Совета партии от 5(18) июия 1904 г.].— «Искра», [Женева]*, 1904, № 68, 25 шоня, стр. 7—8, в отд.: Из партпи.— 9—10, 18—19.
Решения [Z] съезда [Р С Д Р 77].—В листовке: Манифест Россий- ской социал-демократической рабочей партии. Б. м., тип. партии, [1898], стр. 2.— 249.
Решения Совета Р С Д Р П.— Отдельное приложение к №№ 73— 74 «Искры», [Женева, 1904, № 73, 1 сситября; № 74, 20 сен- тября], стр. 1-3.- 70, 73, 108, 124, 125, 155-156.
[Розанов, В. Н.] Писъмо в редакцию.— «Искра», [Женева], 1905, № 86, 3 февраля. Отдельное приложение к № 86 «Искры», стр. 6. Подпись: Попов.— 310, 368.
— [Писъмо в редакцию «Искры». Конец 1904 г.].— В кн.: [Лении, В. И.] Ленин, Н. Заявление и документьі о раз- рыве центральных учреждений с партией. № 13. Изд-во «Вперед». Женева, кооп. тип., 1905, стр. 12. (РСДРП).— 177, 310.
Ростовец, С. Пора! (Письмо к товарттщам).— Отделыюе прило- жение к №№ 73—74 «Искры», [Женева, 1904, № 73, 1 сен- тября; № 74, 20 сентября], стр. 6—7 — 77.
Русско-японская война и международнъій социализм.— «Рево- люционная Россия», [Женева], 1904, № 46, 5 мая, стр. 11— 12.— 166, 407.
Рядовой — царацыз: Богданов, А. А.
[Рязанов, Д. 5.] Разбитъіе иллюзии. К вопросу о причинах кри- зиса в напіей партии. Изд. автора. Женева, 1904. 116 стр. (РСДРП). Перед загл. авт.: Н. Рязанов.— 171.
Бірінші рет Лениннің XV жинағында жарияланды, 1930, 84-бет.


538 ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ
Салтыков-Щедрин, М. Е. В среде умеренности и аккуратно- сти.—98.
— Господа ташкентцы.— 85, 89—90.
— Дневник провинциала в Петербурге.— 89—90.
— История одного города.— 85, 247.
— Либерал.— 92, 198.
— Современная идиллия.— 98.
Соврсменные партийные течения и задачи революционной соц- демократии. (Письмо [Екатеринославского комитета] ко всем организациям РСДРП).—В кн.: Шахов, Н. [Малп- нин, Н. И.] Борьба за съезд. (Собрание документов). Же- нева, кооп. тип., 1904, стр. 63—69. (РСДРП).— 7, 15, 38, 125, 155-156, 251, 368.
[Сообщение об издании броиьюры А. Мартынова «Две диктату- ры»].— «Искра», [Женева], 1905, № 84, 18 января,, стр. 6, в отд.: Из партии.— 278, 333, 416.
[Сообщение об издании брошюры II. Троцкого «ІІаши политиче- ские задачи»].— «Искра», [Жеиова], 1904, № 72, 25 августа, стр. 10, в отд.: Из партии.— 78, 333—334.
Старовер — царауыз: Потресов, А. Н.
[Столыпин, А. 4.] Заметки.— «ІІовое Время», Спб., 1904, № 10285, 18 (31) октября, стр. 3. Подпись: Ст-н, А.—86—87, 90.
Струве, П. Б. Демократическая партия и ее программа.— «Осво- бождение», Париж, 1905, № 67, 18 (5) марта, стр. 278—279.— 412.
— Литература социал-демократического раскола.— «Осво- бождение», Париж, 1904, № 57, 15 (2) октября, стр. [2, обл.], в отд.: Бпблиографический листок «Освобождения».— 75-76, 78, 333—334.
— Насущная задача времеии.— «Освобождение», Париж, 1905, № 63, 20 (7) января, стр. 221—222. Подпись: П. С.— 324, 435, 439, 442, 443.
— Предисловие [к книге С. Ю. Витте «Самодержавие и зем- ство»].— В кн.: [Витте, С. Ю.] Самодержавие и земство.


ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІПП 539
Конфиденциальная запис-ка минпстра финаисов статс-сек- ретаря С. Ю. Витте (1899 г.). С предисл. и примеч. Р. Н. G. Печ. «Зарей». Stuttgart, Dietz, 1901, стр. V—XLIV. Подпись: Р. Н. С.— 82.
[Троцкий, Л. Д.] Троцкий, Н. ІІаши политические задачи. (Так- тпческие и организацпопиые вотіросы). Изд. РСДРГТ. Же- нева, тпп. партип, 1904. XI, 107 стр. (РСДРІ1).— 76, 78, 82, 97—98, 166—167, 172—173, 175, 247, 251, 310, 334, 344, 352.
Трубецкой, Е. Н. 'Войиа и бюрократия.— «Право»,. Спб., 1904, № 39, 26 сентября, стлб. 1871—1875.— 86.
Трубецкой, П. Н. [Писъмо министру внутренних дел Свято- полку-Мирскому. 15 (28) декабря 1904 г.].— «Освобождение». Париж, 1904, № 62, 31 (18) декабря, стр. 215—216.—168—169.
Тургенев, И. С. Отцы и дети.—199.
Указ правителъствующему Сенату [от 12 (25) декабря 1904 г.].— «Правптельственный Вестшік», Спб., 1904, № 283, 14 (27) декабря, стр. 1, в отд.: Действия правптельства.—134, 141.
Череванин, Н. Организационный eonpoc. С предисл. Л. Мартова. Изд. РСДРП. Женева, тип. партии, 1904. 56 стр. (РСДРП).— 173.
ІЛахов, Н. [Малинин, Н. И.] Боръба за съезд. (Собраиие доку- ментов). Женева, кооп. тип., 1904, 111 стр. (РСДРП).—
6—7, 15, 23—24, 26, 27, 31, 32-33, 34-35, 36, 37, 38, 39, 40, 46, 47, 62—64, 63—65, 66, 67, 70, 73-74, 76-77, 104, 109,
124, 125—126, 127, 155—156, 250, 252, 253—254, 368, 383—386.
Шекспир, В. Гамлет.— 296.
«Южный Рабочий», [Екатеринослав и др.].— 37—38.
X — уарацъіз: Маслов, П. ГІ.
Ү — уарацыз: Галыіерин, Л. Е.


540 ӘДЁБИ ЕҢБЕКТЕР мен деректемелер КӨРСЕТКіПіі
«L’Art pour tous», Paris.— 381.
«Aus der Weltpolitik», München, 1903, N 48, 30. November, S. 1—10.— 285.
Bericht eines Augenzeugen.— «Vorwärts», Berlin, 1905, N 22, 26. Januar, S. 2. Unter dem Gesamttitel: Vom Schauplatz der Revolution.— 233.
Das brennende Rußland.— «Vorwärts», Berlin, 1905, N 22, 26. Januar, S. 1.— 233.
Cluseret, G. Armee et democratie. Paris, Lacroix et Verboeckhoven, 1869. 245 p.- 381.
— La guerre des rues.— In: [Cluseret, G.] Memoires du general Cluseret. T. II. Paris, Levy, 1887, p., 273—289.— 380'—381.
— Memoires du general Cluseret. T. I—III. Paris, Levy, 1887— 1888. 3 v.— 380—381.
«La Commune», Paris.— 381.
«The Daily Telegraph», London — Manchester.— 257.
«The Economist», London, 1905, N 3,212, March 18. Vol. LXIII, p. 438-439.- 411.
Engels, F. Die Bauernfrage in Frankreich und Deutschland.—In: «Die Neue Zeit», Stuttgart, 1894—1895, Jg. XIII, Bd. I, N 10, S. 292—306.— 422.
— The condition of the working dass in England in 1844. With appendix written 1886,. and pref. 1887. Transl. by K. Wi- schnewetzky. New York, Lovell, 1887. VI, 200, XI p.— 394.
— Einleitung [zur Arbeit: «Der Bürgerkrieg in Frankreich» von K. Marx].—In: Marx, K. Der Bürgerkrieg in Frankreich. Adresse des Generalrats der Internationalen Arbeiterassoziation. 3-te deutsche Aull. verm. durch die beiden Adressen des Generalrats über den deutsch-französischen Krieg und durch eine Einleitung von F. Engels. Berlin, verl. der Expedition des «Vorwärts», 1891, S. 3—14.— 358.


ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІІПІ 541
Engels, Ғ. Preface [to: Тһе condition of the working dass in England in 1844].— In: Engels, F. Tlie condition of the working dass in England in 1844. With appendix written 1886, and pref. 1887. Transl. by K. Wischnewetzky. New York, Lovell, 1887, p. I—VI.— 394.
Ermittelungen über die allgemeine Lage der Landwirtschaft in Preußen. Aufgenommen im Jahre 1888—89. I und II T.— In: «Landwirtschaftliche Jahrbücher», 18. Bd., 3. Ergänzungsband; 19. Bd., 4. Ergänzungsband. Berlin, 1890—1891.— 422.
48,000 prisoners.— In: «The Times», London, 1905, N 37, 597, January 6, p. 3. Under the general title: Colonial and foreign intelligence. Port Arthur.—163.
«Frankfurter Zeitung», Frankfurt am Main.— 247.
— 1904, 29. Dezember.— 118—119.
— 1905, 17. Februar.— 290.
Greulich, H. An die Redaktion des «Vperiod» in Genf. Zürich, 1. Februar 1905.— 248, 249.
Guesde, J. Du «Parti Socialiste de France».— «Le Mouvement Socialiste», T. 1. Paris, 1904, N 134, 15 mars, p. 332—333. Sous le titre general: La guerre Russo-Japonaise et le Socia- lisme International.— 166—167, 407.
«L’Humanite», Paris, 1904, 16 octobre, N 182, p. 1.— 167.
Hyndman, II. M. De la «Social Democratic Federation».— «Le Mouvement Socialiste», T. 1. Paris, 1904, N 134, 15 mars, p. 333—337. Sous le titre general: La guerre Russo-Japonaise et le Socialisme International.— 166—167, 407.
«U Independance Beige», Bruxelles, 1905, 4 janvier.—160, 161— 162.
Jaures, J. Contre la guerre.— «L’Humanite», Paris, 1904, 16 octobre, N 182, p. 1.— 167.
Kautsky, K. Die Bauern und die Revolution in Rußland.— «Die Neue Zeit», Stuttgart, 1904—1905, Jg. 23, Bd. 1, N 21, S. 670— 677.— 374—375, 444.


542 ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ
Die landwirtschaftliche Enquete im Grofiherzogtum Hessen. Veranstaltet vom Großherzogtums Ministerium des Innern und der Justiz in den Jahren 1884, 1885 und 1886. Bd. I—II.— 422.
«Landwirtschaftliche Jahrbücher», 18. Bd., 3. Ergänzungsband, Berlin, 1890. XIX, 648 S.— 422.
— 19. Bd., 4. Ergänzungsband, Berlin, 1891. 579 S. — 422.
Lissagaray. Histoire de la Commune de 1871. Paris, Dentu, [1896]. 576 p. — 360-361.
Luxemburg, R. Organisationsfragen der russischen Sozialdemokratie.— «Die Neue Zeit», Stuttgart, 1904, Jg. XXII, Bd. II, N 42, S. 484—492; N 43, S. 529—535. — 42-47, 48-53, 56-58, 57—59, 66, 67, 176.
«La Marseillaise», Paris. — 381.
[Marx, K. u. Engels, F.] Eine Bannbulle.— «Der Volks-Tribun», New-York, 1846, N 23, 6. Juni, S. 3—4; N 24, 13. Juni, S. 4. - 394.
— Manifest der Kommunistischen Partei. London, «Bildungs- Gesellschaft für Arbeiter», 1848. 30 S. —191, 204.
Marx, K. Der Bürgerkrieg in Frankreich. Adresse des Generalrats der Internationalen Arbeiterassoziation. 3-te deutsche Aufl. verm, durch die beiden Adressen des Generalrats über den deutsch-französischen Krieg und durch eine Einleitung von F. Engels. Berlin, verl. der Expedition des «Vorwärts», 1891. 72 S.— 358, 359, 360-361.
— Das Kapital. Kritik der politischen Ökonomie. Bd. I—III. Hamburg, Meißner, 1867—1894. 4. Bd. —191.
«Le Mouvement Socialiste», T. 1. Paris, 1904, N 134, 16 mars, p. 332—337. — 166—167, 407.
«Die Neue Zeit», Stuttgart,. 1894—1895, Jg. XIII, Bd. I, N 10, S. 292—306. — 422.
— 1904, Jg. XXII, Bd. II, N 42, S. 484-492.-42-47, 48-53, 56, 57, 58, 59, 66, 67, 176.
- 1904, Jg. XXII, Bd. II, N 43, S. 529-535. - 42-47, 48-53, 56, 57, 58, 59, 66, 67, 176.


ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ 543
«Die Neue Zeit», 1904—1905, Jg. 23, Bd. 1, N 21, S. 670— 677.— 374—375, 444.
«Ni Dieu ni maitre», Paris, 1880, novembre.— 359.
Organisation der Sozialdemokratischen Partei Deutschlands, beschlossen auf dem Parteitag zu Mainz 1900.— In: Protokoll über die Verhandlungen des Parteitages der Sozialdemokratischen Partei Deutschlands. Abgehalten zu Lübeck vom 22. bis 28. September 1901. Berlin, «Vorwärts», 1901, S. 6—8.— 336.
Parvus. Der Anfang vom Ende?—«Nus der Weltpolitik»,,München, 1903, N 48, 30. November, S. 1—10. — 285.
«La Patrie en Danger», Paris.— 359.
Petersburg, 21. Januar.— «Vossische Zeitung», Berlin, 1905, N 36, 12. Januar, S. 1. —187.
The policy of repression.— «The Times», London, 1905, N 37, 615, January 27, p. 3. — 261.
Port-Arthur.—«L’lndependance Beige», Bruxelles, 1905, 4 jan- vier.— 160, 161—162.
Port-Arthur.— «Vossische Zeitung», Berlin, 1905, 4. Januar,
S. 1. —168—169.
Programm der Sozialdemokratischen Partei Deutschlands, beschlossen auf dem Parteitag zu Erfurt 1891.— In: Protokoll über die Verhandlungen des Parteitages der Sozialdemokratischen Partei Deutschlands. Abgehalten zu Breslau vom 6, bis 12. Oktober 1895. Berlin, verl. der Expedition des «Vorwärts», 1895, S. 3—5. — 422.
Protokoll über die Verhandlungen des Parteitages der Sozialdemokratischen Partei Deutschlands. Abgehalten zu Breslau vom 6. bis 12. Oktober 1895. Berlin, verl. der Expedition des «Vorwärts», 1895. 221 S.— 422.
Protokoll über die Verhandlungen des Parteitages der Sozialdemokratischen Partei Deutschlands. Abgehalten zu Lübeck vom 22. bis 28. September 1901. Berlin, «Vorwärts», 1901. 319 S.— 336.


544 ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР MEH ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ
Roland, М. Memoires de madame Roland ecrits durant sa capti- vite. Nouvelle edition par M. P. Faugere. T. 1—2. Paris, 1864. 2 v.- 332.
The Russian labour troubles.— «The Times», London, N37, 610, January 21, p. 5. —188.
The Russian reform movement. St. Petersburg, Times», London, 1904, N 37, 582, December
Dec. 17.— «The
20, p. 5.—140.
Russia’s financial troubles.—«The Economist», London, 1905, N 3, 212, March 18. Vol. LXIII, p. 438—439.— 411.
Die russischen Arbeiter an den Zaren.— «Vossische Zeitung», Berlin, 1905 N 36, 21. Januar, S. 1. —188.
«The Standard», London.— 188.
Der Streik greift um sich.—«Vorwärts», Berlin, 1905, N19, 22. Januar, S. 1. Unter dem Gesamttitel: Die Streik-Revolution in Rußland. —187.
Telegram from the Russian minister of finanee.— «The Times», London, 1905 N 37, 662, March 23, p. 8. Under the general title Russia’s gold reserve. — 409—410.
«Le Temps», Paris. —41L
«The Times», London.— 165, 409—410, 411.
— 1904, N 37, 582, December 20, p. 5. —140.
— 1905, N 37, 597, January, 6, p. 3, —162-163.
— 1905, N 37, 610, January 21, p. 5. — 188.
— 1905, N 37, 615, January 27, p. 3.— 261.
— 1905, N 37, 620, February 2, p. 3. — 258-259.
— 1905, N 37, 652, March 11, p. 10. — 408-410.
— 1905, N 37, 662, March 23, p. 8. — 409-410.
Untersuchung der wirtschaftlichen Verhältnisse in 24 Gemeinden des Königreichs Bayern. München, Oldenbourg, 1895. XXX1I, 575 S. — 422.


ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КОРСЕТКІІПІ 545
«Der Volks-Tribun», New-York, 1846, N 23, 6. Juni, S. 3-4.— 391.
— 1846, N 24, 1. Juni, S. 4. - 394.
«Vorwärts», Berlin, 1905, N 19, 22. Januar, S. 1. —187.
— 1905, N22, 26. Januar, S. 1, 2. —233.
«Vossische Zeitung», Berlin, 1905, 4. Januar, S. 1.— 16ß—169.
— 1905, N 36, 21. Januar, S. 1. - 187,188.
Weill, G. Histoire du mouvement social en France. 1852—1902. Paris, Alcan, 1904, 494 p. — 359, 360—361.
Wolf, L. Is llussia solvent?—«The Times», London, 1905, N 37, 652, March 11, p. 10. — 408—410,
Workmen received by the tsar. Ilis majesty’s Speech. A rebuke and a promise. St. Petersburg, Feb. 1. — «The Times», London, 1905, N 37, 620, February 2, p. 3. Under the general title: Colonial and l'oreign inlelligence. The Russian oul- break.— 258—259.


546
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
А
Абсолют — цараңыз: Стасова, Е. Д.
Акимов (Махновец*), В. П. (1872—1921) — социал-демократ, «экономизмпің» көрнекті өкілі, барып тұрған нағыз огшортунис- тердің бірі. 90-жылдардың орта шенінде Петербургтегі «Халық ерікшілері тобына» қосылған, 1897 жылы тұтқынға алыпьш, 1898 жылы апрельде Еиисей губерниясьгна жср аударылғап. 1898 жылы сеитябрьде шетелге қашып барады, онда «Шстслдегі орыс социал-демократтары одағы» басшыларыпың бірі болды, «Ецбекті азат ету» тобына, ал кейін «Искраға» да қарсы піық- ты. РСДРП II съезіпде, — «Одақтың» делегаты, антиискрашыл, съезден кейін — меньшевизмнің иағыз оц ңанатының окілі. 1905—1907 жылдардағы революция кезінде «Жұмысшы табыныц бүкіл россиялық ұйымын» құрудың жойымпаздық идеясын қор- ғады; ал социал-демократия соның ішіндегі идеялық ағымдар- дың бірі ғана болып ңалуға тиіс еді. РСДРП IV съезінің жұмы- сына кеңесші дауыс правосымен қатысты, меныпевиктердің оппортунистік тактикасын қорғады, кадеттермен одақтасуға ітіақырды. Реакция жылдарында социал-демократиядан шоттеп кетті.— 5, 57, 59, 67, 76-78, 170, 334, 386.
Акселърод, П. Б. (1850—1928)—меньшевизм лидерлерініц бірі. 70-жылдары — халықшыл, «Жер және ерік» жікке бөлін- геннен кейін «Қаралай бөліс» тобына қосылды; 1883 жьтлы «Еңбекті азат ету» тобын ңұруға қатысты. 1900 жылдан — «Искра» және «Заря» редакциясының мүшесі; РСДРП II съезін- де — меньшевик. 1905 жылы кеңейтілген жұмысшылар съезіп шақыру жөпінде огіпортунистік идеяны ұсынды, бұл съезді ол пролетариат партиясына қарсы қойды. Реакция жылдарында жойымпаздарды бастаушылардың бірі, меныпевик-жойымпаз- дардың «Голос Социал-Демократа» газетінің редакциясына кір- ді; 1912 жылы антипартиялық Август блогына қатысты. Бірін-
* Жақша ішінде курсивпен шын фамилиялары көрсетілген.


ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
547
ші дүние жүзілік соғыс жылдарыида — центрист, Циммервальд және Кинталь конференцияларына қатысып, оларда оң қанатта болды. 1917 жылғы Февраль революциясынан кейін Петроград Советі Атқару Комитетінің мүшесі, буржуазиялық Уақытша үкіметті қолдады. Октябрь социалистік революциясын дұшпан- дықпен қарсы алды; эмиграцияда жүріп Советтік Россияға қар- сы қарулы интервенция жасауды уағыздады.— 49, 61, 78, 91, 93, 170,175—176, 250, 275, 288, 310, 383, 384.
Александров, М. С. — царацъіз: Ольминский, М.
Алексеев, Е. И. (1843—1909) — адмирал. 1903 жылдан Қиыр Шығыста паттіта наместнигі; II Николайдың төңірегіндегі фп- нанс епшілдері мен саяси авантюристердің мақсатыи коздеп, 1904—1905 жылдардағы орыс-жапон соғысының тұтануына кө- мектесті. Соғыс басталған кезде Россияның Ңиыр Шығыстағы ңұрлың және теңіз күштерінің бас қолбасшысы болды; соғыс ісіне мүлде дарьшсыз екенін көрсетті, қызметінен алынып, орнына генерал Куропаткин келді. Бұдан былайғы жерде пат- ша өкіметіиің саясатында көрнекті роль атқарған жоқ.— 165.
Арсенъев, К. К. (1837—1919) — либерал иублицист, қоғам қай- раткері, адвокат. Бірпеше жыл земство оргапдарыида сайлаиып қойьтлатын қызметтерде болды. 1880 жылдан бастап әдебиет жұ- мысьтмен айналыстьт, «Вестппк Евроиыдың» ішкі пюлуын жүр- гізді. «Дсмократняльтқ реформа партиясыпың» ногізін қалау- шыларьттіың бірі болды. Негізінеп зац мәселслері мен әдебиет тарихы жөніндегі бірқатар еңбектсрдің авторы. — 257.
Аугаген (Auhagen), Губерт — немістің буржуазияшыл эко- номисі, «Landwirtschaftliche Jahrbücher» («Ауыл шаруашыльтк, Әржылдығы») журналының қызметкері. «Groß-und Kleinbetrieb in der Landwirtschaft» («Ауыл шаруашылығындағы ipi және ұсақ өндіріс») (1896) деген еңбектің авторы. —421, 422.
Б
Бауман Н. Э. (1873—1905) — профессионал револіоцітопер, большевиктік партияның аса көрнекті қайраткері. Революция- лық қызметіп 90-жылдардың бірінші жартысында Ңазанда бас- тады; 1896 жылы Петербургтің «Жұмысшы табын азат ету жо- лындағы күрес одағыныц» жұмысына белсене қатысты, Нарва ауданындағы жұмысшылар арасында насихат жүргізді. 1897 жы- лы тұтқынға алыньтп, Петропавл қамалыпда 22 ай ңамауда отырғаннан кейін Вятка губерпиясына жер аударылды; 1899 жылдың октябріпде Швейцарпяға эмиграцияға кетіп, «ІІІетел- дегі орыс социал-демократтарыньтц одағьтна» кірді, «экономпзм- меи» күреске белсене қатысты. 1900 жылы «Искра» ұйымының негізін салушылардың бірі болды, 1901— 1902 жылдары Москва- да «Искраның» агенті болып жұмыс істеді; 1902 жылы февраль-


548
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
да тұтқынға алынды, 18 (31) августа социал-демократтар тобы- мен бірге Киевтегі Лукьянов түрмесіиен қашып шықты. РСДРП II съезіые Москва комитетінен делегат, көпшілік жағындағы искрашыл. 1903 жылы декабрьдө Москваға ңайтып оралды, пар- тияның Москва комитетін басқарды, сонымен бір мезгілде пар- тияның Орталық Комитетінің Солтүстік бюросына басшылық етті, өз пәтерінде астыртьш баспахана ашты. 1904 жылы июньде тұтқынға алынып, 1905 жылы октябрьде босатылды; 18 (31) октябрьде Москва комитеті ұйымдастырған демонстра- ция кезінде оны қаражүздік өлтірді. Бауманды жерлеу ора- сан зор халықтық демонстрацияға айналды. «Пролетарий» газе- тінің 24-номерінде Н. Э. Бауманды еске түсіргеп некролог жарияланды, оны В. И. Ленин жазды (қараңыз: Шығармалар, 9-том, 453—454-беттер).— 185.
Вебель (Bebel), Август (1840—1913)—герман социал-демокра- тиясы мен II Интернационалдың аса көрнекті қайраткерлеріпің бірі. Кәсібі жөнінен жұмысшы-токарь. Саяси қызметті 60-жыл- дардың алғашқы жартысында бастады; I Интернационалдың мүшесі болды. 1869 жылы В. Либкнехтпен бірге Германия социал-демократиялық жұмысшы партиясын («эйзенахшыл- дар») құрды; талай рет рейхстагқа депутат болып сайланды, Германияны демократиялық жолмен біріктіру үшін күресті, кайзерлік үкіметтің реакциялық ішкі және сыртқы саясатын әшкереледі. Фраітцпя-Пруссия соғысы кезінде интернациона- листік позицияда болды, Париж Коммунасын ңолдады. 90-жыл- дары және 900-жылдардың басында Герман социал-демокра- тиясы қатарындағы реформизм мен ревизионизмге қарсы шықты. В. И. Ленин оның бернштейншілдерге қарсы сөздері «маркстік көзқарастарды қорғаудың және жұмысшы партия- сының піын социалистік сипаты жолындағы күрестің үлгісі болып қалады» (Шығармалар, 19-том, 294-бет) деп санады. Та- лантты публицист жәнс тамаша шешен Бебслъ герман және европальтқ жұмысіпьт қозғалысының дамуына зор ықпал жа- сады.
Кызметініц соңгы кезеңіндс Бебель ңентристік сипатта бір- қатар ңатсліктер жіберді (оішортунистермен күрестің жеткілік- сіздігі, күрестің парламенттік формаларының маңызын асыра бағалау және т. б.). —183, 307, 346, 382.
Бердяев, Н. А. (1874—1948)—реакцияшыл философ-идеалист әрі мистик. Алғашқы әдеби жұмыстарында-ақ «жария марксизм- ге» ңосылды, Маркстің ілімін неокантшылдық тұрғыдан ревизия жасады, кейін марксизмнің ашықтан-ашық жауы болды. 1905 жылы кадеттер партиясына кірді; реакция жылдарында маркс- пзмге дұшпан діни-философиялық құдай іздемпаздық ағы- мы өкілдерінің бірі болды, контрреволюциялық «Вехп» жина- ғына қатысты. ¥лы Октябрь с-оциалистік революциясыяап кейін феодализм мен орта ғасырлық схоластиканың апологеті ретінде әрекет жасады, бұларды дамып келе жатқан коммунизмнен құ- тылудың бірден-бір жолы деп білді. Контрреволюциялық қыз-


ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
549
меті үшін 1922 жылы шетслгс ңуылды, онда философиялық мис- тицизмді уағыздай берді, коитрреволюцияның идеологтарыныц бірі болды.— 55, 200.
Бисмарк (Bismark), Otto Эдуард Леопольд (1815—1898) — Пруссия мен Германияның мемлекет қайраткері әрі дипломаты, Герман империясының «темір канцлер» деп аталған тұңғыш канцлері. 1862 жылы — Пруссияның министр-президенті және сыртқы істер министрі. Бытыраңқы ұсақ неміс мемлекеттерін «найзаның ұшымен, білектің күшімен» біріктіріп, юнкерлік Пруссия гегемон болатын біртұтас Гсрман империясып құру Бисмарктің негізгі мақсаты болды. 1871 жылғы январьда Бис- марк Герман империясыпың рейхсканцлері қызметіне кірісті. 1871 жылдан 1890 жылға дрйін Германияның бүкіл сыртқы және ішкі саясатына басшылық етіп, оны юнкер-помещиктердің мүд- десіне сай бағыттап отырды, сонымен бірге юнкерлердің ірі бур- жуазиямен одақтасуын қамтамасыз етуге тырысты.
1878 жылы социалистерге қарсы оның өзі снгізген ерекше заңның көмегімен жұмысшы қозғалысын тұншықтыра алмаған Бисмарк әлеуметтік заң шығару жөнінде демагогтық программа ұсынып, жұмысшылардыц кейбір категорияларын міндетті түр- де ңауіпсіздендіру жөнінде заңдар шығарды. Алайда болымсыз садақа беру арқылы жұмысшы қозғалысына іріткі салуға ты- рысқан әрекеттен нәтиже шықпады. 1890 жылы мартта орпынап түсті. — 92, 358, 360.
Бланки (Blanqui) Луи Огюст (1805—1881) — аса корнекті француз революционері, утопиялық коммунизмнің белгілі окілі, 1830—1870 жылдар бойына Париж көтерілістеріне және револю- цияларына қатысты, бірнепте құпия революциялық қоғамдар- ды басқарды. Бланки өз өміріпің 36 жылдаті астамьш түрмеде откізді. Революциопер-заговоріттылардыц іпагып тобвшеи окі- метті басып алуды мақсат еткеп ол революциялық күрсс үшін бұқараны ұйымдастырудың іггсіпуітті роліп түсіпбеді. Блаи- кидің революцпялық қызмстіп жогары бағалай отырьш, Маркс және Ленин оның қателеріи жәііе заговорлық тактикасының ис- гізсіз екенін қатты сынға алды. «Блайкизм дегеиіміз,.— деп жаз- ды Ленинтап күресін теріске шығаратын теория. Бланкизм адам баласын жалдама құлдықтан пролетариаттың тап күресі арқылы құтқаруды күтпейді, шамалы ғана интеллигенттік аз- шылықың заговоры арқылы кутқаруды күтеді» (Шығармалар, 10-том, 395-бет).— 359.
Богданов, А. (Малиновский, А. А., Рахметов, Рядовоіі) (1873— 1928) — философ, социолог, экономист, білімі жөніиои дәрігер. 90-жылдарда социал-демократпялық үйірмелердің (Тулада) жұ- мысына ңатысты. РСДРП II съезінен кейін болыпевиктерге қосылды. Көпшілік Комитеттері Бюросының мүшесі ретінде Россияда партияның III съезін әзірлеу жолында жұмыс жүр- гізді? сол съезде Орталық Комитеттің мүшелігіпе сайланды.


550
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
Болыпевиктік органдар «Вперед» пен «Пролетарнй» редакция- ларына кірді, болыпевиктік «Новая Жизнь» газеті редактор- ларының бірі болды. Реакцияның шабуылы күшеііген кезде шақырымпаздарды бастады, Ленинге және партияға қарсы шыққан «Вперед» тобының лидері болды. Философия мәселе- лерінде «эмпириомонизм» (эмпириокритицизмиің жалған маркс- тік терминологиямен бүркемеленген бір түрі) деп аталған оз жүйесін жасауға тырысты; Ленин «Материализм және эмпи- риокритицизм» (1909) дсген еңбегінде бұл жүйені ңатаң сын- ға алды. «Пролетарий» газетінің кеңейтілген рсдакциясыпыц мәжілісінде 1909 жылы июньде Богданов болыпевиктік пар- тияның қатарыиан шығарылдьт. Октябрь социалистік револю- циясыиап кейін «Пролоткультті» ұйымдастырушылардың жәие дем берушілерінің бірі болды, Пролетарлық университетте жұ- мыс істеді. 1926 жьтлдан бастап өзі негізін қалаған қан құю институтының директоры.— 110, 175, 253, 262—267.
Бодрилъяр (Baudrillart), Анри Жозеф Леон (1821—1892) — француздың буржуазияшыл экопомисі, саяси экономия профес- соры. «Journal des economistcs»-Tin; («Экономикалық Журнал- дың») бас редакторы болдғя. Экономика мәселелері жөніндегі көптеген еңбектердің авторы, олардың ішінде иеғұрлым белгілі- сі — «Les populations agricoles de la France» («Францияның егін- шілікпен шұғылданатын халқы») (3 кітап, 1880, 1885—1893); шаруалардың ірі шаруашылығына қарағанда ұсақ шаруа- шылықтьщ тиімді екенін дәлелдсугс тырысты. В. И. Ленин бағалағандай, «протоколдығымен және аса мазмунсыздығы- мен» ерекшеленетін осы еңбекті буржуазиялық апологеттер марксизмге карсы күресте пайдаланды.— 422.
Бонч-Бруевич В. Д. (1873—1955)—профессионал революцио- нер, болыпевик; тарихшы әрі әдебиетші. Революциялық қозға- лысқа 80-жьтлдардыц аяғынан бастап қатыстьт, Россияда маркс- тік әдебиетті іттығару жөнінде үлкен жұмыс жүргізді; 1896 жы- лы Швойцарияға эмиграцияға кстті. ІІІетелде «Еңбекті азат ету» тобының қызметіне қатысты, кейін «Искраға» қатысып тұр- ды. 1904 жылы Орталық Комитеттің экспедициясына басшылық етті, ал кейін В. И. Лениннің инициативасы бойынша және оның басшылығымен большевиктік әдебиетті бастыруды ұйымдастыр- ды («В. Бонч-Бруевич пен Н. Ленин» баспасы). Россиядағы ді- ни-қоғамдық қозғалысты, әсіресе сектанттықты зерттеді, оның бірқатар еңбектері сектанттық тарихына арналған; сектанттар- ға арнап социал-демократпялътқ «Рассвст» листогыи шығарып тұрды. Одан кейінгі жылдарда болыпевиктік газет, журналдар мен партиялық баспаларды ұйьтмдастыруға белсеяе қатысты, патпта үкіметі тарапьтнан қуғыттға ұіттырады. 1917 жылғы Февраль революциясынан кейін «Известия Пстроградского Со- вета» редакциясының мүшесі (1917 жылғы майға дейін) бол- ды; кейін болыпевиктік «Рабочий и Солдат» газетін редакция-


ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
551
лады. Петроградтағы Октябрь қарулы көтерілісіне белсене ңа- тысты. Октябрь социалистік революциясынан кейін Халың Ко- миссарлары Советінің іс басқарушысы (1920 жылдың октяб- ріне дейін), «Жизпь п знание» баспасының бас редакторы болды. 1930 жылдан Москвада өзі ұйымдастырған Әдебиет му- зейін басқарды, 1946 жылдан — СССР Ғылым академиясының Леніінградтағы Дін және атеизм тарихы музейінің директоры болды.— 30, 69, 74, 125.
Браун — царацыз: Степапов, С. И.
Бронштейн Л. Д.— цараңыз: Тротцшй, Л. Д.
Брукэр — царацыз: Махновец, Л. П.
Булгаков, С. Н. (1871—1944) — буржуазияшыл экономист, философ-идеалист. 90-жылдарда «жария марксист» болды, 900- жылдардың басында Маркстің аграрлық мәселе жөніндегі ілімін ревизиялады, халық бұқарасының қайыршылануын «топырақ құнарлылығының кеми беру заңы» деп аталатынмен дәлелдеп түсіндірді. 1905—1907 жылдардағы революциядан кейін кадет- терге қосылды, философиялық мистицизмді уағыздады, коитр- революциялық «Вехи» жипағыпа қатысты. 1918 жылдап — свящешшк. Контрреволюциялық қызмсті үптіп 1922 жыльт шет- елге қуьтлды, опда СССР-ге қарсьт дұптпапдьтқ паспхат жүр- гізді.— 55, 200, 422.
Булыгин, А. Г. (1851—1919) — патпта үкіметінің ішкі істер мішистрі, ірі помещик. 1900 жылга дейіп сот тергеушісі болды, ал кейін бірқатар губернияларда губернатор болды. 1900—1904 жылдары — Москва генерал-губернаторының жәрдемшісі; зуба- товтық охранканың қызметіне белсене көмектесті. 1905 жылғы 20 январьдан — ішкі істер министрі. Нақ сол жылғы февральда паттпаның тапсыруымен ел ішінде өрлей бастаған революция- лық қозғалысты әлсірету мақсатымен кеңесші Мемлекеттік думаны шақыру туралы заң жобасын әзірлеуге басшылық етті. Алайда, бұл дума шақырылмай қалды, рсволюцпя толқыны оны жойып жіберді.
1905 жылғы 17 октябрьден ксйін Булыгин Мемлсксттік со- веттің мүшссі болып қала отырып, отставкага шьтқты жоне іс жүзінде саяси сахнадан кетті. — 412—413.
Бухенбергер (Buchenberger), Адолъф (1848—1904) —неміс экономисі, мемлекет қайраткері; 1893 жылдан — Баден герцог- тығының финанс министрі және оның Герман Одағы советін- дегі өкілі. «Agrarwesen und Agrarpolitik» (1892—1893) («Егін піаруапіылығы және аграрлық саясат») деген кітаптың жәяе басқа еңбектердің авторы. Оның басшылығымен Баденде кең көлемде ауыл шаруашылық анкетасы жүргізілді, ол жөніндегі есепті де өзі дайындады.— 421, 422.


552
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
в
В. В. — уараңыз: Воронцов, В. П.
Вагнер (Wagner), Адолъф, Генрих Готгилъф (1835—1917) — немістің буржуазиятпыл экономисі және реакцияшыл саяси қай- раткер. «Катедер-социализмнің» өкілі болған Вагнер буржуазия- льтқ-либералдық реформнзмді уағыздады, капиталистердің жұ- мысиіыларды қапауъш мемлекеттік заң шьтғару жолымен жоюга болады деп есептеді. Бисмаркпеп белсене қызмет істеді, хрігстігапдық-соцпалистік партия баситьгларының бірі болды. Вагпердің роакңияшыл экопомистік козқарастарын глтлершіл- дер оздерініц «социалистік» демагогнясы мои фашистік мемлс- кстті мадақтауыпа пайдалаиды.
Вагпердіц негізгі еңбектері: «Grundlegung der politischen Oekonomie» («Саяси экояомия негіздері»), «Allgemeine oder theoretische Volkswirtschaftslehre» («Халық шаруашылығы тура- лы жалпы немссе теорпялық ілім»). —183.
Валентен (Valentin), Луи Эрнест — француз генералы, бона- партшыл. 1871 жылғы 18 марттағы көтеріліс қарсаңында Париж полициясы префектісінің міндетін атқарды. — 359.
Валентии — ^арацыз: Гальперпн, Л. Е.
Василъев — царацъъз: Леигтгик, Ф. В.
Василъчиков, С. П. (1849 ж. туғап) — геперал. 1902— 1906 жьтлдары гвардиялық корпусқа қолбастпылық етті, патша өкіме- тінің 9 январьда Петербург жұмысшылартлп қанга бояған әре- кетін ұйымдастьтрушылардың және іске асырушылардың бірі болды.— 232, 359.
Вейлъ (Weill), Жорж (1865 ж. туған)—француздың бур- жуазияшыл тарихшысы, Кан университетінің профессоры.— «Ilistoire du mouvement social en France 1852—1902» («Фрап- циядағы әлеуметтік қозғалыс тарихы (1852—1902)» (1904) де- геи кітаптың және басқа да еңбектердің авторы, олар нақты материалдарыньщ іріктелуі және байлығымен көзге түседі.— 359—360.
Витте, С. Ю. (1849—1915) — патшалық Россияның «әскери- феодалдық империализмінің» мүдделерін қорғаған орыстыц мемлекет қайраткері, самодержавиені жанын сала жақтаушы, либерал буржуазияға піамалы жеңілдіктер жасап, уәделер &ру және халықты қаталдықпен қудалау арқылы монархияны сақ- тап қалуға тырысты; 1905—1907 жылдардағы революцияны ба- сып-жаншуды ұйымдастырушылардың бірі. Ңатынас жолдар министрі (февраль—август 1892), финанс министрі (1892— 1903), министрлер Советініц председателі (октябрь 1905—аи- рель 1906) бола отырып, Витте финанс, баж салығы саясаты, темір жол құрылысы, фабрпка заңы салаларындағы шаралары


ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
553
және шетелдік каиііталдардың е-иуіи мейлінше қолдауы арқы- лы Россняда капитализмнің дамуына және оиьщ империалис- тік державаларга тәуелділігінің күшеіоіпе себепші болды. «Министр-маклср», «бпржа агенті»,— В. И. Ленин оған осыи- дай сипаттама берді.— 82, 256, 408.
Владимир — уараңыз: Романов Владимир Александрович. Воинов — цараңыз: Луначарскип, А. В.
Воровский, В. В. (Орловский) (1871—1923) — профессиотіал революцпонер, большевпктер партиясыпыц корнекті қайратко- рі, совст дигіломаты, публицист жәпе одебиет сыншысы. Рево- люциялық қызметті 1890 жьтлы студенттік үйірмелерде баста- ды. 1894 жылдан Москваиың «Жұмысшы одағының» белсеиді мүшесі, бұл Пстсрбургтің «Жүмысшы табын азат ету жолып- дағы күрес одағымен» тығыз байланысты болды. 1899 жылы айдауда жүріп, «экономистерге» қарсы Ленин жазған «Россия социал-демократтарының наразылығына» ңосылды. 1902 жылы шотөлге эмпграцияға кетіп, лениидік «Искраиың» қызметкері болды. 1904 жылдың бас кезінде В. И. Лепиннің тапсыруымеи Одессада РСДРП-иың Оцтүстік бюросын құрды; августың ая- ғында шетелге кетіл, 22 болыпевиктің декларациясына қосыл- ды. 1905 жылы — В. И. Ленипмен бірге «Вперед» және «Проле- тарий» газсттсрінің ңосалқы рсдакторы болды, РСДРП III съе- зіпіц делегатьг. 1905 жьтлдың аяқ кезінен бастап болыпевнк- тердің Петербург ұйымыида және болыпевиктік «ІІовая Жизнь» газеті редакциясында істеді. 1906 жылы РСДРП IV (Бірігу) съезіпің делегаты. 1907 жылы Одесса болыпевиктік ұйымына басшылық стті. Белсенді рсволюциялық ңызметі үшіп тұтқын- ға алынды, айдауда болды. 1915 жылы Стокгольмге кетті, ал 1917 жылы В. И. Леиннніц ұсынысы бойыиша РСДРП Орта- лық Комитетінің Шетелдік бюросына кірді. Октябрь социалис- тік революцпясынап кейін көрнекті совет дипломаты және бей- бітшілік жолыидағы күрескср; Скандинавия елдеріндегі (1917—1919), Италиядағы (1921—1923) РСФСР-дің уәкілетті өкілі, Гснуя конфцренциясындағы совет делегацпясыиың бас сскретары болды, Лозанна коиферепциясында Советтік Россия атыпан өкілдік етті. 1923 жылы 10 майда Лозаннада ақ гвар- дияшы олтірді. Бірқатар публицистикалық жәие әдеби-сьтіі оңбектердіц авторы.— 108—109, 111, 156, 212—213, 253, 367.
Воронцов, В. П. (В. В.) (1847—1918) — экономист және пуб- лицист, 80—90-жылдардағы либерал халықшьтлдықтың идеолог- тарыньщ бірі, «Россиядағы капитализмнің тағдыры» (1882), «Біздің бағыттарымыз» (1893), «Теориялық экономия очеркте- рі» (1895), т. б. кітаптардың авторы, бұл кітагітарында ол Россияда капитализмнің дамуыи жоққа шығарды, ұсақ товар өндірісін мадақтады, шаруалар қауымын дәріптеді. Патша үкі- метімен ымыраға келуді уағыздады және марксизмге үзілді- кесілді қарсьт пгықты. В. И. Ленин Вороицовтың көзқараста- рын көптеген еңбектерінде аяусыз сынады.— 191—192, 205, 209.
19 9-том


554
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
Г
Гайндман (Hyndman), Генри Майерс (1842—1921) — ағылшын социалисі. 1881 жылы Демократиялық федерацияны құрды, ол 1884 жылы Социал-демократиялық федерация больш қайта құ- рылды; Гайндман бұған 1892 жылға дейін басшылық етті. Француз поссибилпстерімен бірлесіп 1889 жьтлы Парижде Ха- лықаральтқ жұмьтсшы копгресінө басшьтлықты оз қолыпа алуга әрекет жасады, бірақ ол іскс аспадьт. 1900—1910 жьтлдарда Ха- льтқаралық соцпалистік бторопың мүшесі болды. Имнериалисті-к согысты жақтагап иасихаты үіпін 1916 жылы Британ социалис- тік партиясыиан шығарьтлды. Гайндман Октябрь социалистік революцнясыііа дүшпандықпеи қарады, Совсттік Россняға қар- сы шітервсицпя жасауды жақтады.— 166, 407.
Галерка — царацыз: Ольмшіскші, М.
Галъберштадт, Р. С. (Фишер) (1877—1940) — 1896 жылы Жс- певадағы Плеханов басқарған социал-демократнялық үйірмегс кірген әйел. Россияға қайтын оралғаннан кейін Одессаның, Кп- шипсвтіц, Харьковтьщ, Екатеринославтың социал-демократия- лық ұйымдарында жұмыс істеді, социал-демократиялық әдебпет- ті тарату ісімои шұғылданды; «Искра» ұйымьтна кірді. II съездеп ксйін — белсенді мепыпевик, 1905 жылғы декабрьдо мопьш.ешіктердеи біріккен Орталық Комптетке еиді. Реакцпя жьтлдарьтпда жойымпаздық позицияда болды, бірінші дүние жүзілік согыс кезінде қорғампаздық позиция ұстадьт. 1917 жьтлғы Фсвралт, роволтоцпясьтнан кейін саяси қьтзметтеи тпот- теп кетті.— 212.
Галъперии, Л. Е. (Валентин, Конягин,. Ү) (1872—'1951) — со- циал-демократ, революциялық қозғалысқа 1898 жылдан бастап қатысты. Астрахань губерниясында айдауда жүргеп кезінде «Искра» ұйымымен байлапыс орнатты, сөйтіп 1901 жылдың көк- тсміпде оньщ агепті ретінде Бакуге жіберілді, онда РСДРП Ба- ку комитетін, астыртын баспахана құру жөиінде, астыртьш әдо- биетті шетслдси тасып жоткізу және оны Россияда тарату ісіп ұйымдастыру жөнінде жұмыс жүргізді. 1902 жылдың басында Киевте дсмонстрацпяға қатысып, тұтқынға алынды; 18 (31) августа искрашылдар тобымен бірге Киевтегі Лукьянов түрме- сінеи қагаып шығып, шетелге кетті, Россияға партиядық әдс- бистті жеткізу ісін ұйымдастыру жөніндегі жұмысын одан әрі жалғастырды. РСДРП II съезінен кейін большевиктерге қосыл- ды, біраз уақыт Орталық Орган редакциясынан партия Советі- нің цұрамына тсірді, кейін Орталық Комитетке кооптацияланды. Меныпевиктер жөиінде ьтмырашылдық позиция ұстады, партпя- иың III съезін шақыруға қарсы болды; 1905 жылғы февраль- да түтқьтнға алындьт. 1906 жылдан бастап белсенді саяси қыз- меттеп шеттсп кетті. 1917 жылғы Февраль революциясьшап ксіііп интернацпоналпст-мсньшовпктерге қосылды, Мемлекет-


ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
555
тік кеңеске қатысты. 1918 жылдың көктемінен бастап шаруа- ілылық жұмыста болды.— 23—25, 123—127, 444.
Ганейзер, Е. А. (1861 ж. туған) —орыстың либерал-буржуа- зияшыл беллетрпсі және публицисі. 1904 жылдан эсерлердің «Сын Отечества» газетінің, 1906 жылы оңшыл кадеттердің «Страна» газетінің редакция мүшесі болды. — 257.
Гапон, Г. Л. (1870—1906)—арапдатушы; патша охрапкасы- ның агенті,. священиик. 1903 жылдан політция департамептінің тапсыруы және қорғаштауымен ГІетербургте зубатовтық ұйьш- пың үлгісімеи жұмысшылар ұйымын құру жолында жұмыстар жүргізді. Жұмысшы қозғалысын қанға бөктіру мақсатымен пат- піа охранкасына 1905 жылы 9 январьда жұмысшыларды атқы- лауға арандатушылықпен көмектесті. Арандатушы-сатқындық қызметі үшін жұмысшылар оны дарға асып өлтірді. —217, 226— 228, 234—236, 239, 241, 242, 256, 266, 271, 286, 301-303, 304, 305, 439, 444.
Гарибалъди (Garibaldi) Джузеппе (1807—1882)— Италияның ұлттық батыры, птальян революциялық демократиясының аса ірі көсемдсрінің бірі, аса көрнекті қолбасшы. 1848—1867 жыл- дарда итальян халқының Италияны біріктіру жолындағы, іпст- ел басқыншыларына, феодалдық-абсолюттік құрылысқа жәпе клерикальды реакцияға қарсы күресін басқарды. Осы соғыста еріктілер отрядына қолбасшылық етті; 1848 жылы австриялық- тарға қарсы соғысты; 1849 жылы (апрель—2 шольге дейін) Рим республикасын қорғай отырып, француздың экспедициялық кор- пусының шабуылына тойтарыс берді және Неаполь королының әскерін талқандадьт; 1859 жылы Австрия әскерін Ломбардиядан цуып ттшғу ұрьтстарьтп сотті жүргізді; 1860 жьтлы Сицилияны Нсаполь Бурбопдарьшап азат етуімеп Гарибальди «шьш мәііііі- до Италпяпы біріктірді» (К. Маркс пен Ф. Эпгельс. ПІығарма- лар, XVI том, I болім, 461-бет). 1870 жылы өзіііің балаларымеп бірге Фраицияда оган басьтп кірген пруссактарға қарсы соғыс- ты. 1871 жылғы ГІариж Коммунасьтн құттықтады, ұлттық гвар- дііяның Орталық комитеті құрамына сырттан сайланды. К. Маркс» Ф. Энгельс және В. РІ. Ленин бостандық жолындағы аса көрнекті күрескер ретіндо Гарибальдиді жоғары бағалады. 1943—1945 жылдары итальян фашизмімен және гитлерлік бас- қыншылармен соғысқан партизан отрядтары Гарибальдидің есі- мімен аталды. —380.
Гед (Guesde), /Кюлъ (Базилъ, Матъё Жюлъ) (1845—1922) — француз социалистік қозғалысының және II Иитсрнационалдыц ұйымдастырупіылары мен басшыларының бірі. Саяси ңызметін 60-жьтлдардың екінпті жартысыида бастады; 1871 жылғы Париж Коммупасын ңолдады, эмиграцияға кетуге мәжбүр болды. 1876 жылы Францияға ңайтып оралды; К. Маркс псн Ф. Энгельс еңбектерінің ықпалымен марксизм иозициясына көшті, 1877 19*


556
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
жылы «L’Egalite» («Тоңдік») газетінің негізін салушылардың бірі болды; бұл газет 1879 жылы француз пролетариатының тұң- ғыш дербес саяси партиясы—Франция Жұмысшы партиясын ҚҰРУДа шешуші роль атқарды. Маркс пен Энгельстің қолдауы- мен Гед Лафаргпен бірге партияның программасын жазып, ол Гавр конгресінде (1880) ңабылданды. Гед Францияда маркс- изм идеяларын тарату жәно социалистік қозғалысты дамыту үшін көп еңбек сіңірді, оны бірнеше рет парламент депутаты етіп сайлады. 1904 жылы Лөнин Гедке халықаралық социал- демократияпьщ неғұрлым дәйекті және батьтл өкілі дегі сипат- тама берді. Бірак, оцшыл социалистердің саясатына қарсы шыга отырып, Гед теориялық мәселелерде де, тактикалық мәселелер- де де сектанттық сипатта қателіктер жіберді; ол жүмысшы та- бының күресінде партияның ролін жете бағаламады, пролета- риаттың соғысқа көзқарасы туралы мәселе жөнінде теріс по- зиция ұстады. Бірінші дүние жүзілік соғыс басталған кезде Гед «патриотизмгс» бола жұмысшылардың мүдделеріне опа- сыздық жасады, буржуазия жағына шығып, буржуазиялық үкі- метке кірді. Ленин былай деп жазды: «Гедтің 1914 жылғы со- циалтізмге ашықтан-ашық опасыздық жасауыиан басца, бүкіл өмірінен үлгі алыңыздар дейміз біз жұмысшыларға» (Шығар- малар, 21-том, 114—115-боттор). Гед Үлы Октябрь социалистік революциясыиың маңызып түсінбеді, Коминтерпго қосылуды ұйғарған Фраицуз социалпстік партиясының Typ конгресі (1920) көишілігіпе қосылмады.—166,407.
Гслъфанд, А. Л. — уарацыз: Парвус.
Герц (Hertz), Фридрих Отто (1878 ж. туғаи) — австриялық экономист, социал-демократ, ревизионист. 1899 жылы басыльш іпьтқңан «Die Agrarischen Fragen im Verhältnis zum Sozialismus» («Социалпзм тұргысыпан алынган аграрлық мәселелер») дегсн кітапта аграрлыц мәселе жопіндсгі марксизм іліміне қарсьт шықты, үсақ шаруа таруапгылығыпың тұрақтіялыгып, ояың ірі шаруашылықтың босекесіпе қарсы тұруға қабілеттілігіи дәлелдеуге тырысты. Россияда аударылып басылған Герц- тің кітабын буржуазиялық апологеттер Булгаков, Чернов және басқалар өздерінің марксизмге қарсы күресінде кеңінен пайда- лапды. — 205.
Гессен, И. В. (1866—1943)—орыстың буржуазияшыл публн- цисі. Кадет партиясын құрушылардың және лидерлерінің бірі, оның Орталың Комитетінің үзбестен мүшесі болды. Милюков- пеп бірге кадет партиясының органдары — «Народпая Свобода» (декабрь, 1905), одан соң «Речь» газетін редакциялады. II Мем- лекеттік думаның мүшесі,. оның заң комиссиясының председате- лі. Октябрь социалистік революциясынан кейін Юденичке бел- сене көмектесті, кейінірек — ақ эмигрант. Өзінің публицистика- лық ңызметінде большевиктсрге ашына жала жабумен көзге түсті. — 257.


ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
557
Гехт (Hecht), Мориц — немістің буржуазияшыл экономисі жә- не статистигі, «Drei Dörfer der badischen Hard» («Бадендік Гардтың үш деревііясы») (1895) деген шаруалар шаруашьілығьі туралы монографияның авторы, ояда капитализм тұсындағы ұсақ іпаруалар іиаруашылығының тұрақтылығын дәлелдеугө тырысты. Бүл кітапты ревизиоийстер өздерінің марксизмге қар- с-ы күресінде пайдаланды. — 422.
Глсбов — царацыз: Носков, В. А.
Голъдендах, Д. Б. — царсщыз: Рязанов, Д. Б.
Голъдмаи, М.И. — царацъіз: Либер, М. И.
Голъц (Goltz), Теодор Александр (1836—1905)—нсмістщ буржуазияшыл экономисі және агрономы, Кёнигсберг, ал кейін Иена ауыл шаруашылығы институттарының директоры. Ауыл шаруаілылығы мәселелері жөпіндегі бірқатар еңоектердің авто- ры, бұл еңбектерінде ірі жер иелерінің мүдделерш қорға- ды.— 421, 423.
Горский — царацыз: Шотман, А. В.
Горъкий, Максим (Пешков, А. М.) (1868—1936)—пролета- риаттың ұлы жазушысы, социалистік реализмнің негізін қалау- шы, совет әдебиетінің атасы. Горышйге қаршадайынан жоқпіы- лық neu мұңтаждықтың ауыр азабын басынан кешіруге тура кел- ді, ол Россияны көп аралап көрді, революциялық жұмысшы қоз- ғалысына қатысты, талай рет патша үкіметінің қудалауына да ұшырады. Горький өзінің шығармаларында Россия жүмысшы табының өміріп, опың патша окіметі мен капитализмге қарсы, еңбекшілерді азат ету жолындағы қаһармандық күресін сурет- теді. Ол патша әкімшілігіиіц озбырлығы мен деспотизмін ерек- ше күшпен әшкереледі, метцандық пен пасықтықты аяусыз соққылады, буржуазиялық интеллигенцияның ішкі жан-дүние- сшің даусағандуғын және икемсіздігін айқара ашты, еңбекші бұқараның үлы жасампаздық күшін, революциялық күрес про- цесінде жаңа адамның қалыптасып келе жатқанын көрсетіп берді. Горький шығармаларының бәрі революциялық гуманизм идеяларына толы. М. Горький революцііяшыл пролетариаттың күресінде оған тілектес болды, социал-демократиялық партияға көмек көрсетті. В. И. Ленин Горькиймен жақын таныс болды, оның талантын жоғары бағалады, оған қателіктерін көрсетіп отырды және ол жөнінде ұдайы қамқорлық жасады. ¥лы Ок- тябрь социалнстік революциясы жеңгеннен кейін Горький ин- теллигенцияны Совет өкіметінің төңірегіне топтастыру жөнінде зор көлемді жәие алуан түрлі жұмыс жүргізді. Ол Совет жазу- іпылары одағын қүрудың инициаторы және өміріиің ақырына дейін осы одақтың председателі болды. Горькийдің советтік құ- рылыс мәселелері, бейбітшілікті қорғау жөніндегі сөздерінің


558
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
орасап зор маңызы болдьт. Горький фашизмге қарсы күреске қажымай-талмай иіақырды, скінші дүние жүзілік соғысқа да- йындықты әшкереледі, соғысқа қарсы халықаралық конгрестер- ді ұйымдастыруға жәрдемдесті. Ол бірқатар очерктері мен пам- флеттерінде қазіргі заманғы пмпериализмді, әсіресе американ империализмін батыл, олтіре сынады. Суреткер ретінде Горький орыстың XIX ғасырдағы классикалық әдебиетінің дамуын тә- мамдап, пролетарлық социалистік әдебиеттің негізін салушы болды. Горький — аса көрнекті сыншы және публицист; ол со- вет әдебиетінің дамуьтна, шетелдегі көптеген прогресшіл жазу- шыларға жәнс бүкіл дүние жүзінде демократиялық әдебиеттің дамуына орасан зор ықпалын тигізді.— 257.
Грейлих (Greulich), Герман (1842—1925) — швейцар социал- демократиялық партиясының негізін қалаушылардың бірі, оның оң қанатыиың лидері. Өзінің саяси қызметінің бастамасында буржуазиялық-реформистік «Грютли» ұйымында болды. 1869 жьтлдан 1880 жылға дейін Цюрихте социал-демократиялық «Tagwacht» («Сақшы») газетін редакциялады, 1890 жылдан — Цюрих кантопы, ал 1902 жылдан жалпы швейцар парламентінің мүпіесі болды. Бірінші дүние жүзілік соғыста — социал-шови- ішст; В. И. Ленин айтқапдай, оның саяси жағдайы «кішкене дс- мократпялық республиканыц буржуазиялық еңбек министрінің роліпо тоц» еді. (Шығармалар, 23-том, 160-бет). Швсйцар соцп- ал-демократпялық партпясъшың сол қапатыиың Коммунистік Иіітерпациоиалға қосылуьша қарсы күресті.— 248, 249—255.
Гриппенбе.рг, 0. II. (1838—1915)—геперал, 1904—1905 жыл- дардағы орыс-жапон соғысы кезінде Қиыр Шығыста екінші мапьчжур армиясына ңолбасшылық етті. Орыс әскерлері Сан- деп түбінде жеңіліске ұшырағаннаи кейін майдандағы армия қатарынан босатьтлды.— 269.
Губах (Hubach), II.—«Ein Beitrag zur Statistik der Verschuldung des ländlichen Grundbesitzes in Nieder-Hessen» («Төменгі Гессендегі селолық жер иеленушіліктің ңарызы жөніндегі ста- тнстикаға») деген мақаланың авторы, мақала 1894 жылы Тиль- діц «Ауыл шаруаптылық Әржылдығының» 23-томыпың 6-кіта- быида жарияланды.— 422.
Гурвич, Ф. И.— царацыз: Дан, Ф. И.
Гусарое, Ф. В. (Митрофанов) (1875—1920) — социал-демократ, искрашыл, РСДРП II съезінен кейін большевик; мамандығы — әскери дәрігер. 1903 жылы Вильнода жұмыс істеді. Сол жыл- дың күзінде Орталық Комитетке кооптацияланды, онда 1904 жылдың орта шеніне дейіп істеді. 1906 жылы округтік аудан- ды ұйьтмдастырушылардың бірі және Петербург комитетінде эскери ұйымның өкілі болды. 1906 жылы 20 июльде тұтқынға алынды; 1907 жылы 4 жылға каторгаға кесілді, кейінірек ка- торга Сибирьде тұруға жер аударылумен ауыстырылды. 1917


ЁСІМДЕР КӨРСЕТКІІІІІ
559
жылгы Февраль революцпясынан кейін Красноярскіде, Иркут- скіде, Омскіде партпя және совет жұмыстарын жүргізді.— 23.
Гусев, С. И. (Драбкин, Я. Д., Харитон) (1874—1933)—про- фессионал революционер, большевик. Революциялық қызметін 1896 жылы Петербургтің «Жұмысшы табын азат ету жолындағы күрес одағыида» бастады, 1897 жылдың көктеміиде тұтқынға алынып, Оренбургке жер аударьтлды. 1899 жылдап бастап Дон- дағы Ростовта тұрдьт. РСДРІІ Доп комнтетінің жұмысына белсеие қатьтстьт. 1902 жылғы стачка мен 1903 жылдың мар- тындағы демонстрация басшыларыныц бірі. болды. РСДРП II съезіидо — Дон комитетінен делегат, көшпілік жағындағы иск- рашыл; съезден кейін Россияның оңтүстігінде бірқатар қала- ларды аралап, съсзд туралы баяидамалар жасады. 1904 жылы августа 22 болыиевиктіц Женевадағы кецссіпе қатысты. 1904 жылгы декабрьдөн 1905 жылғы маііға деітін Копшілік Коми- теттері Бюросыньщ және партияның ІІетербург комитетінің секретары, содан соң Одесса болыпевиктік ұйымы баспіылары- пыц бірі болды. 1906 жылғы январьдан бастап — РСДРП Моск- ва комитетінің мүіпесі; IV (Бірігу) съезіне Москва ұйымынап делегат болды. 1906 жылы тұтқынға алынып, кейін Тобольск губерииясына жор аударьтлды, ол жердсн 1909 жылы қашьш іітықты; реакция жылдарында жойымпаздық пен шақырьтм- паздыққа қарсы күресті. 1917 жылғы октябрь күндерінде Пет- роград Әскери-революциялық комитетінің секретары болды; 1918 жьтлдан Қызыл Армияда саяси жұмыс атқарды, 1921—1923 жылдары Республпка Революциялық-әскери советінің мүшесі және Саясп басқармасьшың бастығы болды; 1923 жылдан — РКП(б) Орталық Бақылау Комиссиясының секретары жәно Жұмысшы-шаруа инспекциясы халық комиссариатының кол- легия мүшесі, 1925 жылдан—РКП(б) Орталық Комитеті бас- пасөз болімінің мецгерушісі болды. 1928—1933 жылдары — Ко- миитерн Атқару Комптеті Президиумының мүшелігінө канди- дат; гіартия тарихьг, әскери және шаруашылық мәселелер жо- нінде, халықаралтлқ жұмысшы қозғальтсы мәселелері жонінде біркатар ецбектор жазды.— 262—267, 440.
Гушке (Huschke), Лео — немістің буржуазияшьтл экономисі, «Landwirtschaftliche Reinertrags-Berechnungen bei Klein-, Mittelund Großbetrieb, dargelegt an typischen Beispielen Mittelthürin- gens» (1902) («Орта Тюрингияньщ қарапайым мысалдары ар- қылы анықталған ұсақ, орташа жәие ірі ауыл шаруашылық өндірісіиің бсретін кірістерін есептеу») деген еңбектің авто- ры.— 422.
д
Давид (David), Эдуард (1863—1930) —герман соцпал-демокра- тиясьшыц оң қанаты лидерлеріпің бірі, кәсібі жөнінен эконо- мпст. 1894 жылы партпялың аграрлың ирограммасып дайындау


560
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
жөніндегі комисспяға кірдҚ аграрлық мәселе жоніндегі маркстік ілімді ревпзиялау позициясында болды, капитализм тұсында ұсақ шаруалар шаруашылығының тұрақтылығын дәлелдеді. Ре- визионистік «Sozialistische Monatshefte» («Социалистік Әрай- лык») журналының негізін салушылардың бірі. 1903 жылы «Со- циализм және ауыл шаруашылығы» деген кітапты шығардьт, бұл кітапты В. И. Ленин «ревизионизмнің аграрлық мәселедегі басты еңбегі» деп атады. 1903 жылдан рейхстагтыц депутаты болды. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезіпде — социал-шовинист, 1919 жылы Гермап ресгіубликасьтның бірінші коалициялық үкі- метінің құрамына кірді, 1919—1920 жылдары — ішкі істер ми- нистрі, 1922—1927 жылдары—үкіметтің Гессендегі өкілі; герман империализмінің реваншистік гшғылдарын қолдады, СССР-дің жауы болды.
В. И. Ленпи Давидті «бүкіл өмірі жұмысшы қозғалысып буржуазиялтлқ жолмеп аздыруға арналғаи» оппортунист деп сипаттады (ПІығармалар, 21-том, 272—273-беттер)205, 421, 422.
Дан (Гурвич) Ф. И. (1871—1947) — меньшевиктер лидерлері- нің бірі, кәсібі жөніпен дәрігер. Социал-демократиялық қозға- лысқа 90-жылдардан бастап қатысты, Петербургтің «Жұмысшы табын азат ету жолыидағы күрес одагьша» енді. Талай рет тұтқынға алыиып, жер аударылды. 1903 жьтлы сентябрьде шет- елге қашып барын, мепыпевиктерге қосылды. Дап РСДРП IV, V съездеріпе және бірпеше конфереицияларына қатысты. Ре- акция жылдарьшда ітіетелде жойымпазда,р тобына басшылық етті, «Голос Социал-Демократа» газетін редакциялады. Біріпші дүние жүзілік соғыс кезінде барып тұрған қорғампаз болды; 1917 жылғы Февраль революциясынан кейін — Петроград Со- веті Атқару Комитетінің мүшесі, бірінші сайланған Орталық Атқару Комитеті Президиумының мүшесі, буржуазиялық Уақытша үкіметті қолдады. Октябрь социалистік революция- сынан кейін — Совет өкіметінің жауы болды. Совет мемлекеті- нің қас жауы ретінде 1922 жылдың басыпда гаетелге қуыльш жіберілді.— 37, 93, 110, 126, 368.
Даниелъсон, II. Ф. (Ник.— он) (1844—1918) — орыстыц эко- номист-жазушысы, 80—90-жьтлдардағы либерал халықшылдық- тың идеологтарыпыц бірі. 60—70-жылдары революциялық әр текті жастар үйірмелерімен байланысты болды. Даниельсон К. Маркс «Капиталының» Г. А. Лопатин бастап қолға алған орыс тіліндегі тұңгытл аудармасын аяқтап шықты; осыған бай- ланысты К. Маркспен және Ф. Энгельспен хат жазысып тұрды, онла Россияпьщ экономикалық даму проблемаларын да сөз етті. Алайда, Даилельсон марксизмнің мәнін ұқпады және кейіннен оған ңарсы шықтьт. 1893 жылы «Біздің реформадан кейінгі қо- ғамдық шаруашылығымыздың очерктері» деген кітабын бас- тырып шығарды; бұл кітап В. П. Воронцовтың еңбектерімеп бірге лпберал халықшылдықты теориялық жағынан негіздеу-


ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
561
дің құралы болды. В. И. Лешш өзінің бірқатар еңбектерінде Даниельсошіың көзқарастарын қатаң сынға алды.— 205.
Джордж (George), Генри (1839—1897)—Американьщ ұсақ буржуазияшыл экономисі жәие публііцпсі, ол халықтың кедей болуыньщ негізгі ссбебі жер рентасы, халықтың жерден айры- луы деп пайымдады. Ол еңбек пен капитал арасындағы антаго- низмді теріске шығарып, капиталға альшатын пайданы жара- тылыстың табиғи заңы деп есептеді. Буржуазиялық мемлекеттің барлық жерді национализациялауын (жеке жер иеленуді жой- май) жақтады. В. И. Ленин Джорджды «жерді буржуазиялық жолмен нациопализациялаушы» деп атады. Джорджға берілген сшіаттаманы Маркстіц 1881 жылы Зоргеге жазған хатынан, Ф. Эигельстің «Англиядағы жұмысшы табының жағдайы» де- ген еңбегінің Амерпкада басылуына арнап жазған алғы сөзінен қараңыз (К. Маркс пен Ф. Энгельс. Шығармалар, XVI том, I бо- лім, 286—287-бөттер).— 394.
Диллон, Э.— агылшыпның «The Daily Telegraph» («Күпде- лікті Телеграф») газетінің тілшісі.— 257.
Д'Орелъ де Паладин — царацыз: Орель де Паладин (Aurelie de Paladines), Луи Жан Батист.
Драбкии, Я. Д.— цараңыз: Гусев, С. И.
Дюпон (Dupont), Эжен (1831—1881)—француз жұмысшы қоз- ғалысының қайраткері, жұмысшы-өпертапқыш, үрмелі музыка аспаптарын жасап шығару жөпіндегі мамая; Париж пролета- рпатының 1848 жьтлғы июнь көтсрілісіие қатысушы; содан соң Лондонға эмиграцияға кетті. К. Маркс neu Ф. Энгельстің сенім- ді серігі Дюпон I Интернационалдың Бас советінің (1864—1872) секретары жәпе Франция жоніндегі секретарь-корреспонденті (1865—1871) болды. Дюпон I Иптернационалдың барлық дерлік конферепциялары мен конгрестеріне қатысты, Лозанна (1867) коіігресіиің председателі, Брюссель (1868) конгресінің вице- председателі болды. 1870 жьтлы июльде жұмыс іздеп Лондоинан Мапчестсрге келді, мұнда Интерпационалдың жергілікті мүше- лері арасындағы жұмысқа белсене қатысты. Дюпонның қызметі Маркс пен Энгельс тарапынан жоғары бағаланды. 1874 жылы Америка Құрама Штаттарыпа эмиграцияға кетті — 359.
Е
Егоров — уарацыз: Левин, Е. Я.
Ж
Жорсс (Jaures), Жан (1859—1914) — француз және халық- аралық социалистік қозғалыстың көрнекті қайраткері, Франция сопиалпстік партиясының реформистік оң қанатының жетекшісі,


562
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІІПІ
философ,, аса үздік шсттіен, бірқатар тарихіт сңбектердің авторы. XVIH ғасырдыц аягындағы француз буржуазиялық революция- сьтлың төрт томдық тарихыпда ол осы революцияның әлеумет- тік-экоиомпкалық тарпхының мәселелерін доюға жоне шешуге әрекеттеиді. Озіііің философиялық көзқарастары жөиінеи — идеалист-эклектик. 1885 жылдап парламент мүшесі, солшыл радикал, 1902 жылдан парламенттік социалистік фракция ли- дерлерінің бірі; пролетариат пен буржуазияның таптық ынты- мақтастығын уағыздап, реформпстік позицияда болды. 1904 жылы Жорес Фраицуз социалистік партиясының Орталық Ор- ганы—«L’Humanite» («Юманите») газетінің негізін құрып, оз өмірінің ақырына дсйін соның редакторы болды. 1920 жылдап бастап бұл газет Фрапцуз коммунистік партиясының Орталық Органына айиалдьт. Жорес отаршылдық экспансияға, милита- ризм мен соғысқа қарсы жалынды күрескер болды. Бірінші дүние жүзілік соғыс қарсаңында (1914 жылы 31 июльде) оны шовппистер өлтірді.—167.
3
Залкинд, Р. С.— цараңъіз: Землячка, Р. С.
Засулич, В. И. (1849—1919) — Росснядағы халықгтіылдық, ал одан кейін соцпал-дсмократнялық қозғальтстыц аса көрпектіқа- тысушысіл болғал әйел. Револіоцтіяльтқ қызмстін 1869 жылы бастадтя. Ол «Жер жәяе орік», «Ңаралай бөліс» халықшылдық ұйьтмдарына кірді. 1878 жылы. 24 япварьда саяси тұтқып Бого- ліобовтьт. қорлауға қарсы наразылық белгісі ретіпде Петербург- тіц қала бастығы Треповқа қастаидық жасады. 1880 жылы эмиг- раңияға котті, іиетслде коп ұзамай халықшылдықтан қол үзіп, марксизм позициясына көптті. 1883 жылы «Еңбекті азат ету» тобын құруға қатысты. 80—90-жылдары К. Маркстің «Фи- лософияның қайыршылығы», Ф. Энгельстің «Социализмнің уто- пиядан ғылымға қарай дамуы» деген еңбектерін орыс тіліие аударды, «Жұмысшылардың Халықаралық қоғамы тарихының очеркі» деген және басқа еңбектер жазды; «Еңбскті азат ету» тобыиың басылымдарына, «Новое Слово» және «Научное Обоз- реиие» журналдарыиа қатысып тұрды, оларда бірқатар әдебп- сьш мақалаларын жариялады. 1900 жылы «Исқра» мен «Заря» редакциясына кірді. РСДРП II съезіне «Искра» редакциясыпан кеңесші дауыспен қатысты, азшылық жағындағы искрашыл- дарға қосылды. РСДРП II съезінен кейін меньптевизм лидерло- ріиің бірі, меныпевиктік «Искра» редакциясына кірді. 1905 жылы Россияға қайтып оралды; рсакщтя кезсңінде жойымназ- дарға қосылды, бірінші дүние жүзілік соғыс кезіпде социал- іповинизм позициясыида болды. Октябрь социалистік револю- циясына теріс көзқараста болды.— 78, 250, 299.
Зверев — царацыз: Эссен, М. М.
Землячка, Р. С. (Залкинд, Р. С., N, Осипов) (1876—1947) — професспонал революцпонср, Коммуиистік партия меп Со-


ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
563
вет мемлекстініц көрпекті қайраткері. Революцпялық қозғалыс жолыпа 1893 жылы түсті; 1896 жылы шетелдсн қайтып оралғаи соң РСДРП Киев комитетінің құрамына енді. 1901 жылы «Иск- раның» агенті болды, Одессада және Екатеринославта жұмыс жүргізді. РСДРП II съезінде — Одесса комитетіиен делегат, копшілік жағындағы пскрашыл. Съезден кейін болыпевиктерден Ррталык, Комитетке кооптацияланды, меныпевиктермен күреске белсене қатысты. 1904 жылғы августа 22 большевиктің Женева- дағы кецесіне қатысты, Когішілік Комитеттері Бюросына сай- ландьт. Ііетербург партия ұйымыньтң секретары болып істеді, партияиыц III съезіне осы ұйымнаи делегат болды. 1905—1907 жылдардағы революция кезеңінде — РСДРП Москва комитетініц секретары. Талай рет патша үкіметінің жазалау шараларына ұшырады. 1909 жылы Баку болыпевиктік ұйымының секретары болып істеді, содан эмиграцияға кетті. 1915—1916 жылдары — партияның Орталық Комитсті Москва бюросының мүшесі. 1917 жылғы Фсвраль роволюциясынан кейін — РСДРІІ(б) Москва ко- митетінің секретары. Москвадағы Октябрь қарулы көтерілісі күндерінде Рогожск-Симоновск ауданы жұмысшыларының кү- ресіне басшылық етті. 1918—1921 жылдары — Солтүстік және Оңтүстік майдандарда армиялардың саяси бөлімдерінің басты- гы; одап кейіпгі жылдарда басшы партия және совет қызметін- де болды. Партияиың барлық (I және V съездерден басқа) съсздерінің делегаты. РКГІ(б) XIII съезінен бастап — Орталық Бақылау Комиссиясының мүшесі. XVII съезде Советтік бақылау комиссиясының мүшесі, XVIII съезде ВКП(б) Орталық Комите- тінің мүшесі болып сайланды. 1939 жылдан бастап және Үлы Отаи соғысы жылдарыида — Советтік баңылау комиссиясыньің председателі және СССР Халық Комиссарлары Советі председа- телінің орынбасары. Өмірінің соңғы жылдарында — ВКП(б) Ор- талық Комитеті жанындағы Партиялық бақылау комиссиясы председателінің орыибасары. Бірінші сайланған GCGP Жоғарғы Советіиің депутаты.— 23—25, 31—33, 34, 39, 123, 126.
Зубатов, С. В. (1864—1917) — жандарм полковнигі, «полштия- лық социализмиің» («зубатовшылдық» деп аталатын) дем 6р- рушісі және ұйьтмдастырушысы. 90-жылдары Москваның охрап- ка бөлімшесінің бастығы болып тағайындалды, онда саяси тыңшылық жүйесін кеңінен ұйымдастырды, революциялық ұйымдарға қарсы күресу үшін «жедел тыңшы отряд» дөн аталатынды құрды; 1902 жылы полиция департаментінің ерек- ше бөлімінің бастығы болды. Жұмысшыларды революциялық күрестен бұрып әкету маңсатымен 1901—1903 жылдарда поли- циялық жұмысшы одақтар — Москвада «Механикалың өндіріс- тегі жұмысшылардың өзара жәрдемдесу қоғамын», «Санкт- ГІетербург қаласының орыс фабрика-завод жүмысшыларының жиналысын» жәие басқаларды ұйымдастырды. Өзінің аранда- тушылық саясаты күйрегеннен кейін қызметтеи босатылды да, саяси қызметтен шоттеп көтті. Февраль рсволюциясыиың ал- ғапіқы күпдсрінде ол өзін өзі олтірді.— 235, 283, 325.


564
ЁСІІМДЕР КӨРСЕТКіШІ
и
Иванчин-Писарев, А. И. (1849—1916) —журналист, 90-жыл- дарда халық ерікшілдіктен либерал халықшылдыққа ауысты, «Русское Богатствоға», «Сибирская Газетаға», «Волжский Вест- никке» қатысып тұрды. 1912—1914 жылдарда «Заветы» журналы редакциясының мүшесі болды. ««Халық арасына бару» туралы естеліктен» (1914) деген кітаптың авторы.— 257.
Икс — уараңыз: Маслов, II. П.
К
Калафати, Д. П. (Махов) (1871—1940) — социал-демократ, меныпевик. 1891 жылдан бастап Москвада, ал кейін Ииколаевте социал-демократиялық үйірмелердің жүмысыяа қатысты. 1897 жылы «Оңтүстік орыс жұмысшы одағының» қызметіпе қатыстьт, 1901 жылы РСДРП Николаев комитетіне енді. 1902 жылы тұт- қьшға альшып, содан соң Вологда губерниясыва жер аударуға үкім етілді, бірақ шетелге қашыд кетті. РСДРП II съезінде — Николасв комитетінен делегат, центр позициясында болды; съездеп кейіи менылевикторге қосылды. 1905 жылы меныпевик- тік «Искра» баспасының техникалық-финанс істерін басқарды. 1906 жылы Россияға қайтып оралды, социал-демократиялық «Новый мир» жария баспасының меңгерушісі болды. 1913 жыл- даи бастаті саяси қызметтеп шеттеп көтті. Октябрь социалисуік революциясынап кейін бухгалтер жәнс экопомист больш істе- ді.— 386.
Кареев, II. И. (1850—1931) — либерал-буржуазияптыл тарпх- шы әрі публицист; социологиядағы субъективтік мектеи өкіл- дерінің бірі, эклектпк-идеалист. 1879 жылдан — Варшава, кейіи Петербург университеттерінің профессоры, 1905 жылдан — ка- деттер партиясының мүшесі. 90-жылдардан бастап марксизмге қарсы қасарыса күрес жүргізді. Толып жатқан еңбектердің ав- торы; бұлардың ішіпеи құпдылары — француз шаруаларының тарихы жөніндегі еңбектер: «XVIII ғасырдың соңғы ширегіндегі Франциядағы шаруалар және шаруа мәселесі» (1879) — оны Маркс жақсы бағалаған,— «Француз шаруалары тарихының очеркі» (1881). Польшаның тарихы жөнінде де бірқатар еңбек- тер жазды. «Жаңа замандағы Батыс Европа тарихының» курсы (7 том) (1892—1917) жұртшылыққа кеңінен мәлім болды. 1910 жылы Петербург ғылым академиясының корреспондент мүшесі, 1929 жылы — CCGP Ғылым академиясының құрметті мүшесі бо- лып сайланды.— 257.
Катков, М. Н. (1818—1887)—реакцияпіыл публицист. Саяси қызметін дворяндық баяу либерализмнің жақтаушысы ретінде бастады, 1851—1855 жылдары «Московские Ведомости» газетін


ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІПІІ
565
редакциялады, кеіііп «Русскіпі Вестішк» журналыи шығарушы- лардың бірі болды. «Россиядағы тұңғыш демократиялық өрлөу кезінде (XIX ғасырдың 60-жылдарының баскезі) ұлтшылдық- ңа, шовишізмге жәпо жанталасқан қаражүздікке қарай бұрыл- ғап еді» (В. И. Леиин. Шығармалар, 18-том, 275—276-беттер). 1863—1887 жылдарда — монархиялық реакцияның жаршысы болған «Московские Ведомостидің» редактор-шығарушысьг. Катков өзін «самодержавиеиің сепімді қарғьтлы тобетімін» деп атады. Катковтың есімі ең өршеленген монархиялық реакцпя- ныц символына айналдьт.— 269.
Каутский (Kautsky), Карл (1854—1938)—гермап социал-до- мократиясы мен II Иптернационал лидерлерінің бірі, әуелі маркс- исг, кейіи маркспзмніц репсгаты, жұмысшы қозғалысындағы оішортунистік ағымдардың бірі — центризмнің (каутскяйшілдік- тіц) идеологы, герман социал-демократиясыныц теорнялық «Die Neue Zeit» («Жаңа Замап») журналының редакторы.
Социалистік қозғалысқа 1874 жылдая қатыса бастады. Ол көзде оның көзқарастары лассальшылдықтың, неомальтусшілдік иен анархизмнің қойыртпағы болатыи. 1881 жылы К. Маркспегі және Ф. Энгельспеп танысады да, олардыц ықяалымен маркс- измге көшеді, алайда сол кездің озіиде-ақ оппортупизмге ңарай ауытқып, тұрақсыздық көрс-етті, бұл үшін К. Маркс пеи Ф. Эи- гельс оны қатты сынады. 80—90-жылдары маркстік теория мә- селелері жөнінде: «Карл Маркстіц экопомикалық ілімі», «Аг- рарлық мәселе» деген жәие бірқатар еңбектер жазды, бұл еңбек- тер, оларда жіберілген қателіктерге қарамастан, марксизмді насихаттауда үлкен роль атңарды. Кейінірек, революциялық ңозғалыс кең оріс алған кезде, олиортунизм позициясына көш- ті; бірінші дүние жүзілік соғыс қарсаңында цеитрист болды, соғыс кезптдр озінің социал-шовіпшзмін интернационализм ту- ралы бос сездермен бүркемелеп, револіоңияльтқ марксизмпің ашық жауларының лагеріне өтті. Әсіре империализм теория- сының авторы, бүл теорияның реакциялық мәніи Ленин «II Интернационалдың күйреуі» (1915), «Имперйализм— капита- лизмнің жоғары сатысы» (1916) деген жәие басқа еңбектерінде әшкереледі. Октябрь социалистік революциясыпан кейін проле- тарлық револгоция мен пролетариат диктатурасьша, Совет өкі- метіне ашықтан-ашық қарсы шықты.
В. И. Ленин өзінің «Мемлекет және революция» (1917), «Про- летарлық революция және ренегат Каутский» (1918) деген жәпе басқа бірқатар шығармаларында каутскийшілдікті олтіро сына- ды. В. И. Лепин каутскийшілдіктің қауіптілігін ашып көрсете келіп, былай деп жазды: «Осы репегаттықпен, тұрлаусыздыңпен, оппортупизмнің алдында құрдай жорғалаушылықпеи және мар- ксизмді бұрын болып көрмеген теориялық масқаралаумен аяу- сыз соғыс жүргізбейінше, жұмысшы табы өзінің бүкіл дүние жүзілік-революциялық ролін жүзеге асыра алмайды» (Шығар- малар, 21-том, 316-бет.) — 61, 63, 375, 415, 422, 444.


566
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
Кедрин, Е. II. (1851 ж. туғап) — адвокат, 1905—1906 жылдар- дағы либерал-буржуазиялың ңозғалысқа белсенді қатысқан, ка- дет. 1 Мемлекеттік думаның депутаты.— 257.
Клавки (Klawki), Карл — немістің буржуазияшыл экономисі, «Über Konkurrenzfähigkeit des Landwirtschaftlichen Kleinbetriebes» («¥сақ ауыл шаруашылық өидірісінің бәсекеге қабілетті- лігі туралы») (1899) деген еңбектің авторьт.— 421, 422.
Клюзере (Cluseret), Густав Полъ (1823—1900)—француздың әскерп және саяси қайраткері, Париж Коммуиасының генера- лы. «Armee et democratie» («Армия және демократия») (1869) және «Memoires du general Cluseret» («Генерал Клюзерснің ме- муарлары») (3 том) (1887—1888) деген кітаптардыц авторы. Осы кітаптың коше соғысына арпалғап тарауы В. И. Лениннің алгы созімеи 1905 жылы 23 (10) мартта большевиктік «Вперед» газетінде басылды. В. И. Леыин осы алғы сөзінде Клюзереиің қысқаша өмірбаянын береді.— 380—381.
Кнунянц, Б. М. (Рубен) (1878—1911)—професспонал рево- люциоиер, болыпевик; революциялық қызметін 1897 жылы ІІс- тербургтің «Жұмысшы табын азат ету жолындағы күрес ода- ғында» бастады. 1901 жылы Бакуге жер аударылды, онда РСДРІІ Баку, ал кейін РСДРІІ Кавказ одағы комитеттері басшылары- ның бірі болды. Армян социал-демократтары одағы мен оның құпия органы — «Гіролетариат» газетін ңұруға қатысты. РСДРП II съезінде — Баку комитетінен делегат, көпшілік жағындағы искрашыл. Съезден кейін Кавказда және Москвада Орталық Ко- митеттің агенті болып істеді. 1905 жылы сентябрьде партияныц Петербург комитетіне кооптацияланды, большевиктерден жұ- мысшы депутаттарының тұңғыш Петербург Советі Атқару ко- митетінің құрамына енді. 1905 жылы декабрьде тұтқынға алы- иып, Сибирьге өмір бойы жер аудару жазасына кесілді. 1907 жылы айдаудан шетелге қашып кетіп, II Иһтернациопалдың Штутгарт конгресінің жәие РСДРП-ның Гельсингфорста болған Төртінші («Жалпы россиялық үшінші») конференциясының жұ- мысына қатысты. 1907 жылдың аяғынан бастап Бакуде жұмыс істеді; реакция кезінде большевиктердің тактикалық мәселелері жоніпде кейбір ауытқушылыққа жол берді. 1910 жылы сен- тябрьде тұтқынға алынды, Баку түрмесінде ңайтыс болды.—185.
Коковцов, В. II. (1853—1943)—патшалық Россияиың көрнек- ті мемлекет қайраткерлерінің бірі. 1904 жылдан 1914 жылға дейін (1905—1906 жылдарда азын-аулақ үзіліс болды) — финанс мпнистрі, 1911 жылдан бастап, Столыпин өлтірілгеннен кейіи, әрі министрлер Советінің председателі болып істеді. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде Коковцов ірі банк ешпілі болдьт. ¥лы Октябрь социалистік революциясынан кейін — ақ эмиг- рант.— 408, 409.


ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
567
Конягин — цараңыз: Галыіерин, Л. Е.
Кравчинскищ С. М.— цараңьіз: Степняк, С.
Красиков, II. А. (П.) (1870—1939)—профессионал револю-
ционер, болыиевик. Революциялық қызметін 1892 жылы Пстер- бургтің маркстік жұмысшы үйірмелерінде насихатшы болып бастады; нақ сол жылы Швейцарияға кетіп, онда «Еңбекті азат ету» тобымен байланьтс ориатты. 1893 жылы тұтқынға алы- нып, 1894 жылы Сибирьге жер аударылды. Айдауда жүргенде В. И. Лениимен және Петербургтің «Жұмысшы табын азат ету жолындағы күрес одағьтның» басқа да қайраткерлерімен таныс- ты. Айдаудан қайтып оралғаннап кейін 1900 жылы Псковқа жер аударылып, сонда «Искра» ұйымына кірді. РСДРП II съезіп піа- қыру жөніндегі Үйымдастыру комитетінің Псковтағы кеңесінде (ноябрь, 1902) Ұйымдастыру комитетінің құрамына енгізілді. Съездс — Киев комитетінен делегат, көпшілік жағындағы искра- шыл; В. И. Ленинмен және Г. В. ГІлехановпен бірге съезд бго- росыиа (президиумына) енді. Съезден кейін меныпевиктермеп күреске белсене қатысты, бірқатар шетелдік орталықтарды ара- лап, съезд туралы баяндама жасады, съездің қорытындылары жайында «Жолдастарға хатты» жазды. 1904 жылғы августа 22 большевиктің Женевадағы кеңесіне ңатысты, II Интернационал- дың Амстердам конгресіне большевиктерден делегат болды. 1905—1907 жылдардағы революцияға белсене қатысты, жұмыс- іпы депутаттары Петербург Советі Атқару комитетіпің мүшесі болды. Талай рет патша үкіметі тарапынан қуғынға ұшырады.
1917 жылғы Фсвраль революциясыиан кейін — жұмысшы жә- не солдат депутаттары Петроград Советінің мүшссі. Октябрь со- циалистік революциясынан кейін — контрреволюциямен күрес жөніндегі тергеу комиссиясының председателі, кейін — СССР Юстиция Халық Комиссариаты коллегиясының мүшесі; 1924 жылдан бастап — Жоғарғы соттың прокуроры, ал 1933 жылдан 1938 жылға дейін — СССР Жоғарғы соты председателінің орын- басары. Бірсьтпыра сайлауларда Бүкіл россиялық Орталық Ат- .қару Комитеті меп СССР Орталық Атқару Комитотіпің мүше- сі.— 125.
Красин, Л. Б. (Лошадь, Никитич) (1870—1926) — социал-де- мократ, большевик, Совет мемлекетініц көрнекті қайратксрі. 1890 жътлы ГІетербургтегі Брусттевтің социал-демократиялық үйірмссінің мүшесі болды. 1891 жылы полиция Красииді Петер- бургтен Ңазанға, кейін Нижний ІІовгородқа жер аударды. 1895 жылы қайтадап тұтқынға алыпып, Иркутскіге 3 жылға жер ау- дарылды. Жер аудару мерзімі аяқталғаннан кейін (1897) Харь- ковтың технологиялық институтына түсіп, оны 1900 жылы бітір- ці. 1900—1904 жылдарда Бакуде инженер болып істеді, онда В. 3. Кецховелпмен бірге «Искраның» құпия баспаханасын үйымдастырды. РСДРП II съезінен ксйіп болылевиктерге ңо- сьілды, партпяның Орталық Комитетіпе кооптацияланды, онда


568
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
меньшевпктер жөнінде келісімпаздық позиция ұстады және меныпевикте.рдің үіл өкілін Орталық Комитеткс кооптацгіялау- ға көмектесті; бірақ коіі кешікпей меныпевиктерден ңол үзді. Красин РСДРП III съезіне қатысты; съездо Орталық Комитет- ке мүше болып сайланды. 1905 жылы — болыпевиктік бірінші жария газет «Новая Жизньді» ұйымдастырушылардың бірі бол- ды, Орталық Комитеттің окілі ретіпде жұмысшы депутаттары- ның Петроград Советіие енді. РСДРП IV съезіпде Орталық Комитеттіц мүшелігіне қайтадап сайланды. 1908 жылы шетел- ге эмиграцияга кетті. Реакңия жылдарыида біраз уақыт ша- қырымиаздардьщ «Вперед» тобыпда болдьт; кейіиірек Красин саясп қызметтен қол үзіп, шетелде жәпө Россияда инжепер болып істоді. Октябрь социалистік рсволюциясыпан ксйіп Қы- зыл Армияны жабдықтауды ұйымдастырушылардың бірі, со- дан соң Халық ІПаруашылығы Жоғары Советі президиумыныц мүшесі, сауда жәнс өнеркәсіп, қатынас жолдар халық комис- сары. 1919 жылдан дипломаттық жұмыста болды. 1920 жыл- дан — сыртқы сауда халық комиссары әрі 1921—1923 жылдар- да Лондопда уәкілетті окіл болып істеді, Генуя және Гаага конференцияларына қатысты, 1924 жылдан — СССР-дің Фран- цпядағы уәкілетті окілі, 1925 жылдап — Аиглиядагы уокілетті окілі,— 23—25, 123—127.
Кржижановский, Г. М. (Травинский) (1872—1959) — Комму- ппстік партияиың ең қарт қайраткері, белгілі совет ғалымы, ии- жеііер-эисргетик. Революциялық қозғалысқа 1893 жылдан ара- ласты; В. И. Ленинмен бірге Петербургтің «Жұмысшы табьш азат ету жолыпдағы күрес одағын» ұйымдастырушылардың бірі. 1895 жылы декабрьде тұтқыпға алынып, Сибирьге (Мину- спнск округіне) үш жылға жер аударылды. Айдаудан оралған- нап кейін 1901 жылы Самараға келіп тұрады, оида Кржижанов- скийдің тікслей қатысуымен исқралық орталық құрылды. 1902 жылдың күзіпде Кржижановский РСДРП II съезін іпақыру жо- иіпдегі Үйьтмдастыру комитетінің құрамына енді; съезде Орта- лық Комитеттің құрамьтна сырттан сайланды. 1905—1907 жыл- дардағы революцияға белсене ңатысты. Болыпевиктік баспасоз оргапдарында үлкеп жұмыстар жүргізді. 1917 жылғы Февраль рсволіоциясыиан кейін Москва Советіпің большевиктер фрак- циясыпда істеді, Москва Советінің жабдықтау бөліміп басқарды. Октябрь социалнстік роволюциясынан кейін Москваиътң энерге- тпка шаруашылығьтн қалгіына келтіру жоне дамыту жольтпда жұмыс істсді. 1920 жылы Лениннің таисыруьшси Кржмжанов- скяй Россияны электрлоидіру жөніндегі компссияиы (ГОЭЛРО) басқарды. 1921—1930 жылдарда Мемлекоттік жоспарлау комис- сиясына басшылық етті, СССР халық шаруашылығын өркенде- тудің бірінші бесжылдық жоспарын жасауға қатысты. 1930 жыл- дан 1932 жылға дейін Кржижановский Отын өнеркәсібі халық комиссариатьшдағы Басэнергонтяң председателі болды. 1932— 1936 жылдарда — СССР Бүкіл росспялътқ Орталық Атқару Ко- митеті жаныидағы жоғары білім жөніндегі комитеттің предсе-


ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІІПІ
569
дателі және РСФСР халық ағарту комиссарының орынбасары болды. ВКП (б) Орталық Комитстінің және СССР Орталық Ат- қару Комитетінің мүшесі болып біриеше рот сайланды. 1929 жылы CGCP Гылым академиясьшың мүшссі болып сайлаиды, 1929 жылдан 1939 жылға дейін — СССР Ғылым академиясы- ның вице-президепті, CCGP Ғылым академиясының өзі құрған Энергетика институтыньщ үзбестен директоры болды, энергети- ка саласьшдағы бірқатар ғылыми еңбектердің авторы.— 23~ 25, 32.
Криге (Kriege), Герман (1820—1850)—пеміс журпалисі, «ақи- қат социализм» дейтінніц окілі. XIX ғасырдың 40-жылдарыиың екінпті жартысыида ІІыо-Йоркте пемістің «ақиқат сотщалистср» тобын басқарды. «Volks-Tribun» («Халық Трибуны») журиалыи шығарып, оның бетінде Вейтлингтің христиандық «этикалық-ді- ни» коммунизміп уағыздады. Аграрлътқ мэселеде жер иеленудің теңгерме әдісін уағыздады. Крпгснің фантастикалық көлгірсі- ген сандырағыиа Маркс пен Эіігельс ашыпа қарсы шықты, олар «Кригоге қарсы нұсқау хат» деген белгілі сңбек жазды (қараңыз: К. Маркс пен Ф. Энгельс. Шығармалар, 2-басылуы, 4-том, 1—16-беттер).— 394.
Кричевский, Б. Н. (1866—1919) — социал-демократ, публицист, «экономизм» лидерлерінің бірі. 80-жылдардың аяғыиан бастап Россиядағы социал-демократиялық үйірмелердің жұмысыиа қа- тысты; 90-жылдардың басында эмиграцияға кетті; шетелде бір- сыпыра уаңыт «Еңбекті азат ету» тобына қосылды, оның басы- лымдарына қатысты. 90-жылдардың аяғында — «Шетелдегі орыс социал-демократтарының одағы» басшыларыныц бірі, 1899 жы- лы Одақтың «Рабочее Дело» журналының редакторы болды, бұл журналдың беттерінде бериштейншілдік көзңарастарды насихат- тады. РСДРП II съезінен кейін көп ұзамай сощіал-демократия- лық қозғалыстан қол үзді.— 57, 299, 334, 387.
Крохмаль, В. Н. (Фомин) (1873—1933) — социал-демократ, меныпевик. 90-жылдардыц орта шеиіпде Киевтің социал-демо- кратиялық үйірмелеріне кірді, 1898 жылы Уфаға жер аударыл- ды, онда жергілікті социал-демократиялық топта белсенді роль атқарды. 1901 жылдан — «Искраньщ» агепті, Киевте жұмыс жүр- гізді, 1902 жылы тұтқынға алынып, 1902 жылдың 18(31) авгу- сыпда бір топ искраптылдармен бірге Киевтегі Лукьянов түрме- сіиеп шстолгс қашыіг кетті, опда «Орьтс рсволюциялық социал- демократиясьшың шетелдік лпгасына» кірді. РСДРГІ II съезінде Уфа комитетінен делегат, азшыльтқ жағындағы искрашыл. 1904 жылдьщ аяғьтнда меньпгевиктердеп РЕДРП Ортальтқ Комитоті- не кооптацияланды, 1905 жылғы февральда тұтқыиға алынды; РСДРП IV съезінде меньшевиктерден Орталық Комитетке сай- ланды. 1917 жылғы Февраль революциясынан кейін меньшевик- тік «Рабочая Газетаны» редакциялады; Октябрь социалистік роволюцпясьтнан кейін Ленпнградтың әр түрлі мекемелерінде жұмыс істеді.— 212.


570
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
Кузъмин-Караваев, В. Д. (1859—1927) — кадет партнясыпың оң қанаты басшыларының бірі, әскери юрист, генсрал. I және II сайланған Мемлекеттік думаның мүшесі, патша өкіметінің 1905—1907 жылдардағы рөволюцияны басып жаиыштауында көр- некті саяси роль атқарды. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезін- де — земство қайраткерлерінің бірі және әскери-өнеркәсіптік ко- митеттің мүшесі. Азамат соғысы кезінде — белсеиді ақ гвар- дияшы, Юденичтің жанындағы саяси кеңестің мүшесі. 1920 жылдан — ақ эмигрант.— 413.
Куропаткии, А. Н. (1848—1925) —геиерал, 1898 жылдап!904 жылға дейіи ~ соғьтс министрі. 1904—1905 жылдардағы орыс- жапон соғысында Қыыр Шығыста Россияиың құрлықтағы ар- миясының, одан соң бүкіл қарулы күштерініц бас қолбасшысы болды; өзіііің жігерсіз және дарынсыз әскери басшы екенін көр- сетті. Бірінші дүние жүзілік соғыста (1916 ж.) Солтүстік май- данға қолбасшылық етті, Түркстанда геиерал-губернатор және әскер қолбасшысы болды. Октябрь социалистік революциясыиан кейін Псков губерниясында тұрды.—143, 163. 164, 269.
Курц — царацыз: Лснгпик, Ф. В.
Кускова, Е. Д. (1869—1958) — орыстың буржуазиялық қоғам қайратксрі әрі публицист. 90-жылдардың орта шеніндс, шетелде жүргенінде, марксизммеи танысьш, «Еңбскті азат ету» тобымон жақыидастьт, алайда көп ксшіішей бернштейншілдіктің ықпалы- мен марксизмді ревизиялау жолына түсті. Кускова бернштейн- шілдік рухта жазған, «Credo» деп аталған документ «экономизм- нің» оппортуиистік мәпіп неғұрлым айқын білдірді және
B. И. Лснин бастаған орыс марксистері тобының қатты наразы- лығын туғызды. 1905—1907 жылдардағы революция қареаңында Кускова либералдық «Азаттық одағына» кірді. 1906 жылы
C. Н. Прокоповичпен бірге жартылай кадеттік «Без Заглавия» журналын шығарды, солшыл кадеттердің «Товарищ» деген газе- тііте белсене қатысты. Кускова жұмысшыларды революциялық күрестен бас тартуға шақырды, жұмысшы ңозғалысын либерал буржуазияның саяси басшылығына бағындыруға тырысты. Ок- тябрь социалистік революциясынан кейін болыпевиктерге қарсы шықты, 1921 жылы «Ашыққандарға жәрдемдесу жөніндегі қо- ғамдық комитетке» кірді, бұл ұйымның басқа да басшылары- мен бірге опы Совет окіметіне ңарсы күресу үшін пайдалануға тырысты. 1922 жылы шетслге қуылды, онда ақ эмиграцияпың белсенді қайраткері болды.— 257.
Z
Л
Левин, Е. Я. (Егоров) (1873 ж. туған) — социал-демократ, «Южпый рабочпй» тобы басшыларыньтң бірі. 90-жылдары Харь- ковтың социал-демократиялық үйірмелеріне қатысты, 1900 жылы октябрьде РСДРГІ Харьков комитеті туралы іс жөиінде тұтқын-


ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
571
ға алыпып, 1901 жылы полпцііяпың жарпя бақылауымеп Пол- таваға жер аударылды. «Южный Рабочий» газетінің редакция- сына енді. РСДРП II съезін шақыру жөніндегі Ұйымдастыру ко- митетінің Псковтағы кеңесінде (ноябрь, 1902) Үйымдастыру комитетінің құрамына енгізілді. Съезде «Южный рабочий» то- бынан делегат, центр позициясында болды; съезден кейін мепыпевпктерге қосылды. 1903 жылғы сентябрьде Харьковтэ тұтңынға алынды; кейіи саясп кьтзметтеи шеттеп кетті.— 386.
Леккерт (Лекух),Г.Д. (1879—1902)—Бунд мүшссі, етікпті- жұмысшы. Май демопстрацттясына байланысты тұтқынға алын- ғандарға дүре соқтырған Вильно губернаторы фон Вальге қастапдық жасағаны үшіи 1902 жылы дарға асылды. Жеке тер- рордың бұцаралыц жұмысшы қозғалысыпа зияиды екепіп әл- денеше рст әшкерслегси В. И. Лсішн жәие сскі «Искра» Лек- керттің осы ісіп дұрыс дсп таныған Мартов пен Засулнчті айыи- тады.— 299.
Лекуте (Lccouteux), Эдуард (1819—1893) —француздьщ бур- жуазияшыл экономисі. Версальдағы Агрономиялық институттьщ болімше меңгерушісі және профессоры, Фрапциядағы ағрарпй- лер қоғамын құрушы және оиың секретары, «Journal d’agricul- ture pratique»-iiiH; («Практикалық Ауыл Шаруашылық журна- лы») бас редакторы. Ауыл шаруашылығы экономикасы жөнін- дегі еңбектердің авторы, өнеркәсіпті егіншіліктен бөліп қарауға қарсы шықты, ірі машиналы капиталистік ауыл шаруашылық өндірісіне қарай эволюция жасауды насихаттады. Оньщ «Cours d’economie rurale» (1879) (2 том) («Ауыл шаруашылығы кур- сы») деген еңбегінен 1904 жылы алынған жазбалар мен пікір- лерді В. И. Ленин өзінің «Шаруалар және социал-демократия» деген еңбегінде пайдаланбақшы болды (қараңыз: Лениипің XXXII жинағы, 1938, 372—381-беттер).— 422.
Лекух, Г. Д.— ңараңыз: Леккерт, Г. Д.
Лененик, Ф. В. (Васильев, Курц) (1873—1936)—профессио- нал революционер, большевик. Социал-демократиялық қозғалыс- ңа 1893 жылдан бастап қатысты; 1896 жылы Петербургтің «Жұ- мысшы табып азат ету жолыидағы күрес одағының» ісі бойын- ша тұтқынға алынып, 1898 жылы 3 жылға Шығыс Сибирьге жер аударылды. 1899 жылғы августың аяғы — сентябрьдің ба- сында басқа он алты социал-демократпен бірге «экономистер- дің» «Credo»-сына қарсы В. И. Ленин жазған «Россия социал- демократтарының наразылығына» қол қойды. Айдаудан ңайтып оралғаннан кейін «Искра» ұйымына кірді; РСДРП II съезін дайындау жөиіндегі Үйымдастыру комитетінің Псковтағы ке- ңесінде (иоябрь, 1902) Үйымдастыру комитетінің құрамына ен- гізілді. Съезде Орталық Комитет пен партия Советіне сырттан сайландьт. 1903—1904 жьтлдары шетелде меньшевпктерге қарсы


572
ЁСІМДЕР КӨРСЕТКІПП
күреске белсене қатысты; 1903 жылғы октябрьде «Орыс рево- люциялық социал-демократиясы шетелдік лигасының» II съе- зіие қатысты, партияның Орталық Комитеті ұсынған Лига уставып қабылдаудан меныпевиктер бас тартқаннан кейін Ор- талық Комитеттің атынан съездің одан арғы мәжілістерін заң- сыз деп жариялап, бір топ болыпевиктермен біргө съезден кетіп қалды. 1904 жылғы февральда Россияға қайтып оралды, бірақ көп ұзамай партияның Орталық Комитеті Солтүстік бю- росыпың ісі бойътнша тұтқынға алыпдьт. 1905—1907 жылдар- дағы революциядан кейін Россияның оңтүстігінде, Москва мен Петербургте партияльтқ жұмыс жүргізді.
Октябрь социалистік революциясынан кейіп Өиеркәсіп халық комиссариатында, Халық ІПаруашылығы Жоғары Советіпде, Жұмысшы-Шаруа Ипспеіщиясы халық комиссариатында жү- мыс істеді, ГОЭЛРО жоспарып жасауға қатысты. Партияның XII, XIII,, XIV жәнө XV съездеріиде ВКП(б) Орталық Бақылау Комиссиясының мүшесі болып сайланды. Өмірінің соңғы жыл- дарыида ғылыми және педагогтық жұмыспен шұғылданды. Ңарт болыпевиктердің бүкіл одақтық қоғамы председателінің орьшбасары болды.— 23, 104, 125, 185, 383, 385.
Леиии, В. II. (Улъянов, В. II., Лепин, II.) (1870—1924) —өмір- баяндық деректер.— 23—25, 26—28, 31—39, 43, 44—45, 47, 49, 53, 59, 63, 65, 67, 74, 91, 104, 110—111, 112—114, 123—127, 132, 148, 156, 173—174, 177, 178—180, 181-185, 187, 193, 195, 196, 201, 205, 212, 238, 248, 249-255, 262—267, 273, 278, 285, 294-295, 299, 307, 310-311, 312—313, 317, 318, 366, 367, 368, 383, 388, 428-429.
Ленин, II.— царацыз: Лонип, В. И.
Либер (Голъдман), М. И. (1880—1937)—Бунд лидерлерінің бірі. Саяси қызметіп 1898 жылы бастады. РСДРП II съезінде Бунд делегациясын басқарды, нағыз оңшыл, антиискратпылдық позицияда болды, съезден кейін—меныпевик. РСДРП V съезін- де РСДРГІ Орталық Комитетіне Бундтан мүше болып сайланды, Орталық Комитеттің Шетелдік бюросында Бундтың өкілі болды. Реакция жылдарында — жойымпаз, 1912 жылы — троцкийлік Август блогының белсснді қайраткері, бірінші дүние жүзілік согыс жылдарында — социал-піовинист. 1917 жылғы Февраль ре- волюциясынап кейін — жұмысшы және солдат депутаттары Пет- роград Советі Атқару комитетінің жәие бірінші сайланған Ор- талық Атқару Комитеті Президиумының мүшесі; контрреволю- циялық меныпевиктік позицияда болды, коалициялық үкіметті жақтадьь Октябрь социалистік революциясын дұшпандықпен қарсы алды, Совет өкіметінің қас жауы болды. Кейін саяси қыз- меттен қол үзіп, шаруашылың жұмыстарда болды.— 275.
Лидин — цараңыз: Лядов, М. Н.
Липкин, Ф. А.— царац-ъіз: Черевании, Н.


ЁСІМДЕР КӨРСЕТКІІІП
573
Литвинов, М. М. (Паяаша) (187G—1951)—социал-демократ, болыпевик, көрнекті совет дипломаты. Революциялық жұмысты 1898 жылы Черпигов губерниясыньщ Клинцыдағы жұмысшы үйірмелерінде насихатшы ретінде бастады. 1900 жылы Киев ко- митетіиде істеді; 1901 жылы тұтқынға алынды; түрмеде искра- шылдарға қосылды. 1902 жылы августа 11 искрашылдар қата- рында түрмеден ңашып, шетелге эмиграцияға кетті. «Искра» газетін таратуға белсене араласты, Лиганыц II съезіне қатысты; РСДРГІ III съезіне Рпга ұйымынан делегат болды. 1905 жылы болыиевиктік бірінші жария газет — «Новая Жизньді» шығару- ға қатысты. 1907 жылы Штутгарттағы Халықаралық социалистік конгрестің делегаты және Россия делегациясының секретары болды; 1912 жылы шетелдегі социал-демократиялық топтардың Берп конфоренциясына қатысты; Халықаралық социалистік бю- роның жапындағы болыпевиктік секцпяның делегаты болды. 1915 жылы февральда Лениннің тапсыруы бойыпша Лоидонда Антапта соңпалистерінің конферспциясында сөз сөйлеп, социа- лнстөрдің буржуазиялық үкіметтен шығуын және империалпс- торден біржолата іргені аулақ салуын талап етті. Октябрь со- цпалистік революциясынан кейін, Англияда тұрған кезіпде, ама- нат ретінде тұтқынға алынды, кейін Локкартңа айырбасталдьт. 1918 жылы ‘Сыртқы істер халық комиссариаты коллегиясының мүшесі болып тағайындалдьт; Генуядағы халықаралық конфе- ренцияда совет делегациясының мүшесі, Гаагадағы конфереп- цияда совет делегациясының председателі болды. 1921 жылдаи бастап Литвинов — сыртңы істер халық комиссарының орынба- сары. 1930 жылдан 1939 жылға дейін сыртқы істер халық комис- сары. 1941—1943 жылдарда Сыртқы істер халық комиссарының орыпбасары және СССР-дің Америка Ңұрама Штаттарындағы ел- ілісі; Америка Ңұрама Штаттарынан қайтып оралғаннан кейін 1946 жылға дейіи — сыртқы істөр халық комиссарыныц орынба- сары.— 263.
Лопухин, А. А. (1864—1928)—полиция департаментінің ди- ректоры (1902—1905). 1904 жылдыц аяғында Министрлер коми- тстіне жазған баяндау хатта Россиядағы революциялық қозға- лыспен күрестө полицияның қабілетсіз екенін айтады, бұл хат келесі жылы В. И. Лениннің алғы сөзімен жарияланды. 1909 жылы арандатушьі Азефті әшкерслеудегі көмегі үшін Сибирьге жер аударылуға кссіледі. 1911 жылы кешірім жасалынып, бар- лық правосы қалпыиа келтірілоді. 1913 жьтлдап бастап — Моск- вадағы сауда банкінің віще-директоры.— 362—363.
Лошадь — цараңыз: Красин, Л. Б.
Луначарский, А. В. (Воинов) (1875—1933) — советтің мемле- кеттік және ңоғам ңайраткері, социалистік мәдениеттің көрнек- ті құрылысшыларының бірі. Революциялық қозғалысқа 90-жыл- дардың бас кезінде келді. РСДРП II съезінен кейін — болыпе- вик. Больтпевиктік «Вперед», «Пролетарий», одан соң «Новая Жизнь» газеттері редакцияларының қүрамына кірді.


574
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
В. И. Лсниннің тапсыруымен III съезде қарулы көтсріліс жө- ніпде баяндама жасады. ІІартияның IV (Бірігу) және V съез- деріие қатысты. 1907 жылы Штутгарт халықаралық социалис- тік конгресінде болыпевиктердің өкілі болды. Реакция жыл- дарында марксизмнен іпеттеп, антипартиялық «Вперед» тобы- на кірді, марксизмді дінмен жанастыру жөнінде талап қойды. В. И. Ленин өзінің «Материализм жәие эмпприокритицизм» (1909) деген еңбегіпде Луначарскийдің көзқарастарындагы қа- телікті корс.етіп, оны қатты сьтпга алды. 1911 жьтлы Луначар- ский «впередшілдердеи» қол үзіп, «Пролотарльтқ әдебиет» то- бьтн құрды. Бірінші дүпие жүзілік соғьтс ксзінде иптсрпацио- налпзм позпциясып ұстады. 1917 жылдың бас кезінде «аудап аралықшылар» тобына кірді, солармен бірге РСДРП VI съезін- де партітяға альшды. Октябрь социаллстік революциясыиап кейіп, 1929 жылға дсйін — халық агарту комнссары, одан соц GGCP Орталық Атқару Комитеті жаныидағы Ғылыми комитет- тің председателі болды. 1933 жылы августа СССР-діц Испания- дағы уәкілетті өкілі болып тағайындалды. Өнер және әдебиет жөніндс бірнешс еңбектің авторы.— 253.
Люксембург (Luxemburg), Роза (1871—1919)—халықаралыд жұмътспіы қозғалысьтпьщ аса кориекті қайраткері, II Интертта- ционалдың сол қанаты лидерлсрінің бірі. Революциялық қызмс- тіи 80-жылдардың скінші жартысында бастады, поляк социал- домократиялық қозғалысының негізін қалаушылардың бірі болды, оның қатарьшдағы ұлтшылдыққа қарсы күресті. 1897 жылдан бастап герман социал-демократиялық қозғалысына белсене қатысты, бернштейншілдікке және мильеранизмге ңар- сы күрес жүргізді. Люксембург бірінші орыс революциясына (Варшавада) қатысты, 1907 жылы РСДРП V (Лондон) съезіне қатысып, онда большевиктерді қолдады. Империалистік соғьтс басталған күннен интернационалистік позиция ұстады. Ке- йіннен «Спартак», одаи соң «Спартак одағы» деп аталған «Ип- тернационал» тобын құрудың инициаторларының бірі бола отырып, ІОниус деген бүркеншік атпен (түрмеде отырған ке- зінде) «Социал-демократияның дағдарысы» (Лениннің «Юни- устың кітапшасы туралы» деген мақаласын қараңыз. Шығар- малар, 22-том, 321—337-беттер) деген кітапша жазды. Герма- ниядағы Ноябрь революциясынан кейін Германия Коммунис- тік партиясының Ңұрылтай съезіне басшылық етуге қатысты. 1919 жылдың январында тұтқыиға алынып, шейдемандық үкі- меттің бұйрығы бойыпша өлтірілді. Ленин Р. Люксембургті жоғары бағалады, бірнеше рет оның қателіктерін (партияның ролі туралы, империализм туралы, ұлт-отар, шаруа мәселелері жөнінде, перманенттік революция туралы және т. б.) сынады, сөйтіп дұрыс позицияға көшуіне көмектесіп отырды.— 43, 45, 47, 49, 51, 55, 57—59, 61, 67, 176, 279, 287.
Лядов, М. Н. (Манделыитам, М. Н., Лидин) (1872—1947) — профессионал-революці-юпер. Революцпялық қызмстін 1891 жы-


ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
575
лы Москваның халықшылдық үйірмелерінде бастады; 1892 жылы маркстік үйірмеге кірді, 1893 жылы Москвадағы тұңғыш социал-демократиялық ұйым — Москва жұмысшы одағын құ- руға қатысты. 1895 ?кылы Москвада маевкаға басшылық етті, тұтқынға алынып, 1897 жылы Верхояискігс 5 жылға жер ауда- рылды. Айдаудан қайтып оралғапнан кейін Саратовта жұмыс істеді. РСДРП II съезінде — Саратов комитетінен делегат, көп- шілік жағындағы искрашыл, съезден кейін — Орталық Коми- теттің агенті, Россияда және шетелде меньшевиктерге қарсы белсенді күрес жүргізді; 1904 жылы августа 22 болыпевиктің Женевадағы кеңесіне қатысты, Көпшілік Комитеттері Бюросына енді, II Интернационалдың Амстердам конгресіне болыпевиктер- ден делегат болды. 1905—1907 жьтлдардағы революцияға белсене қатысты, партияның Москва комитетінің мүшесі болды, РСДРІІ Орталық Комитетіиің жауапты тапсырмаларын орындады. Реак- ция жылдарында шақырымпаздарға қосьілды, 1909 жылы фрак- циялық «Вперед» тобына енді және Капри аралындағы партия мектебі лекторларының бірі болды. 1911 жылы «Вперед» тобы- нан шығып,, Бакуге кетті.
1917 жылы Февраль революцпясынаи кейін — жұмысшы жәие әскер депутаттары Баку Советі председателіңің орынбасары, мепыпсвиктік позицияда болды.
1920 жылы РК1І(б) қатарыиа дайта қабылдаиды. Москвада шаруашылық 'жұмыста болды, Халық Шаруашылығы Жоғары Советінде, кейін Халың ағарту комиссариатыида істеді; 1923 жылдан — Я. М. Свердлов атындағы Коммунистік университст- тің рскторы; партияның XII, XIII, XIV, XV, XVI съездерінің дс- легаты болды.—125.
М
Макадзюб, М. С. (Панин) (1876 ж. туған) — социал-демократ, меныиевик. 1901—1903 жылдары Россияның оңтүстігінде соци- ал-демократиялық ұйымдарда жұмыс істеді. РСДРП II съезін- де — Қырым одағынан делегат, азшылық жағындағы искрашыл. 1905 жылы майда Жсневада болған меныпевиктік конференция- ға қатысты, меньшевиктік басшылық орталығы — Үйымдастыру комиссиясына сайланды; Аксельродтың кең көлемді жұмыс- (шы съезін шаңыру жөніндегі жойымпаздық идеясын қолда- ды. Реакция жылдарында — жойымпаз, жойымпаз-меньшевик- тердің «Наша Заря» газетіне қатысып тұрды. Октябрь социа- листік революциясынан кейін саяси қызметтен шеттеді. 1921 жылдан бастап СССР-дің шетелдегі орман экспорты мекемеле- рінде жұмыс істеді; 1931 жылдан — эмигрант.— 173.
Малинин, Н. И. (Шахов, Н.) (1877 ж. туған)—социал-демо- крат, большевик. Революциялық қозғалысқа 1897 жылы сту- дент кезінде келді. РСДРП II съезінен кейін большевиктерге қосылды. 1904 жылы «Съезд үшін күрес» дегеп кітапша жа- зьіп, Женевада бастырып шығарды, онда РСДРП II съезіиен


576
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
кейінгі партпя ішіндегі күрес жөнінде документтер жипақ- талған; партияның III съезін піақыру моселесі жөпіндегі меиь- шевиктермен айтыста В. II. Ленин осы кітапшаға әлденеше рет сілтеме жасайды. 1904 жылы күзде Малишіп партияның тапсыруы бойыиша Петербург комитетіиде істеді. IV Мемле- кеттік думаға сайламшы болды. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде партиядан қол үзді; 1919 жылдың бас кезінде партия қатарьша қайта алынды. Сол жыльт жазда өз тілегімен Қызьтл Армияға кірді; 9-армияпың саяси бөлімінде істеді. Армиядап босатылғапнан кейін насикат жәнө үгіт жұмысында болды.— 40—41, 368, 384, 385.
Малиновский, А. А.— уарацъіз: Богданов, А.
Манделыитам, М. Н. — царацыз: Лядов, М. Н.
Маркс (Marx), Карл (1818—1883) —ғылыми коммунизмніңио- гізін салушы, кемеңгер ойшыл, халықаралық пролстариаттың көсемі әрі ұстазы (қараңыз: В. И. Лениннің «Карл Маркс (Марксизмді баяндайтын қысңаша өмірбаяндық очерк)» де- ген мақаласы — Шығармалар, 21-том, 31—81-бсттер).— 51, 55, 67, 359, 394, 416, 422.
Мартов, Л. (Цедербаум, Ю. 0.) (1873—1923)—меныпевизм ли- дерлерпіің бірі. Социал-демократиялық қозғалысқа 90-жылдар- дьщ бірінші жартысында қосылды. 1895 жылы Петербургтің «Жұмысшы табын азат ету жолындағы күрес одағьш» ұйымдас- тыруға қатысты, 1896 жылы осы «Күрес одағының» ісі бойынша түтқынға алыньш, 3 жылға Туруханскіге жөр аударылды. Жер аудару мерзімі біткеинен кейін 1900 жылы «Искраны» шығару- дың дайындығына қатысты, оныц редакция құрамына енді. РСДРП II съезінде —«Искра» ұйымынан делегат, съездің оппор- тунистік азшылығын басқарды, сол кезден бастап — меньше- виктердің орталық мекемелері басшыларының бірі және мсяь- шевиктік басылымдардьщ редакторы. Реакция жылдарында — жойымпаз, «Голос Социал-Демократаны» редакциялады, анти- партиялық август конференциясыиа (1912) қатысты. Бірінші дүние жүзілік соғыс жылдарында центристік позиция ұстады; Циммервальд жәие Кинталь конференцияларына қатысты; 1917 жылғы Фовраль рсволіоциясыиан ксйін интернационалист- меныпевиктер тобып басқарды. Октябрь социалистік револю- циясыпан кейін Совет өкіметінің ашың жауларыиьщ лагеріно отті. 1920 жылы Германияға эмиграцияға кстті, Берлинде контрреволюциялық мепьшевиктік «Социалистпческий Вест- ник» журналын шығарып тұрды.— 10, 34, 61, 78, 91, 175, 200, 250, 264, 287, 299, 310, 383, 384.
Ма.ртынов, А. (Пикер, А. С.) (1865—1935) — «экономизм» ли- дерлерінің бірі, меньшевизмиің көрнекті қайраткері; кейінірек коммунистік партияның мүшесі. 80-жылдардың басынан халық


ҒІСШДЕР КӨРСЕТКІШІ
577
ерікшілерініц үшрмелерше қатысты, 188(5 жылы түтқынга алы- нып, Шығыс Смбирьге жер аударылды, айдауда жүріп социал- демократ болды. 1900 жылы эмиграцияға кетіп, онда «экономис- тердің» «Рабочее Дело» журпалыньщ редакциясына енді, ленин- дік «Искраға» ңарсы іпықты. РСДРП II съезінде «Шетелдегі орыс социал-демократтарының одағынан» делегат, антиискра- шыл; съезден кейін меныпевиктерге қосылды. Рсакция жьтлда- рында — жойымпаз. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде цент- ристік позпцияда болды, 1917 жылғы Февраль революциясынан кейіп интс.рнационалист-меньшевик. ¥лы Октябрь социалистік революциясынан кейін меиьиіевяктердеп қол үзді, 1918—1920 жылдарда Украинада мұғалім больш жұмыс істеді. 1923 жылы РКП(б) XII съезінде партия мүшелігіпе қабылданды, К. Маркс neu Ф. Энгельс ннстнтутыпда қызмст істеді; 1924 жылдап — «Коммуяистпческий Интериаңпонал» журналы редакцшісының мүптесі.—57, 59, 77-78, 93, 97, 149. 150, 272, 275, 278, 280, 282, 287—288, 293, 310, 333—334, 414, 416, 436, 443.
Маслов, 11. II. (Икс, X) (1867—1946) — экономист, социал-до- мократ, аграрлық мәселе жөніндегі бірқатар еңбектердің ав- торы, оларда марксизмді ревизиялауға тырысты; «Жпзнь», «Начало» жәие «Научное Обозреиие» журналдарына қатысып тұрды. РСДРП II съезінен кейіп меныпевиктерге қосылды, меныповиктік «жерді муниципализациялау» программасын ұсынды. Реакция жылдарында — жойымпаз, бірініиі дүние жүзілік соғыс кезінде — социал-шовинист. Октябрь социалис- тік революциясыпан кейін саяси қызметтеп шеттеді, педагог- тық және ғылыми жұмыспен иіұғылданды. 1929 жылдап — СССР Ғылым акадсмиясьтның толық мүшесі.— 375, 444.
Махновец, В. П.— цараңыз: Акимов, В. П.
Махновец, Л. П. (Брукэр) (1877 ж. туған) — 90-жылдардың аяғынан бастап социал-демократиялық қозғалысқа қатысқан әй- ел, «экономизмнің» өкілі. РСДРП Воронеж комитетінде басшы роль атқарды, бұл комитет РСДРП II съезін озірлеу кезінде «Искраньщ» позициясына қарсы піықты. Съезде — Петербург «Жұмысшы ұйымынан» делегат, антиискрашыл. Махновец пен оііың ағасы ІЗ. П. Махновецті (Акимовты) В. И. Ленин «съезде бүкіл бағыт жоиінен партияның революциялық қанатына қар- сы күрескен және... ондаған рет оппортунистөр қатарьша қо- сылғап» (ІПығармалар толық жинағы, 8-том, 425-бет) делегат- тар деп сипаттады. 1905 жьтлы Воропеж социал-демократия- лық ұйымында жұмыс істеді, кейін саяси қызметтен піеттеп кетті.— 38, 59, 77. 386.
Махов — уараңыз: Калафати, Д. П.
Меерсон, Д. Л. (1880—1958) —социал-демократ, Новороссийск университетінің (Одессада) студенті. РСДРП II съезіпен кейіи


578
ЕСТМДЕР КӨРСЕТКІПІІ
болыпевиктерге қосылды. Одесса партия ұйымында істеді, сту- денттік Одақтық советтің мүшесі болды, «Студент» газетін шы- ғаруға қатысты. Осы газеттің 1903 жылғы сентябрьдегі 2—3-но- мерлерінде В. И. Лениннің «Революцияшыл жастардың міндет- тері» деген мақаласы басылды.
1905—1907 жылдардағы революциядан кейін Меерсон партия жұмысынан қол үзіп, дәрігерлік қьтзмет атқарды. 1923 жылдан бастап Одесса медпцина ииститутьтньщ профессоры болды.— 180.
Мещерский, В. П. (1839—1914) — реакцпяшыл публіщист. По- лицпяда жәие ішкі істор мииистрлігіндо қызмет істсді; 1860 жылдан бастап «Русский Всс-тник» пен «Московскис Ведомости- гс» жазып жүрді; 1872—1914 жылдары қаражүздік «Гражданин» дсгея журнал-газет шығарыи тұрды, 1903 жылы реакцияшыл «Добро» және «Дружеские Рсчи» журналдарыиың иегізіи салды. ТІатіиа үкімсті қаржыны аямай беріи түрған өзінің басылымда- рында Мещерский үкіметтің жұмысшыларға ғана емес, сонымен бірге либерал буржуазияға да қандай бір жеңілдік жасауына қарсы шықты.— 407.
Митрофанов — уарацыз: Гусаров, Ф. В.
Морозов, Т. С. (1889 ж. қайтыс болды) — фабрикант, белгілі. фабрикаит-миллионер Морозовтардтлң өкілдеріпің бірі, Орехово- Зуево қаласындағы «Савва Морозовтың ұлы мен К°-нің Ни- кольск маиуфактурасының серіктігі» деген ірі тоқыма фирма- сьтн ңұрушы және қожайыны.— 269, 425.
Мякотин, В. А. (1867—1937)—ұсақ буржуазиялық «халық- тық социалистер» (энестер) партиясы лидерлерінің бірі, та- рихшы және публицист. 1905—1906 жылдарда пролетариаттың назарын революциялық күрестен басқа жаққа аударуға ты- рысқан буржуазиялық-иптеллигенттік «Одақтар одағы» ұйы- мы басшылдрының бірі болды. Октябрь социалпстік револю- циясыиан кейін ақ гвардиялық «Россияиы қайта жаңғырту одағын» құрушылардыц қатарында болды; ақ эшггрант.— 257.
Н
JII ІІаполеон (Бонапарт, Луи) (1808—1873) — Францияпың 1852 жылдан 1870 жылға дейінгі императоры, I Наполеонның немере інісі. 1848 жылғы революция талқандалғаннан кейін Француз республикасының президенті болып сайланды; 1851 жылдың 2 декабріне қараған түні мемлекеттік төңкеріс жасады, К. Маркстің «Луи Бонапарттың он сегізінші Брюмері» деген еңбегі (қараңыз: К. Маркс пен Ф. Энгельс. Таңдамалы шығар- маларының екі томдығьт, I том, 1955, 208—302-беттер) осы төцке.ріске баға беруге арналғап.— 358.
Немирович-Данчеико, В. И. (1848—1936) — жазуітты-беллет- рпст жәпе буржуазиялық-либералдық бағыттағтл әскери тілітті.


ЕСІМДЕР КӨРСЕТІШІП
579
1904— 1905 жылдардағы орыс-жапон соғысында Маньчжурияда тілші болды, буржуазиялық, баяу-либерал «Русское Слово» га- зетіне қатысып тұрды. Соғыс және саяси тақырыптағы көптеген очерктер мен мақалалардың авторы. 1921 жылдан кейін ақ эмиграит.—164.
Никитин, И. К. (Степанов) (1877—1944) — социал-демократ, болыпевик, кәсібі жөнінен жұмысшы-токарь. Революциялық қозғалысқа 1897 жылдан қатысты, Киевте маркстік жұмысшы үйірмесін басқарды, прокламациялар таратып, ереуілдерге қа- тысты. 1901 жылы тұтқынға алынып, полицияның жария бақы- лауымен Калугаға жер аударылды. РСДРП II съезіяде — Киев комитетінен делегат, көпшілік жағындағы искрашыл. Съезден қайтып оралғаннан кейін тағы да тұтқынға алынды; Киевто
1905— 1907 жылдардағы революцияға қатысты. Кейін саяси қыз- меттен шеттеп кетті. Октябрь социалистік революциясынан ке- йін Москвадағы Сокольники вагон жөндеу заводында жұмыс іс- теді„ 1925 жылы РКП(б)-ға қабылданды.— 171.
Никитич — цараңыз: Красин, Л. Б.
II ІІиколай (Романов) (1868—1918)—орыстың соңғъі имшз- раторы, 1894 жылдан 1917 жылға дейін патшалық құрды. 1918 жылғы 17 шольде жүмысшы жәие солдат депутаттары Урал об- лыстық Совстіиіц ңаулысы бойыпша Екатериибургте (Сверд- ловск) атылды.— 134, 241, 247, 259, 369.
ІІик.— он — царацыз: Даниельсои, II. Ф.
ІІовгородцев, П. И. (1866—1924) — философ-идсалист, кадет, білімі жөнінен юрист. 1896 жылдан 1913 жылға дейіи Москва университетіиде право философиясы тарихыпан лекция оқыды. Орьтс идеалистерінің «Идеализмнің проблемалары» (1902) де- ген программалық жинағыньтң редакторы. Бірінші. Мемлекеттік думаііың мүтпесі. Октябрь социалистік революциясынан кейін — эмигрант, ақ эмиграпттық «Русская Мысль» журиалына (1921— 1924) қатысып тұрды.— 200.
ІІосков, В. А. (Глебов) (1878—1913) — соцітал-демократ. 90- жылдардың екінші жартысында Петербургтің «Жұмьтсшы табып азат ету жолындағы күрес одағына» қосылды. 1898 жылы түтқынға алынып, 1899 жылы Ярославльге, ал одан кейін Во- ронежге жер аударылды. Солтүстік жұмысшы одағын ұйым- дастырушылардың бірі болды. 1902 жылы апрельде «Искра» редакциясының Цюрихтегі кеңесіне қатысты, онда партия программасының жобасы талқыланған болатын. 1902—1903 жылдары Россияға астыртьтн соіціал-демократпялық әдебиетті тасып жеткізуді ұйымдастырды, РСДРП II съезін ұйымдас- тыруға қатысты. Съезге кеңесші дауыс правосымен қатысты, көпшілік жағындағы искрашыл, партия Уставын жасау жо-


580
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
ніндегі комиссияның председателі болды, Орталық Комитст- тіц мүшесі болып сайланды. Съезден кейіи меныпевиктер жо- нінде ымырашылдық позиция ұстады; партияның III съезін шақыруға қарсы шықты. 1905 жылы тұтңынға алынды. Реак- ция жылдарында саяси қызметтөн шеттеп кетті.— 23—25, 26, 31—39, 123—127, 214, 385.
0
Олъга — царацыз: Равич, G. II.
Олъминский, М. (Александров, М. С., Галерка) (1863—1933) — Россиядағы революциялың қозғалыстың ец ңарт қайраткерлері- нің бірі, профессионал революционер, әдөбиетші. Роволюциялық қозғалысқа 80-жылдардың бас кезінде келді; халықшылдарға қо- сылды. 4898 жылы РСДРП-ға кірді, 1903 жылдан — болыпевіж. Большевиктік «Вперед» және «Пролетарпй» газеттері редакция- сының мүшесі болды. 1905—1907 жылдарда больтпевиктік газет- терге және журналдарға: «Новая Жизнь», «Волна», «Наша Мысль», «Вестник Жизни» және басқаларға қатысып тұрды, партия баспасы — «Впередтің» редакциялық бөлімінің меңгеру- шісі болды. Столыпин реакциясы жылдарыпда Бакуде партия жұмысын жүргізді. 1911—1914 жылдарда болыпсвиктік «Звез- да», «Правда» газсттсріие, «ТТросвещение» журпалына қатысыи түрды. 1915—1917 жьтлдарда Саратовта, Москвада, кейін Пстро- градта партия жұмысында болды; Октябрь социалистік револю- циясына белсенө қатысты. Кейінірек РКП(б) Орталық Комите- тінің партия тарихы бөлімінің меңгерушісі болды, «Пролетар- ская Революция» журналының редакторы, В. И. Ленин институты дирекциясының мүшесі болды.— 67—69, 103, 110, 253.
Орелъ де Паладин (Aurell de Paladines), Луи ІКан Батист (1804—1877) — фрапцуз геиералы, монархист. 1871 жылы — Фраіщиягіъщ Үлттық жішальтсының депутатьт, ұлттьтқ гвардия- ішц бастыгьь Париж Коммунасын басып жапьттптаған жен- дет — 359.
Орловский — уарацыз: Воровский, В. В.
Осипов — цараңыз: Землячка, Р. G.
П
П.— т$араңыз: Красиков, П. А.
Панин — ңараңыз: Макадзюб, М. С.
Паігаша — уараңыз: Лптвинов, М. М.
Парвус (Гелъфанд, А. Л.) (1869—1924) —меныпсвик, 90-жыл- дардың аяғында — 900-жылдардың басында Германия социал- демократиялың партиясының ңатарында жұмыс істеп, оның


ЕСІМДЕР КӨРСЕТКШІІ
581
сол қапатыыа қосылды: «Sächsische Arbeiter-Zeitung»-тің («Саксон Жұмысшы Газеті») редакторы болды; дүнпе жүзілік іиаруашыльтқ мәс-елелері жөиіиде бірқатар еңбек жазды. РСДРГІ II съезінен кейін меиьшевпктерге қосылды. Біріпші орыс рево- люциясы кезеңінде Россияда болды, меныпевиктік «Начало» газетіне жазып тұрды, Булыгин думасына қатысуға шақырды, кадеттермен кіші-гірім келісімдер жасасу тактикасын жақтады және т. с. Парвус антимаркстік «пермаиенттік револіоция тео- риясын» ұсынды, кейін оны Троцкий ленинизмге қарсы күрес цұралына айналдырды. Реакция жылдарыпда социал-демокра- тиядан птеттеп кетті; бірінші дүние жүзілік соғыс кезіпде — со- циал-іповипист, гермап ітмпориализміиің агеиті, ірі саудагерлік- пон шұгылданды, әскерді жабдықтау ісімен айналысып, байьт- ды. 1915 жылдан бастап «Германиядағы ренегаттықтың және жиіркенішті малайлықтың» (В. И. Ленин. Шығармалар, 21-том, 432-бет) органы болған «Die Glocke» («Қоңырау») журналын шығарып тұрды.— 285—288, 290, 295.
Пешехонов, А. В. (1867—1933)—буржуазиялық қоғам қай- раткері және публидист. 90-жылдарда — либерал халықшыл; «Русское Богатство» журналының қызметкері,. ал 1904 жылдан бастап — осы журнал редакциясының мүшесі; либерал-буржуа- зиялық «Освобождопис» журналы мен эсерлердің «Революцион- ная Россия» газетіне ңатьтсып тұрды. 1903—1905 жылдары «Азаттық одағыиа» кірді, 1906 жылдан бастап— ұсақ буржуа- зиялық «халықтық социалистер» (энестер) партиясы басшыла- рының бірі. 1917 жылғы Февраль революциясынан кейін — бур- жуазиялык, Уақытша үкімсттің азың-түлік министрі. Октябрь социалистік революциясынан койіп Совет өкіметіне қарсы кү- ресті; 1922 жылдан — ақ эмигрант.— 257.
Пеіиков, А. М.— царацыз: Горький, М.
Пикер, А. С.— царацыз: Мартынов, А.
Плеве, В. К. (1846—1904)—патшалық Россияның реакция- іпыл мемлекет қайраткері, 1881—1884 жылдары — полиция де- партаментінің директоры; 1902 жылғы апрельде Сипяптп олті- рілгеннен кейін — ішкі істер министрі. Оның тұсыида ІІолтава және Харьков губернияларындағы шаруалар қозғалысы аяусыз басып жаншылды, бірқатар земстволар талқандалды; Плеве Рос- сияпың шет аймақтарын орыстапдыру жөніндегі реакциялық саясатты қолдады. Бұқараның назарын самодержавиемен кү- рестен басқа жавда аудару үшін орыс-жапоп соғысыяың тұта- нуына ықпал жасады; нақ сондай мақсатпен еврой ойранда- рын ұйымдастырды, «зубатовшылдықты» қолдады. Өз саясаты арқылы орыс қоғамының қалың топтарыиьщ озіне дегеп өшпеп- ділігін өршітті. 1904 жылғы 15 июльде оны эсер Е. С. Сазонов өлтірді.—134, 299.


582
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІІШ
Плеханов, Г. В. (1856—1918)—орыс және халықаралық жұ- мысшы қозғалысыиың аса көрнекті қайраткері, Россияда маркс- измді тұңғыш насихаттаушы. 1875 жылы, студент кезінде-ақ, Плеханов халыңшылдармен, Петербургтің жұмысшыларымен байланыс жасап, революциялық қызметке араласты; 1877 жылы «Жер және ерік» халықшылдық ұйымына кірді, ал 1879 жылы, бұл ұйым жікке бөлінгеннен кейін, халықшылдардың жаңадан құрылған «Қаралай бөліс» атты ұйымын басңарды. 1880 жылы Швейцарияға эмиграцияға кстіп, халықтиылдықтан қол үзді де, 1883 жылы Женсвада орыстьтң тұңғьпп маркстік ұйымы — «Еңбекті азат ету» тобын құрды. 900-жылдардың басьтнда В. И. Ленинмен бірге ол «Искра» газеті меп «Заря» журналып редакциялады, партия программасының жобасын жасауға, РСДРП II съезін әзірлеуге ңатысты. Съезде—«Еңбекті азат ету» тобыпан делегат, көпшілік жағындағы искрашыл, съездіц бюросына (президиумына) кірді.
Плехаиов философия, әлеуметтік-саяси ілімдердіц тарихы жө- нінде, өиер мен әдебиет теориясыиың мәселелері жөнінде коп- теген еңбектер жазды, олар матсриалистік дүиие танымды қор- ғауда үлкен роль атқарды және ғылыми социализмнің қазына- сына қосылған бағалы үлес болды. Плехановтың аса маңызды шығармалары: «Социализм және саяси күрес» (1883), «Біздегі алауыздықтар» (1885), «Тарихқа моннстік көзқарастың дамуы туралы мәселе жөгтіпдс» (1895), «Материализм тарпхы жоиія- дегі очерктер» (1896), «Воронцов (В. В.) мырзаның сңбектеріи- дс халықшылдықтың негізделуі» (1896), «Тарихты материалис- тік тұрғыдан түсіну туралы» (1897), «Жеке адамның тарихтағы ролі туралы мәселе жөніиде» (1898) және басқалар. «20 жыл ішінде, 1883—1903,— деп жазды В. И. Леиин,— ол толып жатқан тамаша шығармалар, әсіресе оппортунистерге, махистерге, ха- лықшылдарға ңарсы шығармалар берді» (ПІығармалар, 20-том, 369-бет). Плехаііовтьтң философпяльтқ сңбектсрін В. И. Лепин халықаралглқ маркстік әдебисттегі сц тацдаулы сңбектор дсп атадьт.
Алайда сол кездің өзіпдс-ақ Плехановтың елеулі қателіктері болды, бұл қателіктер оның болашақтағы мепыпевиктік көзқа- расының ұрығы еді. Ол шаруалардың революциялық ролінжете бағаламады, либсрал буржуазпяны жұмысшы табының одақта- сы деп қарады; пролетариаттың гегемониясы идеясын сөз жү- зінде мойындай отырыгг, іс жүзінде бұл идеяның мәніне қарсы шықты.
РСДРП II съезінен кейін Плеханов оппортунистсрмен ымы- раласу позициясына көшті, ал кейін меныпевиктерге қосылды. 1905—1907 жылдардағы бірінші орыс революциясы кезінде тактиканың түбегейлі мәселелері жөнінен ГІлеханов гіен боль- шевиктер арасында үлкен алауыздықтар болды. Реакция жылдарында марксизмді махпстік тұрғыдан ревизия жасауға және жойымпаздыққа қарсы піықты, «партияшыл мсныпевик- тер» тобын басқарды. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде со-


ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІІПІ
583
цнал-шовпнпзм позицпясыида болды. 1917 жылғы Февраль ре- волюциясынан кейін Россияға қайтыд оралып, буржуазиялық Уаңытша үкіметті ңолдады; Октябрь социалистік революция- сына теріс ниетте болды.— 9, 34, 36, 53, 57, 61, 63—65, 76, 77, 78, 83, 91, 104, 111, 155, 193, 201, 249, 251, 299, 310, 334, 336, 337, 342, 343—344, 351, 368, 383, 384, 386, 387, 388, 428—429, 436.
Попов — царацыз: Розанов, В. Н.
Попов, А. В. (Казаков,А. В.) (Kazakow) (1914 ж. қайтыс бол- ды) — социал-демократ, профессионал-революциоиср. РСДРП II съезінен кейін болыпевиктсрге қосылды; Берндегі партияға жәрдсмдесу тобыпьщ шетслдегі партия копшілігінің жақтаушы- ларьша жазғап үидеудіц авторларыпың бірі (1905). 1905—1907 жылдарда Петербургтің жәие Кронштадтыц әскерн ұйымының қызметіне белсенді ат салысты. Бірнеше рет тұтқынға алынды. 1908 жылы каторгага айдалды, көп кешікпей одан қашты, одан әрі шетелде тұрды; РСДРП Париж секциясына және партия- пьщ шетелдегі ұйымдарының Комитеті құрамына кірді. Бірін- ші дүние жүзілік соғыс басталысымен өз еркімен француз ар- мпясыпа кірді, 1914 жылы ноябрьде майданда қаза таптьт — 179.
Потресов, А. Н. (Старовер) (1869—1934) — меньшевизм ли- дерлсрінің бірі. 90-жылдарда марксистерге қосылды, Петербург- тегі «Жұмьтсшы табын азат ету жолындағы күрес одағьтна» қа- тысқаны үшін Вятка губерниясына жер аударылды. 1900 жылы шетелго кетеді, «Искраиы» және «Заряны» ұйымдастыруға қа- тысады. РСДРП-ның II съезіне «Искра» редакциясынан кеңесші дауыспеп қатысады, азшылық жағындағы искрашыл. Реакция жылдарында жойымпаздардың идеологы. меньшевиктік «Воз- рождение», «ІІаша Заря» және басқа журналдарда жетекші роль атқарды. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде — социал-шови- нист. Октябрь социалистік революциясынан кейін эмиграцияға кетті, шетелде Керепскийдің «Дни» апталығына қатысып тұр- ды, Советтік Россияға жала жауып, мақалалар жазды.— 78, 83, 91, 95, 107, 193—196, 199—201, 250, 342, 347, 428, 429, 436.
Прокопович, С. II. (1871—1955) — буржуазияшыл экономпст және публицист, «экономизмнің» көрнекті өкілі, Россияда берн- штейишілдікті алғаш уағыздаушылардың бірі. Либералдық-мо- нархиялық «Азаттық одағы» ұйымының белсенді мүшесі. 1906 жылы — кадеттер партиясы Орталық Комитетінің мүшесі. Жар- тылай кадеттік, жартылай меньшевиктік «Без Заглавия» жур- налының шығарушы-редакторы, «Товарищ» газетінің белсенді ңызметкері, жұмысшы мәселесі жөнінде бернштейншіл-либерал- дық позицияда жазылған кітаптардьің авторы. 1917 жылы—бур- жуазиялық Уақытпіа үкіметтің азық-түлік министрі. Октябрь социалистік револгоцпясынап кейін аитисоветтік қызмсті үптін CGCP-ден ңуылдьт.— 257.


584
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
Р
«Рабочий» — 1904 жылы Женевада шыққан «Біздің «ұйымдар- дагы» жұмысшылар мен интеллигенттер» деген кітапшаның ав- торы. В. И. Ленин осы кітапшаны егжей-тегжейлі талдай оты- рыгі, жұмысшылар арасыпдағы мепыпевиктік үгіттің демагог- тық мәпін әшкереледі.— 170—177, 288, 310, 324.
Равич, С. Н. (Ольга) (1879—1957) — социал-демократ әйел. РСДРІІ-ға 1903 жьтлы кірді. Хартжовта, Петербургте жәие птет- олде партпя жүмысып жүргізді. 1917 жылғы Февраль револю- циясынан койіи — РСДРІІ (б) Петроград комитетініц мүшесі. Октябрь социалистік революциясынан кейін — партия және совст жұмысында істсді. 1918 жылы «солшыл коммунистер» позшцтясыпда болды жәпе Брест бітімін жасауға қарсы шық- ты. ВКП(б) XIV съезіпдо «жаңа оппозицияға» қосылды, кейіп троцкистік-зиновьевтік блокқа кірді. 1927 жылы ВКП(б) XV съсзінде троцкистік оппозицияның белсенді қайраткері ретіп- де партиядап шығарылды, 1928 жылы қайта алынды, ал 1935 жылы аптипартпялық және антисоветтік қызметі үшіи тагы да партиядан шыгарылды, ксйін сотталды,— 318.
Рахметов — царацыз: Богданов, А.
Рождествеиский (Рожественский), 3. П. (1848—1909) —
паттіта флотыиың вице-адмиралы. 1904 жылға дейін — Бас теңіз штабының бастығы. 1904—1905 жылдардағы орыс-жапон соғысы кезінде патша үкіметінің жапондар қоршап алған Порт-Артурға көмекке жіберілген 2-Тынык, мұхит эскадрасына ңолбасшылық етті. Цусима түбіндегі (1905 жылғы 14—15 (27—28) майда) бол- ғап ұрыста соғыс ісіиө мүлдем дарынсыздығын көрсетті, жеңі- ліске ұшырап, жау к,олына тұтқынға түсті.—162.
Розанов, В. II. (Гіопов) (1876—1939) — социал-демократ, мень- шевик. Саяси қызметін 90-жылдардың орта шенінде Москвада бастады, 1899 жылы Смоленскіге жер аударылды. «Южный ра~ бочий» тобына кірді, 1901—1903 жылдарда Россияның оңтүсті- гінде жұмыс істеді; РСДРП II съезін шақыру жөніндегі Үйым- дастыру комитетінің мүшесі болды. Съезде — «Южный рабочий» тобынан делегат, центрдің позициясында болды; съезден ке- йін — белсенді меныпевик. 1904 жылдың аяғында ымырашыл Орталық Комитетке кооптацияланды, 1905 жылдың февралында тұтқынға алынды. 1905 жылы майда болған меныпевиктік кон- ференцияда меньшевиктік басшы орталық — Үйымдастыру ко- миссиясына, РСДРП IV съезінде — меньшевиктерден Орталық Комитетке сайланды. 1908 жылы эмиграцияға кетті. 1917 жылғы Февраль революциясынаи кейін — жұмысшы депутаттары ІІет- роград Советінің меныпевиктік фракциясының мүшесі, қорғам- иаз. Октябрь социалистік революциясына дұшпандық коз- қараста болды, бірқатар контрреволюциялық ұйымдардың ңыз-


ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
585
метіне белсене қатысты, «Тактикалық орталықтың» процесі бойынша сотталды. Амнистиядан кейін саяси қызметтен шеттеп, медицина мекемелерінде жұмыс істеді.— 212, 310, 369.
Рокинъи (Rocquigny), Робер (1845 ж. туған) — француздьщ буржуазияшыл экономисі. Ауыл шаруашылығын қауіпсізденді- ру және кооперация жоніндегі еңбектердің авторы. Өзінің «Les Syndicats Agricoles et leur oevre» («Егіншілік синдикаттары жә- пе олардың қызметі») (1900) деген кітабында ауыл шаруашы- лығы кооперацияларын құруды насихаттады, оларды жұмысшы- лар мен буржуазияиы біріктірудің құралы деп қарады. Осы кітаптан жасалған конспекті мен алыиған үзінділерді В. И. Леяин 1903 жылы марттың бас кезінде Парижде реферат оқығанда пайдаланады.— 421, 423.
Ролан (Roland), Манон Жанна (1754—1793) — 1789—1793жыл- дардағы француз революцпясындағы көрнекті ңайраткер әйел, жирондист; Революциялық трибуналдың қаулысы бойынша гильотинада олтірілді. «Ролан ханымның жеке өзінің мемуарла- ры» деген атпен орыс тіліне аударылған (СПБ. 1893) мемуар- лардыц авторы.— 332.
Романов Владимир Александрович (1847—1909) —ұлы князь, II Николай патшапың ағасы. 1884—1905 жылдарда — гвардия әс- керінің жәие Петербург әскери округінің бас командашысы; патшаның тапсыруымен Петербургте 1905 жылы 9 январьда жұ- мысшыларды атңылауға жалпы басшылық етті215, 226, 229, 230, 231, 232, 236.
Романов Сергей Александрович (1857—1905)—ұлы князь, 1891 жылдан Москваның геяерал-губернаторы және 1896 жыл- дан әрі Москва оскери округінің командашысы. Осы қызмет орындарында өзінің контрреволюциялық ңызметімеп, В. И. Лениннің айтқанындай, «Москваны бәлкім көп револю- ционерлерден кем революцияшылдандырмаған» (Шығармалар, 9-том, 286-бет). Эсер И. П. Каляев өлтірген.— 300.
Рубек —цараңыз: Кнунянц, Б. М.
Рыдзевский, К. Н. (1852 ж. туған) — паттаа генералы, бірінші орыс революциясы жеидеттерінің бірі. 1904—1905 жылдарда — ішкі істер минпстрінің орьшбасары, жакдармдардың жеке кор- пусыиьщ командирі; Витебск, Могилев жәие Минск губерния- ларында революциялың қозғалыстарды басу жоніндегі жазалау экспедицияларын басқарды. 1905 жылдан — сенатор.— 256, 258.
Рядовой — цараңыз: Богдаяов, А.
Рязанов (Голъдендах), Д. Б. (1870—1938)—социал-демокра- тиялық қозғалысқа 90-жылдардан бастап қагысты, Одесса мен 20 9-том


586
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКШІІ
Кишпневте жұмыс істеді. 1900 жылы шетелге кетті, «Күрес» әде- би тобын ұйымдастырушылардың бірі болды, бұл топ «Искра» жасаған партия программасы мен партияны құрудың лениндік ұйымдың принциптеріне қарсы іпықты. РСДРП II съезі «Кү- рес» тобының съезге қатысуына қарсылық білдіріп, оның өкілі ретіиде Рязановты съезге шақыру туралы ұсынысты қабылда- май тастады. 1907 жылы Петербургте кәсіподақтардың Орталық бюросында жұмыс істеді, кейін шетелге кетіп,. онда «Die Neue Zeit»-Ke («Жаңа Заманға») қатысты, I Интернациоиалдың тарп- хымен шұғылданды. 1909 жылы фракциялық «Вперед» тобының Капридегі мектебінде лектор болды; Лонжюмодағы партия мек- тебінде кәсіподақ қозғалысы туралы лекция оқыды; Германия социал-демократиялық партиясының тапсыруы бойынша К. Маркс пен Ф. Энгельстің Шығармаларын баспаға әзірледі. Бірінші дүние жүзілік соғыс жылдарында — центрист, меныпе- виктік-троцкистік «Голос» және «Наше Слово» газеттеріне қа- тысты. ГІартияның VI съезінде (1917) «аудан аралықшылармен» бірге РСДРП(б)-ға ңабылданды. Октябрь социалистік револю- циясынан кейін кәсіпшілік қозғалысында жұмыс істеді; К. Маркс пен Ф. Энгельс институтын ұйымдастырушылардың бірі және 1931 жылға дейін оның директоры болды. 1918 жыл- дың басында Брест бітімі туралы мәселе бойынша келіспеуші- ліктің салдарынан уақытша партиядан шықты; кәсіподақ ай- тысы кезінде (1920—1921) антипартиялық позиция ұстады, сөйтіп кәсіподақтарда жұмыс істеуден шеттетілді. 1931 жыл- дың февралында меньшевиктердің контрреволюциялық қыя- метіне көмектескені үшін ВКІІ(б)-дан шығарылды.—171, 375, 387.
С
Святополк-Мирский, П. Д. (1857—1914) —патшалық Россия- ның мемлекет қайраткері, ірі помещик, октябрист. Россияның бірқатар қалаларында губернатор болды. 1904 жылдың авгусы- нан — ішкі істер министрі; елде революциялық дағдарыстың өрістеуін бәсеңдетуге тырысып, амалдау саясатын жүргізді, цензураны шамалы ғана жеңілдетуді, жекелеген амнистия жа- сау мен земство қайраткерлерінің съездеріне рұқсат берудіжә- не т. с. көздеп, үкіметтің қоғамға «сенім дәуірін» жариялады. Осы саясаты сәтсіздікке ұшырағаннан кейін 1905 жылы январь- да отставкаға шығуға мәжбүр болды.— 99, 134, 256.
Семевский, В. И. (1848—1916) — орыс тарихшысы, орыс та“ рихнамасындағы халықшылдық бағыттың өкілі. XVIII ғасыр мен XIX ғасырдың бірінші жартысында Россиядағы әлеуметтік тарих пен қоғамдық озық ой тарихы мәселелері жөніндегі бір- ңатар еңбектердің авторы, бұл еңбектерінде ол қаралып отыр- ған проблемаларды идеалистік позициядан баяндады. Әлеумет- тік-экономикалық дамудың заңдылықтарын түсінбеген Семев- ский шаруалар қауымын дәріптеді, крепостниктік правоны жоюдың себептерін теріс түсіндірді және т. с. «Отечественные


ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
587
Записки», «Русское Богатство» журналдарына және басқа да халықшылдық және либерал-буржуазиялық журналдарға қаты- сып тұрды.— 257.
Сергей — царацыз: Романов, Сергсй Александрович.
Старовер — царацыз: Потресов, А. Н.
Стасова, Е. Д. (Абсолют) (1873—1966) — революциялық қозға- лыстың ең ңарт қайраткері. 1898 жылдан КПСС мүшесі. 1905 жылға дейін Петербургте, Киевте, Минскіде, Орелде, Смоленскі- де, Вильнода және Москвада астыртын революциялық жұмыс жүргізді; партияның Петербург комитетінің секретары,, Орта- лық Комитөттің Солтүстік бюросының секретары болды. 1905 жылдың авгусыиан 1906 жылдың январына дейін партияның Орталық Комитетінің тапсырмасы бойынша Женевада істеді. 1907—1912 жьтлдары Тифлисте партия жұмысын жүргізді. РСДРП VI (Прага) Бүкіл россиялық конференциясында больше- виктер партиясының Орталық Комитетіне мүшелікке кандидат болып сайланды. Революциялық ңызметі үшін бірнеше реттұт- ңынға алынды, түрмеге жабылды және Сибирьге жер аударыл- ды. 1917 жылдың февралынан 1920 жылдың мартына дейін — партияның Орталық Комитетінің секретары. 1920—1921 жылдар- да Петроградта, одан соң Бакуде жауапты партия жұмысында болды. 1921—1938 жылдарда Коминтернде, МОПР-де, Орталық Бақылау Комиссиясында істеді; соғысңа қарсы және антифа- шистік Дүние жүзілік әйелдер Комитетін ңұруға қатысты (1934) 1938 жылдан 1946 жылға дейін — «Интернациональная Лптература» журналының редакторы. 1946 жылдан қоғамдық- әдеби қызметпен айналысты.— 181—185.
Степанов — цараңыз: Никитин, И. К.
Степанов — царацыз: Эссен. А. М.
Степанов, С. И. (Браун) (1876—1935) — профессионал рево- люционер, большевик. Рөволюциялық қызмстін 1895 жылы Ту- ла қару-жарақ заводында токарь болып істеп жүрген кезінде бастады. РСДРП II съезінде — Тула комитетінен делегат, көп- шілік жағындағы искрашыл. Россияға қайтып оралғаннан кейін тұтқынға алынып, 1905 жылы босатылды; Тулада, Петербургте және Москвада жұмыс істеді. 1915 жылы тағы да тұтқынға алы- нып, Иркутск губерниясына жер аударылды, одан 1917 жылғы Февраль революциясынан кейін оралды. Октябрь социалистік ре- волюциясынан кейін Тулада заводтарды национализациялауға басшылық етті; 1919 жылы Тула патрон заводьшың директоры болып тағайындалды. 1925 жылдан бастап — Тула губерниялық атқару комитетінщ председателі. 1930 жылдан бастап Москвада облыстың атқару комитеті председателінің орынбасары, облыс- тық бақылау комиссиясы партия коллегиясының секретарыбо- 19*


588
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
лып істеді. 1933—1935 жылдары — Москва облыстық сотының председателі. Партияның XIII съезінде Орталық Бақылау Ко- миссиясының мүшесі, XIV және XV съездерде — Орталык, Коми- теттің Тексеру комиссиясының мүшесі болып сайланды.—171.
Степняк, С. (Кравчинский, С. М.) (1851—1895) — орыс жазу- шысы әрі публицист, 70-жылдардағы революциялық халықшыл- дықтың көрнекті өкілі. 1872 жылы халыңшылдың «чайковский- шілдер» үйірмесіне кірді, «халыңқа баруға» қатысып, тұтқынға алынды; 1873 жылы эмиграцияға кетті. 1875 жылы Босния мен Герцеговинада түріктерге қарсы ұлт-азаттық қозғалысқа қатыс- ты. 1878 жылы Россияға келді, «Жер және ерік» халықшылдық ұйымның қызметіне белсене қатысты, осы ұйым аттас журпал- дьщ бірінші номерія редакциялады. 1878 жылғы 4 (16) августа жандармдар шефі Мезенцовңа қастандық жасады да, көп ұза- май шетелге кетіп жасырьшды. 1884 жылдан Лондонда тұрды, «Орыс азаттығыньщ достары» қоғамын ұйымдастырушылардың бірі болды. «Астыртын Россия» деген очерктер кітабын (1882), бірңатар повестер және «Андрей Кожухов» рөманын (1889) жазды. Өз шығармаларьшда терроршы-халықшыл образын дә- ріптеді.—193.
Стечкин, С. Я. (Строев, Н.) (1864 ж. туған) — меныпевиктік- эсерлік бағыттағы публицист. 1904—1905 жылдары Петербург- тегі «С.-Петербургские Ведомости», «Русская Газета», «Вестник Жизни» және басқа да мерзімді басылымдарға қатысты. 1906 жылы «Рабочий Колокол» апталығьш шығарып тұрды, онда жұ- мысшы табының гіартиядан тыс ұйымын насихаттады.— 239.
Стивенс (немссе Стефенс) (Stephens), Джозеф Рейнер (1805— 1879) — ағылшын священнигі^ 1837—1839 жылдарда чартистік ңозғалысқа белсене ңатысты; оның революциялың ңанатына ңо- сылды. 1839 жылы тұтқьшға алынып, түрмеге қамалуға кесілді. Сот үстінде өзініц бұрынғы көзқарастарынан бас тартты. Одан әрі чартпстерге қарсы шықты.— 233.
Строев, Н.~ цараңыз: Стечкин, С. Я.
Струве, П. Б. (1870—1944)—буржуазияшыл экономист әрі публицист, либералдың-монархиялық кадеттер партиясы лидер- лерінің бірі. 90-жылдарда — «жария марксизмнің» аса көрнекті өкілі, «ЬІовое Слово» (1897), «Начало» (1899) және «Жизнь» (1900) журналдарының қызметкері және редакторы. Өзінің «Россияның экономнкалық дамуы туралы мәселе жөніндегі сын заметкалар» (1894) деген тұңғыш еңбегінде-ақ Струве халық- шылдықты сынай отырып, К. Маркстің экономикалық және философиялың ілімін «толықтырды» және «сынады», буржуа- зиялық тұрпайы саяси экономияның өкілдерімен ауыз жалас- ты, мальтусшілдікті уағыздады. В. И. Ленин Струвені «рене- гаттықтың асқан шебері» деп атады (Шығармалар, 13-том, 503-


ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
589
бет). Струве буржуазиялың-либералдық «Азаттық одағын» (1904—1905) ұйымдастырушылардың және теоретиктерінің бірі және оның құпия органы «Освобождение» журналының (1902— 1905) редакторы болды. 1905 жы«ы кадеттер партиясы цұрыл- ған кезден бастап оның Орталың Комитетінщ мүшесі. 1905— 1907 жылдардағы революция жеңіліске ұшырағаннан кейін — либералдардың оң қанатыпың лидері; бірінші дүние жүзілік соғыс басталысымен — Россия империализмі идеологтарының бірі. Октябрь социалистік революциясынан кейін — Совет өкі- метінің қас жауы, Врангельдің контрреволюциялық үкіметінің мүіиесі, ақ эмигрант.— 55—57, 75, 75, 78, 82, 199, 333—334, 345, 347, 412, 439, 442, 443.
Сушон (Souchon), Огюст (1786—1857) — француз юрисі әрі экономисі, Лиондағы право факультетінің профессоры, Париж- дегі право факультетінің оқытушысы. Ауыл шаруашылық эко- номикасы жөніндегі бірқатар еңбектердің авторы. Опың «La propriete paysanne. Etüde d’economie rurale» («Шаруалар менші- гі. Ауыл шаруашылық экономикасының очеркі») (1899) деген кітабына В. И. Ленин жазған жазбалар мен пікірлер 1938 жылы Лениннің XXXI жинағында басылды, 10—14-беттер. В. И.Ленин бұларды 1903 жылғы февральдың аяқ кезіне белгіленген өзінің Париждегі лекцияларында пайдаланбаң болды.— 422.
Т
Травинский — уараңыз: Кржижановский, Г. М.
Трепов Д. Ф. (1855—1906) — 1896—1905 жылдары — Москва обер-полицмейстері. В. И. Лениннің берген аныңтамасы бойын- ша ол «патша өкіметінің бүкіл Россияға ең бір жек көрінішті болған, Москвада өзінің айуандың қаталдығымен, дөрекілігімен, жұмысшыларды аздырмақ болып, зубатовтық әрекеттерге қатысуымен әйгілі болған малайы» (осы том, 256-бет). 1905 жылғы 11 январьдан — Петербург генерал-губернаторы, кейін — ішкі істер министрінің орынбасдры. 1905 жылғы октябрьдегі «мылтық босңа атылмасын, патронды аямаңдар» деген атышу- лы бұйрықтың авторы. Қаражүздік ойрандарға дем беруші.— 256, 258, 359.
Троцкий (Бронштейн), Л. Д. (1879—1940) — леяинизмнің қас жауы. РСДРП II съезінде — Сибирь одағынан делегат, азшылық жағындағы искрашыл; съезден кейін социалистік революцияның теориясы мен практикасының барлық мәселелері бойынша болыпевиктерге қарсы күрес жүргізді. Реакция жылдарында — жойымпаз, 1912 жылы — антипартиялық Август блогын ұйым- дастырушы; бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде центристік по- зиция ұстады, соғыс, бітім және революция мәселелері жөнінде В. И. Ленинге ңарсы күрес жүргізді. 1917 жылғы Фев- раль революциясынан кейін эмиграциядан қайтып келіп, «ау-


590
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
дан аралықшылар» тобына кірді және солармен бірге РСДРП (б) VI съезінде болыпевиктік партияға ңабылданды. Октябрь социа- листік революциясынан кейін — сыртқы істер жөніндегі халық комиссары, әскери және теңіз істері жөніндегі халық комисса- ры, Республиканың Революциялық-әскери советінің председате- лі; Орталық Комитеттің Саяси бюросының мүшесі болды. 1918 жылы Брест бітіміне қарсы шықты, 1920—1921 жылдары кәсіп- одақ айтысында оппозицияны басқарды, 1923 жылдан бастап со- циализм орнатудың лениндік программасына қарсы, партияның сара жолына қарсы өрпіеленген фракциялық күрес жүргізді, СССР-до социализмнің жеңіске жөтуі мүмкін емес деп уағыз- дады. Коммунистік партия троцкизмді партиядағы ұсақ бур- жуазиялық уклон ретіпде әшкерелеп, оны идеялық және ұйым- дьщ жағынан талқандады. 1927 жылы Троцкий партиядан шығарылды, 1929 жылы антисоветтік қызметі үшін СССР-деи қуылды, ал 1932 жылы совет азаматтығынан айрылды.— 37, 78, 82, 172, 175, 195, 200, 251, 310, 334.
Трошю (Trochu), Луи Жюлъ (1815—1896)—француз генера- лы, бонапартшыл. «Ұлттық қорғаныс үкіметінің» (сентябрь, 1870—февраль, 1871) председателі және 1871 жылы Париждіңге- нерал-губернаторы; Париж Коммунасын басып жаныштаған жеидеттердің бірі. 1872 жылы отставкаға шығып, саяси қыз- меттен ңол үзді.— 358, 360.
Трубецкой, Е. II. (1863—1920) — князь, орыс буржуазиялың либерализмі идеологтарының бірі, философ-идеалист. Киев, одан соң Москва университетінде право философиясының профессо- ры болды. Публицист, орыс идеалистерінің «Идеализм пробле- малары» дегөн программалық жинағына (1902), «Русские Ведомостиге» және басқаларға ңатысып тұрды. 1906 жылдан — кадеттік-октябристік «бейбіт жаңарту» партиясын ұйымдасты- рушылардың бірі. Патпіа өкіметінің 1905—1907 жылдардағы ре- волюцияны тұнтлықтыру ісінде, елдө столыпиндік тәртіптіор- натуда көрнекті саяси роль атқарды. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде орыс империализмі идеологтарьшың бірі болды. Үлы Октябрь социалистік революциясынан кейін — Совет өкі- метінің қас жауы, белсенді деникиншіл. Философиялық діни- мистикалық бірқатар еңбектердің авторы — 86, 87, 101.
Трубецкой, П. Н. (1858—1911) —князь, Москва губерниялың дворян жетекпіісі (1893—1906). 1904 жылы Москва губерниялық Земство жиналысының председателі ретінде ішкі істер министрі П. Д. Святополк-Мирскийге хат, патшаға конституциялық адрес жолдады, оида Москва земствошылары елдегі револю- циялық қозғалысты тұншықтыру үшін патша өкіметіне өз көмегін ұсынады. 1906 жылдан Мемлекеттік советтің мүшесі; онда центр тобының басіпысы болды — 169.
Туган-Барановский, М. II. (1865—1919)—орыстың буржуа- зияшыл экономисі, 90-жылдарда — «жария марксизмнің» көр-


ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
591
некті өкілі, «Новое Слово» (1897), «Начало» (1899) және басқа журналдардың қызметкері, Маркске сын айтқан. Бірінші орыс буржуазиялық-демократиялық революциясы кезінде — кадеттер партиясының мүшесі. Октябрь социалистік революциясынан ке- йія— Украинадағы контрреволюцияның белсенді қайраткері, буржуазиялық Украинаның орталық радасының финанс ми- нистрі. Туган-Барановскийдің 90-жылдардағы негізгі еңбектері: «Қазіргі Англиядағы өнеркәсіп дағдарыстары, олардың себеп- тері және халық өміріне әсері» (1894), «Орыс фабрикасының өт- кендегісі мен қазіргісі» (1898) және басқалар.— 55.
Тъер (Thiers), Адолъф (1797-^1877) — француздың буржуа- зиялық реакцияшыл саяси қаңраткері және тарихшы; кәсібі жөнінен адвокат. Саяси қызметті либерал-буржуазиялық оп- позицияның өкілі ретінде XIX ғасырдың 20-жылдарының аяқ кезінде бастады, 1830 жылғы буржуазиялық Июнь революция- сынан кейін бірнеше министрлік қызметтер атқарды, үкімет ба- сында болды. 1834 жылы Лион мен Париждегі республикалық көтерілісті аяусыз басып-жаншудың ұйымдастырушысы болды. Екінші республика (1848—1851) дәуірінде контрреволюциялық «тәртіп партиясы» басшыларының бірі, Екінші империя құла- ғаннан кейін (4 сентябрь, 1870 жыл) — реакциялық үкіметгің іс жүзіндегі басшыларының бірі, 1871 жылы 17 февральда үкімет басына келді. Тьердің бұйрығы бойынша Париждің ұлттық гвардиясын қарусыздандыруға әрекет жасалды, содан 1871 жы- лы 18 мартта көтеріліс шықты. Азамат соғысын бастауды және Париж Коммунасын басып-жаншуды ең басты ұйымдастыру- шылардың бірі болды. Тьердің Франция тарихындағы ролін К. Маркс «Франциядағы азамат соғысы» деген еңбегінде толық сипаттайды (қараңыз: К. Маркс пен Ф. Энгельс. Таңдамалы шығармаларының екі томдығы, I том, 1955, 461—467-беттер) .— 358, 359, 360.
У
Улъянов, В. И.— царацыз: Ленин, В. И.
Ф
Фаллу (Falloux), Фредерик Алъфред Пьер (1811—1886) -■ француздың саяси қайраткері және жазушысы, легитимист жә- не клерикал. 1848 жылы — ұлттық шеберханаларды қиратудың инициаторы және Париждегі июнь көтерілісін басып-жаншу- дың дем берушісі. Екінші республика дәуірінде — Құрылтай және Заң шығаратын Жиналыстардың депутаты, ағарту жәяе діни істер министрі (1848—1849).— 359.
Фиисер — цараңыз: Гальберштадт, Р. С.
Фомин — цараңыз: Крохмаль, В. Н.


592
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
Франкелъ (Frankel), Лео (1844—1896)—венгер және халық- аралық жұмысшы қозғалысының көрнекті қайраткері, кәсібі жөнінен зергер-жұмысшы. 60-жылдарда жұмыс іздеп Гер- манияға келді, содан кейін Парижге барды, онда Франция- дағы неміс жұмыспіылары одағы басшыларының бірі болды. Франкельдің инициативасымен бұл ұйым I Интернационалға ңо- сылды. 1871 жылы Франкель Париж Коммунасының мүшелігіне сайланды, оның атқару комиссиясының құрамына енді, ал кейін еңбек, өнеркәсіп, және сауда істері жөнінде делегат (министр) болды. Коммуна жеңіліске ұшырағаннан кейін Лондонға эмиг- рацияға кетеді,. онда I Интернационалдың Бас советі құрамына енгізілді және 5 жыл бойы Австро-Венгрия және Чехия бойын- ша корреспондент-секретарь болып істейді. I Интернационалдың Лондон конференциясының (1871) және Гаага конгресінің (1872) делегаты болады, онда бакунистөрге қарсы Марксті қызу колдады. 1875 жылдың аяғыпда Венаға келді, бірақ көп ұзамай тұтқынға алынып, түрмеге қамалды, тек қоғамдық жұртшы- лыңтың талабы бойынша ғана 1876 жьтлы мартта босатылды. Фраякельдің және оның жауынгер жолдастарының қажымас революциялық қызметінің нәтижесінде 1880 жылы апрельде Венгрияда тұңғыш социалистік жұмысшы партиясы құрылдьі. Өмірінің соңғы жылдарында Франкель француз және неміс со- циалистік баспасөзіне белсенді қатысты, II Интернационалды құрута айтарлықтай ат салысты, II Иптернацноналдың Ңұрыл- тай конгресінің (1889) председателі орынбасарларының бі.рі болды.— 360.
X
Харитон — царацыз: Гусев, С. И.
Хижнякое, В. В. (1871—1949) —либерал-буржуазиялық саяси ңайраткер, ұсақ буржуазиялық «халыңтық социалистер» (энес- тер) партиясының мүпіесі. 1903—1905 жылдарда либерал-мо- нархиялық «Азаттық одағының» негізін қалаушылардың бірі және мүшесі. 1905—1907 жылдардағы бірінші орыс революция- сы дәуірінде кадеттенуші меиьшевик-интеллигенттердің «пар- тиядан тыс» деп аталатын тобына қосылды,, олардың «Наша Жизнь» газеті меи «Без Заглавия» апталығына қатысып тұр- ды. 1903 жылдаи 1910 жылға дейін Ерікті экономикалық қо- ғамның секретары болды. 1917 жылы — буржуазиялық Уақыт- ша үкіметтің ішкі істер министрінің орынбасары. Октябрь ссг циалистік революциясынан кейін советтік кооперация жүйе- сінде жұмыс істеді, әдеби қызметпен айналысты.— 257.
Хэгард (Haggard), Генри Райдер (1856—1925)—ағылшын новеллисі, фермер, «Rural England Being an account of agricultural and social researches carried out in the Jears 1901 and 1902» («Селолық Англия. 1901—1902 жылдарда жүргізілген ауыл ша- руашылық жәяе әлеуметтік зерттеулер туралы есеп») (1902) де- ген кітаптың авторы.— 422, 423.


ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШТ.
593
Ц
Цедербаум, 10. 0. — царацыз: Мартов, Л.
Ч
Череванин, Н. (Липкин, Ф. А.) (1868—1938) — публицист,
«Маркстің сыишыларының» бірі, кейін меньшевиктердің лиде- рі, нағьтз жойымпаз. РСДРП IV (Стокгольм) және V (Лондон) съездеріне қатьтстьт, жойымпаздар басьтлымдарында қьтзмет атңарды, иартпяиьт жою туралы 16 мепыпевиктің «Ашьтқ ха- тыііьщ» авторларының бірі (1910); 1912 жылғы август коифе- реициясынан кейін — меньшевиктік басшылық орталығының (Үйымдастыру комитетінің) мүшесі. Бірінші дүние жүзілік со- ғыс кезінде — социал-шовинист. 1917 жылы Петроградта шы- ғып тұрған меныпевиктік «Рабочая Газетаның», ал кейіи меньшевиктердің Орталық Оргапы «Рабочий Интернационал» журналының редакторларының бірі. Совст өкіметіне дұшпан- дықпен қарады,— 173.
ІП
Шахов, Н.— царацыз: Малинин, Н. И.
Швейцер (Schweitzer), Иоганн Баптист (1833—1875) —неміс- тің қогам қайраткері және жазушысы, Ф. Лассальдың ізбасары. кәсібі жөніпен адвокат. Саяси қызметін либерал ретінде баста- ды, Лассальдың ьтқпалымен жұмысшы қозғалысына ңосылдьт. 1864 жылдан Жалпьт германдық жұмысшы одағының орталық органы «Der Sozial-Demokrat» («Социал-Демократ») газетін ре- дакциялады, 1867 жылы Одақтың президеиті болып сайланды. Швейцер жалпыға бірдей сайлау правосын енгізеді, өндірістік кооперация үшін мемлекеттік қарыз береді және т. с. деген үмітпен Пруссия үкіметімен келісім жасаудың лассалыпылдың, оппортунистік тактикасын жүргізді; Германияны «жоғарыдан» біріктірудің юнкерлік-пруссиялық жолын жақтаушы болды. К. Маркс пен Ф. Энгельс Швейцердің «корольдік-пруссиялық үкіметтік социализмін» қатты сынға алды. Одақ ішінде Швей- цер өзінің жеке диктатура саясатын жүргізді, сөйтігі Одақ мү- шелерінің наразылығын туғызды. 1871 жылы Швейцер прези- денттік қызметінен кетуге мәжбүр болды да, саяси қызметтен шеттеп кетті.— 65.
Шелгунов, Н. В. (1824—1891)—орыстың қоғам қайраткері, публицист және философ-материалист, В. Г. Белинскийдің, А. И. Герценнің және Н. Г. Чернышевскийдің ізбасары. 60-жыл- дардан — орыс революциялық цозғалысының көрнекті қай- раткері. 1861 жылы «Современникте» жарияланған өзінің «Анг- лия мен Франциядағы жұмысшы пролетариат» деген мақаласы арқылы Ф. Энгельстің «Англиядағы жұмысшы табының жағ- дайы» (1845) деген кітабын Россияда насихаттауға алгаш рет 20 9 -том


594
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
әрекет жасады. 1861 жылы қыста «Жас ұрпаққа» (М. ГІ. Михай- ловпен бірге жазған) және «Солдаттарға» деген прокламация- ларда шаруалар реформасын ңатты сынға алып, шаруалар револкщиясын жасауға шақырды. Өзінің тарих, экономика,, қо- ғамдық өмір мәселслері жөніндегі жәпе басқа да көптегеи ма- қалаларьтнда тек шаруалар революциясы ғаиа шаруаларға азат- тық бере алады, капитализмге соқпай-ақ социалистік қайта құ- рудың бастамасы бола алады деп санады. Алайда 80-жылдардың өзіпде-ақ ІИелгунов марксизмнің ықпальшеп жаңа қоғамдық құрылысқа оту пролетарпаттьщ роволюциялық күресіпе байла- пысты еконіп түсіиді. Озіиің революцпялық-демократпялық қыз- мсті үшіп сап рет тұтқыпға алъшды, жер аударылды. Жұмьтс- шылар арасыиа жәпс халықтың басқа да революцияшыл топ- тары арасыиа оның есімі кеңіноп болгілі болды. 1891 жылы 15 (28) апрельде Шелгуиовты жерлеу үкіметке қарсы демоист- рацияға айпалды.— 270.
Шнитииков, II. II. (1861 ж. туған) — Петербург қалалық ду- маныц жәие земство жиналысының мүіиесі, халықтық социа- лист (энес). 1905—1906 жылдарда буржуазиялық-интеллигенттік «Одақтар одағы» ұйымы басшыларыпың бірі болды, бұл ұйьтм пролетариаттың назарын революциялық күрестеп басқа жаққа аударуға тырысты.— 257.
Шотман, А. В. (Горский) (1880—1939)—профессионал рово- ліоционер, болыпевик. Революциялық қызметін 1899 жьтлы Пв’ тербургтің «Жұмысшы табын азат ету жолындағы күрес ода- ғьтпда» бастады, Обухов заводында жұмыс жүргізді, «Обухов қорғанысына» (1901) қатысты, Выборг ауданының партия ұйымдастырушысы болды. РСДРП II съезінде — Петербург ко- мптетінен делегат, көпшілік жағындағы искрапіыл. Съездеп кейін Костромада және Иваново-Возиесенскіде жұмыс істеді. РСДРГІ Солтүстік комитетінің мүшесі болды, Петербургте және Одессада 1905—1907 жылдардағы революцияға қатысты. 1911— 1912 жылдары Фин социал-демократиялық жұмысіпы партиясы Гельсингфорс комитетінің құрамына еиді; 1912 жылы Балтық флотындағы әскери ұйым туралы баяндамамен Париждегі В. И. Ленинге барды. РСДРП Орталық Комитетінің Поронино- да партия қызметкерлерімон өткізген «август» кеңесінде (1913) РСДРІІ Орталық Комитеті мен Орталық Комитеттіц Орьтс бюросыпьщ құрамьтпа епгізілді. 1913 жылғы иоябрьде Екатерииославта тұтқыпга алыиып, ІІарым өлкесіне жер ауда- рылды. 1917 жылғы Февраль революцпясына Томскіде қатыс- ты, 1917 жылғы июпьнен бастап — партияның Петроград ок- ругтік комптетінің мүшесі; сол жылы августа В. И. Лениннің Разливтеи Финляндияға өтуін ұйымдастырды. Октябрь социа- листік революцпясына белсене қатысты, революциядан кейін— жауапты шаруашылық, совет және партия жұмыстарында істе- ді; 1923—1924 жьтлдары — Карол ACGP Орталық Аткару Коми- тетінің председателі, 1926—1937 жылдары — Халык, Шаруашы-


ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
595
лығы Жоғары Советінің кадрлар бөлімінің меңғерушісі жәие Бүкіл россиялық Орталың Атқару Комитеті Президиумыиың ерекше істер жөніндегі өкілі. Партияның XIII, XIV, XV және XVI съездерінде Орталық Бақылау Комиссиясының мүшесі бо- лып сайланды.— 171.
Штейнер (Steiner) — РСДРП Екатеринослав комитетініц мү- іпесі. Кім екені аньіқталған жоқ.— 180.
Штумпфе (Stumpfe), Э. (1866 ж. туған) —Гермапияпың мем- лекеттік мүлік департамеытшің ірі чиновнигі, «Landwirtschaftliche Jahrbücher»-де, Bd. 25. 1896 («Ауыл шаруашылық Әржыл- дықтары» 25-т., 1896), жарияланғаи «Über die Konkurrenzfähigkeit des kleinen und mittleren Grundbesitzes gegenüber dem Großgrundbesitz» («¥сақ және орташа жер иеленушілердің ірі жер иеленушілермен бәсекелесу қабілеті туралы») деген еңбек- тің және басқа да еңбектердің авторы. Өз еңбектерінде ұсақ шаруашылықтың ірі піаруашылықпен бәсекелесуге қабілетгі екенін дәлелдеуге тырысты.— 422.
Э
Энгельс (Engels), Фридрих (1820—1895)—ғылыми комму- иизмніц иегізіи салушылардың бірі, халықаралық пролетариат- тың көсемі әрі ұстазы, К. Маркстің досы және серігі (В. И. Ле- ішннің «Фридрих Энгельс» деген мақаласын қараңыз. Шығар- малар толық жинағы, 2-том, 1—15-беттер).— 394, 422.
Эссен, А. М. (Степаиов) (1880—1930) — 1899 жылдан социал- демократиялық қозғалысқа қатысты. Екатеринославта, Петер- бургте, Москвада және шетелде партня жұмысын жүргізді. Бір- пеше рет патша үкіметі жазалап, қуғынға ұшыратты. РСДРП III съсзін дайындауға белсеие қатысты, оған кеңесші дауыспсп делегат болды. 1907—1917 жылдарда партия жұмысына айтар- лықтай қатыс-қан жоқ. 1918 жылдан — интернационалист-мень- шевик. 1920 жылы РКП (б) қатарына алынды, 1922 жылы «Кав- казский Рабочий» журналын редакциялады, 1923 жылдан 1925 жылға дейін — Тифлис политехникалық институтының ректоры болды. 1925 жылдан — РСФСР Мемлекеттік жоспарлау комис- сиясы председателінің орынбасары. 1929 жылдан қатынас жол- дар халық комиссариатында істеді.— 248, 317.
Эссен, М. М. (Зверев) (1872—1956) — социал-демократ әйел. искрашыл, РСДРП II съезінен кейін — болыпевик. Революция- лық қозғалысқа 90-жылдардың бас кезінде қосылды, Екатери- нославта, Ғжатерпнбургте және Киевте жұмысшы үйірмелерінде істеді. 1899 жылы тұтқьтпға альтнды, түрмеде 2 жылдай отыр- ғанпан кейія Якут облысына жер аударылдьт,, одан 1902 жылы шетелге қашты, бірақ көп кешікпей Россияға қайтып келіп, Пе- тербург комитетінде істеді; 1903 жылдың аяғында Орталық Ко- митетке кооптацияланды. 1904 жылы февральда Россиядағы іс- 21*


596
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІПП
тің жағдайын хабарлау үшін шетелге жіберілді. 1904 жылдың жазында қайтып келе жатып, Эссен шекарада тұтқынға алынды, бір жылдан кейін Архангельск губерниясына жер ауда- рылды, айдауға бара жатып, жолда қашады да, 1905 жылы сен- тябрьден бастап, ңайтадан Петербург комитетінде жұмыс істей- ді. 1906 жылы Москва комитетінің мүшесі болды, реакция дәуі- рінде революциялық жұмыстан шеттеді. 1917 жылғы Февраль революциясынан кейін интернационалистерге ңосылады, жұмыс- шы депутаттарының Тифлис Советінің мүшесі болады. 1920 жы- льт Коммунистік партияға кірді. 1921 жылы Грузия Компартия- сы Орталық Комитеті үгіт бөлімінің меңгерушісі болды. 1922 жылдаи Тифлис комитетінің үгіт-насихат бөлімінің меңгеруші- сі. 1925 жылы Москваға келіп, Мемлекеттік баспада жұмыс іс- теді. 1927—1930 жылдары Истпартта, одан кейін Ленин Инсти- тутында істеді; 1930 жылдан — Коммунистік журналистика ин- ститутына жұмысқа ауысты.— 23, 24, 125.
Я
Яковлев (Богучарский), В. Я. (1861—1915) —либерал-буржуа- зиялық саяси қайраткер және Россиядағы халықшылдық қозға- лыстың тарихшысы. 90-жылдарда «жария марксизмге» ңосыл- ды. 1902—1905 жылдарда П. Б. Струве басқарған «Освобожде- ние» журналыиа белсенді қатысып тұрды. 1905 жылы бұл журналдан шығып, Кускова және Прокоповичпен бірге «Без Заглавия» журналын. «Товарищ» газетін шығара бастады. 1906—1907 жылдары В. Л. Бурцевтің қатысуымен «Былое» журналын шығарып тұрды. 1914—1915 жылдарда Ерікті эконо- микалық қоғамның секретары болып істеді. Россиядағы рсво- люциялық қозғалыстың тарихы жөніндегі көптеген еңбектер- дің авторы жәнс редакторы. Олардың ішінде аса ірісі — «Рос- сияда XIX ғасырдағы мемлскеттік қылмыстар» (1906) деген ресми материалдар жинағы.— 257.
А
Auhagen — царацыз: Аугаген, Губерт.
В
Baudrillart — царацыз: Бодрильяр, Анри Жозеф Леон.
II
Haggard — цараңыз: Хэгард, Генри пайдер.
Hecht — цараңыз: Гехт, Мориц.


ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
597
Ilubach — царацыз: Губах, К. Huschke — карацыз: Гушке, Лео.
К
Kazakow — цараңыз: ІІопов, А. В. Klawki — царацыз: Клавки, Карл.
L
Lecouteux — цараңыз: Лекуте, Эдуард.
N
7V — царацыз: Землячка, Р. С.
S
Steiner — уараңыз: Штейнер.
Stumpfe — цараңыз: Штумпфе, Э.
W
IFeZZZ — ца-рацыз: Всйль, Жорж.
X
X — цараңыз: Маслов, П. П.
Ү
У — царацыз: Гальперин, Л. Е.


598
В. И. ЛЕНИННІҢ ӨМІРІ МЕН ҚЫЗМЕТІНІҢ КЕЗЕҢДЕРІ
(Июлъ, 1904—март, 1905)
1904
Июлъ, 1904— март, 1905 жыл.
Іһолъдіц аяғьі.
Июльдіц аяғъі (14 августан, ертерек).
Ленин Женевада тұрады, социал-демокра- тиялық партиялық әдебиеттің болыиевиктік баспасының жұмысына және «Вперед» газе- ті рсдакциясының жұмысына басшылық ете- ді, партия дағдарысынан піығудың бірден- бір жолы ретінде партияның III съезін ша- қы,ру үшін мепьшевиктермен батыл күрес жүргізеді.
Лепнп «Біздің көздситіиіміз пе?» деген тақы- рьшпен «Партияға» деген үндеудің алғашқы пұсцасын жазады.
Лениннің басшылығымея Женеваға жақын жерде 22 болыпевиктің кеңесі өтеді, онда Ленин жазған «Партияға» деген үндеу қа- былдаиады, бұл үндеу партияның III съезіи шақыру жолында большевиктердің күрес программасы болды.
Июлъдіц аяғьі — Ленин мен Крупская Шебр станциясынан август. онша қашық емес Лак-де-Бре көлінің жаға-
лауындағы (Лозанпа түбінде) шалғай дерев- пяда демалады. Ольминскиймен, Богданов- пен, Первухинмен бірлесіп шетелде өз газе- тіп шығаруды, партияның III съезін шақыру жолында Россияда үгіт жұмысын өрістетуді белгілейді. Ленин большевиктердің әдеби күштерін (В. В. Воровский, А. В. Луначар- ский, А. А. Богданов, М. С. Ольминский) ұйымдастырады.
1(14) август. Ленинге РСДРП Одесса комитеті Амстердам- дағы халықаралық социалистік конгрестө


В. И. ЛЕНИННІҢ ӨМІРІ МЕН ҚЫЗМЕТІНІҢ КЕЗЕҢДЕРІ 599
2 (15) август.
5 (18) август.
11 (24) август.
15 (28) август.
17 (80) август.
19 августан (1 сентябръден) ертерек.
19 август
(1 сентябръ).
20 августан (2 сентябръден) ертерек.
Одесса ұйымының өкілі болуға уәкілдік бе- реді.
Ленпн М. К. Владимировқа жазған хатында партия ішіндегі ауыр жағдайды хабарлайды және партия дағдарысынан шығудың бірден- бір жолы ретінде III съезді шақыру үшін кү- рссуге шақьтрады.
Лепин Орталық Комитеттің бес мүшесіне жазған хатында Орталық Комитеттің мүше- лері — ымыраіиылдардың «июль декларация- сыіі» қабылдауыыа наразылық білдіреді.
Ленин Орталыц Комитеттің ішіндегі жанжал шешілгенге дейіи «Искра» редакциясының «июль декларациясын» жариялау ниетіне қарсы наразылық білдіреді.
Ленин Д.-А. Гобсонның империализм туралы кітабын алып, оны аударуға кіріседі.
Леиин В. А. ІІосковтың Орталық Комитетке үш жаңа мүшені кооптациялауды жақтап да- уыс беру жөніндегі ұсынысына өзінің 5 (18) августағы білдірген наразылығына жауап алғанға дейін бас тартатынын айтып жауап береді.
Лепин социал-дөмократиялық партиялық әде- биеттің болыиевиктік баспасын ұйымдастыру жөніндегі жұмысқа басшылық етеді.
Ленин көпшілік комитеттеріне жазған хатын- да болыпевиктердің шетелдегі баспасы үшін корреспонденциялар жинауға кірісуді ұсы- пады.
Лспипиіц баспіьтльігьшен Женевада В. Бонч- Бруевич пеи И. Ленимнің социал-демократия- лық партиялық әдебиет баспасы жұмыс іс- тей бастайды.
Ленин М. С. Ольминскийдің (Галерканың) «Партиясыз орган жәие органсыз партия» дегеи мақаласын редакіціялайды, бұл мақала Галерка меп Рядовойдың «Біздің түсініснеу- шіліктеріміз» деген жалпы тақырыішен ата- латын мақалалар жпнағына енді.


600 В. и. ЛЕНИННІҢ ӨМІРІ МЕН ҚЫЗМЕТІНІҢ КЕЗЕҢДЕРІ
20 август (2 сентябръ).
25 августан (7 сентябръден) кешірек.
29 август (11 сентябръ).
31 август (13 сентябръ).
2 (15) сентябръ,
2 (15) сентябръ' ден кешірек.
7 (20) сентябръ- ден ертерек.
7 (20) сентябръ.
Ленин В. А. Носков гіен Л. Мартовқа хат жа- зып, бұл хаттарында Орталық Комитет құра- мының және «июль декларациясының» заң- дылығын тексеруді талап етеді, сондай-ақ партия Советінде Орталың Комитет атынан окілдік етуден бас тартады.
Ленин большевиктердің Женева тобының жи- налысында сөйлейтін сөзінің жоспарын жа- с.айды және «июль декларациясы» мен жаңа Орталық Комитетке көзқарас жөніндегі қа- рардыц жобасын жазады.
Ленин Орталық Комитеттің мүшесі ымыра- шыл В. Л. Носковтың (Глебовтың) жаңа «Искраның» редакциясына Лениннің енуі жө- ніндегі ұсынысын қабылдамай тастайды, Орталық Комитеткө үш жаңа мүшені-ымы- рашылдарды кооптациялауға наразылық біл- діреді және ЬІосковпен өзінің жеке қарьтм- қа- тынасын үзеді.
Ленин В. Д. Бонч-Бруевичке жазған хатында Галерка мен Рядовойдың «Біздің түсініспеу- шіліктеріміз» дегеи кітаптласына жаңа баспа жөніндегі хабарландыру басылған листок жапсыруды ұсынады, сондай-ақ өзінің дем- алыстан оралғанын хабарлайды.
Ленин жазғы демалыстан кейін Женеваға қайтып келеді.
Ленин өзінің «Бір адым ілгері, екі адым кейін. Н. Лениннің Роза Люксембургке жауабы» де- ген мақаласын «Die Neue Zeit» журналында жариялау үшін К. Каутскийге жібереді. К. Каутский оны жариялаудан бас тартты.
Ленпн Н. Шаховтың (Малинпннің) «Съезд үітіін күрес» деген кітапшасына алғы сөз жа- зады, кітапшаның қолжазбасына редакция- лық түзетулер епгізеді.
Ленин Лейбовичке (Евсей Малюткинге) Орта- лық Комитеттің көпшілікке қарсы жорығы жөнінде, болыпевиктердің дербес баспасын ұйымдастыру жөнінде хат жазады және 20 орыс комитетінен 12 комитет съезді жақта- ган пікір білдіргенін хабарлайды.


В. И. ЛЕНИННІҢ ӨМІРІ МЕН ҢЬІЗМЕТІНІҢ КЕЗЕҢДЕРІ 601
8 (21) сентябрь.
20 сентябрьден (3 октябръден) ертерек.
22 сентябръден, (5 октябрьден) кешірек.
Ерте дегенде сентябръ.
Сентябрьдіц аягы — октябръ- дщ басы.
20 октябрьден (2 ноябръден) ертерек.
24 октябръ мен
22 ноябръ (6 ноябръ мен
5 декабръ) ара- лығында.
30 октябрь мен
8 наябрь (12 жэ- не 21 ноябръ) аралығында.
Ленин Макарға (В. П. Ногинге) жазған ха- тында партияның III съезін шақыруды ңол- даған РСДРП Нижний Новгород комитетінің қарарын жіберуді сұрайды.
Ленин Галерканың (М. G. Ольминскийдің) «Жаңа жолға» деген кітапшасының қолжаз- басын редакциялайды.
Ленин В. Бонч-Бруевич пен Н. Лениннің шетелдегі баспасыиың барлық басылымда- рын, сондай-ақ партия Советінің шешімдерін жеткізіп беріп тұруын Орталық Комитеттея ресми түрде талап етуді ұсынып, барлық көпшілік комитеттеріне хат жібереді.
Ленин Саратовқа М. ГІ. Голубеваға хат жа- зып, Саратов ұйымындағы істің жағдайын оған үзбей хабарлап тұрулары жөнінде айтады.
Ленин Орталық Комитеттің Оңтүстік бюро- сына жазған хатында III съезді шақыружо- ніндегі Үйымдастыру комитетін — Көпшілік Комитеттерінің Бюросы (ККБ) деп атауды және оның қүрамына кандидаттар ұсьшады.
Ленин «Шаруалар және социал-демократия» деген мақала немесе баяндама әзірлейді, оған қажетті көшірмелер жасап, пікірлер жазады.
Ленин 22-нің конференциясына қатысқан шст- елдегі болыиевиктердің жиналысын басқара- ды. онда болыиевиктік жаңа орган «Вперед» редакциясының ңұрамы және Россиядағы практикалық орталықтың (ККБ) құрамы бел- гіленеді.
Ленин «Көпшілік Комитеттері Бюросының құрылуы туралы хабардың» жобасын жазады.
Лөнин Орловскийдің (В. В. Воровскийдің) «Совет партияға қарсы» деген кітапшасын ре- дакциялайды.
Ленин «Земство науқаны және «Искраның» жоспары» деген кітапша жазумен шұғыл- данады.


602 в. И. ЛЕНИННІҢ ӨМІРІ МЕН ҚЫЗМЕТТНІЦ КЕЗЕҢДЕРІ
Ерте дегенде октябръ
2 (15) ноябрь.
5 (16) иоябръден ертсрек.
8 (21) ноябръ.
19 н-оябрьден (2 декабрьдси) ертерск.
19 — 25 иоябрь (2—8 декабръ).
20 ноябръ (3 декабръ).
25 ноябръдеіь (8 декабръдси) сртерек.
25 ноябръ (8 декабръ).
26—27 ноябръ (9—10 декабръ).
Ленпн ІІетербург ұйьшына ГІетербургте Моск- вадағы зубатовтың қоғамның бөлімшесі бар екепі жонінде жазады, оньтмен қарым-қаты- иас жасағанда аса сақ болуды ескертеді.
Ленин Одессадағы, Екатеринославтағы және Николаевтағы істердің жағдайы туралы сұ- рап, Осипке (РСДРП Одесса комитетіпе) хат жазады.
Ленин 0. А. Пятницкийден Орталық Комитет- тің шетелдегі мүшесі В. А. Носковтың орыс комитеттерін алдауды ашатын хаттарын жі- беруді сұрайды. Осы алдаушылықты әшкере- леу мақсатымен Ленин ол хаттарды өзінің «Орталық мекемелердің партиядан қол үзуі туралы мәлімдеме мен документтер» деген кітапшасында жариялады.
Ленин А. А. Богдановқа жазған хатында большевиктік органды іиығаруға әзірлікті мейлінше тездетіп жүргізуді талал етеді.
Леіпш Жепевада лартпя мүшелеріпе «Зем- ство пауқаиы жәнс «Искраньщ» жоспары» де- геи тақырыита рефсрат оқиды.
Лепші партиядағы ішкі жағдай туралы рефе- рат оқу үшін жол жүріп, Парижде (5 де- кабрьге дейін), Цюрихте (6—7 декабрьде), Бернде (8 декабрьде) болады.
Ленин А. А. Богдановқа, Р. С. Землячкаға және М. М. Литвиііовқа жазған хатында шет- елде большевиктік органды дереу құру қа- жеттігін көрсетеді және осы органға Россия- дан ақшалай көмок ұйымдастыруды сұрайды.
Лсиин «Жаңа «Искраның» жылдық мөрекесі» деғен мақалаиың жоспарьш жасайды.
Ленин көпшілік комитеттеріп біріктіру және Көпіпілік Комитеттері Бюросын үпьшдасты- ру, партпяның III съезіп іпақыру жоиіпде Үйымдастыру комитетінщ құрылуы жайында Бюро атыиан дерсу мәлімдеме жасау қажст- тігі туралы М. М. Лптвиновқа хат жазады.
Ленин партиядағы ішкі жағдай туралы рефе- рат оқу сапарынан (Париж, Цюрих, Берн) Женеваға ңайтып келеді.


В. И. ЛЕНИННІҢ ӨМІРІ МЕН ҚЫЗМЕТІНІҢ КЕЗЕҢДЕРІ 603
27 ноябръ (10 декабръ).
Нрте дегенде
27 ноябръ (10 декабрь).
29 ноябръ (12 декабръ).
29 ноябръ мен 10 декабрь (12 жэ- не 23 декабръ) аралығында.
29 ноябрь мен 11 декабръ (12 жә- не 24 декабръ) аралығында.
29 ноябръден (12 декабръден) кеіиірек.
30 ноябръ (13 декабръ).
Ноябръ — декабръ.
Лепин Р. G. Землячкаға жазған хаттарында Үйымдастыру комитетінің (ККБ) құрылуы жөніндегі хабарды Россияда тез басып шыға- руды және Көпшілік Комитеттері Бюросы атынан шетелде орган шығаруға одан уәкіл- дік алуды талап етеді.
Ленин соғыс жөніндегі ағылтпын кітаптары- ның және экономика мәселелері жөніндегі француз кітаптары мен мақалаларының тізі- мін жасайды.
Леиин шетелдегі болыпевиктердің «Впередті» шығарып тұруға түпкілікті ұйғарғаны тура- льт Г. Д. Лейтейзенге хат жазады және оған газетке қатысып түруды ұсынады.
Леиия большевиктердің жипалысып басқара- ды, жиналыс партия көпшілігінің органы — «Вперед» газетін шығару жөнінде шешім қа- былдады.
Ленин «Жолдастарға хат (Партия көпшілігі органьшың шығуына)» деген мақаласын жа- зады.
Лении А. И. Ерамасовқа жазған хатында «Вперед» газетін шығаруға ақшалай көмек ұйымдастыруды сұрайды.
Ленин кавказдық комитеттер конференциясы- ның партияның III съсзін шақыру жөніндегі қарарын алып, Көпшілік Комитеттері Бюро- сын құру қажеттігі туралы Кавказ одағы комитетіне хат жазады.
Ленин шетелдегі большевиктердің «Вперед» газетінің құрылуыпа арналған жолдастық Kenn не қатысады.
Ленин «Вперед» газетіне ақшалай көмек жө- нінде А. М. Горькиймен келіс сөзді ақырына жеткізуін сұрап, Р. С. Землячкаға хат жа- зады.
Ленин мен Крупская көпшілікті жақтайтын партия мүшелерімен, россиялық партия ко- митеттерімен — Одесса, Баку, Тверь, Москва, Кавказ, Саратов, Сибирь және басқа да коми- теттермен па.ртияның III съезін шақыру ту- ралы мәселс және партиялық басқа мәселе- лер жөиінде коптеген хат-хабар альтсады.


604 В. И. ЛЕНИННІҢ ӨМІРІ МЕН ҚЫЗМЕТІНІҢ КЕЗЕҢДЕРІ
5 (18) декабрь- ден кешірек.
7 (20) декабръ.
10 және 22 декабръ (23 декабръ мен 1905 ж. 4 ян- еаръ) аралъі- ғында.
11 (24) декабръ.
11 (24) декабръ- ден кешірек.
Ленин «Тһе Times» газетінің 1904 ж. 16, 17 және 18 декабрьдегі номерлерінен Россияда- ғы жағдай туралы, Севастопольде матростар- дың бой көрсетуі туралы, Жапониямен соғыс- та жеңіліске ұшыраудьщ себептері туралы де- ректер жазып алады.
Ленин РСДРП Кавказ одағы органы — «Про- летариатис Брдзола» («Пролетариат Күресі») газетіне қатысып тұру жөнінде Кавказ ода- ғы комитетінің отінішіне келісім береді; газет И. В. Сталиннің, А. Г. Цулукидзенің және С. Г. Шаумянның басшылығымен шы- ғып тұрғаи.
Ленин А. И. Ерамасовқа жазған хатында меныпевиктердің бүлдірушілік әрекеті және олардың III съезге ңарсы күресі жөнінде, көпшілік комитеттерінің бірігуі жөнінде, «Впередті» шығару туралы анонс жөнінде ха- барлап, газетке ақшалай көмек беруді сұ- райды.
Ленин А. В. Луначарскийдің рефератына қа- тысады, оның сөзін жазып алады.
Ленин М. М. Эссенге жазған хатында өз органын шығару үстіндегі қызу дайындыққа және болыпевиктік ұйымның орталығьтн — Көпшілік Комитеттері Бюросын құруға бай- ланысты болыпевиктердің арасында туған үлкен өрлеу жөнінде хабарлайды.
Ленин «Үйымдастыру комитетінің құрылуы туралы және РСДРП-ның кезекті III съезін шақыру туралы хабардың» жобасын жазып, оны Россиядағы Көпшілік Комитеттері Бю- росының мүшелеріне жібереді.
Ленин съезге қатысуға праволы деген коми- теттердің алдын ала санын, олардың дауысын есептейді, бірқатар ұйымдардан делегат бола алады дегендердің кандидатурасын белгілей- ді, съездің күн тәртібінің бірінші жобасын жазады.
13 (20) декабрь. Ленин Көпшілік Комитеттері Бюросының мү- шесі Р. С. Землячкаға хат жазып, онда Солтүстік комитеттер конференцияларының нәтижелеріне аса қанағаттанғандығын білді- реді, съезд піақыру жөніндегі Көпшілік Коми-


В. И. ЛЕНИННІҢ ӨМІРІ МЕН ҚЫЗМЕТІНІҢ КЕЗЕҢДЕРІ 605
22 декабрьден (1905 ж. 4 ян- варъдан) ерте- рек.
22 декабрь (1905 ж.
4 январъ).
24 декабръ
(1905 ж. 6 январ ъ).
28 декабръ
(1905 ж. 10 январь).
28 декабръ мен 11 январъ (1905 ж. 10 жэне 24 январъ) аралыгында.
Декабръдің аяғы (1905 ж. 14 январъдан ертерек).
теттері Бюросының хабарын тездетіп шыға- руды және «Вперед» газетін мейлінше қол- дауға бағытталған үгітті күшейтуді талаіі етеді.
Ленин «Вперед» газетінің бірінші номерін әзірлеу жолында қызу жұмыс істейді, газет мазмұнының жобасын жасайды, мақалалар мен заметкалар жазады, материалды редак- цпялайды.
Женевада Лениннің редакциясымен «Вперед» газетінің біріпші номері шығады. Газетте Лениннің: «Самодержавие және пролетариат» (бас мақала), «Пролетарлардьщ жақсы до- монстрациялары және кейбір интеллигснттер- дің нашар пайымдаулары туралы», «Доғара- тын мезгіл жетті» деген және тағы басқа ма- қалалары жарияланды.
Ленин «Орталық мекемелердің партиядан қол үзуі туралы мәлімдеме мен документтер» де- геп кітапша жазады.
Ленин «Россиядағы жолдасқа хатта» меиытіе- виктік «Искра» газетінің буржуазиялық де- мократия жөніидегі позициясын қатты сынға алады.
Ленин жұмысшы және буржуазия демокра- тиясы жөніндегі мәселе бойынша Женевадағы саяси эмигранттардың орыс колониясында ре- ферат оқиды.
Көпшілік Комитеттері Бюросының мүіпесі А. А. Богдановқа жазған хатында Ленин меныпевиктерден үзілді-кесілді, толық ажы- расуды талап етеді.
Лениннің «Земство науқаны және «Искра- ның» жоспары» деген кітапшасыиа меньше- виктік «Искра» редакциясы мен Г. В. Плеха- новтың ызаға толы сынына жауап ретінде Ленин «Олар қалай қорғаиады?» деген мақа- ла тезистерінің нобайын жазады.
Ленин Ольминскийдің «Либералдық қынжы- лу» деген мақаласын және Луначарскийдің «Европа пролетариатының революциялық кү- ресінің тарихы туралы очерктер» деген мақа- ласын редакциялайды. Мақалалар «Вперед»


606 В. И. ЛЕНИННІҢ ӨМІРІ МЕН ҚЫЗМЕТІНІҢ КЕЗЕҢДЕРІ
Декабрьдщ аяғъі —1905 ж. январъдың басы.
1 (14) январъ.
4(17) янва.ръ-
Оан ертерек.
5 (18) январъ.
6 (19) яиваръ.
8 (21) январъ.
9 (22) январъ- дан кешірек.
чнваръ.
газетінің 14 (1) январьдағы 2-номерінде жа- рияланды,
Ленин Порт-Артурдың құлауы туралы шетел баспасоздерінің хабарлары жөнінде пікірлер жазадьт, сондай-ақ «Тһе Times», «Vossische Zeitung», «L’Indepcndance Beige» газеттеріиен деректер жазып алады. «Порт-Артурдың құ- лауы» дейтін мақалаиың жоспарын жасайды.
Ленин Женевада РСДРП кітапхапасын құрған иинциативті топтың атынан сол кітапхананы партияньщ III съезі шешкенге дейін Көпші- лік Комитеттері Бюросыньщ қарамағына беру туралы мәлімдеме жазады.
Ленин Ольмиііскіійдің «Бүгінгі таңдағы мін- деттер» деген мақаласын редакциялайды.
1905
«Вперед» газетінің 2-номерінде Лениннің «Порт-Артурдың құлауы» (бас мақала) жәпе «Бұлбұлды ертегімен жемдемейді» деген ма- қалалары жарияланды.
Ленип М. Н. Лядов арқылы партияға матс- риалдық көмек беру және партия баспасөзіне қатысу жонінде А. М. Горькийге тілек біл- діреді.
Лении Цюрихтегі большевиктер тобына жаз- ған хатында меныпевиктерден үзілді-кесілді ажырасуға және партияның III съезін дереу шақыруға үндейді.
Ленин Е. Д. Стасоваға жәпе Москва түрме- сіндегі жолдастарға жазған хатында социал- демократтардың сотта өздеріп қалай ұстаула- ры жөиіііде пұсқау берсді.
Ленин «Петербург стачкасы» деген мақала жазады.
9 январьда Александр бағы жанында болған қырғын туралы Петербургтен «Вперед» ре- дакциясына жазған хатқа Ленин редакция- лық түзетулер жасайды.
ТІетербургтегі 9 (22) яиварь («Ңанды жексен- бі») оқиғасы туралы хабарларды естіген бой-


В. II. ЛЕНІІНШҢ ӨМІРІ МЕН ҚЫЗМЕТІНІҢ КЕЗЕҢДЕРІ 607
11 (24) январь- дан ертерек.
10 және 17 (23 және 30) яиваръ аралъі- гыида.
11 (24) январь.
12 (25) яиваръ.
12—13 (25—26)
яиваръ.
13 (26) январъ.
14 (27) январъ- дан кешірек.
да, Ленин «Вперед» газетінің 3-номеріне арнап «Россиядағы революция» деген мақала жазады.
Ленин «Жұмысшы және буржуазия демокра- тиясы» деген мақаланы жазумен шұғылдана- ды, осы мақаланың жоспарын жасайды, «Со- циал-демократия және либерализм» деген тақырыпты талдап әзірлеу жоспарын және «Либералдармен келісімдер туралы» тақы- рыптың конспектісін жазады.
Ленин эсерлер партиясы программасының жо- басына ескертпелер жасайды.
Ленин В. В. Филатовтың (Северцевтің) «Икемділік жасау саясаты» деген мақаласын редакциялайды, ол «Вперед» газетінің 24 (11) январьдағы 3-номерінде жарияланды.
Ленпн Петербургтегі 9 январь оқиғалары жөніндо «Револгоция күндері» деген жалпы тақырыипеп сериялы мақалалар жазады.
«Вперед» газетінің 3-номерінде Ленишіің «Жұмысшы және буржуазия дсмократиясы» (бас мацала), «Халықшылдықтан марксизмге қарай», «Россиядагы революция», «Петербург стачкасы» және «Біздін, тартюфтер» деген ма- ңалалары жарияланады.
Ленин қарулы көтеріліске әзірленуге іпақыр- ған «Россияда революцияның басталуы» де- ген мақала жазады.
Ленин Ландольт кафесінө барып, 9 январь оқиғаларын бағалау жөпіыде жолдастарымен оңгімелеседі.
Лспии Россиядағы революциялық оқиғаларға байлапысты большсвпктер меп меныиевиктер ұйымдастырған Раиси цпркіндегі митиигте болады. Алдын ала жасалған келісімді бұзъпг, копиіілікке қарсы айтысқа шыққаи Ф. И. Данның сөзінің үстінде Ленин жәнө қатысып отырған барлық большевиктер зал- дан шығып кетеді.
Ленин либералдардың министр П. Д. Свято- полк-Мирскийге барғаны жөнінде «Daily Те-


608 В. и. ЛЕНИННІҢ ӨМІРІ МЕН ҢЫЗМЕТІШҢ КЕЗЕҢДЕРІ
16 (29) январъ.
18 (31) январъ.
18 жэнс 25 ян- варь (31 январъ және 7 февралъ) аралыгында.
1.8 (31) январъ- дан кешірек.
19 январъ (1 февралъ).
19 янва/ръдан (1 февралъдан) кешірек.
21 январь
(3 февралъ).
22 январъ
(4 февраль).
lcgrapl^-тың ЛОНДОІІДЫҚ тілшісі Диллонның хабары жайында 1905 жылғы 14 (27) январь- дағы «Le Matin» және 13 (26) январьдағы «Frankfurter Zeitung» газеттерінен деректер жазып алады.
Леиин М. М. Литвиновқа хат жазып, «Впе- ред» газетіне Россиядан корреспонденция жіберу жөнінде А. А. Богдановтың (Рахмә- товтың) енжарлық жасап отырғанына реніш білдіреді, меньшевиктерге сенімсіздікпен қа- рау және олардан үзілді-кесілді ажырасу қа- жет екенін айтады.
«Вперед» газетінің 4-номері Лениннің «Рево- люция күндері» деген жалпы атпен басыл- ған «Россияда революцияның басталуы» (бас мақала), «Россияда не болып жатыр?», «Ал- ғашқы адымдар», «Поп Гапон», «Ңанды жек- сенбінің қарсаңы», «Қан төгіс күн», «Өлген- дер мен жараланғандардың саны», «Қырғын- ның кейбір кезеңдері. Троицк көііірі жаиыи- да», «Сарай алацында», «Петербургтегі шай- қастың жоспары», «Оскерге деген өшпенді- лік ызасы», ««Патша-ағзам» жәнс баррикада- лар» деген мақалаларымен шықты.
Ленин А. II. Куропаткиннің Хун-хо түбінде жапоидықтарға қарсы шабуылға шығуға әре- кет жасағаны жөнінде шетел баспасөзі әске- ри шолушыларыныц корреспонденцияларын қорытқан «Сәтсіз маневр» деген мақала жа- зады.
Леиин «Петербургтегі шайқастың жоспары» дегсн мақалаға ңосымша жазады.
Ленин «Патша бітімі» деген мақала жазады.
Леиин «Frankfurter Zeitung» газетінің 1905 жылғы 1 февральдағы бас мақаласынан үзін- ділер алады және газеттің орыс революция- сыньщ перспективалары туралы қорытынды- лары жөттінде есксртпелер жасайды.
Ленин півейцар социал-демократы Г. Грей- лихқа жолдаған хатында РСДРП-дағы жікке бөліну тарихын қысқаша баяндайды.
Ленпн Г. Грейлихқа жазған хаттың немісше аудармасына редакциялық түзетулер мен ескертпелер жасайды.


В. И. ЛЕНИННІҢ ӨМІРІ МЕН ҚЫЗМЕТІНІҢ КЕЗЕҢДЕРІ 609
25 январъдан
(7 феврсільдан) ертерек.
Ленин «Вперед» газетінің 5-номері мазмұны- ның жоспарын жасайды, 6-номердің бас мақа- ласының тақырыбын белгілейді және «Про- летариат армиясын жұмылдыру» деген мақала үшін заметкалар мен тезистер жазады.
Ленин М. С. Ольминскиймен бірге 9 январьға үн қосқан корреспонденциялардан мәлімет дайындайды, ол — «Алғашқы дауылдың са- рындары» дегеи тақырыппен «Вперед» га- зетіиің 5-номерінде басылды.
25 январь (7 февраль).
Ленин А. Бебельге хат жазады, бұл хатта оның болыпевиктер мен меньшевиктер ара- сында аралық сот болғысы келген ұсынысын қабылдамайды.
«Вперед» газетінің 5-номерінде Лениннің: «Петербург 9 январьдан кейін», «Трепов би- леп-төстеуде»,. «Либералдар арасында», «Офи- церлерге үндеу» және басқа мақалалары жа- риялапады.
Ленин Женевада М. С. Ольминскийдің мень- шевизхмді сынға алған «Оппортунизмнің бір түрі» дегсн рефератына қатысады.
29 январъ (11 февралъ).
Ленин Петербургке А. А. Богданов пен С. И. Гусевке жазғаи хатында партияның III съезін шақыру үшін ашық және батыл кү- реске шығуға, меныпевиктермен қатынас атаулының бәрін дереу үзуге шақырады.
Январъ — февралъ.
Ленин Женеваның «Societe de Lecture» кітап- ханасында көтерілістің баррикадалық такти- касы меи техникасы жөніндегі Г.-П. Клю- зеренің мемуарларын оқиды. Осымен бір мез- гілде К. Маркстің көтеріліс жөніндегі, Ф. Энгельстің әскери және жауынгерлік жұмыс жөніндегі мақалаларын зерттейді.
Январьдың аяғы Лепин «Алғашқы сабақтар» деген мақаланы
(14 февральдан ертерек).
жазумен шұғылданады, онда Россиядағы 20 жыл ішіндегі (1885—1905) жұмысітіьт қозға- лысының қорытындыларын шығарады және қарулы көтеріліске әзірленуге шақырады.
Ленин «Днепр заводының жұмысшы социал- демократтарының» Петербург пролетарлары- на ңұттықтау листогын баспаға дайындай- ды. Осы листоктың ең маңызды жерлері «Петербург жұмысшыларына адрес» деген та-


610 в. II. ЛЕНИННІҢ ӨМІРІ МЕН ҢЫЗМЕТІІПҢ КЕЗЕҢДЕРІ
Январъ — март.
1 (14) февралъ.
1 (14) февралъ- дан кешірек.
1 жэне 8 (14— 21) февралъ аралыгыида.
2(15) февраль.
4 (17) февралъ.
4 (17) фсвралъ- дап кешірек.
8 (21) февраль- дан ертерек.
8(21) февралъ.
қырыппен «Вперед» газетінің 6-номерінде жарияланды.
Ленин РСДРП III съезін әзірлеу мәс-елелері жөніндс Көпшілік Комитеттері Бюросының мүшөлерімен жәпе Россиядағы ұйымдармен жиі-жиі хат жазысып тұрады; съездің жұмыс жоспарын жасайды және съездің барлық но- гізгі қарарларының жобасын жазады.
Лениннің қарулы котерілісті ұйымдастыруға арналған «Екі тактика» деген мақаласы «Впе- ред» газетінің 6-номерінде бас мақала ретін- де жарияланды.
Ленин «Бүгінгі таңдағы ең басты мәселе» де- ген мақала жазумен шұғылданады, мақала жбспарының бірнеше нұсқасын жасайды.
Ленин «Біз революцияны ұйымдастыруға тиістіміз бе?» деген мақаланың жоспарыи белгілеп, оның тақщрыбының «Біздегі тря- пичкиндер», «Тряпичкипдердің күруы (сәт- сіздік)», «Былықбайлардың шырмалуы» дсгси үш нұсқасын жасайды.
Ленин Петербургке С. И. Гусевке жазған ха- тында «Вперед» газеті редакциясының жұ- мысшы үйірмелерімеи, әсіресе жастармен байланысын иығайтып, кеңейтө беруді ұсы- нады.
Ленин «Вперед» газетінің 7-номеріне «Көтері- ліс үшін жауынгерлік келісім жасау туралы» деген бас мақала жазады.
Ленин озінің «Біз революцияны ұйымдасты- руға тиістіміз бе?» деген мақаласына ескерту жазады.
Ленин Г. А. Гапоішен кездесіп, социал-дсмо- кратиялық партияныц күштеріи эсерлер пар- тиясымен жауынгерлік біріктіру мәселесі жо- яіпде оцгімелеседі.
«Вперед» газетінің 7-номсрі Лениннің «Кө- теріліс үшін жауынгерлік келісім жасау ту- ралы» (бас мақала), «Біз революцияны ұйым- дастыруға тиістіміз бе?» деген мақалалары- мен шығады; бұл мақалалар партия назарын


В. И. ЛЕНИННІҢ ӨМІРІ МЕН ҚЫЗМЕТІНІҢ КЕЗЕҢДЕРІ 611
9 (22) февраль.
12(25) февралъ.
14(27) феьралъ.
15 (28) февралъ.
15 (28) февралъ- дан кешірек.
20 февралъдаи (5 марттан) ер- терек.
20 февралъ (5 март).
көтерілісті әзірлеудің техникалық жәие ұйымдастыру жағына аударады.
Ленин Көпшілік Комитеттері Бюросының мү- шесі NN-нің атынан А. Бебельді жарастыру- пгы болу мақсатымеп РСДРП III съезінің жұ- мысыпа қатысуға шақырады. Хатпен бірге Гермаи социал-демократияльтқ партиясьшың баспасозіпде жариялау үшін Крпшілік Коми- теттері Бюросының съезді шақьтру туралы хабарының немісше аудармасы жіберіледі.
Ленип G. И. Гусевке жазғаи хатында партия- ның III съезін әзірлеу және шақыру ісінде Көпшілік Комитеттері Біоросының толықдер- бсстігіп сақтауды талап етеді.
Ленин 9 яиварьда қаза тапқандардың семья- ларына жәрдемге бөлінген 80 фунт стерлинг- ті бөлу жөніндегі Жұмысшы өкілдері комите- тінің шарттарына келісім берігі, Рамсей Мак- дональдқа хат жазады.
«Вперед» газетінің 8-номерінде Лениннің бар- лық партия мүшелерін съезге баяндамалар және қарарлар дайындап, әзірлеуге белсене қатысуға шақырған «Партияның III съезін шақыру туралы» мақаласы (бас мақала) жа- рияланады.
Ленин «Россиядағы ұйымдарға хат» жазып, III съезге дереу әзірленуді талап етеді және съездің күн тәртібінің аса маңызды мәселе- лерін хабарлайды.
Ленин «Бүгінгі таңдағы ең басты мәселе» де~ ген мақала жазады; оның мазмұнына қана- ғаттанбай, Ленин мақаланы қайта өңдеудің жоспарып жасайды, оның конспектісін жаза- Ды.
Ленин жергілікті партия ұйымдарының пар- тияның III съезіне есеп берулері үшін ан- кет жасайды.
Ленин болыиевиктердің Женева клубы ұйым- дық секциясының мәжілісінде халықтың пролетариат емес топтары (оқушылар, сол- даттар мен шаруалар) арасындағы жұмысту- ралы А. М. Эссеннің (Степановтың) баянда- масы бойьтпша сөз сөйлейді.


612 В. И. ЛЕНИННІҢ ӨМІРІ МЕН ҚЫЗМЕТШІҢ КЕЗЕВДЕРІ
23 февралъдан (8 марттан) ертерек.
Ленин «Жаңа міндеттер және жаңа күштер» деген мақала жазумен шұғылданады, Олар- дың «Француз революциясының тарихы» дө- ген кітабынан жазып алынған үзінділерге ес- кертпелер жазады, маңала жоспарының бір- неше нұсқаларын жасайды, мақалаға оның мазмұнын білдіретін тақырып таңдайды.
23 февралъ (8 март).
Лениннің «Жаңа міндеттер және жаңа күш- тер» деген мақаласы «Вперед» газетінің 9-но- меріндо басылады, мақалада болыпевиктердің буржуазиялық-демократиялық революциядағы стратегиялық ұраны — пролетариат пен ша- руалардың революциялық-демократиялық
диктатурасын орнату ұраны бірінші рет тұ- жырымдалады.
24 февралъдан (9 марттан) квиіірек.
Ленин партия Советінің III съезді шақыруға қарсы болуы жөнінде «Шексіз сылтаулар» деген мақала жазады. Мақала аяқталмай қалды.
26 февралъ (11 март).
Ленин Петербургке С. И. Гусевке жазған ха- тьшда партия Советінің 23 февральдағы (8 марттағы) III съезді шақыруға қарсы қау- лысы туралы хабарлайды және бүкіл Рос- сияда меныпевиктерге қарсы батыл күрес жүргізуге шақырады.
Февралъ.
Ленин партияның III съезі шешімдерінің жалпы жоспарын және қарарлардың жобала- рын жазады.
Ленин «Уставтың орталықтар туралы пунк- тін өзгерту» деген мақала жазады.
Февралъ — 5 (18) марттан ертерек.
Ленин Париж Коммунасы туралы баяндамаға дайындалу үстінде Анотоның «Ңазіргі заман- ғы Франция тарихы, 1871—1900» деген кіта- бын конспектілейді және «Коммуна туралы баяндама жоспарын» жасайды.
Февралъ — март. Леиин «Нолиция департаментінің директоры Лопухиннің баяндау хаты» деген кітапшаға алғы соз жазады; кітапша В. Бонч-Бруевич пен Н. Ленин баспасынан 2000 дана болып шыққан.
Февралъ — 7 (20) апрелъден ерте- рек.
«Die Neue Zeib-тің 1904—1905 жылғы 21-но- мерінде жарияланған К. Каутскийдің «Die Bauern und die Revolution in Rußland» деген


В. И. ЛЕНИЙНІҢ ӨМІРІ МЕН ҚЫЗМЕТІНІҢ КЕЗЕҢДЕРІ 613
мақаласында К. Маркс пен Ф. Энгельстің көз- ңарастарының теріс баяндалуына байланысты, Ленин К. Маркс пен Ф. Энгельстің аграрлық мәселе және шаруалар қозғалысы жөніндегі көзқарастарын зерттеумен шұғылданады.
Февралъдыц аяғы.
Ленин Көпшілік Комитеттері Біоросының мү- шесі G. И. Гусевке жазған хатында съезге де- легаттарды тек большевиктік комитеттерден ғана емес, меныиевиктік комитеттерден де, одебиетшілер тобынан да жіберудің шарала- рын қолдануды ұсынады.
Ерте дегенде февралъ.
Ленин озінің «Орыс социал-демократтарының міндеттері» (2-басылуы, 1902) деген кітапша- сьшың конспектісін жасап, ««1-ші» және «3-ші» кезеңдерді қатарластыра салыстыру» деп тақырыгі қояды және РСДРП-ның террор- ға көзқарасы жөнінде пікірлер жазады.
2(15) марттан ертерек.
Ленин А. В. Луначарскийдің (Воиновтың) «Вперед» газетінің 10-номерінде жарияланған «Полициялық тәртіптің күйреуі» деген мақа- ласын, сондай-ақ Северцевтің (Филатовтың) «Земство жиыны және біздің саясатымыз» деген мақаласын редакциялайды.
Ленин «Вперед» газетінің 10-номерінде жа- рияланған «Шаруалар арасында (Социал-де- мократтың хаты)» деген корреспонденцияны редакциялайды.
2 (15) март.
Лениннің «Пролетариат және буржуазиялық демократия», «Олардьщ кімді алдағысы келе- ді?» деген мақалалары «Вперед» газетінің 10- номерінде жарияланады.
3 (16) март.
Ленин Петербургке С. И. Гусевке жазған ха- тында социалистік партиялардың Г. А. Гапон ұйымдастырған конференциясыньщ кейінге қалғаны жөнінде хабарлайды және А. А. Бог- дановтың Россиядан дереу Швейцарияға жү- ріп кетуінің қажет екенін айтады.
5 (18) март.
Ленин Женевадағы саяси эмигранттардың орыс колониясының жиналысында Париж Коммунасы туралы баяндама жасады.
10 (23) марттан ертерек.
Лении «Генерал Клюзеренің мемуарлары» де- ген кітаптың бір тарауының орысша аудар-


614 В. и. ЛЕНЙННІҢ ӨМІРІ МЕН ҚЫЗМЕТІНІҢ КЕЗЕҢДЕРІ
10 (23) март.
12 (25) март.
1в (29) март.
18 (31) марттан кешірек.
20 март (2 апрель).
23 марттан
(5 апрелъден) ертерек.
масын редакциялайды және оның қысқаша өмірбаянын жазады. Аударма «Көше күресі туралы (Коммуна генералының кеңестері)» деген тақырыппен «Вперед» газетінің 11-но- мерінде жарияланды.
Ленин Англияға Жұмысшы өкілдері комите- тінің секретарына хат жазып, 9 январьда қа- за тапқан жұмыспіьтлардың семьяларына кө- мек беруге арнап жіберілген ақша үшіи алғыс айтады.
«Вперед» газетінің 11-номерінде Лениннің «Пролетариат және шаруалар» (бас мақала) , «Алғашқы адым» және «Партия программа- сының тарихы жөнінде» деген мақалалары жарияланды.
Ленин Одесса комитетіне партияның III съе- зіне Делегат ұсыну жөнінде хат жазады.
Ленин «Бонапартистердің әрекеттері» деген мақала жазады. Мақала «Вперед» газетініц 13-номерінен алынып, жеке басылып шықты. Лениннің «Біздің аграрлық программа тура- лы (III съезге хат)» деген мақаласы «Вперед» газетінің 12-номерінде жарияланды.
Ленин Екатеринославқа (С. Шварцқа) хат жазып, онда көпшілік атынан III съезге деле- гат жіберуді немесе меныпевиктер басып ал- ған Екатеринослав комитетіне қарсы наразы- лық білдірілген және съезге қатысқылары ке- летіні жөнінде хат жіберуді ұсынады.
Ленин россиялық социалистік ұйымдардың Женевада болған конференциясына қатыса- ды. Конференция құрамының оппортунистік екеніне көзі жеткеннен кейін, Ленин одан ке- тіп қалады.
Ленин РСДРП III съезіне партияның Одесса ұйымынан делегат болып сайланады.
Ленин Воровскийдің «Вперед» газетінің 13- номерінде жарияланған «Либералдық прин- циптер және революциялық қылықтар» деген мақаласын редакциялайды.


В И ЛЕНИННІҢ ӨМІРІ МЕН ҚЫЗМЕТІНТҢ КЕЗЕҢДЕРІ 615
23 март
(5 апрелъ).
Ленин ІІарижге П. А. Красиковқа хат жазып, онда РСДРП III съезінің ашылатьш уақыты туралы хабарлайды.
«Вперед» газетінің 13-номерінде Лениннің: «Европа капиталы және самодержавпе» (бас мақала), «Екінші адым» деген мақалалары мен «Социал-демократия және революциялық уақытша үкімет» деген мақаласыяың басы жарияланады.
Март — апрелъ.
Ленин «1789 жылғы типтес революция ма, әл- де 1848 жылгы тіштес революция ма?» деген мақала жазады.


616
МАЗМҰНЫ
Алғы сөз IX
1904 ж.
БІЗДІҢ КӨЗДЕЙТІНІМІЗ  НЕ? (Партияға) 1—12
ПАРТИЯҒА 13—22
*ОРТАЛЫҚ КОМИТЕТТІҢ БЕС  МҮШЕСІНЕ. Россияға 23—25
ПАРТИЯНЫҢ II СЪЕЗІ КӨПШІЛІГІН ЖАҚТАҒАН ОРТА-
ЛЫҚ КОМИТЕТ АГЕНТТЕРІ МЕН РСДРГІ КОМИТЕТТЕРІ-
НІҢ МҮШЕЛЕРІНЕ ХАТ 26—28
* КӨПШІЛІКТІҢ ЖЕНЕВА ТОБЫ ҚАРАРЫНЫҢ ЖОБАСЫ 29—30
* ГЛЕБОВҚА (В. А. НОСКОВҚА) ХАТ 31—39
* Н. ШАХОВТЫҢ «СЪЕЗД ҮШІН КҮРЕС» ДЕГЕН КІТАП-
ШАСЫНА АЛҒЫ СӨЗ 40—41
EIN SCHRITT VORWÄRTS, ZWEI SCHRITTE RÜCKWÄRTS
Eine Abwehr von N. Lenin (БІР АДЬІМ ІЛГЕРІ, ЕКІ АДЫМ
КЕЙІН, Н. Лениннің Роза Люксембургке жауабы) 42—69
КӨПШІЛІК КОМИТЕТТЕРІ БЮРОСЫНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ ТУ-
РАЛЫ ХАБАР. Жоба 70—74
ЖАРАМСАҚ ЛИБЕРАЛ 75—78
* КПСС Орталық Комитеті жанындағы Марксизм-ленинизм инсти- туты берген тақырыптар жұлдызшамен белгіленді.


МАЗМҰНЫ
617
ЗEMСTBО НАУҚАНЫ ЖӘНЕ «ИСКРАНЫҢ» ЖОСПАРЬІ 79—103
I  83
II  88
III 93
IV 99
* ПАРТИЯДАҒЫ ІШКІ ЖАҒДАЙ ТУРАЛЫ РЕФЕРАТТЫҢ
ТЕЗИСТЕРІ. Менің рефератымның тезистері 104—107
ЖОЛДАСТАРҒА ХАТ (Партия көпшілігі органының шы- ғуына) 108—114
ҰЙЫМДАСТЫРУ КОМИТЕТІНІҢ КҮРЬІЛУЫ ТУРАЛЫ ЖӘ-
НЕ РОССИЯ СОЦИАЛ-ДЕМОКРАТИЯЛЫҚ ЖҮМЫСШЬІ
ПАРТИЯСЫНЫҢ КЕЗЕКТІ III СЪЕЗІН ШАҚЫРУ ТУРА-
ЛЫ ХАБАР 115—117
ОРЫСТЫҢ ЖАҢА ЗАЕМЫ 118—119
ОРТАЛЫҚ МЕКЕМЕЛЕРДІҢ ПАРТИЯДАН ҚОЛ ҮЗУІ
ТУРАЛЫ МӘЛІМДЕМЕ МЕН ДОКУМЕНТТЕР 121—132
САМОДЕРЖАВИЕ ЖӘНЕ ПРОЛЕТАРИАТ 133—144
ПРОЛЕТАРЛАРДЫҢ ЖАҚСЫ ДЕМОНСТРАЦИЯЛАРЫ ЖӘ-
НЕ КЕЙБІР ИНТЕЛЛИГЕНТТЕРДІҢ НАШАР ПАЙЫМ- ДАУЛАРЫ ТУРАЛЫ 145—151
ДОҒАРАТЫН МЕЗГІЛ ЖЕТТІ 152—157
КОМИТЕТТЕРДІҢ КОНФЕРЕНЦИЯЛАРЫ 158
* ЖЕНЕВАДА РСДРП КІТАПХАНАСЫН ҚҮРҒАН ИНИ-
ЦИАТОРЛАР ТОБЫНЫҢ МӘЛІМДЕМЕСІ 159
1905 ж.
ПОРТ-АРТУРДЫҢ ҚҰЛАУЫ 160—169
БҰЛБҰЛДЫ ЕРТЕГІМЕН ЖЕМДЕМЕЙДІ 170—177
* БОЛЫІІЕВИКТЕРДІҢ ЦЮРИХ ТОБЫНА ХАТ 178—180
* Е. Д. СТАСОВАҒА ЖӘНЕ МОСКВА ТҮРМЕСІНДЕГІ ЖОЛ-
ДАСТАРҒА ХАТ 181 — 185


618
МАЗМҮНЫ
ПЕТЕРБУРГ СТАЧКАСЫ 186—189
РОССИЯДАҒЫ РЕВОЛЮЦИЯ 190
ЖҰМЫСШЫ ЖӘНЕ БУРЖУАЗИЯ ДЕМОКРАТИЯСЫ 191—202
ХАЛЫҚШЫЛДЫҚТАН МАРКСИЗМГЕ ҚАРАЙ 203—211
Бірінші мақала 203
Біздің ТАРТТОФТЕР 212—214
РОССИЯДА РЕВОЛІОЦИЯНЫҢ БАСТАЛУЫ 215—219
РЕВОЛЮЦИЯ КҮНДЕРІ .221—246
1. РОССИЯДА НЕ БОЛЫП ЖАТЫР? 223
2. ПОП ГАПОН 226
3. ПЕТЕРБУРГТЕГІ ШАЙҢАСТЫҢ ЖОСПАРЫ 229
*4. «ПЕТЕРБУРГТЕГІ ШАЙҚАСТЫҢ ЖОСПАРЫ» ДЕ-
ГЕН МАҚАЛАҒА ҚОСЫМША 232
5. «ПАТША-АҒЗАМ» ЖӘНЕ БАРРИКАДАЛАР 233
6. АЛҒАШҚЫ АДЫМДАР 237
7. ҚАНДЫ ЖЕКСЕНБІНЩ ҚАРСАҢЬІ 241
8. ӨЛГЕНДЕР МЕН ЖАРАЛАНҒАНДАРДЫҢ САНЫ 244
9. БАРРИКАДАЛАРДАҒЫ ҮРЫСТАР 245
ПАТША БІТІМІ 247
РСДРП-дагы ЖІККЕ БӨЛТНУДІҢ ҚЫСҚАША ОЧЕРКІ 248—255
Грейлихқа хат 249
ТРЕПОВ БИЛЕП-ТӨСТЕУДЕ 256—259
ПЕТЕРБУРГ 9 ЯНВАРЬДАН КЕЙІН 260—261
* А. А. БОГДАНОВ ПЕН С. И. ГУСЕВКЕ ХАТ 262—267
АЛҒАШҚЫ САБАҚТАР 268—273
екі тактика 274—284


МАЗМҮНЫ
619
БІЗ РЕВОЛЮЦИЯНЫ ҮЙЫМДАСТЬІРУҒА ТИІСТІМІЗ БЕ? 285—295
КӨТЕРІЛІС ҮШІН ЖАУЫНГЕРЛІК КЕЛІСІМ ЖАСАУ
туралы 296—305
* ПАРТИЯНЫҢ III СЪЕЗІН ШАҚЫРУ ТУРАЛЫ. Редак- циядан 306—309
ЖАҢА ИСКРАЛЫҚ ЛАГЕРЬДЕН 310—311
*РОССИЯДАҒЫ ҮЙЫМДАРҒА ХАТ 312—313
* АНКЕТ. Партияның III съезіне 314—316
* БОЛЬШЕВИКТЕРДІҢ ЖЕНЕВАДАҒЫ КЛУБЫНДА СӨЙ-
ЛЕНГЕН СӨЗДЕРДІҢ ЖАЗБАЛАРЫ. 1905 жылғы 5 март- тағы протокол 317—318
I  317
II  318
III  318
ЖАҢА МІНДЕТТЕР ЖӘНЕ ЖАҢА КҮШТЕР 319—332
ОСВОБОЖДЕНИЕШІЛДЕР МЕН ЖАҢА ИСКРАШЫЛДАР,
МОНАРХИСТЕР МЕН ЖИРОНДИСТЕР 333—335
ШЕКСІЗ СЫЛТАУЛАР 336—338
* РСДРП III СЪЕЗІНІҢ ЖҮМЫСЫ МЕН ШЕШІМДЕРІНІҢ
жалпы жоспары 339—354
1. 	СЪЕЗДІҢ КҮН ТӘРТІБІНІҢ ЖОБАСЫ 341
*2. ҚАРАРЛАРДЫҢ ТІЗІМІ 342
*3. СЪЕЗД ШЕШІМДЕРІНІҢ ЖАЛПЫ ЖОСПАРЫ 343
4. 	СЪЕЗД ҚАРАРЛАРЫНЫҢ ЖОБАСЫ 350
1. Меньшевиктердің немесе жаңа искрашыл- дардың іріткі салушылық әрөкеттері тура-
лы қарар 350
2. Плехановтың партиядагы дағдарыс кезінде-
гі әрекеті туралы қарар 351
3. Жаңа искрашылдардың принциптік пози-
циясы туралы қарар 352


620
МАЗМҮНЫ
4. 	Социал-демократиялық партиядағы жұмыс- шылар мен интеллигенттер арасындағы қа- тынас туралы қарар 353
УСТАВТЫҢ ОРТАЛЫҚТАР ТУРАЛЫ ПУНКТІН ӨЗГЕРТУ 355—357
КОММУНА ТУРАЛЫ БАЯНДАМА ЖОСПАРЫ 358—361
«ПОЛИЦИЯ ДЕПАРТАМЕНТІНІҢ ДИРЕКТОРЫ ЛОПУХИН-
НІҢ БАЯНДАУ ХАТЫ» ДЕГЕН КІТАПШАҒА АЛҒЫ СӨЗ 362—366
ОЛАРДЫҢ КІМДІ АЛДАҒЫСЫ КЕЛЕДІ? 367—369
ПРОЛЕТАРИАТ ЖӘНЕ БУРЖУАЗИЯЛЬІҚ ДЕМОКРАТИЯ 370—372
ПРОЛЕТАРИАТ ЖӘНЕ ШАРУАЛАР 373—379
КӨШЕ КҮРЕСІ ТУРАЛЫ (Коммуна генералының кеңес- тері) 380—381
АЛҒАШҚЫ АДЫМ 382—387
* ПАРТИЯ ПРОГРАММАСЫНЫҢ ТАРИХЬІ ЖӨНІНДЕ 388
БІЗДІҢ АГРАРЛЫҚ ПРОГРАММА ТУРАЛЫ (Ш съезге хат) 389—394
БОНАПАРТИСТЕРДІҢ ӘРЕКЕТТЕРІ 395—399
екінші адым 400—404
ЕВРОІІА КАПИТАЛЬІ ЖӘНЕ САМОДЕРЖАВИЕ 405—413
* 1789 ЖЫЛҒЫ ТИПТЕС РЕВОЛЮЦИЯ МА, ӘЛДЕ 1848
ЖЫЛҒЫ ТИПТЕС РЕВОЛЮЦИЯ МА? 414—416
партияға 417—418
ДАЙЫНДЫҚ МАТЕРИАЛДАР
* «ШАРУАЛАР ЖӘНЕ СОЦИАЛ-ДЕМОКРАТИЯ» ДЕГЕН
МАҚАЛАНЫҢ ЖОСПАРЛАРЫ 421—423
1 421
2 422
* ДАҒДАРЫСТАР ТУРАЛЫ НАСИХАТТЫҚ ӘҢГІМЕНІҢ жоспары 424—425


МАЗМҮНЫ
621
* СОЦИАЛ-ДЕМОКРАТИЯЛЫҚ ПРОГРАММА ТУРАЛЫ ҮШ
әңгіменің жоспары 426—427
* «ОЛАР ҚАЛАЙ ҚОРҒАНАДЫ?» ДЕГЕН МАҚАЛА ТЕ-
зистернің нобайы 428—429
* «1895 ЖӘНЕ 1905 (Кішкене параллелъ)» ДЕГЕН МА-
Қаланың жоспары 430—431
* «ЖҰМЫСШЫ ЖӘНЕ БУРЖУАЗИЯ ДЕМОКРАТИЯСЫ»
ДЕГЕН МАҚАЛАҒА МАТЕРИАЛ 432—433
* «АЛҒАШҚЫ САБАҚТАР» ДЕГЕН МАҚАЛАНЬІҢ ТЕЗИС-
тері 434—436
«ЖАҢА МІНДЕТТЕР ЖӘНЕ ЖАҢА КҮШТЕР» ДЕГЕН МА-
ҚАЛАҒА МАТЕРИАЛДАР 437- 443
*1. «ПРОЛЕТАРИАТ АРМИЯСЫН ЖҮМЫЛДЫРУ» ДЕГЕН МАҚАЛАҒА ЗАМЕТКАЛАР 437
1. 437
2. 438
*2. «БҮГІНГІ ТАҢДАРЫ ЕҢ БАСТЫ МӘСЕЛЕ» ДЕ- ГЕН МАҚАЛАНЫҢ ЖОСПАРЫ 439
*3. «БҮГІНГІ ТАҢДАҒЫ ЕҢ БАСТЫ МӘСЕЛЕ» ДЕ- ГЕН МАҚАЛАНЫ ҚАЙТА ӨҢДЕУ ЖОСПАРЫ 440
*4. «ЖАҢА МІНДЕТТЕР ЖӘНЕ ЖАҢА КҮШТЕР» ДЕГЕН МАҚАЛАНЬІҢ ЗАМЕТКАЛАРЬІ МЕН жоспары 442
* «ПРОЛЕТАРИАТ және шаруалар» деген мақа-
ланың жоспары 444—445
В. И. Лениннің осы уақытқа дейін табылмаған еңбек- терінің тізімі (Июлъ, 1904—март, 1905) 449—450
В. И. Ленин редакциялауга қатысқан басылымдар мен документтердің тізімі 451 451
Ескертулер 455—509


622
МАЗМҮНЫ
В. И. Ленин цитат келтірген жәпе ауызға алған әдеби еңбектер мен деректемелер көрсеткіші 510—545
Есімдер көрсеткіші 546—597
В. И. Лениннің өмірі мен қызметінің кезеңдері 598—615
С У Р Е Т Т Е Р
В. И. Лениннің «Көпшілік Комитеттері Бюросының құ- рылуы туралы хабар» деген қолжазбасының бірінші беті.— 1904 ж. 71
В. И. Лениннің «Земство науқаны және «Искраның» жоспары» деген кітапшасының мұқабасы.— 1904 ж. 80—81
В. И. Лениннің «Партиядағы ішкі жағдай туралы ре- фераттың тезистері» деген қолжазбасы.— 1904 ж. 105
Большевиктік «Вперед» газетінің 1905 ж. 4 январьда- гы (1904 ж. 22 декабрьдегі) 1-номерінің бірінші беті; онда В. И. Лениннің «Самодержавие және пролета- риат» деген бас мақаласы басылған 135
В. И. Лениннің «Жаңа міндеттер және жаңа күштер» деген қолжазбасының бірінші беті.— 1905 ж. 321


Л е н и н, В. И.
Шығармалар толық жинағы. Орысша 5-басылуынан аударыл- ды. 55 томдық.
Т. 1— Алматы, «Қазақстан», 1975.
(Қазақстан КП Орталық Комитеті жанындағы Партия тарихы ин-ты — КПСС Орталық Комитеті жанындағы Марксизм-ле- нинизм ин-тытның филиалы.)
Т. 9. Июль, 1904—март, 1905.
624 бет.


Томды орыс тілінде баспаға дайындаған
М. Г. Власова
Дайындаушьтның көмекіпілері
А. И. Горбачева және Ю. Г. Никифоров
Әдебиеттер көрсеткішін дайындаған
Н. Д. Шахновская
Есімдер көрсеткішіи дайындағап
С. П. Кирюхин
Редактор М. Я. Панкратова
Сканерлеу: Т.Қ.Оразымбетов Өңдеу: А.Н. Моторин
*
Сдано в набор 12/ХІ 1974 г. Подписано к печати 13/VIII 1975 г. Формат 84хЮ8’/з2—20,25+1 вклейка Vie п. л.= 34,1 усл. п. л.
(32,8 уч.-изд. л.).
Тираж 15 000 экз. Цена 65 коп. Бумага тип. № 1. Издательство «Казахстан», г. Алма-Ата, ул. Советская, 50.
Заназ № 2000. Полиграфкомбинат Главполиграфпрома Государственного комитета Совета Министров НазССР по делам издательств, полпграфии и книжной торговли. г. Алма-Ата, ул. Пастера, 39.