ECLI:NL:RBDHA:2022:12219
Instantie

Rechtbank Den Haag

Datum uitspraak

17-11-2022

Datum publicatie

17-11-2022

Zaaknummer

09-748006/19

Rechtsgebieden

Strafrecht

Bijzondere kenmerken Eerste aanleg - meervoudig
Inhoudsindicatie
In de strafzaak MH17 spreekt de rechtbank één verdachte vrij en veroordeelt zij
drie verdachten tot een levenslange gevangenisstraf. Het vonnis gaat uitgebreid in
op de ontvankelijkheid van de officier van justitie. Dat bevat de vraag van
rechtsmacht vanwege een buiten Nederland gelegen plaats delict en de
uiteenlopende nationaliteiten van de slachtoffers. Daaronder vallen ook
beschouwingen over combattantenimmuniteit in een internationaal gewapend
conflict. Daarnaast bespreekt de rechtbank het zogenoemde rauwelijks dagvaarden
en de gevolgen daarvan. Verder gaat de rechtbank in op uitlatingen van het Joint
Investigation Team (JIT) en het Openbaar Ministerie in persconferenties over de
oorzaak van het neerstorten van vlucht MH17 en het tonen van persoonlijke
gegevens en foto’s van verdachten daarbij. Tevens bespreekt de rechtbank de
gevolgen van interviews en van het publiceren op internet van delen van het
procesdossier in een digitale applicatie door het Openbaar Ministerie. De
rechtbank toetst aan de “overal fairness of the trial”, de eerlijke procedure als
bedoeld in artikel 6 EVRM en constateert enkele procedurele gebreken. Tot nietontvankelijkheid van de officier van justitie leiden die niet. Het vonnis bevat verder
uitgebreide beschouwingen over de bruikbaarheid voor het bewijs van verklaringen
van anonieme en bedreigde getuigen, over manipulatie van beeld- en tapmateriaal,
over deskundigenbewijs en de bruikbaarheid van bewijs uit bedenkelijke bron.
De bewijsmiddelen leiden de rechtbank tot de conclusie dat vlucht MH17 is
neergestort door het afvuren van een Buk-raket vanaf een Buk-TELAR vanuit
door separatisten bezet gebied. Opzet en voorbedachten raad op de dood van de
inzittenden zijn door de aard van dit handelen gegeven. Een eventuele vergissing in
doel disculpeert de verantwoordelijken niet.
De hoogste legerleider is als functioneel pleger verantwoordelijk voor het doen
neerstorten van vlucht MH17 en de dood van de 298 inzittenden. Vanwege hun
directe betrokkenheid bij het mogelijk maken van de inzet van het wapen
beschouwt de rechtbank twee verdachten als klassiek medepleger. De vierde
verdachte wordt vrijgesproken. Deze had geen directe eigen rol in de criminele
handelingen en was dus geen medepleger. Wel aanvaardde deze verdachte de inzet
van het wapen en dus ook de gevolgen van die inzet, maar omdat hij niet over die
inzet kon beschikken kan hij niet als functioneel pleger worden aangemerkt. Van
uitlokking of medeplichtigheid is bij gebrek aan enige relevante handeling evenmin
sprake.

Op de 306 vorderingen tot schadevergoeding is het Nederlandse procesrecht van
toepassing. Inhoudelijk worden de vorderingen beoordeeld naar Oekraïens
burgerlijk recht. Dat maakt vergoeding van immateriële schade, waaronder
affectieschade, mogelijk voor feiten uit 2014. In het kader van de verstektoets acht
de rechtbank de gevorderde forfaitaire bedragen voor immateriële schade niet
onrechtmatig of ongegrond. De rechtbank wijst ruim 16 miljoen Euro aan
schadevergoeding toe.
Vindplaatsen

Rechtspraak.nl

Uitspraak
RECHTBANK DEN HAAG
ZITTING HOUDENDE IN HET JUSTITIEEL COMPLEX SCHIPHOL TE BADHOEVEDORP

Strafrecht

Meervoudige kamer

Parketnummer : 09/748006-19

Datum uitspraak : 17 november 2022

Tegenspraak

(Promisvonnis)

De rechtbank Den Haag heeft op de grondslag van de tenlastelegging en naar aanleiding van het
onderzoek ter terechtzitting het navolgende vonnis gewezen in de zaak van de officier van justitie
tegen de verdachte:

Oleg Yuldashevich PULATOV,
geboren op 24 juli 1966 te [geboorteplaats],
adres: [adres].

Onderzoeksnaam: Primo

Inhoudsopgave vonnis

1. WOORD VOORAF 4
1.1 Inleiding 4
1.2 Duiding van in het vonnis gebruikte bewijsmiddelen 4
1.3 Vermelding bewijsmiddelen en gebruik voetnoten 5
1.4 Schrijfwijze (plaats)namen en gebruik tijden 6
2. HET ONDERZOEK TER TERECHTZITTING 6
3. DE TENLASTELEGGING 7
4. VOORVRAGEN 8
4.1 Inleiding 8
4.2 Geldigheid van de dagvaarding 8
4.3 Bevoegdheid van de rechtbank Den Haag 10
4.4 Ontvankelijkheid van de officier van justitie 10
4.4.1 Vooraf 10
4.4.2 Verleent het Wetboek van Strafrecht rechtsmacht? 10
4.4.3 Is sprake van volkenrechtelijke beperking van rechtsmacht (immuniteit)? 11
4.4.4 Heeft de officier van justitie het vervolgingsrecht verspeeld? 21
4.4.5 Conclusie ontvankelijkheidsvraag officier van justitie 40
4.5 Redenen voor schorsing van de vervolging 40
5. VOORAFGAANDE ALGEMENE OVERWEGINGEN 41
5.1 Inleiding 41
5.2 Het strafrechtelijk onderzoek in JIT-verband 42
5.3 Bewijsmateriaal verkregen van of via de SBU 43
5.4 Gebruik getuigenverklaringen 44
5.5 Deskundigen en scenario’s 48
5.6 Tapgesprekken en zendmastgegevens 52
5.7 Foto- en videomateriaal 54
6. BEWIJSOVERWEGINGEN 55
6.1 Standpunt van het Openbaar Ministerie 55
6.2 Standpunt van de verdediging 56
6.3 Oordeel van de rechtbank 56
6.3.1 Inleiding 56
6.3.2 Was het een Buk-raket afkomstig uit Pervomaiskyi? 56
6.3.3 Specifieke verweren van de verdediging van Pulatov met betrekking tot de 75
oorzaak 75
6.3.4 Feitelijke gedragingen en de interpretatie daarvan 81
6.3.5 Juridische duiding van de gedragingen van de verdachten 96

6.3.6 Voorwaardelijke verzoeken van de verdediging van verdachte Pulatov 107
7. VORDERING TOT GEVANGENNEMING 107
8. DE VORDERINGEN BENADEELDE PARTIJ 107
9. DE BESLISSING 109
Bijlage 1: Tekst tenlastelegging 111
Bijlage 2: Overzicht andere gespreksdeelnemers in voor het bewijs gebruikte tapgesprekken 115
Bijlage 3: Geparafraseerde tapgesprekken en beeldmateriaal, op datum en tijdstip gerangschikt
117
Bijlage 4: Namenlijsten van de benadeelde partijen 135

1 WOORD VOORAF

1.1 Inleiding
Op 17 juli 2014 is vlucht MH17 in Oekraïne neergestort, als gevolg waarvan alle 298 inzittenden
zijn overleden. In de strafzaak MH17 worden door het Openbaar Ministerie vier verdachten
vervolgd voor betrokkenheid bij het neerstorten van dit vliegtuig, te weten
I.V. Girkin, S.N. Dubinskiy, O.Y. Pulatov en L.V. Kharchenko. De rechtbank wijst gelijktijdig vonnis in
de zaken van deze vier verdachten, die hierna steeds met hun achternaam worden genoemd. Dit
vonnis heeft betrekking op verdachte Pulatov.
De vonnissen in de vier zaken zijn vanwege de onderlinge inhoudelijke samenhang en om de lezer
te informeren over het oordeel van de rechtbank in de zaken van alle vier de verdachten zoveel
als mogelijk gelijkluidend. Ten aanzien van de in de vonnissen besproken verweren merkt de
rechtbank het volgende op.
In de zaak van verdachte Pulatov geldt dat hij door zijn raadslieden is vertegenwoordigd en dat
die zaak, op grond van artikel 279 Sv, op tegenspraak is behandeld. Door de raadslieden zijn op
verschillende onderdelen verweren gevoerd. Hoewel strikt genomen deze verweren dus niet zijn
aangevoerd in de zaken van verdachten Girkin, Dubinskiy en Kharchenko zal de rechtbank de
verweren wel in alle zaken bespreken. De reden hiervoor is dat de rechtbank een aantal vragen
ambtshalve – dus ongeacht of verweer is gevoerd op dat punt – moet beantwoorden. Daar komt
bij dat niet ondenkbaar is dat een geslaagd verweer in de zaak van Pulatov ook van invloed kan
zijn op de overwegingen en beslissingen in de zaken van de overige verdachten. Ook om die
reden is de bespreking van die verweren in alle vier de vonnissen opgenomen.
De zaken van de verdachten Girkin, Dubinskiy en Kharchenko zijn, nu de verdachten noch een hen
vertegenwoordigend advocaat ter terechtzitting zijn verschenen, op grond van artikel 280 van het
Wetboek van Strafvordering (hierna ook: Sv), bij verstek behandeld. Dit betekent dat de
behandeling van de zaken buiten hun aanwezigheid heeft plaatsgevonden. Van deze verdachten
is dan ook niets bekend over hun standpunt ten aanzien van het tenlastegelegde, anders dan wat
zij daarover via de media of anderszins hebben geuit en voor zover dat materiaal in het
strafdossier is gevoegd. In die zaken is geen verweer gevoerd.
1.2 Duiding van in het vonnis gebruikte bewijsmiddelen
Het procesdossier bevat verschillende soorten potentiële bewijsmiddelen. Zo zijn er processen-

verbaal van de terechtzitting, rechterlijke bevindingen en beslissingen, processen-verbaal van
Nederlandse opsporingsambtenaren, deskundigenrapporten, verklaringen afgelegd ten overstaan
van de Nederlandse rechter-commissaris, bevindingen van en verklaringen afgelegd ten overstaan
van buitenlandse (opsporings)functionarissen, foto’s, video- en geluidsopnames, opgenomen en
uitgeluisterde telefoongesprekken (hierna: tapgesprekken of (telefoon)taps), (adressen van)
internetpagina’s en vertalingen daarvan, rapporten van (internationale) organisaties en (andere)
schriftelijke stukken.
De rechtbank heeft van elk door haar in dit vonnis gebruikt bewijsmiddel de aard vastgesteld en
geconstateerd dat dat op de wettelijk voorgeschreven wijze tot stand is gekomen en/of in het
dossier is gevoegd, tenzij nadrukkelijk anders aangegeven. De rechtbank typeert en gebruikt de
betreffende bewijsmiddelen op de wijze zoals door de wet voorgeschreven als rechterlijke
beslissing, als op ambtseed of ambtsbelofte opgemaakt proces-verbaal, als deskundigenverslag,
als eigen waarneming van hetgeen te zien of te horen is op (tijdens de zitting getoond en
afgespeeld) audiovisueel materiaal, als geschrift van een openbaar college of ambtenaar, als
geschrift van een medewerker in openbare dienst van een vreemde staat of van een
volkenrechtelijke organisatie, dan wel als ander geschrift geldende in verband met de inhoud van
andere bewijsmiddelen.
Het dossier bevat geen verklaringen van de verdachten zoals in de wet bedoeld. Geen van de
verdachten heeft immers een verklaring afgelegd ten overstaan van een Nederlandse rechter, dan
wel tegenover Nederlandse opsporingsambtenaren op een wijze die als een verdachtenverhoor is
te typeren. De in het dossier gevoegde uitlatingen van verdachten, bijvoorbeeld in de vorm van
een interview, reacties via social media of per telefoon, dan wel in de vorm van door de
verdediging van verdachte Pulatov ingebrachte videoboodschappen, worden daarom in het
voorkomende geval door de rechtbank als ander geschrift gebruikt.
Het dossier bevat ook geen verklaringen van getuigen en deskundigen zoals in de wet bedoeld; er
zijn immers geen getuigen en deskundigen tijdens het onderzoek ter terechtzitting gehoord.
Verklaringen van getuigen en deskundigen zijn opgenomen in processen-verbaal van de
Nederlandse rechter-commissaris en/of van Nederlandse opsporingsambtenaren, alsmede in
stukken van buitenlandse (opsporings)functionarissen. Verder gebruikt de rechtbank schriftelijke
vastleggingen van deskundigen als bewijsmiddel, die daarmee als deskundigenverslag gelden.
1.3 Vermelding bewijsmiddelen en gebruik voetnoten
Ten aanzien van het al dan niet vermelden van bewijsmiddelen in het vonnis merkt de rechtbank
het volgende op. Volgens de wet (artikel 359, derde lid, Sv) dient alleen de bewezenverklaring van
een aan verdachte tenlastegelegd feit in het vonnis met (de vindplaats van de) bewijsmiddelen
daarvoor te worden onderbouwd. Ingevolge vaste jurisprudentie geldt dat ook voor het gebruik
van bewijsmiddelen bij de bespreking van de bewijsverweren van de verdediging van verdachte
Pulatov. Beslissingen van de rechtbank op andere punten, zoals de voorvragen, vragen over de
betrouwbaarheid of onrechtmatigheid van bewijsmiddelen of beslagbeslissingen, moeten wel
worden gemotiveerd, maar hoeven niet met bewijsmiddelen te worden onderbouwd. In lijn
hiermee heeft de rechtbank in dit vonnis ‘alleen’ bewijsmiddelen opgenomen bij haar
overwegingen en beslissingen omtrent de tenlastegelegde feitelijke handelingen. Dit is gebeurd in
de vorm van voetnoten bij de betreffende overwegingen. Echter, ook op andere plekken in het
vonnis heeft de rechtbank voetnoten opgenomen, die soms ook een als bewijsmiddel te typeren
vindplaats betreffen. Het zijn echter ook verwijzingen naar openbare bronnen die niet per se als
stuk in het dossier hoeven te zijn opgenomen, literatuur of jurisprudentie. Daarnaast bevatten
voetnoten soms ook een nadere uitleg van hetgeen de rechtbank in de tekst uiteenzet. Dat de
rechtbank op meerdere plekken in het vonnis dus toch voetnoten opneemt zonder strikte
juridische verplichting daartoe, is om voor de lezer de begrijpelijkheid van haar vonnis op dat punt
te vergroten. Zeker wanneer de lezer geen procespartij is die over het procesdossier beschikt
maken deze voetnoten een beter begrip van de overwegingen van de rechtbank mogelijk.

Omgekeerd betekent dit echter ook – en dit geldt met name voor de overwegingen van de
rechtbank met betrekking tot de voorvragen – dat met regelmaat overwegingen zijn opgenomen
die gebaseerd zijn op bewijsmiddelen uit het strafdossier, zonder dat een verwijzing naar het
betreffende bewijsmiddel is opgenomen in een voetnoot. De rechtbank heeft overwogen dat het
de leesbaarheid van het vonnis niet ten goede komt als al deze punten van een bewijsmiddel of
vindplaats in een voetnoot zijn voorzien. De tekst zou dan simpelweg te lang worden en door het
veelvuldige gebruik van voetnoten onleesbaar zijn.
De vindplaats van het betreffende bewijsmiddel in het dossier is telkens zo kort als mogelijk
vermeld in een voetnoot. Voor zover de rechtbank daarin verwijst naar specifieke passages in een
processtuk, gebruikt de rechtbank het Primo-nummer waaronder dat stuk (als bijlage daarbij) in
het dossier is opgenomen en het paginanummer van het dossier, dan wel bij het ontbreken
daarvan het paginanummer van het betreffende processtuk. In geval van een verwijzing die geen
specifieke passage betreft, verwijst de rechtbank uitsluitend naar het Primo-nummer. Bij een
verwijzing naar een processtuk dat geen Primo-nummer heeft, gebruikt de rechtbank de benaming
van het betreffende processtuk. Bij tapgesprekken betreft het de dag- en tijdsaanduiding van het
gesprek. Bewijsmiddelen zijn daarmee traceerbaar en voldoende individualiseerbaar.
1.4 Schrijfwijze (plaats)namen en gebruik tijden
De rechtbank merkt op dat zij in dit vonnis bij de vermelding van (plaats)namen de Latijnse
schrijfwijze zal hanteren die zo dicht mogelijk bij de Oekraïense benaming ligt. Deze keuze vloeit
voort uit het feit dat de ramp met vlucht MH17 gebeurde boven Oekraïens grondgebied.1
Specifiek met betrekking tot de plaatsnamen Pervomaiske en Pervomaiskyi merkt de rechtbank op
dat deze in het dossier geregeld door elkaar (lijken te) worden gebruikt. Aangezien die plaatsen
zeer dicht bijeen liggen, niet alleen wat betreft de uitspraak maar vooral wat betreft de ligging min
of meer aaneengesloten direct ten zuiden van Snizhne, en aangezien de tenlastelegging spreekt
van een plek nabij Pervomaiskyi, merkt de rechtbank dit door elkaar gebruiken als niet relevant
aan, tenzij anders aangegeven.
Wat het gebruik van tijden betreft merkt de rechtbank op dat zij daarmee telkens de ter plaatse
geldende lokale tijd bedoelt, tenzij nadrukkelijk anders is aangegeven. In die gevallen zal de tijd
veelal worden aangeven met de afwijking van de bedoelde tijd ten opzichte van de Coordinated
Universal Time (UTC).

2 HET ONDERZOEK TER TERECHTZITTING

Het onderzoek is gehouden op de navolgende terechtzittingen:

9 en 10 maart 2020 (inleidend) en 23 maart 2020 (beslissingen rechtbank);
8, 9, 10, 22, 23 en 26 juni 2020 (regie) en 3 juli 2020 (beslissingen rechtbank);
31 augustus 2020 (regie vorderingen benadeelde partijen en spreekrecht nabestaanden, beslissingen
rechtbank);
28 september 2020 (regie);
3, 4, 5, 12 en 13 november 2020 (regie); 25 november 2020 (beslissing in de zaak Pulatov);

1 februari 2021 (regie) en 8 februari 2021 (beslissingen rechtbank);
15 en 16 april 2021 (regie, vordering schouw, regie vorderingen benadeelde partijen, beslissingen
rechtbank) en 22 april 2021 (beslissingen rechtbank);
21 mei 2021 (regie: voorbereiding schouw) en 26 mei 2021 (schouw reconstructie MH17);
7, 8, 9, 10, 17 en 24 juni 2021 en 8 juli 2021 (inhoudelijke behandeling);
6, 7, 9, 10, 13, 14, 16, 21, 23 en 24 september 2021 (spreekrecht nabestaanden);
1 november 2021 (regie), 2 november 2021 (beslissingen rechtbank, regie) en
8 november 2021 (spreekrecht nabestaanden);
8 december 2021 (vorderingen benadeelde partijen) en 20, 21 en 22 december 2021 (requisitoir
Openbaar Ministerie);
7, 9, 11, 14, 16, 18, 21, 23, 24, 25, 28 en 30 maart 2022 (pleidooi verdediging van verdachte Pulatov);
16, 17 en 18 mei 2022 (repliek Rechtsbijstandsteam MH17, repliek Openbaar Ministerie);
8, 9 en 10 juni 2022 (dupliek verdediging van verdachte Pulatov, laatste woord verdachte Pulatov);
22 september 2022 (hervatting en onmiddellijke schorsing van het onderzoek ter terechtzitting)2;
17 november 2022 (sluiting onderzoek en uitspraak).

De rechtbank heeft kennisgenomen van de vordering van de officieren van justitie
mrs. T. Berger, W. Ferdinandusse, M. Ridderbeks en B. van Roessel (hierna gezamenlijk: het Openbaar
Ministerie of de officier van justitie) en van hetgeen namens de verdachte naar voren is gebracht door
zijn raadslieden mrs. A.S. ten Doesschate en B.C.W. van Eijck (hierna gezamenlijk: de verdediging).

Verder heeft de rechtbank kennisgenomen van wat door het Rechtsbijstandsteam MH17 naar voren is
gebracht in het kader van de vorderingen van de benadeelde partijen.

3 DE TENLASTELEGGING

De tekst van de dagvaarding is als bijlage 1 aan dit vonnis gehecht.
De verdenking onder feit 1 komt er op neer dat de verdachte, al dan niet samen met (een) ander(en),
opzettelijk vlucht MH17 heeft doen verongelukken, waardoor de inzittenden van dat vliegtuig zijn
gedood. Die verdenking is in de tenlastelegging onder primair en (meer) subsidiair in verschillende
pleegvarianten ten laste gelegd.

De verdenking onder feit 2 komt er op neer dat de verdachte, al dan niet samen met (een) ander(en),
opzettelijk en al dan niet met voorbedachte raad de inzittenden van vlucht MH17 van het leven heeft

beroofd door een Buk-raket op dat vliegtuig af te vuren, waardoor dat vliegtuig is neergestort en de
inzittenden zijn overleden. Ook dit feit is in de tenlastelegging onder primair en (meer) subsidiair in
verschillende pleegvarianten ten laste gelegd.

4 VOORVRAGEN

4.1 Inleiding
Zoals de wettelijke volgorde voorschrijft zal de rechtbank eerst ingaan op de beantwoording van
de zogenaamde formele vragen van artikel 348 Sv. Dit betreft achtereenvolgens de geldigheid van
de dagvaarding, de bevoegdheid van de rechtbank, de ontvankelijkheid van de officier van justitie
en de vraag of er redenen zijn tot schorsing van de vervolging. Deze vragen moet de rechtbank
ambtshalve, dus altijd, beantwoorden, ook als daarover geen verweer is gevoerd. Omdat een
formeel gebrek (in elk geval voor de eerste drie vragen) van invloed zou kunnen zijn in alle zaken,
betrekt de rechtbank bij haar beantwoording van deze vragen de verweren die door de
verdediging van verdachte Pulatov zijn gevoerd ook in de zaken van de andere drie verdachten.
4.2 Geldigheid van de dagvaarding
De dagvaarding bevat op grond van artikel 261, eerste lid, Sv een opgave van het feit dat ten
laste wordt gelegd, met vermelding omstreeks welke tijd en waar ter plaatse het begaan zou zijn.
Het tweede lid voegt daaraan toe dat de dagvaarding tevens de omstandigheden vermeldt
waaronder het feit zou zijn begaan. Het verwijt dat de verdachte wordt gemaakt moet wat betreft
feit, tijd en plaats duidelijk en begrijpelijk zijn, niet innerlijk tegenstrijdig en voldoende feitelijk. Het
belang van deze bepaling is dat de verdachte op basis van de tenlastelegging weet waartegen hij
zich moet verdedigen. Ook voor de rechter moet de tenlastelegging begrijpelijk zijn.
Hoewel de geldigheid van de dagvaarding een procedurele vraag betreft die beantwoord moet
worden op basis van de tekst (de grondslag) van de tenlastelegging, kan de rechter bij de
toetsing van de geldigheid van die tenlastelegging de inhoud van het dossier betrekken. Daarvoor
is thans temeer ruimte, nu de rechtbank deze vraag in het vonnis bespreekt en niet ter
gelegenheid van een preliminair verweer.
De officier van justitie heeft twee feiten – cumulatief – tenlastegelegd. Beide feiten zijn
tenlastegelegd in een gelede vorm, namelijk in een primaire, subsidiaire, meer subsidiaire en
meest subsidiaire variant. De tenlasteleggingen zijn voor de vier verdachten waarvoor de
rechtbank vonnis wijst volkomen identiek.
Bij zowel feit 1 als feit 2 is de tekst van het primair en het subsidiair tenlastegelegde feit
nagenoeg gelijk3, met dien verstande dat in de primair tenlastegelegde variant expliciet is vermeld
dat met het primair tenlastegelegde feit een bewezenverklaring van het functioneel (mede)plegen
van dat feit is beoogd. Blijkens de toelichting van het Openbaar Ministerie is dat gebeurd om de
rechtbank er toe te brengen dat zij zich bij haar oordeel of de tenlastegelegde feiten bewezen
kunnen worden verklaard allereerst uitlaat over de vraag of daarbij sprake is van functioneel
(mede)plegen.
De rechtbank merkt op dat functioneel plegen kort gezegd inhoudt dat het feit weliswaar door
anderen fysiek is gepleegd, maar dat de functionele pleger daarvoor verantwoordelijkheid draagt
en om die reden een strafrechtelijk verwijt kan worden gemaakt.
De officier van justitie heeft – terecht – opgemerkt dat het functioneel plegen van een strafbaar

feit niet een aparte deelnemingsvorm betreft. Indien van functioneel plegen sprake is, dan valt dat
(dus) onder het begrip plegen in de zin van artikel 47, eerste lid, onder 1, van het Wetboek van
Strafrecht (hierna ook: Sr). Het behoeft dan ook niet expliciet tenlastegelegd te worden.
In navolging hiervan overweegt de rechtbank dat de primair en subsidiair tenlastegelegde feiten –
indien bewezen – exact dezelfde kwalificatie zouden opleveren, zowel wat betreft de
delictsomschrijving als wat betreft de deelnemingsvorm. Om die reden verschilt deze constructie
van die waarbij bijvoorbeeld primair moord en subsidiair doodslag wordt tenlastegelegd, of primair
medeplegen en subsidiair plegen. Naar het oordeel van de rechtbank was het daarom juister en
duidelijker geweest om er mee te volstaan de primaire variant ten laste te leggen, waarbij het
functionele daderschapsdeel zou kunnen worden weggestreept indien het niet zou zijn bewezen.
Met de nadere uitleg daarbij is wel voldoende duidelijk wat de officier van justitie ten laste heeft
willen leggen en waarom voor deze wijze van ten laste leggen is gekozen. De rechtbank komt dan
ook niet tot het oordeel dat om bovenvermelde redenen de tenlastelegging partieel nietig is. Een
louter juridisch oordeel over de wijze van ten laste leggen door een deel van de tenlastelegging
nietig te verklaren, voegt niets toe. Dat geldt in de zaken van alle verdachten.
Wel zal de rechtbank bij haar oordeel over de bewezenverklaring als uitgangspunt hanteren dat
hetgeen primair is tenlastegelegd zowel het functionele als het gewone (mede)plegen omvat,
waarbij de rechtbank overweegt dat het functioneel plegen van een strafbaar feit naar zijn aard
als een subsidiaire variant moet worden aangemerkt. Indien immers de eigen (fysieke) bijdrage
van een verdachte wezenlijk is geweest voor de uitvoering van een delict dan is deze eigen
bijdrage het zwaartepunt van het verwijt, hetgeen dient te worden gereflecteerd in de
kwalificatie. De kern van functioneel plegen daarentegen is dat iemand die niet persoonlijk in
fysieke zin heeft bijgedragen aan het delict, daarvoor onder omstandigheden toch
verantwoordelijk kan worden gehouden. Anders gezegd, pas als geen sprake is van het plegen
kan sprake zijn van functioneel plegen.
Er is dus sprake van een geldige dagvaarding.

4.3 Bevoegdheid van de rechtbank Den Haag
De rechtbank is bevoegd kennis te nemen van de strafzaak MH17. Deze bevoegdheid van de
rechtbank Den Haag vloeit voort uit het bepaalde in artikel 2 van de Wet vervolging en berechting
in Nederland van strafbare feiten in verband met neerhalen van Malaysia Airlines vlucht MH17.4 De
behandeling van de strafzaak heeft niet plaatsgevonden in de bij algemene maatregel van
bestuur5 aangewezen zittingsplaats in het Paleis van Justitie in Den Haag, maar in het Justitieel
Complex Schiphol in Badhoevedorp. Deze buiten het rechtsgebied van de rechtbank Den Haag
gelegen zittingsplaats is op grond van het bepaalde in artikel 21b, derde lid, van de Wet op de
Rechterlijke Organisatie door de minister van Justitie en Veiligheid aangewezen.6
4.4 Ontvankelijkheid van de officier van justitie
4.4.1 Vooraf
De vraag of de (Nederlandse) officier van justitie het recht heeft tot strafvervolging over te
gaan (“ontvankelijk is in zijn vervolging”) valt uiteen in een drietal onderdelen. In de eerste
plaats betreft dat de vraag naar het bestaan van zogenaamde rechtsmacht. Dat is in dit
geval de vraag of het Nederlandse Wetboek van Strafrecht de bevoegdheid verleent om de
feiten die de verdachten worden verweten in Nederland te vervolgen en te berechten. Is dat
niet het geval, dan is de Nederlandse officier van justitie niet bevoegd om tot strafvervolging
over te gaan. Verder betreft het recht tot strafvervolging over te gaan de vraag of in het

internationale recht redenen zijn te vinden die de werking van het Nederlandse strafrecht
desondanks beperken, zoals immuniteiten, en tot slot de vraag of de officier van justitie zijn
recht om te vervolgen heeft verspeeld door procedurele gebreken in de manier waarop het
onderzoek en de vervolging hebben plaatsgevonden, zoals door de verdediging van
verdachte Pulatov is aangevoerd. De rechtbank bespreekt hierna deze drie vragen.
4.4.2 Verleent het Wetboek van Strafrecht rechtsmacht?
Deze vraag moet worden beantwoord aan de hand van hetgeen aan de verdachten concreet
is tenlastegelegd. Die verdenking is dat vlucht MH17 is neergestort als gevolg van het
afvuren van een Buk-raket vanaf een plaats nabij Pervomaiskyi in Oekraïne. Dat betreft één
feitencomplex dat de levens heeft gekost van 298 mensen van zeventien verschillende
nationaliteiten, onder wie een groot aantal Nederlanders. In de tenlastelegging is dit
feitencomplex juridisch in twee verweten gedragingen gesplitst. Onder 1 is dat – zoals
hierboven aangegeven – het opzettelijk doen verongelukken van een luchtvaartuig met als
gevolg de dood van de 298 inzittenden (strafbaar gesteld in artikel 168 Sr) en onder 2 is dat
de moord dan wel doodslag op 298 personen (strafbaar gesteld in de artikelen 289 en 287
Sr). Die verweten feiten zijn in Oekraïne gepleegd, hetgeen in elk geval Oekraïne op grond
van het territorialiteitsbeginsel de bevoegdheid geeft deze feiten te vervolgen. Toch heeft
ook Nederland dat recht.
Met het Openbaar Ministerie stelt de rechtbank namelijk vast dat het juridische verwijt in
artikel 168 Sr één gedraging betreft, namelijk het doen verongelukken van een vliegtuig.
Omdat artikel 5 Sr bepaalt dat de Nederlandse strafwet toepasselijk is op een ieder die zich
buiten Nederland schuldig maakt aan een misdrijf tegen een Nederlander, en er onder de
slachtoffers van de verweten gedraging van het doen verongelukken van de MH17 ook
Nederlanders waren, is de rechtbank van oordeel dat de officier van justitie op grond van
artikel 5 Sr tot vervolging van dat feit in Nederland mocht overgaan. De rechtbank stelt
daarbij vast dat aan de eveneens gestelde vereisten van dubbele strafbaarheid en de
Nederlandse minimumstraf van ten minste acht jaar is voldaan. Voor het verwijt van
overtreding van artikel 168 Sr heeft Nederland dan ook zogenaamde originaire rechtsmacht.
Dat ligt deels anders voor de moord of doodslag op 298 personen van uiteenlopende
nationaliteiten. Dat verwijt betreft 298 keer het verwijt van het opzettelijk doden van een
persoon. Het doden van die ene persoon is de kern van de verweten gedraging. Voor zover
het slachtoffer van Nederlandse nationaliteit is, geldt eveneens dat de Nederlandse officier
van justitie op grond van artikel 5 Sr tot vervolging mocht overgaan en Nederland dus
originaire rechtsmacht heeft. Wat betreft de slachtoffers met een andere dan de
Nederlandse nationaliteit is de rechtbank, anders dan het Openbaar Ministerie, van oordeel
dat de grondslag voor de rechtsmacht niet in artikel 5 Sr kan worden gevonden, alleen
omdat de oorzaak van de dood van alle slachtoffers is gelegen in één handeling. Het gaat
hier om 298 verwijten van moord/doodslag die weliswaar dezelfde oorzaak hebben, maar
zelfstandige feiten betreffen. De grondslag voor het vervolgingsrecht van de Nederlandse
officier van justitie kan voor dat deel van het onder 2 ten laste gelegde verwijt naar het
oordeel van de rechtbank wel gevonden worden in de zogenoemde afgeleide rechtsmacht
van artikel 8b, eerste lid, Sr. Daarin is bepaald dat de Nederlandse strafwet van toepassing
is op een ieder tegen wie de strafvervolging door Nederland van een vreemde staat is
overgenomen op grond van een verdrag waaruit de bevoegdheid tot strafvervolging voor
Nederland volgt. Een dergelijk verdrag is gesloten tussen Nederland en Oekraïne: het
zogenaamde Verdrag van Tallinn.7 Nederland heeft in overeenstemming met de daarin
opgenomen bepalingen de strafvervolging met betrekking tot vlucht MH17 overgenomen van
Oekraïne.8
Naar het oordeel van de rechtbank is daarom (afgeleide) rechtsmacht gevestigd op grond
van artikel 5 en/of 8b, eerste lid, Sr over alle ten laste gelegde feiten, waaronder dus ook de
onder 2 tenlastegelegde moord of doodslag op de inzittenden van het vliegtuig die niet de

Nederlandse nationaliteit hebben.
De rechtbank concludeert aldus dat volgens het Nederlandse Wetboek van Strafrecht de
officier van justitie tot vervolging over kon gaan.
4.4.3 Is sprake van volkenrechtelijke beperking van rechtsmacht (immuniteit)?
4.4.3.1 Combattantenimmuniteit
De rechtbank heeft hiervoor reeds overwogen dat Nederland op grond van de artikelen 5 en
8b, eerste lid, Sr rechtsmacht heeft over de tenlastegelegde feiten. Ingevolge artikel 8d Sr
kan de rechtsmacht desondanks worden beperkt door uitzonderingen die in het volkenrecht
zijn erkend. Omdat het dossier aanwijzingen bevat dat het tenlastegelegde feitencomplex
zich heeft afgespeeld in de context van een conflict rijst in deze zaak de vraag of er mogelijk
sprake is van zogenaamde combattantenimmuniteit. Daar is door de verdachten, en door
verdachte Pulatov zelfs nadrukkelijk, geen beroep op gedaan. Maar indien die
combattantenimmuniteit aanwezig is, zou dat tot de conclusie leiden dat de officier van
justitie niet-ontvankelijk is in zijn vervolging. Dat zou dan in de zaken van alle verdachten
het geval kunnen zijn. Om die reden gaat de rechtbank nader op dit onderwerp in.
De zogenaamde combattantenimmuniteit is een immuniteit die samenhangt met de mogelijke
status van de verdachte als combattant in een gewapend conflict. Of een persoon de status
van combattant heeft, wordt geregeld door het internationaal humanitair recht, ook wel
oorlogsrecht genoemd. Onder het internationaal humanitair recht zijn personen die een
combattantenstatus hebben geautoriseerd om deel te nemen aan vijandelijkheden en dus
om gevechtshandelingen te verrichten (het combattantenprivilege). Indien deze handelingen
worden verricht in overeenstemming met het internationaal humanitair recht kunnen zij voor
deze handelingen, die in vredestijd als een misdrijf kunnen worden gezien, niet
strafrechtelijk worden vervolgd (combattantenimmuniteit).
Zoals aangegeven is het combattantenprivilege onderdeel van het internationaal humanitair
recht. Van combattantenprivilege – en de daarmee samenhangende combattantenimmuniteit
– kan dan ook enkel sprake zijn indien het internationaal humanitair recht van toepassing is.
Het internationale humanitaire recht is van toepassing als sprake is van een gewapend
conflict.
In het internationaal humanitair recht wordt onderscheid gemaakt tussen internationale
gewapende conflicten (van oudsher conflicten tussen landen) en niet-internationale (ook wel
interne) gewapende conflicten. De bepalingen die het combattantenprivilege regelen hebben
enkel betrekking op internationale gewapende conflicten en niet op niet-internationale
gewapende conflicten.
De rechtbank zal dan ook eerst moeten vaststellen of ten tijde van het neerstorten van
vlucht MH17 sprake was van een gewapend conflict en tevens of dit internationaal of nietinternationaal van aard was. Indien de rechtbank vaststelt dat het conflict niet-internationaal
van aard was, dan komt de verdachten reeds om die reden geen beroep toe op deze
immuniteit. De rechtbank merkt hierbij op dat een op het eerste gezicht niet-internationaal
gewapend conflict toch als internationaal gewapend conflict moet worden gezien als er
sprake blijkt te zijn van zodanig sterke betrokkenheid van een ander land bij de groepering
waarmee het ene land in gevecht is dat moet worden geoordeeld dat dat andere land
feitelijk overall control heeft over die groepering. Indien de rechtbank vaststelt dat sprake
was van een internationaal gewapend conflict, dan zal zij vervolgens moeten toetsen of de
verdachten vallen in de categorie personen aan wie het combattantenprivilege toekomt en,
zo ja, of zij ook overigens aan de voorwaarden daarvoor voldoen. Onder dat laatste valt de
toets of de handelingen in overeenstemming met het internationaal humanitair recht zijn

verricht.
Nadrukkelijk brengt de rechtbank in herinnering dat de vraag naar eventuele
combattantenimmuniteit moet worden beantwoord naar de feiten en omstandigheden
rondom de tenlastegelegde periode. Hetgeen hierna wordt overwogen ziet dan ook op die
periode in 2014, tenzij nadrukkelijk anders aangegeven.
Om die feiten en omstandigheden te kunnen duiden zal de rechtbank eerst kort de situatie
uit die periode schetsen in het gebied waarin de tenlastegelegde feiten zich volgens de
tenlastelegging hebben voorgedaan.
4.4.3.1.1 De situatie in Oost-Oekraïne in juli 2014
Toen vlucht MH17 op 17 juli 2014 neerstortte in Oost-Oekraïne, was de situatie daar verre
van rustig. Er was daar sinds ongeveer april 2014 sprake van een conflict waarin werd
gevochten tussen het Oekraïense leger enerzijds en gewapende groeperingen anderzijds.
Een belangrijk doel van deze groeperingen was te komen tot een of andere vorm van
afscheiding van of zelfbestuur binnen de Oekraïense staat van (delen van het) grondgebied
van Oekraïne. De rechtbank gebruikt voor deze groeperingen daarom de term ‘separatisten’
die aansluit bij hun doel, maar geen oordeel geeft over hun herkomst of over het conflict als
zodanig. Eén van die groeperingen bestond uit diverse gewapende milities die streden onder
de naam Donetsk People’s Republic, de DPR.
In de strijd tegen de separatisten werd door Oekraïne gevochten onder de naam AntiTerroristische Operatie (ATO). Op 11 mei 2014 verklaarden de separatisten in de in OostOekraïne gelegen oblasten Donetsk en Luhansk zich daadwerkelijk onafhankelijk, waarmee
voor hen de Volksrepublieken DPR en LPR (Luhansk People’s Republic) een feit waren. Daarna
namen de gevechten tussen Oekraïne en de separatisten in hevigheid toe en werd aan
beide zijden gebruikt gemaakt van steeds zwaardere wapens.
Mede onder internationale druk werd door Oekraïne op 20 juni 2014 een eenzijdig staakthet-vuren afgekondigd en kwam een korte periode van relatieve rust in Oost-Oekraïne. Na
afloop van dat staakt-het-vuren hervatte het Oekraïense leger op 1 juli 2014 de ATO. Dat
resulteerde in gevechten op twee fronten: in het noordoosten en in het zuidoosten van
Oekraïne. In het noordoosten rukte het Oekraïense leger succesvol op en werden in de
eerste helft van juli 2014 de separatisten richting het zuiden verjaagd. In het zuidoosten
verliepen de gevechten een stuk moeizamer dan in het noordoosten. De strijd leidde daar
tot lange, hevige gevechten vanaf begin juli 2014, die ook op 15, 16 en 17 juli 2014 nog
voortduurden. Dit is het gebied waarin Pervomaiskyi ligt van waaruit op 17 juli 2014 vlucht
MH17 zou zijn neergeschoten.
4.4.3.1.2 Was sprake van een gewapend conflict?9
De rechtbank dient allereerst te beoordelen of het conflict dat gaande was tussen het
Oekraïense leger en de separatisten is aan te merken als een gewapend conflict.
Door het Joegoslavië Tribunaal (ICTY) is in de zaak Tadić een algemeen geaccepteerde
definitie gegeven van de twee hierboven genoemde soorten gewapend conflict:
‘[…] an armed conflict exists whenever there is a resort to armed force between States
[rechtbank: internationaal gewapend conflict] or protracted armed violence between
governmental authorities and organized armed groups or between such groups within a State
[rechtbank: niet-internationaal gewapend conflict].’ 10
Nu de verdachten allen een functie hebben bekleed binnen de DPR en zij de verweten

gedragingen vanuit die functie in het kader van de strijd tussen de DPR en de Oekraïense
strijdkrachten zouden hebben gepleegd, zal de rechtbank moeten beoordelen of deze strijd
tussen de DPR – niet zijnde een staat – en de Oekraïense strijdkrachten kan worden
gekwalificeerd als “protracted armed violence between governmental authorities and organized
armed groups”.
Duur en intensiteit van geweld
De rechtbank ziet zich voor die beoordeling allereerst gesteld voor de vraag of tijdens (en de
periode voorafgaande aan) het neerstorten van vlucht MH17 sprake was van vóórtdurend
gewapend geweld van een zekere intensiteit – in de zin van protracted armed violence – op
het grondgebied van Oekraïne. Bij de beantwoording van die vraag betrekt de rechtbank de
volgende factoren die blijken uit het dossier.
Vanaf april 2014 ontwikkelden zich drie gevechtsfronten in Oost-Oekraïne, die samen een
groot gebied besloegen. Bijna dagelijks vonden confrontaties plaats tussen Oekraïense
strijdkrachten (zowel lucht- als grondtroepen) en (leden van) separatistische groeperingen,
variërend van schietincidenten tot luchtaanvallen.
De strijdende partijen maakten in de gevechten over en weer onder meer gebruik van
(hand)vuurwapens, mortieren, anti-tank mijnen, anti-personeel mijnen, draagbare
luchtverdedigingssystemen, raketlanceerinstallaties, tanks, gepantserde voertuigen en
artillerie systemen. Als gevolg van deze vijandelijkheden is door internationale organisaties
het aantal slachtoffers in de periode van half april tot en met half juli 2014 geschat op
duizend personen, bestaande uit zowel burgers als militairen. Het merendeel van de
slachtoffers onder de burgerbevolking zou zogenaamde nevenschade zijn van gevechten die
plaatsvonden in bevolkte gebieden. Meer dan 86.000 personen, van wie het merendeel
vrouwen en kinderen, zijn ontheemd geraakt en op de vlucht geslagen. Volgens
(internationale) gouvernementele en niet-gouvernementele organisaties zijn vele
mensenrechten op grote schaal in het gedrang gekomen. In de VN Veiligheidsraad was het
conflict in Oost-Oekraïne een terugkerend onderwerp van gesprek.
Reeds op basis van deze factoren is de rechtbank van oordeel dat het geweld in OostOekraïne dat vanaf april 2014 begon tijdens het neerstorten van vlucht MH17 op 17 juli 2014
zodanig lang duurde en intensief was dat gesproken kan worden van protracted armed
violence tussen enerzijds Oekraïense strijdkrachten en anderzijds separatistische
groeperingen, waaronder de DPR.
Organisatie van de DPR
De rechtbank ziet zich vervolgens gesteld voor de vraag of de DPR in datzelfde tijdsbestek
zodanig georganiseerd was dat kan worden gesproken van een ‘georganiseerde
gewapende groep’, zoals de hierboven genoemde definitie vereist. Bij de beantwoording van
die vraag betrekt de rechtbank de volgende factoren.
Al op 7 april 2014 werd de totstandkoming van de DPR uitgeroepen door gewapende
personen die het regionale administratieve gebouw in Donetsk bezet hielden. Op 11 mei
2014 verklaarden de separatisten in de oblasten Donetsk en Luhansk zich onafhankelijk na
referenda die niet door Oekraïne werden erkend, en waren voor hen de DPR en de LPR een
feit. Beide republieken benoemden leiders en regeringen, en stelden hun eigen grondwet in.
In deze grondwet werden de bevelstructuur en taakverdeling in de organisatie uiteen gezet.
Hierin is ook opgenomen dat de minister van Defensie de directe leiding heeft over de
strijdkrachten op operationeel vlak. Onder de vlag van de DPR opereerden verschillende
milities met elk een commandant. Uit interviews en getapte telefoongesprekken blijkt dat
voor het merendeel van deze milities inderdaad geldt dat zij (zeker naarmate de tijd
voortschreed) onder het gezag van de minister van Defensie vielen, met uitzondering van

een enkele militie. Hoewel de verhouding tussen de verschillende milities niet altijd duidelijk
is en zij niet altijd per se precies dezelfde doelstellingen leken te hebben, kan naar het
oordeel van de rechtbank in zijn algemeenheid worden gesteld dat alle milities met behulp
van wapens streden voor (een grotere mate van) onafhankelijkheid van Oekraïne. Ook was
een strategie herkenbaar waarbij, vanaf de oprichting van de DPR, te zien is dat de
organisatie bezig was met het op gewapende wijze overnemen van gezag over diverse
Oost-Oekraïense steden, zoals Sloviansk, Kramatorsk en Donetsk en dat zij binnen die
steden hoofdkwartieren inrichtte, zoals het gebouw van de Oekraïense veiligheidsdienst SBU
in Sloviansk en (later) in Donetsk.
Blijkens vonnissen van het zogenaamde Militair Veldtribunaal van de DPR beschikte de
organisatie bovendien over een krijgswet. De DPR heeft ook meermalen meegewerkt aan de
totstandkoming van staakt-het-vuren overeenkomsten, hetgeen eveneens duidt op een
bepaalde mate van organisatie en betrokkenheid bij wapengeweld.
Naar het oordeel van de rechtbank leiden al deze factoren in onderlinge samenhang bezien
tot de conclusie dat de DPR in de periode voorafgaande aan en tijdens het neerstorten van
vlucht MH17 zodanig georganiseerd was dat kan worden gesproken van een georganiseerde
gewapende groep.
De gevechten tussen het Oekraïense leger en de DPR kunnen dan ook worden
gekwalificeerd als een gewapend conflict.
4.4.3.1.3 Aard van het gewapend conflict
Nu de rechtbank heeft vastgesteld dat in de periode voorafgaand aan en tijdens het
neerstorten van vlucht MH17 sprake was van intensief geweld tussen enerzijds Oekraïense
strijdkrachten en anderzijds (onder meer) de georganiseerde gewapende groep DPR, is
voldaan aan de vereisten om te kunnen spreken van een niet-internationaal gewapend
conflict.
De rechtbank ziet zich vervolgens gesteld voor de vraag of er redenen zijn om aan te nemen
dat de rol van een (ander) land bij het conflict tussen de DPR en Oekraïne zodanig was dat
dit (geografisch) niet-internationaal gewapende conflict in de bedoelde periode is te
kenmerken als een conflict dat in feite internationaal van aard was (geïnternationaliseerd).
Daarvan zou sprake kunnen zijn als een bepaald niveau van betrokkenheid van een ander
land vastgesteld kan worden. In casu zou het dan gaan om een grote mate van
betrokkenheid van de Russische Federatie. Het gaat dan in deze zaak – vanwege de positie
c.q. rol van de verdachten binnen de DPR – niet om de vraag of de Russische Federatie
mogelijk los van het gewapend conflict tussen de DPR en Oekraïne ook zelf rechtstreeks
geweld gebruikte tegen Oekraïne (directe betrokkenheid van de Russische Federatie), maar
om de vraag of de Russische Federatie zodanig betrokken was bij de DPR dat kan worden
geoordeeld dat ze in feite overall control had over de DPR. In dat geval moet het nietinternationaal gewapende conflict tussen de DPR en de Oekraïense strijdkrachten alsnog als
een internationaal gewapend conflict worden gezien en kan alsnog de vraag naar een
combattantenimmuniteit aan de orde komen. Bij het beoordelen van de vraag of de
Russische autoriteiten overall control hadden over de DPR kan de rechtbank overigens wel
feiten en omstandigheden betrekken die wijzen op directe betrokkenheid van de Russische
Federatie in de gevechtshandelingen, zoals hierna zal worden besproken.
Voor de beoordeling van de vraag van overall control slaat de rechtbank acht op de volgende
factoren.
Achtergrond DPR-leden

Meerdere van de toenmalige leiders binnen de DPR beschikken over de Russische
nationaliteit en een aantal van hen heeft bovendien een achtergrond binnen de Russische
strijdkrachten. Zo heeft bijvoorbeeld de toenmalige minister van Defensie van de DPR,
verdachte Girkin, de Russische nationaliteit, is hij werkzaam geweest bij de Russische
inlichtingendienst FSB en heeft hij deelgenomen aan de oorlogen in Tsjetsjenië, Transnistrië
en Bosnië. Zijn plaatsvervanger in de DPR en ‘hoofd van de inlichtingendienst’ van de DPR,
verdachte Dubinskiy, heeft eveneens de Russische nationaliteit, een achtergrond binnen de
Russische militaire inlichtingendienst GRU en heeft deelgenomen aan de oorlogen in
Afghanistan, Noord-Ossetië en Tsjetsjenië. Van de leiders binnen de DPR is evenwel niet in
alle gevallen helder in welke hoedanigheid zij betrokken zijn geweest bij de DPR. Hoewel
meerderen van hen aangeven dat zij in de Russische Federatie met pensioen (in reserve)
waren en zelfstandig en vrijwillig naar Oekraïne zijn gekomen is niet duidelijk of dit ook
daadwerkelijk het geval is of dat zij daarheen zijn gestuurd door de autoriteiten van de
Russische Federatie. Voor sommigen van hen lijkt in ieder geval op basis van getapte
gesprekken een nauwe band te bestaan met de Russische Federatie. Zo is over de invulling
van meerdere ministersposten binnen de DPR contact geweest tussen leiders van de DPR en
Surkov, destijds de naaste adviseur van de Russische president Poetin. In een getapt
gesprek van 16 mei 2014 vertelt Borodai dat de regering (van de DPR) bekend gaat worden
gemaakt, dat Moskou hem heeft verrast en dat hij tot premier wordt benoemd, tot grote
teleurstelling van iemand anders die uit Moskou naar Oost-Oekraïne is gekomen. Borodai is
kort na dit getapte gesprek ook daadwerkelijk tot premier van de DPR benoemd. Over de
benoeming van een met naam genoemde persoon voor de functie van minister van
Binnenlandse Zaken wordt in een getapt gesprek van 15 mei 2014 tussen Borodai en de
voorzitter van de opperste raad van de DPR gezegd dat die kandidaat ‘suits Moscow’ en dat
de ‘Moscow Generals’ zich daar in kunnen vinden. In een gesprek later die dag van diezelfde
voorzitter van de opperste raad wordt door hem gezegd dat de lijst met regeringsposten
van ‘the hero city’ niet mag worden uitgebreid en dat één met naam genoemde persoon in
elk geval niet in de Security Council komt, omdat Moskou hem niet heeft goedgekeurd. De
toenmalige minister van Cultuur van de DPR heeft bovendien in een getuigenverhoor
verklaard dat de vicepremiers van de DPR vanuit Moskou afkomstig waren en dat zij grote
invloed hadden op het functioneren van de DPR.
Meerdere leiders van de DPR onderhielden rondom de tenlastegelegde periode banden met
personen van Russische inlichtingendiensten, de Presidentiële administratie en adviseurs
van het Kremlin. In getapte gesprekken wordt geregeld gerefereerd aan het opnemen van
contact met ‘Moskou’. Een voorbeeld is een gesprek tussen Dubinskiy en Bezler op 4 juli
2014, waarin Dubinskiy vertelt dat Girkin contact heeft gehad met Moskou, maar dat Moskou
niet wil dat Sloviansk wordt overgegeven. De rechtbank wijst ook op een gesprek van Girkin
op 10 juli 2014 waarin hij tegen Dubinskiy zegt dat hij constant aan de telefoon hangt om in
contact te komen met Moskou om te rapporteren over de situatie. Met verschillende
hooggeplaatste personen in de Russische Federatie werden contacten onderhouden, soms
ook via speciale communicatiemiddelen (‘the Glass’) en via vanuit de Russische Federatie
geleverde beveiligde telefoons. Zo had Borodai, de leider van de DPR, in de periode van 20
juni 2014 tot in augustus 2014 vrijwel dagelijks contact met Surkov. In een interview van 16
juni 2014 wordt Surkov door Borodai ‘onze man in het Kremlin’ genoemd.
Naar het oordeel van de rechtbank kunnen deze verwijzingen naar ‘Moskou’ en ‘the hero city’
niet anders worden geduid dan als verwijzingen naar de regeringszetel en worden daarmee
dus de autoriteiten van de Russische Federatie bedoeld.
Steun
In de contacten van DPR-leiders met hooggeplaatste personen binnen de Russische
Federatie werd geregeld om hulp gevraagd, zoals benodigde mankracht, militair materieel en
training. Deze hulp werd ook geleverd.

In uitspraken van vertegenwoordigers, rapporten en rapportages van organisaties zoals de
NAVO, de VN Veiligheidsraad, het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken, de OVSE
en Human Rights Watch wordt melding gemaakt van bevoorrading en bewapening van
separatisten vanuit de Russische Federatie. Daarbij wordt gerefereerd aan konvooien met
militaire wapens die de grens over zouden zijn gebracht. Dit komt overeen met hetgeen in
getapte gesprekken is te horen. Zo vertelt Dubinskiy in een getapt gesprek op 12 juni 2014
dat duidelijk is geworden dat Rusland hulp verleent, waaronder zware wapens, zegt
Kharchenko in een gesprek op 20 juni 2014 tegen Dubinskiy dat ook het tweede konvooi dat
over de grens kwam niet is wat ze verwachtten en verwachtte Girkin op 15 juli 2014 een
lading, een groot ding dat heel fijn voor ‘ons’ is, die op de grens moet worden aangenomen.
Hoewel uit taps niet altijd blijkt of het gaat om wapens en goederen van private verstrekkers
of van de Russische overheid, heeft de minister van Cultuur van de DPR verklaard dat
verzoeken uit de ministerraad van de DPR om wapens door Borodai werden doorgezet naar
de GRU. Na goedkeuring van de GRU werden de wapens via de ‘Black Zero’ (de rechtbank
begrijpt: illegale grensovergang) Oekraïne binnen gebracht. De rechtbank constateert
daarnaast dat de NAVO meermalen de Russische Federatie heeft opgeroepen om te stoppen
met het geven van steun en wapens aan de Oekraïense separatisten.
In getuigenverklaringen wordt ook melding gemaakt van financiering van de DPR door de
Russische Federatie. Door de toenmalige minister van Arbeid en Welzijn van de DPR is
bijvoorbeeld verklaard dat de persoon die de financiering regelde deze ontving met
medewerking van de Russische presidentiële administratie en dat de Russische Federatie de
DPR financierde sinds ten minste de zomer van 2014. Ook in getapte gesprekken wordt
gesproken over steun die uit de Russische Federatie komt. Zo wordt in een gesprek van 13
juli 2014 door een DPR-strijder geklaagd hoe het zit met spullen en salarissen, waarop wordt
geantwoord dat ‘ze’ vandaag voor een lading naar Rostov gaan. In de getapte gesprekken
wordt veelal geen directe melding gemaakt van de bron van de financiering binnen de
Russische Federatie, anders dan de vermelding dat dit vaak via Rostov loopt. De rechtbank
concludeert dat hiermee de Russische stad Rostov wordt bedoeld.
In diverse getuigenverklaringen wordt gesproken over militaire trainingen voor de strijders
van de DPR die plaatsvonden in de Russische Federatie. Vaak ging het daarbij om training in
(wederom de Russische plaats) Rostov. Ook in getapte gesprekken wordt over trainingen en
een trainingskamp gesproken. In een tapgesprek van 2 juli 2014 spreken separatisten over
hun dringende behoefte aan mensen en over wanneer de ‘kampmannen’ hier arriveren, en
op 3 juli 2014 vertelt een DPR-strijder dat de jongens naar de training ‘across the river’
gingen. Ook hiervoor geldt dat niet altijd blijkt of deze trainingen op private basis werden
gegeven of waren opgezet door of vanuit de Russische autoriteiten. In een gesprek van de
toenmalige minister van Defensie van de LPR, waarmee de DPR samenwerkte, wordt echter
wel duidelijk verwezen naar de rol hierbij van de Russische GRU. In dat gesprek van 15 juli
2014 wordt de minister verteld over een training die wordt aangeboden voor tien personen,
waarop de minister aangeeft dat dit via de GRU moet lopen. Ook uit enkele
getuigenverklaringen blijkt van betrokkenheid bij trainingen door Russische instanties. Zo
verklaart getuige M58, over wie later meer, dat hij naar de FSB werd gebracht en toen naar
een kamp in het Russische Rostov, waar hij werd opgeleid. Daarna werd hij naar de Donbas
gebracht.
Coördinatie en instructies
Voor de vraag of sprake was van overall control is vooral van belang of – los van de
achtergrond van de DPR-leden en de steun door de Russische Federatie aan de DPR – de
Russische Federatie een coördinerende rol op zich heeft genomen en instructies heeft
gegeven aan de DPR. Naar het oordeel van de rechtbank bevat het dossier hiervoor een
overvloed aan aanwijzingen. Er zijn, zoals hiervoor reeds aangegeven, vele tapgesprekken
waarin aan (personen werkzaam voor) ‘Moskou’ wordt gerapporteerd over de situatie in het
veld, zoals tegenslagen en behaalde successen. Ook getuigt een aantal tapgesprekken van

planning vanuit de autoriteiten van de Russische Federatie. Zo wordt in een tapgesprek van
3 juli 2014 door Surkov aan Borodai gemeld dat Antyufeev (rechtbank: kort daarna
vicepremier voor staatsveiligheid van de DPR) de kant van Borodai op komt en dat ‘ze’ al op
zaterdag naar het Zuiden vertrekken om gevechtsklaar te zijn. Op 11 juli 2014 vertelt Surkov
vervolgens aan Borodai dat hij heeft gesproken met degenen die aan de leiding staan van
‘this whole military story’ en dat ze hebben aangegeven dat zij met voorbereidingen bezig
zijn en alles gaan versnellen. En op 10 juli 2014 belt een leider van de DPR om te vertellen
dat hij in Moskou een opdracht heeft gekregen om het eerste Kozakken Regiment van
Novorossya te vormen.
In getapte gesprekken wordt voorts gesproken over de rol van Moskou met betrekking tot
concrete operaties. In een getapt gesprek van 4 juli 2014 met betrekking tot Sloviansk
vertelt een leidinggevende van de DPR dat er contact is geweest met Moskou, maar dat
Moskou niet wil dat Sloviansk wordt overgegeven. Omdat geen concrete steun kwam, is dit
bevel niet opgevolgd, zo werd door de minister van Defensie van de DPR, verdachte Girkin,
verklaard in een interview van juli 2014. In een telefoongesprek van 18 juli 2014 wordt door
twee leden van de DPR gesproken over de omsingeling van een Oekraïense brigade, waarop
één van de twee gespreksdeelnemers te kennen geeft dat hij contact heeft gehad met
Moskou en dat Moskou heeft aangegeven dat de levens van de soldaten gespaard moeten
worden. Ook opvallend in dit kader is een reeks telefoongesprekken tussen Borodai en een
Russisch nummer op 21 juli 2014. Borodai wil de baas spreken, maar die is niet beschikbaar.
Borodai vraagt – toenemend indringend – of de baas hem kan terugbellen, omdat hij advies
en instructies nodig heeft over aspecten van de afhandeling van de ramp met de MH17;
bijvoorbeeld met betrekking tot de koelwagens en de zwarte doos. Daarnaast wil Borodai
graag gesprekspunten weten voor een persconferentie. Borodai merkt hierbij op dat hij
aanneemt dat ‘onze buren’ wel iets over de zaak willen zeggen. De omstandigheid dat
Borodai hier spreekt over ‘onze buren’, en vraagt naar ‘de baas’ terwijl hij zelf de hoogste in
rang is binnen de DPR, bevestigt naar het oordeel van de rechtbank dat de baas waar hij
naar vraagt een vertegenwoordiger is van de autoriteiten van de Russische Federatie.
Directe deelname Russische Federatie
In de berichtgeving en rapporten van verschillende organisaties wordt gesproken over
(artillerie)beschietingen op Oekraïens grondgebied, die vanuit de Russische Federatie
zouden zijn uitgevoerd. Vanaf de eerste helft van juli 2014 zouden Russische militairen zich
met regelmaat over de grens verplaatsen en zouden cross-border aanvallen plaatsvinden. In
een onderzoek wijst het International Partnership for Human Rights op artilleriebeschietingen
bij de grens met de Russische Federatie op een Oekraïens kampement begin juli 2014, en in
een ambtsbericht van 16 november 2016 stelt ook de Militaire Inlichtingen- en
Veiligheidsdienst (MIVD) dat er tussen 11 juli 2014 en 17 juli 2014 door raketartillerie
eenheden vanaf Oekraïens grondgebied nabij de Russische grens is geschoten op
onbekende doelen in Oekraïne. Volgens het bericht tonen de aangetroffen rij- en
afvuursporen aan dat artillerie-installaties vanuit het Russische grondgebied Oekraïne zijn
binnengereden. Ook getuigen hebben verklaard over Russisch materieel dat door Russische
militairen was bemand, de grens overstak, beschietingen uitvoerde en vervolgens weer
terugreed. Daarnaast bevestigen tapgesprekken het bestaan van dergelijke aanvallen. Zo
wordt in een getapt gesprek van 12 juli 2014 tussen twee leden van de DPR gezegd dat
Rusland eindelijk is begonnen met het openen van vuur op de Oekraïense strijdkrachten. In
een getapt gesprek van 16 juli 2014 wordt door twee DPR-leden, namelijk de verdachten
Dubinskiy en Pulatov, gesproken over de problemen die zij hebben omdat ze onder vuur
liggen. Pulatov geeft aan dat Rusland los kan gaan, waarop Dubinskiy antwoordt dat hij
posities op de kaart heeft aangegeven die naar Moskou zullen worden gestuurd. In een
gesprek van 17 juli 2014 zegt verdachte Dubinskiy dat Rusland vanaf haar kant op hun
posities zou knallen. Voornoemde gesprekken zijn slechts voorbeelden van meerdere
vergelijkbare getapte gesprekken in het dossier. Dit alles duidt niet slechts op een vorm van

parallelle directe betrokkenheid, maar vooral op onderling gecoördineerde militaire acties
door de DPR en de Russische Federatie.
De Russische autoriteiten hebben tot dusver ontkend destijds betrokken te zijn geweest bij
het conflict in Oost-Oekraïne. De rechtbank overweegt echter onder verwijzing naar het
vorenstaande dat uit het dossier zonder meer blijkt dat door de Russische Federatie is
voorzien in financiering van de DPR, de levering en training van manschappen en de levering
van wapens en goederen. Daarnaast heeft de Russische Federatie in ieder geval vanaf half
mei 2014 een bepalende invloed gehad op de invulling van meerdere hoge posities binnen
de DPR, waaronder die van premier en minister van Defensie. Hiermee hebben de Russische
autoriteiten aanzienlijke invloed gehad op het bewind van de DPR. Dat de Russische
Federatie ook daadwerkelijk deze invloed heeft aangewend blijkt uit het feit dat de
Russische autoriteiten al vóór het neerstorten van vlucht MH17 (direct) betrokken zijn
geweest bij de coördinatie en uitvoering van militaire acties.
Gelet op het vorenstaande concludeert de rechtbank dat de Russische Federatie vanaf half
mei 2014 tot aan in ieder geval het neerstorten van vlucht MH17 overall control heeft
uitgeoefend over de DPR. Daarmee wordt het geografisch niet-internationale gewapende
conflict geïnternationaliseerd en dus alsnog een internationaal gewapend conflict.
De rechtbank komt dan ook tot de conclusie dat op 17 juli 2014 op het grondgebied van
Oekraïne een internationaal gewapend conflict heeft plaatsgevonden tussen Oekraïne en de
DPR, die daarbij onder de overall control stond van de Russische Federatie.

4.4.3.1.4 De status van combattant
Nu het conflict tussen Oekraïne en de DPR moet worden gezien als een internationaal
gewapend conflict, gelden de bepalingen van het internationaal humanitair recht die zien op
de combattantenstatus. De rechtbank ziet zich dan ook gesteld voor de vraag of leden van
de DPR aanspraak kunnen maken op een dergelijke status.
Lid van de strijdkrachten van de DPR – Definitie combattant van artikel 43 API
Ingevolge het bepaalde in artikel 43 van het eerste Aanvullend Protocol bij de Verdragen van
Genève, kunnen leden van de DPR slechts als combattant worden gezien en hebben zij dus
pas het ‘recht’ om deel te nemen aan de vijandelijkheden als zij lid zijn van de strijdkrachten
van één van de strijdende staten, in dit geval dus van de Russische Federatie. De
strijdkrachten van de Russische Federatie kunnen in dit verband worden gezien als alle
georganiseerde strijdkrachten, groepen en eenheden die onder een bevel staan dat
tegenover de Russische Federatie verantwoordelijk is voor het gedrag van ondergeschikten.
Bovendien moeten deze strijdkrachten zijn onderworpen aan een intern krijgstuchtrechtelijk
systeem dat onder andere de nakoming van de regels van het volkenrecht dient te
verzekeren. Alleen als daaraan is voldaan kan met succes een combattantenprivilege worden
geclaimd.
De rechtbank stelt voorop dat de DPR geen onderdeel was van de officiële strijdkrachten van
de Russische Federatie maar dat – zoals zij hiervoor heeft vastgesteld – wel sprake was van
overall control door de Russische Federatie. Die vaststelling van overall control is op zichzelf
echter onvoldoende om te kunnen concluderen dat sprake is van het staan onder een bevel
dat tegenover de Russische Federatie verantwoordelijk is voor het gedrag van
ondergeschikten. Daarvoor moet de Russische Federatie de DPR ook nog accepteren als bij
haar behorend en verantwoordelijkheid nemen voor het gedrag en handelen van de strijders

(onder het bevel) van de DPR.
De rechtbank constateert dat hiervan geen sprake is, nu de Russische Federatie tot op de
dag van vandaag elke controle op en betrokkenheid bij de DPR in die periode heeft ontkend
en ook de verdachten publiekelijk hebben ontkend destijds onderdeel te hebben uitgemaakt
van de strijdkrachten van de Russische Federatie. De strijders van de DPR kunnen dan ook
niet worden gezien als onderdeel van de strijdkrachten van de Russische Federatie.
Nu de DPR niet kan worden gezien als onderdeel van de strijdkrachten van de Russische
Federatie kunnen de leden van de DPR ook niet worden beschouwd als behorende tot die
strijdkrachten. Alleen al om die reden komt hun dan ook geen recht toe op deelname aan de
vijandelijkheden en daarmee evenmin op immuniteit voor vervolging. De rechtbank komt dan
ook niet meer toe aan de overige vereisten voor het eventueel kunnen inroepen van
immuniteit, zoals de vraag of de verdachten de regels van het internationaal humanitair
recht naar behoren hebben nageleefd.
De rechtbank overweegt ten overvloede dat in de literatuur wel wordt betoogd dat tevens
zou moeten worden getoetst aan de criteria van artikel 4 onder A van de Derde Geneefse
Conventie (GCIII), bij het beoordelen van de vraag of verdachten een combattantenprivilege
toekomt. De rechtbank is van oordeel dat dit onjuist is. Dit artikel ziet niet op combattanten
en hun privileges en immuniteiten, maar op de status van krijgsgevangenen.

4.4.3.2 Conclusie
De rechtbank concludeert dat van een volkenrechtelijke beperking van de
rechtsmachtsbepalingen niet is gebleken. De officier van justitie is dan ook ontvankelijk in
zijn vervolging.
Nu niet wordt voldaan aan de door het Openbaar Ministerie gestelde voorwaarde in zijn
voorwaardelijk verzoek betrekking hebbend op het onderwerp combattantenimmuniteit,
behoeft dat verzoek geen nadere bespreking.
4.4.4 Heeft de officier van justitie het vervolgingsrecht verspeeld?
4.4.4.1 Vooraf
Als bij het voorbereidende onderzoek vormen zijn verzuimd (vormfouten zijn gemaakt) die
niet meer kunnen worden hersteld kan de rechter daaraan gevolgen verbinden. Een
vormverzuim is het niet naleven van geschreven en ongeschreven regels van
strafprocesrecht, waaronder wettelijke en verdragsbepalingen, zoals het Europees Verdrag
tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM). Die
regels bestaan om een effectieve waarheidsvinding en berechting mogelijk te maken,
waarbij de rechten en belangen van alle in het strafproces betrokken partijen worden
betrokken en gerespecteerd. Fundamentele regels dus, die raken aan de kern van een
eerlijk proces. Uit de wet en de jurisprudentie van de Hoge Raad volgt dat het moet gaan om
vormverzuimen die zijn begaan in het onderzoek dat voorafgaat aan het onderzoek ter
terechtzitting, waaronder ook begrepen normschendingen bij de opsporing. Maar ook om
vormverzuimen die van bepalende invloed zijn geweest op het verloop van het
opsporingsonderzoek naar en/of de verdere vervolging van de verdachte voor het feit
waarvoor hij wordt vervolgd.
Omdat de geschonden regels van verschillende aard en impact kunnen zijn, zijn de daaraan
te verbinden rechtsgevolgen dat ook. In oplopende mate van zwaarte kunnen aan een

vormverzuim de volgende consequenties worden verbonden: de loutere constatering
daarvan, strafvermindering, bewijsuitsluiting of niet-ontvankelijkverklaring van de officier van
justitie.
Wanneer als verweer wordt aangevoerd dat zich een vormverzuim heeft voorgedaan moet
de rechter eerst beoordelen of de aan dat verweer ten grondslag gelegde feiten en
omstandigheden aannemelijk zijn geworden en of deze een vormverzuim opleveren. En als
sprake is van een vormverzuim zal de rechter een gemotiveerde beslissing moeten nemen of
en, zo ja, welk rechtsgevolg aan het geconstateerde vormgebrek moet worden verbonden.
Dat hangt weer af van de ernst van het vormverzuim, de daardoor geschonden belangen
van de verdachte, de vraag of door de schending een eerlijk proces in het geding is gekomen
of dat ‘louter’ sprake is van de schending van een ander strafvorderlijk voorschrift of
rechtsbeginsel dat niet direct resulteert in een oneerlijke procedure en of zich
onregelmatigheden hebben voorgedaan die de betrouwbaarheid en accuraatheid van
onderzoeksresultaten wezenlijk hebben aangetast.
Wanneer bewijsuitsluiting wordt overwogen kan de rechter daarbij ook betrekken of dat
rechtsgevolg opweegt tegen de te verwachten negatieve effecten daarvan en of daarmee
niet op onaanvaardbare wijze afbreuk wordt gedaan aan zwaarwegende belangen als
waarheidsvinding, bestraffing van de dader van een ernstig strafbaar feit en aan de rechten
van slachtoffers en hun nabestaanden, mede gelet op de uit het EVRM voortvloeiende
positieve verplichtingen tot effectieve bestraffing.11
In het algemeen geldt dat hoe groter de ernst van het vormgebrek en de gevolgen daarvan
zijn, des te zwaarder het rechtsgevolg is dat de rechter daaraan kan verbinden. Uit de
jurisprudentie van de Hoge Raad volgt dat de zwaarste sanctie voor een vormverzuim, de
niet-ontvankelijkheid van de officier van justitie, slechts in zeer uitzonderlijke gevallen aan
de orde kan zijn. Het vormverzuim zal erin dienen te bestaan dat met de opsporing of
vervolging belaste ambtenaren ernstig inbreuk hebben gemaakt op beginselen van een
behoorlijke procesorde waardoor doelbewust of met grove veronachtzaming van de
belangen van de verdachte aan zijn recht op een eerlijke behandeling van zijn zaak is tekort
gedaan. Het moet dan gaan om een onherstelbare inbreuk op het recht van een verdachte
op een eerlijk proces die niet op een aan de eisen van een behoorlijke en effectieve
verdediging beantwoordende wijze is of kan worden gecompenseerd, waardoor moet
worden geconcludeerd dat “the proceedings as a whole were not fair”.12 Vervolging is dan
apert onredelijk. De minder vergaande sancties van bewijsuitsluiting, strafvermindering of
loutere constatering moeten altijd als eerste door de rechter worden overwogen voordat de
meest vergaande sanctie van niet-ontvankelijkverklaring in beeld kan komen.
De verdediging van verdachte Pulatov heeft een groot aantal redenen benoemd die volgens
haar ieder voor zich, maar zeker bij elkaar opgeteld, zodanig ernstige schendingen van
wettelijke, verdragsrechtelijke en beginselen van behoorlijke procesorde (dus vormfouten)
opleveren dat verdachte geen eerlijke procedure heeft genoten. De enige juiste
consequentie daarvan moet zijn dat de officier van justitie zijn vervolgingsrecht heeft
verspeeld en niet-ontvankelijk moet worden verklaard, aldus de verdediging. De vele
redenen die de verdediging van Pulatov heeft gegeven staan genoemd in Delen I en II van
haar pleitnota, en hetgeen daarna nog bij dupliek is aangevoerd. Daarin is niet alleen een
grote mate van gelaagdheid aangebracht, maar tevens een onderlinge conditionele
verwevenheid. Daarnaast wordt bij die argumenten veelvuldig vooruit en achteruit gewezen
naar argumenten die op andere plekken en andere momenten en ter onderbouwing van
eerdere en andere stellingen zijn aangevoerd. De rechtbank heeft die argumenten in haar
bespreking daarvan daarom zakelijk samengevat.
De rechtbank destilleert uit de jurisprudentie van de Hoge Raad dat de kern van de toets die
zij moet aanleggen bij de beoordeling van mogelijk aanwezige vormfouten waaraan een

niet-ontvankelijkheid kan worden verbonden die is van de door het Europees Hof voor de
Rechten van de Mens (EHRM) geformuleerde “overall fairness of the trial” (hierna ook: een
eerlijke procedure). Die overall fairness bestaat uit twee pijlers die elkaar versterken en
aanvullen. De eerste is dat de rechter aan wie de zaak (de beschuldiging) ter beoordeling
wordt voorgelegd in het belang van de verdachte en de overige betrokkenen in openheid,
onafhankelijkheid en onpartijdigheid, zonder vooringenomen te zijn, de zaak onderzoekt en
vervolgens met toepassing van de daarvoor geldende regels tot een gemotiveerd oordeel
komt. De tweede pijler is dat de verdachte, of namens hem zijn advocaat, in voldoende mate
tegen het onderzoeksmateriaal en de beschuldigingen heeft kunnen inbrengen wat hij
daartegen wil inbrengen en daartoe het door hem gewenste (tegen)onderzoek heeft
kunnen (laten) uitvoeren. Daarvoor moet hij voldoende tijd en gelegenheid hebben gehad.
Om te kunnen spreken van een eerlijke procedure voor de verdachte moet hij dus zijn
verdedigingsrechten in optimale vorm hebben kunnen uitvoeren en ook het vertrouwen
kunnen hebben dat de rechter die zijn zaak behandelt na een gedegen onderzoek tot een
afgewogen en objectief oordeel in zijn zaak komt. Wat een eerlijke procedure is hangt mede
samen met de omstandigheden van het geval. Een eerlijke procedure wordt, naar het
oordeel van de rechtbank, niet alleen bepaald door de belangen van de verdachte, maar
houdt ook in dat rekening wordt gehouden met de gerechtvaardigde belangen van andere
bij de strafprocedure betrokken personen, zoals slachtoffers, nabestaanden en getuigen en
daarnaast ook met het publieke belang in onderzoek en bestraffing van de specifieke
misdaad in kwestie. Hoe die belangen gewogen moeten worden kan gaandeweg de
strafprocedure ook nog veranderen. Tevens kunnen bestaande onvolkomenheden
gedurende de procedure nog worden hersteld.
Of sprake is geweest van een eerlijke procedure is in beginsel een balans die het best
achteraf kan worden opgemaakt. Dan immers is bekend of de rechtbank in de juiste mate
alle betrokken belangen heeft afgewogen en in de juiste verhouding tot elkaar heeft
beoordeeld. Daarbij kan dan de hele fase van het onderzoek ter terechtzitting worden
betrokken, alsook, en niet onbelangrijk, de uiteindelijke beslissingen die de rechtbank heeft
genomen en de wijze waarop zij haar keuzen en beslissingen heeft gemotiveerd. Omdat de
rechtbank in het kader van de opgeworpen vraag naar de ontvankelijkheid van de officier
van justitie vanwege beweerde vormfouten al in de fase van de voorvragen moet
beoordelen of sprake is (geweest) van een eerlijke procedure en daarnaast ook een
dergelijke toets moet aanleggen vóórdat zij haar uitspraak doet, ontkomt de rechtbank er
niet aan om bij die twee fasen al vooruit te kijken. Dat betekent ook dat de rechtbank in
zekere mate eveneens haar eigen handelwijze tijdens het onderzoek ter terechtzitting zal
moeten beoordelen. Immers, het zijn niet alleen de keuzen die door het Openbaar Ministerie
en de opsporingsdiensten in het voorbereidende onderzoek zijn gemaakt die bepalen of
gesproken kan worden van een eerlijke procedure, maar ook óf en de wijze waarop de
rechtbank die keuzen goed- of afkeurt of herstelt, de daarvoor gebruikte motivering en de
wijze waarop zij tijdens het onderzoek ter terechtzitting de belangen van alle betrokkenen
heeft betrokken en vorm heeft gegeven.
Potentiële vormgebreken die niet (direct) raken aan het recht op een eerlijk proces halen in
de lijn van de Hoge Raad wat betreft het eraan te verbinden rechtsgevolg in elk geval niet
de drempel van een mogelijke niet-ontvankelijkverklaring. In het voorkomende geval zal de
rechtbank bezien of een eventueel ander, minder zwaar, rechtsgevolg aan een
geconstateerd vormgebrek verbonden zal moeten worden. Los daarvan zal de rechtbank
nog nagaan of een eventuele cumulatie van vormgebreken die op zichzelf niet de drempel
halen van een niet-ontvankelijkverklaring in gezamenlijkheid tot de conclusie zou kunnen
leiden dat geen sprake (meer) is van een eerlijk proces.
4.4.4.2 Proceshouding Openbaar Ministerie
Onder de noemer ‘Proceshouding Openbaar Ministerie’ voert de verdediging van verdachte

Pulatov twee hoofdargumenten aan die tot niet-ontvankelijkheid van de officier van justitie
zouden moeten leiden. Dat betreft de schending van de onschuldpresumptie in (met name)
media uitlatingen en het ‘rauwelijks dagvaarden’ van verdachte Pulatov met allerlei daaruit
voortvloeiende consequenties voor het proces.

Schending onschuldpresumptie door openbaarmakingen
Omdat het Joint Investigation Team (JIT) en het Openbaar Ministerie, maar ook andere
autoriteiten13 zich bij herhaling en in stellige bewoordingen publiekelijk hebben uitgelaten
over de feiten die (zouden) zijn gepleegd ten aanzien van vlucht MH17 en over wie daarvoor
als schuldigen (zouden) zijn aan te wijzen, en verdachte Pulatov (en zijn drie
medeverdachten) op enig moment ten overstaan van de gehele wereld(pers) met naam en
toenaam als pleger van deze feiten is (zijn) genoemd en op afbeelding is (zijn) getoond, was
het volgens de verdediging van verdachte Pulatov voor vrijwel niemand meer mogelijk te
geloven in de onschuld van de verdachte(n). De verdediging heeft daarbij meermalen
(minder en meer expliciet) aangegeven dat dit verlies van de onschuldpresumptie dan ook
wel voor de rechters in deze zaak zal gelden.
Het is wat de rechtbank betreft een gegeven dat het JIT en het Openbaar Ministerie zich op
meerdere persmomenten vóór aanvang van het onderzoek ter terechtzitting in behoorlijk
stellige bewoordingen hebben uitgelaten over wat volgens hen met vlucht MH17 zou zijn
gebeurd. Tot aan de persconferentie van 19 juni 2019 betrof dat publieke uitlatingen over
met welk wapen, waar vandaan afkomstig, vanuit waar afgeschoten en door welke partij in
het conflict dat was gedaan. Tijdens de persconferentie van 19 juni 2019 werden aan deze
uitlatingen de namen en afbeeldingen van de vier verdachten in deze strafzaak gekoppeld,
met daarbij wel degelijk de herhaaldelijke mededeling dat deze personen als verdáchte voor
die feiten vervolgd zouden gaan worden. Daarbij is ook gewezen op de onschuldpresumptie.
De uitlatingen tijdens alle persmomenten werden gedaan door hoge vertegenwoordigers
van het Openbaar Ministerie en het JIT.
De rechtbank is het eens met de verdediging van verdachte Pulatov dat het vereiste van de
onschuldpresumptie in artikel 6, tweede lid, EVRM zich niet alleen richt tot de rechtbank,
maar ook tot andere publieke autoriteiten, waaronder het Openbaar Ministerie en het JIT. De
rechtbank is echter van oordeel dat in het midden kan blijven of de uitlatingen die tijdens de
persconferenties zijn gedaan door hoge vertegenwoordigers van het Openbaar Ministerie en
het JIT een schending van de onschuldpresumptie uit artikel 6, tweede lid, EVRM opleveren.
Immers, zelfs als dit het geval zou zijn betekent dat niet dat daarmee ook het in artikel 6,
eerste lid, EVRM neergelegde recht op een eerlijke procedure is geschonden. Daarvoor zou
immers nodig zijn dat de behandelend rechters in deze zaak (en alle andere rechters die in
potentie deze strafzaak zouden kunnen behandelen) zodanig zijn beïnvloed door deze
uitlatingen dat zij niet meer onbevooroordeeld een beslissing in deze zaak zouden kunnen
nemen. Nog los van het feit dat deze lat door het EHRM voor een college dat is
samengesteld uit alleen beroepsrechters zeer hoog wordt gelegd en een dergelijke
beïnvloeding in de praktijk, voor zover de rechtbank ziet, voor beroepsrechters ook nimmer
door het EHRM is aangenomen, was deze rechtbank zich van meet af aan bewust van
hetgeen in de media in brede zin allemaal al was geuit voorafgaand aan de aanvang van het
onderzoek ter terechtzitting. Daarvan heeft de rechtbank bij haar introductie op de eerste
zittingsdag ook nadrukkelijk melding gemaakt. Gedurende het proces heeft de verdediging
van verdachte Pulatov herhaaldelijk gewezen op en gewaarschuwd voor alle berichtgeving in
de media, zodat alleen al hierom mag worden aangenomen dat de rechtbank zich daarvan
ook bij voortduring bewust is geweest. De rechtbank heeft zich van deze media aandacht
afzijdig gehouden. Van een objectief gerechtvaardigde vrees voor partijdigheid van de

rechtbank is daarom geen sprake, laat staan dat daarvoor door de verdediging van
verdachte Pulatov concrete omstandigheden zijn aangevoerd waaruit dit zou moeten blijken.
Bovendien kan de eventuele conclusie dat de rechtbank vooringenomen zou zijn geweest
hooguit pas achteraf (door een ander rechtscollege) worden getrokken, waarbij tevens de
gang van zaken tijdens de terechtzitting, de bewijsconstructie, de motivering daarvan en de
uitkomst van deze strafzaak moeten worden betrokken. Een eventuele schending door het
Openbaar Ministerie en het JIT van artikel 6, tweede lid, EVRM haalt dan ook niet de drempel
van een niet-ontvankelijkverklaring wegens schending van artikel 6, eerste lid, EVRM.
Het voorgaande geldt eveneens voor uitlatingen in de pers of elders van andere hoge
publieke functionarissen. Met de verdediging van verdachte Pulatov is de rechtbank van
oordeel dat onder meer leden van de Tweede Kamer en de minister-president zich in vrij
stellige en ongenuanceerde bewoordingen hebben uitgelaten over de oorzaken van het lot
dat MH17 heeft ondergaan. Echter, die uitlatingen – voor zover die al betrekking hadden op
of raken aan (de verdachten in) deze strafzaak – kunnen niet voor rekening en risico van het
Openbaar Ministerie worden gebracht en hebben, net zomin als die van het Openbaar
Ministerie en het JIT, bijgedragen aan of invloed gehad op het oordeel van de rechtbank in
de behandeling en de uitkomst van deze strafzaak.
In het verlengde hiervan merkt de rechtbank over dit punt nog op dat de stelling van de
verdediging van verdachte Pulatov dat ook het Rechtsbijstandsteam zonder enige kritische
noot het JIT-scenario heeft gevolgd en daarmee weinig oog had voor de onschuldpresumptie
bezwaarlijk aan het Rechtsbijstandsteam kan worden verweten. Dit betrof immers de
toelichting die het Rechtsbijstandsteam heeft gegeven op de door de nabestaanden
ingediende vorderingen benadeelde partij en die komen alleen voor toewijzing in
aanmerking als het tenlastegelegde bewezen kan worden. Van de nabestaanden kan niet
verwacht worden dat zij eigen onderzoek doen naar de feiten waaraan hun vorderingen zijn
gekoppeld, zodat het niet meer dan logisch is dat zij uitgaan van een bewezenverklaring van
hetgeen ten laste is gelegd. Het spreekt voor zich dat ook dit door het Rechtsbijstandsteam
ingenomen standpunt de rechtbank niet op voorhand op gedachten heeft gebracht over een
bewezenverklaring.
Het tijdens een wereldwijd te volgen persconferentie mededelen van de volledige namen en
andere persoonsgegevens van de verdachten, in combinatie met het tonen van hun foto, is
een wijze van informatievoorziening die verder gaat dan in een reguliere strafzaak
gebruikelijk is. Wat er ook zij van eventuele beïnvloeding van het grotere publiek daardoor
en de impact die dat (wellicht) heeft op het persoonlijke leven van de verdachte(n), dat zijn
evenmin factoren die tot beïnvloeding van de rechtbank hebben geleid, ook niet bezien in
combinatie met de hiervoor genoemde uitlatingen van het Openbaar Ministerie en het JIT
over de beweerde feitelijkheden rondom het neerstorten van vlucht MH17. Naast de
hierboven al genoemde argumenten speelt hierbij ook een rol dat in iedere strafzaak de
rechtbank voorafgaand aan het onderzoek ter terechtzitting op de hoogte is van de
identiteit van de te vervolgen verdachten. Dat gebeurt telkens al vóór aanvang van het
onderzoek ter terechtzitting, waarbij de rechtbank bovendien zelfs verder wordt
geïnformeerd over de identiteit, persoonlijke gegevens van en persoonlijke informatie over
de verdachte(n) dan het publiek bij de persconferentie is geïnformeerd. Zij ontvangt immers
het procesdossier waarin dergelijke persoonlijke gegevens zijn opgenomen. De rechtbank is
dus nog uitgebreider en breder geïnformeerd over verdachte(n) dan het algemene publiek.
De professionele rechters worden door deze informatieverstrekking op geen enkele wijze op
voorhand gestuurd in hun oordeelsvorming. Het feit dat deze informatie in het onderhavige
geval publiekelijk via een persconferentie ook met het publiek is gedeeld heeft dan ook geen
enkele invloed gehad op de rechtbank, laat staan ertoe geleid dat de rechtbank op voorhand
reeds een standpunt zou hebben ingenomen over wat met vlucht MH17 zou zijn gebeurd en
over betrokkenheid daarbij of zelfs over schuld of onschuld van deze specifieke verdachten.
In de wijze waarop de rechtbank het gehele onderzoek ter terechtzitting heeft ingekleed,

vorm heeft gegeven en afgerond kan geen aanwijzing worden gevonden dat zij wél reeds
een dergelijk standpunt had ingenomen.
Het voorgaande laat echter onverlet dat naar het oordeel van de rechtbank de door het
Openbaar Ministerie en het JIT gekozen wijze van communiceren over het lot van vlucht
MH17 en de bekendmaking van de verdachten in deze strafzaak wel te denken geven.
Hoewel die wijze van communiceren en die bekendmakingen niet van invloed zijn geweest
op de objectiviteit van de rechtbank hebben die volgens de rechtbank wel degelijk
bijgedragen aan de vorming van de publieke opinie over deze strafzaak. Dat heeft mede te
maken met de grote onderlinge verwevenheid in deze zaak van de uitlatingen over wat
feitelijk met vlucht MH17 zou zijn gebeurd en de formulering van de verdenking die de
verdachten daarvan wordt gemaakt. Daarom ook is het in de persconferenties daarbij
noemen van persoonlijke gegevens van de verdachten en het tonen van hun afbeeldingen al
snel te beschouwen als een (potentiële) inbreuk op het door artikel 8 EVRM beschermde
recht op privacy. Een dergelijke inbreuk is weliswaar toegestaan als dat is voorzien bij wet
en noodzakelijk is in een democratische samenleving. Maar de uitleg die het Openbaar
Ministerie daarover heeft gegeven is er niet per se één die aanstonds overtuigt van die
vereiste noodzakelijkheid en de daarbij in acht te nemen proportionaliteit en subsidiariteit.
Het informeren van het algemeen publiek en nabestaanden over een voorgenomen
vervolging acht ook het EHRM op zichzelf een belangrijk en te rechtvaardigen doel.14 De
rechtbank ziet dit belang zeker in een zaak van een omvang en met een (maatschappelijke)
impact als die van vlucht MH17. Volgens de rechtbank valt echter niet direct in te zien dat
deze informatievoorziening niet anders kon dan via ogenschijnlijk zorgvuldig gekozen
persmomenten, die wereldwijd te volgen waren en waarin niet alleen zeer stellige
uitspraken zijn gedaan door hoge opsporings- en vervolgingsautoriteiten over met wat
zekerheid was gebeurd met vlucht MH17, maar waarbij ook persoonsgegevens en foto’s van
de verdachten zijn getoond. Het recht van met name nabestaanden om op de hoogte
gesteld te worden van de resultaten van het onderzoek, de redenen voor het plegen van de
vermoede misdrijven, de omstandigheden waaronder die zijn gepleegd, maar ook van de
identiteit van de vermoede daders is ontegenzeglijk. Echter, het Openbaar Ministerie was
gedurende de hele fase van het voorbereidende onderzoek in staat buiten de pers om en
rechtstreeks te communiceren met de nabestaanden en hen op de hoogte te houden van de
stand van zaken. Waarom dat dan bij het bekend maken van de vervolging niet (meer) zou
kunnen of niet de voorkeur zou hebben, maar het nodig was om hen daarover allemaal
tegelijk te informeren, ontgaat de rechtbank. Daarnaast valt niet in te zien dat voor de
informatievoorziening aan het grote(re) publiek het noemen van de namen en overige
gegevens van de verdachten noodzakelijk was, laat staan het tonen van hun foto’s. De
boodschap aan het grote publiek was immers, en hoefde in dat stadium alleen maar te zijn,
dat er verdachten vervolgd gingen worden. Daarbij had kunnen worden volstaan met minder
informatie, zoals het aantal verdachten en eventueel hun nationaliteit. De overige gegevens
hadden voor de informatievoorziening aan het algemene publiek geen toegevoegde waarde,
ook al werden die zoals gezegd, anders dan de verdediging van verdachte Pulatov heeft
aangevoerd, wel degelijk bij herhaling expliciet aangemerkt als verdachte en niet als dader,
met de nodige voorbehouden van dien. De nadere informatie over de verdachten had wel
toegevoegde waarde voor de nabestaanden, maar die hadden ook op andere wijze
daarover geïnformeerd kunnen worden.
Tegelijkertijd constateert de rechtbank echter ook dat drie van de vier verdachten geen
bezwaar hebben gemaakt tegen deze gang van zaken, laat staan dat ze hebben
aangegeven in welk concreet belang ze zouden zijn geschaad. Ook constateert de rechtbank
dat min of meer gelijktijdig met het bekendmaken van de vervolging de betreffende
verdachten, zoals voor de hand liggend in deze zaak, ook internationaal zijn gesignaleerd en
daarmee op opsporingslijsten zijn geplaatst met de gebruikelijke foto en persoonlijke
gegevens. Een simpele zoekslag op internet levert direct de namen en foto’s van de vier

huidige verdachten op. Vanwege de grote publieke belangstelling en de actieve opstelling
van de pers in deze zaak zou deze zoekslag al snel via die weg tot het bekend worden van
de verdachten en hun gegevens hebben geleid. De uiteindelijke inbreuk op de persoonlijke
levenssfeer van de verdachte(n) als direct gevolg van enkel de actieve en vergaande
informatievoorziening van het JIT en het Openbaar Ministerie tijdens de bedoelde
persconferentie is daarmee naar het oordeel van de rechtbank dus beperkt. Nu die inbreuk
geen gevolgen heeft gehad voor de eerlijkheid van het proces in de zin van artikel 6, eerste
lid, EVRM en bovendien de gevolgen voor de persoonlijke levenssfeer van verdachte(n) niet
het gevolg zijn van alleen deze vormfout kan de vormfout niet leiden tot niet-ontvankelijk
verklaring van de officier van justitie. Wel zal de rechtbank op dit punt, indien zij daaraan
toekomt, bij de strafmaatoverwegingen terug komen.
Dat oordeel met betrekking tot de ontvankelijkheid wordt ook niet anders door het interview
in NRC Handelsblad met de leider van het team van officieren van justitie dat de ramp met
vlucht MH17 onderzoekt, dat enkele dagen na het uitspreken van het requisitoir verscheen.
Weliswaar bevat ook dat interview zeer stellige en zelfs als ongenuanceerd te typeren
uitlatingen van die teamleider die nota bene buiten het bestek van de zitting om zijn gedaan
in een nog lopende strafzaak, maar ze vormen in de kern genomen ook niet meer dan een
herhaling van het kort daarvoor afgeronde requisitoir van het Openbaar Ministerie dat
integraal via de livestream was te volgen en na te zien. Die herhaalde uitlatingen op dat
moment in een kranteninterview zullen naar het oordeel van de rechtbank dan ook weinig
effect hebben gehad op de publieke opinie dat niet ook al was bereikt door het requisitoir.
Anders ligt dat naar het oordeel van de rechtbank wat betreft de door het Openbaar
Ministerie op 18 mei 2022 op het internet gelanceerde ‘applicatie’. Deze applicatie, met titel
‘Het strafdossier MH17’“biedt nabestaanden en het bredere publiek nadere en toegankelijke
informatie uit het dossier.” “In deze publicatie kunt u lezen, horen en zien welke bewijzen er
onder meer in het strafdossier zitten.”, zo valt op de betreffende website te lezen. De
rechtbank heeft ter terechtzitting al haar verbazing geuit over het lanceren van deze
applicatie, vanwege het moment en de wijze waarop deze online is gezet. Daar voegt de
rechtbank in het kader van de bespreking van de voorvragen nog het volgende aan toe.
De applicatie is door de wijze van opzet en vormgeving geen spontaan instrument, maar één
dat veel tijd, moeite en voorbereiding heeft gekost. Het lanceren daarvan is dan ook een
geplande actie van het Openbaar Ministerie geweest, waarbij het niet anders kan dan dat
het moment waarop deze is gelanceerd zorgvuldig is uitgekozen. Het op deze geplande
wijze mede aan de hand van stukken uit het dossier delen met een breed publiek van
inhoud van het procesdossier dat nog ter beoordeling onder de rechter is (en daarom ook
‘eigendom’ van de rechtbank en niet langer van het Openbaar Ministerie), is alleen al om die
redenen in strijd met de beginselen van een behoorlijke procesorde. Niemand anders dan de
rechter aan wiens oordeel de zaak is voorgelegd kan en mag over het verspreiden of delen
van het dossier op welke wijze dan ook beslissen. Het Openbaar Ministerie moet dit weten
en daarom kan niet anders dan worden geconcludeerd dat het bewust heeft gehandeld in
strijd met dat uitgangspunt. Dit temeer nu de rechtbank nog geen twee uur voordat deze
applicatie online werd gezet een tot op dat moment bestaande beperking tot kennisneming
voor nota bene de nabestaanden die als procespartij gelden had opgeheven, maar nog
steeds onder de expliciete voorwaarde dat de stukken enkel mogen worden gebruikt voor
het strafvorderlijk doel waarvoor zij zijn bestemd. De applicatie zelf, maar vooral ook het
moment van lancering en het opnemen van inhoudelijke stukken daarin is in dat licht daarom
te typeren als het met voeten treden van een uitdrukkelijke beslissing van de rechtbank.
Voorts bevat de applicatie geen enkele nuance of maar enige verwijzing naar de uitgebreide
verweren en standpunten die door de verdediging van verdachte Pulatov zijn ingenomen
over onder meer de bruikbaarheid en de bewijswaarde van ook in de applicatie opgenomen
stukken. De applicatie heeft niets te maken met de op het Openbaar Ministerie rustende
plicht om het publiek in het algemeen en de slachtoffers en nabestaanden in het bijzonder te

informeren. Dat was immers al uitvoerig tijdens het daarvoor aangewezen moment van
requisitoir gebeurd. De rechtbank kan dan ook niet anders dan deze applicatie zien als een
ongenuanceerde poging van het Openbaar Ministerie om – ook buiten de zitting om – de
wereld te overtuigen van zijn gelijk. De rechtbank is van oordeel dat het Openbaar Ministerie
zich niet in redelijkheid op het standpunt heeft kunnen stellen dat met de publicatie van
deze applicatie enig door strafrechtelijke handhaving beschermd belang gediend kan zijn,
laat staan dat die beslissing het resultaat is van een redelijke en billijke belangenafweging.
Het is onnodig en doet ernstig af aan het magistratelijke optreden dat van het Openbaar
Ministerie mag en moet worden verwacht.
Het Openbaar Ministerie heeft er ook niet voor gekozen om ter terechtzitting in het openbaar
verantwoording af te leggen over het waarom van deze applicatie. In een zeer kort
e-mailbericht aan de verdediging van verdachte Pulatov, die terecht om toelichting en uitleg
vroeg, heeft het Openbaar Ministerie enkel aangegeven geen redenen te zien om terug te
komen op zijn beslissing om de applicatie te lanceren. De rechtbank oordeelt dan ook dat de
lancering van deze applicatie in strijd is met de beginselen van een behoorlijke procesorde.
Hoewel de rechtbank bijzonder ontstemd is door dit optreden van het Openbaar Ministerie,
waarin het ook thans nog persisteert door de applicatie te handhaven, heeft de rechtbank
dit niet in de weg laten staan aan haar onbevangen en onbevooroordeelde blik op en
oordeel over het dossier en de verdenkingen en heeft het evenmin de verdediging
belemmerd in het voeren van verweer in de strafprocedure. Reeds daarom haalt deze
vormfout niet de grens van de onherstelbare inbreuk op het recht van verdachte(n) op een
eerlijk proces en kan dan ook niet leiden tot niet-ontvankelijkverklaring van de officier van
justitie. Wel zal de rechtbank hierop, indien zij daaraan toekomt, bij de
strafmaatoverwegingen terug komen.
Op deze plaats in dit vonnis volstaat de conclusie dat in de openbaarmakingen van onder
andere het Openbaar Ministerie geen grond gelegen is voor een niet-ontvankelijkverklaring
van de officier van justitie in zijn vervolging.
‘Rauwelijks dagvaarden’
De verdediging van verdachte Pulatov heeft, samengevat, aangevoerd dat verdachte Pulatov
geen eerlijk proces heeft gehad omdat hij zonder eerst van een verdenking tegen hem op de
hoogte te zijn gesteld, direct door het Openbaar Ministerie is gedagvaard. De verdediging
noemt dat het ‘rauwelijks dagvaarden’, het Openbaar Ministerie spreekt over de timing van
het dagvaarden. Met beide wordt echter hetzelfde bedoeld, namelijk dagvaarding zonder
voorafgaande kennisgeving van het bestaan van een verdenking.
Niet ter discussie staat dat voor elk van de verdachten in deze strafzaak een proces-verbaal
verdenking is opgemaakt dat dateert van lang vóór het moment waarop zij voor het eerst
hadden kunnen vernemen dat zij als verdachte waren aangemerkt, namelijk door het volgen
van de hierboven genoemde persconferentie van 19 juni 2019 of door het lezen van
berichtgeving van het Openbaar Ministerie daarover zeer kort vóór aanvang en na afloop
van die persconferentie via aan hen toegeschreven social media accounts en/of
telefoonnummers. Daar(in) werden voor het eerst de concrete verdenkingen jegens de
verdachten geuit, werd hun dagvaarding aangekondigd en werden zij uitgenodigd op de
verdenkingen te reageren. Formeel zijn de verdachten echter pas later in 2019 gedagvaard
door toezending van die dagvaarding aan hun respectieve nationale autoriteiten, met het
verzoek die dagvaarding uit te reiken en het verzoek de verdachten te horen naar aanleiding
van de daarin opgenomen verdenkingen. Dat is het formele moment waarop zij van de
verdenking tegen hen op de hoogte zijn geraakt.15
De verdediging van verdachte Pulatov heeft betoogd dat door deze vrij ongebruikelijke wijze

van dagvaarden verdachte niet is gehoord in een fase van het voorbereidende onderzoek
waarin zijn standpunt van invloed kon zijn op de beslissing om al of niet tot dagvaarding
over te gaan en verdachte daardoor geen tegenonderzoek heeft kunnen laten verrichten in
de beslotenheid van het kabinet van de rechter-commissaris, anders dan te doen
gebruikelijk. Daarnaast gold daardoor ten nadele van verdachte een ander toetsingskader
voor onderzoekswensen dan bij onderzoek door de rechter-commissaris het geval zou zijn
geweest en is hem hierdoor langer dan nodig kennisneming van het dossier onthouden.
Omdat verdachte hierdoor bewust lange tijd buiten spel is gezet en gehouden is het
beginsel van equality of arms geschonden en heeft verdachte Pulatov geen eerlijke
procedure genoten. In elk geval zijn de beginselen van een behoorlijke procesorde zodanig
geschonden dat dit tot niet-ontvankelijkheid van de officier van justitie in zijn vervolging
moet leiden.
De rechtbank stelt voorop – zoals de verdediging van verdachte Pulatov ook zelf heeft
betoogd – dat het ‘rauwelijks dagvaarden’ een bevoegdheid is waarvan het Openbaar
Ministerie vanwege zijn vervolgingsopportuniteit gebruik kan maken en dat deze wijze van
dagvaarden niet wordt ‘verboden’ of bedreigd wordt met een sanctie door het Wetboek van
Strafvordering. De beslissing om te gaan vervolgen en hoe is een discretionaire en leent zich
slechts in zeer beperkte mate voor een inhoudelijke rechterlijke toetsing. Gelet op de
concrete verdenkingen die voorliggen is duidelijk dat het Openbaar Ministerie niet in strijd
heeft gehandeld met enige eigen richtlijn of beleidslijn; dagvaarding bij verdenking van
artikel 168 Sr en de artikelen 287 en 289 Sr is immers de regel. Ook zijn door het Openbaar
Ministerie voorafgaand aan de dagvaarding geen toezeggingen gedaan over eerst door de
verdediging te verrichten onderzoek. Van schending van het vertrouwensbeginsel is daarom,
anders dan in de door de verdediging van verdachte Pulatov genoemde voorbeelden16, geen
sprake. Dat laat onverlet dat de wijze van dagvaarden in de context van de gehele
opsporing en vervolging onder omstandigheden een vormgebrek zou kunnen opleveren,
waaraan ingevolge artikel 359a Sv door de rechter rechtsgevolgen kunnen worden
verbonden.
Door de verdediging van verdachte Pulatov is aangevoerd dat het Openbaar Ministerie
bewust ‘rauwelijks’ heeft gedagvaard, louter met als doel om de verdachten(n) te beperken
in zijn (hun) verdedigingsmogelijkheden en om die reden niet-ontvankelijk moet worden
verklaard. Op de gevolgen van het ‘rauwelijks dagvaarden’ voor de
verdedigingsmogelijkheden en op de beweegredenen van het Openbaar Ministerie om
hiertoe te besluiten gaat de rechtbank hierna verder in, maar de rechtbank stelt onder
verwijzing naar hetgeen hiervoor is overwogen voorop dat zij deze wijze van dagvaarden
als zodanig niet ziet als een vormgebrek.
Het is juist dat de verdachte door het op deze wijze dagvaarden voorafgaand aan het
openbare onderzoek ter terechtzitting geen (eigen) onderzoek in de relatieve beslotenheid
van het kabinet rechter-commissaris heeft kunnen laten verrichten. De verdediging van
verdachte Pulatov heeft terecht gesteld dat het komen tot een meer evenwichtig en volledig
onderzoek juist een doel was dat de wetgever wilde bereiken met de invoering van de Wet
versterking positie rechter-commissaris.17 Daarmee beoogde de wetgever met name een
grotere betrokkenheid van een rechter in het voorbereidende onderzoek met het oog op
checks and balances vanwege vaak tegengestelde belangen tussen procesdeelnemers. De
invoering van deze wet heeft echter niet de zittingsrechter de mogelijkheid ontnomen om
aanvullend onderzoek te (laten) verrichten en op die wijze checks and balances te
garanderen. Dat is in casu ook het geval geweest. De verdediging van verdachte Pulatov
heeft van de rechtbank de gelegenheid gekregen en ten volle aangegrepen, om naar
aanleiding van de resultaten van het opsporingsonderzoek onderzoekswensen voor te
leggen aan de rechtbank om zo tegen de resultaten van dat opsporingsonderzoek in te
kunnen brengen wat zij dienstig achtte voor haar verdediging. De rechtbank heeft de
verdediging van verdachte Pulatov daarvoor alle ruimte geboden en ruime termijnen gesteld

voor het indienen van die onderzoekswensen.
Anders dan door de verdediging van verdachte Pulatov is betoogd is door de rechtbank bij
de beoordeling van de ingediende onderzoekswensen geen ander criterium gehanteerd dan
waarvan sprake zou zijn geweest indien dit onderzoek onder leiding van de rechtercommissaris zou hebben plaatsgevonden ex artikel 182 Sv. De rechtbank heeft namelijk al
vóór aanvang van het onderzoek ter terechtzitting en na overleg met de verdediging van
verdachte Pulatov en het Openbaar Ministerie expliciet bepaald dat de verdediging pas in het
zittingsblok van juni 2020 verzoeken tot nader onderzoek zou hoeven te doen, welke
verzoeken de rechtbank dan weliswaar zou toetsen op de noodzakelijkheid ervan, maar
zodanig dat de uitkomst van die toetsing niet wezenlijk zou verschillen van wat met
toepassing van het zogenaamde verdedigingsbelang zou worden bereikt. Daarbij heeft de
rechtbank nadrukkelijk gewezen op het beginsel van equality of arms, dat onderdeel
uitmaakt van het recht op een eerlijke procedure. In juni 2020 heeft de verdediging van
verdachte Pulatov een eerste deel van haar onderzoekswensen ingediend. Vanwege het
uitbreken van corona en daardoor plots opgetreden beperkingen in de communicatie met
haar cliënt heeft de rechtbank de verdediging toegestaan verdere onderzoekswensen later
in te dienen. In haar tussenbeslissing van 3 juli 2020 heeft de rechtbank op een deel van de
ingediende onderzoekswensen beslist conform het aangegeven criterium en verder de
beslissing op een groot deel daarvan aangehouden omdat, kort gezegd, voor de beoordeling
daarvan het standpunt van de verdachte Pulatov en inzicht in de nog in te dienen overige
onderzoekswensen en de motivering daarvan van belang werden geacht. Verdachte Pulatov
had zich op dat moment nog niet uitgelaten over zijn procespositie. Die overige verzoeken
konden, afhankelijk van daarvoor al dan niet benodigd overleg met verdachte Pulatov, in
september respectievelijk november 2020 worden ingediend, aldus de beslissing van de
rechtbank. Vanwege de door de verdediging van verdachte Pulatov benoemde noodzaak om
verzoeken en onderzoekswensen aan te passen en aan te vullen naar aanleiding van
gesprekken met en input van verdachte Pulatov heeft de rechtbank de verdediging in
september 2020 nog meer tijd gegund dan eerder toegezegd en zijn uiteindelijk pas op de
zitting in november 2020 de resterende onderzoekswensen ingediend. Daarop, en op de
eerder aangehouden verzoeken, heeft de rechtbank op 25 november 2020 beslist, waarbij
zij heeft toegelicht dat bij de beoordeling van die verzoeken de relevantie daarvan de
boventoon voerde, en niet het volgens de jurisprudentie op dat moment gebruikelijke tijdstip
van indienen van de verzoeken. Die (voor de verdediging gunstiger) wijze van beoordeling is
in lijn met het door het EHRM gehanteerde criterium in het enige maanden later gewezen
arrest in de zogenaamde Keskin zaak. Ook op dit punt is de verdachte dus niet in enig
belang geschaad. Dit betekent dat, zoals ook al hiervoor aangegeven, tijdens het onderzoek
ter terechtzitting sprake is geweest van een lange regieperiode waarin de verdediging van
verdachte Pulatov uitgebreid gebruik heeft gemaakt van haar verdedigingsrechten en
waarbij de standpunten van de verdediging ruimschoots voor het voetlicht konden en ook
zijn gebracht.
Het niet betrokken zijn bij het vooronderzoek was dus hooguit minder praktisch, maar kan,
gelet op de uitgebreide en nog verlengde regiefase die de rechtbank heeft aangehouden en
waarin de verdediging van verdachte Pulatov in volledigheid haar onderzoekswensen aan de
rechter heeft kunnen voorleggen zoals dat ook het geval zou zijn geweest bij de rechtercommissaris, bezwaarlijk als een vormgebrek worden aangemerkt waardoor verdachte in zijn
verdedigingsrechten is geraakt.
Ook de mogelijkheid om preliminaire verweren te voeren is door de rechtbank verlengd tot
de eerste dag van het zittingsblok in juni 2020. De verdediging van verdachte Pulatov heeft
daarvan uiteindelijk echter geen gebruik gemaakt en op die zittingsdag aangegeven dat zij
had besloten een eventueel preliminair verweer inzake combattantenimmuniteit op dat
moment niet te voeren, maar dat verweer eventueel wel later te zullen voeren. Daarmee
heeft de verdediging expliciet afgezien van het voeren van preliminaire verweren. De

rechtbank constateert dat uiteindelijk bij pleidooi vele verweren met een potentieel
preliminair karakter zijn gevoerd, waarop de rechtbank in dit vonnis in het kader van de
voorvragen reageert. Ook in dat opzicht is de verdediging van verdachte Pulatov dus in geen
enkel belang geschaad.
Daarnaast ziet de rechtbank niet in hoe verdachte Pulatov zou zijn benadeeld door zijn
onderzoekswensen op de openbare zitting te (moeten) doen in plaats van in de
beslotenheid van het kabinet rechter-commissaris. De hoeveelheid onderzoekswensen, het
ruimhartige gebruik van de mogelijkheid tot het indienen daarvan tot aan dupliek toe en de
wijze van toelichting op die wensen getuigen niet van enige ervaren beperking in dat opzicht
aan de zijde van de verdediging van verdachte Pulatov. Het toelichten van de
onderzoekswensen ter zitting heeft de verdediging bovendien in staat gesteld haar
standpunten ook onder de aandacht van het publiek te brengen. Daarnaast had het de
verdediging vrijgestaan om (al op de eerste zittingsdag) te vragen om een open verwijzing
naar de rechter-commissaris om nog in te dienen onderzoekswensen te beoordelen, dan wel
om de rechtbank te verzoeken het onderzoek ter terechtzitting, in elk geval in die fase
vanwege de daardoor volgens de verdediging te beschermen belangen, achter gesloten
deuren te laten plaatsvinden. Ook had de verdediging van verdachte Pulatov opmerkingen
kunnen maken over het gebruik van de livestream in die fase van de zitting. Dat alles heeft
de verdediging echter niet gedaan.
De verdediging van verdachte Pulatov heeft zich er tevens over beklaagd dat verdachte pas
ná dagvaarding is uitgenodigd voor een verhoor. Dat geldt overigens voor alle verdachten.
De rechtbank stelt vast dat een rechtshulpverzoek aan de Russische Federatie om de
verdachten al vóór dagvaarding te horen niet is gedaan door het Openbaar Ministerie.18 Zijn
argument daarvoor, namelijk dat gelet op eerdere uitlatingen van en reacties op
rechtshulpverzoeken door de Russische autoriteiten de kans op een tijdige uitvoering van
een verhoorverzoek op voorhand al bijzonder klein was, overtuigt de rechtbank niet dat het
daarom niet zinvol was voor het Openbaar Ministerie om de nodige inspanningen te
verrichten om een degelijk verhoor te bewerkstelligen. Temeer omdat aan een dergelijk
verzoek dat ná dagvaarding werd gedaan met betrekking tot verdachte Pulatov gewoon
uitvoering is gegeven. Daarmee hebben de verdachten niet de gelegenheid gehad om al
vóór dagvaarding hun visie te geven op de verdenkingen die tegen hen zijn geuit en op het
materiaal dat het Openbaar Ministerie had verzameld ter onderbouwing daarvan. Aldus
konden de verdachten de officier van justitie er niet van overtuigen dat een dagvaarding
achterwege zou moeten blijven. Op deze wijze kan het recht om niet (verder) in een
strafrechtelijke procedure betrokken te geraken in het geding komen.
De rechtbank constateert tegelijkertijd ook dat behalve verdachte Pulatov de verdachten
zich over dit punt niet hebben uitgelaten, en dus geen belang hebben gesteld waarin zij
zouden zijn getroffen. Verdachte Pulatov heeft eerst op 13 november 2020 geklaagd over
het feit dat hij zonder uitnodiging voor verhoor ‘rauwelijks’ is gedagvaard, maar dit argument
is toen enkel aangevoerd in het kader van het toe te passen beoordelingscriterium voor
onderzoekswensen en niet met de conclusie dat verdachte door het ‘rauwelijks dagvaarden’
een openbare strafzaak tegen hem niet heeft kunnen voorkomen. Pas bij pleidooi is die
conclusie aan het niet eerder horen verbonden. Dat staat de verdediging van verdachte
Pulatov uiteraard vrij, maar het is in het licht van de stelling dat verdachte daardoor ten
onrechte aan een openbare behandeling van een strafzaak is blootgesteld terwijl hem een
zeer ernstig verwijt wordt gemaakt, ook bevreemdend. Voorkomen is immers beter dan
genezen. Het argument van de verdediging van verdachte Pulatov dat klagen zinloos was
omdat na de dagbepaling door de voorzitter en na het ‘rauwelijks dagvaarden’ de
mogelijkheid om niet te gaan dagvaarden strikt theoretisch was, is niet juist. Immers, het
gestelde verdedigingsbelang bij het doen van vooronderzoek had door de verdediging
kunnen worden aangevoerd in een verzoek aan de officier van justitie tot intrekking van de
dagvaarding. Louter stellen dat deze mogelijkheid toch geen zin had zonder deze te

benutten is naar het oordeel van de rechtbank onvoldoende om de juistheid van het eigen
standpunt dat ernstig nadeel is geleden als gevolg van het optreden van het Openbaar
Ministerie te onderbouwen. Het feit dat de voorzitter van de rechtbank op verzoek van de
officier van justitie reeds een dag voor aanvang van het onderzoek ter terechtzitting had
bepaald doet evenmin aan die mogelijkheid af. Immers, een dagvaarding vermeldt vanwege
de gecombineerde oproepings- en tenlasteleggingsfunctie tevens de dag van aanvang van
het onderzoek ter terechtzitting. Voordat een dagvaarding kan worden uitgebracht zal deze
dag dan ook moeten zijn bepaald. Om die reden kan dus pas om intrekking van een
dagvaarding worden verzocht indien een dagbepaling heeft plaatsgevonden.
Daarnaast constateert de rechtbank dat verdachte Pulatov wel in de gelegenheid is gesteld
te worden gehoord vóórdat het onderzoek ter terechtzitting is aangevangen. Bij dat verhoor,
dat geschiedde onder leiding van de bevoegde autoriteiten van de Russische Federatie,
heeft verdachte Pulatov echter in aanwezigheid van zijn Russische advocate en op advies
van zijn Nederlandse advocaten die hem toen al bijstonden, nadrukkelijk verklaard zich op
zijn zwijgrecht te beroepen. Wel gaf verdachte Pulatov aan dat hij wilde verklaren ten
behoeve van een Nederlandse rechter. De wijze waarop dat zou kunnen zonder dat
verdachte Pulatov het (overigens rechtens niet te respecteren belang van het) gevaar zou
lopen in voorlopige hechtenis te worden genomen is op zitting meermalen en uitgebreid aan
de orde gesteld. Desondanks heeft verdachte Pulatov nimmer van de gelegenheid gebruik
gemaakt om door een Nederlandse rechter te worden gehoord. De verdediging van
verdachte Pulatov had, tot slot, ook, zoals hierboven al aangestipt, op dit punt een
preliminair verweer kunnen voeren, bij het slagen waarvan het wellicht niet tot een verdere
openbare behandeling van de strafzaak tegen haar cliënt was gekomen.
Geconstateerd moet dan ook worden dat verdachte Pulatov van de aangegeven
mogelijkheden geen gebruik heeft gemaakt. Dat is zijn eigen keuze geweest en komt niet
voor rekening van het Openbaar Ministerie. Verdachte Pulatov zelf heeft bewust ervoor
gekozen, net als de andere verdachten, om niet ter terechtzitting te verschijnen en daar in
te brengen tegen de verdenkingen wat hij daartegen in wilde brengen, noch heeft hij
gebruik gemaakt van de aan hem voorgehouden mogelijkheid om te worden gehoord door
de rechter-commissaris. De rechtbank concludeert dat verdachte zelf meerdere
mogelijkheden om reeds vroeg in het proces zijn kant van het verhaal op een grondige wijze
over te brengen en daarmee zijn verklaring mee te kunnen laten wegen bij de vraag of het
proces tegen hem moet worden voortgezet heeft laten liggen. Daarnaast kan de rechtbank
niet anders dan constateren dat, nadat verdachte Pulatov op de door hem gekozen wijze
zijn kant van het verhaal heeft verteld, en nadat op basis hiervan nog nader onderzoek is
verricht, het Openbaar Ministerie alsnog een levenslange gevangenisstraf heeft geëist,
zodat het niet aannemelijk is dat indien hij zou zijn uitgenodigd voor verhoor voorafgaand
aan de dagvaarding en hij reeds toen zijn verhaal zou hebben verteld, dit het Openbaar
Ministerie ertoe zou hebben bewogen af te zien van vervolging en dagvaarding.
Dit alles bij elkaar genomen leidt de rechtbank tot de conclusie dat onder die
omstandigheden niet gesproken kan worden van een vormverzuim als bedoeld in artikel
359a Sv waardoor verdachte in zijn verdediging zou zijn benadeeld of geen eerlijk proces
meer zou kunnen krijgen.
Tot slot bespreekt de rechtbank het argument van de verdediging van verdachte Pulatov dat
verdachte als gevolg van het ‘rauwelijks dagvaarden’ langer dan nodig kennisneming van
processtukken is onthouden. De rechtbank constateert dat het Openbaar Ministerie dat punt
wel heeft benoemd in repliek, maar daarop niet heeft gereageerd. Tussen de regels van de
standpunten van het Openbaar Ministerie door zou gelezen kunnen worden dat het niet
(vroeg)tijdig verstrekken van dossierstukken niet zozeer gevolg was van, maar veeleer een
reden was voor het ‘rauwelijks dagvaarden’. Wat daar ook van zij, geconstateerd kan
worden dat de verdediging van verdachte Pulatov nadat zij zich had gesteld in hetzelfde

tempo het procesdossier heeft ontvangen als de rechtbank. Van enige belemmering van het
kennisnemen van processtukken als bedoeld in artikel 30 Sv is daarmee naar de letter van
de wet geen sprake. Immers, de stukken zijn op verzoek verstrekt aan de verdediging van
verdachte Pulatov toen het verdachte Pulatov duidelijk was dat er een verdenking tegen
hem lag19, en van bezwaar tegen onthouding van processtukken is geen sprake geweest.
Die stukken hebben aan de basis gelegen van het onderzoek ter terechtzitting en de
inbreng die de verdediging daarin heeft gehad. Daarvoor heeft de verdediging van verdachte
Pulatov, als aangegeven, ruim de tijd en de gelegenheid gekregen. Van enig daaruit
voortvloeiend nadeel is de rechtbank dan ook niet gebleken.
De rechtbank concludeert, al het voorgaande tezamen gewogen, dat niet is gebleken dat het
Openbaar Ministerie door ‘rauwelijks’ te dagvaarden en in redelijkheid daarbij alle belangen
af te wegen niet tot deze keuze had kunnen of mogen komen. De eventuele nadelen die
voor verdachte(n) aan het ‘rauwelijks dagvaarden’ zijn verbonden hadden immers nog voor
aanvang van het onderzoek ter terechtzitting aangevochten kunnen worden door verdachte
zelf, dan wel zijn ter terechtzitting door de wijze waarop de rechtbank regie heeft gevoerd
hersteld. Er is dan ook geen sprake van vormgebreken, dan wel zijn deze gedurende het
onderzoek ter terechtzitting hersteld of is het herstel daarvan door keuzes van verdachte
en/of de verdediging van verdachte Pulatov gefrustreerd. Onder die omstandigheden
concludeert de rechtbank dat geen sprake kan zijn van het verbinden van enige
consequentie daaraan, dan wel dat met de loutere constatering daarvan kan worden
volstaan.
In het ‘rauwelijks dagvaarden’ is dan ook geen grond gelegen om de officier van justitie nietontvankelijk te verklaren in de vervolging.
4.4.4.3 Onderzoek en dossier
Eenzijdige insteek van het onderzoek en het procesdossier
De verdediging van verdachte Pulatov stelt dat het het Openbaar Ministerie heeft ontbroken
aan een voortdurend objectieve en kritische blik tijdens het onderzoek naar de toedracht
van en de verantwoordelijken voor de ramp met vlucht MH17. Dat heeft ertoe geleid dat het
onderzoek en het procesdossier een eenzijdige insteek en inhoud hebben (confirmation bias
en tunnelvisie), omdat ze op vooringenomen en sturende wijze zijn uitgevoerd,
samengesteld en/of ingericht. Ook zijn bepaalde zaken niet onderzocht of konden niet
worden onderzocht. Een proces aan de hand van en op basis van de resultaten van een
dergelijk onderzoek voldoet niet aan de standaarden en minimumwaarborgen van een eerlijk
proces. Deze vormgebreken moeten tot niet-ontvankelijkheid van de officier van justitie
leiden, aldus de verdediging van verdachte Pulatov.
De rechtbank stelt voorop dat het een gegeven is dat een ramp van een omvang en met een
impact als die met vlucht MH17, mede gelet op de plaats waar die gebeurde en de situatie
aldaar, van meet af aan kan rekenen op de grote belangstelling en interesse van het brede
publiek, de media en de politiek. Zo lang geen duidelijkheid bestaat over wat is gebeurd,
waarom en wie daarvoor verantwoordelijk is of zijn te houden zal die belangstelling ook
blijven bestaan. Dat is tot op heden ook gebleken. De context en de aard van de ramp leiden
onvermijdelijk ook tot betrokkenheid van meerdere (onderzoeks)instanties, uit binnen- en
buitenland.
Zo is de betrokkenheid van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OvV) bij een incident met
een vliegtuig een gegeven. Immers, het is de wettelijk voorgeschreven taak van de OvV om
daar onderzoek naar te doen. Dat dat onderzoek kan samenvallen met een strafrechtelijk
onderzoek is door de wetgever onderkend. De oorzaak van een vliegramp kan immers ook
strafrechtelijke aspecten opleveren en tot een opsporingsonderzoek leiden zoals bedoeld in

artikel 132a Sv. De wetgever heeft daarom voorzien in wettelijke regels in geval van een
dergelijke samenloop20 en voor het Openbaar Ministerie en de OvV zijn beleidsregels
opgesteld voor nadere afstemming wanneer beide organisaties onderzoek doen naar
eenzelfde voorval.21 In de kern komen die regels er op neer dat het onderzoek door de OvV
gescheiden moet plaatsvinden van het opsporingsonderzoek door het Openbaar Ministerie
en dat onderzoeksresultaten van de OvV in beginsel niet voor strafrechtelijke en
strafvorderlijke doeleinden mogen worden gebruikt, behoudens enkele uitzonderingen. Het
is de rechtbank niet gebleken dat niet volgens die regels is gehandeld. Het Openbaar
Ministerie heeft zelfstandig onderzoek verricht en voor zover (openbare)
onderzoeksresultaten van de OvV in het dossier zijn opgenomen zal de rechtbank die niet
voor het bewijs gebruiken, dan wel alleen als dat uitdrukkelijk is toegestaan op grond van
de Rijkswet OvV. De rechtbank is immers bekend met de beperkingen die de Rijkswet OvV
aan het gebruik van dergelijke informatie in een strafzaak stelt. De rechtbank heeft dat ook
zelf al tijdens het onderzoek ter terechtzitting benoemd en die stukken zijn ook niet
inhoudelijk besproken bij het voorhouden van het dossier. Voor zover dit voegen al als een
vormgebrek zou kunnen worden beschouwd, is dat dan ook hersteld. Tot enig rechtsgevolg
zal deze constatering niet leiden.
De stelling van de verdediging van verdachte Pulatov dat sprake is van een vormgebrek
omdat het Openbaar Ministerie zich heeft laten leiden door uitlatingen van de SBU die direct
na het neerstorten van vlucht MH17 zijn gedaan, mist feitelijke grondslag. Het is weliswaar
juist dat door of vanuit de SBU mogelijke oorzaken voor de ramp met vlucht MH17 zijn
genoemd, maar het feit dát dat is gedaan en/of dat die wisselend qua conclusie waren kan
het Openbaar Ministerie geenszins worden tegengeworpen. Dat heeft immers zijn eigen
onderzoek verricht en op basis daarvan zijn conclusies getrokken die aan de rechtbank ter
beoordeling zijn voorgelegd. Voor zover daarbij gebruik is gemaakt van door of via de SBU
ingebracht onderzoeksmateriaal met potentiële bewijswaarde is daarover door het
Openbaar Ministerie verantwoording afgelegd. Daarbij heeft het Openbaar Ministerie de
bedenkelijke reputatie die de SBU in 2014 volgens bronnen had nadrukkelijk betrokken,
hetgeen tot behoedzaamheid, verificatie- en validatieonderzoek heeft geleid.
De enkele stelling van de verdediging van verdachte Pulatov dat alleen al het samenwerken
met en het in het dossier opnemen van materiaal afkomstig van de SBU met haar naam als
opsporingsinstantie die het niet al te nauw neemt met (mensen)rechten en
belangenverstrengelingen, een vormgebrek oplevert dat leidt tot een oneerlijke procedure
voor verdachte(n) en daarom tot niet-ontvankelijkheid moet leiden, kan deze conclusie en
het daaraan te verbinden gevolg geenszins dragen. Als deze ruim geformuleerde stelling al
juist zou zijn, dan is die volstrekt onvoldoende om de betrouwbaarheid van specifieke
bewijsmiddelen al generaliserend te betwisten. Immers, ook informatie uit bedenkelijke bron
kan juist en betrouwbaar zijn, maar vergt wel extra behoedzaamheid en onderzoek. En de
loutere aanwezigheid van materiaal uit een dergelijke bron in het dossier maakt evenmin dat
het onderzoek in zijn geheel niet de basis kan vormen voor een eerlijk proces, zoals de
verdediging van verdachte Pulatov stelt. Het is immers geen vaststaand feit dat de
betreffende getuigen niet in vrijheid een verklaring konden afleggen, maar op zijn best een
(in termen van de verdediging) ‘niet denkbeeldige kans’. Daarnaast betreft het in dit
omvangrijke en uit zeer diverse potentiële bewijsmiddelen samengesteld dossier hooguit
enkele bewijsmiddelen waarvan de betrouwbaarheid bij gebruik voor het bewijs moet
worden vastgesteld en gemotiveerd. Dat zal de rechtbank, indien zij van langs de weg van
de SBU ingebracht onderzoeksmateriaal gebruik zal maken, dan ook vanuit een passende
behoedzaamheid doen volgens de daarvoor geldende regels.
Indien en voor zover het Openbaar Ministerie (voorlopige) bevindingen uit andere bronnen,
zoals het onderzoek van de OvV, informatie van (burger)journalisten, en/of door andere(n)
opgeworpen suggesties over de oorzaak van de ramp met vlucht MH17 heeft gebruikt, is
dat, zo heeft de rechtbank vastgesteld, hooguit als startinformatie voor een mogelijke

onderzoeksrichting geweest. Dat is op zichzelf al niet verboden of in strijd met enig beginsel
van behoorlijke procesorde, maar kan in voorkomende gevallen hooguit bewijs opleveren in
de strafzaak als het eigen strafrechtelijke onderzoek in die richting wettig bewijsmateriaal
oplevert dat volgens de regels van strafvordering is verkregen. Dat is een vraagpunt dat de
rechtbank bij haar bewijsoverwegingen aan de orde stelt ten aanzien van het door haar
gebruikte bewijs. Het kan echter geen vormgebreken opleveren waaraan enig gevolg zou
moeten worden verbonden.
In hetzelfde licht beschouwt de rechtbank de door de verdediging van verdachte Pulatov
opgeworpen stellingen over confirmation bias en tunnelvisie. De rechtbank begrijpt dat
daarmee wordt gedoeld op het bestaan daarvan bij het Openbaar Ministerie, maar kennelijk
ook bij de rechtbank. De onderbouwing van die stellingen is (grotendeels) gelijk aan die van
de hiervoor besproken onderdelen van het verweer van de verdediging van verdachte
Pulatov in het kader van artikel 6, eerste lid, EVRM. Reeds daarom treffen deze stellingen
geen doel. Ook miskennen die stellingen de eigen verantwoordelijkheid van de rechtbank in
de wijze waarop zij tot beslissingen komt in de aan haar voorgelegde zaken en die
beslissingen onderbouwt. De rechtbank ziet dan ook op dit punt geen vormgebrek dat tot
enig rechtsgevolg aanleiding geeft.
Beperkingen onderzoek en stelselmatig verzet tegen verzoeken verdediging
Onder de noemers ‘beperkingen onderzoek ter plaatse en tegenonderzoek’ en ‘stelselmatig
verzet tegen verzoeken van de verdediging’ heeft de verdediging van verdachte Pulatov
verkondigd dat vele zaken ten onrechte niet zijn onderzocht ten gevolge van tijdsverloop en
de situatie ter plaatse, dan wel als bewuste keuze van het Openbaar Ministerie, of als
gevolg van beslissingen van de rechtbank na een negatief standpunt van het Openbaar
Ministerie daarover.
Wat betreft zaken die niet onderzocht konden worden door onder meer de omstandigheden
ter plaatse of door tijdsverloop stelt de rechtbank dat dit bezwaarlijk als een vormgebrek
kan worden aangemerkt. Van wat onmogelijk is voor, in dit geval, het JIT en het Openbaar
Ministerie, kan hen ook geen verwijt worden gemaakt, te minder nog omdat een vormgebrek
een actief en bewust handelen of nalaten veronderstelt. Bovendien kunnen deze niet
onderzochte zaken ook niet bijdragen aan het bewijs dat verdachte(n) het tenlastegelegde
zou(den) hebben gepleegd. Van een vormgebrek, laat staan van een niet-ontvankelijkheid
van de officier van justitie om die reden kan dan ook geen sprake zijn.
Als zaken niet zijn onderzocht die wel onderzocht hadden kunnen worden is de rechtbank
van oordeel dat zulks alleen van belang kan zijn als het gaat om zaken die enige relevantie
hebben voor de door de rechtbank te beantwoorden vragen. Voor zover dat zaken betreft
die in de vorm van onderzoekswensen aan de rechtbank zijn voorgelegd, heeft de rechtbank
daarop al gemotiveerd beslist. Bij die gemotiveerde beslissing heeft de rechtbank in het
kader van de toets van de relevantie die zij daarbij heeft aangelegd tevens de belangen van
de verdachte bij een eerlijke procedure betrokken. Omdat het gaat om een beslissing van de
rechtbank is daarvoor in de huidige stand van de procedure niet (meer) van belang wat het
standpunt van het Openbaar Ministerie over die geuite onderzoekswensen is geweest. Voor
zover nodig heeft de rechtbank dat standpunt immers evenzeer als dat van de verdediging
betrokken bij haar gemotiveerde beslissing. Het standpunt van het Openbaar Ministerie over
zaken die ter beoordeling aan de rechtbank zijn voorgelegd kan dan ook bezwaarlijk als een
vormgebrek worden beschouwd. Dat geldt om dezelfde reden evenzeer voor het door de
rechtbank niet honoreren van onderzoekswensen. Wel kunnen niet gehonoreerde
onderzoekswensen tot de conclusie leiden dat het benodigde bewijs voor (onderdelen van)
de tenlastelegging niet of niet in overtuigende mate aanwezig is. Dat is dan echter evenmin
als vormgebrek te duiden, maar zal tot uiting komen bij de bewijsbeoordeling.

Samenstelling procesdossier
Wat de samenstelling van het dossier betreft stelt de verdediging van verdachte Pulatov nog
steeds te twijfelen of het dossier wel compleet is, oftewel of alle relevante stukken wel in
het procesdossier zijn opgenomen. Deze vraag is tijdens het onderzoek ter terechtzitting
meermalen aan de orde gesteld, en de rechtbank heeft zich hierover dan ook meermalen
uitgelaten. Strikt genomen is het daarmee niet een onderwerp dat ziet op het onderzoek dat
voorafgaat aan het onderzoek ter terechtzitting. Maar omdat het niet voegen van relevante
stukken in het procesdossier waarvan de inhoud wel bekend is aan het Openbaar Ministerie
een aantasting kan vormen van het beginsel van equality of arms kan dit wel leiden tot de
constatering dat sprake was van een vormverzuim dat van bepalende invloed is (geweest)
op het eerlijke verloop van de verdere vervolging van de verdachte voor het feit waarvoor hij
wordt vervolgd. Aldus valt het gestelde niet voegen van alle relevante stukken in het
procesdossier naar het oordeel van de rechtbank binnen het bereik van artikel 359a Sv.
De rechtbank heeft over de samenstelling van het procesdossier tijdens het onderzoek ter
terechtzitting opgemerkt dat daarin alle stukken moeten worden opgenomen die
redelijkerwijs van belang kunnen zijn voor enige door de rechtbank te nemen beslissing.
Toen het de rechtbank was gebleken dat het Openbaar Ministerie het toepasselijke criterium
een te beperkte uitleg had gegeven waarvoor geen grondslag in de wet is te vinden heeft zij
het Openbaar Ministerie daarop gewezen en om een herbeoordeling gevraagd. 22 Dat heeft
geleid tot nadere stukken die door het Openbaar Ministerie als ‘mogelijk relevant’ werden
betiteld, daarom (onder beperkingen) aan de rechtbank zijn overgelegd en door de
rechtbank (al dan niet) in het procesdossier zijn gevoegd. In die herbeoordeling heeft het
Openbaar Ministerie echter ook een aantal stukken benoemd die het zelf niet relevant vond,
maar het door een beschrijving van de korte inhoud daarvan aan de rechtbank heeft
overgelaten of zij deze stukken relevant achtte voor enige door de rechtbank te nemen
beslissing zodat ze dan alsnog konden worden gevoegd in het strafdossier. Een week later
heeft het Openbaar Ministerie opnieuw enkele stukken aan de rechtbank overgelegd met
daarbij de opmerking dat die in het licht van een nieuwe en ruime (her)beoordeling door het
Openbaar Ministerie door de rechtbank ‘mogelijk relevant’ worden gevonden voor enige te
nemen beslissing. Uit deze gang van zaken concludeert de rechtbank dat het Openbaar
Ministerie, ook na daarop nadrukkelijk door de rechtbank te zijn gewezen, niet zonder meer
zelf concludeert – zoals dat zou moeten – dat bepaalde stukken relevant zijn ter opneming
in het procesdossier, maar dat bestrijdt of hooguit mogelijk acht, en die beslissing vervolgens
aan de rechtbank laat. Dat getuigt niet direct van het alsnog hanteren van het juiste
criterium voor de bepaling van de relevantie van stukken ter voeging in het procesdossier. De
rechtbank begrijpt daarom de achterdocht die thans op dit punt nog steeds bestaat bij de
verdediging van verdachte Pulatov.
Tegelijkertijd is de rechtbank ook van oordeel dat de vraag wat relevant is meer motivering
vereist dan enkel te stellen dat het onderzoeksdossier mogelijkerwijs ontlastende gegevens
bevat en dat de beoordeling van de relevantie mede afhangt van het standpunt dat
verdachte inneemt over onderdelen van de verdenking jegens hem. Wanneer een dergelijk
standpunt ontbreekt of niet voldoende concreet wordt geuit en er ook niet op kan worden
doorgevraagd, is het lastiger om de relevantie van een bepaald stuk te beoordelen. Die kan
immers mede worden beïnvloed door bijvoorbeeld een mogelijk te voeren verweer of een in
te dienen onderzoekswens. Aan dergelijke concrete standpunten heeft het tot het moment
van pleidooi (groten)deels ontbroken, zodat die niet mee konden worden gewogen in de
relevantievraag. Daarnaast staat vast dat de verdediging van verdachte Pulatov
desgevraagd inzage heeft gekregen in of afschrift heeft gekregen van talrijke stukken uit het
onderzoeksdossier. Slechts uit enkele van die stukken heeft de verdediging van verdachte
Pulatov bij pleidooi geciteerd en van nog minder daarvan om voeging in het procesdossier
gevraagd. Daaruit leidt de rechtbank af dat van die zeer veel door de verdediging in potentie

relevant geachte stukken uiteindelijk nauwelijks stukken zodanig relevant waren dat die tot
(een verzoek tot) voeging in het procesdossier hebben geleid. Van het gros van die vele
stukken is dus ook de verdediging kennelijk de relevantie niet gebleken. Ten aanzien van
eerder door het Openbaar Ministerie alsnog ter voeging overgelegde stukken oordeelt de
rechtbank dat een zich eventueel eerder voordoend vormgebrek door het niet (uit eigen
beweging) voegen daarvan tijdens het onderzoek ter terechtzitting is hersteld. Bij die stand
van zaken en gelegd naast de ruime omvang van het procesdossier is de rechtbank er van
overtuigd dat het procesdossier thans de stukken bevat die het moet bevatten om de
vragen genoemd in de artikelen 348 en 350 Sv goed te kunnen beantwoorden. Dat leidt de
rechtbank tot het oordeel dat van een vormgebrek zoals door de verdediging gesteld niet is
gebleken c.q. door herstel geen sprake meer is, zodat daaraan ook geen rechtsgevolg hoeft
te worden verbonden.
Over het weigeren van inzage in het onderzoeksdossier merkt de rechtbank slechts op dat
dit herhaald ingenomen, en eerder door de rechtbank gemotiveerd ter zijde geschoven
argument, nog steeds miskent dat de wet niet voorziet in een recht van de verdachte om
inzage in het onderzoeksdossier van het Openbaar Ministerie. De loutere stelling van de
verdediging van verdachte Pulatov dat een wettelijke grondslag ook niet nodig is brengt de
rechtbank hierover niet tot andere gedachten. Het is, zoals hiervoor beschreven, de
verantwoordelijkheid van de officier van justitie om alle relevante stukken uit het
(voorbereidende) onderzoek in het procesdossier op te nemen en aldus aan de verdachte te
verstrekken, maar niet om alle resultaten van dat onderzoek ook in te laten zien door de
verdediging. Dat past ook niet bij de uiteenlopende taken die de verdediging van verdachte
Pulatov en het Openbaar Ministerie hebben. Het is het (bredere) opsporingsonderzoek dat
aanleiding heeft gegeven tot het procesdossier waaruit de concrete verdenkingen jegens
deze verdachten zijn gerezen die in de tenlastelegging zijn opgenomen. Op die
verdenkingen spitst het onderzoek onder leiding van de rechtbank zich toe, daartoe is dat
onderzoek ook beperkt en daarop zijn de verdedigingsrechten gericht. Dat is ook in lijn met
het reeds in eerdere beslissingen door de rechtbank geformuleerde uitgangspunt dat een
verdachte geen ongeclausuleerd recht heeft om het onder leiding van het Openbaar
Ministerie verrichte onderzoek over te doen. Bij deze stand van zaken constateert de
rechtbank dat geen sprake is van enig vormverzuim op dit vlak.
Al het voorgaande tezamen bezien leidt de rechtbank tot de conclusie dat met betrekking tot
het onderzoek en het procesdossier geen sprake (meer) is van enig vormverzuim, zodat
daarin geen reden is gelegen om de officier van justitie een vervolgingsrecht te onthouden.
4.4.4.4 Getuigen en ondervragingsrecht
De verdediging van verdachte Pulatov stelt dat zij door het zeer beperkte aantal door de
rechtbank gehonoreerde onderzoekswensen, afgezet tegen het grote aantal getuigen en
deskundigen in dit complexe en langlopende onderzoek, zo zeer is beperkt in de uitoefening
van haar verdedigingsrechten dat dit in strijd is met het in artikel 6 EVRM neergelegde
beginsel van een eerlijk proces. Daarnaast zijn de beperkingen die door de rechtercommissaris in haar ondervragingsrecht van wél toegewezen getuigen en deskundigen zijn
aangebracht en de wijze waarop die verhoren zijn ingericht te typeren als vormfouten die
maken dat niet meer van een eerlijk proces gesproken kan worden en die dus tot nietontvankelijkheid van de officier van justitie moeten leiden, aldus de verdediging van
verdachte Pulatov.
Wat betreft het argument van het aantal door de rechtbank gehonoreerde
onderzoekswensen merkt de rechtbank slechts op dat dit veeleer als een appèl tegen de
beslissingen van de rechtbank op die onderzoekswensen kan worden gekwalificeerd. Een
dergelijk verweer leent zich dan ook niet voor inhoudelijke beoordeling door de rechtbank
zelf.

Wat betreft de aangebrachte beperkingen in de wél toegewezen en uitgevoerde verhoren
ziet de rechtbank geen grond voor het oordeel dat daarin door de rechter-commissaris
verdergaande beperkingen zijn aangebracht dan die noodzakelijk waren ter bescherming
van daarmee gediende wettelijke belangen. Hierbij verwijst de rechtbank naar de motivering
die de rechter-commissaris telkens voor die beperkingen heeft gegeven.
Ten overvloede overweegt de rechtbank dat het prematuur is om – met een verwijzing naar
de afgewezen onderzoekswensen – te concluderen dat geen sprake was van een eerlijke
procedure. Daarvoor is immers vooral van belang óf de rechtbank bepaalde verklaringen voor
het bewijs zal gebruiken en, zo ja, hoe die zich dan verhouden tot de overige voor het
bewijs gebruikte bewijsmiddelen. Daar waar de rechtbank getuigen- en
deskundigenverhoren wil betrekken bij haar bewijsmotivering zal zij de door het EHRM
voorgeschreven toets aanleggen en daar bij haar motivering blijk van geven. Reeds om die
reden kan hier niet tot een vormgebrek worden geconcludeerd.
4.4.4.5 Cumulatie van geconstateerde gebreken en ‘fair trial’-toets met betrekking tot de
voorvragen
Zoals bij de introductie op dit onderdeel van de voorvragen aangegeven zal de rechtbank tot
slot nagaan of een eventuele cumulatie van de hiervoor vastgestelde vormgebreken die op
zichzelf niet de drempel halen van een niet-ontvankelijkverklaring in gezamenlijkheid tot de
conclusie zou kunnen leiden dat geen sprake (meer) is van een eerlijk proces. Daaraan ligt
ten grondslag de stelling van de verdediging van verdachte Pulatov dat zij door voornoemde
redenen in deze hele procedure – dat wil zeggen het onderzoek en de behandeling van
deze strafzaak – op uitzonderlijke wijze buiten spel is gezet en gehouden. Dat is volgens de
verdediging een flagrante schending van het recht op een eerlijke procedure.
De reactie van de rechtbank op die stelling is dat uit het voorgaande volgt dat naar het
oordeel van de rechtbank de meeste van de door de verdediging van verdachte Pulatov als
vormgebrek aangemerkte punten geen vormgebreken (meer) zijn. De wel als vormgebrek
aan te merken punten die niet zijn hersteld betreffen het feit dat het Openbaar Ministerie en
het JIT in een wereldwijd te volgen persconferentie vrij stellig de grote onderlinge
verwevenheid van wat feitelijk met vlucht MH17 zou zijn gebeurd en de formulering van de
verdenking die verdachten daarvan wordt gemaakt voor het voetlicht brachten, terwijl die
verdachten vervolgens met naam en toenaam werden genoemd en op foto werden getoond,
en het lanceren van de applicatie waarin stukken uit het dossier zijn opgenomen en wordt
verteld wat er (volgens het Openbaar Ministerie) ‘met vlucht MH17 is gebeurd en wie
daarvoor verantwoordelijk zijn’. En dat terwijl de zaak nog onder de rechter is en van het
dossier slechts door een beperkte groep personen voor alleen strafrechtelijk relevante
doeleinden kennis mag worden genomen.
De vraag of de cumulatie van deze door de rechtbank geconstateerde gebreken tot het
oordeel moet leiden dat geen sprake meer is van een eerlijke procedure beantwoordt de
rechtbank ontkennend. Vervolging is dan ook niet apert onredelijk. De rechtbank is immers
door die gebreken niet beïnvloed en de verdediging is door die gebreken niet beperkt in haar
mogelijkheden verweer te voeren. De belangen van de verdachte die in het geding zijn
gekomen zijn belangen in de persoonlijke levenssfeer, zoals beschermd door artikel 8 EVRM.
Juist met betrekking tot die belangen overweegt de rechtbank dat gelet op de vreselijke
gebeurtenissen die aanleiding hebben gegeven tot de verdenkingen jegens de verdachten
en het uitzonderlijk grote aantal directe slachtoffers met als gevolg een nog groter aantal
nabestaanden een zaak als deze onvermijdelijk ruime media-aandacht zou trekken. Alle
verdachten zouden daarom hoe dan ook waarschijnlijk eerder dan later alsnog stevig in de
spotlights hebben gestaan. Alles bij elkaar genomen is de ernst van de geconstateerde
gebreken dan ook in onderling verband gezien en afgezet tegen de enorme omvang van het

onderzoek en het belang van de zaak niet zodanig dat deze de niet-ontvankelijk verklaring
van de officier van justitie rechtvaardigen.
Ook in de cumulatie van de geconstateerde gebreken ziet de rechtbank dus geen aanleiding
om de officier van justitie niet-ontvankelijk te verklaren in zijn vervolging.
4.4.5 Conclusie ontvankelijkheidsvraag officier van justitie
Uitvoerige beschouwing van de aan de orde zijnde vragen over rechtsmacht, over
volkenrechtelijke beperking van rechtsmacht en of het vervolgingsrecht is verspeeld leidt de
rechtbank tot de conclusie dat daarin geen beletselen zijn voor de officier van justitie om tot
strafvervolging over te gaan.
De officier van justitie is dus ontvankelijk in zijn vervolging.
Hetgeen door de verdediging meer of anders is aangevoerd leidt niet tot een ander oordeel.
4.5 Redenen voor schorsing van de vervolging
Er zijn geen redenen voor schorsing van de vervolging.

5 VOORAFGAANDE ALGEMENE OVERWEGINGEN

5.1 Inleiding
Het neerstorten van vlucht MH17 in het oosten van Oekraïne heeft geleid tot onderzoek door
verschillende instanties naar de oorzaak daarvan. Onderzoek dat onder moeilijke omstandigheden
heeft plaatsgevonden: in het gebied waar het vliegtuig was neergestort was een gewapend
conflict gaande. Omdat de 298 slachtoffers afkomstig waren uit verschillende landen hebben deze
landen de handen ineen geslagen om gezamenlijk onderzoek te verrichten. Dat heeft geleid tot de
oprichting van een Joint Investigation Team: een internationaal onderzoeksteam waarvan
Nederland en Oekraïne, Australië, België en Maleisië, deel uitmaken.
Daarnaast heeft de Nederlandse OvV zelfstandig onderzoek gedaan naar de oorzaak van de
ramp. Door de OvV is in oktober 2015 een eindrapport gepresenteerd, waarin conclusies zijn
getrokken over de oorzaak van het neerstorten van vlucht MH17 en aanbevelingen zijn gedaan
om een vergelijkbaar ongeval in de toekomst te voorkomen. Die aanbevelingen houden verband
met het vliegen over conflictgebieden. Dat is ook het doel van het onderzoek van de OvV: los van
de ‘schuldvraag’ onderzoek te doen naar de oorzaak van een ramp, teneinde herhaling in de
toekomst te voorkomen.
Dat ligt anders in een strafzaak. Voor de rechtbank geldt dat zij de aan de verdachten
tenlastegelegde feiten zelfstandig en los van de conclusies die door de OvV over de oorzaak van
het neerstorten van vlucht MH17 zijn getrokken moet beoordelen op grond van hetgeen zich
daarover in het strafdossier bevindt en met inachtneming van het Nederlandse straf(proces)recht.
Basis voor die beoordeling is het procesdossier zoals dat door het Openbaar Ministerie aan de
rechtbank is verstrekt. In het procesdossier zijn de resultaten neergelegd van het strafrechtelijk
opsporingsonderzoek zoals dat in JIT-verband is uitgevoerd onder verantwoordelijkheid van het
Openbaar Ministerie. In het kader van de inhoudelijke bespreking van het procesdossier ter
terechtzitting heeft de rechtbank steeds benadrukt dat zij de onderzoeksresultaten en
-bevindingen van het JIT heeft besproken, zonder daarover reeds een oordeel te geven. In dit

vonnis is dat anders: hierin geeft de rechtbank een oordeel over die resultaten en bevindingen. Bij
die beoordeling valt een onderscheid te maken tussen de door de rechtbank te beantwoorden
vraag naar de toedracht van het neerstorten van vlucht MH17 enerzijds en de vraag wie daarvoor
verantwoordelijk zijn, meer specifiek of één of meer van de verdachten daarvoor in strafrechtelijke
zin een verwijt kan worden gemaakt, anderzijds.
De verdediging van verdachte Pulatov heeft in haar voorwoord bij het pleidooi gesproken over
waarheidsvinding en in dat kader – door het stellen van retorische vragen – ten minste
gesuggereerd dat in de onderhavige strafzaak geen ruimte is geweest voor waarheidsvinding.
Daartoe is onder meer door de verdediging van verdachte Pulatov gesteld dat waarheidsvinding
langs de weg van strafrechtelijk onderzoek automatisch een ‘reductie van de werkelijkheid
impliceert’ en dat dit strafproces wordt gevoerd met oogkleppen op. Gesteld is dat onderzoek –
door de verdediging – naar andere scenario’s dan het zogenaamde hoofdscenario dat vlucht MH17
is neergehaald door een Buk-raket niet of nauwelijks werd toegestaan, dat de samenstelling van
het procesdossier is voorbehouden aan het Openbaar Ministerie en dat het zogenaamde
‘onderzoeksdossier’ (meer) informatie zou bevatten die van belang is voor de waarheidsvinding en
die informatie nu dus buiten het strafproces blijft. En er is aangegeven dat in het hoofdscenario
van het Openbaar Ministerie vragen onopgehelderd zijn gebleven.
De rechtbank stelt voorop dat één van de kernfuncties van het strafproces materiële
waarheidsvinding is: het boven tafel krijgen van de waarheid omtrent de beschuldiging. Een
tweede hoofdfunctie van het strafproces is het beoordelen in hoeverre de vastgestelde feiten een
strafwaardige gedraging inhouden. Het vaststellen van de materiële waarheid gaat dan ook
logischerwijs vooraf aan het beoordelen van de strafwaardigheid van eventuele gedragingen van
de verdachten. Hoewel de rechter bij het vaststellen van die materiële waarheid – het vaststellen
van de feiten – is gebonden aan straf(proces)rechtelijke regels, zoals de eerder benoemde
gebondenheid aan de tenlastelegging, betekent dit niet dat in het strafproces niet aan
waarheidsvinding wordt gedaan of dat de waarheid zoals die in een strafzaak wordt vastgesteld
anders is dan de feitelijke waarheid. Het strafproces is juist zodanig ingericht dat met behulp van
onder meer wetenschappelijke regels daadwerkelijk aan waarheidsvinding wordt gedaan. Anders
gezegd: de materiële waarheidsvinding in een strafproces is niet wezenlijk anders dan materiële
waarheidsvinding als zodanig.
Daarbij moet wel de volgende kanttekening worden gemaakt. Indien aan de hand van de
bewijsmiddelen niet op overtuigende wijze kan worden vastgesteld dat daadwerkelijk is gebeurd
wat de verdachten in de tenlastelegging wordt verweten deze onzekerheid over het gebeurde
altijd in het voordeel van de verdachte zal worden uitgelegd en kan leiden tot vrijspraak. In dat
geval behoeft de rechtbank niet vast te stellen wat er dan wel is gebeurd. Anderzijds is het voor
een oordeel van de rechtbank dat de beschuldiging kan worden bewezen niet noodzakelijk dat de
rol en identiteit van iedereen die er iets mee te maken heeft gehad komen vast te staan, zolang
maar kan worden vastgesteld dat de rol van de verdachten overeenkomt met hetgeen hun in de
tenlastelegging wordt verweten.
5.2 Het strafrechtelijk onderzoek in JIT-verband
Het opsporingsonderzoek dat de basis vormt voor deze strafzaak is uitgevoerd in
JIT-verband. De verdediging van verdachte Pulatov heeft gesteld dat dit, in combinatie met het feit
dat in het rampgebied niet veilig gewerkt kon worden doordat ter plaatse sprake was van een
gewapend conflict, consequenties had voor de bewijsgaring: het Nederlandse Openbaar Ministerie
heeft niet het noodzakelijke ‘vrije veld’ gehad om een betrouwbaar en sluitend
opsporingsonderzoek te verrichten.
Hoewel het strafrechtelijk onderzoek naar het neerstorten van vlucht MH17 meermalen als uniek is
aangeduid, gelet op de aard, omvang en duur van het onderzoek, is de samenwerking in JITverband met buitenlandse justitiële autoriteiten bij de verdenking van misdrijven met een

internationale component dat niet. Een JIT stelt landen in staat om opsporingsactiviteiten te
coördineren en gezamenlijk uit te voeren en informatie en bewijs uit te wisselen. Afspraken over
de instelling van een JIT, over samenwerking en over inzet van bevoegdheden worden neergelegd
in een JIT-overeenkomst.23 Specifiek wat betreft de opsporingsbevoegdheden is in de JITovereenkomst met betrekking tot het MH17 onderzoek overwogen dat met erkenning van de
soevereiniteit van de partijen, de JIT-leden binnen de grenzen van het toepasselijke nationale
recht het recht hebben om in elkaars onderzoeksactiviteiten te participeren.24 Dat, zoals de
verdediging van verdachte Pulatov heeft gesteld, binnen het JIT “dus niet is geregeld dat
Nederlandse opsporingsambtenaren geheel zelfstandig en onafhankelijk van bijvoorbeeld de SBU op het
grondgebied van Oekraïne opsporingshandelingen hebben kunnen verrichten” is niet verwonderlijk nu
ook in Nederland ingevolge artikel 5.2.2 Sv25 – dat ziet op de uitoefening van
opsporingsbevoegdheden in Nederland ten behoeve van een JIT – aan buitenlandse ambtenaren
geen opsporingsbevoegdheid toekomt, tenzij voorzien bij of krachtens wet. Buitenlandse
opsporingsambtenaren hebben in Nederland geen zelfstandige opsporingsbevoegdheden en
mogen op eigen titel geen ambtshandelingen verrichten. Niet valt in zien waarom dit voor
Nederlandse opsporingsambtenaren in het kader van het onderhavige onderzoek in Oekraïne
anders zou moeten zijn.
Door de inrichting en werkwijze van het JIT zijn de onderzoeksmogelijkheden niet beperkt, maar
juist vergemakkelijkt en daarmee feitelijk verruimd. Het feit dat in het rampgebied sprake was van
een gewapend conflict heeft wél beperkend gewerkt op het opsporingsonderzoek, zo heeft ook
het Openbaar Ministerie bij herhaling benoemd. Daardoor kon een aantal zaken niet of niet op het
gewenste moment worden onderzocht. De consequentie daarvan is echter vooral dat eventueel te
vergaren bewijs mogelijk niet of niet volledig verzameld kon worden. Met betrekking tot het
betoog van de verdediging van verdachte Pulatov dat dit nadelige consequenties heeft gehad
voor diens verdediging omdat er mogelijk ontlastend bewijs als gevolg van deze belemmeringen
niet verzameld kon worden overweegt de rechtbank dat het onmogelijk is om een oordeel te
geven over de belastende óf ontlastende aard van niet verzameld bewijs. De taak van de
rechtbank is om te beoordelen of het bewijs dat wél is verzameld het tenlastegelegde scenario al
dan niet wettig en overtuigend aantoont. De rechtbank kan daartoe alleen oordelen als het
verzamelde bewijs zodanig sluitend is dat andere scenario’s – en daarmee het bestaan van
ontlastend bewijs – redelijkerwijs kunnen/kan worden uitgesloten. Zij zal dit in dit vonnis
beoordelen.
5.3 Bewijsmateriaal verkregen van of via de SBU
Omdat het strafrechtelijk opsporingsonderzoek voor een belangrijk deel op Oekraïens
grondgebied plaatsvond is de betrokkenheid daarbij van de SBU, de Oekraïense
opsporingsautoriteit, een gegeven. In dat kader heeft de verdediging van verdachte Pulatov
aangevoerd dat het Openbaar Ministerie bij het uitvoeren van dat onderzoek voor de bewijsgaring
voor een groot deel afhankelijk is geweest van de SBU, terwijl deze instantie het landsbelang van
Oekraïne dient en een bedenkelijke reputatie heeft. Ook de handelwijze van de SBU kort na de
ramp, waarbij de SBU driemaal met elkaar strijdige afvuurlocaties heeft gepresenteerd van waaruit
een Buk-raket zou zijn gelanceerd en na twee dagen tapgesprekken openbaar heeft gemaakt op
internet en op de eigen website, geeft de verdediging van verdachte Pulatov te denken. Kort en
goed stelt de verdediging van verdachte Pulatov dat de samenwerking met en de afhankelijkheid
van de SBU de kwaliteit en betrouwbaarheid van het opsporingsonderzoek in gevaar hebben
gebracht; dat mag bij de beoordeling van het bewijs niet buiten beeld blijven. Er kan niet zonder
meer op worden vertrouwd dat de bewijsbronnen verkregen van of door tussenkomst van de SBU
waarheidsgetrouw en volledig zijn, aldus de verdediging.
Het Openbaar Ministerie stelt zich op het standpunt dat de door de verdediging van verdachte
Pulatov geschetste beperkingen ten aanzien van het opsporingsonderzoek en de betrokkenheid
van de SBU daarbij door het Openbaar Ministerie zijn onderkend en benoemd. Het Openbaar
Ministerie heeft aangevoerd dat het bewijs in deze zaak nog ‘strenger’ is getoetst dan in andere

strafrechtelijke onderzoeken, omdat de verschillende partijen in het conflict belangen (kunnen)
hebben bij de uitkomst van het onderzoek. Er is in dit onderzoek behoedzamer omgegaan met
bewijs uit Oekraïne dan gebruikelijk bij internationale strafrechtelijke samenwerking, in die zin dat
dit bewijs telkens is gevalideerd, aldus het Openbaar Ministerie.
Ten aanzien van uit het buitenland verkregen materiaal dat voor het bewijs zou kunnen worden
gebruikt, zo ook materiaal dat van of door tussenkomst van de SBU is verkregen, overweegt de
rechtbank dat het zogenaamde vertrouwensbeginsel geldt.26 Dat houdt in dat de wijze waarop
dat materiaal is verzameld en tot stand is gekomen in overeenstemming geacht wordt te zijn met
de daarvoor in het betreffende land geldende regels en voorschriften en daarom, behoudens
serieuze indicaties van het tegendeel, als betrouwbaar kan worden aangemerkt. De rechtbank
dient te waarborgen dat de wijze waarop gebruik wordt gemaakt van uit het buitenland verkregen
bewijsmateriaal, geen inbreuk maakt op het recht op een eerlijk proces zoals bedoeld in artikel 6,
eerste lid, EVRM. Deze uitgangspunten hanterend ziet de rechtbank geen grond om materiaal dat
van of via de SBU is verkregen reeds om die reden en op voorhand van het bewijs uit te sluiten,
maar zij zal wél per soort bewijsmiddel zo nodig uitleggen welke mogelijke contra-indicaties tot
extra aandacht voor de bruikbaarheid van het betreffende bewijsmiddel hebben geleid.
Het bewijsmateriaal in het procesdossier bestaat uit processen-verbaal van opsporingsonderzoek,
resultaten van forensisch onderzoek, beeldmateriaal zoals foto’s en video’s, radargegevens en
satellietbeelden, opgenomen tapgesprekken en de daarbij behorende metadata, gegevens over
de locaties van aangestraalde zendmasten, verklaringen van getuigen, alsmede verslagen en
verklaringen van deskundigen. Een aanzienlijk deel van dit bewijsmateriaal is (in eerste instantie)
van de SBU verkregen of via de SBU aan het JIT overhandigd/tot het JIT gekomen. De rechtbank
zal bij het gebruik van dit materiaal voor het bewijs de betrouwbaarheid, authenticiteit,
volledigheid en waarheidsgetrouwheid van die bewijsmiddelen moeten vaststellen. De rechtbank
zal dit doen door eerst een aantal algemene overwegingen te wijden aan verschillende soorten
bewijsmiddelen. Bij slechts een aantal concrete bewijsoverwegingen heeft de rechtbank het nodig
geacht om – in aanvulling op de algemene overwegingen – nader in te gaan op het concrete
bewijsmiddel.
5.4 Gebruik getuigenverklaringen
Verklaringen van getuigen27 die op schrift zijn gesteld en die tijdens het vooronderzoek – dus niet
tijdens het onderzoek ter terechtzitting in aanwezigheid van de verdediging – zijn afgelegd,
kunnen voor het bewijs worden gebruikt op voorwaarde dat de rechten van de verdediging (van
de verdachte) zijn gerespecteerd. Deze verdedigingsrechten zijn neergelegd in het Wetboek van
Strafvordering en vloeien voort uit onder andere artikel 6 EVRM.28
Een verdachte heeft recht op een eerlijke en openbare behandeling van zijn strafzaak. Daarvan
maakt het recht om getuigen (à charge en à décharge) te mogen ondervragen in het bijzonder
deel uit. Daarbij staat echter voorop dat de verdediging tijdig en voldoende gemotiveerd het
verzoek moet doen tot oproeping van de getuige. Laat de verdediging dat na, dan is in principe
geen sprake van schending van artikel 6 EVRM als de eerdere (buiten aanwezigheid van de
verdediging afgelegde) getuigenverklaring voor het bewijs wordt gebruikt.29
In lijn met de rechtspraak van het EHRM neemt de Hoge Raad30 sinds de uitspraak in de zaak
Keskin31 hierbij als uitgangspunt dat het belang bij het oproepen van een getuige à charge
(prosecution witness of belastende getuige) moet worden voorondersteld, zodat van de
verdediging door de rechter geen nadere onderbouwing van dit belang mag worden verlangd. De
verdediging moet de wens tot het horen van een getuige evenwel wel naar voren brengen. In die
gevallen zal indringender dan voorheen de vraag onder ogen worden gezien of een
ondervragingsrecht kan en moet worden gerealiseerd. Daarnaast onderstreept de uitspraak van
het EHRM in de zaak Keskin het belang dat de rechter, alvorens de bewezenverklaring wordt
aangenomen mede op grond van de verklaring van een niet-ondervraagde getuige, nagaat of de

procedure in haar geheel voldoet aan het door artikel 6 EVRM gewaarborgde recht op een eerlijk
proces. Uit de uitspraak van het EHRM volgt echter niet dat het ondervragingsrecht met zich
brengt dat een verzoek van de verdediging tot het horen van een getuige die een verklaring met
een belastende strekking heeft afgelegd, steeds voor toewijzing in aanmerking komt. Daarbij kan
mede in aanmerking worden genomen of een getuige binnen een afzienbare termijn ter
terechtzitting zal verschijnen, of dat het gegronde vermoeden bestaat dat de gezondheid of het
welzijn van de getuige door het afleggen van een verklaring ter terechtzitting in gevaar wordt
gebracht en het voorkomen van dit gevaar zwaarder weegt dan het belang de getuige ter
terechtzitting te kunnen horen. Verder verzet artikel 6 EVRM zich er niet tegen dat de rechter het
verzoek afwijst als het oproepen van een getuige onmiskenbaar irrelevant of overbodig
(“manifestly irrelevant or redundant”) is, omdat het (opnieuw) horen van de getuige voor de
bewijsvoering van geen enkel belang zal zijn of geen toegevoegde waarde zal hebben.
Bijvoorbeeld wanneer de feiten en omstandigheden die door het getuigenverhoor nader zouden
moeten worden onderzocht door andere resultaten van het strafrechtelijk onderzoek al buiten
redelijke twijfel zijn komen vast te staan.32
Wat betreft deskundigen en opsporingsambtenaren die technisch onderzoek deden stelt de Hoge
Raad striktere eisen. Omdat hun rol onderscheidend is van die van een (oog)getuige moet een
verzoek om hen te horen over een verklaring of een verslag van hun hand met een voor de
verdachte belastende strekking wel door de verdediging worden gemotiveerd, met name op de
onderdelen die door de verdediging worden betwist en op het punt waarom juist een verhoor en
niet een andere wijze van toetsing daarvoor nodig is.33
In het bijzonder met betrekking tot het gebruik van verklaringen van getuigen geldt het volgende.
Indien de verdachte een in het vooronderzoek afgelegde verklaring niet betwist en afstand heeft
gedaan van zijn recht de getuige te ondervragen, kan die verklaring worden gebruikt als
bewijsmiddel. Verder is het gebruik van die verklaring niet in strijd met de rechten van de
verdediging indien de verdediging op enig moment in de gelegenheid is geweest om de getuige te
ondervragen, bijvoorbeeld door de ondervraging van de getuige door de rechter-commissaris in
het bijzijn van de verdediging of door een ondervraging ter terechtzitting.
Het kan voorkomen – en deze situatie is ook aan de orde in deze strafzaak – dat er geen, of geen
reële mogelijkheid tot ondervraging is geweest, terwijl dat niet is te wijten aan een tekortschieten
van de justitiële autoriteiten. Daarbij valt te denken aan het geval waarin een getuige is overleden
voordat deze kon worden ondervraagd. Of als de getuige zich tijdens een ondervraging op zijn
verschoningsrecht beroept en weigert antwoorden te geven. Dat betekent echter niet zonder
meer dat een dergelijke getuigenverklaring niet (meer) bruikbaar is als bewijsmiddel. Ondanks
deze handicap voor de verdediging kan het proces ‘as a whole’ toch eerlijk zijn als de betreffende
getuigenverklaring wel voor het bewijs wordt gebruikt. Het EHRM heeft in de vorm van een
stappenschema aangegeven onder welke omstandigheden daarvan sprake kan zijn. Daarvoor is
allereerst van belang of er een goede reden was voor het niet kunnen ondervragen van de
getuige.34
Als van een goede reden sprake was, dan dient te worden nagegaan of de veroordeling
uitsluitend of in beslissende mate (‘solely or to a decisive extent’) berust op de verklaring van de
desbetreffende getuige. Het komt er daarbij op aan of de getuigenverklaring zo belangrijk is dat
zij waarschijnlijk bepalend is geweest voor de uitkomst van de zaak. Of dat het geval is, hangt
vervolgens in belangrijke mate af van de sterkte van het ondersteunend of ander bewijsmateriaal.
Daarbij komt het vooral aan op de vraag of dat bewijsmateriaal de verklaring van de nietondervraagde getuige ondersteunt op het punt dat de verdachte heeft betwist.35
Indien de verklaring van de niet-ondervraagde getuige beslissend (in voornoemde zin van ‘solely
or to a decisive extent’) is voor de veroordeling, is daarnaast van belang of voldoende compensatie
is geboden aan de verdediging voor het ontbreken van een behoorlijke en effectieve gelegenheid
tot ondervraging. De wijze waarop die compensatie vorm moet krijgen, hangt af van de

omstandigheden van het geval.
Dit stappenschema is ook relevant in het geval dat sprake is van een niet-ondervraagde anonieme
getuige36, waarmee volgens het EHRM vanuit het perspectief van de verdediging een
geanonimiseerde (bedreigde of afgeschermde) getuige gelijk kan worden gesteld.37 Het
stappenschema wordt dan voorafgegaan door de vraag of sprake was van een goede reden om
de identiteit van de getuige te verbergen.
Als een getuigenverklaring uiteindelijk voor het bewijs wordt gebruikt met inachtneming van het
voorgaande, dan geldt als algemene eis ook dat die verklaring betrouwbaar moet zijn. Naast die
algemene eis geldt volgens het Wetboek van Strafvordering nog dat de rechtbank, als zij een
verklaring die een afgeschermde of bedreigde getuige heeft afgelegd bij de rechter-commissaris38
wil gebruiken voor het bewijs, in het vonnis extra moet motiveren waarom zij een dergelijke
verklaring betrouwbaar vindt.39 Daarnaast mag een verklaring van een afgeschermde en een
bedreigde getuige alleen voor het bewijs worden gebruikt als die persoon door de rechtercommissaris is gehoord als afgeschermde of bedreigde getuige én het uiteindelijk
bewezenverklaarde feit waarvoor deze verklaring als bewijs wordt gebruikt een misdrijf is
waarvoor voorlopige hechtenis kan worden toegepast en dat een ernstige inbreuk op de
rechtsorde oplevert.40 De rechtbank merkt over deze extra vereisten op dat zij in het voorkomende
geval slechts voor het bewijs de verklaringen gebruikt van getuigen die door de rechtercommissaris als afgeschermde of bedreigde getuige zijn gehoord. Voorts stelt de rechtbank vast
dat de feiten die aan elk van de verdachten worden verweten en over de bewezenverklaring
waarvan de rechtbank in dit vonnis oordeelt (het opzettelijk doen verongelukken van een
luchtvaartuig en moord dan wel doodslag) misdrijven zijn waarvoor, mede gelet op de
tenlastegelegde omstandigheden, (levens)lange gevangenisstraffen kunnen worden opgelegd. De
vereiste ernstige inbreuk op de rechtsorde blijkt naar het oordeel van de rechtbank alleen al uit
hun aard en uit de omvang van de gevolgen voor de samenleving als geheel.
Daar waar in het vonnis de verklaring van een afgeschermde of een bedreigde getuige als bewijs
wordt aangehaald zal de rechtbank specifiek ingaan op de betrouwbaarheid daarvan. Aan de
eveneens door de wet c.q. het EHRM gestelde (derde) eis dat een bewezenverklaring niet
uitsluitend of in beslissende mate mag zijn gebaseerd op (als) anoniem (te beschouwen)
bewijsmateriaal wordt naar het oordeel van de rechtbank in dit vonnis voldaan, enerzijds omdat
de in dit vonnis voor het bewijs gebruikte getuigenverklaringen afkomstig zijn van
individualiseerbare (bedreigde of afgeschermde) getuigen die door verdachte Pulatov en diens
verdediging als getuige bevraagd konden en zijn geworden, anderzijds omdat de rechtbank in
haar bewijsoverwegingen nergens zal volstaan met het benoemen van slechts één bewijsmiddel,
dus ook niet met de verklaring van slechts één (geanonimiseerde) getuige.
Bij de beoordeling van de tenlasteleggingen in deze strafzaak heeft de rechtbank – uiteindelijk –
slechts een gering aantal getuigenverklaringen gebruikt voor het bewijs. De reden daarvoor is dat
het dossier voldoende andersoortig, in de kern en naar zijn aard meer objectief bewijs bevat,
zoals technische en forensische stukken waarvan het betrouwbaarheidsgehalte is geverifieerd.
Een aantal getuigenverklaringen is als aanvulling gebruikt. Voor getuigenbewijs, zeker in een zaak
als deze waarin het onderzochte misdrijf niet alleen gedurende, maar ook in de context van een
gewapend conflict heeft plaatsgevonden, geldt immers dat behoedzaam moet worden omgegaan
met getuigenverklaringen. Vaak betreffen de gebeurtenissen voorvallen die al langere tijd geleden
hebben plaatsgevonden, soms onder voor de getuige traumatiserende omstandigheden. Ook is
het mogelijk dat getuigen kennis hebben genomen van berichten in de (sociale) media over de
mogelijke oorzaak en/of nadien met anderen hebben gesproken over hetgeen heeft
plaatsgevonden, wat het geheugen eveneens kan hebben beïnvloed. Daar komt bij dat niet is uit
te sluiten dat ook de sympathie die een getuige kan hebben voor één van de strijdende partijen
de waarneming of de verklaring kan hebben gekleurd. In dergelijke zaken is het niet ongebruikelijk
dat er een veelheid aan getuigenverklaringen is die onverenigbaar zijn met elkaar. Zo ook in deze
zaak. De rechtbank hecht in beginsel dan ook meer belang aan een getuige ten aanzien van wie

kan worden gezegd dat sprake is van omstandigheden die maken dat deze getuige bijzonder
gewicht in de schaal legt, bijvoorbeeld omdat hij/zij stelt op 17 juli 2014 in de buurt van de
beweerdelijke afvuurlocatie te zijn geweest, of die belastend lijkt te verklaren over zichzelf of lijkt
te verklaren in weerwil van veronderstelde/gestelde politieke of militaire sympathieën. Daarbij
weegt ook mee of de verklaring van de getuige verankering vindt in andersoortig bewijsmateriaal.
5.5 Deskundigen en scenario’s
De rechtbank stelt voorop dat zij in dit vonnis met de term deskundigen niet doelt op personen die
verstand van bepaalde zaken hebben, maar op personen van wie de rechter-commissaris niet
alleen heeft onderzocht of zij voldoende vak-expertise hebben, maar ook of zij zijn gecommitteerd
aan integriteit, onafhankelijk en onpartijdigheid, waarna zij door de rechter-commissaris officieel
als deskundige zijn benoemd. Deskundigen dus in de zin van de artikel 227 en verder Sv.
Met betrekking tot de vertegenwoordiger van Almaz-Antey, die door de rechter-commissaris is
gehoord, heeft de rechter-commissaris vastgesteld dat hij voldoende vak-expertise heeft om te
kunnen verklaren over de onderwerpen waarover hij (en anderen) is (zijn) gehoord. De rechtercommissaris heeft hem daarover als deskundige gehoord. Hij is evenwel niet door de rechtercommissaris als deskundige benoemd. De rechter-commissaris heeft tijdens de verhoren – na een
uitgebreide discussie hieromtrent tussen het Openbaar Ministerie en de verdediging van verdachte
Pulatov – het oordeel omtrent de onafhankelijkheid/onpartijdigheid van deze vertegenwoordiger
van Almaz-Antey en de daarmee samenhangende bewijswaarde die aan zijn verklaring kan
worden toegekend expliciet aan de rechtbank overgelaten. De rechtbank zal hierop later
terugkomen, maar merkt nu reeds op dat de navolgende overwegingen omtrent deskundigen
enkel zien op de door de rechter-commissaris benoemde deskundigen.
Van deskundigen in voornoemde zin moeten eveneens worden onderscheiden de
opsporingsambtenaren, die gedurende het voorbereidende onderzoek zogenoemd technisch
opsporingsonderzoek uitvoeren. Onderzoek in de voorfase (zoals vooronderzoek), analyse en
interpretatie door standaardmatig en reproduceerbaar onderzoek, onderzoek uitgevoerd door een
opsporingsinstantie en onderzoek naar de limitatief opgesomde onderwerpen in bijlage 3 van de
Aanwijzing technisch opsporingsonderzoek vallen onder technisch opsporingsonderzoek. Deze
opsporingsambtenaren behoeven niet te worden benoemd door de rechter-commissaris. De
medewerkers van de Australian Federal Police (AFP), een opsporingsinstantie, vallen in deze
categorie. Hun bevindingen kunnen voor het bewijs worden gebruikt als ander schriftelijk stuk,
zoals hierboven reeds genoemd. Bevindingen van vakinhoudelijke Nederlandse
opsporingsambtenaren gelden bewijstechnisch als proces-verbaal van zo een ambtenaar.
De door deskundigen opgestelde rapporten zijn telkens op naam van de daarbij betrokken
deskundig(n) in het dossier gevoegd. De identiteit van de deskundigen is dus bekend. Enkele
deskundigen zijn in de loop van het strafrechtelijke onderzoek ook door de rechter-commissaris
gehoord, waarbij een aantal van hen in het betreffende proces-verbaal een nummer heeft
gekregen in plaats van vermelding van hun naam. Nog los van het feit dat hun namen bij de
rechter-commissaris, het Openbaar Ministerie en bij de verdediging van verdachte Pulatov bekend
zijn, zijn deze nummers aan hen toegekend nadat zij op verzoek van procespartijen als
deskundige zijn gehoord. Op hen is daarom het bepaalde in de artikelen 344a en 360 Sv, de
regels met betrekking tot het gebruik van anonieme en bedreigde getuigen, niet van toepassing.
De verdediging van verdachte Pulatov heeft ten aanzien van vele in dit dossier als deskundige
aangemerkte personen aangevoerd dat zij niet per se als deskundige kunnen worden beschouwd
op het onderwerp waarover zij hebben gerapporteerd, of dat zij in elk geval geen kennis hebben
van en ervaring hebben met het specifieke onderwerp dat in dit onderzoek aan de orde is: het
neerstorten van een vliegtuig van het type Boeing vanaf een hoogte van en onder condities
geldend op tien kilometer hoogte, door detonatie van een grond-luchtraket van het type Buk,
waarin één van meerdere typen warhead met elk eigen specifieke kenmerken kunnen zijn

gemonteerd. Dat doet volgens de verdediging van verdachte Pulatov af aan de waarde van hun
bevindingen dan wel maakt deze geheel ongeschikt om als bewijs te worden gebruikt.
Daarover merkt de rechtbank op dit punt in het vonnis allereerst in zijn algemeenheid op dat in dit
dossier aanwezige deskundigenrapporten, zoals hiervoor reeds vermeld, zijn opgesteld door als
zodanig door de rechter-commissaris aangewezen personen. Deze zijn ofwel opgenomen in het
Nederlands Register Gerechtelijke Deskundigen (NRGD), waarin enkel personen zijn opgenomen
wier deskundigheid op een vakgebied eerder volgens specifieke normen werd vastgesteld, ofwel
is door de rechter-commissaris voorafgaand aan hun benoeming hun deskundigheid op het gebied
waarop een rapportage van hen werd gevraagd, na onderzoek daarnaar vastgesteld. Dit stelsel
en deze wijze van benoeming zijn op zichzelf een garantie dat de rapporterende persoon over de
daarvoor vereiste deskundigheid beschikt. Voor opname in het NRGD moet immers aan (per
vakgebied) gestelde kwaliteitseisen worden voldaan en zijn per deskundigheidsgebied grenzen en
omlijningen gesteld waarbinnen de betreffende persoon als deskundige is aangemerkt. De
aanwijzing als deskundige door de rechter-commissaris van een persoon die niet voor een
specifiek deskundigheidsgebied in het NRGD is opgenomen, is in de benoeming van die deskundige
onderbouwd en gemotiveerd. Bovendien rapporteerden alle aldus benoemde deskundigen volgens
de normen die zijn vastgelegd in de NRGD-gedragscode, waaraan niet alleen NRGD-geregistreerde
deskundigen, maar alle in een strafzaak benoemde deskundigen zijn gebonden.41 Die normen
hebben betrekking op integriteit, onafhankelijkheid en onpartijdigheid, maar schrijven ook voor dat
de deskundige blijft binnen de grenzen van de aan hem verleende opdracht en binnen zijn
deskundigheidsgebied. Het enkele feit dat een deskundige geen ervaring heeft met een concrete
casus is geen aanleiding om reeds daarom aan diens deskundigheid in dat specifieke geval te
twijfelen. Een deskundige onderzoekt en rapporteert immers op basis van zijn kennis en kunde op
een specifiek vakgebied en hetgeen de laatste stand van de wetenschap op dat gebied hem
vertelt, hetgeen aanzienlijk ruimer is dan een concrete casus. Daarenboven geldt dat geen enkele
(al dan niet in deze strafzaak als deskundige benoemde) persoon ervaring heeft of überhaupt kan
hebben met het neerschieten van een burgervliegtuig op tien kilometer hoogte met een grondlucht raket (van het type Buk), simpelweg omdat deze specifieke situatie zich nog nooit heeft
voorgedaan en enigszins vergelijkbare incidenten niet tot een uitgebreid strafrechtelijk onderzoek
aanleiding hebben gegeven of omdat de resultaten van daarin wel uitgevoerd onderzoek niet
(breed) beschikbaar zijn. Dat raakt daarom de deskundigheid van de in dit dossier rapporterende
deskundigen geenszins. Verder constateert de rechtbank dat nergens uit blijkt dat de in het
dossier opgenomen deskundigenrapporten niet volgens de normen in de NRGD-gedragscode tot
stand zijn gekomen of zijn opgesteld. Integendeel: in de rapporten geeft of geven de betrokken
deskundige(n) de grenzen van hun deskundigheid en van het door hen verrichte onderzoek aan
en rapporteren zij binnen de aan hen verstrekte onderzoeksopdracht. Bovendien geldt dat de
verdediging van verdachte Pulatov de op haar verzoek bij de rechter-commissaris gehoorde
deskundigen uitgebreid heeft kunnen bevragen, ook over hun deskundigheid en waarop die is
gebaseerd. Er is dus naar het oordeel van de rechtbank geen enkele grond om de deskundigheid
van de aldus door de rechter-commissaris benoemde personen dan wel de waarde van de door
hen opgestelde rapporten in zijn algemeenheid in twijfel te trekken.
Die twijfel kan evenmin ontstaan louter door het gegeven dat vele van de in dit strafdossier
rapporterende deskundigen werkzaam zijn voor het Nederlands Forensisch Instituut (NFI), door de
verdediging van verdachte Pulatov enigszins laatdunkend de ‘hofleverancier van het Openbaar
Ministerie’ genoemd. Hoewel het NFI zijn opdrachten krijgt van diverse overheidsinstanties – en
dus niet alleen van het Openbaar Ministerie –, maakt dit het instituut niet tot een organisatie die
uitvoert en rapporteert wat zijn opdrachtgevers hem gebieden. De organisatorische en financiële
inbedding van het instituut onder het ministerie van Justitie en Veiligheid is daarvoor in elk geval
niet indicatief. Het NFI is een instituut dat organisatorisch en financieel onafhankelijk is van zijn
opdrachtgevers. Bovendien zijn de taken en de werkwijze van het NFI met de nodige waarborgen
omgeven. In de Regeling taken NFI42 is immers als kerntaak van het NFI geformuleerd ‘het
verrichten van onafhankelijk forensisch zaaksonderzoek … en het terzake daarvan uitbrengen van
verslag … met het oog op de waarheidsvinding’. Tevens is daarin de wijze van financiering

opgenomen, die verder reikt dan één (overheids)organisatie. Alle bij het NFI werkzame
deskundigen werken bovendien volgens de hiervoor beschreven NRGD-gedragscode. Daarnaast
geldt dat het NFI een internationaal gerenommeerd instituut is en dat de ultieme toets van de
betrouwbaarheid van zijn rapporten in strafzaken bij de onafhankelijke rechter ligt. De rechtbank
is van oordeel dat uit het dossier noch tijdens het onderzoek ter terechtzitting aanwijzingen naar
voren zijn gekomen die een begin van een vermoeden hebben opgeleverd dat het onderzoek van
deskundigen van het NFI niet voldoet aan de eisen die daaraan uit een oogpunt van
deskundigheid, onafhankelijkheid, objectiviteit, betrouwbaarheid en zorgvuldigheid mogen worden
gesteld.
Maar belangrijker nog dan de onafhankelijkheid van het NFI in voorgaande zin is dat uit niets is
gebleken van enig belang van het Openbaar Ministerie bij een bepaalde uitkomst van de
onderzoeken die door het NFI zijn verricht. Op geen enkele wijze is aannemelijk gemaakt dat het
Openbaar Ministerie of enige andere Nederlandse autoriteit enig belang heeft bij een bepaalde
uitkomst van de onderzoeken anders dan de waarheid. Op dit punt is weliswaar veel
gesuggereerd binnen en buiten de kaders van deze strafzaak, maar welk belang dat dan zou zijn
en waaruit dat dan zou blijken is niet nader gespecificeerd. De rechtbank ziet bij die stand van
zaken niet in hoe of waarom het NFI dan gestuurd zou moeten zijn door het Openbaar Ministerie.
Dat laat evenwel onverlet, zoals in elke strafzaak het geval is, dat desalniettemin specifieke
indicaties aanwezig kunnen zijn die zouden kunnen afdoen aan de betrouwbaarheid van een
opgesteld rapport, bijvoorbeeld veroorzaakt door een ‘confirmation bias’ als gevolg van het
verstrekken van sturende startinformatie aan de deskundige of het opstellen door dezelfde
deskundige van meerdere opeenvolgende rapporten in hetzelfde dossier. De rechtbank ziet het
(telkens) in het aanvraagformulier voor het verrichten van onderzoek opnemen van de zin als
voorafgaande verkregen informatie “Volgens Oekraïense overheidsbronnen is het vliegtuig getroffen
door een Boek-raketsysteem.” niet als het verstrekken van sturende startinformatie. Ten eerste
omdat de inhoud van deze zin eenvoudigweg juist is; immers: dat was ook precies wat de
Oekraïense autoriteiten kort na het neerstorten van MH17 al beweerden en wat breed in de media
al was verkondigd en dus sowieso niet onbekend zal zijn geweest bij de deskundigen. Maar meer
nog, omdat uit niets blijkt dat de betreffende deskundige(n) op voorhand al door die zin hun
conclusies in hun rapporten op die informatie hebben afgestemd. Dat die zin als voorafgaande
verkregen informatie in de rapporten is opgenomen kan evenzeer worden beschouwd als een
bevestiging van de openheid waarmee de betreffende rapporten volgens normen uit de NRGDgedragscode zijn opgesteld.
Een ‘confirmation bias’ veroorzaakt door het opstellen door dezelfde deskundige van meerdere
opeenvolgende rapporten in hetzelfde dossier, wat in dit dossier aan de orde is, is uiteraard niet
zomaar uit te sluiten, maar vergt waardering van het rapport mede in het licht van de overige
bewijsmiddelen. Conclusies in rapporten kunnen immers sec genomen ingegeven zijn door een
dergelijke werkwijze, maar evengoed het logische gevolg zijn van het feit dat ze eenvoudigweg
juist zijn. Omdat dit mede kan worden beoordeeld aan de hand van de overige inhoud van het
dossier zal de rechtbank de rapporten in samenhang daarmee wegen.
Voor het reeds op voorhand collectief terzijde schuiven van alle in het strafdossier opgenomen
deskundigenrapporten opgesteld door NFI deskundigen ziet de rechtbank vanwege het
voorgaande geen grond. Dat geldt evenzeer voor het IDFO-rapport van 6 september 2017.
Volgens de verdediging van verdachte Pulatov is dit rapport niet opgesteld conform de
aanwijzingen in de NFI-vakbijlage Interdisciplinair forensisch onderzoek. De rechtbank stelt echter
vast dat de opsteller van dit rapport in een schriftelijke beantwoording van vragen van de
verdediging van verdachte Pulatov heeft verklaard dat het om een samenvattend rapport gaat en
dat een interdisciplinair forensisch rapport – waar genoemde vakbijlage op ziet – niet is
aangevraagd.
Daarenboven geldt bovendien dat geen enkel strafrechtelijk onderzoek in het luchtledige

plaatsvindt.
Het Openbaar Ministerie heeft meermalen benoemd dat er al vroeg in het onderzoek concrete
aanwijzingen waren dat vlucht MH17 mogelijk zou zijn neergeschoten met een Buk-raket. Daarbij
is gewezen op informatie die direct na het neerstorten van vlucht MH17 op internet en via sociale
media werd gedeeld, maar ook op informatie die werd gedeeld en/of beschikbaar werd gesteld
door betrokken autoriteiten. Volgens het Openbaar Ministerie werden die aanwijzingen
gaandeweg bevestigd door nader opsporingsonderzoek en hebben die bevindingen geleid tot het
maken van keuzen in het opsporingsonderzoek. Het JIT is vervolgens tot een zogenaamd
‘hoofdscenario’ gekomen, te weten dat vlucht MH17 is neergehaald door het afvuren van een Bukraket vanaf een landbouwveld nabij Pervomaiskyi. In het verdere onderzoek heeft het
onderzoeksteam zich op dit scenario gericht. Daarnaast is echter ook onderzoek verricht naar
andere mogelijke feiten en omstandigheden die tot het neerstorten van vlucht MH17 geleid
zouden kunnen hebben (de zogenoemde alternatieve scenario’s).
Door de verdediging is gesteld dat door de focus op het zogenaamde hoofdscenario geen
gelijkwaardig onderzoek is gedaan naar alternatieve scenario’s.
De rechtbank overweegt in de eerste plaats dat het ‘door rechercheren’ op aanwijzingen die er
zijn nadat een gebeurtenis heeft plaatsgevonden niet hetzelfde is als het eenzijdig focussen op
een zogenaamd hoofdscenario. In een strafzaak roept het gebruik van de term ‘hoofdscenario’ in
relatie tot de term ‘alternatieve scenario’s’ echter verwarring op: een alternatief scenario in een
strafzaak is ‘een verklaring van de verdachte, waarin hij een ander ‘scenario’ schetst dat past
binnen de bewijsmiddelen’. In dit geval gaat het bij de zogenaamde alternatieve scenario’s echter
niet om een scenario c.q. verklaring van een verdachte, maar om het onderzoeken en uitsluiten
van mogelijke andere oorzaken voor het neerstorten van vlucht MH17. Dát is onderzocht.
Het Openbaar Ministerie acht op basis van dit onderzoek uitgesloten dat sprake was van een
ongeluk (zoals mechanisch falen van het vliegtuig of menselijk falen), dat sprake was van een
explosief in het vliegtuig, dat sprake was van een aanval vanuit de lucht (air-to-air) en dat sprake
was van een aanval vanaf de grond met een ander wapen dan een Buk-raket. De rechtbank zal in
deze strafzaak moeten toetsen of het door het Openbaar Ministerie benoemde hoofdscenario
bewezen is, in die zin dat de rechtbank dient vast te stellen of er voldoende wettig en overtuigend
bewijs is voor het tenlastegelegde feitencomplex. Indien dit niet het geval is, en andere scenario’s
nog voldoende aannemelijk zijn, komt de rechtbank tot vrijspraak. Indien het hoofdscenario echter
wettig en overtuigend bewezen is, zijn reeds daarom andere scenario’s uitgesloten.
5.6 Tapgesprekken en zendmastgegevens
Tapgesprekken
Het JIT heeft van en via de SBU de beschikking gekregen over een grote hoeveelheid afgeluisterde
telefoongesprekken en bijbehorende verkeers- en zendmastgegevens. Deze zogenaamde
telecominformatie is grotendeels in en rondom 2014 door de SBU verzameld in het kader van de
eerder genoemde ATO, waarbij van een groot aantal personen telefooncommunicatie werd
opgenomen. Omdat die ATO was gericht op het onderzoeken en het in kaart brengen van mogelijk
als terroristisch te duiden acties van (onder meer) separatisten tegen de Oekraïense staat in het
kader van het hierboven genoemde gewapende conflict, betrof dat logischerwijs opname en
vastlegging van telecominformatie van personen die als (potentiële) vijand van de staat konden
worden aangemerkt. De verdediging van verdachte Pulatov heeft bij herhaling haar verbazing en
twijfel uitgesproken over het feit dat het strafdossier geen telecominformatie bevat van het
Oekraïense leger. Dat is echter in het licht van het doel van het opnemen en vastleggen van die
gegevens volstrekt logisch. Het ligt immers niet voor de hand dat Oekraïne telecominformatie zou
afluisteren en opnemen van haar eigen leger.

Om de kwaliteit en integriteit van het uit Oekraïne ontvangen telecommateriaal te toetsen zijn
door Nederlandse leden van het onderzoeksteam in de eerste plaats in het dossier aanwezige
tapgesprekken onderling én kruislings vergeleken op het niveau van contactgegevens in de
historische verkeersgegevens van telefoonnummers, IMEI-nummers, zendmastlocaties en
metadata. Hierbij zijn geen onverklaarbare verschillen aangetroffen, hetgeen tot de conclusie
heeft geleid dat de kwaliteit en integriteit van het tapmateriaal gelijk zijn aan die van soortgelijk
materiaal binnen strafrechtelijke onderzoeken in Nederland.43 De rechtbank ziet hierin dan ook
geen aanleiding om het van Oekraïne ontvangen telecommateriaal onbetrouwbaar te achten.
Daarnaast is nagegaan of het verkregen materiaal authentiek is, oftewel, of het niet is
gemanipuleerd op welke wijze dan ook. Daarvoor is gekeken of de gegevens van de van de SBU
ontvangen tapgesprekken afwijken van de via de SBU verkregen gegevens van Oekraïense
telecomproviders. Dat bleek niet het geval te zijn.44 Daarnaast is de inhoud van vele in het dossier
aanwezige tapgesprekken vergeleken met informatie in open bronnen, zoals (pers- en
video)publicaties op social media en nieuwsberichten, en met informatie van verschillende
personen, onder wie verdachten. Van meerdere gesprekken is daarbij vastgesteld dat de inhoud
van die gesprekken overeenkomt met in open bronnen teruggevonden informatie, dan wel met
wat (aan die gesprekken deelnemende) personen hebben verklaard.45 Verder is door vergelijking
met uit Polen, Spanje en België verkregen informatie en door vergelijking met historische
gegevens uit Nederland, nagegaan of informatie uit de historische gegevens van getapte
gesprekken die vanuit Oekraïne met het buitenland werden gevoerd overeenkomt met die
gegevens uit het buitenland. De uitkomst van dat onderzoek was dat overeenkomsten in datum,
tijd en telefoonnummers werden vastgesteld in meerdere gesprekken gevoerd tussen Oekraïne en
het betreffende buitenland.46 Het uitvoeren van netwerkmetingen in Oost-Oekraïne heeft ook
bijgedragen aan het onderzoek naar de authenticiteit van tapgesprekken. Door deze
netwerkmetingen konden de locaties van zendmasten en de richtingen waarin de daarop
bevestigde antennes kunnen worden aangestraald worden vastgesteld op een aantal specifieke
plaatsen die voor het bewijs in deze strafzaak van belang zijn.47 Die informatie werd vervolgens
vergeleken met de informatie over zendmasten en daarop bevestigde antennes zoals die op de
door de Oekraïense telecom providers verstrekte printlijsten en tapbestanden stonden vermeld. In
processen-verbaal aangegeven locaties zijn altijd door verbalisanten gecontroleerd aan de hand
van de door de providers geleverde gegevens.48
Daarnaast is voor de beoordeling van de authenticiteit van (de inhoud van) tapgesprekken nog
van belang dat een groot aantal getapte gesprekken door beëdigde tolken is vertaald vanuit het
Russisch naar het Engels en daarna nogmaals, vanuit de brontaal naar het Nederlands, zodat
eventuele vertaalverschillen inzichtelijk werden. De rechtbank heeft geen voor het bewijs
relevante significante verschillen in vertaling geconstateerd.
Tot slot is aan een veertiental tapgesprekken die aan verdachte Pulatov worden toegeschreven
specifiek manipulatieonderzoek verricht. Door deskundigen van het Litouws Forensisch
Expertisecentrum in Vilnius is onderzocht of die veertien gesprekken sporen van eventuele
bewerking bevatten. De deskundigen concluderen na diverse wijzen van onderzoek aan die
tapgesprekken dat in de onderzochte audio-opnames geen sporen van bewerking zijn
vastgesteld.49
Hoewel elk van voornoemde onderzoeken niet alle in het dossier opgenomen tapgesprekken
betreft, maar telkens een selectie/steekproef daaruit, is de rechtbank van oordeel dat de
uiteenlopende wijzen waarop de authenticiteit van in het dossier opgenomen tapgesprekken is
gecontroleerd in gezamenlijkheid de conclusie rechtvaardigen dat de in het dossier opgenomen
tapgesprekken geen sporen van welke manipulatie dan ook bevatten. Ze zijn naar het oordeel
van de rechtbank dan ook als authentiek en betrouwbaar aan te merken en om die reden kunnen
zij voor het bewijs worden gebruikt. Daar komt nog bij dat beweringen door personen van
manipulaties van tapgesprekken slechts in algemene zin en, op één geciteerde opmerking van
verdachte Pulatov in een brief van diens advocaten na, buiten het dossier om zijn gedaan, en dat

geen van de verdachten concreet heeft onderbouwd waarin die manipulatie dan zou zijn gelegen
en in welk tapgesprek of in welke tapgesprekken van een dergelijke manipulatie dan sprake zou
zijn. De rechtbank merkt daarenboven nog op dat zij inhoud en locatiegegevens van
tapgesprekken niet op zichzelf betrekt in haar bewijsoverwegingen, maar telkens in onderling
verband en samenhang beziet met andere bewijsmiddelen.
Zendmastgegevens
Naast hetgeen hierboven reeds is overwogen met betrekking tot de in het dossier aanwezige
zendmastgegevens, merkt de rechtbank over die gegevens nog het volgende op.
Met juistheid heeft de verdediging van verdachte Pulatov gesteld, daarbij verwijzend naar het
overgelegde rapport van een door haar ingeschakelde telecomexpert50, dat zendmastgegevens in
hun algemeenheid geen exacte locatie van de aanstralende telefoon aanduiden, maar een gebied
rondom de aangestraalde mast. Welk gebied dat precies is, hangt af van de plaats van de mast,
de richtingen die de daarop aangebrachte antennes bestrijken, de sterkte van de uitgezonden
signalen en de landschapskenmerken van de omgeving. Die factoren bepalen ook de reikwijdte,
het bereik, van de mast. Het is dus niet zonder meer mogelijk een exacte locatie van een telefoon
te bepalen louter aan de hand van de locatie van de mast die wordt aangestraald. De rechtbank
oordeelt echter dat het in tijd opeenvolgend aanstralen van masten wel grote bewijswaarde heeft
voor het bepalen van een door een telefoon afgelegde route. Want hoewel de exacte locatie van
de aanstralende telefoon ten opzichte van de specifieke mast dan niet per se bekend hoeft te zijn,
is het opeenvolgend aanstralen van masten waarvan de locaties bekend zijn zeer indicatief voor
de verplaatsing van de telefoon, de richting waarin dat gebeurt en de tijdstippen waarop. Bij de
beoordeling van de bewijsvraag heeft de rechtbank met name acht geslagen op uit
zendmastgegevens blijkende routes die zijn afgelegd, niet op specifieke locaties waar een beller
zich zou bevinden. Wat dat laatste betreft wijst de rechtbank op hetgeen zij hierboven reeds heeft
opgemerkt, dat zendmastgegevens in combinatie met de inhoud van de opgenomen gesprekken
of tekstberichten het echter wel degelijk zeer goed mogelijk maken om met de vereiste zekerheid
te bepalen waar een specifieke gebruiker zich bevond op het moment van het getapte gesprek.
Als voorbeeld noemt de rechtbank het tapgesprek van 17 juli 2014 om 12.51 uur.51 In het gesprek
wordt aangegeven dat de ene spreker bij de Furshet in Snizhne is en dat die spreker de andere
spreker ziet. De gebruikte telefoons stralen masten aan in de buurt van de Furshet, met bereik op
de Furshet.52 Die combinatie van gegevens maakt dat er voldoende bewijs is dat beide sprekers
zich op dat moment op die specifieke locatie bevonden, ondanks dat de mastgegevens een groter
bereik kunnen inhouden en op zichzelf dus geen bewijs vormen voor aanwezigheid van de
gebruikte telefoons op die specifieke plek.
Overigens constateert de rechtbank dat de in het dossier opgenomen zendmastgegevens met
betrekking tot verdachte Pulatov overeenkomen met hetgeen hij in zijn videoboodschap zelf
aangeeft over waar hij op 17 juli 2014 was.
5.7 Foto- en videomateriaal
Het procesdossier bevat ook een grote hoeveelheid foto- en videomateriaal. Dit foto- en
videomateriaal is verkregen via de SBU, dan wel van getuigen en/of vanaf het internet
veiliggesteld. Het materiaal is onderzocht op echtheid, authenticiteit en op het punt van tijdstip en
plaats van de gebeurtenissen die op het materiaal te zien en/of te horen zijn. Zo is in een aantal
gevallen de maker van het beeldmateriaal gehoord als getuige of andere personen die aanwezig
waren tijdens het opnemen van het beeldmateriaal of betrokken bij de verspreiding ervan. Voorts
is waar mogelijk de opnameapparatuur onderzocht door het NFI. Ook heeft manipulatieonderzoek
plaatsgevonden waar dat volgens het Openbaar Ministerie zinvol leek. Een deskundige van het
Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI) heeft beeldmateriaal onderzocht en op basis
van schaduw, licht en bewolking beoordeeld of het weerbeeld op de foto of video overeenkomt
met het weer op de betreffende plek waar het beeldmateriaal op de gestelde datum zou zijn
opgenomen, en op welk tijdstip deze foto of video dan ongeveer moet zijn (op)genomen.

Verder heeft de rechtbank opdracht gegeven aan de rechter-commissaris tot het verrichten van
nader deskundigenonderzoek. Dat deskundigenonderzoek had onder meer betrekking op een
video van een zelfstandig rijdende Buk-TELAR in Snizhne en een foto van een Buk-TELAR op een
trailer in Donetsk. Dit onderzoek is verricht door Zweedse forensische deskundigen, die geen
sporen van manipulatie hebben aangetroffen.53

6 BEWIJSOVERWEGINGEN

6.1 Standpunt van het Openbaar Ministerie
Het Openbaar Ministerie heeft – zakelijk weergegeven – tot bewezenverklaring gerekwireerd van
beide ten laste gelegde feiten in de primair ten laste gelegde functionele medepleegvariant.
Subsidiair kan de rechtbank de beide subsidiair ten laste gelegde feiten in de (gewone)
medepleegvariant bewezen verklaren, aldus het Openbaar Ministerie. Ter onderbouwing van dat
standpunt stelt het Openbaar Ministerie dat van alle beschikbare bewijsmiddelen de authenticiteit
en betrouwbaarheid zijn vastgesteld. Uit die bewijsmiddelen volgt dat een Buk-raket is
afgeschoten met een Buk-TELAR vanaf een landbouwveld nabij Pervomaiskyi. Die raket werd
ingezet ten behoeve van de strijd die de verdachten voerden, raakte vlucht MH17 die daardoor
neerstortte, met als gevolg dat alle inzittenden zijn overleden. De verdachten hebben deze raket
weliswaar niet zelf afgevuurd, maar elk van hen heeft daaraan een bijdrage geleverd door als
hecht samenwerkende dadergroep die mede tot doel had het neerschieten van vliegtuigen de
inzet van die Buk-raket te initiëren en organiseren. Dat deden zij vanuit hun sturende militaire rol
binnen de DPR; Girkin en Dubinskiy als hogere leiding op afstand, Pulatov en Kharchenko als
coördinator en leidinggevende ter plaatse ‘in het veld’. Samen voerden de verdachten de volledige
regie over de inzet van de Buk-TELAR. Aldus hebben de verdachten ieder er aan bijgedragen dat
de raket is afgevuurd, met de dodelijke afloop daarvan als fataal gevolg. Omdat de verdachten op
die manier anderen hebben ingezet en gebruikt om hun voorbedachte misdadige plan uit te
voeren en zij passief, maar deels ook zelf actief daaraan hebben bijgedragen, kunnen zij als
functioneel (mede)pleger, subsidiair als medepleger, verantwoordelijk worden gehouden voor het
neerstorten van vlucht MH17 en voor de moord op de inzittenden van het vliegtuig. Indien deze
juridische varianten niet bewezen zouden kunnen worden, dan stelt het Openbaar Ministerie zich
op het standpunt dat de bijdrage van elk van de verdachten als de meer of meest subsidiair ten
laste gelegde uitlokking of medeplichtigheid gekwalificeerd kan worden.

6.2 Standpunt van de verdediging
De verdediging van verdachte Pulatov heeft tot integrale vrijspraak van haar cliënt gepleit.
Daartoe heeft de verdediging – verkort weergegeven – aangevoerd dat veel van de beschikbare
potentiële bewijsmiddelen niet voor het bewijs mogen worden gebruikt. Zij zijn ofwel onrechtmatig
verkregen, onbetrouwbaar naar hun herkomst of hun inhoud, nietszeggend in onderling verband
bezien met andere bewijsmiddelen, hun inhoud moet anders worden begrepen dan door het
Openbaar Ministerie verondersteld, dan wel is hun authenticiteit onvoldoende komen vast te
staan. Daarnaast wordt door het Openbaar Ministerie voorbij gegaan aan veel ontlastend
bewijsmateriaal en worden aannemelijke alternatieve scenario’s genegeerd dan wel zijn deze niet
of niet voldoende onderzocht. Er is daarom geen bewijs voor de aanwezigheid, laat staan het
gebruik door de DPR, van een (werkende) BUK-raket. Als MH17 al zou zijn geraakt door een Bukraket, dan is dat er hooguit één van het oude type, waarover alleen Oekraïne destijds beschikte.
Evenmin is er bewijs voor een lancering van een raket vanuit een landbouwveld nabij
Pervomaiske, nog daargelaten dat die raket dan vlucht MH17 zou hebben geraakt. Daar komt

bovendien nog bij dat verdachte Pulatov geen wetenschap had van, en evenmin enige bemoeienis
had met de aanvoer, het gebruik en de afvoer van een BUK-raket, en daaraan ook op geen enkele
wijze heeft bijgedragen. Bij gebrek aan bewijs voor het door het Openbaar Ministerie
aangedragen feitencomplex en zonder dat daaraan enige actieve of passieve bijdrage van
verdachte Pulatov kan worden vastgesteld, dient verdachte Pulatov integraal te worden
vrijgesproken van iedere verdenking in elke ten laste gelegde variant.
6.3 Oordeel van de rechtbank
6.3.1 Inleiding
De rechtbank acht in de eerste plaats wettig en overtuigend bewezen dat op 17 juli 2014
vlucht MH17 in Oekraïne, meer concreet in de oblast Donetsk, is verongelukt, waardoor de
298 inzittenden van dit vliegtuig, 283 passagiers en vijftien bemanningsleden wier namen in
de bijlage bij de tenlastelegging zijn opgenomen (bijlage 1), zijn gedood. Niet ter discussie
staat of heeft gestaan dat vlucht MH17 toen en aldaar is neergestort en dat geen van de
298 inzittenden deze vliegtuigcrash heeft overleefd.54
De rechtbank acht voorts wettig en overtuigend bewezen dat vlucht MH17 is neergeschoten
door een Buk-raket die is afgevuurd met een Buk-TELAR vanaf een landbouwveld nabij
Pervomaiskyi. Hiertoe overweegt de rechtbank dat er een overvloed aan bewijsmiddelen is
die – zeker in onderling verband en samenhang bezien – deze conclusie rechtvaardigen.
Tegelijkertijd zijn er geen aanknopingspunten die voldoende overtuigend zijn om in
redelijkheid te twijfelen aan deze conclusie. De rechtbank komt tot deze conclusie op grond
van de volgende overwegingen.
6.3.2 Was het een Buk-raket afkomstig uit Pervomaiskyi?
6.3.2.1 Foto’s inversiespoor
Op 17 juli 2014 om 16.20 uur is vlucht MH17 in Oost-Oekraïne neergestort. Om 19.23 uur
– ongeveer drie uur na het neerstorten van vlucht MH17 – is op het twitteraccount ‘WowihaY’
een foto van een verticaal rookspoor geplaatst, waarbij is gesuggereerd dat dit afkomstig
was van de raket die MH17 had neergeschoten.55 Degene die de foto op Twitter heeft
geplaatst, heeft de contactgegevens van de maker van de foto verstrekt. Deze persoon is
(onder zijn eigen naam) als getuige gehoord en heeft verklaard dat hij op 17 juli 2014 om
16.25 uur twee foto’s vanaf zijn balkon bij zijn woning in Torez heeft genomen nadat hij
twee zware knallen hoorde. Even later, zo heeft hij verklaard, is hij naar het dak van zijn flat
gegaan en heeft hij ook foto’s genomen van de rookpluim die uit de richting van het plaatsje
Hrabove (rechtbank: een van de crashlocaties) kwam.56 De maker heeft verklaard dat hij de
originele digitale foto’s heeft verzonden naar een vriend die de foto online heeft gezet. Die
vriend heeft contact opgenomen met de Oekraïense autoriteiten en de SBU heeft vervolgens
de getuige benaderd. De getuige heeft op 20 juli 2014 de camera en de geheugenkaart aan
de SBU gegeven en heeft kopieën van de foto’s bewaard.57 Op 12 augustus 2014 zijn de
camera en de geheugenkaart in beslag genomen door het onderzoeksteam.58
De verdediging van verdachte Pulatov heeft betoogd dat de foto’s van het bewijs moeten
worden uitgesloten, omdat ze mogelijk zijn gemanipuleerd. Hiertoe is aangevoerd dat de
maker van de foto’s Oekraïense sympathieën heeft, zijn vriend die de foto’s online heeft
gezet en de originele foto’s heeft gekregen banden heeft met de ATO en omdat de camera
en de geheugenkaart in het bezit zijn geweest van de SBU, vóórdat ze zijn overhandigd aan
het onderzoeksteam.
De rechtbank overweegt andermaal dat het hebben van sympathieën voor één van de

strijdende partijen en het feit dat informatie via de SBU is ingebracht bewijs niet uitsluit,
maar reden is voor behoedzaamheid. Daarom merkt de rechtbank specifiek over de foto’s
van het inversiespoor nog het volgende op. Niet alleen is de maker van de foto’s, net als zijn
echtgenote, achterhaald en ondervraagd over wanneer en waar de foto’s zijn gemaakt en
wat er mee is gebeurd, maar ook de camera, de geheugenkaart en de foto’s zelf zijn op vele
manieren door verschillende instanties, die geen belang hebben bij de uitkomst van het
onderzoek, onderzocht. Niet alleen is onderzocht wat op de foto te zien zou zijn, maar ook
waar en wanneer de foto is gemaakt en of het beeld op de foto kan zijn bewerkt. Deze
bevindingen bevestigen hetgeen de maker van de foto’s heeft verklaard, zoals blijkt uit het
navolgende.
De foto’s en de camera/geheugenkaart waarmee ze zijn gemaakt en waarop ze zijn
opgeslagen zijn onderzocht door het NFI. Het NFI ziet geen aanwijzingen dat het beeld op
de betreffende foto’s gemanipuleerd is. Een wijziging van het oorspronkelijke beeld zou
volgens het NFI terug te zien zijn in het format waarin het wordt opgeslagen (dit wijzigt van
NEF in bijvoorbeeld jpeg) of in de NEF-nummers van de foto’s (het gewijzigde bestand krijgt
een nieuw NEF nummer), en dat is niet het geval bij de bestanden op de in beslaggenomen
camera/geheugenkaart. Het NFI kent geen software waarmee de beeldinhoud van NEF
bestanden gericht kan worden aangepast. Wel kunnen bytes worden ingevoegd, verwijderd
of overschreven, maar dit heeft een lukraak karakter en zal naar verwachting een duidelijk
waarneembare storing in het beeld te zien geven, die niet is waargenomen.59 Naar het
oordeel van de rechtbank blijkt hieruit afdoende dat de afbeelding zelf niet is gemanipuleerd.
De verdediging van verdachte Pulatov heeft in dit kader ook gewezen op de verklaring van
een getuige die ter plaatse is geweest en zou hebben geconstateerd dat op de plek waar
de foto’s zijn genomen geen elektriciteitskabels hangen terwijl die wel op de (niet
ingezoomde) foto te zien zijn. De rechtbank overweegt evenwel dat dit onjuist is. De
betreffende getuige heeft juist bevestigd dat hij de kabels bij het balkon heeft zien
hangen.60
Ter verificatie van de metadata van de twee foto’s van het rookspoor heeft het KNMI
onderzoek gedaan naar het tijdstip waarop de foto’s zijn gemaakt. De twee foto’s zijn
volgens de metadata om 16.25 uur (conform de verklaring van de getuige), zeven seconden
na elkaar gemaakt. Het KNMI heeft dit tijdstip kunnen verifiëren onder andere aan de hand
van een vergelijking van de vlak hierna genomen foto’s van de rookwolk bij de crashsite die
zijn gemaakt vanaf het dak met een video van deze rookwolk waarvan het begintijdstip kon
worden vastgesteld.61 De rechtbank ziet geen reden om aan de resultaten van dit onderzoek
te twijfelen.
Onder verwijzing naar hetgeen het KNMI heeft opgemerkt over de aard van het spoor
(zichtbaar vlak bij de horizon, verticaal georiënteerd, sterker ontwikkeld bij de horizon)62
concludeert de rechtbank dat het spoor op de foto’s inderdaad een inversiespoor is en geen
wolk of condensspoor van een vliegtuig. Gelet op de vorm en kleur ziet zij geen reden om
aan te nemen dat het ook het resultaat kan zijn van het verbranden van een landbouwveld,
zoals de verdediging van verdachte Pulatov heeft betoogd. Integendeel, de rechte witte
streep in combinatie met de grijze wolk bij de grond komt overeen met het inversiespoor op
foto’s van de lancering van een Buk-raket.63
Op basis van het onderzoek, waarbij aan de hand van het intekenen van op de foto
herkenbare landschapskenmerken op een satellietbeeld van de omgeving zowel informatie
kon worden achterhaald van de plek waar de foto is gemaakt áls van de richting van waaruit
het inversiespoor zijn oorsprong vindt, concludeert de rechtbank dat de foto’s inderdaad in
Torez zijn gemaakt in zuidoostelijke richting en dat het inversiespoor zijn oorsprong vindt in
de globale richting van Pervomaiskyi.64 Gelet op het feit dat het spoor op de foto recht
omhoog gaat, kan worden geconcludeerd dat hetgeen de getuige hierover heeft verklaard,
namelijk dat de raket recht over zijn woning leek te gaan, juist is. Deze conclusies,

gecombineerd met het tijdstip waarop de foto’s zijn gemaakt en uitgaande van de positie
van de MH17 op het moment dat het vliegtuig van de radar verdween65, rechtvaardigen het
oordeel dat deze foto’s het inversiespoor tonen van een raket die is afgevuurd vanuit de
richting van Pervomaiskyi in de richting van de MH17 rondom het tijdstip dat de MH17 is
neergestort. Gelet op het voorgaande en nu de maker van de foto die op Twitter is geplaatst
onder zijn eigen naam als getuige is gehoord, acht de rechtbank het horen als getuige van
de gebruiker van het twitteraccount ‘WowihaY’, zoals voorwaardelijk verzocht door de
verdediging van verdachte Pulatov, niet noodzakelijk. De rechtbank wijst dit verzoek dan ook
af.
De rechtbank overweegt dat in 2016 bij een zoekslag door het onderzoeksteam naar foto’s
die in de stad Snizhne zijn gemaakt op internet nog twee andere foto’s van een rookspoor
zijn ontdekt. De foto-bestanden zijn ge-upload naar een website waarbij de uploaddatum 17
juli 2014 is vermeld en hebben 17 juli 2014 15.22:23+02:00 en 15.22:33+02:00 uur als ‘File
Modification Date’.66 De uploader heeft in een e-mailbericht aangegeven dat hij de foto’s op
een web(pagina) van Snezhnyanskiy nieuws aantrof op 17 juli 2014.67 Volgens het KNMI is
het wolkenspoor precies hetzelfde van structuur en kleur als het spoor op de foto vanuit
Torez. Ook het bewolkingsbeeld zichtbaar op de foto’s is gelijk.68 De landschapskenmerken
die op de foto zichtbaar zijn plaatsen de fotograaf in een gebouw midden in Snizhne69 en
duiden op een oorsprong van het inversiespoor uit zuidelijke richting.70 Het inversiespoor
leidt eveneens in de richting van de laatst waargenomen positie van de MH17.71 Naar het
oordeel van de rechtbank mag op basis van deze overeenkomst in vorm, richting, vermeld
tijdstip en richting van oorsprong van het rookspoor worden aangenomen dat deze foto’s
afbeeldingen betreffen van hetzelfde inversiespoor als dat is te zien op de hiervoor vermelde
foto uit Torez. Het feit dat deze foto’s los van elkaar zijn genomen, al snel zijn ge-upload en
op geheel andere wijze en tijdstippen bij het onderzoeksteam terecht zijn gekomen
bekrachtigt over en weer de authenticiteit van de afbeeldingen. Het feit dat de maker van de
foto’s uit Snizhne niet is achterhaald doet hieraan niet af.
De rechtbank overweegt dat de foto’s vanuit Torez en Snizhne ieder voor zich slechts een
richting aangeven van de oorsprong van het inversiespoor, maar in samenhang bezien en
rekening houdend met de glooiing in het landschap72, kruisen de lijnen die de richting
aangeven elkaar iets ten westen van Pervomaiskyi.
De hiervoor genoemde foto’s van het inversiespoor – en dan met name de foto vanuit Torez
– vormen dan ook een belangrijke bron van bewijs voor het daadwerkelijk afvuren van een
raket in de richting van de MH17, vlak voordat deze neerstortte, en ook voor de plek vanaf
waar deze is afgevuurd. Deze conclusies – gebaseerd op de foto’s – vinden steun in vele
andere bewijsmiddelen. Op die bewijsmiddelen zal de rechtbank hierna ingaan.
6.3.2.2 Verklaringen van getuige M58
Een belangrijke ooggetuige is M58. Hoewel de verdediging van verdachte Pulatov heeft
betoogd dat de verklaringen van deze getuige onbetrouwbaar zijn en niet voor het bewijs
mogen worden gebezigd, zal de rechtbank dit verweer niet honoreren. De rechtbank zal
eerst een korte uiteenzetting van de kern van de verklaring van M58 geven, waarna zij zal
motiveren waarom zijn verklaring betrouwbaar is en kan worden gebruikt voor het bewijs.
M58 heeft verklaard dat hij behoorde tot de verkennersgroep onder het commando van
verdachte Kharchenko73 en dat hij zich in de middag dat de MH17 werd neergeschoten
bevond bij een checkpoint nabij een kruispunt op de weg tussen Snizhne en Marynivka.74 Uit
de plek waar getuige M58 het kruispunt op een satellietfoto heeft ingetekend75, in
combinatie met de tekeningen die hij van het kruispunt heeft gemaakt76 en hetgeen hij
erover heeft verklaard77, blijkt dat het gaat om het kruispunt met checkpoint op de T0522,
iets ten westen van Pervomaiskyi.78 De T0522 is ook bekend onder de naam

Gagarinastraat.79 In die middag stond hij op enig moment in een veld naast dit kruispunt. Uit
de tekening die hij van dit kruispunt heeft gemaakt blijkt dat het om het veld in de
noordwestelijke hoek van het kruispunt gaat. Hij stond bij de tent (of tenten) die in dat veld
was/waren opgezet en hoorde iets over de onverharde weg rijden in het veld ten zuiden
van het veld waar hij stond.80 Hij omschrijft het geluid als dat van rupsbanden van een
tank.81 Even later hoorde hij een harde explosie en zag hij een raket die een rookspoor
achter liet slingerend vliegen.82 Hij zag hoe de raket naar het vliegtuig vloog en hoe het
vliegtuig na de ontploffing van de raket naar beneden viel. Toen hij vervolgens naar het
kruispunt liep en het veld ernaast in keek zag hij een Buk die een raket miste. De Buk
passeerde hem vervolgens op het kruispunt.83 De rechtbank begrijpt dat daar waar M58
spreekt over een Buk hij doelt op een Buk-TELAR, nu een Buk-raket alleen (zelfstandig) kan
worden afgevuurd door een Buk-TELAR. De rechtbank overweegt dat het veld waarover M58
verklaart dat hij daar de Buk-TELAR zag staan die een raket miste, exact de omgeving is
waar het rookspoor op de hiervoor besproken foto’s uit Torez en Snizhne is ontstaan.
De verdediging van verdachte Pulatov heeft – mede onder verwijzing naar een rapport van
een rechtspsycholoog – betoogd dat de verklaringen van M58 niet kunnen worden gebruikt
voor het bewijs. Deze rechtspsycholoog heeft in zijn rapport een analyse gemaakt van de
verschillende verklaringen van M58 en heeft een groot aantal tekortkomingen benoemd in de
wijze waarop de verklaringen tot stand zijn gekomen en tegenstrijdigheden aangewezen in
de verklaringen als zodanig, waardoor hij tot de conclusie komt dat het geen betrouwbare
verklaringen zijn. Met het Openbaar Ministerie constateert de rechtbank dat de benoemde
voorbeelden van vermeende gebreken zodanig vaak op een onjuiste weergave of lezing van
de verklaringen als zodanig dan wel van de omstandigheden waaronder de verklaringen zijn
afgelegd berusten, dat de rechtbank de conclusies die in het rapport worden getrokken
naast zich neer legt. Dit neemt niet weg dat de rechtbank, mede naar aanleiding van het
verweer van de verdediging van verdachte Pulatov, maar vooral vanwege de vereisten die
aan het gebruik van een bewijsmiddel worden gesteld, zich een beeld zal moeten vormen
van de betrouwbaarheid van getuige M58 en diens verklaringen. Hierbij zal de rechtbank
acht slaan op hetgeen bekend is over zijn achtergrond, de wijze waarop hij zich heeft
gemeld bij het onderzoeksteam, de wijze waarop de verklaringen tot stand zijn gekomen,
inconsistenties en opmerkelijkheden in zijn verklaringen en de mate waarin zijn verklaringen
kunnen worden bevestigd door (openbare en niet-openbare) andere informatie in het
dossier.
De rechtbank overweegt dat getuige M58 zich op 18 september 2018 met een eerste e-mail
rechtstreeks bij het JIT meldde. In deze e-mail liet hij weten dat hij getuige was van hoe de
Boeing MH17 is neergehaald. Hij was in de zomer van 2014 met een groep gelijkgestemde
mensen in Oekraïne om daar aan de zijde van de opstandelingen te vechten. Zij verbleven in
de buurt van het dorp Snezhnoe. Daar was een checkpoint. Op de plek waar zij waren was,
zoals later bleek, een Buk en met die Buk is MH17 neergehaald.84 M58 verklaarde zich bereid
om op naam een verklaring af te leggen, hetgeen hij heeft gedaan. Hij is in het totaal twaalf
keer gehoord, waarvan twee keer door de rechter-commissaris.
Door het onderzoeksteam zijn de verklaringen van M58 onderzocht op betrouwbaarheid, wat
heeft geleid tot een validatie proces-verbaal.85 Daarin is een groot aantal door M58
genoemde feiten of omstandigheden nagegaan die voornamelijk betrekking hebben op zijn
aanwezigheid in dat gebied en op 17 juli 2014 bij het kruispunt nabij Pervomaiskyi en is naar
validatie van die feiten gezocht.
M58 heeft in zijn verklaringen een aantal gebeurtenissen, personen en plaatsen genoemd
die konden worden geverifieerd aan de hand van open bronnen. Het gaat hier bijvoorbeeld
om wat hij heeft verklaard over een busongeluk op zijn heenreis tussen Sint-Petersburg en
Moskou86, om de naam van degene die hen heeft verwelkomd bij aankomst in Donetsk, te
weten Gubarev87, en over het kamp in het Russische Rostov on Don, waar hij verbleef

voordat hij naar Oekraïne vertrok.88 Hetgeen hij hierover heeft verklaard kon worden
geverifieerd aan de hand van open bronnen. Terecht heeft de verdediging van verdachte
Pulatov evenwel opgemerkt dat de mogelijkheid van verificatie aan de hand van open
bronnen de waarde van de verificatie beperkt, nu de getuige deze informatie ook zou
kunnen hebben opgezocht.
Meer overtuigend acht de rechtbank dan ook de informatie die M58 tijdens de verhoren uit
zichzelf verschaft die kan worden bevestigd op basis van onderzoeksresultaten die niet
openbaar bekend zijn (gemaakt). In dit kader wijst de rechtbank op de teruggevonden
berichten op het VK-account uit juni/juli 2014, die M58 op eigen naam heeft gepost in een
discussiegroep, waarin hij heeft gesproken over zijn op handen zijnde vertrek. Deze
berichten zijn door de ondervragers aan hem voorgelezen en hem is gevraagd of hij de
berichten kent. Opvallend is dat M58 hierover twijfelt, omdat hij een deel van de inhoud van
de berichten niet kan plaatsen. Vervolgens is gebleken dat hem abusievelijk een deel is
voorgehouden dat niet uit zijn berichten komt: precies dat deel dat hij niet kon plaatsen.89
Niet alleen komt dit overtuigend over omdat hij de onjuistheid in de voorgehouden berichten
alleen kon benoemen als deze daadwerkelijk van hem afkomstig waren, maar ook omdat het
illustreert dat hij zich geen dingen in de mond laat leggen en zijn verhaal niet wil
onderbouwen met zaken die hij zich niet kan herinneren. Deze berichten lijken dan ook te
bevestigen dat hij in ieder geval is wie hij zegt dat hij is, dat hij sympathie had voor de DPR
en van plan was naar Oekraïne te vertrekken. De door M58 overgelegde foto’s onderbouwen
dat hij midden 2014 inderdaad in Donetsk is geweest.90 Daarnaast omschrijft M58 het
gebouw in Donetsk waar ze gelegerd waren en wijst het gebouw aan op de kaart. De
vragen die hierover gaan zijn open gesteld. De informatie die M58 geeft over dit gebouw
vindt bevestiging in bijvoorbeeld een telefoontap van een gesprek tussen verdachte
Kharchenko en een andere DPR-strijder, waarin aanwijzingen worden gegeven om het
instituut aan de Boidukovastraat in Donetsk te vinden.91 De rechtbank overweegt dat dit wel
hele specifieke informatie betreft over het gebouw en dat de verifiërende tapgesprekken niet
openbaar zijn gemaakt.
Ten slotte noemt M58 ook een aantal specifieke feiten en omstandigheden die hij alleen kan
weten als hij daadwerkelijk tot de legereenheid van Kharchenko behoorde en op 17 juli 2014
op het veld bij Pervomaiskyi was. Zo heeft hij voordat de naam van Kharchenko als
verdachte openbaar was gemaakt al over Kharchenko/Krot, verklaard. M58 heeft verklaard
dat Krot de commandant van zijn verkenningseenheid was en hij noemt ook vele andere
namen van personen in de eenheid van Kharchenko zoals Dikson en Ryazan.92 Deze
informatie wordt bevestigd door overige onderzoeksbevindingen in het dossier en was op
het moment dat hij hierover verklaarde nog niet openbaar gemaakt. Ten slotte is een
chatbericht93 tussen M58 en Ryazan van 25 april 2015 gevonden, welk bericht bevestigt dat
ze elkaar kenden.
De afvuurlocatie heeft M58 aanvankelijk slechts omschreven en pas later daarover verklaard
dat dit kruispunt nabij Pervomaiskyi lag. Met de verdediging van verdachte Pulatov
constateert de rechtbank dat M58 niet spontaan heeft verklaard dat het ging om een
kruispunt nabij Pervomaiskyi, maar dat hij dit pas heeft verklaard nadat de verbalisant de
naam van het dorp had genoemd. Dat neemt niet weg dat M58 het kruispunt wel zelf al had
getekend (bijlagen) en het al uitgebreid had omschreven (verharde/onverharde weg,
bomenrijen, wegblokkades, tent(en), loopgraven, omgeving) en dat hij aan het begin van
zijn eerste verhoor in reactie op een open vraag heeft aangegeven dat het ging om een
blokpost onder Snizhne, in het gebied waar zij zich toen bevonden.94 De rechtbank acht in dit
geval vooral van belang dat die tekening en die omschrijving en plaatsing exact passen bij
het kruispunt bij Pervomaiskyi. De rechtbank ziet niet in waarom het feit dat hem de
plaatsnaam Pervomaiskyi is aangereikt onder die omstandigheden nog van belang zou zijn,
temeer nu niet in geschil is dat deze naam reeds openbaar gemaakt was tijdens
verschillende persconferenties. Indien M58 zonder aanmoediging zelf de naam Pervomaiskyi

zou hebben genoemd zou hem kunnen worden verweten dat hij deze slechts noemt omdat
hij die tijdens een persconferentie al zou hebben gehoord. Terwijl ook zou kunnen worden
betoogd dat het feit dat hij die naam niet zelf noemt bevestigt dat hij slechts wil verklaren
over wat hij zich zelf kan herinneren en probeert te voorkomen dat hij gaten gaat invullen
met informatie die op andere wijze tot hem is gekomen. Wat hier ook van zij, belangrijker
dan de naam van het kruispunt is dat hij details over de plaats heeft genoemd en getekend
die nog niet waren getoond of benoemd op de persconferentie, noch die konden blijken uit
andere openbaar toegankelijke bronnen. De rechtbank heeft in dat kader met name acht
geslagen op de volgende onderdelen van zijn verklaring.
M58 omschrijft dat er planten groeien die lijken op klissen. Een foto op een social media
account van een militair die in het betreffende veld lijkt te zijn genomen bevestigt de
aanwezigheid van een dergelijk soort plantje (een op een klis lijkende speerdistel is hierop
zichtbaar). Hoewel het een algemeen voorkomende bloem in Europese weilanden en bermen
is en dus niet heel uniek, is het wel heel specifieke informatie.95
Meer overtuigend in dit verband acht de rechtbank de verklaringen van M58 omtrent de door
de troepen opgezette tenten in het veld. Tijdens het verhoor van 30 april 2019 noemt M58
dat zij twee tenten hebben opgezet. Later in het verhoor en in latere verhoren uit hij zijn
twijfel over of het om één of twee tenten ging. Uiteindelijk geeft hij aan dat het om één tent
ging. Ook heeft M58 een foto opgezocht van het soort tent.96 De tent op deze foto lijkt erg
op een tent die op het kruispunt is te zien in de rapportage van de ARD uit 2015, zij het dat
de tent dan op een andere plek staat.97 Op een satellietbeeld van 20 juli 2014 van het
betreffende kruispunt nabij Pervomaiskyi zijn op de plek waar volgens M58 de tent of tenten
stonden lichte ‘ronde’ plekken te zien. Die plekken zijn op een satellietbeeld van 16 juli 2014
niet zichtbaar. 98 De rechtbank overweegt dat de binnenste cirkel van deze beide plekken lijkt
op de bijna vierkante vorm van de tent op de door M58 toegezonden foto. De donkere rand
rondom deze binnenste cirkel in combinatie met de witte rand daaromheen past bij het
verschijnsel van een looppad om de scheerlijnen. Over de ronde plekken was nog niets
bekend gemaakt, zodat dit informatie betreft die M58 alleen kon weten als hij daar
daadwerkelijk was. Het feit dat hij wisselend verklaart over één of twee tenten en het feit
dat hij zich vergist in de precieze plek van de ingang van de tent doen hieraan niet af.
De rechtbank overweegt dat zodanig veel onderdelen van de verklaring van M58 met
betrekking tot zijn deelname aan de gevechten aan de zijde van de DPR kunnen worden
geverifieerd, ook aan de hand van niet gedeelde informatie, dat de rechtbank geen reden
ziet aan zijn verklaringen hieromtrent te twijfelen. Dat geldt eveneens voor zijn
aanwezigheid op het betreffende kruispunt op de dag dat de MH17 is neergestort. Daarmee
is evenwel nog niet gezegd dat er evenmin reden is om te twijfelen aan de kern van zijn
verhaal.
Met de verdediging van verdachte Pulatov constateert de rechtbank dat M58 gedurende zijn
verschillende verhoren op onderdelen inconsistent heeft verklaard over wat er bij het
kruispunt die middag precies is gebeurd, bijvoorbeeld als het gaat om het tijdstip waarop de
raket zou zijn afgevuurd, de precieze plek waar M58 op dat moment stond, waar de BukTELAR stond in het veld toen hij die zou hebben gezien vanaf het kruispunt en hoe hoog het
vliegtuig vloog toen het werd geraakt. Bovendien heeft hij verklaard dat hij heeft gezien dat
de raket naast de cockpit detoneerde en dat het helder weer was. Dat is opmerkelijk en het
is nog maar de vraag of hij dit daadwerkelijk zo precies heeft kunnen zien gelet op de
afstand en de gedeeltelijke bewolking op dat moment.
De mogelijkheid bestaat dat M58 die middag ter plaatse was, maar helemaal niets heeft
waargenomen dat duidt op het afvuren van een Buk-raket vanaf het bewuste landbouwveld
en heeft besloten hierover een leugenachtige verklaring af te leggen. Dit zou voornoemde
inconsistenties en opmerkelijkheden in zijn verklaringen wellicht kunnen verklaren.

De rechtbank heeft echter na het bestuderen van de verhoren en de wijze waarop het
contact met M58 is verlopen geen enkel aanknopingspunt gevonden voor het kunnen
aannemen van een dergelijke leugenachtigheid. Ten eerste valt niet in te zien welk belang
hij hierbij zou hebben. M58 behoorde destijds tot de separatisten en vocht aan hun zijde. In
zijn verklaringen uit hij nog steeds zijn sympathie voor de DPR en neemt hij het ook in de
verhoren nog voor hen op. Bovendien lijkt het erop dat hij dacht dat hij na het sturen van de
eerste mail wel klaar was en dat hij er niets meer van zou horen. Toen bleek dat hij nog vele
verhoren voor de boeg zou hebben, zei hij pas dat hij dit wel op naam wilde doen als hij zou
worden beschermd. Om deze bescherming te krijgen heeft hij zijn hele leven zoals hij het
kende moeten opgeven, dus is het maar zeer de vraag of hij er beter van is geworden. Daar
komt bij dat als iemand van plan is te liegen over zoiets belangrijks, het voor de hand ligt dat
die leugen beter zou worden voorbereid en veel ‘strakker’ en consistenter zou worden
verklaard. In elk geval zou bijvoorbeeld de datum op juistheid zijn gecontroleerd.
Maar zelfs uitgaande van de oprechtheid en goede bedoelingen van M58 ziet de rechtbank
zich nog immer gesteld voor de vraag of voornoemde inconsistenties in zijn verklaring afdoen
aan de bewijswaarde van de kern van zijn verhaal, namelijk dat hij heeft gehoord hoe de
Buk-raket vanuit het veld naast hem, bij het kruispunt nabij Pervomaiskyi, werd afgevuurd,
dat hij zag hoe die wegvloog en hoe die de MH17 raakte, waarna de MH17 neerstortte.
Het is de rechtbank opgevallen dat M58 in opvolgende verhoren vaak nog een keer ingaat
op dingen die hij in eerdere verklaringen heeft gezegd. Hij heeft hierbij aangegeven dat hij
zich bepaalde dingen niet goed meer kan herinneren en hij heeft zichzelf gecorrigeerd. De
rechtbank overweegt dat dergelijk gedrag en de als gevolg hiervan ontstane inconsistenties
in zijn verklaring het gevolg kunnen zijn van de behoefte van M58 om het verhaal zo eerlijk
mogelijk te vertellen en er geen zaken bij te verzinnen die hij zich niet daadwerkelijk
herinnert en dat hij ook na het afleggen van een verklaring nog probeert na te gaan of
hetgeen hij heeft verklaard inderdaad klopt. Gelet op het tijdsverloop tussen de
gebeurtenissen en de verhoren en de hectische tijden waarover M58 verklaart, acht de
rechtbank een bepaalde mate van onzekerheid over details waarvan hij zich op het moment
dat ze zich voordeden niet bewust was dat ze belangrijk konden worden voor de hand
liggend. Voornoemde inconsistenties die zien op tijdstip, precieze plek waar hij zich bevond,
precieze afstand tussen de Buk-TELAR en het kruispunt en hoe hoog het vliegtuig vloog zijn
juist details die in deze categorie vallen. Dit betekent enerzijds dat de bewijswaarde van de
verklaring met betrekking tot dergelijke details niet groot zal zijn, echter anderzijds dat de
inconsistenties niets afdoen aan de verklaring als het gaat om waarnemingen die vanuit hun
aard een veel diepere impact moeten hebben gemaakt, zoals het daadwerkelijk afschieten
van een Buk-raket, de vreugde over het raken van een militair vliegtuig en het omslaan van
die vreugde in ontzetting als kort daarna blijkt dat niet een militair vliegtuig maar een
passagiersvliegtuig is geraakt. Integendeel, over deze indrukwekkende onderdelen twijfelt
M58 geen moment.
Als het gaat om de vraag of M58 daadwerkelijk kan hebben gezien dat de raket links naast
de cockpit detoneerde acht de rechtbank het niet onwaarschijnlijk dat M58, op basis van
hetgeen hij nadien tijdens persconferenties heeft gezien, heeft ingevuld dat de Buk-raket
links naast de cockpit is gedetoneerd en dat hij dit ook daadwerkelijk als herinnering heeft
opgeslagen. De aannemelijkheid van het invullen van een dergelijk detail – aan welk detail
dan ook geen bewijswaarde zal worden toegekend – staat evenwel niet gelijk aan de
aannemelijkheid dat M58 zich de kern van zijn verklaring eveneens kan hebben ingebeeld.
Het is niet voorstelbaar dat een dergelijk indrukwekkende gebeurtenis zich laat inbeelden.
Naar het oordeel van de rechtbank is de verklaring van M58 – zoals deze hierboven is
samengevat – dan ook betrouwbaar.

Daarnaast is door de verdediging van verdachte Pulatov betoogd dat het gebruik van de
verklaringen van M58 in strijd zou zijn met artikel 6 EVRM, omdat de verdediging
onvoldoende gelegenheid heeft gehad om de getuige te ondervragen. De rechtbank is
echter van oordeel dat het gebruik van de verklaringen van M58 niet in strijd is met artikel 6
EVRM. De verdediging van verdachte Pulatov heeft verzocht om de getuige te horen, welk
verzoek is toegewezen. Het verhoor bij de rechter-commissaris betrof een verhoor van
meerdere dagen, waarbij de verdediging van verdachte Pulatov en het Openbaar Ministerie
uitgebreid vragen hebben kunnen stellen, die ook allemaal door de getuige zijn beantwoord.
Uit veiligheidsoverwegingen is het verhoor zo georganiseerd dat de verdediging van
verdachte Pulatov en het Openbaar Ministerie in een andere ruimte zaten dan de getuige,
welke ruimtes met videoverbinding zonder geluid waren verbonden. De antwoorden gingen
eerst via een tweede rechter-commissaris die in een derde ruimte zat, die wel
audioverbinding had met beide andere ruimtes. Het uiterlijk van M58 was verhuld met baard
en bril. De rechtbank overweegt dat een dergelijke verhulling bezwaarlijk als een
ontoelaatbare beperking kan worden gezien, reeds omdat er vele getuigen zullen zijn die
bril- en/of baarddragend zijn en zij moeilijk kunnen worden verplicht zich voor een verhoor te
ontdoen van hun baard en bril, zodat hun gelaatsuitdrukking beter kan worden
waargenomen. Daar komt bij dat de identiteit van de getuige wel degelijk bekend is bij de
verdediging van verdachte Pulatov, enkel zijn huidige uiterlijk was verhuld. Een beperking
kan wel gezien worden in de omstandigheid dat de antwoorden van de getuige op de
vragen van de verdediging van verdachte Pulatov en het Openbaar Ministerie niet altijd
volledig aan de verdediging van verdachte Pulatov en het Openbaar Ministerie zijn
doorgegeven. Hier zijn – net als bij de schriftelijke verslaglegging van zijn eerdere verhoren
– delen weggelaten, indien deze onderdelen informatie bevatten die de veiligheid van de
getuige in gevaar zou kunnen brengen. Dit levert weliswaar een beperking op, maar deze
redactie van zijn antwoorden is telkens door de rechter-commissaris noodzakelijk
geoordeeld met het oog op het zwaarwegende belang van de veiligheid van de getuige.
Daar komt bij dat het Openbaar Ministerie evenmin kennis heeft kunnen nemen van deze
informatie, zodat het niet alleen de verdediging van verdachte Pulatov heeft beperkt.
Daarnaast heeft de verdediging van verdachte Pulatov aan het eind van het verhoor dat
meerdere dagen heeft geduurd aangegeven al haar vragen te hebben kunnen stellen. Ten
slotte overweegt de rechtbank dat de verklaring van deze getuige in de totale – hierna nog
verder te bespreken – bewijsconstructie bestaande uit (onder andere) gevalideerde foto’s,
video’s, tapgesprekken en deskundigenrapporten noch sole noch decisive is. Onder deze
omstandigheden acht de rechtbank het gebruik van de verklaringen van M58 niet in strijd
met artikel 6 EVRM.
6.3.2.3 Satellietfoto’s
De rechtbank overweegt dat een analyse van de satellietfoto’s van het landbouwveld
eveneens steun geeft aan de conclusie dat het door M58 aangewezen landbouwveld de
afvuurlocatie is. Een vergelijking van de satellietfoto gemaakt op 16 juli 2014 met die van 20
en 21 juli 2014 geeft blijk van meerdere wijzigingen opgetreden tussen 16 juli 2014 en 20
juli 2014, die kunnen duiden op het tussentijds afvuren van een raket.
De rechtbank noemt in dit verband als eerste het meest in het oog springende donker
gekleurde driehoekig deel in de noordwestelijke hoek van het veld.99 De journalist die op 22
juli 2014 dat deel van het veld gedeeltelijk heeft gezien en gefilmd sprak over
brandsporen.100 Het uitbreken van brand nadat een Buk-raket is afgevuurd is een gevolg dat
door deskundigen in het dossier is omschreven.101 Het afvuren veroorzaakt een steekvlam,
die – afhankelijk van de omgeving – brand kan veroorzaken.
Een andere wijziging die blijkens de satellietbeelden is opgetreden tussen 16 en 20/21 juli
2014 zijn de sporen die vanaf de verharde weg lopen over het onverharde pad langs de
noordzijde van het veld en vooral de sporen die in het midden van het onverharde pad het

verkleurde stukje veld inlopen. De sporen die het veld inlopen zijn meer dan drie meter
breed, net als die van een Buk-TELAR. 102 De sporen staan in de hoek die het KNMI op basis
van de windrichting als meest waarschijnlijke afvuurhoek binnen het donker gekleurde
driehoekig stuk veld heeft aangewezen.103 De omstandigheid dat er wellicht meerdere
velden in het gebied zijn die in de weken rondom de ramp geheel of gedeeltelijk zijn
verbrand doet niet af aan het feit dat tussen 16 en 20 juli 2014 iets op die plek in het veld
brand heeft veroorzaakt en dat dit past bij de lancering van een Buk-raket, en dus bij de
verklaring van M58 en de foto’s van het inversiespoor. Daar komt bij dat de sporen staan op
de plek die het hoogste en meest strategische punt in de omgeving is om een Buk-raket af te
vuren, juist ook in de (zuid-)westelijke richting vanwaar de separatisten de luchtaanvallen
verwachtten, zoals de rechtbank hierna nog zal bespreken.
De verklaring van getuige M58 – ondersteund door satellietbeelden – bevestigt dan ook niet
alleen dat het op de genoemde foto’s zichtbare inversiespoor van een daadwerkelijk op de
MH17 afgevuurde raket is en dat deze is afgevuurd (vanaf een landbouwveld) nabij
Pervomaiskyi, maar ook dat de afgevuurde raket een met een Buk-TELAR afgevuurde Bukraket is én dat deze Buk-raket daadwerkelijk de MH17 heeft neergehaald.
6.3.2.4 Getapte telefoongesprekken, zendmastgegevens en video’s
De rechtbank merkt voorafgaand over het gebruik van tapgesprekken en zendmastgegevens
op dat bij het bespreken van de eventuele concrete bijdrage van de verschillende
verdachten verderop in dit vonnis uitvoerig wordt stilgestaan bij de grondslag van de
koppeling van personen aan bepaalde telefoonnummers. Ook zullen op dat punt in het
vonnis (bijlage 3) het beeldmateriaal en het daaraan verrichte authenticiteitsonderzoek
worden besproken en van de vindplaats daarvan in het dossier worden voorzien. Aangezien
op het huidige punt in dit vonnis slechts van belang is wát er via de telefoon wordt
besproken door separatisten, welke bewegingen de zendmastgegevens laten zien en wat
op beeldmateriaal is te zien en nog niet zozeer wie er aan het woord is, volstaat de
rechtbank voor de toelichting op die koppeling hier dan ook met een verwijzing naar dat
onderdeel van het vonnis.
Het feit dat in meerdere afgeluisterde telefoongesprekken tussen separatisten in de ochtend
van 17 juli 2014 wordt gesproken over een Buk die eraan komt en die naar ‘Pervomaiske’
moet104 acht de rechtbank bijzonder overtuigend bewijs dat dit veld bij Pervomaiskyi de
afvuurlocatie is geweest en dat het ging om een Buk-raket. Hiervoor heeft de rechtbank al
het nodige overwogen over de wijze waarop de authenticiteit van deze gesprekken is
vastgesteld. Daar komt nog bij dat het beeld dat in de gesprekken wordt geschetst over
waar een Buk vandaan komt en waar die naartoe moet, wordt bevestigd door de historische
zendmastgegevens van de telefoons van degenen die blijkens de tapgegevens met de
verschillende opdrachten waren belast.
De telefoons van degenen die de opdracht krijgen materieel bij de grens met de Russische
Federatie te gaan halen, stralen tussen de avond van 16 juli 2014 en de ochtend van 17 juli
2014 daadwerkelijk zendmasten aan die bereik hebben op de route van Donetsk naar de
grens met de Russische Federatie en weer terug.105 De telefoon van degene die de opdracht
krijgt een Buk vanuit Donetsk te begeleiden naar ‘Pervomaiske’ straalt in de ochtend en
vroege middag van 17 juli 2014 daadwerkelijk opvolgende zendmasten aan op de route van
Donetsk, via Snizhne naar Pervomaiskyi.106 De tijdstippen waarop de verschillende
zendmasten worden aangestraald liggen niet alleen in lijn met de inhoud van de
tapgesprekken die op dat moment door die persoon worden gevoerd107, in meerdere
gevallen is ook een Buk-TELAR op een tijdstip dat past op de route tot vlak voor Pervomaiskyi
op beeld vastgelegd. De rechtbank wijst in dit verband op de foto gemaakt op de Illicha
Avenue in Donetsk, de video gemaakt bij de Motel rotonde in Donetsk, de video bij Makiivka,
de video in Zuhres en de foto in Torez, waarop telkens te zien is hoe een Buk-TELAR op

dezelfde specifieke108 Volvo dieplader met witte cabine wordt vervoerd in de richting van
Snizhne. Op de beelden uit Donetsk is duidelijk te zien dat op die Buk-TELAR groene Bukraketten met een witte kop liggen. Uit de video bij Makiivka blijkt dat het er op dat moment
vier zijn. Op de foto en video van een Buk-TELAR die vanuit Snizhne naar het zuiden richting
Pervomaiskyi rijdt staat een Buk-TELAR die niet op een dieplader wordt vervoerd, maar op
dat moment zelfstandig rijdt. Volgens een officier bij de Nederlandse Koninklijke Luchtmacht
wijst deze omstandigheid erop dat die Buk-TELAR niet ver van de beoogde inzetlocatie is. 109
Op het moment waarop deze video is gemaakt is die Buk-TELAR slechts een paar kilometer
van het betreffende veld nabij Pervomaiskyi verwijderd.
De verdediging van verdachte Pulatov heeft niet betoogd dat het hier genoemde
beeldmateriaal gemanipuleerd zou zijn. Toch zijn ook deze beelden – net als de inhoud van
de getapte telefoongesprekken en de historische zendmastgegevens – zo veel mogelijk
geverifieerd met betrekking tot locatie en tijdsbepaling en op authenticiteit onderzocht. Ook
hier zijn geen sporen van manipulatie aangetroffen.
Dat daadwerkelijk een Buk-raket is afgevuurd wordt ook bevestigd in de telefoongesprekken
van de late middag en de avond van 17 juli 2014, waarin dit met zoveel woorden wordt
gezegd. Zo rapporteert Kharchenko om 16.48 uur, minder dan een half uur na het
neerstorten van de MH17, aan Dubinskiy dat ze al één Sushka neergehaald hebben. In een
telefoongesprek van 18.44 uur zegt Pulatov tegen Kharchenko, dat Kharchenko tegen ‘that
one’ moet zeggen dat de Sushka die door ons is gepakt, vlak daarvoor een Chinees
passagiersvliegtuig had neergehaald. Om 19.54 uur heeft er een gesprek plaatsgevonden
tussen Dubinskiy en Girkin, waarin Dubinskiy aan Girkin heeft verteld dat Pulatov hem net
rapporteerde dat de Sushka de Boeing heeft neergeschoten, daarna opnieuw wilde
aanvallen, maar toen door hun mensen met een Buk werd neergeschoten.110 Net als Girkin
zelf al aangeeft tijdens dit gesprek acht de rechtbank dit door Dubinskiy en Pulatov
voorgestelde scenario volstrekt onaannemelijk, alleen al omdat er geen Sushka is
neergeschoten die dag. Bovendien blijkt uit zowel de Oekraïense als de Russische
radarbeelden dat er geen Sushka of ander gevechtsvliegtuig in het betreffende luchtruim
vloog. Wat veeleer uit deze telefoongesprekken moet worden afgeleid is dat de Buk-raket
daadwerkelijk ís afgevuurd en iets uit de lucht heeft geschoten. Aanvankelijk is er kennelijk
van uitgegaan dat het om een Sushka ging, maar toen bleek dat het om een groot
burgervliegtuig ging is het voornoemde scenario verspreid.
Ook de video die in Luhansk is gemaakt in de vroege ochtend van 18 juli 2014111 bevestigt
dat daadwerkelijk een Buk-raket is afgevuurd vanaf deze Buk-TELAR. Op deze video is een
dieplader met dezelfde kenmerken met daarop een Buk-TELAR te zien, waarop één raket
ontbreekt. Gesteld noch gebleken is dat de beelden op deze video zouden zijn
gemanipuleerd. De plaats waar de video is gemaakt is uitgebreid onderzocht op basis van
landschapskenmerken.112 Naar het oordeel van de rechtbank kan worden vastgesteld dat
deze video daadwerkelijk in Luhansk is gemaakt op 18 juli 2014 rond het in de metadata
genoemde tijdstip van 04.50 uur en dat het dezelfde Buk-TELAR betreft als die de dag ervoor
is aangevoerd en naar Pervomaiskyi is gebracht.
Hiertoe overweegt de rechtbank allereerst dat het KNMI – aangenomen dat de video is
gemaakt op 18 juli 2014 – het tijdstip waarop de video moet zijn opgenomen heeft bepaald
op tussen 04.03 en 04.42 uur lokale tijd.113 Dit komt weliswaar dicht in de buurt van het
tijdstip in de metadata, maar daarmee is nog niet gezegd dat het om dezelfde Buk-TELAR
gaat, noch dat het gaat om de vroege ochtend van 18 juli 2014. Dit blijkt evenwel op
overtuigende wijze uit vele getapte telefoongesprekken, (bijbehorende) zendmastgegevens
en de getuigenverklaring van S21. Hieruit blijkt namelijk dat verschillende leden van de DPR
zich vlak na de ramp bezighielden met het afvoeren van de Buk-TELAR waarmee vlucht MH17
werd neergeschoten naar de Russische Federatie en dat die Buk-TELAR op deze afvoerroute
daadwerkelijk op 18 juli 2014 tussen 04.30 en 05.00 uur – het moment waarop de video

blijkens de metadata werd gemaakt – in Luhansk was. Zo is in een telefoongesprek van 17
juli 2014 om 20.30 uur te horen dat Girkin Dubinskiy opdraagt de afvoer te regelen van de
beschadigde tank; ‘het doosje’ dat Kharchenko bewaakt moet worden geëvacueerd tot aan
de grens met de provincie.114 Daarna geeft Dubinskiy in een telefoongesprek van 20.32 uur
deze opdracht door aan Kharchenko en zegt dat een dieplader zal komen voor de ‘box’.115
Kharchenko krijgt uiteindelijk om 23.14 uur de opdracht van Dubinskiy om naar Krasnyj Luch
te gaan en daar te wachten op begeleiding die net vanuit Luhansk is vertrokken en op dat
kruispunt zal wachten.116 Om 23.32 uur meldt Kharchenko aan Dubinskiy dat zijn mannen zijn
vertrokken en geeft Dubinskiy het nummer van een senior onder de begeleiders, Leshy,
zodat met hem contact kan worden opgenomen.117 De rechtbank oordeelt dat (de termen
‘beschadigde tank’, ‘doosje’, ‘box’ en ‘het’ in) deze gesprekken gaan over de Buk-TELAR, en
verwijst hiervoor naar hetgeen hierna volgt over de duiding van tapgesprekken.
Getuige S21, call sign Leshy, is één van degenen die door Kharchenko met de afvoer wordt
belast. S21 heeft een getuigenverklaring afgelegd over de manier waarop het eerste deel
van de reis is gegaan. Hij heeft verklaard dat de Buk-TELAR in Snizhne op een trailer met een
witte cabine was gereden en van Snizhne naar Krasnyj Luch moest worden gebracht, waar
de begeleiding zou worden overgedragen aan anderen. Uiteindelijk, zo verklaart S21,
wijzigde het plan met betrekking tot de overdracht van de begeleiding van de Buk-TELAR en
is hij met de Buk-TELAR meegereisd tot Debaltseve, waarna de bemanning met de trailer zelf
is verder gereisd in de richting van Luhansk. Vanaf hier kenden ze de weg.118 Deze verklaring
vindt verankering in zowel de inhoud van verschillende tapgesprekken op de telefoon van
S21 als in de zendmastgegevens119, waarin de route die S21 reed is te volgen van Snizhne,
via Krasnyj Luch naar Debaltseve. Hoewel S21 niet heeft verklaard over het vervolg van de
route richting de grens met de Russische Federatie heeft hij wel aangegeven dat de
bemanning de bekende weg wilde volgen. De rechtbank overweegt dat de route vanaf
Debaltseve via Luhansk overeenkomt met de route die de dag ervoor op de heenweg zeer
waarschijnlijk is gereden. Dat deze route op de terugweg is gevolgd wordt bevestigd door
het navolgende. In een gesprek tussen Bibliothekar en Dubinskiy zegt Bibliothekar dat hij
‘het doosje’ heeft afgevoerd en dat het nu daar, in dat gebied is. Een minuut later belt
Dubinskiy naar Girkin en vertelt hem dat Bibliothekar het persoonlijk daar naartoe heeft
gebracht. De rechtbank begrijpt daaruit dat de Buk-TELAR over de grens naar de Russische
Federatie is gebracht.120 De telefoon van Bibliothekar straalt die nacht meerdere zendmasten
aan op de route tussen Debaltseve en Luhansk en plaatst hem – en daarmee dus ook de
Buk-TELAR – om 04.51 uur in Luhansk, waarna de telefoon verder beweegt richting het
oosten.121 De rechtbank stelt vast dat de Buk-TELAR die in Pervomaiskyi was díe nacht op dát
tijdstip in díe richting door Luhansk reed en dus op deze video is te zien. Deze Buk-TELAR is
in de ochtend van 17 juli 2014 op verschillende soorten beeldmateriaal vastgelegd toen het
op weg was naar Pervomaiskyi.122 Uit een simpele vergelijking van het aantal raketten op de
Buk-TELAR blijkt dat die nacht na de ramp één raket ontbreekt, 123 die er die ochtend voor de
ramp nog op zat.124 Hierin ziet de rechtbank tevens bevestiging dat er daadwerkelijk een
raket is afgevuurd door deze Buk-TELAR.
6.3.2.5 Aantreffen onderdelen Buk (warhead) in wrakstukken en lichamen
Ten slotte baseert de rechtbank het bewijs en haar overtuiging dat daadwerkelijk een Bukraket op de MH17 is afgevuurd en deze het vliegtuig daadwerkelijk heeft neergeschoten
mede op de bevindingen van het NFI en de Royal Military Academy (RMA). De rechtbank heeft
eveneens de waarnemingen van de AFP in het kader van hun technisch vooronderzoek bij de
beoordeling betrokken. De waarnemingen gedaan door specialistische medewerkers in het
kader van het technisch vooronderzoek betreffen weliswaar geen deskundigenbewijs in de
zin van de wet, maar de waarnemingen die door deze medewerkers zijn omschreven en
waarop de rechtbank hier doelt kunnen zonder specifieke deskundigheid worden gedaan.
Daar komt bij dat deze waarnemingen ook door de rechtbank zelf zijn gedaan op ter
terechtzitting getoond beeldmateriaal. De rechtbank ziet dan ook geen reden waarom deze

waarnemingen niet bij de beoordeling zouden mogen worden betrokken.
Vele fragmenten die op of nabij de rampplek zijn aangetroffen en mogelijk van een wapen
afkomstig zijn, zijn onderzocht. De rechtbank heeft bij haar beoordeling echter slechts acht
geslagen op de bevindingen met betrekking tot díe fragmenten die zowel een evidente
relatie hebben met de oorzaak van de ramp, omdat ze zijn teruggevonden in lichamen van
slachtoffers of zaten vastgeklemd in wrakstukken, als die qua uiterlijke kenmerken en/of
metallurgische samenstelling een zekere identificerende waarde hebben als het gaat om het
soort wapen dat is gebruikt.
SIN AAHJ9117NL: vlinderfragment
In het lichaam van één van de bemanningsleden in de cockpit is onder andere een specifiek
fragment aangetroffen. Het gaat om het voorwerp met het nummer SIN AAHJ9117NL met een
gewicht van 5,72 gram.125 Hoewel de ene kant van het fragment lijkt te zijn vervormd
herkent de rechtbank met het NFI126 in dit fragment een duidelijke (incomplete) vlindervorm.
Met name de symmetrische inkeping in het midden van de ene zijde en de relatieve diepte
hiervan, gecombineerd met de weerspiegelde glooiing en uitstekende punt aan de overzijde
die vooral op de foto van de achterkant127 zichtbaar is, vormen de grondslag voor deze
visuele herkenning. Deze vorm komt overeen met de vorm van het vlindervormige fragment
dat enkel wordt gebruikt in de (nieuwe) 9N314M warhead, die alleen wordt gebruikt in een
Buk-raket van de 9M38 serie (model 9M38 of 9M38M1).128 Dat het in het lichaam aangetroffen
voorwerp oorspronkelijk een vierkant fragment van de (oude) 9N314 warhead was dat
vervormd zou zijn geraakt bij het binnendringen van het vliegtuig acht de rechtbank
onvoorstelbaar. Dit zou namelijk veronderstellen dat het fragment op zijn baan – na
detonatie maar voordat het fragment het lichaam van het bemanningslid binnendrong – aan
beide tegenoverliggende zijden op precies dezelfde plek zou zijn geraakt. Dit is
onvoorstelbaar, alleen al omdat zich tussen de warhead en het lichaam van het
bemanningslid slechts de romp van het vliegtuig bevond, en dus van meerdere vergelijkbare
barrières die door het fragment geraakt zouden kunnen zijn geen sprake is. Daar komt nog
bij dat geen van de in lichamen en wrakstukken aangetroffen fragmenten een gewicht had
van meer dan 8,1 gram.129 De 9N314M warhead bevat drie soorten fragmenten: een filler van
2,1 gram, een vierkant fragment van 2,35 gram en het vlindervormige fragment van 8,1
gram.130 In een warhead van het type 9N314 komen dezelfde vierkante fragmenten van 2,35
gram voor, maar daarnaast ook blokvormige fragmenten van 10,5 gram.131 Indien een 9N314
warhead zou zijn gebruikt dan kon worden verwacht dat er wel fragmenten waren
aangetroffen van meer dan 8,1 gram.
Het fragment is ook op metallurgisch niveau vergeleken met andere aangetroffen
fragmenten in de lichamen en wrakstukken van de MH17 en met vlindervormige fragmenten
uit zes referentie 9N314M warheads. Uit het onderzoek blijkt dat het vlindervormige fragment
op metallurgisch niveau niet of nauwelijks kan worden onderscheiden van de samenstelling
van andere oorspronkelijk vlindervormige fragmenten die zijn veiliggesteld uit de lichamen en
wrakstukken (aangetroffen fragmenten die meer wegen dan het vierkante fragment uit de
9N314M warhead) én dat de samenstelling van deze fragmenten niet of nauwelijks van
vlinderfragmenten uit één van de referentie warheads van het type 9N314M kan worden
onderscheiden.132 Anders dan de verdediging van verdachte Pulatov heeft betoogd, kan op
basis van een onderlinge vergelijking van de samenstelling van de aangetroffen fragmenten
niet worden vastgesteld of sprake is geweest van één of meerdere fragmentatiekoppen. De
deskundige van het NFI wijst op onderzoeken aan zes referentieraketten, waarin een
onderlinge vergelijking van de metallurgische samenstelling van fragmenten van één warhead
een vergelijkbaar beeld aan variaties liet zien met wat is waargenomen bij de aangetroffen
fragmenten.133 De waargenomen variaties nopen dus geenszins tot de conclusie dat sprake
moet zijn geweest van twee warheads.

De verdediging van verdachte Pulatov heeft aangevoerd dat het aangetroffen fragment niet
het unieke vlindervormige fragment kan zijn omdat het daarvoor te licht is. Zij wijst hierbij op
onderzoeken van Almaz-Antey – de (rechtsopvolger van de) fabrikant van de Buk – waaruit
zou blijken dat de gewichtsafname van een nog als vlinder te herkennen fragment na
detonatie slechts 3-10% en dus maximaal 0,81 gram is en dat vlindervormige fragmenten die
na inslag geen herkenbare vlindervorm meer hebben een gewichtsverlies van 21-52%
kunnen hebben.134 De verdediging van verdachte Pulatov heeft er op gewezen dat deze
bevindingen van Almaz-Antey blijken uit talrijke foto’s van doelplaten en het doelvliegtuig die
in het Field Test rapport van Almaz-Antey zijn opgenomen, alsmede uit resultaten van talrijke
in rapporten gedocumenteerde tests, die zijn uitgevoerd tijdens de gehele periode van
ontwikkeling en productie van de Buk-raket.
De rechtbank overweegt dat in het kader van het strafrechtelijk onderzoek meerdere
arenatesten zijn uitgevoerd met een 9N314M warhead, teneinde de werking van een Bukraket te onderzoeken. Hierbij waren meerdere instanties betrokken, waaronder de Belgische
RMA. Uit een deskundigenrapport van deze RMA blijkt dat bij een arenatest waarbij een
gehele raket met een 9N314M warhead is gebruikt na detonatie vele lichte fragmenten
(minder dan 0,5 gram) werden aangetroffen. Dit heeft de RMA verklaard door het opbreken
van primaire (warhead) fragmenten.135 Ook is geconstateerd dat sommige vlindervormige
fragmenten136 na detonatie een aanzienlijke gewichtsafname lieten zien (gewicht vóór
detonatie is 8,1 gram en na detonatie tussen 2,5 en 8 gram).137 De resultaten van deze
tests tonen dan ook aan dat het heel goed mogelijk is dat het fragment met SIN-nummer
AAHJ9117NL met een gewicht van 5,72 gram138 oorspronkelijk een vlindervormig fragment
was.
Met betrekking tot de vraag of de rechtbank in de conclusies van Almaz-Antey reden zou
moeten zien om aan voornoemde conclusies van de RMA te twijfelen overweegt de
rechtbank als volgt. De inhoudelijke deskundigheid van Almaz-Antey op dit onderwerp kan
naar het oordeel van de rechtbank redelijkerwijs niet in geding zijn, nu zij als ontwerper en
producent zonder meer bekend zal zijn met de eigenschappen van haar product. Daar staat
evenwel tegenover dan Almaz-Antey niet kan worden gezien als een onafhankelijke en
onpartijdige deskundige in deze zaak. Allereerst is Almaz-Antey een staatsbedrijf, gelieerd
aan de autoriteiten van de Russische Federatie. Hoewel – zoals al eerder overwogen – een
zekere mate van verbinding tussen een organisatie en een autoriteit niet hoeft af te doen
aan de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van deze organisatie, is dat in het onderhavige
geval wel het geval. De autoriteiten van de Russische Federatie, waaraan Almaz-Antey is
verbonden, hebben – zoals de rechtbank hiervóór heeft vastgesteld – ten onrechte ontkend
betrokken te zijn geweest in het conflict in Oost-Oekraïne. Daarnaast hebben zij ontkend
enige betrokkenheid te hebben gehad bij de ramp met de MH17. In het kader van die
ontkenning hebben de autoriteiten van de Russische Federatie bij herhaling bewijsmateriaal
gepresenteerd waaruit zou moeten blijken dat niet zíj verantwoordelijk waren voor de ramp
met de MH17, maar de Oekraïense autoriteiten. Meermalen is dit zogenoemd bewijsmateriaal
echter vervalst gebleken of waren duidelijke sporen van manipulatie waarneembaar. De
verbondenheid van Almaz-Antey met deze autoriteiten doet alleen al daarom afbreuk aan
haar onafhankelijkheid en onpartijdigheid en om die reden ook aan haar overtuigingskracht.
Daar komt nog bij dat ook Almaz-Antey zelf belang heeft bij de uitkomst van het onderzoek
op de punten waarop zij rapporteert. Haar zijn immers in verband met de ramp met de MH17
sancties opgelegd door de Europese Unie (EU). Tijdens haar persconferentie van 2 juni 2015
betoogt Almaz-Antey uitvoerig hoe zij bij die persconferentie aan de hand van het bespreken
van resultaten van eigen onderzoek wil aantonen dat zij niets te maken heeft met de ramp
en dat de sancties onterecht zijn. Hiermee onderstreept zij haar eigen belang bij de uitkomst
van het door haar verrichte onderzoek en daarmee haar eigen gebrek aan objectiviteit.
De rechtbank overweegt evenwel dat bevindingen en conclusies van vak-experts, die nietonafhankelijk of objectief zijn, niet reeds om die reden zonder waarde zijn. Het is heel goed

mogelijk dat de bevindingen en conclusies van een dergelijke vak-expert wel degelijk de
juiste zijn. Om de rechtbank van de juistheid van haar bevindingen te kunnen overtuigen zal
(de vertegenwoordiger van) Almaz-Antey echter op volstrekt heldere, inzichtelijke,
navolgbare en verifieerbare wijze haar bevindingen dienen te onderbouwen. Haar conclusies
worden evenwel slechts onderbouwd door het poneren van stellingen en verwijzingen naar
eigen ervaring en eigen onderzoek. De rechtbank ziet hierin onvoldoende aanleiding om te
twijfelen aan de helder toegelichte resultaten van de arenatesten, die door de door de
rechter-commissaris benoemde deskundige van de RMA zijn geanalyseerd.
Ten aanzien van de (door de verdediging van verdachte Pulatov in het geding gebrachte)
rapporten van een Amerikaans bureau overweegt de rechtbank dat de door dit bureau
opgestelde rapporten het voorgaande niet anders maken. Nog los van het feit dat het gaat
om niet-ondertekende rapporten, waarvan niet duidelijk is wie (met welke expertise) de
precieze opsteller van welk rapport is geweest, constateert de rechtbank dat de opsteller –
als het gaat om de vraag naar het onderzoek naar het wapen – niets anders doet dan op
basis van de door Almaz-Antey gestelde uitgangspunten en bevindingen de door AlmazAntey getrokken conclusies herhalen, zonder enige nadere motivering of eigen onderzoek.
Deze rapporten hebben dan ook nauwelijks toegevoegde waarde.
Hetgeen hiervoor is overwogen ten aanzien van het gewicht van het aangetroffen
vlindervormige fragment geldt eveneens voor het niet of nauwelijks aantreffen van
vlindervormige doorslaggaten op de romp van de MH17. Almaz-Antey en in navolging
daarvan het door de verdediging van verdachte Pulatov geraadpleegde Amerikaanse bureau
stellen dat de omstandigheid dat er geen vlindervormige doorslaggaten zijn aangetroffen op
de romp van de MH17 betekent dat de MH17 niet kan zijn getroffen door een Buk-raket met
een 9N314M warhead. Ter onderbouwing van deze conclusie wordt verwezen naar een
statische test die Almaz-Antey heeft verricht, waarbij zij een 9N314M warhead links naast de
cockpit van een op een Boeing gelijkende Iliushin 86 (IL86) heeft laten detoneren. Na afloop
waren vele vlindervormige gaten in de huid van de IL86 waar te nemen, die niet zijn gezien
bij de MH17. De rechtbank overweegt echter dat – nog los van de vraag of, anders dan de
deskundige van de RMA heeft verklaard,139 daadwerkelijk geen vlindervormige gaten zijn
waar te nemen op de wrakstukken van de MH17 – niet valt in te zien hoe de uitkomst van
een statische arenatest op getuigenplaten of op een stilstaande IL86 zich laat vergelijken
met de dynamische situatie op tien kilometer hoogte als het gaat om de vorm van de
doorborende gaten. Zoals de deskundige van de RMA heeft aangegeven zijn de
omstandigheden in een dynamische situatie op tien kilometer hoogte (temperatuur, druk in
de cabine en vooral de snelheidsvectoren) zo wezenlijk anders dat dit het gebrek aan
vlindervormige gaten kan verklaren. De rechtbank acht het zeer aannemelijk dat, zelfs als
een vlinderfragment de huid van het vliegtuig met de vlindervormige kant vlak zou raken,
alleen al de bijzonder hoge voorwaartse snelheid van de raket (ruim 3000 km/uur),140 de nog
hogere snelheid van de fragmenten ten gevolge van de detonatie en in aanmerking
genomen de tegengesteld gerichte snelheid van het vliegtuig (915 km/uur)141 er volgens
algemene ervaringsregels voor zorgen dat niet of nauwelijks sprake kan zijn van een
eveneens loodrechte doorboring van de huid van het vliegtuig met achterlating van een
herkenbare vlindervorm.
Ook het betoog dat het geen 9N314M warhead kan zijn geweest, omdat uit testen van
Almaz-Antey moet worden geconcludeerd dat er dan veel meer vlindervormige fragmenten
zouden moeten zijn teruggevonden, kan niet slagen. De rechtbank herhaalt ook hier
hetgeen zij hiervoor heeft overwogen omtrent de waarde van de stellingen van Almaz-Antey
en verwijst naar de bevindingen van het NFI en de RMA, die verwijzen naar het bij de door
het JIT uitgevoerde arenatest geconstateerde in kleinere delen opbreken van primaire
fragmenten en die bovendien aangeven dat er nog zeventien fragmenten zijn aangetroffen
die – blijkens hun vorm142 of samenstelling143 en gewicht (tussen 2,5 en 5,76 gram) –
oorspronkelijk vlindervormig kunnen zijn geweest.144 De vervorming en gewichtsafname zijn

het gevolg van de dynamische detonatie op grote hoogte.145 Daarnaast hebben vele
fragmenten het vliegtuig niet geraakt en kunnen vele fragmenten die het vliegtuig wel
hebben geraakt verloren zijn gegaan doordat niet alle wrakdelen zijn geborgen en de
wrakdelen die wel zijn geborgen zijn getransporteerd, waardoor ook weer fragmenten
verloren kunnen zijn gegaan.146
De rechtbank concludeert dan ook op basis van voornoemde uiterlijke en metallurgische
bevindingen – in onderling verband gezien – dat het in het lichaam van het bemanningslid
aangetroffen fragment inderdaad een vlinderfragment betreft, uniek voor de 9N314M
warhead die alleen in een Buk-raket van de 9M38 serie wordt gebruikt. Reeds op basis
hiervan kan worden uitgesloten dat de MH17 door een ander wapen is neergeschoten.
Desalniettemin zal de rechtbank nog een tweetal fragmenten bespreken die ook wijzen in
dezelfde richting, hetgeen voornoemde conclusie nog verder versterkt.
SIN AAHZ3650NL (groene prop uit sponning)
Een tweede fragment van belang is aangetroffen in de sponning van het linker cockpitraam.
Het gaat om een groene prop, die slechts kon worden losgemaakt onder andere door
stukken van het frame weg te slijpen.147 De AFP heeft deze prop onderzocht op uiterlijke
kenmerken als kleur, vorm, freesbewerking, grove bewerking en fijne bewerkingen148 en
heeft na een vergelijking met referentieraketten van het type 9M38 en 9M38M1
geconcludeerd dat de prop overeenkomt met de grondplaat van deze beide Buk rakettypen.
De rechtbank heeft gelet op de vele uiterlijke overeenkomsten die zij ook zelf waarneemt op
de foto’s van dit fragment149 geen enkele twijfel dat de groene prop een deel van een
dergelijke grondplaat is. Dat het hier ook zou kunnen gaan om vergelijkbare
lanceerfragmenten van een ander wapen zoals door de deskundige van Almaz-Antey is
gesuggereerd acht de rechtbank uitgesloten. Ten eerste omdat de deskundige van de RMA
op basis van onderzoek naar vele raketsystemen heeft verklaard dat connector plates unieke
items op een raketsysteem zijn, nu zij uniek zijn voor de interface die bestaat tussen een
specifieke raket en een specifiek platform.150 Ten tweede omdat onderzoek is gedaan naar
de metallurgische samenstelling van de groene prop, waaruit bleek dat die niet kan worden
onderscheiden van het materiaal waarvan de grondplaten van de twee referentie Bukraketten (9M38 en 9M38M1) zijn gemaakt.151
Hiermee kent de rechtbank dan ook aan de groene prop belangrijke identificerende waarde
toe.
SIN AAGK3338NL (prop uit spant)
Dat geldt eveneens voor het laatste fragment dat de rechtbank in dit kader bespreekt, te
weten een metalen deel dat opgerold, vastgeklemd in een spant is aangetroffen.152 De AFP
heeft ook dit metalen deel onderzocht op uiterlijke kenmerken zoals vorm, strepen en
sporen153 en heeft na een vergelijking met referentieraketten van het type 9M38 en 9M38M1
geconcludeerd dat het deel visueel overeenkomt met de schuifplaat van deze beide Bukrakettypen. Het metallurgisch onderzoek heeft hetzelfde resultaat opgeleverd als het
onderzoek aan de groene prop uit de sponning en betekent dus dat ook de samenstelling
van deze prop overeenkomt met die van een 9M38 raket en met die van een 9M38M1
raket.154 Ook deze dynamisch ingeslagen prop is volgens de deskundige van de RMA uniek
voor een Buk wapensysteem.155 Aan dit fragment kent de rechtbank dus eveneens een
belangrijke identificerende waarde toe.
Nu (minimaal) drie voorwerpen zijn aangetroffen die van het wapen afkomstig moeten zijn
dat de MH17 heeft geraakt en die voorwerpen – op basis van hun uiterlijke kenmerken,
zeker in samenhang met hun metallurgische samenstelling én met elkaar – het wapen
identificeren als een Buk-raket uit de 9M38 serie en geen van dergelijke aan de oorzaak van
de ramp gerelateerde fragmenten wijst in de richting van een ander wapen dan een Buk-

raket, kent de rechtbank aan deze bewijsmiddelen naast de verklaring van M58 een grote
overtuigingskracht toe als het gaat om de vraag of de MH17 daadwerkelijk is geraakt door
een Buk-raket uit de serie 9M38, waarin zich een warhead 9N314M bevond.
De omstandigheid dat op sommige wrakstukken sporen van de stof PETN zijn aangetroffen
die niet door de Buk-raket (kunnen) zijn achtergelaten doet geen twijfel rijzen aan deze
conclusie. Voor het aantreffen hiervan kunnen immers vele alternatieve oorzaken zijn, nu
anders dan voor de in lichamen of het wrak vastgeklemde fragmenten niet een directe relatie
met de explosie die het vliegtuig heeft geraakt kan worden vastgesteld.
6.3.2.6 Tussenconclusie met betrekking tot de oorzaak van het neerstorten van vlucht MH17
Gelet op al het voorgaande acht de rechtbank wettig en overtuigend bewezen dat op 17 juli
2014 een Buk-TELAR aanwezig was op het landbouwveld nabij Pervomaiskyi en dat het een
functionerende Buk-TELAR was, die ook daadwerkelijk een raket heeft afgevuurd in de
richting van de MH17, die vlucht MH17 daardoor heeft neergehaald en heeft doen
verongelukken. De rechtbank overweegt dat ieder van de bovengenoemde bronnen (de
foto’s vanuit Torez en Snizhne, de verklaringen van M58, de satellietbeelden, de
tapgesprekken en zendmastgegevens, de foto’s en video’s van een Buk-TELAR op 17 en 18
juli 2014 en de bevindingen met betrekking tot de fragmenten in de lichamen en de
voorwerpen in het spant en de sponning van het vliegtuig, mede op basis van de
onderzoeksresultaten van het NFI en de RMA) op zich al sterk bewijs vormen voor deze
conclusie, maar in onderling verband en samenhang gezien acht de rechtbank geen enkele
redelijke twijfel mogelijk.
In het verlengde van al het voorgaande merkt de rechtbank nog op dat de (door een aantal
verdachten en door derden buiten de zittingszaal geuite) suggestie dat alle voornoemde
bewijsmiddelen zijn gemanipuleerd eraan voorbij gaat dat het hier niet om een enkele foto,
video of tapgesprek gaat, maar om een veelheid aan verschillende soorten bewijsmateriaal
dat in veel gevallen snel beschikbaar kwam. Het is naar het oordeel van de rechtbank
ondenkbaar dat een dergelijke hoeveelheid bewijsmateriaal van verschillende soort, zo snel,
zo degelijk en zo consistent kon worden gefabriceerd, zonder enig spoor na te laten. Het
bewijs is namelijk in opdracht van zowel het Openbaar Ministerie als de rechtbank door
verschillende experts, vanuit verschillende disciplines, uit vele verschillende landen die geen
betrokkenheid hebben met het conflict en geen belang hebben bij de uitkomst van het
onderzoek, grondig onderzocht en er is geen spoor van manipulatie gevonden.
6.3.3 Specifieke verweren van de verdediging van Pulatov met betrekking tot de
oorzaak
De rechtbank begrijpt het overige verweer van de verdediging van verdachte Pulatov ten
aanzien van de oorzaak van het neerstorten van de MH17 aldus dat zij betoogt dat het
landbouwveld nabij Pervomaiskyi vanwege de hoge bomenrij aan de noordzijde niet de
afvuurlocatie kán zijn omdat het ongeschikt was om een Buk-raket af te vuren in de richting
van de MH17. Daarnaast is betoogd dat er deskundigenbewijs is dat een eventuele Bukraket moet zijn afgevuurd vanuit de omgeving van Zaroshchenske, althans dat veel niet
verricht onderzoek deze mogelijkheid openlaat. Verder heeft de verdediging van verdachte
Pulatov onder verwijzing naar een rapportage van een Amerikaans onderzoeksbureau een in
haar visie veel aannemelijker scenario naar voren gebracht. De rechtbank zal deze
uitdrukkelijk onderbouwde standpunten hieronder bespreken.
Het landbouwveld was ongeschikt
Blijkens de verklaring van specialisten op het gebied van luchtverdedigingswapens moet een
locatie voor de inzet van een Buk-TELAR aan een aantal eisen voldoen en volstaat niet

iedere willekeurige locatie. De rechtbank overweegt dat (iets links van het midden van) de
noordzijde van het veld aan deze eisen voldoet. Zo is het terrein toegankelijk, door het
checkpoint van de separatisten beveiligd, vrij van hoogspanningskabels, is het veld het
hoogste punt in een straal van vijf kilometer en door de bomenrijen minimaal zichtbaar. Ook
kan in de bomenrij aan de noordzijde van het veld bij Pervomaiskyi direct dekking worden
gezocht.156 Zoals al eerder uiteengezet is het dus een geschikte plek om een Buk-TELAR op
te stellen indien een doelwit wordt verwacht vanuit (zuid)westelijke richting. De MH17 kwam
evenwel uit westnoordwestelijke richting.
De verdediging van verdachte Pulatov heeft – onder verwijzing naar de verklaring van RC02,
die ervaring heeft met de inzet van een Buk-wapensysteem – aangevoerd dat een BukTELAR op minstens honderd tot honderdvijftig meter afstand moet staan van bosschages,
zodat de bomenrij aan de noordzijde van het veld het afvuren van een Buk-raket in de
richting van de MH17 zou hebben belet.
De rechtbank overweegt dat getuige G9462, een officier van de Koninklijke Nederlandse
Luchtmacht, een satellietfoto van het bewuste landbouwveld is getoond en dat hij heeft
uitgelegd dat de bomenrij aan de noordkant geen belemmering hoeft te zijn als er minimaal
twintig meter zit tussen de bomenrij van ongeveer acht à tien meter hoogte en de
afvuurplek, mits het doel hoger is dan 3300 meter.157 Ook RC02 heeft aangegeven dat de
afstand afhankelijk is van de hoek van de raket en dat voorkomen moet worden dat de
bosschages worden geraakt.158 Nu G9462 heel concreet de situatie ter plaatste is
voorgelegd in combinatie met de gegevens over de MH17 ziet de rechtbank niet zozeer een
tegenstelling tussen de verklaring van RC02 en die van G9462, als wel dat de verklaring van
G9462 een concretisering inhoudt. Uitgaande van deze concretisering overweegt de
rechtbank dat de hoogte van de bomen in de zomer van 2015 is geschat op ongeveer twaalf
meter, hetgeen zeer waarschijnlijk betekent dat de bomen in juli 2014 al hoger waren dan
de acht à tien meter waar G9462 van uitging. Naar het oordeel van de rechtbank kan uit
voornoemde verklaring van G9462 evenwel worden afgeleid dat dit niet betekent dat het
onmogelijk was om vanaf het bewuste veld een Buk-raket te lanceren in de richting van de
MH17. Bepalend is immers of de signalen van de radar naar het doelwit worden belemmerd
door de bomenrij en dat is afhankelijk van de hoogte van het doelwit en de afstand tussen
de radar op de Buk-TELAR en de bomenrij. Een evenredige vergroting van de afstand tot de
bomenrij (24 à dertig meter in plaats van twintig meter) zal dan ook compenseren voor de
extra hoogte van de bomen (twaalf meter in plaats van acht à tien meter). Nu het hoogste
en dus meest geschikte punt in het veld – haaks gemeten – op 45 meter van de bomenrij
ligt, bestond die mogelijkheid. Daar komt bij dat het veld en daarmee ook de bomenrij in de
noordwestelijke hoek van het veld (de richting vanwaar de MH17 kwam) ruim 2,5 meter is
gedaald ten opzichte van het midden.159 Maar belangrijker nog acht de rechtbank de
omstandigheid dat de MH17 niet net boven de 3300 meter vloog, maar op ruim tien kilometer
hoogte. De signalen van de radar naar de MH17 zouden dan ook niet hoeven te zijn
verstoord door de bomenrij.
De verdediging van verdachte Pulatov heeft de verklaring van G9462 in twijfel getrokken,
omdat hij niet deskundig is als het gaat om een Buk-wapensysteem. Hoewel deze getuige
– anders dan RC02 – niet zelf ervaring heeft met de inzet van een Buk-TELAR en ook
aangeeft dat hij niet bekend is met de “knoppen en details” daarvan, heeft hij zich in zijn
lange loopbaan binnen onder andere de NAVO als coördinator van de Air Tasking Order ook
verdiept in de Buk-TELAR op strategisch-tactisch niveau. Daarbij is van belang te weten hoe
de vijand de wapensystemen inzet, hetgeen voor de beoordeling van dit punt van belang is.
Zijn gedetailleerde verklaring getuigt ook van deze kennis. Anders dan de verdediging van
verdachte Pulatov is de rechtbank dan ook van oordeel dat G9462 gelet op deze ervaring
goed in staat is om te beoordelen of – en zo ja onder welke voorwaarden – het bewuste
landbouwveld nabij Pervomaiskyi kan zijn gebruikt voor de inzet van een Buk-TELAR in deze

concrete situatie.
Moet het toch Zaroshchenske zijn geweest?
De verdediging van verdachte Pulatov heeft betoogd dat uit de bevindingen van Almaz-Antey
blijkt dat als de MH17 is neergeschoten door een Buk-raket, die moet zijn afgevuurd vanuit
een gebied dat 24 kilometer ten westen ligt van Pervomaiskyi. Almaz-Antey heeft op basis
van het schadebeeld op de wrakstukken van de MH17 berekend vanuit welk gebied de Bukraket moet zijn afgevuurd om het waargenomen schadebeeld te kunnen veroorzaken.
Almaz-Antey komt uit bij een gebied in de buurt van Zaroshchenske. De bevindingen van
Almaz-Antey tonen dan ook aan dat de Buk-raket niet vanaf een landbouwveld nabij
Pervomaiskyi kan zijn afgevuurd, aldus de verdediging van verdachte Pulatov.
De rechtbank stelt voorop dat – gelet op al het hiervoor reeds besproken bewijs dat op
wettig en overtuigende wijze aantoont dat de Buk-raket is afgevuurd vanaf een
landbouwveld nabij Pervomaiskyi – het kunnen doen rijzen van redelijke twijfel aan deze
conclusie slechts kan worden bereikt door onderbouwingen met een bijzondere
overtuigingskracht.
De verdediging van verdachte Pulatov heeft verwezen naar de rapporten van Almaz-Antey
en de toelichting daarop bij de rechter-commissaris van één van de inhoudelijk deskundigen
van Almaz-Antey. De rechtbank herhaalt in dit verband hetgeen zij hiervoor reeds heeft
overwogen omtrent het gebrek aan onafhankelijkheid en objectiviteit van Almaz-Antey en
wat dit betekent voor de overtuigingskracht van haar rapporten en bevindingen en die van
haar vertegenwoordiger. Slechts indien diens bevindingen verifieerbaar en haar
redeneringen volstrekt helder, inzichtelijk en navolgbaar zijn kan daaraan enige waarde
worden toegekend. De rechtbank overweegt dat zij zelf niet beschikt over de specifieke
deskundigheid om te beoordelen of de bevindingen van Almaz-Antey hieraan voldoen. De
door de rechter-commissaris gehoorde onafhankelijke deskundigen van het Nederlands
Lucht- en Ruimtevaartcentrum (NLR) en de RMA acht zij – mede onder verwijzing naar de
reeds eerder besproken deskundigheid van de door de rechter-commissaris benoemde
deskundigen – hiertoe zeker in staat. De rechtbank constateert dat, nog los van het
gegeven dat deze beide instanties op basis van hun eigen berekeningen uitsluiten dat het
afvuurgebied nabij Zaroshchenske kan liggen, de deskundigen van het NLR en de RMA het
met elkaar eens zijn dat de berekeningen van Almaz-Antey op dit punt niet inzichtelijk zijn.
Het NLR formuleert het aldus dat Almaz-Antey vooral veel commentaar geeft op andere
rapporten, met af en toe een eigen conclusie, maar dat deze conclusie niet wordt gestaafd
door een methodologie die het NLR kan volgen. De deskundige van de RMA geeft aan dat
Almaz-Antey geen inzicht geeft in de wijze waarop de kwaliteit van de overeenkomsten
tussen gesimuleerde en de daadwerkelijke schade is gematcht.160 Het blijven dus een groot
aantal stellingen en conclusies, waarvoor een navolgbare onderbouwing ontbreekt. Naar het
oordeel van de rechtbank betreft het bovendien fundamentele vraagstukken die de kern van
de berekeningen treffen. De rechtbank constateert dat op het moment dat de rechtercommissaris hierop doorvraagt en er duidelijk niet naar een overzicht van gestelde
resultaten, maar naar inzicht in hoe de resultaten tot stand komen wordt gevraagd, de
deskundige van Almaz-Antey verwijst naar geclassificeerde computerprogramma’s waar
mogelijk kennis van kan worden genomen indien een afspraak wordt gemaakt om dit op
locatie bij het bedrijf (in de Russische Federatie) te komen doen.161 Wat er ook zij van de
mogelijk gegronde redenen om dergelijke informatie te classificeren, op deze wijze wordt
niet op een heldere, inzichtelijke en navolgbare wijze gerapporteerd. Alleen al om die reden
ontberen de rapporten en bevindingen van Almaz-Antey en diens deskundige dan ook de
vereiste overtuigingskracht.
Het Amerikaanse bureau heeft zich ook uitgelaten over het berekende afvuurgebied. In deze
rapportage wordt kritiek geuit op de bevindingen van het NLR en de RMA en wordt – onder

niet gemotiveerde verwijzing naar de bevindingen en uitgangspunten van Almaz-Antey –
betoogd dat de conclusies van Almaz-Antey de juiste zijn. De rapportage van het
Amerikaanse bureau maakt evenwel niet alsnog inzichtelijk waarom deze uitgangspunten,
bevindingen en conclusies van Almaz-Antey de juiste zouden zijn en verleent daarmee dus
niet alsnog de noodzakelijke overtuigingskracht aan de uitlatingen van Almaz-Antey.
Kan het toch Zaroshchenske zijn geweest?
De verdediging van verdachte Pulatov heeft betoogd dat onvoldoende onderzoek is gedaan
naar de mogelijkheid dat de Buk-raket is afgevuurd door het Oekraïense leger, vanuit de
omgeving van Zaroshchenske. Het onderzoeksteam heeft een groot aantal
onderzoeksmogelijkheden naar dit scenario of andere scenario’s laten liggen, aldus de
verdediging, en om die reden kan dus niet worden geconcludeerd dat het moet gaan om een
Buk-raket afgevuurd vanaf een landbouwveld nabij Pervomaiskyi.
De rechtbank overweegt dat het neerschieten van de MH17 geen heimelijk misdrijf is
geweest dat pas na lange tijd werd ontdekt, maar dat de MH17 op klaarlichte dag op ruim
tien kilometer hoogte uit de lucht is geschoten. Gelet op het openlijke karakter en de enorme
schok die de zichtbare gevolgen van het neerstorten van het vliegtuig vrijwel onmiddellijk
hebben veroorzaakt is het bij uitstek een misdrijf waarbij kan worden verwacht dat heel snel
velerlei tactisch bewijs boven tafel komt over de mogelijke toedracht. Dat dat in deze zaak
ook is gebeurd is dan ook geen enkele reden voor achterdocht. De omstandigheid dat het JIT
op deze aanwijzingen verder heeft gerechercheerd acht de rechtbank eveneens voor de
hand liggend en op geen enkele wijze getuigen van een tunnelvisie. Met name omdat het JIT
wel degelijk los van het hoofdscenario ook vele andere scenario’s heeft onderzocht. Zo is
bijvoorbeeld onderzocht of de MH17 wellicht is neergeschoten door een gevechtsvliegtuig.162
Dit scenario is evenwel terzijde geschoven om vele overtuigende redenen. De rechtbank
denkt hierbij met name aan de omstandigheid dat blijkens de cockpit-voice-recorder vlak voor
het uitvallen van de opname geen woord wordt gezegd over een in de buurt vliegend
aanvallend gevechtsvliegtuig. Ook tonen de radarbeelden geen gevechtsvliegtuig dat in de
buurt vliegt van de MH17. Daarbij gaat het niet alleen om de Oekraïense radarbeelden, maar
ook om de Russische beelden. Andere scenario’s zijn dan ook wel degelijk onderzocht en
redelijkerwijs uitgesloten. Maar, wat er ook zij van de vraag of de mogelijkheden die er
waren om dergelijke andere scenario’s te onderzoeken ten volle zijn benut, dat doet niet af
aan het feit dat, zoals hierboven al is uiteengezet, het resultaat van al het onderzoek op
overtuigende wijze de in de tenlastelegging omschreven toedracht onderbouwt en daarmee
reeds het door de verdediging van verdachte Pulatov geopperde en andere scenario’s
uitsluit. Als wettige en overtuigende bewijsmiddelen onomstotelijk en sluitend aantonen dat
het een Buk-raket was die werd afgevuurd vanaf een landbouwveld nabij Pervomaiskyi die
de MH17 heeft neergehaald, dan wordt hiermee immers reeds ieder ander scenario –
inclusief het scenario dat het een Buk-raket was afgevuurd vanuit de omgeving van
Zaroshchenske – uitgesloten. Het volledig uitlopen van al die onderzoekslijnen is dan ook
niet nodig. De vraag onder wiens controle Zaroshchenske stond is sowieso irrelevant, nu
niet één van de strijdende partijen terecht staat in deze zaak, maar vier individuen.
Alternatief scenario mogelijk dat wel binnen de bewijsmiddelen past?
De verdediging van verdachte Pulatov heeft betoogd dat, ook als wordt uitgegaan van de
zich in het dossier bevindende bewijsmiddelen, dit nog steeds de mogelijkheid van een
ander scenario openlaat. Er is een andere, geloofwaardige en niet-onaannemelijke lezing die
niet strijdig is met de bewijsmiddelen, maar wel onverenigbaar met een bewezenverklaring
van de tenlastelegging, zodat er ondanks het bewijs vrijspraak moet volgen, aldus de
verdediging. Mede ter onderbouwing van voornoemd betoog heeft de verdediging van
verdachte Pulatov een rapport ingebracht van het al eerder genoemde Amerikaanse bureau,
waarin het een alternatief scenario formuleert dat dat bureau aannemelijker acht dan het
hoofdscenario. Verkort en samengevat komt het erop neer dat het Amerikaanse bureau het

volstrekt onaannemelijk acht dat de goed opgeleide professionele bemanning van een BukTELAR de MH17 zou hebben kunnen aanzien voor een gevechtsvliegtuig. De MH17 vloog
immers op een grote hoogte, in een constante richting, met een constante snelheid en
bevond zich bovendien al geruime tijd in een bekende civiele luchtweg (L980) boven
Oekraïne. Het Amerikaanse bureau acht het scenario dat een Oekraïense Buk-TELAR vanuit
een gebied iets ten oosten van Zaroshchenske een Buk-raket moet hebben afgevuurd op
een vliegtuig van Air India dat net vanuit het oosten de grens met de Russische Federatie
was gepasseerd aannemelijker. Dit vliegtuig was namelijk een moment lang niet
geïdentificeerd op de radar. Het Oekraïense leger zou op dat moment op basis van de
radarbeelden hebben kunnen aannemen dat het een Russisch gevechtsvliegtuig was dat
een dreiging vormde en de informatie over dit vliegtuig aan de Buk-TELAR hebben
doorgegeven. Toen even later het vliegtuig alsnog als het civiele vliegtuig van Air India op de
radar was geïdentificeerd, was de informatie al doorgegeven aan de Buk-TELAR en is in de
hectiek van het moment niets met de latere identificatie gedaan, zo begrijpt de rechtbank
het scenario. Nadat de Buk-raket was gelanceerd in de richting van Air India en nadat de
Buk-raket was overgeschakeld op de ‘on-board radar’ zou deze radar op zoek zijn gegaan
naar het dichtstbijzijnde en grootste metalen object om daarop te ‘locken’: dit was de MH17
die vanuit het westen kwam aanvliegen. Dit scenario wordt door de verdediging van
verdachte Pulatov het lock-on lock-over scenario genoemd.
De rechtbank stelt voorop dat ook dit scenario reeds wordt weerlegd door de hiervoor al
besproken bewijsmiddelen en daarmee dus geen alternatief scenario is dat niet-strijdig is
met de bewijsmiddelen. Om die reden behoeft het geen verdere bespreking. Ten overvloede
wijst de rechtbank evenwel op het volgende.
Het door het Amerikaanse bureau omschreven scenario impliceert evengoed dat de goed
opgeleide en professionele bemanning van de Buk-TELAR een hoog-in-een-bekendeluchtweg-rechtdoor-vliegend-groot-vliegtuig zou hebben uitgekozen als doelwit. Los van de
vraag of dit scenario vanwege een kort moment van onduidelijke identificatie veel logischer
klinkt, is belangrijker dat dit scenario technisch onmogelijk en daarmee volstrekt
onaannemelijk is.
In het dossier is onder verwijzing naar de handleiding van de Buk-TELAR 163 en andere
stukken uiteengezet hoe de lancering van een Buk-raket vanaf een alleen opererende BukTELAR in zijn werk gaat (Standard Operating Procedure164).
Wanneer een Buk-TELAR wordt ingezet scant de radar van de Buk-TELAR een gebied van 120
graden en brengt dit in beeld. Het bereik van de radar is tussen de 85 en honderd kilometer.
Zodra een doelwit bekend is, wordt dit doelwit binnen dit gebied opgespoord. Dat doet de
radar van de Buk-TELAR door signalen uit te zenden die door het object worden
teruggekaatst en weer door de radar worden opgevangen. Dan zijn de hoogte, snelheid,
afstand en de course parameter van het object in de Buk-TELAR af te lezen. De commandant
geeft dan vervolgens het bevel het doelwit te volgen, waarbij de radarhoek wordt
teruggebracht van 120 naar tien graden, waardoor het doelwit continue wordt aangestraald.
De operator(s) in de Buk-TELAR richten de instrumenten op het doel en de lock-on knoppen in
de Buk-TELAR gaan aan. Het doelwit wordt dan automatisch gevolgd en een interceptiepunt
wordt berekend. Dat is het punt waar de raket het doelwit zal onderscheppen. Het
lanceerplatform wordt in de richting van het interceptiepunt gericht. De commandant
controleert de parameters van het doelwit zoals afstand, azimut, snelheid en het algehele
functioneren van de Buk-TELAR. De raketten worden in de target-mode gezet. De gyroscoop
van de raket wordt gestart en geladen met vluchtgegevens van het object. Ook wordt het
vluchtpad naar het object doorgezet naar de raket. Drie seconden voordat het doelwit
binnen schootsafstand komt van de Buk-TELAR, wordt een ‘target in launch area’ signaal
afgegeven door de computer en wordt de target illuminator aangezet. Dat is de doel
aanstralende radar, die de raket zal geleiden naar het doelwit. Vervolgens verricht de

commandant de afvuurprocedure. Voordat aan alle voorwaarden is voldaan kan een raket
niet worden gelanceerd. Dat geldt ook voor het binnen schootsafstand zijn van het
berekende onderscheppingspunt.
Na het afvuren wordt na 1,2 seconden de on-board ontvanger van de raket geactiveerd. Na
enige tijd ontvangt de radarkop van de raket de echo van het doelwit. Tot die tijd ontvangt
de raket via een beveiligde radioverbinding de gegevens over het doel nog van de BukTELAR. Zodra de on-board ontvanger van de raket zelf de echo van het door het object
weerkaatste signaal van de Buk-TELAR ontvangt controleert de computer binnen de raket
het vluchtpad en berekent indien nodig een aanpassing daarin. De raket vliegt vervolgens in
de richting van het weerkaatsende object en detoneert in zijn nabijheid. Indien voor die tijd
vanuit de Buk-TELAR het illuminatiesignaal wordt stopgezet of de toren van de TELAR wordt
afgewend van het doelwit, dan ontvangt de raket geen weerkaatste signalen meer en zal
deze zichzelf binnen twee tot vier seconden vernietigen.
Uit de hiervoor kort weergegeven werking van het afvuurproces van een Buk-raket van een
Buk-TELAR volgt de onmogelijkheid van het door de verdediging van verdachte Pulatov
gesuggereerde alternatieve scenario. Niet in geschil is dat op het moment dat de MH17 is
geraakt het vliegtuig van Air India ver buiten bereik vloog van een eventueel bij
Zaroshchenske opgestelde Buk-TELAR. Het Amerikaanse bureau heeft op deze constatering
gereageerd door erop te wijzen dat rekening moet worden gehouden met de hectiek van
het moment of ‘the fog of war’ en dat mogelijk is gekozen om de raket alvast af te vuren in de
hoop het vliegtuig af te wenden of het anders met één van de overige drie raketten te
kunnen raken. De rechtbank ziet niet goed in hoe de nabijheidsdetonator van een Buk-raket
zou moeten afgaan als er geen vliegtuig in de nabijheid is en hoe de bemanning of de piloot
van een vliegtuig zich dan dus zou laten bewegen zich af te wenden. Maar wat daar ook van
zij, de rechtbank overweegt dat dit scenario alleen al onmogelijk is omdat een Buk-raket niet
kán worden afgevuurd als het berekende onderscheppingspunt niet binnen schootsafstand
is.
Daar komt bij dat de werking van de echo’s uitsluit dat de on-board ontvanger van de Bukraket tijdens zijn vlucht een signaal van de MH17 zou hebben kunnen oppikken. De radar
van de Buk-TELAR zond immers doorlopende signalen uit in een hoek van tien graden naar
het oosten in de richting van het vermeende oorspronkelijke doel, Air India. Deze stralen
kunnen dan ook onmogelijk door de geheel uit andere richting komende MH17 zijn
teruggekaatst en als echo door de on-board ontvanger van de Buk-raket zijn opgevangen.
Bovendien valt niet in te zien waarom de raket in het scenario van het Amerikaanse bureau
niet gewoon de echo van Air India oppikte, maar als die om wat voor reden dan ook niet zou
zijn opgepikt dan zou de raket zichzelf binnen een paar seconden hebben vernietigd en niet
hebben kunnen locken op de MH17.
Uit de verklaringen van de deskundigen RC02 en G9081 moet worden geconcludeerd dat een
lock-on lock-over alleen voor kan komen bij grote drukte in de aangestraalde hoek en er een
ander vliegtuig met dezelfde snelheid, azimut en iets hoger (hooguit paar honderd meter)
dan het voorgeprogrammeerde object in de aangestraalde hoek vliegt zodat de on-board
ontvanger van de Buk-raket dat nieuwe object voor het oorspronkelijke aan kan zien. Niet
alleen vloog de MH17 bij lange na niet in de aangestraalde hoek, zoals hiervoor al
beschreven, de MH17 kwam ook vanuit tegenovergestelde richting en vloog drie kilometer
lager dan Air India. De Buk-raket had de MH17 dan ook onmogelijk voor het oorspronkelijke
voorgeprogrammeerde doel kunnen aanzien, als die al had kunnen worden afgevuurd en
een signaal van de MH17 had kunnen opvangen.
Ook betwijfelt de rechtbank of een Buk-raket – afgevuurd in oostelijke richting – beschikt
over zodanige wendbaarheid dat die in staat zou zijn om gedurende zijn vlucht de u-bocht te
maken die nodig zou zijn geweest om de MH17 te kunnen raken. De rechtbank acht het

evenwel niet noodzakelijk dit te onderzoeken, gelet op al het voorgaande.
De rechtbank kan zich al met al niet aan de indruk onttrekken dat de Amerikaanse
rapporteurs die dit onvoorstelbare scenario als waarschijnlijk hebben gepresenteerd zich
hebben overgegeven aan een vorm van doel redeneren. Dit doel redeneren lijkt in lijn te
liggen met het al eerder opgemerkte kritiekloos herhalen van de uitgangspunten en
bevindingen van Almaz-Antey in de rapporten over het gebruikte wapen en het afvuurgebied
en doet naar het oordeel van de rechtbank ernstig af aan de geloofwaardigheid en daarmee
aan de overtuigingskracht van de rapporten van dit bureau.
Gelet op het hiervoor beschreven gebrek aan geloofwaardigheid en overtuigingskracht acht
de rechtbank het niet relevant en daarmee niet noodzakelijk de rapporteurs verbonden aan
het Amerikaanse bureau te horen noch hun nadere schriftelijke vragen te stellen en wijst dit
(voorwaardelijke) verzoek van de verdediging van verdachte Pulatov dan ook af.
6.3.4 Feitelijke gedragingen en de interpretatie daarvan
6.3.4.1 Inleiding
De rechtbank heeft hiervoor wettig en overtuigend bewezen geacht dat vlucht MH17 op 17
juli 2014 is neergeschoten met een Buk-raket afgevuurd vanaf een Buk-TELAR die stond
opgesteld op een landbouwveld nabij Pervomaiskyi, en dat vlucht MH17 als gevolg daarvan
is neergestort, met de dood van de 298 inzittenden van het vliegtuig tot gevolg.
Verder is in het kader van de rechtsmacht al aan de orde geweest dat de rechtbank van
oordeel is dat op dat moment sprake was van een (ge)internationa(a)l(iseerd) gewapend
conflict tussen Oekraïne en de DPR, die stond onder de ‘overall control’ van de Russische
Federatie. Dit conflict speelde zich af in de oblasten Donetsk en Luhansk. De rechtbank zal
hierna eerst ingaan op deze situatie, en dan met name op die in de oblast Donetsk. Het was
immers vanuit die oblast dat de Buk-raket op vlucht MH17 is afgeschoten. Het is voor de
vraag wie verantwoordelijk is voor het afschieten van die raket met alle gevolgen van dien
van belang te beschrijven onder welke omstandigheden dat is gebeurd. In die
omstandigheden zijn namelijk bepaalde keuzen gemaakt, die hebben geleid tot het afvuren
van de Buk-raket op de MH17. Deze keuzen worden beschreven omdat ze van belang zijn
voor het (beoordelen van het) handelen van de verdachten. Daarna komt aan de orde welke
gedragingen van de verdachten en anderen in die context relevant zijn in relatie tot de
tenlastegelegde feiten.
6.3.4.2 De situatie in Oost-Oekraïne in juli 2014165
Vanaf ongeveer april 2014 vocht het Oekraïense leger in het kader van de ATO tegen de
separatisten die in Oost-Oekraïne streefden naar (meer) onafhankelijkheid. Op 11 mei 2014
verklaarden de separatisten in de oblasten Donetsk en Luhansk zich onafhankelijk na
referenda die niet door Oekraïne werden erkend. Daarmee waren voor hen de DPR en de
LPR een feit. Beide republieken benoemden leiders en regeringen, en stelden hun eigen
grondwet in. Daarop namen de gevechten tussen Oekraïne en de separatisten in hevigheid
toe, onder meer met een grootschalig offensief door de Oekraïense strijdkrachten vanaf 19
juni 2014 in het noordoosten en in het zuidoosten van Oekraïne. In verslaglegging van die
gevechten wordt gesproken over het gebruik van steeds zwaardere wapens aan beide
zijden. Daarbij werden ook meerdere Oekraïense militaire gevechts- en transportvliegtuigen
en helikopters neergeschoten. Mede onder internationale druk werd door Oekraïne op 20
juni 2014 een eenzijdig staakt-het-vuren afgekondigd en kwam een periode van relatieve
rust in Oost-Oekraïne. Op 30 juni 2014 liep het staakt-het-vuren af.
Na afloop van het staakt-het-vuren hervatte Oekraïne op 1 juli 2014 de ATO. Dat resulteerde

in gevechten op twee fronten: in het noordoosten en in het zuidoosten van Oekraïne. In het
noordoosten, rond en in de steden Sloviansk, Kostiantynivka en Kramatorsk, rukte het
Oekraïense leger succesvol op en werden in de eerste helft van juli 2014 de separatisten
vanuit de omgeving van Sloviansk richting het zuiden verjaagd, in de richting van de stad
Donetsk.166
In het zuidoosten, in de omgeving van de stad Snizhne, probeerde het Oekraïense leger de
strategisch belangrijke heuvel Savur-Mohyla op de separatisten te heroveren en te
voorkomen dat de separatisten een corridor vanuit Snizhne naar Russisch grondgebied
konden openen en openhouden. Dat ging echter een stuk moeizamer dan in het
noordoosten en leidde in de omgeving van Savur-Mohyla en van Snizhne tot lange, stevige
gevechten vanaf begin juli 2014, die ook op 15, 16 en 17 juli 2014 nog voortduurden. Dit is
ook het gebied waarin Pervomaiskyi ligt en van waaruit op 17 juli 2014 vlucht MH17 is
neergeschoten.
Het zuidoosten / omgeving Snizhne en Savur-Mohyla; de concrete behoefte aan luchtafweer
De separatisten wisten hun posities tot medio juli 2014 relatief goed te handhaven bij SavurMohyla en Snizhne en omgeving. Wel werd zwaar gevochten rondom Savur-Mohyla en rond
de dorpjes Dmytrivka, Marynivka en Stepanivka ten zuiden van Snizhne.167 Rond 15 juli 2014
startten de separatisten een offensief vanuit Snizhne met als doel om richting het zuiden
een corridor naar de Russische grens te bewerkstelligen. Op 15 juli 2014 werd Stepanivka
ingenomen door de separatisten. Een dag later, op 16 juli 2014, startte een offensief van de
separatisten richting Marynivka en werd hevig gevochten rondom Tarany. De gevolgen van
deze gevechten waren dat op 16 juli 2014 de dorpen Tarany, Marynivka en drie hoogtes ten
zuiden van Stepanivka en Marynivka in handen van de separatisten kwamen. Op 17 juli 2014
werden deze gevechten voortgezet.
Hoewel de separatisten hun posities dus wisten te handhaven en iets konden uitbreiden,
leden zij wel in toenemende mate verliezen als gevolg van voortdurende Oekraïense
bombardementen vanuit de lucht. Het was voor hen daardoor ook steeds lastiger om de
zwaar bevochten corridor vanuit Snizhne richting de Oekraïens-Russische grens te
handhaven. Hoewel de separatisten sinds juni 2014 diverse (laag vliegende) Oekraïense
helikopters en vliegtuigen hadden neergeschoten was het Oekraïense overwicht vanuit de
lucht (te) groot. De separatisten hadden op die luchtaanvallen namelijk nauwelijks een
militair antwoord bij gebrek aan een eigen luchtmacht en bij gebrek aan materieel om
aanvallen uit te voeren op het vliegende materieel van de Oekraïense strijdmacht. De
separatisten hadden alleen de beschikking over één Strela-10 (met een hoogtebereik van
3400 meter), ZU (ZUshka)-23 (met een hoogtebereik van 2500 meter) en Manpads (vanaf de
schouder afgevuurde raketten met een hoogtebereik afhankelijk van het type tot ongeveer
3500 meter).
6.3.4.3 Rol en positie in de DPR van de verdachten en hun telefoonnummers
In het navolgende worden specifiek de activiteiten van de vier verdachten in deze strafzaak
besproken. Die zijn voor een belangrijk deel gebaseerd op de inhoud van opgenomen en
afgeluisterde telefoongesprekken en hangen nauw samen met hun positie en functie in de
tenlastegelegde periode. Daarom beschrijft de rechtbank eerst welke rol en positie de vier
verdachten hadden in die periode en welke telefoonnummers aan hen worden
toegeschreven.
Verdachte Girkin is Russisch staatsburger en gebruikte (in telefoongesprekken) de call sign,
alias Igor Strelkov; verder werd hij aangeduid als Perviy/Pervyi (“de eerste”), Strelok, Igor
Ivanovich en comrade Colonel.168 Op basis van stemherkenning, maar ook door het noemen
van zijn naam en omdat hij zelf erkent bepaalde telefoongesprekken te hebben gevoerd,

stelt de rechtbank vast dat Girkin bereikbaar was op de telefoonnummers eindigend op
-1558,
-8454 en -7501 en daarom als (regelmatig) gebruiker van die nummers kan worden
beschouwd.169 Girkin vocht voor de Russische strijdmacht in meerdere oorlogen. Hij zette zijn
carrière daarna voort bij de FSB (de Russische Federale Veiligheidsdienst), tot hij in maart
2013 met pensioen ging. Hij werkte daarna als hoofd beveiliging van een particulier bedrijf,
totdat hij rond 20 februari 2014 naar de Krim ging. Girkin was daar werkzaam als freelance
veiligheidsadviseur van het regeringshoofd van de (kort daarna uitgeroepen) republiek Krim,
Sergey Aksenov. Dat deed hij tot begin april 2014.170 Girkin vertelt dat hij op verzoek van
Aksenov,171 maar wel geheel op eigen initiatief en vrijwillig,172 in de nacht van 12 op 13 april
2014 met een door hem samengestelde groep vrijwilligers van lokale opstandelingen naar
de stad Sloviansk in Oost-Oekraïne ging.173 Eind april 2014 wordt Girkin geïntroduceerd als
Commandant van de Donbas Volksmilitie;174 dat is de verzameling van gewapende eenheden
in de Donetsk regio, de DPR, die dus onder bevel van Girkin kwamen. Op 16 mei 2014 wordt
Girkin gepresenteerd als minister van Defensie en Opperbevelhebber van het volksleger van
de DPR. In die functie is hij verantwoordelijk voor de coördinatie van de activiteiten van
eenheden van het volksleger, het sturen van gevechtsactiviteiten van de eenheden van het
volksleger, en het formeren van de staf en het apparaat van het ministerie van Defensie van
de DPR. Girkin vervult die positie tot 12 augustus 2014 en vertrekt op 15 augustus 2014
naar de Russische Federatie.175
Verdachte Dubinskiy heeft de Russische nationaliteit.176 Op basis van stemherkenning in
combinatie met informatie van internet en op basis van de verklaring van een getuige177
merkt de rechtbank verdachte Dubinskiy aan als gebruiker van de telefoonnummers
eindigend op -3401 en -1582. Uit gesprekken van Dubinskiy over die lijnen volgt dat hij zich
ook Khmuryi, (Sergey) Nikolayevich, kolonel Petrovskiy, commandant van de
Inlichtingendienst van de DPR en Deputy Minister of Defence noemt.178 Dubinskiy was in 2014
werkzaam als hoofd van de inlichtingendienst van de DPR en plaatsvervangend minister van
Defensie van de DPR, oftewel plaatsvervanger van Girkin.179 Uit interviews is af te leiden dat
Dubinskiy dertig jaar in het Sovjet- en Russische leger heeft gediend, in april 2014 met
pensioen ging en reservist werd. Vervolgens ging Dubinskiy, na telefonisch contact met
Girkin, naar Sloviansk, waar hij plaatsvervangend legercommandant van de DPR werd. Hij
richtte een inlichtingen- en verkenningsdienst op en rapporteerde aan Girkin. In januari 2015
vertrok Dubinskiy uit de Donbas terug naar Rusland, om korte tijd later weer terug te keren
naar de Donbas.180
Verdachte Pulatov, eveneens met de Russische nationaliteit181, heeft verteld dat hij in 2014
betrokken was bij het gewapende conflict op het grondgebied van de DPR in Oekraïne en dat
één van zijn call signs Giurza was.182 Dat is de call sign die ook wordt gebruikt in de
telefoonnummers eindigend op -2511 en -2177, en mede vanwege de combinatie van die call
sign met het gebruik van de namen Oleg en Yuldashevich in gesprekken via die lijnen,
stemvergelijking en informatie op internet, kan worden vastgesteld dat verdachte Pulatov tot
en met de zomer van 2014 gebruiker is van die nummers.183 Pulatov bevestigt in de
videoboodschap ook meerdere telefoonnummers in gebruik te hebben gehad, waaronder
een nummer eindigend op -511.184 Hij becommentarieert meerdere gesprekken die met dat
telefoonnummer zijn gevoerd en vertelt dat hij het nummer eindigend op -2511 in 2014 in de
DPR gebruikte en altijd op dit nummer was te bereiken.185 Bevestiging van het feit dat twaalf
hierna voor het bewijs gebruikte gesprekken via dit nummer zijn gevoerd door Pulatov ziet
de rechtbank daarnaast in de conclusie van het NFI na onderzoek aan die gesprekken, dat
de kans op het waarnemen van de onderzoeksresultaten tien tot honderd keer groter is als
wordt uitgegaan van de één-spreker-hypothese, dan wanneer wordt uitgegaan van de
meerdere-sprekers-hypothese.186 Voorts is in opdracht van de rechtbank ook nog een
authenticiteitsonderzoek naar de audiobestanden van deze telefoongesprekken gedaan
door forensisch deskundigen in Litouwen. Die deskundigen concluderen op basis van diverse

wijzen van onderzoek aan die tapgesprekken dat in de onderzochte audio-opnames geen
sporen van bewerking zijn vastgesteld. Naast het eerder in dit vonnis al benoemde
authenticiteitsonderzoek aan de tapgesprekken is dit een extra bevestiging van de juistheid
van dat onderzoek.
Verdachte Pulatov heeft verder verteld dat hij een specialist is in tactische militaire
inlichtingen, een hogere militaire opleiding volgde en tot augustus 2008 als militair in het
Sovjet- en het Russische leger diende. Op 30 juli 2008 ging hij met pensioen. Na de
gebeurtenissen in Odessa vertrok hij op 12 april 2014 vanuit Kyiv als gepensioneerde naar
Oost-Oekraïne en sloot zich daar aan bij de volksmilitie van de DPR.187 Zijn bevelen ontving
hij vanaf mei 2014 van slechts twee personen, aan wie hij ook rapporteerde: de
commandant van de militie, Girkin, en het hoofd van de inlichtingeneenheid, Dubinskiy.188
Voorts vertelde Pulatov dat zijn taken bij de inlichtingeneenheid gewapende en logistieke
ondersteuning waren en dat hij in de periode van 16 juli tot en met 18 juli 2014 met
eenheden die onder zijn bevel stonden verkenningen uitvoerde in het gebied van Stepanivka
en Marynivka, ten zuiden van Snizhne. Ook zette hij na het neerstorten van MH17 de
beveiliging op de crashlocatie op. In de namiddag van 17 juli 2014 was Pulatov naar eigen
zeggen vooral bezig met het plaatsen van net ontvangen tanks en met de communicatie
tussen die tanks en de eenheden.189
Verdachte Kharchenko, met de Oekraïense nationaliteit190, is bekend onder de (bij)namen
Krot, Leonid en Lionia, zo volgt uit het combineren van over Kharchenko bekende gegevens
uit diens strafblad, het hypotheekregister en een informatierapport van de Oekraïense SBU,
in combinatie met opgenomen telefoongesprekken op de telefoonnummers eindigend op
-7518 en -5197.191 In die gesprekken worden deze namen door de beller gebruikt en bij het
opgeven van zijn persoonsgegevens genoemd. Daarnaast is sprake van stemherkenning.192
Daarom merkt de rechtbank verdachte Kharchenko aan als gebruiker van die
telefoonnummers. In gesprekken via die telefoonnummers geeft verdachte Kharchenko aan
dat hij de militaire commandant van Kostiantynivka is, van het Separate Reconnaissance
Battalion van Khmury’s eenheid.193 Bevestiging dat Kharchenko die rol en positie had wordt
gevonden in een interview gepubliceerd op 11 april 2015, waarin de geïnterviewde aangeeft
dat hij in mei zijn eerste gevechtsmissie heeft verricht in de door Dubinskiy op 20 mei (de
rechtbank begrijp telkens: 2014) opgerichte Inlichtingeneenheid van de DPR.194 De
geïnterviewde persoon stelt zich voor als Leonid Vladimirovich Kharchenko, lijkt volgens de
verbalisant op de man op de foto uit het strafregister van Kharchenko en ook zijn stem klinkt
volgens een verbalisant die de Russische taal machtig is195 als die van de gebruiker van het
telefoonnummer eindigend op -7518.196 Op 5 juli 2014 werden de separatisten uit Sloviansk,
Kramatorsk en Kostiantynivka verdreven en trokken ze naar Donetsk. Uit een getapt gesprek
van 6 juli 2014 tussen Dubinskiy en Kharchenko is af te leiden dat Kharchenko dan wordt
ingedeeld onder het commando van Dubinskiy.197 Verdachte Kharchenko vertelt in voormeld
interview ook dat hij met zijn mannen op vele plaatsen vocht, waaronder in Dmytrivka, en
Marynivka.198
De rechtbank is op grond van het vorenstaande, in onderling verband en samenhang bezien,
niet alleen van oordeel dat de verdachten telkens gebruiker zijn van de hiervoor genoemde
aan hen toegeschreven telefoonnummers, maar ook dat zij de deelnemers zijn aan de via
die telefoonnummers gevoerde gesprekken, tenzij anders aangegeven. Daarnaast stelt de
rechtbank vast dat alle door haar voor het bewijs gebruikte tapgesprekken die zij aan de
verdachten toeschrijft zijn gevoerd met de hierboven genoemde telefoonnummers.
6.3.4.4 Feitelijke gedragingen van de verdachten in de periode 8 juni 2014 tot 18
juli 2014
Inleiding

Om vast te stellen wat de verdachten in de periode rondom het afvuren van de BUK-raket en
het neerstorten van vlucht MH17 precies hebben gedaan zijn de tapgesprekken van belang.
De rechtbank zal hierna die tapgesprekken duiden door die te interpreteren in het licht van
de inhoud van de tapgesprekken onderling en van de hiervoor reeds weergegeven
bewijsmiddelen, in combinatie met overige bewijsmiddelen en tegen de achtergrond van het
gewapend conflict. Die overige bewijsmiddelen betreffen vooral beeldmateriaal (foto’s en
video’s) en zendmastgegevens. Daarnaast betreft dat de zogenaamde historische
verkeersgegevens waaruit het aanstralen van aanwezige telefoons in de omgeving van
specifieke plekken kan worden afgeleid. Omwille van de leesbaarheid van dit vonnis heeft de
rechtbank de aldus geduide en voor het bewijs gebruikte tapgesprekken, chronologisch
gecombineerd met beeldmateriaal, geparafraseerd opgenomen in een bijlage bij dit vonnis
(bijlage 3). Die bijlage maakt onderdeel uit van dit vonnis en bevat tevens de vindplaatsen
van de originele, niet geparafraseerde, tapgesprekken. Op basis van dit materiaal worden
vervolgens de feitelijke handelingen van de gespreksdeelnemers geduid. Daarna zullen
daaruit conclusies worden getrokken over de rol van de verdachten in relatie tot de
tenlastegelegde feiten.
(Be)noemen (overige) gespreksdeelnemers
De tapgesprekken zijn niet alleen tussen de verdachten onderling, maar ook tussen andere
personen. Veel van die andere personen zijn eveneens geïdentificeerd, zo stelt de rechtbank
vast. Daarvan zijn telkens aparte processen-verbaal van bevindingen opgesteld, waarin
uiteen is gezet op basis van welke informatie en bevindingen een telefoonnummer aan een
specifieke persoon wordt gekoppeld. Daarbij overweegt de rechtbank dat hun identificatie op
overtuigende wijze mede heeft plaatsgevonden aan de hand van aan hen toegeschreven
tapgesprekken en, vice versa, door de vaststelling dat zij de gebruiker zijn van de
telefoonnummers waarmee de bewuste gesprekken worden gevoerd. Omdat deze andere
personen ‘slechts’ de tegenbellers zijn van de vier verdachten, dan wel omdat hun
onderlinge gesprekken slechts indirect bijdragen aan het bewijs van de rol en de feitelijke
gedragingen van de verdachten, volstaat de rechtbank voor deze personen kortheidshalve
met het verwijzen naar de opgestelde identificerende processen-verbaal in voetnoten. Van
de – overigens onbetwiste – authenticiteit van ook deze tapgesprekken, dus die waaraan
geen van de verdachten heeft deelgenomen, gaat de rechtbank uit vanwege de eerder in dit
vonnis genoemde wijzen van betrouwbaarheids- en authenticiteitsonderzoek.
De namen van de andere gespreksdeelnemers en hun call signs, alsmede de vindplaatsen
daarvan in het dossier, zijn om redenen van leesbaarheid en afscherming opgenomen in
bijlage 2 bij dit vonnis, die integraal deel uitmaakt van dit vonnis. Daarbij heeft de rechtbank
ook vermeld wat hun plaats en hun positie was in de DPR en/of ten opzichte van de vier
verdachten in de periode (kort) voorafgaand aan en op 17 juli 2014.199
Voor zover de verdachten in de tapgesprekken bij hun alias worden genoemd, heeft de
rechtbank voor de leesbaarheid in de weergave van de tapgesprekken hun echte namen
opgenomen. Overige gespreksdeelnemers worden bij hun call sign genoemd en personen
van wie de identiteit in het onderzoek onbekend is gebleven worden in de tapgesprekken
aangeduid met NN, eventueel gevolgd door hun call sign. Dat geldt evenwel niet voor
publieke personen die reeds om die reden makkelijk identificeerbaar zijn.
Omdat de gesprekken worden gevoerd met de verdachten, allen ‘lid’ van de DPR, en/of de
gesprekken veelal over gevechtshandelingen gaan, gaat de rechtbank er van uit dat ook zij
tot de DPR behoorden, al dan niet als strijder of in een andere (gezaghebbende) positie.
Andere onderwerpen in de tapgesprekken
Het dossier bevat veel getapte telefoongesprekken die tussen vele verschillende personen
zijn gevoerd over een langere periode voorafgaand aan en ook na het neerstorten van
MH17. Dit vonnis is gelet op de tenlastelegging toegespitst op de ramp met vlucht MH17 en
bevat dus onderdelen uit het dossier die op die gebeurtenis zien. De rechtbank vindt het

echter van belang aan te geven dat de ramp met MH17 plaats vond in de context van een
gewapend conflict. Dit conflict bracht met zich dat in de periode meer zaken speelden rondom
dat conflict die de aandacht van betrokken personen opeisten. In de tapgesprekken komt
dat ook naar voren. Die tapgesprekken zijn achteraf, dus nadat bekend was wat het lot van
MH17 was, verzameld en bekeken op relevantie voor het strafrechtelijke onderzoek naar het
neerstorten van MH17. Dat betekent dat, met de kennis van nu, bepaalde tapgesprekken
minder of niet van belang zijn voor deze strafzaak. Ze zijn wel indicatief voor de zaken
waarmee de separatisten bezig waren in hun dagelijkse activiteiten rondom het gewapende
conflict. Zo volgt uit de tapgesprekken dat er veel contacten waren tussen DPR-strijders en
LPR-strijders, dat die strijders elkaar kenden en dat zij ook over en weer dingen voor elkaar,
en in elkaars strijd, deden. Ook volgt uit de tapgesprekken dat ook de LPR bezig was met
het verkrijgen van Buk-installaties, dat dat rond 17 juli 2014 ook was gelukt, maar dat er
problemen ontstonden met de geleverde Buk. Die pogingen staan echter los van die van de
Buk waarover het in deze strafzaak gaat. Daarnaast bevat het dossier vele tapgesprekken
over een incident met (doods)bedreigingen in de richting van Bezler, waartegen hij wil
optreden en wordt rond 17 juli 2014 veel gesproken over DPR-strijders die andere DPRstrijders dreigen aan te vallen en waarin wordt bemiddeld door personen die (ook) in
verband worden gebracht met de ramp met vlucht MH17. Tot slot zijn er tapgesprekken die
zien op leveranties van dringend noodzakelijke goederen waarover tussen onbekend
gebleven personen uit de Donbas en uit de Russische Federatie wordt gesproken. De
rechtbank benoemt deze andere gespreksonderwerpen uit de tapgesprekken omdat dat ook
verklaart waarom het neerstorten van vlucht MH17 niet permanent en alle aandacht kreeg
van de separatisten. Zij moesten immers ook nog hun strijd met het Oekraïense leger
voeren, ook nadat vlucht MH17 was neergestort.
Uitleg bewoordingen
In de tapgesprekken wordt niet over alle zaken openlijk gesproken; de separatisten wisten
dat zij door de Oekraïense autoriteiten werden afgeluisterd. Dit is ook door verdachte
Pulatov verklaard. De tapgesprekken bevatten op diverse plaatsen woorden die
overduidelijk verhullend zijn en daarom een nadere interpretatie behoeven. In de hierna
opgenomen paragraaf ‘Duiding tapgesprekken en beeldmateriaal in de context van het andere
bewijs’ geeft de rechtbank deze interpretatie. In zijn algemeenheid is het daaruit voor de
rechtbank duidelijk geworden dat termen als ‘doosje’, ‘speelgoed’ en ‘beschadigde tank’ zien
op een Buk-TELAR, en dat met ‘neushoorns’, ‘heavy ones’, ‘ijzeren dingen’ en ‘spuwers’ wordt
gedoeld op tanks en andere vormen van grondartillerie. De betekenis van woorden als ‘daar’
en ‘hier’ is veelal uit de context van het gesprek af te leiden en, uitgaande van het gegeven
dat de tapgesprekken worden gevoerd door DPR-strijders en -aanhangers, wordt met ‘wij’
op DPR-strijders gedoeld, en met ‘zij’ meestal op de door hen als vijand beschouwde
Oekraïense strijdkrachten. Overige termen in de tapgesprekken zijn door de rechtbank op
soortgelijke wijze geduid en in het onderstaande verwerkt.
Duiding tapgesprekken en beeldmateriaal in de context van het andere bewijs
Uit de tapgesprekken en het beeldmateriaal, bezien in onderling verband ook met de eerder
genoemde bewijsmiddelen, leidt de rechtbank af dat na een periode van staakt-het-vuren de
gevechten tussen de separatisten en het Oekraïense leger eind juni - begin juli 2014 weer
begonnen en dat de separatisten daarbij te lijden hadden onder bombardementen en
beschietingen van het Oekraïense leger. Op 8 juni 2014, terwijl hij op dat moment vanuit
Sloviansk ongeveer acht weken actief was in Oost-Oekraïne, maakt Girkin daar al melding
van in een gesprek met Aksenov, de premier van de Republiek de Krim die Girkin heeft
verzocht actief te worden in de strijd in Oost-Oekraïne. Girkin benoemt aan Aksenov de
behoefte aan militaire ondersteuning van Russische zijde om succesvol te zijn in de strijd
tegen Oekraïne. Onderdeel daarvan zijn ook luchtverdedigingswapens, waaronder systemen
met een groter bereik dan Manpads. Girkin wil het gewenste militaire materieel geleverd
krijgen met getrainde bemanning erbij, want de DPR heeft geen tijd om op te leiden.

Aksenov is met het verzoek bezig en hulp en coördinatie vanuit Rusland lijken er aan te
komen. Op 5 juli 2014 trekt Girkin zich met zijn troepen terug uit Sloviansk en gaat naar
Donetsk waar hij een hoofdkwartier inricht. Ook Dubinskiy en Kharchenko richten hun
hoofdkwartier in Donetsk in.
In dat hoofdkwartier geeft Dubinskiy op 6 juli 2014 in aanwezigheid van Pulatov de opdracht
om een corridor, een doorgang, te maken tussen Snizhne en de Russische grens ten zuiden
van Snizhne. Dubinskiy wijst dat gebied ook aan op de kaart. Pulatov moet voor die opdracht
diezelfde avond nog afreizen naar Snizhne met NN Piton en een deel van diens mannen om
vanuit daar naar Dmytrivka te gaan. Daar moeten zij aanvullende voorverkenningen doen
van vier daar gelegen high grounds. Op 7 juli 2014 komen Pulatov en NN Piton terug naar
Dubinskiy om verslag te doen van hun bevindingen.
Op 15 juli 2014 is Girkin vanuit Donetsk bezig met het regelen van materieel voor de strijd in
en rond Snizhne en voert daartoe overleg met en geeft bevelen aan zijn logistieke eenheid.
Dat gaat ook over een groot wapentuig dat op de grens met de Russische Federatie moet
worden opgehaald. In de middag moet Dubinskiy naar Girkin komen voor een nieuwe
opdracht. Dubinskiy zet die opdracht uit bij Pulatov en Kharchenko, die vervolgens troepen
en materieel verzamelen die in volle gevechtsuitrusting en volledig afgetankt in de avond
naar Snizhne vertrekken. Daar zitten ook tanks bij. Pulatov is de coördinator van deze missie
en van alle strijdkrachten die naar de omgeving van Snizhne zijn en nog worden gebracht.
Kharchenko overlegt met Pulatov over de stand van zaken van het transport, voert het bevel
over zijn eigen mannen en probeert logistieke problemen op te lossen in overleg met
Dubinskiy. Girkin wordt door Kharchenko gebeld als niet iedereen even coöperatief meewerkt
aan de uitvoering van de opdracht van Girkin. Kharchenko meldt tegen middernacht aan
Pulatov dat hij met zijn kolonne Snizhne heeft bereikt. Daar zullen verdere plannen worden
gemaakt en bevelen worden gegeven, zegt Pulatov. Duidelijk is dat dit alles verband houdt
met de corridor en het in stand houden daarvan.
Girkin wordt op de hoogte gehouden van de stand van zaken rondom de corridor, zo blijkt als
Kharchenko op 16 juli 2014, binnen luttele uren nadat hij die nacht met zijn militaire kolonne
in Snizhne was aangekomen, in opdracht van Pulatov aan Girkin meldt dat Pulatov de tanks
naar hun plek heeft gereden. Girkin gaat later die ochtend ook zelf polshoogte ter plaatse
nemen, samen met zijn (politieke) baas Borodai. Hij vertelt dan aan de aanwezige pers over
de stand van zaken van de gevechten die daar plaatsvinden tegen het Oekraïense leger:
dat heeft een aanval uitgevoerd op Marynivka, maar de separatisten hebben kunnen
voorkomen dat Oekraïense troepen elkaar konden bereiken. Ook vertelt Girkin dat door de
DPR-strijders drie high grounds en een dorp zijn ingenomen, maar dat het hen niet lukt om
tot de grens met de Russische Federatie te komen omdat de Oekraïners daar te sterk zijn.
Ook uit getapte telefoongesprekken wordt duidelijk dat de strijd moeizaam is; vijandelijke
posities kunnen niet worden doorbroken en er is sprake van Oekraïense luchtaanvallen met
Sushka’s en van voortdurende artilleriebeschietingen door de Oekraïners, met veel doden en
gewonden aan de kant van de DPR tot gevolg. Dubinskiy, Pulatov en Kharchenko benoemen
dat in hun gesprekken gedurende de dag, waarin Dubinskiy door Pulatov en Kharchenko op
de hoogte wordt gehouden van het verloop van de gevechten en van het verlies aan
manschappen en materieel. Kharchenko en Pulatov houden ook elkaar op de hoogte van
verliezen en de strategische posities van henzelf en die van andere DPR-strijders in het
gebied met wie zij in contact staan. Pulatov deelt bevelen uit aan Kharchenko en aan andere
DPR-strijders. Girkin wordt door Dubinskiy op de hoogte gehouden van de stand van zaken
van de gevechten en in overleg met Girkin geeft Dubinskiy vanuit Donetsk ook de nodige
strategische bevelen. Zo moet Kharchenko ondanks de zware verliezen die hij vanwege de
artilleriebeschietingen lijdt van Pulatov stand houden, maar Dubinskiy zal na overleg met
Girkin troepen van Cap en Tor sturen ter aflossing en versterking van Kharchenko; daarna
kunnen Kharchenko en Pulatov naar Donetsk komen. Girkin beveelt Cap daarna ook

daadwerkelijk om naar Stepanivka en Marynivka te gaan. In de strijd tegen de Oekraïense
artillerie, waarvan de DPR-strijders zoveel last hebben, heeft Dubinskiy op de kaart
aangegeven waar die staat, en Girkin moet dat aan Moskou doorgeven zodat Rusland kan
bombarderen. Ook beslissingen over verplaatsingen en het terugtrekken van eenheden
worden door Girkin genomen. Dubinskiy is degene die dat met Girkin overlegt.
Tegen de Sushka’s kunnen de DPR-strijders niets: weliswaar worden die dag door hen met
Manpads twee Sushka’s neergeschoten, maar overwegend vliegen die Sushka’s te hoog om
ze met de middelen die de DPR heeft te kunnen raken. Zeker ook omdat de Strela kapot is.
Die wordt aankomende nacht (nacht van 16 op 17 juli 2014) afgevoerd ter reparatie, meldt
Pulatov aan Dubinskiy. Pulatov heeft om die reden ook geen behoefte aan tanks, maar aan
fatsoenlijke luchtafweer, vertelt hij aan Dubinskiy. Daarna spreekt Dubinskiy tegenover DPRstrijder Sanych de wens uit een Buk te krijgen die hij dan die ochtend naar de corridor kan
sturen, anders ziet het er niet goed uit. Tegen Pulatov zegt Dubinskiy dat als ze die nacht
een Buk-M krijgen, die dan direct naar Pulatov zal gaan en dat die Buk-M hun enige hoop is.
In het licht van het moeizame verloop van de strijd, veroorzaakt door zware
artilleriebeschietingen en luchtaanvallen, en de verzuchtingen van Dubinskiy en Pulatov
daarover, moet de wens om over een Buk-M te kunnen beschikken worden gezien als de
uiting van de wens om te kunnen beschikken over een groter en steviger wapen om
weerstand te kunnen bieden aan de voortdurende Oekraïense (lucht)aanvallen. Een Buk-M
zou daarvoor zeer geschikt zijn.
In de tussentijd communiceert Dubinskiy ook met zijn logistieke man Bibliothekar: in de
namiddag vraagt Dubinskiy hem of hij vandaag gaat vertrekken; Bibliothekar wacht nog op
een telefoontje. Als hij gaat kan hij van Dubinskiy de auto van gisteren meenemen, en er
nog eentje bij Kharchenko ophalen. Later op de avond is Bibliothekar bij het hoofdkwartier
van Kharchenko en vraagt hij aan Dubinskiy welke auto hij mee kan nemen. Dubinskiy is daar
vlakbij, want hij komt wel even naar Bibliothekar toe.
De ochtend van 17 juli 2014 begint iets na middernacht met de waarschuwing van Girkin aan
zijn commandant in Snizhne, Cap, dat ze hun posities moeten versterken omdat Oekraïne
hen stevig gaat beschieten. Nadat Dubinskiy korte tijd later die nacht aan de commandant
van het Vostok bataljon vertelt dat hij veel doden had door Sushka’s die vanaf vijf kilometer
hoogte werden ingezet, maar dat zijn problemen zijn opgelost omdat vannacht een Buk
arriveert, krijgt hij tanks en mannen aangeboden van Vostok voor de prioritaire taak om de
corridor te behouden. Van Girkin moet Dubinskiy dat aanbod accepteren en in de ochtend het
bevel geven die Vostok tanks te verplaatsen. Dubinskiy doet dat later die ochtend ook en
vraagt tien mannen en drie tanks naar de corridor te sturen, naar Cap en Tor in Stepanivka
en Marynivka vanwege de moeilijke situatie daar. Rond zeven uur die ochtend is Pulatov heel
boos op Kharchenko omdat hij niet begrijpt hoe bevelen worden gegeven: Pulatov kreeg een
bevel en dan krijgt Kharchenko een ander bevel, langs Pulatov heen. Terwijl hij, Pulatov, toch
de leiding had gekregen. Na een telefoontje van Tor meldt Girkin aan Borodai dat ze zijn
verslagen op een high ground, met slechts drie overlevenden op dertig mannen. Borodai
vindt dat fucking shit en Girkin wil dat Borodai naar Donetsk komt.
Dan wordt rond negen uur ’s ochtends door Bibliothekar één Buk-M in Donetsk aangeleverd
op een trailer. De Buk komt uit de Russische Federatie en gaat op bevel van Dubinskiy direct
naar Pulatov in de corridor toe en gaat daar de problemen van de beschietingen door
hoogvliegende Sushka’s oplossen. Kharchenko krijgt van Dubinskiy de opdracht die Buk te
begeleiden, in de buurt van Pervomaiske te plaatsen en daar met zijn mannen te bewaken.
Pulatov komt daar ook naar toe, zegt Dubinskiy. Direct hierna krijgt Pulatov van Dubinskiy te
horen dat Kharchenko met een Buk-M naar hem onderweg is en dat ook drie tanks voor Cap
meekomen. Pulatov moet van Dubinskiy op Kharchenko wachten en dan met hem en al hun
mannen naar de omgeving van Pervomaiske gaan en die Buk daar opstellen en bewaken.
Pulatov krijgt van Dubinskiy de taak alles met betrekking tot de tanks en de Buk te

organiseren. Pulatov zal dat doen, maar hij zal ook de corridor vrijhouden. Hij hoorde van
Girkin al van de komst van de tanks. In eerste instantie regelt Dubinskiy met alle
betrokkenen dat de Buk meegaat in een kolonne waarin ook de door Vostok aangeboden
drie tanks met bemanning meerijden, maar omdat het te lang duurde voordat de Buk en de
tanks elkaar treffen op de afgesproken plek bij de Motel rotonde op de rechtstreekse weg
van Donetsk naar Snizhne, vertrekken de tanks alvast onder begeleiding van Sanych en
Dushman. Kharchenko rijdt er wat later achteraan met het Buk transport. Dubinskiy stemt
dat telefonisch af met Bibliothekar, Kharchenko en Sanych die zich met die transporten bezig
houden, en met Pulatov die in de corridor is. Pulatov verzoekt in dat contact aan Dubinskiy
om de Russische Federatie de Oekraïners die uit Hryhorivka zijn weggeslopen te laten
bombarderen. Nog voordat Kharchenko in Snizhne is en daar Pulatov ontmoet, geeft hij zijn
eigen mannen al het bevel om naar Pervomaiske te gaan.
Girkin had eerder die ochtend contact met Tor. Die praatte Girkin bij over aantallen doden,
gewonden en kapotte tanks en kreeg daarbij van Girkin te horen dat Pulatov de leiding heeft
totdat hij die aan Cap overdraagt. Girkin geeft nog wat bevelen door voor Tor en vertelt dat
tanks onderweg zijn voor Tor en dat hij Pulatov bevelen heeft gegeven om de beschikbare
middelen in te zetten. Het valt op dat Girkin niet spreekt over een Buk-TELAR, ook niet in
omfloerste bewoordingen.
Het konvooi van de Buk-TELAR wordt niet alleen besproken in tapgesprekken, maar is ook te
zien op beeldmateriaal dat daarmee dus de inhoud van de tapgesprekken ondersteunt. Op
dat beeldmateriaal is in een logische tijdsvolgorde en volgorde van de daarop vastgelegde
locaties een Volvo met trailer te zien waarop een Buk-TELAR staat met raketten met een
witte kop onder een camouflagenet. Dat transport verplaatst zich vanaf een kruising op de
Illicha Avenue in Donetsk, via de Motel rotonde op de Makiivka Highway, langs de
Avtotransportna naar Makiivka en vervolgens naar Zuhres en Torez, in de richting van
Snizhne. Van het, via (ongeveer) diezelfde route, apart rijdende konvooi met daarin drie
tanks van Vostok is eveneens beeldmateriaal.200 Daarnaast wordt de inhoud van de
tapgesprekken ondersteund door de eerder in dit vonnis beschreven historische gegevens
van telefoons langs de route van aanvoer, aankomst, doorvoer, aankomst en afvoer van de
Buk-TELAR.
Rond kwart voor één die middag arriveert Kharchenko met zijn kolonne met daarin de BukTELAR op een trailer bij de Furshet in Snizhne. Vlak daarvoor belt hij nog met Pulatov om te
vertellen dat hij er bijna is; Pulatov is dan ook onderweg naar de Furshet. Bij de Furshet
ontmoet Kharchenko Pulatov. Korte tijd later is op een foto en een video te zien dat de BukTELAR zelfstandig rijdt door Snizhne, over de Gagarinastraat richting
Pervomaiske/Pervomaiskyi. Aan deze weg ligt ook het landbouwveld waarvan de rechtbank
wettig en overtuigend bewezen heeft geacht dat vanaf die locatie de Buk-raket is afgevuurd
die de MH17 heeft neergeschoten.
Terwijl de Buk-TELAR onderweg is van de Furshet naar Pervomaiskyi belt Pulatov tevergeefs
drie keer naar een telefoonnummer eindigend op -6335. Naar het oordeel van de rechtbank
staat genoegzaam vast dat dit het nummer is van een bemanningslid van de Buk-TELAR. Dit
blijkt uit de omstandigheid dat op het moment dat Pulatov belt met dit nummer, de gebelde
telefoon een zendmast op de Gagarinastraat in Snizhne aanstraalt en precies op dat
moment blijkens tapgesprekken en de hiervoor genoemde video een Buk-TELAR zelfstandig
rijdt op de Gagarinastraat in Snizhne richting Pervomaiskyi. Deze omstandigheid in
combinatie met het feit dat de historische verkeersgegevens van die avond laten zien dat
Pulatov – nadat Kharchenko hem heeft verzocht contact op de nemen met de bemanning van
de Buk-TELAR omdat een bemanningslid is achtergebleven op de afvuurplek – binnen ruim
tien minuten vier keer belt met dit nummer,201 toont naar het oordeel van de rechtbank
overtuigend aan dat dit het nummer moet zijn geweest waarop een bemanningslid van de
Buk-TELAR bereikbaar was. Dit temeer nu dit nummer alleen op 17 juli 2014 in gebruik is

geweest.
Ook rondom dat tijdstip belt Kharchenko Zmey, die van Kharchenko de opdracht krijgt om de
Buk-TELAR daar verderop in het veld in de bosjes te zetten en te bewaken, totdat
Kharchenko terugkomt met Ryazan. Die gaat hij ophalen bij de Furshet in Snizhne.
Als Girkin die middag door Tor op de hoogte wordt gebracht van de huidige gevechtsposities
van hemzelf en Cap en van de geleden verliezen, en Girkin bij die gelegenheid nog wat
bevelen geeft aan Tor, vertelt Tor hem ook dat hij net Pulatov met drie Vostok tanks voorbij
zag komen. Wanneer Dushman aan een andere DPR-strijder vertelt dat de Oekraïners
gisteren van boven de vierduizend meter bombardeerden zodat ze niet door Manpads
konden worden neergeschoten en ze nu Oekraïense gevechtsvliegtuigen met Buk-raketten
gaan bestoken, is vlucht MH17 net twee minuten daarvoor neergestort. Een kwartier na het
neerstorten bespreken twee onbekende personen dat mannen van Snizhne een kwartier
geleden (rechtbank: dus om 16.20 uur) een vliegtuig neerschoten dat neerviel bij Hrabove.
Daar kan dus alleen maar vlucht MH17 mee worden bedoeld. Echter, Kharchenko rapporteert
rond tien voor vijf aan Dubinskiy dat ze vanuit Pervomaiske een Sushka hebben
neergeschoten. De mannen van Kharchenko moeten van Dubinskiy de Buk-TELAR blijven
beschermen en bewaken en dan mogen Kharchenko en Pulatov naar Donetsk komen.
Kharchenko meldt daarna nog aan Dubinskiy dat de Buk buiten bereik van artillerievuur
staat. Rond kwart voor zes die namiddag meldt een DPR-strijder aan Dubinskiy dat hij op
weg is om de zwarte dozen op te halen van een vliegtuig dat is neergeschoten en dat hij die
dozen zo nodig aan Dubinskiy zal geven. Dubinskiy vertelt dan dat zijn mannen ook net een
Sushka hebben neergehaald boven Savur-Mohyla en nu naar de zwarte dozen zoeken. Die
Buk-M die ze vanochtend kregen scheelt heel wat, vertelt hij. Dubinskiy koppelt hier het
neerschieten van een vliegtuig heel nadrukkelijk aan de Buk-M die de DPR vanochtend kreeg.
Duidelijk is wel dat hij op dat moment nog geen verband lijkt te leggen tussen de kort
daarvoor neergeschoten vlucht MH17 en het door zijn mannen met hun Buk-M
neergeschoten vliegtuig.
Uit de tapgesprekken in de late middag en vroege avond na het neerstorten van MH17
wordt nog meer duidelijk dat de inzet van de Buk-TELAR is geslaagd; er is een vliegtuig
neergehaald. Uit de gesprekken volgt echter dat het enige tijd duurt voordat Girkin en
Dubinskiy vernemen dat het een passagiersvliegtuig is dat is neergestort. Pas twee uur
nadat MH17 is neergestort vertelt een onbekend gebleven persoon aan Dubinskiy van een
gecrashte Boeing, maar daar weet Dubinskiy naar eigen zeggen niks van. Girkin krijgt rond
datzelfde tijdstip van een DPR-strijder te horen dat het neergehaalde vliegtuig een Boeing
zou zijn. Heel kort daarna komt in de tapgesprekken het verhaal naar voren dat MH17
geraakt zou zijn door een Sushka. Als Kharchenko om ongeveer kwart voor acht tegen
Pulatov zegt dat de Buk-TELAR van de DPR is verplaatst vertelt Pulatov het verhaal dat zijn
mannen hebben gezien dat MH17 door een Sushka werd neergeschoten en dat de DPR
direct daarna die Sushka neerschoot met de Buk-TELAR. Kharchenko moet dat aan Girkin
doorgeven. Dat verhaal wordt door Pulatov ook aan Koreets verteld en later op de avond
ook aan Dubinskiy, die dat op zijn beurt direct aan Girkin doorbelt. Girkin lijkt dat verhaal
echter niet te geloven en zegt dat Dubinskiy het netjes moet regelen. Kennelijk twijfelt
Dubinskiy ook aan dat verhaal, want hij vraagt vervolgens aan Kharchenko of het niet toch
DPR-mannen waren die MH17 neerschoten. Kharchenko herhaalt dan dat de Sushka het
heeft gedaan en dat die Sushka daarna door de Buk van de DPR werd neergeschoten. In de
tussentijd vertelden andere DPR-strijders elkaar echter al aan de telefoon dat een
passagiersvliegtuig door de strijders van Girkin is neergeschoten met een Buk, maar dat dat
per ongeluk is gebeurd. Het waren niet de Oekraïners die het vliegtuig neerschoten, zoals de
Russische media graag willen doen geloven, zo valt uit de gesprekken van DPR-strijders af te
leiden.
Zoals in het voorgaande al aangegeven was direct na het neerstorten van MH17 aandacht

voor het veilig wegzetten van de Buk-TELAR, maar na enige uren wordt dat anders en
worden bevelen gegeven om de Buk-TELAR af te voeren. Die gesprekken vinden allemaal
plaats na de gesprekken over welk vliegtuig nou met de Buk-TELAR van de DPR-strijders is
neergeschoten. Omdat hij het te druk heeft vanwege het neerstorten van MH17 geeft Girkin
om half negen aan Dubinskiy de opdracht om de Buk-TELAR te evacueren en naar de grens
tussen de DPR en de LPR te brengen, waar die zal worden opgehaald. Hieruit leidt de
rechtbank af dat Girkin vóór het geven van deze opdracht contact moet hebben gehad met
de LPR, hetgeen later op de avond ook blijkt. Dubinskiy neemt de uitvoering van deze
opdracht gelijk ter hand en meldt aan Kharchenko dat de Buk-TELAR naar de regiogrens
moet worden gebracht en dat daarvoor een trailer komt. Als Kharchenko daarmee aan de
gang gaat en de Buk-TELAR bij het checkpoint wil gaan ophalen, hoort hij van zijn
ondergeschikte dat de Buk-TELAR al op eigen kracht naar Snizhne is vertrokken. Kort daarna
blijkt dat één van de bemanningsleden is achtergebleven bij het checkpoint. Kharchenko
geeft zijn ondergeschikte dan opdracht om dat bemanningslid naar de Furshet te brengen en
vraagt aan Pulatov om hierover contact te zoeken met de andere bemanningsleden van de
Buk-TELAR. Dat lukt echter niet. Uit de verdere tapgesprekken die avond volgt dat Dubinskiy
Kharchenko aanstuurt bij het uitvoeren van de opdracht om de Buk-TELAR af te voeren, maar
overleg zoekt met Girkin als dingen anders lopen dan voorzien. Girkin informeert ook zelf bij
Dubinskiy naar de stand van zaken rondom de afvoer. Als de Buk-TELAR iets na elf uur klaar
staat om daadwerkelijk afgevoerd te gaan worden, zegt Dubinskiy dat Kharchenko dat aan
zijn mannen mag overlaten. Hij geeft Kharchenko wel door waar de Buk-TELAR zal worden
overgenomen door mannen uit Luhansk. De begeleider van het transport, Leshy, moet
daarvoor contact opnemen met de mannen uit Luhansk, en Dubinskiy krijgt ook zelf het
telefoonnummer van Leshy. Door de LPR minister van Defensie wordt tezelfdertijd de
opdracht gegeven om het Buk konvooi tegemoet te gaan, over te nemen en naar de
Russische grens bij Severniy te begeleiden, waar het zal worden opgewacht. Het is dan bijna
middernacht.
In de nacht en vroege ochtend van 18 juli 2014 wordt druk gebeld over het afvoeren van de
Buk-TELAR. Dat gebeurt tussen de uitvoerders daarvan, mannen van de DPR en de LPR, die
onderling en ook met de twee aanwezige bemanningsleden contact hebben, maar ook op
niveau van de ministers van Defensie van de DPR en de LPR. Daarbij ontstaat een
misverstand over de begeleiding van de Buk-TELAR vanaf de grens tussen de DPR en de LPR
tot aan het afgesproken eindpunt: de grens met de Russische Federatie bij Severniy. Girkin
maakt zich hierover zeer boos in de richting van Dubinskiy en geeft hem opdracht het op te
lossen. Dubinskiy probeert dat via Kharchenko voor elkaar te krijgen. Het misverstand wordt
echter niet in de nacht opgelost, omdat telefoons onbereikbaar blijken. Maar in de vroege
ochtend blijkt dat de Buk-TELAR onder begeleiding van Bibliothekar naar de Russische grens
is afgevoerd en daar ook is aangekomen. Pas als dat duidelijk is, zijn Dubinskiy en Girkin er
ook gerust op. Aan het eind van de ochtend vertelt Dubinskiy ook nog dat zijn mannen
gisterenavond en vannacht twee zwarte dozen van MH17 hebben gevonden.
Standpunt verdachte Pulatov over aanwezigheid van een Buk-TELAR
Door verdachte Pulatov is in eerste instantie in zijn videoboodschap van 16 februari 2020202
aangevoerd dat hem niets bekend was van de aanwezigheid van Buk-raketten in de DPR op
of rond 17 juli 2014, dat hij daarover op 16, 17 en 18 juli 2014 ook met niemand heeft
gesproken en dat in het gebied waar zijn verkenningseenheden opereerden helemaal geen
Buk-systemen waren. Een ieder met enig verstand van militaire operaties zou direct inzien
dat het idioot zou zijn, omdat er in die regio niets was wat de moeite waard was om met een
wapen als een Buk-TELAR te beschermen. In zijn toelichting in de video-opname van 22
oktober 2020 heeft Pulatov herhaald dat er geen Buk aanwezig was en dat tapgesprekken
waarin het woord Buk wordt gebruikt bedoeld waren ter misleiding van de vijand, of in ieder
geval voor meerderlei uitleg vatbaar zijn.203 Bij pleidooi heeft de verdediging van verdachte
Pulatov aanvullend daarop aangevoerd dat als er al een Buk was, dit geen werkende Buk

was maar een defecte die slechts was bedoeld om af te schrikken en dat het uitdrukkelijk
spreken over een Buk in telefoongesprekken eveneens slechts is bedoeld om af te schrikken
en om te misleiden. Vervolgens is gesteld dat als het toch een werkende Buk was deze niet
hoeft te zijn afgevuurd, maar alleen bedoeld en gebruikt was om de vijand af te schrikken
en, tot slot, dat als er dan toch een werkende Buk was die is gebruikt verdachte Pulatov
daar geen wetenschap van had, laat staan dat hij wist dat die werkende Buk zou worden
ingezet en afgevuurd en hij daarin dus ook geen aandeel heeft gehad.
Deze – in tijd (deels) als al niet wisselende, dan toch minst genomen niet consistente –
stellingen acht de rechtbank ieder voor zich volstrekt onaannemelijk. De daaraan verbonden,
gelaagd opgebouwde verweren, worden daarom verworpen. Daartoe overweegt de
rechtbank dat elk van de stellingen, zo deze al niet met elkaar in tegenspraak zijn, wordt
weersproken door de inhoud van de hiervoor weergegeven bewijsmiddelen en daarmee
ruimschoots door het bewijs zijn ingehaald. De rechtbank heeft immers reeds op basis van
een veelheid aan bewijsmiddelen vastgesteld dat er wel degelijk een Buk-TELAR met
raketten was en in de richting van Pervomaiskyi reed en dat deze Buk-TELAR vanaf een
landbouwveld aldaar daadwerkelijk een Buk-raket heeft afgevuurd, die de MH17 heeft
neergehaald. Er was dus geen sprake van misleidende telefoongesprekken.
Resteert de door de verdediging geopperde suggestie dat verdachte Pulatov mogelijk niet
op de hoogte was van het feit dat er een functionerende Buk-TELAR was die daadwerkelijk
zou worden ingezet en dat hij dácht dat het om misleiding ging. De rechtbank ziet in de
inconsistentie van zijn verklaring zelf in combinatie met de inhoud van de getapte
telefoongesprekken zoveel aanwijzingen dat deze suggestie ver naast de waarheid ligt dat
zij dit verweer passeert.
Als het gaat om Pulatov’s eigen verklaring dat daar waar wordt gesproken over de
aanwezigheid van een Buk sprake zou zijn van een poging om de meeluisterende vijand te
misleiden, overweegt de rechtbank dat de aannemelijkheid van deze suggestie reeds ten
onder gaat aan innerlijke tegenstrijdigheden. Als het immers daadwerkelijk zo zou zijn dat
geen redelijk denkend militair zou kunnen geloven dat op die plaats in die strijd een BukTELAR zou worden geleverd en zou worden ingezet, waarom zou de meeluisterende vijand
die eveneens militair getraind is onder de indruk zijn en geloven dat er wel een Buk was en
niet de misleiding doorzien? Deze vorm van misleiding zou dan ook volgens Pulatov zo
doorzichtig zijn dat de rechtbank niet inziet waarom Pulatov zou menen dat het verspreiden
van deze misleiding kansrijk was.
Een andere aanwijzing dat Pulatov wel degelijk heel goed wist dat het geen misleiding was,
is dat hij de Buk-TELAR heeft gezien bij de Furshet. Kharchenko had immers de opdracht
gekregen de Buk-TELAR die dag te begeleiden. Dubinskiy had Pulatov al verteld dat
Kharchenko hem een Buk-M zou brengen. Uit de getapte gesprekken blijkt vervolgens dat
Kharchenko en Pulatov elkaar aldaar ook daadwerkelijk hebben ontmoet, en dat de BukTELAR daar ook was. Dat hij de Buk-TELAR daar niet zou hebben gezien is onder deze
omstandigheden volstrekt ongeloofwaardig, te minder nu hij na de ontmoeting bij de Furshet
meermalen telefonisch contact heeft gezocht met de bemanning.
Ten slotte is de stelling dat Pulatov daadwerkelijk dacht dat de gesprekken die over een Buk
gingen slechts misleiding waren niet te rijmen met zijn reactie op de gebeurtenissen
achteraf. In geen van zijn gesprekken is verbazing te horen dat er toch een Buk-raket was
die ook nog is afgevuurd te midden van ‘zijn’ operatie-corridor. In tegendeel, hij rapporteert
aan zijn meerdere dat zijn mannen in het veld zouden hebben gezien dat hun Buk een
Sushka heeft neergeschoten: hun Buk is dus afgevuurd en heeft dus iets neergeschoten.
Ten overvloede merkt de rechtbank op dat zij uit het tapgesprek op 17 juli 2014 om 23.27
uur afleidt, anders dan door verdachte Pulatov is betoogd, dat de Strela daadwerkelijk op 16

juli 2014 kapot is gegaan en die mededeling dus evenmin misleidende informatie is. In dat
gesprek wordt immers aan de commandant van de DPR luchtafweer bevestigd dat de Strela
in reparatie is, hetgeen in lijn is met de mededeling van verdachte Pulatov aan verdachte
Dubinskiy op 16 juli 2014 dat de kapotte Strela die nacht ter reparatie zal worden afgevoerd.
Uit niets blijkt dat de DPR op en rond 17 juli 2014 beschikte over meer dan één Strela, zoals
overigens ook door verdachte Pulatov is verteld. Wat hier echter ook van zij, de rechtbank
acht het voor deze zaak niet relevant of de Strela al dan niet kapot was en of verdachte
Pulatov (dacht dat hij) misleidende telefoongesprekken voerde over een Strela. De Strela
heeft de MH17 immers niet neergehaald.
Conclusie feitelijke gedragingen verdachten
De rechtbank concludeert uit het voorgaande dat in de nacht van 16 op 17 juli 2014 door
DPR-strijders een Buk-TELAR is aangevoerd vanuit de Russische Federatie. De behoefte aan
dergelijk afweergeschut bestond al langere tijd en na zware gevechten op 16 juli 2014
waarbij de DPR grote verliezen leed zonder zich daar afdoende tegen te kunnen verweren
was het systeem erg welkom. De in de nacht en vroege ochtend aangevoerde Buk-TELAR
werd daarom direct na ontvangst in de ochtend van 17 juli 2014 doorgestuurd naar de
frontlinie bij de corridor tussen Snizhne en de grens met de Russische Federatie ten zuiden
daarvan, en in de middag van 17 juli 2014 in door de DPR bezet gebied nabij Pervomaiskyi
ingezet in hun strijd tegen het Oekraïense leger. Als gevolg van die inzet is niet een Sushka,
maar vlucht MH17 neergehaald en zijn de 298 inzittenden van die vlucht om het leven
gekomen. Nadat duidelijk was geworden dat deze ramp zich had voorgedaan door de inzet
van de Buk-TELAR is die snel weer afgevoerd naar de Russische Federatie, in de verwachting
dat zo een internationaal schandaal was voorkomen.
Uit de bewijsmiddelen is gebleken dat de feitelijke komst van de Buk-TELAR is geïnitieerd
door verdachte Dubinskiy en dat het transport van de Buk-TELAR vanuit de Russische
Federatie naar en van de afvuurlocatie onder zijn directe leiding is georganiseerd en
aangestuurd, waarbij hij zijn ondergeschikten opdrachten gaf en door hen op de hoogte
werd gehouden van het verloop van het transport en de resultaten van de inzet van de BukTELAR. Bij dat transport was een directe en actieve rol weggelegd voor verdachte
Kharchenko, die de begeleiding van de Buk-TELAR voor een groot deel daadwerkelijk heeft
verzorgd en geregeld. Zo zorgde Kharchenko ervoor dat de Buk-TELAR naar de uiteindelijke
afvuurplek werd begeleid en daar werd bewaakt en beschermd. Hij deed dat samen met zijn
mannen, die hij ook opdrachten gaf en die verantwoording aan hem aflegden. Van de stand
van zaken hield hij verdachte Pulatov op de hoogte. Pulatov wist van de komst en de
aanwezigheid van de Buk-TELAR. Hij was hierover geïnformeerd door Dubinskiy en hij heeft
verdachte Kharchenko, die op 17 juli 2014 in de ochtend de Buk-TELAR begeleidde, getroffen
bij de Furshet in Snizhne en moet daarbij de Buk-TELAR hebben gezien. De inzet van de BukTELAR vond plaats in het kader van de gevechten die op 17 juli 2014 en de daaraan
voorafgaande dagen plaatsvonden ten zuiden van Snizhne in het gebied dat wordt
aangeduid als de corridor. Het was verdachte Pulatov die in opdracht van verdachte
Dubinskiy voor het instellen van deze corridor voorverkenningen had verricht en die een
coördinerende taak had in het uitbreiden en verdedigen daarvan tot het gewenste doel: een
directe doorgang vanuit DPR gebied naar de Russische Federatie. Op 17 juli 2014 was
verdachte Pulatov druk doende om aan zijn verantwoordelijkheden met betrekking tot die
corridor uitvoering te geven. Verdachte Girkin, tot slot, was in de maanden voorafgaand aan,
op en na 17 juli 2014 als minister van Defensie de militaire bevelvoerder en leider van de
DPR en daarmee verantwoordelijk voor de opbouw en de inzet van het militaire arsenaal en
voor de inzet van de DPR-strijders. Hij gaf sturing en leiding aan de strijd tegen het
Oekraïense leger, overlegde daartoe met zijn commandanten in het veld en gaf hun concrete
strategische opdrachten, voerde besprekingen met zijn ‘collega’s’ van de LPR en met
verantwoordelijken in Moskou, en riep ook de hulp in van Moskou. Uit de bewijsmiddelen
blijkt evenwel niet dat verdachte Girkin voorafgaand aan het neerstorten van vlucht MH17 op

de hoogte was van de komst, aanwezigheid en inzet van de Buk-TELAR.
In de strijd die de DPR met het Oekraïense leger voerde was verdachte Dubinskiy aldus een
bevelvoerende commandant, verdachte Kharchenko een uitvoerende commandant,
verdachte Pulatov een uitvoerend en lokaal coördinerend commandant en verdachte Girkin
de militair eindverantwoordelijke.
6.3.5 Juridische duiding van de gedragingen van de verdachten
6.3.5.1 Inleiding
De rechtbank heeft hiervoor conclusies getrokken over de gedragingen van de verdachten bij
de inzet van de Buk-TELAR en het daarmee afvuren van een Buk-raket op 17 juli 2014 vanaf
een landbouwveld nabij Pervomaiskyi. Met andere woorden, wat is hun feitelijke bijdrage
daaraan geweest? In de tenlastelegging wordt deze bijdrage op verschillende wijzen
gekwalificeerd door meerdere tenlastegelegde pleegvarianten: primair als functioneel
(mede)plegen, subsidiair als (mede)plegen, meer subsidiair als (mede)plegen van uitlokking
en meest subsidiair als (mede)plegen van medeplichtigheid. De rechtbank moet op grond van
de hiervoor weergegeven bewijsmiddelen en feitelijke vaststellingen met betrekking tot de
gedragingen van de verdachten Girkin, Dubinskiy, Pulatov en Kharchenko de vraag
beantwoorden of tot bewezenverklaring kan worden gekomen van enige van de in de
tenlastelegging onder de feiten 1 en 2 genoemde pleegvarianten zoals hiervoor genoemd.
Vanwege de samengestelde (gelede) wijze van tenlastelegging zal de rechtbank als eerste
de (telkens) primaire variant beoordelen.
Internationaalrechtelijke leerstukken
In dat verband overweegt de rechtbank allereerst dat het Openbaar Ministerie zich op het
standpunt stelt dat de verdachten met elkaar (en met anderen) deel uitmaakten van een
hecht samenwerkende dadergroep die telkens vliegtuigen neerschoot en dat reeds om die
reden ieder van de verdachten als lid van deze groep (functionele) strafrechtelijke
verantwoordelijkheid draagt voor het neerschieten van de MH17, kennelijk los van de vraag
wat hun concrete bijdrage aan het neerhalen van MH17 of hun positie in de hiërarchie was.
Omdat het Openbaar Ministerie geen deelneming aan een criminele organisatie ten laste
heeft gelegd, lijkt het Openbaar Ministerie bij deze invulling van het functionele daderschap
aansluiting te hebben gezocht bij onderdelen van verschillende in de jurisprudentie van
internationale tribunalen ontwikkelde deelnemingsvormen (joint criminal enterprise (JCE)
en/of direct/indirect (co)perpetration en/of superior or command responsibility), die alle één of
meerdere kenmerken vertonen van het Nederlandse leerstuk van het functioneel
daderschap. De rechtbank overweegt evenwel dat – nog los van de vraag of een dergelijke
ruime strafrechtelijke verantwoordelijkheid inderdaad voldoende eenduidig volgt uit de
jurisprudentie van de internationale tribunalen – een dergelijke uitleg slechts
gerechtvaardigd zou zijn indien deze ook aansluit bij de uitleg van de Hoge Raad van het
leerstuk van functioneel daderschap, waarbij de vereisten van beschikkingsmacht en
aanvaarding centraal staan. Daarvan is echter geen sprake.
Daar komt bij dat de rechtbank onvoldoende bewijs ziet in het dossier voor de stelling dat de
verdachten een hecht samenwerkende dadergroep vormden die onder meer gericht was op
het organiseren en uitoefenen van geweld tegen Oekraïense militaire luchtvaartuigen.
Weliswaar behoorden alle vier de verdachten tot de militaire tak van de DPR en werkten zij
regelmatig samen in hun strijd tegen het Oekraïense leger, maar naar het oordeel van de
rechtbank is die samenwerking als het gaat om het neerschieten van vliegtuigen en
helikopters minder hecht dan het Openbaar Ministerie stelt. Uit het dossier volgt ten aanzien
van de verschillende incidenten rondom het neerschieten van luchtvaartuigen immers niet
dat de vier verdachten daar telkens of in overwegende mate bij betrokken waren. In veel

gevallen is uit het dossier niet méér af te leiden dan dat het be- en neerschieten van
Oekraïense luchtvaartuigen (waarschijnlijk) gebeurde door DPR- of LPR-strijders, zonder dat
bekend is welke gevechtsonderdelen of personen daar specifiek bij betrokken waren.
Daarnaast zijn die incidenten in tijd teveel gespreid en onvoldoende aan concreet handelen
van de vier verdachten te koppelen dat daaruit de conclusie getrokken kan worden dat juist
deze vier verdachten, anders dan vanwege hun betrokkenheid bij de DPR, zodanig nauw
betrokken waren bij het stelselmatig neerschieten van luchtvaartuigen dat daaruit
geconcludeerd kan worden dat zij met dat doel met zijn vieren samenwerkten of deel
uitmaakten van een dergelijke hecht samenwerkende dadergroep.
6.3.5.2 Toetsingskaders
Ter beantwoording van de vraag of het onder 1 en 2 telkens primair tenlastegelegde kan
worden bewezen zal de rechtbank eerst kort stilstaan bij enkele algemene toetsingskaders
die bij de daarin tenlastegelegde juridische varianten een rol spelen, te weten die van het
functioneel plegen (functioneel daderschap), het medeplegen en het functioneel deelnemen.
Functioneel plegen
De kern van het functioneel daderschap is dat iemand die niet in fysieke zin een strafbaar
feit pleegt, maar dat door middel van (een) ander(en) doet, toch strafbaar is als pleger
omdat omstandigheden zijn gebleken die hem voor die gedraging verantwoordelijk maken.
De gedraging van de feitelijke pleger wordt dan aan die ander toegerekend, omdat het naar
maatschappelijke normen redelijk is die ander daarvoor strafrechtelijk aansprakelijk te
houden. Voor de toepassing van deze juridische pleegvariant, waarbij dus de ene natuurlijke
persoon verantwoordelijk wordt gehouden voor het handelen van de andere natuurlijke
persoon, geldt dat de ten laste gelegde feiten ook functioneel gepleegd moeten kunnen
worden. De rechtbank stelt vast dat de strafbare feiten van het doen verongelukken van een
vliegtuig waarvan levensgevaar te duchten is en van het doden van personen functioneel
kunnen worden gepleegd.
Vervolgens dient nagegaan te worden of die feitelijke handelingen van het doen
verongelukken en het doden ook aan de verdachten kunnen worden toegerekend. Voor die
toerekening is volgens de Hoge Raad in beginsel vereist dat de verdachte “erover vermocht
te beschikken of de gedraging al dan niet zou plaatsvinden” (oftewel: had de verdachte
zeggenschap over de door de fysieke dader(s) gepleegde handeling(en) en kon hij hierop
ingrijpen?) en dat zodanig of vergelijkbaar gedrag “blijkens de feitelijke gang van zaken door
de verdachte werd aanvaard of placht te worden aanvaard” (oftewel: of verdachte dit
gedrag goedkeurde of gewoonlijk goedkeurde). Onder dat (placht te) aanvaarden is mede
begrepen het (gewoonlijk) laten gebeuren, of niet betrachten van de zorg die in redelijkheid
van de verdachte kon worden gevergd met het oog op de voorkoming van de gedraging.
Kort gezegd moet voor toerekening dus sprake zijn van beschikkingsmacht en aanvaarding.
Medeplegen
Voor een bewezenverklaring van medeplegen moet sprake zijn van een voldoende nauwe en
bewuste samenwerking met (een) ander(en), waarbij het accent ligt op de samenwerking en
minder op de vraag wie welke feitelijke handelingen heeft verricht. De rechter moet daarbij
vaststellen dat de intellectuele en/of materiële bijdrage van de verdachte van voldoende
gewicht is geweest. Bij het beoordelen of sprake is van medeplegen kan de rechter rekening
houden met (onder meer) de intensiteit van de samenwerking, de onderlinge taakverdeling,
de rol in de voorbereiding, de uitvoering of de afhandeling van het delict en het belang van
de rol van de verdachte, diens aanwezigheid op belangrijke momenten en het zich niet
terugtrekken op een zich daartoe geëigend tijdstip. Wanneer de bijdrage van de verdachte
niet is geleverd tijdens het begaan van het strafbare feit in de vorm van een gezamenlijke
uitvoering, maar in de vorm van verscheidene gedragingen voor en/of tijdens en/of na het

strafbare feit, moet uit de bewijsvoering blijken waarom de bijdrage van voldoende gewicht
is geweest.204 In het geval de bijdrage van de verdachte in de kern niet bestaat uit een
gezamenlijke uitvoering, maar uit gedragingen die met medeplichtigheid in verband plegen te
worden gebracht, behoeft het aannemen van medeplegen een nadere motivering.
Functioneel deelnemen
Van functioneel deelnemen kan worden gesproken indien zowel aan de eisen van functioneel
daderschap is voldaan als aan de eisen van de concrete deelnemingsvorm (bijvoorbeeld
medeplegen). Bijvoorbeeld een directeur die met zijn instemming of in zijn opdracht een
ondergeschikte een feit laat medeplegen of uitlokken.
6.3.5.3 Beoordeling van de gedragingen van de vier verdachten
De toepassing van deze toetsingskaders op de eerder vastgestelde gedragingen van de
verdachten leidt tot de hierna volgende overwegingen met betrekking tot de vraag of die
gedragingen kunnen leiden tot bewezenverklaring van enige in de tenlastelegging onder de
feiten 1 en 2 opgenomen pleegvariant.
Waarom is de MH17 neergehaald: opzet, wederrechtelijkheid en voorbedachte raad
De rechtbank merkt – met het Openbaar Ministerie en de verdediging van verdachte Pulatov
– op dat op grond van het strafdossier niet kan worden vastgesteld hoe de bemanning van
de Buk-TELAR heeft gehandeld bij het afvuren van een Buk-raket op de MH17. Evenmin blijkt
uit het dossier wie de opdracht heeft gegeven om een raket af te vuren en waarom dat is
gebeurd.
De rechtbank heeft vastgesteld dat de Buk-raket is afgevuurd vanaf een landbouwveld nabij
Pervomaiskyi en dat dit gebied op dat moment onder controle stond van de DPR. De BukTELAR is ingezet in de strijd van de DPR tegen de Oekraïense strijdkrachten om Oekraïense
militaire vliegtuigen neer te halen. De DPR strijdkrachten hadden immers veel last van
luchtaanvallen door Oekraïense militaire vliegtuigen.
In het zogenoemde doelbepalingsproces dat voorafgaat aan het afvuren van een wapen
zoals een Buk-TELAR wordt een doel bepaald met het oog op een te bereiken effect.
Vervolgens vindt controle van het doel plaats en wordt de beslissing genomen al dan niet
een raket af te vuren. Deze stappen en beslissingen hangen niet alleen samen met de
technische werking van een wapensysteem zoals een Buk-TELAR, maar zijn ook
voorgeschreven bij het uitvoeren van gevechtshandelingen volgens het internationale
humanitaire recht (het oorlogsrecht). Daarbij komt ook aan de orde of de inzet van het
wapen leidt of kan leiden tot schade aan objecten of tot slachtoffers die niet wordt beoogd.
Dat kan aanleiding zijn van de inzet van het wapen af te zien of deze af te breken,
bijvoorbeeld als wordt ingezien dat het doel een burgervliegtuig blijkt te zijn.
Het strafdossier bevat geen informatie over hetgeen zich in de Buk-TELAR heeft afgespeeld
vlak voordat de Buk-raket werd afgevuurd. De rechtbank kan dan ook niet vaststellen of
doelbewust op een burgervliegtuig is geschoten of dat de raket is afgevuurd in de
veronderstelling dat de MH17 een militair vliegtuig was. Wel kan het volgende worden
vastgesteld.
Een Buk-wapensysteem is primair bedoeld om te worden ingezet om (vijandelijke)
luchtvaartuigen neer te schieten. De dood van de vijandelijke inzittenden kan eveneens een
beoogd doel zijn van het neerschieten van het vliegtuig, maar dit hoeft niet. Door de enorme
vernietigende kracht van het wapen en het grote hoogtebereik is de kans dat inzittenden
van het vliegtuig de aanval overleven evenwel nihil en een ieder die een specialistisch,
kostbaar wapen als een Buk-TELAR inzet is zich hiervan bewust. Het gebruik van een BukTELAR vergt een goed opgeleide bemanning. Verder kan het wapen niet zomaar worden

ingezet. Die inzet vraagt de nodige voorbereiding, waaronder het bepalen van en vervoer
naar een locatie waar het wapen gebruikt kan worden. Het aldaar in gereedheid brengen
van het systeem en het daadwerkelijk afvuren van een raket verloopt via een bepaalde al
eerder omschreven procedure. Het is juist die uitgebreide, uit vele stappen bestaande
voorbereiding die tot de conclusie leidt dat de gelegenheid heeft bestaan om na te denken
over de voorgenomen daad en zich daarvan rekenschap te geven. Dat die gelegenheid
daadwerkelijk is gebruikt, acht de rechtbank aannemelijk.
Dat betekent dat het afvuren van een Buk-raket niet per ongeluk gebeurt en ook niet in een
opwelling, maar zeer bewust en doordacht volgens een (door technische vereisten)
voorgeschreven werkwijze. Naar het oordeel van de rechtbank kan dan ook worden gezegd
dat sprake is van opzet en een zeker beraad over het afvuren van de raket op het
betreffende doel en dat de aard van het wapen en het doel van het gebruik ervan met zich
brengen dat duidelijk is wat de gevolgen van het voorgenomen afvuren zullen zijn, namelijk
het vernielen en doen verongelukken van het vliegtuig en het met een aan zekerheid
grenzende waarschijnlijkheid om het leven brengen van de inzittenden ervan.
Het op deze wijze neerhalen van dit vliegtuig dat op tien kilometer hoogte vloog, leidt naar
het oordeel van de rechtbank zonder meer tot de dood van alle inzittenden. Dat betekent in
juridische zin dat het opzet van de bemanning van de Buk-TELAR erop gericht is geweest de
inzittenden van dit vliegtuig van het leven te beroven en dat zulks is gebeurd met
voorbedachte raad. Uit niets blijkt van enige contra-indicatie daarvoor waaraan een
zwaarder gewicht moet worden toegekend. Tevens is het opzet van de bemanning erop
gericht geweest dit vliegtuig te doen verongelukken door het afvuren van een Buk-raket,
waarbij levensgevaar te duchten was voor de inzittenden van dat vliegtuig, terwijl als gevolg
daarvan 298 personen om het leven zijn gekomen. Op geen enkele wijze was de bemanning
gerechtigd om luchtvaartuigen neer te schieten, waarmee de wederrechtelijkheid daarvan is
gegeven.
Nu de inzet van een Buk-TELAR in deze context gericht is geweest op het daadwerkelijk
neerhalen van een of meerdere vliegtuigen met alle gevolgen van dien, moet ervan worden
uitgegaan dat voornoemd opzet en voorbedachte raad niet alleen aanwezig waren bij
degenen die de raket hebben afgevuurd, maar bij een ieder die heeft bijgedragen aan het
mogelijk maken van de inzet van dit wapen. Zoals al eerder is overwogen is er geen enkele
aanwijzing dat degenen die een rol hebben gespeeld bij het mogelijk maken van de inzet
van dit wapen ervan uit zijn gegaan dat het wapen niet daadwerkelijk zou worden ingezet.
Dat zij hebben bijgedragen aan de inzet met de bedoeling dat er een militair vliegtuig mee
zou worden neergehaald en niet een burgervliegtuig doet hieraan niet af, zoals hierna
uiteen zal worden gezet.
Vergisscenario
Voordat de rechtbank zal ingaan op de vraag of deze feiten ten laste van de verdachten
kunnen worden bewezen, gaat de rechtbank nader in op de vraag of de mogelijkheid of zelfs
waarschijnlijkheid dat werd gedacht dat het vliegtuig dat werd neergeschoten een militair
toestel was, en dat het niet de bedoeling was dat een burgervliegtuig werd getroffen (error
in objecto/persona), van enige betekenis is bij de beoordeling van het opzet in deze
strafzaak.
De rechtbank stelt voorop dat het volstrekt onaannemelijk is dat moedwillig een
burgervliegtuig is neergehaald. Niet alleen omdat niet valt in te zien welk doel daarmee
gediend zou zijn, maar ook omdat het strafdossier noch het onderzoek ter terechtzitting
hiertoe enig aanknopingspunt biedt. Integendeel, uit de verklaring van M58 die op het veld
aanwezig was en uit de telefonische reacties die volgen op het neerschieten van de MH17
blijkt eerder dat zij die erbij betrokken waren aanvankelijk dachten dat het was gelukt om

een Oekraïens militair vliegtuig neer te schieten. Het maken van een vergissing acht de
rechtbank echter wel aannemelijk, zeker in een situatie waarin slechts gebruik wordt
gemaakt van een zelfstandig opererende Buk-TELAR en er geen andere vliegtuigen in de
buurt vliegen waarmee het doelwit kan worden vergeleken. De rechtbank zal dan ook
uitgaan van de situatie dat werd verondersteld dat een militair vliegtuig werd neergehaald.
In de jurisprudentie van onder andere de Hoge Raad205 wordt in een situatie waarin bij de
uitvoering van een misdrijf abusievelijk een verkeerd doelwit wordt getroffen de fysieke
pleger van het misdrijf onverminderd verantwoordelijk gehouden voor het misdrijf. De
redenering hierbij is dat bij het delict moord het opzet is gericht op het met voorbedachte
raad doden van een ander, waarbij indien achteraf blijkt dat niet de bedoelde persoon, maar
een ander is gedood, nog steeds aan de delictsomschrijving is voldaan namelijk dat
opzettelijk een ander is gedood. Dat geldt naar het oordeel van de rechtbank ook voor het
opzettelijk en wederrechtelijk doen verongelukken van een vliegtuig. Als achteraf blijkt dat
een ander soort vliegtuig is neergeschoten dan het bedoelde soort vliegtuig dan is nog
steeds aan de delictsomschrijving voldaan. Hierbij is vooropgesteld dat het bij het ontbreken
van een combattantenprivilege natuurlijk even strafbaar is om een militair te doden als om
een burger te doden en dat het even strafbaar is om een militair vliegtuig neer te schieten
als om een burgervliegtuig neer te schieten. En als het de bedoeling was een vliegtuig neer
te schieten dat niet neergeschoten mocht worden en er is een vliegtuig neergeschoten dat
niet neergeschoten mocht worden, dan is minst genomen de aanmerkelijke kans aanvaard
dat daarbij mensen worden gedood die evenmin gedood mochten worden. Juridisch gezien is
er geen verschil tussen beide vliegtuigen, noch tussen de status van de inzittenden. De
vergissing doet dan ook niet af aan het opzet, noch aan de voorbedachte raad.
Indien sprake is van een situatie als de onderhavige waarin de verdachte niet degene is die
het misdrijf zelf fysiek heeft gepleegd, omdat hij niet zelf op de knop heeft gedrukt – en dus
niet zelf de vergissing heeft begaan – lijkt de redenering iets genuanceerder te liggen. In
lagere rechtspraak wordt ook deze deelnemer op afstand, bijvoorbeeld een opdrachtgever,
verantwoordelijk gehouden voor de vergissing, indien hij willens en wetens de aanmerkelijke
kans heeft aanvaard dat de vergissing door de fysieke pleger kon worden gemaakt.206 Hier
lijkt dus voorwaardelijk opzet te worden vereist. Bij nadere bestudering van deze
jurisprudentie constateert de rechtbank dat in deze zaken telkens dit voorwaardelijk opzet is
aangenomen en tot een veroordeling is gekomen. Bij de onderbouwing van het
voorwaardelijk opzet is in die zaken echter verwezen naar omstandigheden die in feite een
veel lagere lat dan voorwaardelijk opzet impliceren. Het lijkt er veeleer op dat de
strafrechtelijke verantwoordelijkheid voor de deelnemer op afstand overeind blijft, indien kan
worden geconcludeerd dat hij er niet alles aan heeft gedaan om de vergissing te voorkomen.
In alle de rechtbank bekende zaken in de lagere jurisprudentie over dit onderwerp zijn
omstandigheden benoemd die normaal gesproken hooguit kunnen worden gezien als lichte
verwijten die enigszins risico verhogend zouden hebben kunnen werken. Desondanks zijn
deze omstandigheden als dragende overwegingen genoemd voor het aannemen van
voorwaardelijk opzet op de vergissing en is daarmee de strafrechtelijke verantwoordelijkheid
van de deelnemer op afstand overeind gehouden. Geen van die zaken is door de Hoge Raad
gecasseerd. Omdat deze zaken evenmin op dit punt gemotiveerd zijn bevestigd is het niet
duidelijk of dit het gevolg is van de omstandigheid dat de Hoge Raad het stellen van het
vereiste van voorwaardelijk opzet op de vergissing (ingevuld met dergelijk lichte verwijten
met betrekking tot de vergissing) onderschrijft, of dat de Hoge Raad weliswaar het stellen
van enig aanvullend vereiste afkeurt, maar desondanks geen reden zag te casseren omdat
in de betreffende zaken telkens is gekomen tot een veroordeling voor de dader op afstand.
Naar het oordeel van de rechtbank is het onjuist om bij een deelnemer op afstand – anders
dan bij de fysieke dader – het vereiste van voorwaardelijk opzet of een andere gradatie van
verwijtbaarheid te stellen bij de vraag of een vergissing van de fysieke dader kan worden
toegerekend aan deze deelnemer op afstand. Voor deze deelnemers op afstand geldt

immers net zo goed dat zij willens en wetens een rol hebben gespeeld bij een misdrijf. Het
feit dat bij de uitvoering van dat misdrijf abusievelijk een verkeerd slachtoffer is gevallen zou
de deelnemer net zo min als de fysieke dader mogen vrijpleiten. In concreto, zij die een
strafrechtelijk verwijtbare rol hebben gespeeld bij de inzet van een Buk-TELAR met als (net
zomin toegestaan) doel om een militair vliegtuig neer te schieten zijn dan ook reeds om die
reden verantwoordelijk voor de gevolgen van deze onrechtmatige inzet, ook als de
bemanning van de Buk-TELAR bij de uitvoering van dat misdrijf abusievelijk een
burgervliegtuig in plaats van een militair vliegtuig heeft neergeschoten.
Daarnaast overweegt de rechtbank dat ook indien de jurisprudentie van de Hoge Raad zo
zou moeten worden begrepen dat wel degelijk moet worden beoordeeld of er
omstandigheden zijn die leiden tot het oordeel dat sprake is van voorwaardelijk opzet op de
vergissing aan de zijde van de deelnemer op afstand, dit in de onderhavige zaak niet in de
weg staat aan een bewezenverklaring. De rechtbank stelt hierbij voorop dat de verdachten
zelf geen omstandigheden hebben aangevoerd op grond waarvan zou moeten worden
geconcludeerd dat zij alle mogelijke voorzorgsmaatregelen hebben genomen om een
vergissing te voorkomen. De enkele omstandigheid dat de Buk-TELAR is besteld ínclusief
bemanning, is hiertoe volstrekt onvoldoende. De verdachten wisten dat het ging om de inzet
van een luchtafweerwapen met bijzonder hoog bereik in een situatie dat er nog veelvuldig
burgervliegverkeer plaatsvond. De wetenschap omtrent het burgervliegverkeer blijkt uit
tapgesprekken en was bovendien heel eenvoudig te verkrijgen, via spotters, radars of
internet. In een dergelijke situatie is het cruciaal dat er alles aan wordt gedaan om de
bemanning van de Buk-TELAR in staat te stellen het juiste doelwit te identificeren.
Desondanks is slechts een zelfstandig opererende Buk-TELAR – zonder TAR 207 – ingezet in
een chaotische situatie vlak bij het gevechtsfront; de hieraan verbonden grote risico’s zijn
dan ook kennelijk aanvaard.
Beoordeling van feitelijke gedragingen van de verdachten en anderen
Hiervoor heeft de rechtbank de feiten en omstandigheden vastgesteld betreffende de
aanvoer en de inzet van de Buk-TELAR op 17 juli 2014. In de dagen daaraan voorafgaand
was de strijd tussen de DPR en de Oekraïense strijdkrachten hevig. Zoals aangegeven gaat
de rechtbank ervan uit dat de Buk-TELAR was bedoeld om in die strijd ten behoeve van de
DPR te worden ingezet. Wat hebben de verdachten daaraan bijgedragen en welke
conclusies verbindt de rechtbank hier aan?
De bemanningsleden van de Buk-TELAR kunnen, als de feitelijke uitvoerders, ieder voor zich
worden aangemerkt als de (mede)pleger(s) van het afvuren van de Buk-raket. Zij hebben in
een bewuste en nauwe samenwerking de tenlastegelegde feiten daadwerkelijk gepleegd.
De vraag die de rechtbank heeft te beantwoorden is of hetgeen in deze zaak ten laste is
gelegd ten aanzien van de vier verdachten bewezen kan worden verklaard.
Indien de verdachten aan het uiteindelijke afvuren van de Buk-raket een wezenlijke directe
bijdrage hebben geleverd dan komt een strafrechtelijke aansprakelijkheid voor dat handelen
en de daardoor veroorzaakte gevolgen in beeld. Dat is ook het geval als zij meer op afstand,
en daarmee veeleer indirect, verantwoordelijkheid dragen voor het afvuren van de Bukraket.
Het is een gegeven dat het afvuren van een Buk-raket alleen maar mogelijk is als de
daarvoor benodigde Buk-TELAR ook beschikbaar is. Die Buk-TELAR moet bovendien op een
voor afvuren geschikte plek geplaatst worden. Een Buk-TELAR kan meerdere raketten
afvuren en op verschillende momenten en locaties worden ingezet, dus gedurende een wat
langere tijdsperiode. Juist vanwege de (strategische) waarde van een Buk-TELAR is het van
belang dat die Buk-TELAR op zijn tocht naar en van de daarvoor geschikte afvuurplek wordt
begeleid langs checkpoints en op die afvuurplek zelf wordt bewaakt en wordt beveiligd tegen

vijandelijke aanvallen. De begeleiding en bewaking van de Buk-TELAR tijdens het vervoer
naar en op de geschikte plek is dan ook een cruciale taak en dat maakt dat de
verantwoordelijke hiervoor naar het oordeel van de rechtbank een wezenlijke bijdrage levert
aan de gehele inzet van de Buk-TELAR als zodanig. Ook is voor het afvuren van een BukTELAR een daartoe getrainde bemanning nodig die dus beschikbaar moet zijn op de
geplande afvuurplek. Het regelen daarvan is dus eveneens cruciaal voor de inzet van de BukTELAR. De rechtbank bestempelt al deze factoren als wezenlijke bijdragen voor het
realiseren van het uiteindelijke doel: het afvuren van een Buk-raket op een aangewezen of
uitgekozen doel. Degene die er aan bijdraagt dat deze factoren worden vervuld levert
daarmee naar het oordeel van de rechtbank een zodanig wezenlijke en materiële bijdrage
aan het uiteindelijke afvuren van een raket vanaf die Buk-TELAR dat die persoon daarvoor
dan ook als medepleger kan worden gezien.
Daar draagt aan bij dat uit de bewijsmiddelen blijkt dat deze specifieke Buk-TELAR is ingezet
in de strijd die de DPR voerde tegen de Oekraïense militaire autoriteiten; met deze BukTELAR is immers een raket afgevuurd vanaf een terrein dat in handen was van de
separatisten in gevechten om een corridor te bewerkstelligen die van groot belang was voor
(de strijd van) die separatisten. De corridor verbond namelijk het deel van de Donbas dat de
separatisten al in handen hadden met de Russische Federatie, waardoor een directe en
korte aanvoerroute voor materieel naar het bezette Donbas gebied bestond. In het licht van
de doelstelling van de DPR, het desnoods met gewapende hand realiseren van een grotere
onafhankelijkheid van Oekraïne waarbij de controle en autoriteit in (een deel van) de Donbas
werden overgenomen, en gegeven het militaire luchtoverwicht dat Oekraïne in die strijd had
op de dagen rond 17 juli 2014 specifiek in het gebied rondom Snizhne, was de Buk-TELAR
een essentieel wapen om dat doel van de DPR te bereiken. Alle handelingen die verband
hielden met het verkrijgen en het inzetten van die Buk-TELAR droegen dus bij aan het
bereiken van het doel van de DPR. Daardoor kan gesteld worden dat de Buk-TELAR,
ongeacht wie concreet het gezag en bevel voerde over de inzet daarvan en ongeacht de
concrete opdracht die is gegeven aan de bemanning van die Buk-TELAR, ten behoeve en ten
gunste was van de DPR. Kort gesteld: de Buk-TELAR werd ingezet ten behoeve van de strijd
van de DPR en diende in elk geval dat doel.
De rechtbank heeft de vraag te beantwoorden of de bewezenverklaarde gedragingen van
de verdachten zodanig zijn geweest dat sprake is van het klassieke medeplegen, dan wel
– zoals het Openbaar Ministerie primair ten laste heeft gelegd – dat hoewel een verdachte
de delictsgedraging niet persoonlijk in fysieke zin heeft verricht hij daarvoor – gezamenlijk
met anderen of ieder voor zich – wel verantwoordelijk kan worden gehouden. Het antwoord
op die vraag is niet in het algemeen te geven, maar vergt een beoordeling van de concrete
handelingen van de verdachten ieder voor zich én in onderling verband bezien.
Kharchenko had van zijn hiërarchisch meerdere Dubinskiy de opdracht gekregen om de BukTELAR te vervoeren, begeleiden en bewaken tot aan de uiteindelijke afvuurlocatie bij
Pervomaiskyi. Kharchenko heeft die opdracht uitgevoerd, waarbij hij onder meer bevelen en
instructies heeft gegeven aan zijn onderschikten bij de uitvoering van die taken. Ook heeft
hij Dubinskiy achteraf geïnformeerd over de succesvolle inzet van de Buk-TELAR en het
veiligstellen daarvan. Daarnaast heeft hij, wederom in opdracht van Dubinskiy, de afvoer van
de TELAR geregeld.
De rechtbank ziet Kharchenko als meewerkend voorman bij essentiële handelingen die
hebben bijgedragen aan het daadwerkelijk afvuren van de Buk-raket. Zijn inzet en
betrokkenheid vooraf, maar ook bij de afvoer van de Buk-TELAR naar de Russische Federatie
vormden wezenlijke bijdragen aan de uiteindelijke inzet van de Buk-TELAR op de
afvuurlocatie. Voor zover Kharchenko zelf meewerkte aan die uitvoering deed hij dat in
nauwe en bewuste samenwerking met andere betrokkenen bij de inzet, waaronder de

bemanning. Kharchenko kan dan ook als medepleger worden beschouwd van de onder 1 en
2 ten laste gelegde feiten.
In feitelijke en juridische zin is hij echter ook strafrechtelijk verantwoordelijk voor de bijdrage
van zijn ondergeschikten aan de inzet van de Buk-TELAR. Hij was immers niet alleen op de
hoogte van de plannen met betrekking tot de inzet van de Buk-TELAR, maar heeft zijn
ondergeschikten opgedragen hieraan een wezenlijke bijdrage te leveren, met name
bestaande uit het begeleiden van de Buk-TELAR, het bewaken van de Buk-TELAR bij het veld
en nadien het afvoeren van de Buk-TELAR. Aldus was (ook) sprake van het voor functioneel
plegen vereiste beschikken en aanvaarden. De rechtbank komt evenwel niet toe aan de
juridische conclusie of Kharchenko ook als functioneel pleger moet worden aangemerkt, zoals
het Openbaar Ministerie uitdrukkelijk onderbouwd heeft aangevoerd. Onder verwijzing naar
de eerdere opmerkingen over de geldigheid van de dagvaarding herhaalt de rechtbank dat
het functioneel plegen van een strafbaar feit naar zijn aard als een subsidiaire variant moet
worden aangemerkt. De kern van het verwijt dat Kharchenko wordt gemaakt is immers dat
hij zelf met het begeleiden van de Buk-TELAR naar en bewaken van de Buk-TELAR op de
afvuurplek en het regelen van de afvoer van de Buk-TELAR een wezenlijke bijdrage heeft
geleverd aan de inzet van de Buk-TELAR, met alle gevolgen van dien. De rechtbank zal aldus
het primair onder 1 en 2 tenlastegelegde medeplegen ten aanzien van Kharchenko bewezen
verklaren.
Dubinskiy heeft als hoge leidinggevende binnen de DPR in de avond en nacht van 16 juli
2014 bij de aanvoer van de Buk-TELAR vanuit de Russische Federatie een initiërende en
organiserende rol vervuld en op 17 juli 2014 een sturende rol als opdrachtgever voor het
vervoer en de bewaking van die Buk-TELAR naar de plaats van afvuren. De feitelijke
uitvoering daarvan liet hij over aan ondergeschikten die hij daartoe de nodige bevelen gaf
en tot wie hij dus in een gezagsverhouding stond als hun meerdere. De rechtbank acht deze
gedragingen van zodanig wezenlijk en materieel belang voor de uitvoering van het delict dat
deze gedragingen als medepleeghandelingen worden aangemerkt. Dubinskiy heeft daarbij
nauw en bewust samengewerkt met Kharchenko en de bemanning. Een en ander vindt
bovendien bevestiging in het handelen van Dubinskiy bij het afvoeren van de Buk-TELAR na
gebruik. Ten aanzien van Dubinskiy kunnen daarom de onder 1 en 2 telkens primair ten laste
gelegde feiten als medepleger wettig en overtuigend bewezen worden verklaard.
Girkin was op operationeel niveau de hoogste militaire leider van de DPR en daarmee
(eind)verantwoordelijk voor de inzet van de militaire middelen in en voor de DPR. Uit de
tapgesprekken blijkt dat Girkin zeer regelmatige contacten onderhield met Moskou over
materieel en over het krijgen van concrete militaire steun, waaronder op 8 juni 2014
luchtafweer met getrainde specialisten om Oost-Oekraïne te kunnen behouden. Dit kan geen
ander doel hebben gehad dan die systemen ook daadwerkelijk in te zetten in de strijd die de
DPR voerde. Dat dat ook gebeurde blijkt genoegzaam uit het dossier. Onder gezag van Girkin
als hoogste militaire leider vonden vele gevechten plaats, waarbij doden en gewonden
vielen en materiële schade werd aangericht. Onderdeel daarvan was ook het schieten op
vliegtuigen en helikopters, hetgeen meermalen tot het neerstorten daarvan heeft geleid.
Hoewel het vanwege zijn positie zeer aannemelijk is, blijkt uit de bewijsmiddelen niet dat
Girkin afwist van de beschikbaarheid van een Buk-TELAR op 17 juli 2014 vóórdat deze werd
afgevuurd. Wel was en werd Girkin op de hoogte gehouden van de stand van zaken van de
gevechten rondom de corridor en gaf hij bevelen in dat verband. Zo gaf hij opdrachten over
aanvoer en plaatsing van tanks en bepaalde hij wie het bevel voerde. Girkin sprak via de
telefoon echter niet over een Buk of de inzet daarvan. Als hoogste militaire bevelvoerder had
Girkin wel de mogelijkheid om te beslissen om al dan niet een Buk-TELAR in te zetten. Die
zeggenschap vloeide voort uit zijn positie van minister van Defensie, de hiërarchisch
meerdere van Dubinskiy en Kharchenko, en blijkt ook uit de door Girkin gevoerde
telefoongesprekken als duidelijk is dat het mis is gegaan met de inzet van de Buk-TELAR.

Girkin bemoeit zich dan actief met de afvoer van de Buk-TELAR naar de Russische Federatie,
geeft de nodige bevelen en onderhoudt daarover telefonisch contact om geïnformeerd te zijn
of dat ook daadwerkelijk is gebeurd. Daarnaast was het voeren van de gewapende strijd
een belangrijk middel, en juist hét middel dat onder gezag van Girkin als hoogste militaire
leider plaatsvond, om het doel van de DPR na te streven. Daarom stelt de rechtbank vast dat
Girkin beschikkingsmacht had over de inzet van de Buk-TELAR op 17 juli 2014. In de
gewapende strijd, die al enige tijd onder het operationele bevel van Girkin aan de gang was,
werden alle mogelijk militaire middelen ingezet om de vijand te verslaan. Onderdeel daarvan
was mede het neerhalen van luchtvaartuigen met die beschikbare middelen. Dat door inzet
van militaire middelen doden vielen is een gegeven waarvan Girkin uiteraard ook op de
hoogte was. Dat is zeker ook het geval bij inzet van luchtafweer om luchtvaartuigen neer te
halen; iets waarvan vóór 17 juli 2014 al meermalen sprake was geweest. Omdat het dossier
geen bewijs bevat dat Girkin op 17 juli 2014 op de hoogte was van de beschikbaarheid van
een Buk-TELAR kan niet gesteld worden dat Girkin de daadwerkelijke inzet daarvan ook heeft
aanvaard. Gelet echter op zijn eerdere verzoek om deugdelijke luchtafweer, het gegeven dat
Girkin op de hoogte was van de inzet van militaire middelen waarmee al diverse
luchtvaartuigen waren neergeschoten met ook doden als gevolg en daartegen nooit is
opgetreden – integendeel – en het feit dat Girkin zich op en rond 17 juli 2014 actief
bemoeide met de militaire operatie rondom de corridor, kan zonder meer gesteld worden dat
Girkin een inzet als die van de Buk-TELAR op 17 juli 2014 met doden tot gevolg zeker placht
te aanvaarden. Dat blijkt temeer uit zijn optreden achteraf: in plaats van deze inzet te
veroordelen, zet hij zich actief in om het bewijsmateriaal zo snel mogelijk te laten verdwijnen
en zo een (kennelijk verwacht) schandaal te voorkomen. Onder die omstandigheden acht de
rechtbank wettig en overtuigend bewezen dat Girkin over de inzet en het gebruik van de
Buk-TELAR kon beschikken en dat hij die pleegt te aanvaarden, inclusief alle gevolgen van die
inzet. Girkin is daarom – anders dan Dubinskiy en Kharchenko – aan te merken als
functioneel pleger van deze medegepleegde feiten. Dit leidt ten aanzien van hem echter tot
dezelfde conclusie namelijk dat de onder 1 en 2 telkens primair ten laste gelegde feiten als
medepleger wettig en overtuigend bewezen worden verklaard.
Pulatov was in de tenlastegelegde periode gebiedscommandant in de wijde omgeving van
Snizhne. Hij voerde daar het bevel over manschappen en had als taak het bewerkstelligen
en in stand houden van de eerder genoemde corridor. De rechtbank stelt vast dat die
corridor een belangrijke functie had voor het handhaven en versterken van de positie van de
DPR in het Donbas gebied. In dat licht bezien had Pulatov als coördinator dus een
belangrijke positie en rol in dat deel van de Donbas. Uit het samenstel van de informatie uit
de hierboven genoemde tapgesprekken blijkt dat op 17 juli 2014 de ruimere taak van het
beheren van de corridor in elk geval bestond uit het ontvangen en strategisch plaatsen van
een aantal tanks die door het Vostok bataljon werden aangevoerd, en het ontvangen en
plaatsen van de Buk-TELAR. In de ochtend van 17 juli 2014 heeft Dubinskiy Pulatov immers
laten weten dat Kharchenko een Buk-TELAR naar Pulatov zou brengen en heeft Dubinskiy
Pulatov verteld waar deze opgesteld moest worden en heeft Dubinskiy Pulatov opgedragen
dit alles te coördineren. Kort daarvoor had Dubinskiy Kharchenko een vergelijkbare opdracht
gegeven toen hij hem zei met de Buk-TELAR naar Pervomaiske te gaan en dat zijn taak was
het begeleiden en bewaken van de Buk-TELAR. Uit het dossier blijkt dat Kharchenko, nadat
hij deze opdracht van Dubinskiy heeft gekregen daadwerkelijk met de Buk-TELAR onderweg
is gegaan naar Snizhne, alwaar hij bij de Furshet heeft afgesproken met Pulatov.
Uit de tapgesprekken blijkt dat in de vroege middag van 17 juli 2014 daadwerkelijk een
ontmoeting heeft plaatsgevonden tussen Kharchenko en Pulatov bij de Furshet in Snizhne
op het moment dat Kharchenko daar met het konvooi met daarin de Buk-TELAR arriveerde.
Uit het dossier blijkt evenwel niet wat daar bij de Furshet is gebeurd of gezegd. Vast staat
wel dat Kharchenko na deze ontmoeting gewoon is doorgegaan met het uitvoeren van de
opdracht die hij al van Dubinskiy al had gekregen. De rechtbank kan dan ook niet vaststellen
dat Kharchenko zijn weg richting Pervomaiskyi in opdracht van Pulatov heeft voortgezet.

Deze opdracht was immers al bij hem belegd door Dubinskiy, de meerdere van zowel
Kharchenko als Pulatov. Wel staat vast dat Pulatov Kharchenko niet heeft weerhouden zijn
opdracht verder uit te voeren.
Kort na die ontmoeting bij de Furshet belt Pulatov met en wordt hij gebeld door een
telefoonnummer dat aan de bemanning van de Buk-TELAR kan worden toegeschreven.
Contact komt echter niet tot stand. Opmerkelijk daarbij is tevens, zoals het Openbaar
Ministerie (pas) bij repliek heeft aangevoerd, dat dit telefoonnummer kort na die mislukte
contacten met Pulatov rondom het tijdstip waarop de Buk-TELAR aankomt op het
landbouwveld nabij Pervomaiskyi contact legt met 14th, iemand van de militaire
inlichtingenafdeling van de DPR. Deze 14th hoort een half uurtje later van een
vliegtuigspotter dat er geen gasten worden verwacht, terwijl ze daar wel op zitten te
wachten. Anders dan het Openbaar Ministerie ziet de rechtbank hierin niet het bewijs voor
een actieve of zelfs cruciale bemoeienis van Pulatov met de uitvoering van de door Dubinskiy
verstrekte opdracht. Die telefoongesprekken tussen Pulatov en de bemanning zijn immers
niet tot stand gekomen en (desondanks) is de uitvoering van de opdracht verder gegaan.
Van bepalende invloed op de opdracht kunnen die (mislukte) contacten dan ook niet zijn
geweest, of in elk geval kan dat niet worden vastgesteld. De relatie die het Openbaar
Ministerie met verwijzing naar (onder meer) deze telefooncontacten legt tussen Pulatov en
vliegtuigspotters is naar het oordeel van de rechtbank zeer speculatief en rechtvaardigt
geenszins de conclusie van het Openbaar Ministerie dat hieruit blijkt dat Pulatov de spil is
tussen enerzijds de inlichtingentak van de DPR en anderzijds de bemanning van de BukTELAR. Nog los van het feit dat de gesprekken tussen Pulatov en de bemanning niet tot
stand zijn gekomen, zijn er geen tapgesprekken in het dossier waaruit blijkt dat rondom het
tijdstip van de ramp de bemanning van de Buk-TELAR zou zijn gewaarschuwd door (een van)
de spotters van deze inlichtingentak, noch waaruit enige coördinatie door Pulatov van de
plaatsing, bewaking of inzet van de Buk-TELAR is af te leiden. De bodem onder deze
redenering acht de rechtbank dan ook zodanig dun dat zij niet vindt dat deze telefoontjes
om die reden schreeuwen om een uitleg van Pulatov. Verder staat genoegzaam vast dat
Pulatov niet in de buurt is geweest van de afvuurlocatie op en rond het moment waarop de
Buk-TELAR daadwerkelijk zijn raket afvuurde.
De rechtbank acht dan ook niet wettig en overtuigend bewezen dat verdachte Pulatov enige
(fysieke) bijdrage heeft geleverd aan de inzet van de Buk-TELAR. Dan resteert de vraag of
verdachte Pulatov, net als verdachte Girkin, in functionele zin als medepleger moet worden
gezien.
In dat kader overweegt de rechtbank dat is vastgesteld dat verdachte Pulatov wist van de
inzet van de Buk-TELAR in de operatie waarvoor hij als coördinator was aangewezen. Daar
komt bij dat nergens uit blijkt dat Pulatov zich heeft verzet tegen de komst en de inzet van
de Buk-TELAR vanaf het moment dat hij wist dat die Buk-TELAR beschikbaar was voor de
separatisten en in de operatie rondom de corridor zou worden ingezet. Daarom kan naar het
oordeel van de rechtbank worden gesteld dat Pulatov de inzet van die Buk-TELAR
aanvaardde.
Wat het bestaan betreft van beschikkingsmacht over de inzet van die Buk-TELAR stelt de
rechtbank vast dat Pulatov de specifieke opdracht van Dubinskiy had gekregen om in de
omgeving van Pervomaiske te blijven om de Buk-TELAR die onderweg was naar hem te
bewaken en dat alles te organiseren. Echter, zoals gezegd was de opdracht om de BukTELAR naar Pervomaiske te begeleiden en deze te bewaken kort daarvoor ook al door
Dubinskiy aan Kharchenko gegeven. Kharchenko heeft deze opdracht daadwerkelijk
uitgevoerd; hij heeft het vervoer van Donetsk via Snizhne naar Pervomaiskyi begeleid en de
bewaking aldaar geregeld. Er is dan ook niet alleen geen enkele aanwijzing dat de
tussenkomst van Pulatov iets heeft bijgedragen aan de uitvoering van de opdracht zoals die
door Dubinskiy aan Kharchenko was gegeven, maar evenmin dat hij daar iets aan had

kúnnen veranderen. Ongeacht wat nu de precieze hiërarchische relatie was tussen Pulatov
en Kharchenko op 17 juli 2014 en of Pulatov Kharchenko in zijn algemeenheid bevelen kon
geven, is er niets wat erop wijst dat Pulatov de bevoegdheid had om het in dit geval
rechtstreeks door Dubinskiy gegeven bevel aan Kharchenko te veranderen of in te trekken.
Zijn coördinerende rol in de militaire operatie rondom de corridor plaatst hem niet boven
Dubinskiy. De rechtbank concludeert dan ook dat de voor functioneel daderschap vereiste
beschikkingsmacht bij verdachte Pulatov heeft ontbroken.
Kortom, naar het oordeel van de rechtbank is er geen bewijs dat Pulatov daadwerkelijk
enige bijdrage heeft geleverd aan de inzet van de Buk-TELAR, en draagt Pulatov geen
strafrechtelijke verantwoordelijkheid voor de bijdrage van anderen aan deze inzet. Dit
betekent dat niet alleen geen sprake is van het primair tenlastegelegde (functioneel) plegen
of medeplegen, maar evenmin voor één van de andere tenlastegelegde pleegvarianten. De
conclusie is dan ook dat Pulatov van elk van de tenlastegelegde varianten van beide feiten
dient te worden vrijgesproken.
6.3.6 Voorwaardelijke verzoeken van de verdediging van verdachte Pulatov
De verdediging van verdachte Pulatov heeft een aantal voorwaardelijke onderzoekswensen
ingediend. Een aantal van deze verzoeken is hiervoor besproken. In aanvulling daarop en
ook ten aanzien van de nog niet besproken verzoeken overweegt de rechtbank dat – los
van de vraag of bij het ontbreken van een bewezenverklaring ten aanzien van verdachte
Pulatov moet worden geconcludeerd dat aan de voorwaarde(n) voor het verzoek is voldaan
– de relevantie van die verzoeken niet of niet meer aanwezig is waardoor ook de
noodzakelijkheid ervan ontbreekt, alleen al vanwege de omstandigheid dat verdachte
Pulatov wordt vrijgesproken. Die verzoeken worden daarom afgewezen.

7 VORDERING TOT GEVANGENNEMING

Het Openbaar Ministerie heeft een bevel tot gevangenneming van de verdachte gevorderd, omdat in
geval van een veroordeling en oplegging van een langdurige gevangenisstraf door de rechtbank
sprake is van een gewichtige reden van maatschappelijk veiligheid die de onmiddellijke
vrijheidsbeneming van de verdachte vordert. Gelet op het feit dat de verdachte van de gehele
tenlastelegging zal worden vrijgesproken, zal de vordering tot gevangenneming van de verdachte
worden afgewezen.

8 DE VORDERINGEN BENADEELDE PARTIJ

Aan de rechtbank liggen ter beoordeling in totaal 306 vorderingen tot schadevergoeding voor van
nabestaanden van slachtoffers van de bewezen verklaarde feiten. De vorderingen richten zich tegen
de verdachten in deze zaak. Namens nabestaanden zijn 304 vorderingen ingediend door leden van
het Rechtsbijstandsteam. De door het Rechtsbijstandsteam ingediende vorderingen strekken alle
(enkel) tot vergoeding van smartengeld (“moral damages”). Het smartengeld wordt gevorderd
vanwege het psychisch leed dat de plotselinge, gruwelijke dood van hun familieleden teweeg heeft
gebracht en de ingrijpende overige gevolgen die die dood tot gevolg heeft gehad, zoals het ontstaan
van psychische stoornissen, arbeidsongeschiktheid, (ernstige) verstoring van familierelaties en de

geregelde, onverhoedse en pijnlijke confrontatie met berichtgeving over de ramp.
De twee niet door het Rechtsbijstandsteam ingediende vorderingen strekken niet alleen tot
vergoeding van smartengeld vanwege het verlies van hun dochter, maar ook tot vergoeding van
materiële schade, te weten schadevergoeding voor het verlies van haar laptop en vergoeding van de
kosten van de reis die zij maakten naar de crashsite in de zomer van 2014.

De vorderingen benadeelde partij zijn civielrechtelijke vorderingen die in het kader van de
strafrechtelijke procedure worden beoordeeld: inhoudelijk naar burgerlijk recht en procedureel in
beginsel naar de regels die daarover in het Nederlandse Wetboek van Strafvordering zijn opgenomen.

De verdediging van verdachte Pulatov heeft namens Pulatov verweer gevoerd tegen de vorderingen,
althans heeft de (kennelijke) niet-ontvankelijkheid daarvan bepleit. Nu verdachte Pulatov van de
gehele tenlastelegging wordt vrijgesproken, leidt dat reeds tot de niet-ontvankelijkheid van de
benadeelde partijen in zijn zaak. De rechtbank komt in zijn zaak niet toe aan een verdere bespreking
van de vorderingen.

9 DE BESLISSING

De rechtbank:

verklaart niet wettig en overtuigend bewezen dat de verdachte de onder 1 primair, subsidiair, meer
subsidiair en meest subsidiair en onder 2 primair, subsidiair, meer subsidiair en meest subsidiair ten
laste gelegde feiten heeft begaan en spreekt hem daarvan vrij;

met betrekking tot de 306 vorderingen van benadeelde partijen
bepaalt dat alle benadeelde partijen – zoals die met naam zijn genoemd in de aan dit vonnis gehechte
bijlage 4 – niet-ontvankelijk zijn in hun vorderingen tot schadevergoeding;

veroordeelt die benadeelde partijen in de kosten door de verdachte ter verdediging tegen die
vorderingen gemaakt, door de rechtbank begroot op nihil;

vordering gevangenneming
wijst af de vordering tot gevangenneming.

Dit vonnis is gewezen door
mr. H. Steenhuis, voorzitter,
mr. D.A.C. Koster, rechter,
mr. C.I.H. Kerstens-Fockens, rechter,
in tegenwoordigheid van mr. M. Sepmeijer-Kovacevic en mr. J. Biljard, griffiers,

en uitgesproken ter openbare terechtzitting van deze rechtbank van 17 november 2022.

Bijlage 1: Tekst tenlastelegging

1 (Doen verongelukken van een luchtvaartuig)

Primair (functioneel (mede)plegen)
hij op of omstreeks 17 juli 2014 in Oekraïne (in de oblast Donetsk) tezamen en in vereniging met één
of meer anderen, althans alleen, als functioneel (mede)pleger, een vliegtuig (te weten vlucht MH17)
opzettelijk en wederrechtelijk heeft doen verongelukken door het afvuren van een BUK-raket met een
BUK-TELAR (nabij Pervomaiskyi) terwijl daarvan levensgevaar te duchten was voor de inzittenden van
dat vliegtuig (van wie de 298 namen zijn opgenomen in de bijlage van deze tenlastelegging) en die
inzittenden hierdoor zijn gedood;

(artikelen 168 en 47 van het Wetboek van Strafrecht)

Subsidiair (medeplegen)
hij op of omstreeks 17 juli 2014 in Oekraïne (in de oblast Donetsk) tezamen en in vereniging met één
of meer anderen, een vliegtuig (te weten vlucht MH17) opzettelijk en wederrechtelijk heeft doen
verongelukken door het afvuren van een BUK-raket met een BUK-TELAR (nabij Pervomaiskyi) terwijl
daarvan levensgevaar te duchten was voor de inzittenden van dat vliegtuig (van wie de 298 namen
zijn opgenomen in de bijlage van deze tenlastelegging) en die inzittenden hierdoor zijn gedood;

(artikelen 168 en 47 van het Wetboek van Strafrecht)

Meer subsidiair (medeplegen van uitlokking)
één of meer anderen op of omstreeks 17 juli 2014 in Oekraïne (in de oblast Donetsk) tezamen en in
vereniging, althans alleen, een vliegtuig (te weten vlucht MH17) opzettelijk en wederrechtelijk
heeft/hebben doen verongelukken door het afvuren van een BUK-raket met een BUK-TELAR (nabij
Pervomaiskyi) terwijl daarvan levensgevaar te duchten was voor de inzittenden van dat vliegtuig (van

wie de 298 namen zijn opgenomen in de bijlage van deze tenlastelegging) en die inzittenden hierdoor
zijn gedood,

welk feit verdachte, tezamen en in vereniging met één of meer anderen, althans alleen, in of
omstreeks de periode van 8 juni 2014 tot en met 17 juli 2014 in Oekraïne (en de Russische Federatie)
door misbruik van gezag en/of het verschaffen van gelegenheid, middelen en/of inlichtingen,
opzettelijk heeft uitgelokt, door (gebruik makend van hun/zijn gezaghebbende positie):

- de verstrekking van een (Russisch) luchtverdedigingssysteem (met bemanning) te (laten) vragen
en/of bevelen,

- de behoefte aan luchtverdediging ten behoeve van de gewapende strijd van de Donetsk
Volksrepubliek (rondom Stepanivka en Marynivka) bekend te (laten) maken aan de bevelvoerder(s)
en/of bemanning van die BUK-TELAR,

- een geschikte (afvuur)locatie bekend te (laten) maken aan de bemanning en/of begeleider(s) en/of
vervoerder(s) van die BUK-TELAR,

- de bemanning en/of begeleider(s) en/of vervoerder(s) van die BUK-TELAR te (laten) voorzien van een
telefoon met een Oekraïens telefoonnummer teneinde effectief te kunnen communiceren met andere
betrokkenen,
- die BUK-TELAR en/of de bemanning van dat voertuig te (laten) vervoeren en/of (laten) begeleiden
(op een deel van de route) naar de afvuurlocatie nabij de plaats Pervomaiskyi,

en/of

- die BUK-TELAR te (laten) bewaken en/of verbergen;

(artikelen 168 en 47 van het Wetboek van Strafrecht)

Meest subsidiair (medeplegen van medeplichtigheid)
één of meer anderen op of omstreeks 17 juli 2014 in Oekraïne (in de oblast Donetsk) tezamen en in
vereniging, althans alleen, een vliegtuig (te weten vlucht MH17) opzettelijk en wederrechtelijk
heeft/hebben doen verongelukken door het afvuren van een BUK-raket met een BUK-TELAR (nabij
Pervomaiskyi) terwijl daarvan levensgevaar te duchten was voor de inzittenden van dat vliegtuig (van
wie de 298 namen zijn opgenomen in de bijlage van deze tenlastelegging) en die inzittenden hierdoor
zijn gedood,

tot en/of bij het plegen van welk misdrijf verdachte, tezamen en in vereniging met één of meer
anderen, althans alleen, in of omstreeks de periode van 8 juni 2014 tot en met 17 juli 2014 in

Oekraïne (de oblast Donetsk) opzettelijk gelegenheid en/of middelen en/of inlichtingen heeft verschaft
en/of opzettelijk behulpzaam is geweest door:

- de behoefte aan luchtverdediging ten behoeve van de gewapende strijd van de Donetsk
Volksrepubliek (rondom Stepanivka en Marynivka) bekend te (laten) maken aan de bevelvoerder(s)
en/of bemanning van die BUK-TELAR,

- een geschikte (afvuur)locatie bekend te (laten) maken aan de bemanning en/of begeleider(s) en/of
vervoerder(s) van die BUK-TELAR,

- de bemanning en/of begeleider(s) en/of vervoerder(s) van die BUK-TELAR te (laten) voorzien van een
telefoon met een Oekraïens telefoonnummer teneinde effectief te kunnen communiceren met andere
betrokkenen,

- die BUK-TELAR en/of de bemanning van dat voertuig te (laten) vervoeren en/of (laten) begeleiden
(op een deel van de route) naar de afvuurlocatie nabij de plaats Pervomaiskyi,

en/of

- die BUK-TELAR te (laten) bewaken en/of verbergen;

2 (Moord/doodslag)

Primair (functioneel (mede)plegen)
hij op of omstreeks 17 juli 2014 in Oekraïne (in de oblast Donetsk) tezamen en in vereniging met één
of meer anderen, althans alleen, als functioneel (mede)pleger opzettelijk (en met voorbedachten rade)
de inzittenden van een vliegtuig (te weten vlucht MH17) van het leven heeft beroofd (van welke 298
inzittenden de namen zijn opgenomen in de bijlage van deze tenlastelegging) door met een BUKTELAR een BUK-raket op dat vliegtuig af te vuren (nabij Pervomaiskyi) waardoor dat vliegtuig is
neergestort en die inzittenden zijn overleden;
(artikelen 289, 287 en 47 van het Wetboek van Strafrecht)

Subsidiair (medeplegen)
hij op of omstreeks 17 juli 2014 in Oekraïne (in de oblast Donetsk) tezamen en in vereniging met één
of meer anderen, opzettelijk (en met voorbedachten rade) de inzittenden van een vliegtuig (te weten
vlucht MH17) van het leven heeft beroofd (van welke 298 inzittenden de namen zijn opgenomen in de
bijlage van deze tenlastelegging) door met een BUK-TELAR een BUK-raket op dat vliegtuig af te vuren
(nabij Pervomaiskyi) waardoor dat vliegtuig is neergestort en die inzittenden zijn overleden;

(artikelen 289, 287 en 47 van het Wetboek van Strafrecht)

Meer subsidiair (medeplegen van uitlokking)
één of meer anderen op of omstreeks 17 juli 2014 in Oekraïne (in de oblast Donetsk) tezamen en in
vereniging, althans alleen, opzettelijk (en met voorbedachten rade) de inzittenden van een vliegtuig
(te weten vlucht MH17) van het leven heeft/hebben beroofd (van welke 298 inzittenden de namen zijn
opgenomen in de bijlage van deze tenlastelegging) door met een BUK-TELAR een BUK-raket op dat
vliegtuig af te vuren (nabij Pervomaiskyi) waardoor dat vliegtuig is neergestort en die inzittenden zijn
overleden,

welk feit verdachte, tezamen en in vereniging met één of meer anderen, althans alleen in of
omstreeks de periode van 8 juni 2014 tot en met 17 juli 2014 in Oekraïne (en de Russische Federatie)
door misbruik van gezag en/of het verschaffen van gelegenheid, middelen en/of inlichtingen,
opzettelijk heeft uitgelokt, door (gebruik makend van hun/zijn gezaghebbende positie):

- de verstrekking van een (Russisch) luchtverdedigingssysteem (met bemanning) te (laten) vragen
en/of bevelen,

- de behoefte aan luchtverdediging ten behoeve van de gewapende strijd van de Donetsk
Volksrepubliek (rondom Stepanivka en Marynivka) bekend te (laten) maken aan de bevelvoerder(s)
en/of bemanning van die BUK-TELAR,

- een geschikte (afvuur)locatie bekend te (laten) maken aan de bemanning en/of begeleider(s) en/of
vervoerder(s) van die BUK-TELAR,

- de bemanning en/of begeleider(s) en/of vervoerder(s) van die BUK-TELAR te (laten) voorzien van een
telefoon met een Oekraïens telefoonnummer teneinde effectief te kunnen communiceren met andere
betrokkenen,

- die BUK-TELAR en/of de bemanning van dat voertuig te (laten) vervoeren en/of (laten) begeleiden
(op een deel van de route) naar de afvuurlocatie nabij de plaats Pervomaiskyi,

en/of

- die BUK-TELAR te (laten) bewaken en/of verbergen;

(artikelen 289, 287 en 47 van het Wetboek van Strafrecht)

Meest subsidiair (medeplegen van medeplichtigheid)
één of meer anderen op of omstreeks 17 juli 2014 in Oekraïne (in de oblast Donetsk) tezamen en in
vereniging, althans alleen, opzettelijk (en met voorbedachten rade) de inzittenden van een vliegtuig
(te weten vlucht MH17) van het leven heeft/hebben beroofd (van welke 298 inzittenden de namen zijn
opgenomen in de bijlage van deze tenlastelegging) door met een BUK-TELAR een BUK-raket op dat
vliegtuig af te vuren (nabij Pervomaiskyi) waardoor dat vliegtuig is neergestort en die inzittenden zijn
overleden,

tot en/of bij het plegen van welk misdrijf verdachte, tezamen en in vereniging met een of meer
anderen, althans alleen, in of omstreeks de periode van 8 juni 2014 tot en met 17 juli 2014 in
Oekraïne (in de oblast Donetsk) opzettelijk gelegenheid en/of middelen en/of inlichtingen heeft
verschaft en/of opzettelijk behulpzaam is geweest door:

- de behoefte aan luchtverdediging ten behoeve van de gewapende strijd van de Donetsk
Volksrepubliek (rondom Stepanivka en Marynivka) bekend te (laten) maken aan de bevelvoerder(s)
en/of bemanning van die BUK-TELAR,

- een geschikte (afvuur)locatie bekend te (laten) maken aan de bemanning en/of begeleider(s) en/of
vervoerder(s) van die BUK-TELAR,

- de bemanning en/of begeleider(s) en/of vervoerder(s) van die BUK-TELAR te (laten) voorzien van een
telefoon met een Oekraïens telefoonnummer teneinde effectief te kunnen communiceren met andere
betrokkenen,

- die BUK-TELAR en/of de bemanning van dat voertuig te (laten) vervoeren en/of (laten) begeleiden
(op een deel van de route) naar de afvuurlocatie nabij de plaats Pervomaiskyi,

en/of

- die BUK-TELAR te (laten) bewaken en/of verbergen.

(artikelen 289, 287, 47 en 48 van het Wetboek van Strafrecht)

BIJLAGE

[de namen van de 298 slachtoffers zijn op deze plaats om privacyredenen niet opgenomen]

Bijlage 2: Overzicht andere gespreksdeelnemers in voor het bewijs gebruikte tapgesprekken

Deze overige gespreksdeelnemers worden in de geparafraseerde tapgesprekken, anders dan de
verdachten, bij hun call sign genoemd en personen wier identiteit in het onderzoek onbekend is
gebleven worden in de tapgesprekken aangeduid met NN, eventueel gevolgd door hun call sign. De
rechtbank heeft ervoor gekozen de namen van personen met een publieke functie en van personen
die zelf nadrukkelijk publiekelijk naar buiten zijn getreden niet te anonimiseren.

Het betreft de volgende personen:

[

[Naam 1], alias Grek: DPR strijder onder commandant Bezler.208

Aksenov, Sergei Valeryevich: premier van de door Rusland geannexeerde Krim.
[

[Naam 2], alias Nos: commandant van het DPR politiekorps.210

[

[Naam 3], alias Tor: commandant bij de DPR.211

Bezler, Igor Nikolayevich: DPR commandant in Horlivka en Makiivka.
Borodai, Aleksander Yurevich: premier van de DPR.

209

212

213

[

[Naam 4], alias Boks: DPR strijder tevens Hoofd Anti-corruptieafdeling.214

[

[Naam 5]: plaatsvervangend Minister van Defensie en LPR commandant.215

[

[Naam 6], alias Bibliothekar: Logistieke eenheid van de DPR.216

[

[Naam 7, alias 14th: medewerker van het hoofd van de militaire inlichtingenafdeling van de DPR.217

[

[Naam 8], alias Ryazan: commandant van een DPR verkenningspeloton.218

Gubarev, Pavel Yurevich: gouverneur van de DPR.

219

[

[Naam 9], alias Skif: commandant van het Vostok bataljon.220

[

[Naam 10], alias Mirash: DPR strijder.221

[

[Naam 11], alias Ataman: DPR strijder, leider van een kozakkengroep in Snizhne.222

[

[Naam 12], alias Koba: strijder bij het Vostok bataljon.223

Plotnitskiy, Ihor Venedyktovych: Minister van Defensie LPR.

224

[

[Naam 13], alias Botsman: DPR strijder en vervanger van Bezler.225

[

[Naam 14], alias Dushman: plaatsvervangend commandant van het Vostok bataljon.226

S21, alias Leshyi/Leshy: DPR strijder.

227

[ [Naam 15], alias (San) Sanych: plaatsvervangend commandant van het Vostok bataljon en vicepremier Ministerie voor Economie DPR.228
[

[Naam 16], alias Zmey: commandant en inlichtingenofficier DPR.229

[

[Naam 17], alias Siniy: commandant en stafchef van de DPR.230

[

[Naam 18], alias Prapor: bataljonscommandant DPR.231

[

[Naam 19], alias Mongol: DPR commandant.232

Surkov, Vladislav: assistent van president Putin van de Russische Federatie.
[

[Naam 20], alias Koreets: commandant van de luchtafweer.234

[

[Naam 21], alias Cap: DPR commandant in Snizhne.235

233

[ [Naam 22]: Commandant van een logistieke eenheid van de DPR en commandant van
Bibliothekar.236

[

[Naam 23], alias Dikson: commandant van een peloton onder Kharchenko.237

[

[Naam 24]: commandant van het Oplot bataljon en commandant van Donetsk.238

[ [Naam 25], alias Taiga: man die toegang heeft tot informatie over vluchten vanaf verschillende
vliegvelden.239

Bijlage 3: Geparafraseerde tapgesprekken en beeldmateriaal, op datum en tijdstip gerangschikt

Hierna worden de door de rechtbank voor het bewijs gebruikte tapgesprekken geparafraseerd
weergeven, op volgorde van datum en tijd, in combinatie met andere door de rechtbank gebruikte
bewijsmiddelen. Dat betreft vooral beeldmateriaal dat de rechtbank in het overzicht van de
tapgesprekken op chronologische wijze heeft opgenomen. Daarnaast betreft dat zogenaamde
historische verkeersgegevens waaruit het aanstralen van aanwezige telefoons in de omgeving van
specifieke plekken kan worden afgeleid.

Getapte telefoongesprekken gevoerd op 8 juni 2014

11.30 uur:240 Girkin belt met de waarnemer van Aksenov en vraagt aan de premier door te geven dat
wij verpletterd worden als wij de ondersteuning op grote schaal niet krijgen. Als de vraag
betreffende assistentie vanuit de Russische kant niet wordt opgelost zal het niet lukken het
oosten te behouden. Er zijn fatsoenlijke luchtverdedigingssystemen nodig want Manpads zijn niet
meer afdoende. En dit alles hebben wij nodig compleet met specialisten, de specialisten die al
getraind zijn, omdat wij geen tijd meer hebben om hen te gaan trainen.
11.46 uur:241 Girkin wordt teruggebeld door Aksenov. Aksenov vertelt dat hij op de hoogte is van de
situatie en anderen heeft geïnformeerd. Hij is in afwachting van een antwoord en heeft die avond
weer een overleg over de benodigde support. Na het overleg zal hij weer contact opnemen met
Girkin. Ook vertelt hij dat een algemeen coördinatiecentrum inzake deze situatie is ingericht en
een persoon die deze situatie gaat coördineren. De benodigde documenten voor de
ondersteuning worden opgemaakt.

Getapte telefoongesprekken gevoerd op 6 en 7 juli 2014
16.48 uur:242 Dubinskiy zegt dat Pulatov nu met NN Piton naar Shchorsa, naar de IUD, komen.
Dubinskiy heeft een dringende taak voor hen. Ze moeten vanavond vertrekken en Dubinskiy zal
hun vertellen waar ze geplaatst zullen worden, en hij zal het hun zelfs tonen.
17.13 uur:243 Pulatov zegt tegen Dubinskiy dat ze in de URD zijn, maar dat hij niet meer weet waar
Dubinskiy zit. Ze moeten op de derde verdieping zijn; Pulatov komt eraan. Nadat Dubinskiy zegt:
kom binnen, kom binnen, loopt het opgenomen gesprek nog door. Vermoedelijk is sprake van een
broekzakgesprek. Een vijftal personen is aanwezig, onder wie Dubinskiy, Pulatov en NN Piton. Er
wordt iets op de tafel gelegd. Dubinskiy noemt de grens met de Russische Federatie, de grens met
de Luhansk regio en de plaats Dmytrivka en zegt: onze onmiddellijke taak, de taak is – we leggen
een corridor van hier tot hier. In de avond moet je (onhoorbaar) welke mannen van NN Piton je
meeneemt. Je gaat naar Snizhne, naar de commandant Prapor. Hij plaatst jou bij Dmytrivka. Zijn

stafhoofd tekende deze rotzooi. De taak is aanvullende verkenningen te doen van deze high
grounds. Deze vier high grounds en hier.
13.31 uur:244 Pulatov meldt aan Dubinskiy dat ‘we’ terugkomen. Ze moeten van Dubinskiy naar huis,
naar onze basis komen. De prioritaire taak van Pulatov is om de informatie over te brengen.

Getapte telefoongesprekken gevoerd op 15 juli 2014
13.25 uur:245 De assistent van Girkin belt met [naam 22] en vraagt hem contact met Girkin te zoeken
want een groepje mannen kwam bij hen langs en nu zijn ze in een “abso-fucking-lutely bad mood”.
[Naam 22] vraagt of Bibliothekar al is aangekomen, maar dat weet de assistent niet.
13.29 uur:246[Naam 22] belt de assistent van Girkin en zegt dat hij Girkin niet te pakken krijgt en dat
de assistent tegen Girkin moet zeggen dat ze vier nosed ones, drie Gvozdikas en een APC/80th
kregen, maar dat de riem van eentje kapot ging toen ze nog 50 kilometer moesten. Ze gaan de
riem vervangen en gaan dan verder. De assistent gaat het nu aan Girkin doorgeven.
13.42 uur:247 Girkin vraagt aan [naam 24] of vandaag om 21.00 uur een lading vanuit die plaats kan
worden begeleid. De lading moet op de grens worden aangenomen; het is een groot ding dat heel
fijn en nodig voor ons is. [Naam 24] zal het Girkin over 40 minuten laten weten.
13.57 uur:248 Girkin geeft Dubinskiy opdracht om meteen naar hem toe te komen want hij heeft een
spoedopdracht voor Dubinskiy.
14.36 uur:249 Dubinskiy zegt tegen Pulatov dat Pulatov naar het SBU gebouw moet komen om een
nieuwe opdracht te ontvangen. Want het is helemaal niet goed.
14.37 uur:250 Kharchenko wordt gebeld door Dubinskiy die zegt dat Kharchenko naar hem op de staf
bij de SBU toe moet komen om een nieuwe, serieuze opdracht te ontvangen.
15.23 uur:251 Kharchenko zegt tegen NN Tankist dat iedereen met spoed naar de staf moet komen, dat
alle rekruten volledig bewapend moeten worden en alle voertuigen afgetankt. Kortom: alles en
iedereen in volle gevechtsuitrusting want we are preparing for marching.
16.17 uur:252 Kharchenko belt naar Pulatov en vraagt hoe laat ze klaar moeten staan voor vertrek.
Pulatov wil vanaf 7 uur formeren en orders uitdelen.
16.29 uur:253 Kharchenko belt naar Dubinskiy. Kharchenko heeft twee lege URAL-trucks nodig voor de
duur van de operatie. Dubinskiy zegt hem dat hij er één op bevel van Dubinskiy kan ophalen bij
Koreets; een tweede is er niet. Dubinskiy vraagt Kharchenko ook om Pulatov te laten weten dat
alles gereed is.
17.56 uur:254 Kharchenko bespreekt met de assistent van Girkin dat deze klootzak hem geen
brandstof wil geven, terwijl hij op het punt staat to set of for marching. Kharchenko wil dat de
assistent deze persoon belt, hem vertelt dat Girkin degene is die deze taak heeft opgezet en
waarom hij Kharchenko de brandstof moet geven die hij nodig heeft.
19.37 uur:255 Kharchenko belt naar Pulatov en zegt dat hij nog op de basis is. Pulatov zegt dat ze er al
zijn en al aan het ‘formeren’ zijn en dat Kharchenko naar ‘Illicha’ (straat) moet komen. Pulatov zegt
dat zij langzaam rijden en dat Kharchenko ze in zal halen. De heavy ones van Oplot zijn er nog
niet.
20.27 uur:256 Pulatov laat aan Kharchenko weten dat hij nog staat nog te wachten for these ones; niet
iedereen is er al. Kharchenko is al onderweg. Afgesproken wordt om naar Khartsyzk te rijden en

daar op elkaar te wachten.
21.16 uur:257 Kharchenko vertelt Pulatov dat hij net Khartsyzk binnenrijdt; Pulatov is nog onderweg.
22.54 uur:258[Naam 24] belt met [naam 10] en zegt dat Giurza “is like a coordinator of all forces that
have been dragged and are being dragged there.”. [Naam 10] zegt [naam 24] snel naar Snizhne te
komen om alles te plannen; “OK” zegt [naam 24].
23.29 uur:259 Kharchenko laat aan Pulatov weten dat hij in Snizhne is. Pulatov zegt dat hij naar Prapor
moet gaan en moet melden dat de main forces er aan komen. Bij the key point zullen ze het met
iedereen regelen.

Getapte telefoongesprekken gevoerd op 16 juli 2014
04.37 uur:260 Kharchenko moet van Pulatov aan Girkin rapporteren dat Pulatov de boxes naar de
eerste landmark gereden heeft. Pulatov meldt ook dat hij terug gaat.
07.34 uur:261 Dubinskiy vraagt aan Pulatov hoe het gaat met de oorlog. Pulatov zegt dat ze de
vijandelijk posities niet hebben kunnen doorbreken wegens te veel versterkingen en lange
afstandsbeschietingen.
11.18 – 11.51 uur: Samen met Borodai is Girkin op een locatie die hemelsbreed 3,53 kilometer van de
afvuurlocatie ligt (een locatie gelegen nabij Marynivka tussen de frontlinie en de afvuurlocatie
in).262 Op deze locatie geeft hij een interview aan Life-news, waarbij hij vertelt over de
ontwikkelingen aan het front: “Wij hebben een aanval op Marinovka uitgevoerd. We probeerden de
corridor die zuidelijke vijandelijke groep met hun hoofdeenheden verbindt, in tweeën te hakken. Maar
het is ons niet helemaal gelukt. Wij hebben drie hoogten en een dorp ingenomen, maar tot de grens zelf
te komen lukte ons niet; zij zijn hier te sterk.”. 263
11.43 uur:264 NN Belarus vertelt aan Ataman dat een Sushka rondcirkelt. Hij vliegt erg hoog en het is
onmogelijk hem te bereiken. De Sushka heeft net gevuurd, maar NN Belarus weet niet precies
waar naartoe; hij denkt richting Marynivka. Kan Ataman dat navragen aan zijn contact in
Marynivka?
11.50 uur:265 Koreets belt NN Vega en vraagt of hij die Sushka zag: “It fucking hit Savur-Mohyla from a
very high altitude.”.
12.14 uur:266 Dubinskiy zegt tegen Nos dat Dubinskiy’s troepen van drie kanten weerhouden worden
door houwitsers om op de hoger gelegen gebieden te komen. Er is daar een zwaar gevecht aan
de gang. Kharchenko, Tor en NN Piton zijn daar, en onze gezamenlijke vriend ook, om te zien hoe
het gaat.
13.16 uur:267 Kharchenko meldt aan Dubinskiy dat hij in Marynivka is, dat ze onder vuur liggen en dat
hij al 30% van zijn mannen is verloren door artillerie. Ook anderen worden met de grond gelijk
gemaakt. Dubinskiy gaat nu Girkin bellen, maar kan niks beloven.
13.22 uur:268 Koreets belt Pulatov en vertelt hem dat een ZU-23 luchtafweergeschut met bemanning
bij hem is. Pulatov beveelt hem daarmee om op te trekken naar Stepanivka.
13.26 uur:269 Pulatov belt Kharchenko en vraagt of hij de verdediging organiseert. Kharchenko zegt
dat er geen sprake is van het opzetten van een verdediging met het aantal gewonden dat hij
heeft; meer dan de helft van zijn mannen. Kharchenko’s mannen worden afgeschoten als bitches
door luchtaanvallen (Sushka) en mortieren. Kharchenko heeft geen middelen om zich in te graven
en de Strela is buiten werking.

13.33 uur:270 Kharchenko belt Pulatov en zegt hem dat de mensen van Tor zijn gekomen en naar de
high ground zijn gegaan. Pulatov zegt Kharchenko dat hij tegen Tor moet zeggen dat hij de high
ground moet bezetten en de tanks erheen moet brengen.
13.39 uur:271 Kharchenko wordt gebeld door Pulatov die hem zegt dat hij de aantallen doden en
gewonden aan Pulatov moet doorgeven zodat die op de hoogte is van de situatie daar ter
plaatse. Ook moet Kharchenko ondanks alles de verdediging en de veroverde lijn behouden.
15.28 uur:272 Koreets belt Pulatov en zegt dat hij in Stepanivka is. “Wat nu?” vraagt hij. Pulatov zegt
dat hij daar moet blijven en in de lucht moet kijken:“There’s some motherfucker flying out there.”.
16.23 uur:273 Dubinskiy belt Bibliothekar en vraagt of hij vandaag gaat vertrekken. Dubinskiy vertelt
hem dat hij de auto van gisteren mee kan nemen en nog eentje kan halen bij Kharchenko.
Bibliothekar wacht nog op een telefoontje.
17.11 uur:274 Dubinskiy vraagt aan Kharchenko hoe het gaat met de strijd. Kharchenko zegt dat hij op
bevel van Pulatov stand houdt in Marynivka en dat ze continu onder vuur liggen. Dubinskiy wacht
tot Girkin terug is en zal deze vragen om een order te geven om Kharchenko zich uit Marynivka
terug te laten trekken. Kharchenko verliest veel mannen en materieel.
17.52 uur:275 Girkin geeft Cap de opdracht om met zijn troepen naar Stepanivka en Marynivka te gaan,
ter versterking van het verkenningsbataljon.
17.54 uur:276 Kharchenko wordt gebeld door Pulatov. Kharchenko rapporteert aan Pulatov hoeveel
mensen buiten gevecht zijn gesteld. Kharchenko laat weten dat er tien maal ‘200’ zijn en dat nog
niet bekend is hoeveel er van de ‘300’ zijn. Pulatov verwacht preciezere cijfers van Kharchenko,
omdat ze moeten weten wat met de hogere staf besproken moet worden.
18.12 uur:277 Pulatov rapporteert aan Dubinskiy over verliezen van personeel en materieel, ook bij
Kharchenko, als gevolg van een luchtaanval en van artilleriebeschietingen vanuit Hryhorivka en
Kozhevnia. Onze luchtverdediging, de Strela, is uitgeschakeld en zal
’s nachts worden afgevoerd om te worden gerepareerd. Dubinskiy wil drie tanks sturen, maar
Pulatov heeft lange afstandsartillerie nodig en goede luchtafweer omdat een vliegtuig op grote
hoogte ‘aan het werk was’ en onbereikbaar was voor vrijwel alle systemen. Dubinskiy heeft de
doelen van waaruit met artillerie wordt geschoten op de kaart gezet en Girkin stuurt die nu naar
Moskou. Rusland moet ze maar uitschakelen. De oostelijke kant van Marynivka speelt niet echt een
actuele rol; niemand zal daar vandaan naar Pervomaiskyi of naar Snizhne gaan.
18.43 uur:278 Dubinskiy zegt tegen Kharchenko dat het enige wat hij voor Kharchenko heeft kunnen
doen is dat er twee compagnieën van Cap naar Marynivka en de high grounds gaan die
Kharchenko gaan aflossen. Tor gaat naar Stepanivka. Kharchenko moet dan een
aanvalscompagnie in reserve houden in Stepanivka en met de verkenningscompagnie en de
tweede aanvalscompagnie naar huis vertrekken.
18.55 uur:279 Mongol rapporteert aan Dubinskiy dat ze de radar bij het vliegveld grotendeels hebben
vernietigd, maar nog niet helemaal. Dubinskiy zegt dat zijn mannen zware verliezen lijden door
bombardementen vanaf 7 kilometer hoogte, maar wel Marynivka hebben ingenomen en de corridor
hebben omsingeld. Pulatov veegde een high ground schoon.
19.09 uur:280 Sanych meldt aan Dubinskiy dat de Oekraïners zwaar materieel, waaronder ook Grads,
vanuit Alekseyevka richting Hryhorivka brengen. Dubinskiy zegt dat de Oekraïners naar Hryhorivka
gaan en troepen samenstellen om door te breken, want wij hebben hen bij de ketel geblokkeerd.
Dubinskiy was zelf daar en wij hebben Marynivka en de hoger gelegen gebieden ingenomen.
Sushka’s werden van vijf of zes kilometer(hoogte) ingezet. Het belangrijkste nu is die twee

batterijen in Hryhorivka slag toe te brengen. Dubinskiy zegt tegen Sanych dat ze nog wel iets
kunnen tegen Grads, maar als de Sushka’s in de ochtend aanvallen…. Dubinskiy zegt dat als het
hem lukt om ’s morgens een Buk te krijgen om die daar naartoe te sturen, dan zal dat fijn zijn.
Maar als hem dat niet lukt, dan zal het echt klote zijn. Dubinskiy zegt van plan te zijn daar zelf
naar toe te gaan.
19.13 uur:281 Dubinskiy zegt tegen Kharchenko de APC’s en de doden en gewonden mee terug te
nemen. Dubinskiy herhaalt dat Kharchenko een aanvalscompagnie in reserve moet doen in
Stepanivka en met een verkenningscompagnie en aanvalscompagnie moet vertrekken naar huis,
maar pas op het moment dat Cap arriveert.
19.48 uur:282 Gubarev rapporteert aan Dubinskiy over extra materieel dat hij heeft en vraagt waar dat
materieel heen moet. Dubinskiy zegt dat hij dat morgen wil bespreken, want hij zit nu in een
gevecht en vertrekt nu daar naartoe. Als extra mannen komen, dan moeten die ter versterking
naar Tor.
19.57 uur:283 Bibliothekar vraagt aan Dubinskiy welk voertuig hij moet ophalen bij de locatie van
Kharchenko. Bibliothekar staat daar nu; Dubinskiy antwoordt dat hij naar buiten komt, wacht even.
20.06 uur:284 Sanych zegt dat hem is verteld dat dat waar Dubinskiy eerder over vertelde in twee
‘units’ gestuurd moet worden naar waar Dubinskiy’s mannen zitten. Dubinskiy beaamt dat ze
vandaag moeten komen en dat hij die dan ook meteen daar naartoe wil sturen. Dubinskiy vertelt
nogmaals over hoge luchtaanvallen die kwamen toen hij alweer weg was.
20.11 uur:285 Dubinskiy zegt tegen Pulatov dat nu twee compagnieën van Cap onderweg zijn die
Kharchenko zullen vervangen in Marynivka. Tor gaat naar Stepanivka. Kharchenko gaat naar
Stepanivka in reserve. Kharchenko vertrekt morgen op bevel naar huis en Pulatov derhalve ook.
Dubinskiy zegt dat als vannacht een Buk-M hierheen gebracht zal worden deze meteen naar
Pulatov gaat. Die Buk is onze enige hoop, wij kunnen niets anders, toch?
20.45 uur:286 Siniy vraagt waar Dubinskiy is. Dubinskiy zegt dat hij in Donetsk is. Girkin is there, at his.
Siniy heeft wapens nodig want hij staat op het punt naar Marynivka te vertrekken; Dubinskiy zal
het doorgeven aan Girkin.
20.49 uur:287 Pulatov rapporteert aan Dubinskiy dat onze luchtverdediging een Sushka met een
Manpad heeft neergehaald. Dubinskiy zegt tegen Pulatov dat ‘onze jongens’ naar hem toekomen,
onder wie twee compagnieën van Cap. Pulatov zegt dat hij ze zal opvangen, en dat hij nog twee
defecte doosjes en de defecte 10 van hier moet afvoeren. Dubinskiy zegt dat ze zojuist een
besluit genomen hebben dat ze het nog 24 uur aanzien en anders moet Pulatov iedereen weer
terugsturen. Als Cap er is moet die de volledige bevelvoering overnemen, Pulatov zal dan de
algemene dingen doen en het van een afstand waarnemen.
20.57 uur:288 Pulatov zegt dat hij het verkeerd gemeld heeft. “Zei ik dat het met een ‘ZUshka’ werd
neergeschoten, of zei ik met ‘Strela’? Het is dus met een ‘ZUshka’ neergeschoten.”.
22.02 uur:289 NN Belarus spreekt met twee andere strijders. Onze mannen hebben hier twee Sushka’s
neergeschoten in 1 dag.

Getapte telefoongesprekken en beeldmateriaal in de ochtend van 17 juli 2014
00.12 uur:290 Girkin krijgt telefonisch een terugkoppeling van Cap en zegt daarbij tegen hem dat de
vijand morgen tonnen metaal op hen laat regenen. Ze moeten hun posities versterken.
00.17 uur:291 Skif biedt Dubinskiy ondersteuning aan om het gebied te behouden, want Dubinskiy’s

taak is nu prioriteit. Dubinskiy zegt dat op het moment dat de Sushka’s vanaf vijf kilometer hoogte
werden ingezet, hij meteen een aantal doden had. Dubinskiy zegt dat vannacht een Buk arriveert
en alle problemen dan worden opgelost. Als Dubinskiy mankracht en materieel van Skif wil,
waaronder vier tanks, dan moet hij dat aan Sanych doorgeven.
00.26 uur:292 Dubinskiy zegt tegen Girkin dat Skif een soort van uit het niets ondersteuning
aangeboden heeft van drie tanks en ongeveer honderd man. Girkin zegt dat hij beval om drie
kapotte tanks te evacueren; deze kunnen dan in de plaats daarvan worden ingezet. Dubinskiy
moet van Girkin zelf in de ochtend om acht uur het bevel uitgeven voor verplaatsing van die tanks
van Skif. Verder vragen beide heren zich af waar ze toch commandanten vandaan moeten halen.
07.05 uur:293 Pulatov vraagt aan Kharchenko waar hij is. Kharchenko zegt dat hij in Donetsk is omdat
Dubinskiy hem belde en zei dat hij moest gaan. Cap was namelijk gearriveerd. Kharchenko had
Pulatov moeten waarschuwen dat hij ging, want aan Pulatov was gisteren verteld dat hij klaar
moest staan om vandaag met Kharchenko terug te gaan. Pulatov zegt dat hij niet begrijpt hoe
orders worden gegeven; eerst was hij als leider aangewezen, maar dan krijgt Kharchenko een
ander bevel, langs Pulatov heen. Waarom hebben ze mij hier nodig als a man in charge, vraagt
Pulatov zich af. Pulatov zegt tegen Kharchenko dat hij moet rapporteren aan Dubinskiy want
Pulatov staat nog steeds hier met iedereen. Pulatov zal zelf wel uitvogelen wat hier gebeurt.
Kharchenko vertelt nog dat er gisteren 30% gewonden waren.
08.23 uur:294 Tor zegt de assistent om aan Girkin te melden dat ze zijn verslagen op high ground 172.9
en dat die high ground door de vijand is ingenomen. 3 van de 30 personen hebben het overleefd.
08.27 uur:295 Girkin bericht aan Borodai dat high ground 172.9 helemaal verbrijzeld is. 3 van de 30 man
overleefden en de high ground is verlaten. “Oh, fucking shit”, reageert Borodai. Girkin verzoekt
Borodai naar hier te komen.
08.38 uur:296 Dubinskiy belt Sanych en vraagt drie tanks en een stuk of 10 mannen ter dekking te
sturen vanwege de moeilijke situatie daar. Ze moeten naar Stepanivka en zullen door Dubinskiy’s
mannen geplaatst worden, in Marynivka enzovoort. Sanych geeft het door aan Skif.
09.08 uur:297 Bibliothekar zegt tegen Dubinskiy dat hij met de Buk-M op een trekker en met bemanning
in Donetsk gearriveerd is. Hij vraagt aan Dubinskiy waar hij moet afladen om hem te verstoppen.
Dubinskiy zegt dat die nergens verstopt hoeft te worden; hij gaat direct daar naartoe. Te horen is
dat voorafgaand aan dit gesprek door Bibliothekar – tegen anderen – wordt gezegd: “Jongens, …
Wij moeten afremmen, ga op de linkerbaan staan, geheel op de linkerbaan.”.
Foto Donetsk.298 Deze toont een Buk-TELAR op een rode dieplader, gemaakt op Illicha Avenue 78 in
Donetsk.299 Het weerbeeld op de foto komt volgens het KNMI overeen met dat van 17 juli 2014 en
uitgaande van die datum, is de foto gemaakt tussen 08.48 en 09.32 uur.300 De foto vertoont
volgens het NFI en het National Forensic Centre van de Zweedse politie geen sporen van
manipulatie.301
09.20 uur:302 Kharchenko meldt aan Dubinskiy dat hij thuis is, hier bij de SBU, dat Cap hem heeft
vervangen en dat hij een compagnie in Stepanivka heeft achtergelaten zoals Dubinskiy had
gezegd. Dubinskiy is ook bij de SBU, bij Girkin. Kharchenko komt dan zo naar boven.
09.22 uur:303 Dubinskiy vraagt aan Bibliothekar of hij er één of twee bij zich heeft. Bibliothekar zegt
dat hij er één bij zich heeft. Deze was zelfrijdend de lijn overgestoken en is nu op een trailer
geplaatst. Dubinskiy vertelt Bibliothekar dat deze samen met tanks van Vostok zal gaan.
09.23 uur:304 Dubinskiy zegt tegen Sanych dat zijn Buk-M meegaat en vraagt waar deze in de kolonne
kan worden opgenomen. Sanych zegt achter ‘Motel’.

09.24 uur:305 Dubinskiy zegt tegen Bibliothekar dat hij moet omkeren naar plek waar drie tanks van
Vostok staan tussen Motel en Makiivka. Bibliothekar moet samen met deze tanks in kolonne daar
naartoe rijden.
09.31 uur:306 Pulatov vraagt aan Dubinskiy om de ‘oosterbuurman’ even te laten kijken naar de groep
varkens die vanuit Hryhorivka naar het oosten is geslopen. De oosterburen moeten hen dan op
hun flikker geven. Dubinskiy zegt tegen Pulatov dat Kharchenko nu een Buk-M naar hem toe zal
brengen. De Buk moet opgesteld worden in de omgeving van Pervomaiske. En er komen drie tanks
van Vostok mee met bewaking.
09.51 uur:307 Sanych zegt tegen Dubinskiy dat ze klaar zijn en wachten op de unit van Dubinskiy.
Dubinskiy zegt dat Kharchenko met Sanych meegaat. De mannen van Sanych gaan naar
Stepanivka, en Kharchenko weet waar de Buk naar toe moet. Dubinskiy zegt dat Dushman de
mannen van Sanych naar Stepanivka, naar Tor en Cap moet begeleiden. Dushman kent Tor en
Cap. Dan hoeft Sanych dus niet op de mensen van Dubinskiy te wachten; Kharchenko gaat het zelf
begeleiden.
09.53 uur:308 Bibliothekar vraagt aan Dubinskiy of hij moet omdraaien en achter hen aan moet gaan,
waarop Dubinskiy vraagt of hij niet is gebeld door Kharchenko. Dat is hij niet. Dubinskiy zegt dat
Bibliothekar terug moet gaan naar de ring Motel. Kharchenko zal hem daar oppikken en hem
begeleiden daar naartoe.
09.54 uur:309 Dubinskiy zegt tegen Kharchenko dat achter de ring Motel dat ding zal staan; je weet
wat ik bedoel. Kharchenko moet met Bibliothekar bellen/overleggen. Kharchenko moet de mensen
meenemen die hij nodig heeft voor de begeleiding. En als hij dan in de buurt van Pervomaiske
komt dan moet hij daar in de omgeving neerstrijken en zijn mensen daar naartoe halen. Zijn taak
is dan reserve en bewaking van dat ding dat hij nu gaat begeleiden. Pulatov komt daar ook naar
toe. Dubinskiy blijft bereikbaar.
09.55 uur:310 Dubinskiy zegt tegen Pulatov dat hij tegen Cap en de anderen moet zeggen dat 3
neushoorns van Vostok naar hen op weg zijn. Pulatov heeft dat begrepen, want heeft net met
Girkin gesproken. Dubinskiy zegt dat Pulatov moet wachten op Kharchenko die de Buk-M begeleidt.
Pulatov verstaat de ‘houten taal’ wel. Dan moeten Pulatov, Kharchenko en al onze mensen in de
omgeving van Pervomaiske/Pervomaiskyi blijven. “Jullie taak is bewaking van deze Buk en de
organisatie van dit alles.” Pulatov moet wel nog iemand sturen om de neushoorns tegemoet te
gaan. Pulatov gaat nu dit alles regelen, maar eerst zijn spuwers naar hun positie brengen. En hij
houdt hier ook de corridor vrij om onbelemmerd te kunnen leveren aan Tor.
10.01 uur:311 Girkin wordt gebeld door Tor die Girkin bijpraat over doden, gewonden en kapotte tanks,
die vertelt dat Cap is aangekomen en de vraag stelt wie de leiding heeft; Cap of Pulatov? Girkin
geeft aan dat Cap verantwoordelijk is voor de verdediging en dat Pulatov de leiding heeft totdat
hij die overdraagt aan Cap. Tor moet van Girkin de artillerie inzetten tegen de vijand op de
heuvels, want daar vandaan vuren ze. Tor bevestigt dat ze al bezig zijn met het uitvoeren van het
bevel dat Girkin heeft gegeven. Pulatov heeft alle bevelen al gekregen van Girkin, hij moet
proberen daar iets te rokeren. Girkin sluit af met aan te geven dat er vandaag nog tanks bij Tor en
de zijnen moeten komen, ter ondersteuning.
10.04 uur:312 Kharchenko wordt gebeld door Dushman en laat hem weten dat hij binnen 40 minuten
bij Motel zal zijn. Omdat Dushman dat (te) lang vindt zegt hij dat hij al vertrekt en dat Kharchenko
hem wel zal inhalen. “Oké”, zegt Kharchenko.
Video Makiivka Highway te Donetsk313 en foto Paris Match314. Deze video en de daaruit gehaalde
foto zijn gemaakt op de Makiivka Highway te Donetsk315, en tonen volgens getuige G9081 een SA11 luchtafweersysteem (rechtbank: de NAVO benaming voor een Buk-TELAR) en een dieplader
waarop die systemen worden vervoerd.316 De rechtbank herkent zelf ook een Buk-TELAR op een
dieplader op deze beelden. Het weerbeeld op de video (en daarmee ook op de foto) komt volgens

het KNMI overeen met dat van de ochtend van 17 juli 2014 en uitgaande van die datum, is het
beeld gemaakt tussen 10.13 en 10.26 uur.317 De video vertoont volgens het NFI geen sporen van
beeldinhoudelijke manipulatie en manipulatie van de metadata318, ook niet na herhaald onderzoek
vanwege beweringen door het ministerie van Defensie van de Russische Federatie van
vervalsing.319
Video Makiivka.320 Deze video (door het JIT ingekort om identificerende gegevens te
verwijderen)321 is gemaakt op de Avtotransportna Street te Makiivka en toont een konvooi met
daarin onder meer een witkleurige Volvo trekker met roodkleurige oplegger met hierop een BukTELAR.322 Het weerbeeld op de video komt volgens het KNMI overeen met dat van 17 juli 2014 en
uitgaande van die datum, is de video gemaakt tussen 11.06 en 11.17 uur.323 Plaats, datum en
tijdstip van de video-opname worden ook door nader onderzoek bevestigd.324Onderzoek door het
NFI naar aanleiding van beweringen door het ministerie van Defensie van de Russische Federatie
van vervalsing leverde de conclusie op dat er geen aanwijzingen zijn voor manipulatie en evenmin
voor vervalsing van de videobeelden.325
11.31 uur:326 Kharchenko instrueert iemand om alle mannen, inclusief Dikson, op te halen, dan naar
Pervomaiskyi te gaan en daar op Kharchenko te wachten. Kharchenko zal daar spoedig zijn.
Video Zuhres.327 Deze video is gemaakt vanuit een flatgebouw in Zuhres dat ligt naast en uitziet
op de Highway H21, de doorlopende weg vanuit Makiivka via Torez naar Snizhne.328 Volgens G9081
toont de video een SA-11 luchtafweersysteem (rechtbank: de NAVO benaming voor een BukTELAR) en een dieplader waarop die systemen worden vervoerd.329 De rechtbank neemt dit ook
zelf waar op deze beelden. Het weerbeeld op de video komt volgens het KNMI overeen met dat
van 17 juli 2014 en uitgaande van die datum, is de video gemaakt tussen 11.27 en 11.43 uur.330
Getapte telefoongesprekken en beeldmateriaal in de middag van 17 juli 2014
Video Torez.331 Deze video is gemaakt op 17 juli 2014 in Torez, mogelijk rond 12.00 uur, en laat
meerdere voertuigen zien, waaronder een witte vrachtauto met rode aanhanger met daarop een
Buk luchtafweersysteem.332 De vrachtauto op de beelden vertoont opvallende overeenkomsten
met de truck die op de hierboven genoemde foto van Paris Match is afgebeeld.333 Daarnaast zijn
op 6 punten overeenkomsten te zien tussen de Buk op deze video en een van de Buk’s die is te
zien op video-opnames van een militair konvooi dat op 23, 24 en 25 juni 2014 is waargenomen in
de Russische Federatie. Opvallende verschillen worden niet waargenomen.334
Foto Torez.335 Deze foto is gemaakt vanaf het terrein van een tankstation gelegen aan de
Prospekt Gagarina te Torez, ook H21 genoemd, en toont volgens getuige G9081 een truck met
rode oplegger en Buk-TELAR. 336 De rechtbank neemt dit ook zelf waar. Het weerbeeld op de foto
komt volgens het KNMI overeen met dat van 17 juli 2014 en uitgaande van die datum, zou de foto
zijn gemaakt tussen 12.34 en 12.47 uur.337 Dit tijdstip rijmt niet met het hierna genoemde
telefoongesprek van 12.42 uur, waarin Kharchenko zegt bij de Furshet te zijn in Snizhne. De
Furshet is namelijk nog veertien minuten rijden vanaf de plek waar de foto is genomen, zodat het
konvooi – teneinde om 12.42 uur daadwerkelijk bij de Furshet te kunnen zijn – uiterlijk 12.28 uur
vanaf die plek moet zijn vertrokken. De rechtbank ziet in deze discrepantie van slechts zes
minuten evenwel geen reden om aan de gehele tijdlijn te twijfelen. Uit andere bronnen kan
namelijk worden afgeleid dat de dieplader al iets eerder door Torez is gereden.338 Het betoog dat
dit nu juist zou betekenen dat er mogelijk meerdere Buk-TELAR’s zijn vervoerd die ochtend, kan
niet slagen. Het is immers volstrekt onaannemelijk dat er vlak na elkaar op meerdere identieke
diepladers in een vergelijkbaar konvooi meerdere gelijkende Buk-TELARS werden vervoerd terwijl
niemand hierover bericht of spreekt.
12.39 uur:339 Dushman vraagt aan Sanych waar hij die ijzeren dingen naar toe moet rijden. Naar
Stepanivka, is het antwoord, maar bel Krot op; hij zit al achter jou.

12.42 uur:340 Kharchenko belt Pulatov en laat hem weten dat hij met het ‘speelgoed’ bij de Furshet in
Snizhne is. Pulatov zegt dat hij daar nu naartoe onderweg is.
12.51 uur:341 Kharchenko wordt gebeld door Pulatov. Pulatov zegt dat hij bij de Furshet is
aangekomen en niemand ziet. Kharchenko zegt dat hij ook bij de Furshet is en vraagt of Pulatov
de trailer niet ziet. Na hard claxonneren op de achtergrond ziet Pulatov Kharchenko.
13.09 uur:342 Kharchenko belt met Zmey en legt hem uit waar ze elkaar gaan ontmoeten: in het
gebied bij de controlepost voorbij Snizhne en vóór Stepanivka, bij Pervomaiske.
Foto Snizhne. Op deze foto, die is gevoegd bij een Tweet die op 17 juli 2014 omstreeks 14.37 uur
werd geplaatst, is een zelfstandig rijdende Buk-TELAR, met camouflagenet, te zien. Deze foto
toont een zelfstandig rijdende Buk-TELAR op de Karapetianstraat in Snizhne, niet ver van de
Furshet af, die rijdt in oostelijke richting.343 Het weerbeeld op de foto komt volgens het KNMI
overeen met dat van 17 juli 2014 en uitgaande van die datum, is de foto gemaakt tussen 13.07 en
13.33 uur.344
Video Snizhne.345 Op de video is een Buk-TELAR te zien die rijdt op de Gagarinastraat, zuidwaarts
in de richting van Pervomaiske, Pervomaiskyi en Savur-Mohyla.346 Volgens het KNMI zijn deze
coördinaten correct en kan worden geconcludeerd dat als de video op 17 juli 2014 is opgenomen,
dit tussen 13:12 en 13:57 uur lokale Oekraïense tijd moet zijn gebeurd. Het bewolkingsbeeld op
de video komt overeen met het bewolkingsbeeld op 17 juli 2014 in dat gebied.347 Onderzoek door
het NFI en verificatie daarvan bij Google naar aanleiding van de opmerking van Rusland dat deze
videobeelden zijn vervalst vanwege een onjuist datumstempel, leverde de conclusie op dat niet
kan worden vastgesteld wanneer deze video is opgenomen, maar wel dat deze zeer waarschijnlijk
een paar minuten vóór het tijdstempel daarop van 17 juli 2014 omstreeks 16.42:05 uur is geupload. Het foute datumstempel waarop Rusland baseert dat sprake was van een vervalste video
werd veroorzaakt door een programmeerfout bij YouTube, hetgeen door Google is bevestigd. Er
zijn dus geen aanwijzingen dat de video al eerder, bijvoorbeeld op 16 juli 2014, zou zijn geupload.348 Naar een andere bewering van Rusland, namelijk dat de video zou zijn vervalst omdat
de TELAR er zou zijn ingeplakt, is door het National Forensic Centre van de Zweedse politie
onderzoek gedaan en geconcludeerd dat technische, auditieve en visuele inspectie geen enkele
indicatie laten zien van manipulatie en dat die onderzoeksresultaten tussen de 6000 en 1.000.000
keer waarschijnlijker zijn als de voertuigen al in de video aanwezig waren bij het maken daarvan,
dan wanneer de voertuigen later in de video zijn geplakt.349
13.35 – 14.02 uur: Blijkens de historische gegevens van het telefoonnummer eindigend op
-6335 straalt dat nummer tussen 13.35 en 14.02 uur een mast aan op de Gagarinastraat in
Snizhne. Tussen die tijdstippen belt Pulatov drie keer dat nummer, maar er komt geen gesprek tot
stand. Wel wordt door de gebruiker van dit nummer om 14.00 uur een gesprek van 60 seconden
gevoerd met 14th.350
14.07 uur:351 Kharchenko belt naar Zmey. Kharchenko zegt dat Zmey het voertuig moet bewaken dat
iets verderop in het veld staat. NN-Altai zal ook komen en dan moeten ze de voertuigen
verspreiden in de dichte bosschages, totdat Kharchenko aankomt. Kharchenko gaat Ryazan
ophalen en komt dan hier naar toe terug en dan laten we de gebeurtenissen verder ontwikkelen.
14.10 uur:352 Kharchenko wordt gebeld door Ryazan. Kharchenko zegt dat hij op het punt staat om
naar Snizhne te gaan. Ryazan moet bij de rotonde bij Furshet in de schaduw op hem wachten.
14.33 uur:353 14th heeft aan NN een vraag over de gasten, zoals gisteren werd gemeld namens Taiga.
14th wil zo min mogelijk tijdverlies tussen wanneer NN informatie ontvangt en het moment waarop
hij die aan 14th doorgeeft. Daarom heeft 14th het liefst dat Taiga rechtstreeks met hem
communiceert. Dat is precies wat NN ook wil en daarom heeft hij een direct contact tussen Taiga en

14th ingesteld.
14.34 uur:354 14th vraagt aan Taiga om hem direct te bellen als hij informatie heeft met betrekking tot
de gasten. Want we zitten allemaal al te wachten, zegt 14th. Op dit moment worden geen gasten
verwacht, zegt Taiga.
15.07 uur:355 Op de vraag van Girkin aan Tor wat de situatie daar is antwoordt Tor dat hij Marynivka
heeft overgedragen aan Cap, dat hij zijn mannen uit Marynivka aan het terugtrekken is en dat ze
stand houden in Stepanivka. Girkin draagt Tor op zich in te graven, want zij halen nog drie Grad
batterijen de kant van Tor uit. Girkin vraagt aan Tor hoeveel gepantserde voertuigen Cap daar
heeft. Tor zegt dat zojuist drie tanks voorbij gekomen zijn en noemt daarbij de naam Giurza.
Verder informeert Tor Girkin over het totale aantal tanks, waar die zijn en hoeveel er kapot zijn.
16.20 uur Vlucht MH-17 stort neer.356
16.22 uur:357 Dushman vertelt aan NN Kombat358 dat hij vandaag zijn tanks heeft ingezet bij
Marynivka, Stepanivka en Dmytrivka, dat zij gisteren vanaf 4 duizend meter probeerden te
bombardeerden en niet lager durfden te komen om te voorkomen dat ze door Manpads gemold
zouden worden en dat vandaag een Buk werd opgesteld en we hen nu met raketten gaan
bestoken.
16.35 uur:359 NN zegt tegen NN Nikolay Ivanovich dat mannen van Snizhne een kwartier geleden een
vliegtuig neerschoten dat neerviel bij Hrabove. De mannen van NN zoeken naar de piloot.
16.48 uur:360 Kharchenko rapporteert aan Dubinskiy dat ze ter plaatse zijn en al één Sushka
neergehaald hebben. Goed gedaan, is de reactie van Dubinskiy. Dubinskiy beveelt Kharchenko om
die avond naar ‘hier’ te komen; Pulatov komt ook hier. Kharchenko moet dan één compagnie
achterlaten om de Buk te beschermen.
17.16 uur:361 Dubinskiy vraagt aan Kharchenko of de Buk veilig staat voor Grad vuur. Kharchenko zegt
dat ze buiten bereik staan.
17.42 uur:362 Botsman zegt tegen Dubinskiy dat een vliegtuig is neergeschoten en dat hij de dozen
gaat halen en dat hij deze zo nodig aan Dubinskiy zal geven. “En je draagt die daarna over, hé?”
“Wij”, zegt Dubinskiy, “hebben ook nu net een Sushka neergehaald, boven Savur-Mohyla. Wij hebben
vanochtend toch een Buk-M gekregen; dat scheelt heel wat. Mijn jongens zoeken nu ook de zwarte
dozen.” Dubinskiy zegt dat hij nu in Marynivka is, dat ze non-stop door Grads worden bestookt en
hele grote verliezen hebben geleden. Hij wacht nu, want Rusland zou vanaf haar kant op hun
posities knallen. Dubinskiy moet over twee uurtjes weer in Donetsk zijn.

Getapte telefoongesprekken in de avond van 17 juli 2014
18.20 uur:363 Dubinskiy zegt tegen NN dat zijn mannen een Sushka hebben neergehaald bij SavurMohyla. De NN-man zegt dat de pers hem blijft lastig vallen over een Boeing die is gecrasht. Daar
weet Dubinskiy niets van.
18.28 uur:364 De assistent van Girkin moet van Nos aan the Commander doorgeven dat het
neergehaalde vliegtuig een Boeing zou zijn. Russia 24 wil snel de wereld inbrengen dat de
Oekraïners dit hebben gedaan om de militia de schuld te geven.
18.40 uur:365 Grek krijgt van NN Shmel te horen dat een buitenlands passagiersvliegtuig is geraakt
door een Sushka. Bezler is aanwezig op de achtergrond en hoort dit bericht ook.
18.44 uur:366 Kharchenko belt Pulatov. Pulatov informeert naar onze Buk, waarop Kharchenko laat

weten dat alles in orde is en dat de Buk verplaatst is. Pulatov zegt dat de Sushka een Chinees
passagiersvliegtuig had neergeschoten en direct daarna haalden wij de Sushka in. De hele wereld
zal er nu wel over praten. Kharchenko zegt dat wij aan de Sushka werkten. Pulatov wil een
uitgebreide evaluatie van de situatie die plaatsvond. Het belangrijkst: vertel that one… Pulatov
rijdt in Torez en Kharchenko moet met een aantal mannen naar Torez komen en krijgt dan verdere
instructies.
19.01 uur:367 Koreets belt Pulatov: Pulatov zegt tegen Koreets dat de ‘bloed-broer’ van Koreets een
Sushka heeft neergeschoten die net daarvoor een burgervliegtuig heeft neergeschoten.
19.28 uur:368 Kharchenko meldt aan Pulatov dat hij in Rozsypne is. Dat heeft geen zin, zegt Pulatov, je
kunt beter doorrijden naar Hrabove; je zult de rook in de verte zien.
19.35 uur:369 Koba vertelt aan NN Vova dat net een passagiersvliegtuig is neergeschoten en
antwoordt op de vraag wie dat deed: “Wie zou het kunnen doen? Wie heeft beschikking over een
Buk? Niet Oekrops. Strelkov, verdorie.”.
19.52 uur:370 Dubinskiy geeft opdracht aan Pulatov om naar de basis te komen; Kharchenko moet daar
blijven. Pulatov onderbreekt Dubinskiy en zegt dat hij nu op de plek is waar het vliegtuig is
neergestort, maar terugkomt. Pulatov antwoordt op de vraag of onze Buk heeft geschoten dat de
Buk de Sushka heeft neergehaald nadat de Sushka de Boeing heeft neergeschoten. Zijn mannen
hebben dat gezien; Pulatov zelf was in Marynivka.
19.54 uur:371 Dubinskiy wil Girkin zeer dringend spreken en vertelt hem dat Pulatov net rapporteerde
dat de Sushka de Boeing heeft neergeschoten, daarna opnieuw wilde aanvallen, maar toen door
onze mensen met een Buk werd neergeschoten. Girkin gelooft niet echt in dit verhaal. Dubinskiy
zegt dat hij Pulatov terug heeft gehaald en dat Kharchenko ter plaatse blijft. Girkin zegt tegen
Dubinskiy dat hij het netjes moet regelen.
19.59 uur:372 Dubinskiy zegt dat Kharchenko de mensen van de OVSE toegang moet verlenen tot de
crashsite en vraagt of Kharchenko er zeker van is dat mensen zagen dat ‘het’ geraakt werd door
een Sushka of dat toch niet het werk van ‘onze’ mensen was. Kharchenko bevestigt dat de Sushka
het gedaan heeft. Dubinskiy begrijpt het en vraagt of het correct is dat de Sushka daarna werd
geraakt met een Buk door onze mensen. Kharchenko antwoordt: eerst was er een knal in de lucht
en toen was daar onze knal.
20.30 uur:373 Girkin heeft door dat vliegtuig geen mogelijkheid, dus daarom moet Dubinskiy regelen
dat de ‘beschadigde tank die wij hebben en die geëvacueerd moet worden’, het doosje dat door
Kharchenko wordt bewaakt, door een paar BTR’s tot aan de grens van de provincie wordt
begeleid. Daar komt een groep met een trailer en een kraan om die op te halen.
20.32 uur:374 Dubinskiy zegt tegen Kharchenko dat een lowboy zal komen voor de box die we daar
hebben en dat twee BTR’s de box naar onze regiogrens moeten begeleiden.
20.41 uur:375 Kharchenko wordt gebeld door Zmey. Zmey laat weten dat ‘het doosje’ door
onbekenden wordt weggehaald en hij vraagt of hij dat moet begeleiden. Kharchenko zegt
vloekend dat Zmey het daar moet laten staan; Kharchenko haalt het op.
20.54 uur:376 Zmey bericht aan Kharchenko dat het wordt begeleid door een voertuig en een ack-ack
en dat zij zeiden dat het door zijn mensen wordt bewaakt. Het ging naar de stad. Laat het daar
maar naar toe gaan, zegt Kharchenko.
21.13 uur:377 Kharchenko zegt tegen Dubinskiy dat ‘het doosje’ al weg was toen hij terugkwam van de
crashsite; ‘het doosje’ is op eigen kracht vertrokken en is nu in Snizhne. Hij zal toch echt niet op
eigen kracht naar de bestemming gaan rijden. De jongens van de trailer vragen Kharchenko om te

komen en dat gaat Kharchenko doen. Dubinskiy zegt dat hij Girkin zal vragen wat ze nu moeten
doen. Hij zegt nog wel tegen Kharchenko dat hij die in Snizhne moet laten staan.
21.32 uur:378 Ryazan belt Kharchenko. Hij rapporteert dat een van de bemanningsleden van de Buk de
rest van de bemanning kwijt is. Het bemanningslid staat bij het checkpoint. Kharchenko draagt
Ryazan op het bemanningslid naar Snizhne te brengen.
21.40 uur:379 Kharchenko belt Pulatov. Kharchenko vraagt of Pulatov in contact kan komen met de
strijders van dat nieuwe doosje. Ze zijn een van hun strijders vergeten, die is nu bij Kharchenko.
Kharchenko is bij Furshet, maar daar zijn ze niet. Pulatov gaat proberen om contact met hen op te
nemen.
21.42 – 21.53 uur: Blijkens de historische gegevens wordt tussen 21.42:18 uur en 21.53:34 uur vier
keer door Pulatov gebeld met het telefoonnummer eindigend op -6335. Het is niet bekend waar
dat telefoonnummer zich op dat moment bevindt.380
21.47 uur:381 Mongol vertelt aan zijn vrouw dat ‘wij’ de Boeing hebben neergeschoten, maar het was
per ongeluk.
22.35 uur:382 Kharchenko vraagt aan Dubinskiy waar naartoe die begeleid moet worden. Dubinskiy
antwoordt: tot aan de grens met de provincie Luhansk, daarna rijden ze zelf verder.
23.05 uur:383 Girkin laat aan Dubinskiy vragen of de ‘beschadigde tank’ al is begonnen te bewegen.
Dubinskiy komt nu naar boven.
23.12 uur:384 Kharchenko zegt tegen Dubinskiy dat het nog in Snizhne is en zojuist op het platform is
gereden. Kharchenko zal het tot aan Debaltseve brengen, maar Dubinskiy zegt dat Kharchenko
dat niet hoeft te doen, dat de jongens dat maar moeten doen. Dubinskiy gaat hem zo terugbellen.
23.14 uur:385 Dubinskiy zegt tegen Kharchenko dat hij van Snizhne naar een kruising ten noorden van
Krasnyj Luch moet gaan en daar moet wachten op een begeleiding die net vanuit Luhansk is
vertrokken.
23.27 uur:386 NN Vega vertelt aan Koreets dat bij Elektriek aan die Strela wordt gewerkt. Giurza
vertelde NN Vega dat hij aan de commandant moest rapporteren. Dat heeft NN Vega gedaan en de
commandant heeft alles op het papiertje opgeschreven van wat betreft Pervyi, wat betreft Strela
en al dat. NN Vega vertelt ook nog dat teveel mensen vandaag onze wagen hebben gezien. Dat
kan Koreets niks schelen; voorlopig zal niemand daar vliegen. Een Sushka van de Oekrops heeft
een Boeing neergehaald. En meteen hebben wij de Sushka neergehaald. Ja, die grote raket vloog
dus achter haar aan.
23.32 uur:387 Kharchenko vertelt dat zijn mannen zijn vertrokken. Dubinskiy vraagt hem het
telefoonnummer van de senior; die gebeld gaat worden door degenen uit Luhansk. Kharchenko
geeft Dubinskiy het nummer eindigend op -5784 van ‘Leshy’ de bestuurder. Kharchenko moet
Leshy snel bellen om te zeggen dat ‘hij’ al bij de ingang van Krasnyj Luch is en dat Leshy duidelijk
afspreekt waar ze elkaar ontmoeten.
23.34 uur:388[Naam 5] wordt gebeld door Plotnitskiy. Een Carpathian tree bewaakt door twee BTR’s
heeft begeleiding nodig vanaf de kruising bij Krasnyj Luch tot de grens bij Severniy. Daar wordt het
konvooi opgewacht. Ook is er brandstof nodig voor de BTR’s, want die is op.

Getapte telefoongesprekken gevoerd op 18 juli 2014
00.23 uur:389 Boks meldt aan Dubinskiy dat Pulatov terug is en dat wat betreft het breaking news van

vandaag zij de flight recorders hebben gevonden.
00.25 uur:390 Pulatov vertelt aan Dubinskiy dat de box die hij heeft van die buitenlandse machine is. En
om aan de veilige kant te blijven is die box gezonden aan de mannen van Boks.
01.26 uur: 391 Niet Leshy, maar iemand die zich groepsleider noemt zegt via de telefoon van Leshy dat
de verantwoordelijken voor de lading Starshyi, Chernyi en Bibliothekar zijn. Volgens hen wordt
niemand geacht de lading te ontmoeten. Fuck, is de reactie, dit alles was geregeld via de minister
van Defensie. Wij gaan langzaam via de route die wij kennen; de route die werd gebruikt om
machines naar hier te transporteren. We brengen hen nu naar een punt voor Debaltseve.
07.17 uur:392 Kharchenko zegt tegen iemand in de ruimte waar hij is: “Everything is ok. The vehicle has
already reached Russia.”.
07.41 uur:393 Dubinskiy vraagt pissig aan Kharchenko wat er gisteren allemaal is voorgevallen met
Leshy; het was een zootje. Kharchenko zegt dat ze het voertuig tot aan de kruising hebben
gebracht en dat de jongens daarna zelf zijn verder gegaan in de goede richting, en met succes
zijn aangekomen. Er waren allemaal inkomende telefoontjes op de telefoon van Leshy van
mensen die zich voorstelden, de een na de ander, en later ook nog Girkin. Op enig moment zette
Leshy de telefoon uit. Dubinskiy weet nu niet waar het voertuig is. Kharchenko zegt dat het is
gearriveerd in Rusland.
07.44 uur:394 Dubinskiy vertelt aan Girkin dat hij zojuist terug is gekomen en zegt dat ‘hij’ door wel
acht personen gebeld werd en daarom de telefoon uit heeft gezet. Hij was helemaal niet bezig het
voertuig zelf terug te brengen, maar heeft het meteen overgedragen aan degenen door wie het
voertuig werd opgewacht, aan onze mensen op de kruising. Het voertuig is al lang in Rusland.
Girkin zegt echter dat het punt is dat zij zeggen dat ze hen niet ontmoet hebben. Girkin gaat het
nog verder uitzoeken.
08.00 uur:395 Girkin zegt tegen Dubinskiy dat hij Leshy onmiddellijk moet laten komen bij Girkin. Want
de groep mensen die de auto zou moeten ontvangen kwam terug zonder auto.
08.01 uur:396 Dubinskiy geeft Kharchenko de opdracht om met Leshy naar Dubinskiy te komen omdat
degene die het voertuig had moeten ontmoeten teruggekeerd is zonder voertuig. Kharchenko
zegt dat Leshy het voertuig aan Bibliothekar gegeven heeft. Deze groep bracht het terug op de
lowboy. Kharchenko heeft net contact met hen gehad: zij zijn al in Rusland en brengen een nieuw
voertuig vanuit Rusland mee terug. Nu snapt Dubinskiy het.
08.02 uur:397 Dubinskiy vraagt aan Bibliothekar of hij vannacht het doosje heeft ontvangen van onze
mensen en of hij het afgevoerd heeft. Bibliothekar beaamt dat en zegt dat het nu daar is, in dat
gebied. Later zal hij langs komen om het uit te leggen; het was nogal ingewikkeld.
08.03 uur:398 Dubinskiy zegt tegen Girkin dat Leshy het overhandigd heeft aan Bibliothekar en
Bibliothekar heeft het persoonlijk daar naartoe gebracht. Het is daar al een hele tijd.
10.50 uur:399 Mongol zegt tegen Dubinskiy dat de OVSE missie de DPR autoriteiten gevraagd heeft of
ze begeleid kunnen worden naar de crashsite van dat van gisteren. Mongol heeft ze zojuist van
begeleiding voorzien. Er zijn wel vier Oekraïense luchtvaartexperts bij. Dubinskiy reageert daarop
door te zeggen dat ‘wij’ daar niks zullen doen. Laat ze gaan. Er zijn ten minste twee boxes,
gisterenavond de eerste en vannacht vonden mijn mannen de tweede.
11.22 uur:400 Kharchenko vraagt aan Dubinskiy of hij eruit is met dit voertuig; is alles oké? Dubinskiy
zegt dat hij en Girkin naar elkaar hebben lopen schreeuwen maar dat het nu duidelijk is.

Bijlage 4: Namenlijsten van de benadeelde partijen
Deze bijlage bestaat uit:
Bijlage 4.1: namen van de benadeelde partijen van RBT-lid A1;
Bijlage 4.2: namen van de benadeelde partijen van RBT-lid A2;
Bijlage 4.3: namen van de benadeelde partijen van RBT-lid A3;
Bijlage 4.4: namen van de benadeelde partijen van RBT-lid A4;
Bijlage 4.5: namen van de benadeelde partijen van RBT-lid A5;
Bijlage 4.6: namen van de benadeelde partijen van RBT-lid A6;
Bijlage 4.7: namen van de twee benadeelde partijen met vorderingen niet via het
Rechtsbijstandsteam.

De rechtbank hanteert de persoonsnamen zoals opgenomen in Primo-10779 en de plaatsnamen
zoals opgenomen in Primo-06863.
1

Deze dag betreft een geplande zittingsdag die niet meer behoefde te worden gebruikt voor het
onderzoek ter terechtzitting.
2

Naast het hierna te noemen verschil betreffende het functioneel daderschap komt in de primaire
variant ook nog voor “…, althans alleen, …”.
3

4

Staatsblad 2018, 263.

5

Besluit zittingsplaatsen gerechten van 27 november 2012.

6

Kamerstuk 33 997, nr. 124.

Verdrag tussen het Koninkrijk der Nederlanden en Oekraïne inzake internationale juridische
samenwerking met betrekking tot misdrijven die verband houden met het neerhalen van vlucht MH17
van Malaysia Airlines op 17 juli 2014 (Tractatenblad 2017, 102), dat conform het bepaalde in de
artikelen 6 en 43 van het Europees verdrag betreffende de overdracht van strafvervolging op 7 juli
2017 in Tallinn is gesloten tussen Nederland en Oekraïne. Op 25 augustus 2018 is ter uitvoering van
dit Verdrag de wet van 11 juli 2018, houdende bepalingen samenhangend met de vervolging en
berechting in Nederland van strafbare feiten die verband houden met het neerhalen van Malaysia
Airlines vlucht MH17 op 17 juli 2014 in werking getreden (Staatsblad 2018, 263).
7

Overeenkomstig artikel 6, eerste lid, van het Verdrag van Tallinn hebben de Nederlandse autoriteiten
bij brief van 19 juni 2019 de Oekraïense autoriteiten uitgenodigd om een verzoek te doen tot
overname van de strafvervolging. In reactie hierop hebben de Oekraïense autoriteiten bij brief van 23
juli 2019 aan de Nederlandse autoriteiten verzocht om de overname van de strafvervolging. Bij brief
van 22 augustus 2019 van de minister van Justitie en Veiligheid is dit verzoek ingewilligd.
8

De informatie in deze en de volgende (sub)paragrafen is gebaseerd op de in het Dossier Context
opgenomen Processen-verbaal Strijdende partijen (Primo-04502), Classificatie conflict (Primo-06764),
Russische betrokkenheid bij het conflict in Oost-Oekraïne (Primo-05427), OVSE (Primo-02258) en
Intern krijgstuchtelijk systeem en internationale misdrijven bij de ‘Volksrepubliek Donetsk’ (Primo12062), alsmede op de daarin vermelde onderliggende stukken en de daarbij opgenomen bijlagen.
Tevens is deze informatie gebaseerd op de inhoud van afgeluisterde en opgenomen
telefoongesprekken, zoals die in het dossier zijn opgenomen.
9

10

ICTY, Prosecutor v. Tadić a/k/a “Dule”, Appeals Chamber Decision, IT-94-1-AR72, 2 oktober 1997, §70.

Artikel 359a Sv in combinatie met het derde overzichtsarrest inzake vormverzuimen en
rechtsgevolgen in de zin van artikel 359a Sv, HR 1 december 2020 (ECLI:NL:HR:2020:1890), RO 2.2.2,
11

2.4.4 en 2.6.1.
Derde overzichtsarrest inzake vormverzuimen en rechtsgevolgen in de zin van artikel 359a Sv, HR 1
december 2020 (ECLI:NL:HR:2020:1890), RO 2.5.2.
12

13

Minister-president, Tweede Kamerleden en de Onderzoeksraad voor Veiligheid.

Bijvoorbeeld EHRM 29 januari 2019 (Güzelyurtlu ea t. Cyprus en Turkije), EHRM 4 augustus 2001
(Hugh Jordan t. UK) en EHRM 4 augustus 2011 (Giuliani and Gaggio t. Italy).
14

Dan wel heel kort daarvoor, door ontvangst van de notificatie van de rechter-commissaris met
betrekking tot de lopende artikel 226a Sv procedure.
15

Diverse eerstelijns uitspraken aangehaald in Th. Kelder, Sporen in het Strafrecht 2014, Rechtspraak
over het wegdagvaarden van mini-instructies.
16

17

Wet van 1 december 2011 (Staatsblad 2011, 600), in werking getreden op 1 januari 2013.

Of een dergelijk verzoek wel aan de Oekraïense autoriteiten is gedaan kan de rechtbank bij
ontbreken van stukken daarvan in het dossier niet nagaan. Oekraïne was immers JIT partner,
waardoor aan dat land geen rechtshulpverzoeken werden gedaan. Wel verdient in dit verband
opmerking dat verdachte Kharchenko blijkens zijn persoonsdossier al sinds augustus 2014 onvindbaar
is en dat zijn verblijfplaats niet bekend is bij de Oekraïense autoriteiten. Onder die omstandigheden
zou een (rechtshulp)verzoek tot het horen van de verdachte zinloos zijn geweest.
18

Waarbij de rechtbank opmerkt dat er een verschil is tussen het bestaan van een proces-verbaal
verdenking en het aanmerken als verdachte. Dat laatste is de formele handeling waarmee verdachte
op de hoogte wordt gesteld dat hij verdachte is; het eerste is veeleer een interne werkconclusie,
mede om bepaald onderzoek mogelijk te kunnen maken. Juist het belang van dat onderzoek kan
maken dat verdachte nog niet van de verdenking jegens hem op de hoogte wordt gesteld.
Verstrekking van stukken op dat moment zou daarmee in tegenspraak zijn.
19

20

Rijkswet Onderzoeksraad voor Veiligheid, Hoofdstuk 5, paragraaf 5.

Aanwijzing afstemmingsprotocol Onderzoeksraad voor de veiligheid – Openbaar Ministerie
(Staatscourant 2008, 45, in werking getreden op 1 maart 2008).
21

Proces-verbaal onderzoek ter terechtzitting d.d. 13 en 16 september 2021, alsmede bijlage A
daarbij.
22

23

In dit geval Primo-10519 en Primo-10519.

“Recognising the sovereignty of all Parties and with the prior consent of the JIT leader, the JIT members
will have the right to participate in investigative activities in another State within the parameters of that
State's domestic law. Where authorised by the domestic laws of the State in which they are operating, they
can personally perform investigative activities in the presence of a member of a team in whose country the
investigative activities are being performed and insofar as they are authorised to do so under their own
domestic laws.”
24

Ten tijde van ondertekening van de JIT-overeenkomst in augustus 2014 gold nog artikel 552qb Sv,
maar de tekst daarvan is hetzelfde als artikel 5.2.2 Sv.
25

26

Vgl. HR 5 oktober 2010 (ECLI:NL:HR:2010:BL5629).

Hiermee doelt de rechtbank op ‘ooggetuigen’, niet op deskundigen en opsporingsambtenaren die
bijvoorbeeld technisch onderzoek deden en die in die hoedanigheid eigen waarnemingen (als getuige)
combineren met (technische) achtergrondkennis.
27

Zie onder andere EHRM 7 augustus 1996, nr. 19874/92 (zaak Ferrantelli en Santangelo t. Italië), § 51
en EHRM 15 december 2015, nr. 9154/10 (zaak Schatschaswili t. Duitsland), § 103-105. De volgende
overweging keert in de jurisprudentie van het EHRM steeds terug: “ (…) all the evidence must normally
be produced in the presence of the accused at a public hearing with a view to adversarial argument.
However, the use of statements obtained at the pre-trial stage is not in itself inconsistent with paragraphs
3(d) and 1 of Article 6, provided that the rights of the defence have been respected. As a rule, these rights
require that the defendant is given an adequate and proper opportunity to challenge and question a witness
against him, either when he was making his statements or at a later stage of the proceedings.”.
28

29

Zie hierover de annotatie van T. Kooijmans onder EHRM 1 juni 2017, nr. 24705/16, nr. 24818/16 en

nr. 33893/16 (zaak Berardi e.a. t. San Marino, NJ 2017/432).
30

HR 20 april 2021 (ECLI:NL:HR:2021:576).

31

EHRM 19 januari 2021, nr. 2205/16 (zaak Keskin t. Nederland).

32

HR 20 april 2021 (ECLI:NL:HR:2021:576).

33

HR 13 september 2022 (ECLI:NL:HR:2022:1198).

Zie voor het stappenschema EHRM 15 december 2011, nr. 26766/05 en 22228/06 (zaak Al-Khawaja
en Tahery t. het Verenigd Koninkrijk) en EHRM 15 december 2015, nr. 9154/10 (zaak Schatschaswili t.
Duitsland).
34

35

EHRM 10 juli 2012, nr. 29353/06 (zaak Vidgen t. Nederland).

EHRM 10 april 2012, nr. 466699/06 en 46099/06 (zaak Ellis, Simms en Martin t. Verenigd Koninkrijk),
EHRM 1 februari 2018, nr. 27962/19 (zaak Asani t. Macedonië) en EHRM 17 november 2020, nr.
59453/10 (zaak Suleyman t. Turkije).
36

37

EHRM 17 november 2020, nr. 59453/10 (zaak Süleyman t. Turkije).

38

Of bij de rechtbank, maar dat is i.c. niet het geval.

39

Artikel 360, eerste lid, tweede gedachtestreepje, Sv.

40

Artikel 344a, tweede lid, Sv.

Waarbij zij opgemerkt dat die Gedragscode per 6 februari 2019 is ingetrokken. De reden daarvoor is
echter niet dat de inhoud van de Gedragscode niet langer aan de orde zou zijn, maar een
administratieve: door een wetswijziging geldt vermelding van de Gedragscode op de website van het
NRGD ook als vereiste wijze van publiceren, waardoor een regeling met publicatie in de Staatscourant
niet langer nodig is. De in de Gedragscode opgenomen normen gelden daarom nog steeds.
41

42

Ministeriële regeling BWBR0031558, geldend vanaf 19 mei 2012.

43

Primo-06467, p. 8062, Primo-12484, p. 12489, en Primo-07058, p. 18.

Primo-07058, p. 24 (louter conclusie, met verwijzing naar Primo-05963 (niet gevoegd)) en Primo12484.
44

Primo-10981, p. 11401 t/m 11427, Primo-10981a, p. 16491 t/m 16512, en Primo-10981b, p. 16932
t/m 16948.
45

Primo-04398, p. 3537 en 3538, respectievelijk Primo-02660, p. 1772 en 1773, en Primo-07058, p.
22.
46

Primo-05576, p. 4908 en 4909 en bijlage 2 daarbij. Meer in (technisch) detail: Primo-05654, p. 1 t/m
56.
47

48

Primo-07058, p. 10 en 16, en Primo-00003, p. 82.

Engelse vertaling van de Expertiserapportage van het Litouws Forensisch Expertisecentrum van 22
oktober 2021, p. 5 en 6, met bijlagen.
49

Rapport Project Primo – Cell-site Evidence d.d. 28 Februari 2022, overgelegd bij pleitnota Deel V.I –
Bewijsvraag 3 – Feitelijke gedragingen, op de zitting van 25 maart 2022.
50

51

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 12.51:09 uur.

Primo-02378, p. 93 en 94, gelezen in samenhang met bijlagen 18 (mastgegevens Kharchenko) en 4
(mastgegevens Pulatov) bij Primo-14912.
52

Video Buk-TELAR in Snizhne: Forensic expert report – Video Authenticity, Swedish National Forensic
Centre (NFC), 31 maart 2021. Foto Buk-TELAR in Donetsk: Forensic expert report – Image Authenticity,
Swedish National Forensic Centre (NFC), 31 maart 2021.
53

54

Primo-05982 (LTFO), p. 4.

55

Primo-02356, p. 43, in samenhang met Primo-06212, p. 7432, en bijlage 1 daarbij.

56

Primo-04263, p. 166, en Primo-03002, p. 133.

57

Primo-03002, p. 136.

58

Primo-02421, p. 1393.

59

Primo-01483, p. 958 t/m 960, en Primo-00804, p. 198 t/m 300.

60

Primo-08673, p. 1947.

Bijlage 1 bij Primo-05824, p. 6233 t/m 6236, in samenhang met bijlage 1 bij Primo-02148, p. 1264,
en bijlage 6 bij Primo-03002.
61

62

Bijlage 1 bij primo-02148, p. 1266.

63

Bijlage 30 bij Primo-03752, p. 2764.

64

Primo-02775, p. 1838 t/m 1845.

65

Primo-02356, p. 59, Primo-01120, p. 390, Primo-05388, p. 4424, en bijlage 18 bij Primo-01120.

Primo-06751, p. 8369 en 8370, en Primo-02356, afbeeldingen 12 en 13 op p. 18 (komt overeen met
16.22:23 en 16.22:33 uur Oekraïense zomertijd).
66

67

Bijlage 3 bij Primo-07871A, p. 534.

68

Bijlage 1 bij Primo-13327, p. 12640.

69

Primo-13386, p. 13136 t/m 13145.

70

Primo-13386, p. 13146.

71

Primo-02356, p. 60.

72

Primo-13386, p. 13146.

73

Primo-14143, p. 1729.

Proces-verbaal RC-verhoor M58 d.d. 30 november – 3 december 2020, p. 17, en Primo-14143, p.
1744.
74

75

Proces-verbaal RC-verhoor M58 d.d. 30 november – 3 december 2020, bijlage 1, kaart 12.

76

Bijlagen 9 en 9A bij Primo-14138.

Proces-verbaal RC-verhoor M58 d.d. 30 november – 3 december 2020, p. 18, Primo-14143, p. 1741
en 1746.
77

78

Bijlage 7 bij Primo-14139.

79

Primo-02389, p. 13.

Primo-14138, p. 1365, en Proces-verbaal RC-verhoor M58 d.d. 30 november – 3 december 2020, p.
26 en 40.
80

81

Proces-verbaal RC-verhoor M58 d.d. 30 november – 3 december 2020, p. 26.

Primo-14143, p. 1753 en 1754, Primo-14138, p. 1365, 1368 en 1370, Proces-verbaal RC-verhoor
M58 d.d. 30 november – 3 december 2020, p. 26.
82

Primo-14143, p. 1754 en 1786, Primo-14138, p. 1366 (https://dossierzm.local/Documenten/Kast03/Algemeen%20dossier/Bijlagendossier%20Getuigen/02%20Getuigen%20149b%20Sv
14138%20PV%20verhoor%2030%20april%202019.pdf), Proces-verbaal RC-verhoor M58 d.d. 30
november – 3 december 2020, p. 23, 24, 29 en 30.
83

84

Primo-14142, p. 1684.

85

Primo-14053, p. 15621 t/m 15674.

86

Primo-14053, p. 15634.

87

Primo-14053, p. 15647.

88

Primo-14053, p. 15636 en 15637.

89

Primo-14053, p. 15632.

90

Primo-14053, p. 15626.

91

Primo-14053, p. 15651 en 15652, en tapgesprek op 8 juli 2014 om 15.07:54 uur.

92

Primo-14143, p. 1729.

93

Primo-14140, p. 1615, en bijlage 12 bij Primo-14140.

94

Primo-14131, p. 1287.

95

Primo-13963 en Primo-14053, p. 15662 en 15663.

96

Bijlage 12a bij Primo-14139.

97

Primo-05197, Reportage Todesflug MH17, 27.02 minuten.

98

Primo-14053, p. 15660.

99

Primo-09910, p. 10891 en 10892, en Primo-02733, p. 1605 t/m 1607.

Primo-00830, p. 452, en Proces-verbaal RC-verhoor Britse journalist d.d. 5 en 6 juli 2021, p. 20 en
22, en bijlagen 9, 11 en 12.
100

101

Primo-06762, p. 42, en Primo-06191, p. 686.

102

Primo-07419, p. 9440, Primo-02733, p. 1606, en Primo-13911, p. 15401 en 15402.

103

Bijlage 1 bij Primo-05835, p. 6284.

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 09.31:30 uur tussen Dubinskiy en Pulatov; tapgesprek op 17 juli
2014 om 09.54:08 uur tussen Dubinskiy en Kharchenko; tapgesprek op 17 juli 2014 09.55:20 uur
tussen Dubinskiy en Pulatov; Tapgesprek op 17 juli 2014 om 11.31.21 tussen Kharchenko en NN.
104

Afbeeldingen 3 en 4 (p. 10 en 11), afbeeldingen 7, 8, 9, 11, 12 en 13 (p. 14 t/m 20) in Primo-02378,
Primo-07273, p. 8977, en Primo-09656, p. 10645 en 10646, gelezen in samenhang met bijlagen 34
(-1455), 40 (-7583) (mastgegevens Bibliothekar) en 1 (mastgegevens -0785) bij Primo-14912. Tevens
tapgesprek op 17 juli 2014 om 09.08:26 uur en tapgesprek op 17 juli 2014 om 09.22:19 uur.
105

Primo-09066, p. 10392 t/m 10394 en bijlagen 1, p. 10397 en 3, p. 10399, hierbij. Tevens Primo02378, p. 67 t/m 70, 76, 77, 79, 90, 102, 103, 117, 118, 120, 121, 132, 133 en 139, gelezen in
samenhang met bijlagen 18 (-7518) en 19 (-5197) (mastgegevens Kharchenko) bij Primo-14912.
106

Tapgesprekken op 17 juli 2014 om 11.31:21 uur, om 11.36:16 uur, om 11.41:33 uur, om 12.42:57
uur, om 13.09:27 uur en om 14.07:30 uur.
107

Volvo dieplader, met witte cabine met blauwe streep, geel bord met zwarte cijfers op de zijkant en
een rode trailer.
108

109

Primo-06191, p. 683.

Respectievelijk: tapgesprekken op 17 juli 2014 om 16.48:44 uur, om 18.44:37 uur en om 19.54:17
uur.
110

Primo-02520 XX02389. Datum- en tijdbepaling in Primo-04064, p. 16895, en bijlagen 1 en 2 daarbij,
en bijlage 1 bij Primo-05819. Authenticiteitsonderzoek in Primo-12574, p. 13113 t/m 13115 en 13123.
111

112

Primo-05670.

113

Bijlage 1 bij Primo-02148, p. 1268 en 1269.

114

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 20.30:52 uur.

115

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 20.32:44 uur.

116

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 23.14:47 uur.

117

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 23.32:34 uur.

118

Primo-07946, p. 723 t/m 727.

Primo-02389, (https://dossier-zm.local/Documenten/Kast03/Zaakdossier/04%20Afvoerroute/Primo02389%20Relaas%20proces-verbaal%20dossier%20Afvoerroute.pdf) p. 53 t/m 55 en p. 60 t/m 62.
119

120

Tapgesprekken op 18 juli 2014 om 08.02:43 uur en om 08.03:44 uur.

Primo-02389, p. 65, gelezen in samenhang met bijlagen 34 (-1455) en 40 (-7583) (mastgegevens
Bibliothekar) bij Primo-14912.
121

122

Primo-10995, p. 23, en Primo-08495, p. 10062-10068

123

Primo-02520 XX02389, drie raketten te zien op 00.06-00.09 seconden, en Primo-08495, p. 10063.

124

Primo-07832 XX02378, vier raketten te zien op 00.52 seconden.

125

Primo-4162, figuur 13, p. 835, en Primo-3956, p. 788.

126

Primo-4162, p. 835.

127

Primo-4162, figuur 1 (rechts), p. 826.

Primo-02746, p. 1705, Primo 12257, p. 12284 en 12285, Primo-04928, p. 3814 en 3815, en Primo07626, p. 9520.
128

129

Primo-12290, p. 3127 e.v., met bijlagen, p. 3130 t/m 3138.

130

Primo-6049 (bijlagendossier FO), p. 1181.

131

Primo-6049 (bijlagendossier FO), p. 1179.

132

Primo-9427, p. 2592.

Primo-8192 (Oekraïne 2014-2015), Primo-8648 (Oekraïne 2016) en Primo-8909 (Finland). Een
overzicht is in tabelvorm opgenomen in Primo-9427, p. 2573; Primo-3956, p. 799, Proces-verbaal RCverhoor deskundige RC07 d.d. 29 april 2021, p. 8, Beantwoording schriftelijke vragen RC07 van 1 april
2021, p. 4.
133

REPORT on Research Related to Technical Investigation into Accident Involving Boeing 777-200 9MMRD Passenger Aircraft of Malaysia Airlines Crashed on 17 July 2014 During Flight MH17 from
Amsterdam to Kuala Lumpur, Moscow 2020, p. 133.
134

135

Primo-12419, p. 3212.

Geïdentificeerd aan de hand van een gewicht hoger 2,5 gram (iets meer dan het oorspronkelijke
gewicht van een vierkant fragment van 2,35 gram).
136

137

Primo-12419, p. 3217.

138

Primo-3956, p. 788.

139

Proces-verbaal van gezamenlijk RC-verhoor van deskundigen d.d. 7 mei 2021, p. 12.

140

Primo-09814, p. 18757.

141

Primo-05388, p. 4425.

142

SIN AAHZ4490NL#1, Primo-3956, p. 790, gewicht 6,1 gram.

143

Primo-3956, p. 799 (punt 3).

144

Primo-12290, p. 3127 e.v., met bijlagen, p. 3130 t/m 3138.

145

Primo-12419, p. 3234 en 3235.

146

Primo-12257, p. 12286 t/m 12288.

147

Primo-6937, p. 1313.

148

Primo-7626, p. 1985.

149

Primo-7626, p. 1983 t/m 1990, foto’s 513 t/m 637 in Courtbook Morrell.

150

Proces-verbaal van gezamenlijk RC-verhoor van deskundigen d.d. 7 mei 2021, p. 10.

151

Primo-9126, p. 2516.

152

Primo-6418, p. 1209.

153

Primo-7626, p. 1983 t/m 1990.

154

Primo-9126, p. 2516.

155

Proces-verbaal van gezamenlijk RC-verhoor van deskundigen d.d. 7 mei 2021, p. 8.

Primo-06191, p. 4 en 5, Primo-04329, p. 31 en 32, Proces-verbaal RC-verhoor RC02 d.d. 23, 24, en
25 november 2020, p. 35, Primo-05332, p. 1 en 8, Primo-05332, foto 3, p. 4, en Primo-02356, p. 55.
156

157

Primo-06191, p. 4.

158

Proces-verbaal RC-verhoor RC02 d.d. 23, 24 en 25 november 2020, p. 35.

159

Primo-05332, p. 4 en 5.

Proces-verbaal van gezamenlijk RC-verhoor van deskundigen (met bijlagen) d.d. 7 mei 2021, p. 1
t/m 148.
160

161

Proces-verbaal van gezamenlijk RC-verhoor van deskundigen d.d. 7 mei 2021, p. 77 en p. 144-145.

162

Primo-07670, p 1 t/m 24.

163

Bijlage 3 bij Primo-06462, paragraaf 6.

164

Primo-06762, hoofdstuk 6, p. 68 t/m 77.

165

Primo-06655, p. 1 tot en met 40, en Primo-04672, p. 1 tot en met 28, telkens met bijlagen.

166

Bijlage 117 bij Primo-06655, p. 620, en Primo-04672, p. 6, kaart 2.

167

Primo-05426, p. 5 van 10.

168

Primo-03482, p. 2178.

Primo-03482, p. 2178 en 2179, Primo-13516, p. 13622, Primo-07441, p. 9454 en Primo-06561, p.
8177.
169

Primo-06446, p. 12 t/m 14, Primo-12269, p. 12301 en 12302, Primo-12412, p. 12413 en 12419, en
Primo-14188, p. 16586 t/m 16589.
170

171

Primo-02173, p. 1289.

172

Primo-10384, p. 11194.

173

Bijlage 1 bij Primo-12269, p. 12304 en 12305.

174

Primo-11570, p. 11905.

175

Primo-04044, p. 766 en 771.

176

Primo-07584, p. 1.

177

Primo-09862, p. 1896.

178

Primo-02894, p. 1877 en 1881, en Primo-03334, p. 2054.

179

Primo-07584, p. 7 en 19, en tapgesprek op 16 juni 2014 om 12.56:35 uur.

180

Tapgesprek op 7 maart 2015 om 22.03:17 uur en tapgesprek op 8 maart 2015 om 18.45:56 uur.

181

Primo-07733, p. 5, en Primo-14266, p. 5.

Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy,
opgemaakt door de rechter-commissaris op 15 januari 2021, p. 82, 87 en 88.
182

183

Primo-05841, p. 6317, 6322, 6329 t/m 6331 en 6334.

Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy,
opgemaakt door de rechter-commissaris op 15 januari 2021, p. 36 en 37.
184

Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy,
opgemaakt door de rechter-commissaris op 15 januari 2021, p. 38 en 39.
185

Rapport NFI van 29 juli 2021, Vergelijkend spraakonderzoek naar veertien opnamen van
telefoongesprekken, p. 16.
186

Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy,
opgemaakt door de rechter-commissaris op 15 januari 2021, p. 75 tot en met 83 en p. 95.
187

Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy,
opgemaakt door de rechter-commissaris op 15 januari 2021, p. 87, 89 en 90.
188

Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy,
opgemaakt door de rechter-commissaris op 15 januari 2021, p. 23, 25, 31, 63, 64, 68 en 97 t/m 99.
189

190

Primo-10072, p. 5.

Primo-10072, p. 5, Primo-03608, p. 2283 t/m 2288, Primo-03801, p. 2910 en 2911, en Primo-12637,
p. 13424.
191

192

Primo-08294, p. 10021.

193

Primo-03608, p. 2283 t/m 2288.

194

Bijlage 2 bij Primo-03801, p. 2915.

195

Primo-13333, p. 12644.

196

Primo-03801, p. 2910 en 2911, en bijlage 2 hierbij, p. 2915.

197

Tapgesprek op 6 juli 2014 om 08.19:45 uur.

198

Bijlage 2 bij Primo-03801, p. 2918.

199

Diverse van deze personen hebben op eerdere of latere momenten een andere functie.

200

Primo-03883, p. 3013 t/m 3028.

201

Primo-05484, p. 4509.

Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy d.d. 15
januari 2021, p. 12 tot en met 16 en pagina 21.
202

Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy d.d. 15
januari 2021, p. 40.
203

HR 2 december 2014 (ECLI:NL:HR:2014:3474), HR 24 maart 2015 (ECLI:NL:HR:2015:718) en HR 5
juli 2016 (ECLI:NK:HR:2016:1316).
204

205

Bijvoorbeeld HR 8 april 1997 (ECLI:NL:HR:1997:ZD0681, NJ 1997, 443).

HR 29 april 1997 (ECLI:NL:HR:1997:ZD0148, NJ 1997, 654); Rb Limburg 13 november 2019
(ECLI:NL:RBLIM:2019:10220); HR 12 juni 2018 (ECLI:NL:HR:2018:895) en HR 29 april 1997 (NJ 1997,
654).
206

Target Acquisition Radar, de van een Buk-bataljon deel uitmakende doelbepalingsradar met een veel
groter bereik dan de radar van een TELAR.
207

208

Primo-08529, p. 10076, Primo-07316, p. 9284 en tapgesprek op 19 juli 2014 om 12.28.02 uur.

209

Primo-04996, p. 4094.

210

Primo-05024, p. 4173 en 4174.

211

Primo-03490, p. 2221, Primo-02712, p. 1592, en Primo-02743, p. 1694.

212

Primo-03145, p. 1988.

213

Primo-05542, p. 4579.

214

Primo-05359, p. 4396.

215

Primo-03604, p. 2274 en 2281.

216

Primo-08704, p. 10244.

217

Primo-09443, p. 10613 en Primo-10336, p. 11140.

218

Primo-03480, p. 2169 en 2173.

219

Primo-04830, p. 14931.

220

Primo-08268, p. 9995.

221

Primo-04186, p. 3323.

222

Primo-03578, p. 2241 t/m 2243.

223

Primo-07297, p. 9050 en 9058.

224

Primo-04057, p. 3140 en 3146.

225

Primo-00003, p. 10.

226

Primo-04307, p. 3365 en 3370.

227

Proces-verbaal van RC-verhoor getuige S21 tussen 1 mei 2021 en 1 augustus 2021, p. 22 en 23.

228

Primo-02992, p. 1903.

229

Primo-04979, p 4014 en 4017.

230

Primo-04304, p. 3351 en 3352.

231

Primo-04384, p. 3497.

Gebaseerd op informatie uit tapgesprekken op 12 juli 2014 om 16.12:23 uur, op 16 juli 2014 om
18.55:28 uur en op 16 juli 2014 om 20.37.39 uur.
232

233

Bijlage 21 bij Primo-05427, p. 149.

234

Primo-05532, p. 4574, en tapgesprek op 15 juli 2014 om 16.29:56 uur.

235

Primo-04017, p. 3119 en 3120.

236

Primo-04790, p. 3605, 3608 en 3614.

237

Primo-05760, p. 6159 en 6163.

238

Primo-03364, p. 1114 en Primo-04502, p. 3.

239

Primo-05708, p. 6118, en tapgesprek op 15 juli 2014 om 14.52:02 uur.

240

Tapgesprek op 8 juni 2014 om 11.30:47 uur.

241

Tapgesprek op 8 juni 2014 om 11.46:33 uur.

242

Tapgesprek op 6 juli 2014 om 16.48:47 uur.

243

Tapgesprek op 6 juli 2014 om 17.13:00 uur.

244

Tapgesprek op 7 juli 2014 om 13.31:28 uur.

245

Tapgesprek op 15 juli 2014 om 13.25:41 uur.

246

Tapgesprek op 15 juli 2014 om 13.29:07 uur.

247

Tapgesprek op 15 juli 2014 om 13.42:12 uur.

248

Tapgesprek op 15 juli 2014 om 13.57:01 uur.

249

Tapgesprek op 15 juli 2014 om 14.36:36 uur.

250

Tapgesprek op 15 juli 2014 om 14.37:46 uur.

251

Tapgesprek op 15 juli 2014 om 15.23:23 uur.

252

Tapgesprek op 15 juli 2014 om 16.17:15 uur.

253

Tapgesprek op 15 juli 2014 om 16.29:56 uur.

254

Tapgesprek op 15 juli 2014 om 17.56:41 uur.

255

Tapgesprek op 15 juli 2014 om 19.37:27 uur.

256

Tapgesprek op 15 juli 2014 om 20.27:43 uur.

257

Tapgesprek op 15 juli 2014 om 21.16:33 uur.

258

Tapgesprek op 15 juli 2014 om 22.54:14 uur.

259

Tapgesprek op 15 juli 2014 om 23.29:24 uur.

260

Tapgesprek op 16 juli 2014 om 04.37:06 uur.

261

Tapgesprek op 16 juli 2014 om 07.34:17 uur.

262

Primo-03610, p. 2335, en Primo-11298, p. 11664.

263

Primo-11298, p. 11664.

264

Tapgesprek op 16 juli 2014 om 11.43:49 uur.

265

Tapgesprek op 16 juli 2014 om 11.50:49 uur.

266

Tapgesprek op 16 juli 2014 om 12.14:35 uur.

267

Tapgesprek op 16 juli 2014 om 13.16:12 uur.

268

Tapgesprek op 16 juli 2014 om 13.22:24 uur.

269

Tapgesprek op 16 juli 2014 om 13.26:21 uur.

270

Tapgesprek op 16 juli 2014 om 13.33:02 uur.

271

Tapgesprek op 16 juli 2014 om 13.39:27 uur.

272

Tapgesprek op 16 juli 2014 om 15.28:24 uur

273

Tapgesprek op 16 juli 2014 om 16.23:14 uur.

274

Tapgesprek op 16 juli 2014 om 17.11:11 uur.

275

Tapgesprek op 16 juli 2014 om 17.52:25 uur.

276

Tapgesprek op 16 juli 2014 om 17.54:42 uur.

277

Tapgesprek op 16 juli 2014 om 18.12:49 uur.

278

Tapgesprek op 16 juli 2014 om 18.43:08 uur.

279

Tapgesprek op 16 juli 2014 om 18.55:28 uur.

280

Tapgesprek op 16 juli 2014 om 19.09:20 uur.

281

Tapgesprek op 16 juli 2014 om 19.13:30 uur.

282

Tapgesprek op 16 juli 2014 om 19.48:23 uur.

283

Tapgesprek op 16 juli 2014 om 19.57:59 uur.

284

Tapgesprek op 16 juli 2014 om 20.06:49 uur.

285

Tapgesprek op 16 juli 2014 om 20.11:57 uur.

286

Tapgesprek op 16 juli 2014 om 20.45:18 uur.

287

Tapgesprek op 16 juli 2014 om 20.49:55 uur.

288

Tapgesprek op 16 juli 2014 om 20.57:01 uur.

289

Tapgesprek op 16 juli 2014 om 22.02:39 uur.

290

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 00.12:15 uur.

291

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 00.17:09 uur.

292

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 00.26:56 uur.

293

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 07.05:46 uur.

294

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 08.23:24 uur.

295

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 08.27:03 uur.

296

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 08.38:20 uur.

297

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 09.08:26 uur.

298

Primo-09935, p. 11005.

299

Primo-10305, p. 11095 t/m 11109.

300

Bijlage 1, p. 12613, 12615 en 12616, bij Primo-13325.

Primo-12574, p. 13100 en 13121, Primo-13488, p. 13157, en Forensic expert report – Image
Authenticity, Swedish National Forensic Centre (NFC), 31 March 2021, Bijlage 2, p. 5, 6, 7, 8 en 11.
301

302

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 09.20:25 uur.

303

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 09.22:19 uur.

304

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 09.23:13 uur.

305

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 09.24:51 uur.

306

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 09.31:30 uur.

307

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 09.51:39 uur.

308

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 09.53:10 uur.

309

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 09.54:08 uur.

310

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 09.55:20 uur.

311

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 10.01:03 uur.

312

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 10.04:43 uur.

313

Primo-03510 XX2378.

314

Primo-01213 XX03510.

315

Primo-03510, p. 2224 en 2225, en Primo-05522, p. 4546 t/m 4549.

316

Primo-01226, p. 642.

317

Bijlage 1, p. 2253 en 2254, bij Primo-03584.

318

Primo-06616, p. 8244 en 8245, en p. 8251, 8252 en 8255.

319

Primo-12574, p. 13103 t/m 13105 en 13122.

320

Primo-07832 XX02378.

321

Primo-07832, p. 9636 en 9637.

322

Primo-07288, p. 9009 en 9012.

323

Bijlage 1, p. 12625, 12626 en 12628, bij Primo-13326.

324

Primo-08664, p. 10189 t/m 10210.

325

Primo-12574, p. 13107 t/m 13110 en 13122.

326

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 11.31:21 uur.

327

Primo-01213 XX01309 IMG_0647.

328

Bijlagen 3 en 6 bij Primo-03445, p. 2140.

329

Primo-01226, p. 642 en bijlage 2 daarbij.

Bijlage 1, p. 1247, 1253, 1254, 1269 en 1270, bij Primo-02148. De video met de guntruck is
onderzocht in Bijlage 1 bij Primo-05818, KNMI-onderzoek Beoordeling beeldmateriaal 01Zuhres, mei
2015, p. 6193 en 6194. Primo-02378, p. 73.
330

331

Primo-06202 XX02378.

332

Primo-06202, p. 7389.

333

Primo-02378, p. 85.

334

Primo-07243, p. 8968.

335

Primo-10010, 11055 t/m 11059, en bijlagen 2 en 3 daarbij.

336

Primo-10695, p. 11362, 11363 en 11367.

337

Bijlage 1, p. 1247, 1255 en 1256, bij Primo-02148.

338

Primo-09022, p. 10375.

339

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 12.39:32 uur.

340

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 12.42:57 uur.

341

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 12.51:09 uur.

342

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 13.09:27 uur.

343

Primo-03883, p. 3024 en Primo-10646, p. 11326, 11327 en 11329.

344

Bijlage 1, p. 1247, 1258 en 1259, bij Primo-02148.

345

Primo-00131 XX01312.

346

Primo-05899, p. 6574 t/m 6578, gelezen in samenhang met Primo-02378, p. 128.

347

Bijlage 1, p. 1247, 1261 t/m 1263 en 1269, bij Primo-02148.

NFI-rapport Onderzoek naar ‘encoded date’ van videobestand ’The weapon that killed the
Malaysians, Snizhne, 17 July 2014’, d.d. 9 februari 2021, p. 15, 17 en 18.
348

Forensic expert report – Video Authenticity, Swedish National Forensic Centre (NFC), 30/31 March
2021, bijlage 1, p. 7, 8 en 22.
349

350

Primo-05484, p. 4508 en 4509, en Primo-09443, p. 10606.

351

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 14.07:30 uur.

352

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 14.10:00 uur.

353

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 14.33:10 uur.

354

Tapgesprek op 17 juli 2104 om 14.34:51 uur.

355

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 15.07:52 uur.

356

Primo-01120, p. 390 (rekening houdende met de lokale tijdsverschillen).

357

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 16.22:33 uur.

358

Burger uit Druzhkovka; Primo-04307, p. 3360.

359

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 16.35:30 uur

360

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 16.48:44 uur.

361

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 17.16:28 uur.

362

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 17.42:43 uur.

363

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 18.20:32 uur.

364

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 18.28:29 uur.

365

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 18.40:45 uur.

366

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 18.44:37 uur.

367

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 19.01:38 uur.

368

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 19.28:00 uur.

369

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 19.35:46 uur.

370

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 19.52:23 uur.

371

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 19.54:17 uur.

372

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 19.59:11 uur.

373

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 20.30:52 uur.

374

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 20.32:44 uur.

375

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 20.41:00 uur.

376

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 20.54:12 uur.

377

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 21.13:42 uur.

378

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 21.32:39 uur.

379

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 21.40:49 uur.

380

Primo-05484, p. 4508 en 4509.

381

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 21.47:47 uur.

382

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 22.35:02 uur.

383

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 23.05:49 uur.

384

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 23.12:17 uur.

385

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 23.14:47 uur.

386

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 23.27:33 uur.

387

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 23.32:34 uur.

388

Tapgesprek op 17 juli 2014 om 23.34:14 uur.

389

Tapgesprek op 18 juli 2014 om 00.23:38 uur.

390

Tapgesprek op 18 juli 2014 om 00.25:26 uur.

391

Tapgesprek op 18 juli 2014 om 01.26.38 uur.

392

Tapgesprek op 18 juli 2014 om 07.17:31 uur.

393

Tapgesprek op 18 juli 2014 om 07.41:06 uur.

394

Tapgesprek op 18 juli 2014 om 07.44:57 uur.

395

Tapgesprek op 18 juli 2014 om 08.00:37 uur.

396

Tapgesprek op 18 juli 2014 om 08.01:35 uur.

397

Tapgesprek op 18 juli 2014 om 08.02:43 uur.

398

Tapgesprek op 18 juli 2014 om 08.03:44 uur.

399

Tapgesprek op 18 juli 2014 om 10.50:10 uur.

400

Tapgesprek op 18 juli 2014 om 11.22:50 uur.