С.И.Рәимова
!
•
•
ТАТАРСКАЯ
МУЗЫКА
на уроках
сольфеджио

Рәимова С. И
Сольфеджио
дәресләрендә
ТАТАР МУЗЫКАСЫ
ТАТАРСКАЯ МУЗЫКА
на уроках
сольфеджио
МУЗЫКА МӘКТӘПЛӘРЕ,
МУЗЫКА ҺӘМ ПЕДАГОГИЯ УЧИЛИЩЕЛАРЫ
УКУЧЫЛАРЫ ӨЧЕН ДӘРЕСЛЕК
УЧЕБНОЕ ПОСОБИЕ
ДЛЯ УЧАЩИХСЯ МУЗЫКАЛЬНЫХ ШКОЛ,
МУЗЫКАЛЬНЫХ И ПЕДАГОГИЧЕСКИХ УЧИЛИЩ
Татарстан Мәдәният министрлыгы заказы буенча
По заказу министерства Культуры Татарстана
КАЗАН • ТАТАРСТАН КИТАП НӘШРИЯТЫ
•
1993

ББК 85.319-я7
Р91
ЭЧТӘЛЕК
Кереш сүз. Методик кулланмалар....................................
3
Мажор пентатоника көйләнмәсе. Ике чирекле үлчәм ...
11
Минор пентатоника көйләнмәсе...............................................
17
Зур сексталы пентатоника көйләнмәсе....................................
23
Кече септималы пентатоника көйләнмәсе...............................
26
Өч чирекле үлчәм........................................................................
29
Пунктирлы ритм.........................................................................
36
Дүрт чирекле үлчәм...................................................................
41
Триоль — бер чирекне өч өлешкә бүлгән ритмик төркем .
51
Төрле пентатоника көйләнмәләренең кушылуы. Ерактагы
ярымтоннар........................................................................ 55
Диатоника һәм пентатоника көйләнмәләре кушылуы...
63
Өч сигезле, алты сигезле үлчәмнәр.................................... 71
Синкопа...................................................................................
75
Алмашына торган үлчәмнәр............................................... 81
Катлаулы-катнаш үлчәмнәр: биш сигезле, биш чирекле,
җиде сигезле үлчәмнәр................................................... 86
Катлаулы ритмик төркемнәр. Мелизмнар.......................... 89
Музыкаль әсәрләрнең алфавит тәртибендә күрсәткече . .
95
ОГЛАВЛЕНИЕ
Предисловие. Методические указания ....
3
Мажорная пентатоника. Размер две четверти ...
Ц
Минорная пентатоника..............................................................
17
Секстовая пентатоника ..............................................................
23
Септимовая пентатоника .........................................................
26
Размер три четверти....................................................................
29
Пунктирный ритм.........................................................................
36
Размер четыре четверти..............................................................
41
Триоли.............................................................................................
51
Сочетание разных видов пентатоники. Полутоны <на рас­
стоянии»
...................................................................................
55
Сочетание диатоники и пентатоники ....................................
63
Размеры три восьмых, шесть восьмых....................................
71
Синкопы........................................................................................
75
Переменные размеры...................................................................
81
Сложно-смешанные размеры: пять восьмых, пять четвер­
тей, семь восьмых...................................................................
86
Ритмические фигуры с произвольным делением длитель­
ностей. Мелизмы...................................................................
89
Указатель музыкальных произведений, использованных в
качестве примеров...................................................................
95
Рәимова С. И.
Р91
Сольфеджио дәресләрендә татар музыкасы: Дәреслек,— Казан: Татар, кит. нэшр., 1993. —96
15.ВМ 5--908—.
4905000000—106
М132(03)—93
без объявл. — 93
•ВВК 85.319-Я1
Рәимова Сания Исхаковна
ТАТАРСКАЯ МУЗЫКА НА УРОКАХ СОЛЬФЕДЖИО
Учебник
Музыкаль редакторы Ф. Әхмәт. Редакторлары И. Хасанов, Г. Мәһдиева. Бизәлеш редакторы
А. Тимергалина. Рәссамы Д. Җәләлетдинов. Техник редакторы А. Газизҗанова. Корректоры
М. Хайруллина. Җыярга тапшырылды 4.05.93. Басарга кул куелды 14.10.93 . Форматы
60Х90’/в. Типогр. кәгазе No 2. «Литературная» гарнитурасы. Офсет басма. Басма табагы
12,0. Шартлы буяу-оттиск 12,50. Нәшер-хисап табагы 10,18. Тиражы 10 000 экз. Заказ П-121 .
Бәясе ирекле. Татарстан китап нәшрияты. 420111. Казан, Бауман ур., 19. Татарское книжное
издательство. 420111. Казань, ул. Баумана, 19. Татарстан Республикасы Информация
һәм матбугат министрлыгының Камил Якуб исемендәге полиграфия-производство берләш­
мәсе. 420111. Казан, Бауман ур., 19.
18ВЫ 5—298—00343 —5
© Татарстан китап нәшрияты, 1992

КЕРЕШ СҮЗ. МЕТОДИК КУЛЛАНМАЛАР.
Музыкаль белем һәм тәрбия бирүгә юнәлдерел­
гән дәресләр арасында сольфеджио курсы иң әһә-
яиятлеләрнең берсе санала. Әлеге курсның югары
белемле музыка белгечләре хәзерләүдә дә, укымыш­
лы музыка сөюче кешеләргә сәнгатьнең төп үзен­
чәлекләрен төшенергә дә ярдәме зур. Укыту пред­
меты буларак сольфеджио курсы балаларда ишетү
^әләтен тәрбияли, музыканы тоярга, андагы сөй­
ләм элементларын үзләштерергә, танырга, һәм
аларның зур күләмле әсәрләрдә тоткан урыннарын
ачыкларга, аңларга өйрәтә. Яшь кешенең эстетик
арашларын тәрбияләүдә сольфеджио дәресендә
өйрәнелә торган эчтәлекнең әһәмияте бик зур.
Күп еллар буенча безнең илдә музыка уку йорт­
ларында рус һәм Көнбатыш Европа музыкасына ни-
-е зләнгән сольфеджио дәреслекләре генә кулланы­
ла килделәр. Дөрес, кайбер музыка дәреслекләрен-
дә татар көйләренең үрнәкләре бик аз күләмдә
булса да очрый. Әлбәттә болар гына аз һәм, без­
ең уйлавыбызча, хәзерге вакытта Татарстан җөм­
һүриятендә сольфеджио дәреслеге татар халык көй­
ләренә, татар композиторлары әсәрләренә нигезлә­
неп эшләнүе бик вакытлы. Чөнки татарча музыка
_әреслекләренең булмавы, безнең аларга мохтаҗ-
лык кичерүебез һәм шул авырлыклардан чыгу
юлында бу дәреслек тәүге булып тора.
Чузыкаль-эстетик тәрбия бирүдә халык музыка­
лы төп нигез булырга тиеш. Бу турыда алдынгы
• арашлы, күренекле музыкантлар, укытучылар ха-
~ъ к авыз иҗатының һәм милли музыкаль тел­
нең яшь буынны музыка сәнгатенә тартуда бик
-пи м бер роль уйнавын билгеләп үтәләр. Данлык-
'ы венгр композиторы һәм педагогы Золтан Кодаи
. з енең бер мәкаләсендә: «Әгәр дә без үзебезнең
мәһабәт халык җырларыбыз үзләренең борынгы
=• 'ылыгын бөтен милләткә таратуын теләсәк, яшь-
- 5 Н үк балаларны халык иҗатына якын булган
кәмәрдә, алардагы моңда тәрбияләргә тиешбез...
Башта балаларны диатоник көйләнмәләрдә тәрбия­
ләп. соңыннан гына искиткеч сәер бер хәл итеп
пентатоник көйләнмәләргә күчү — ул ялгыш юл.
Бездә бүгенге көнгә кадәр пентатоника көйләнмә-
. ен бөтенләй читкә каккан дәреслекләрнең кулла-
ылуы турында минем әйтәсем дә килми. Ә бит нәкъ
менә пентатоника көйләнмәсе безнең өчен табигьш
нигез булып хезмәт итә ала. Аек, төпле белем һәм
тәрбия бирү эше бездә гадидән катлаулыга баруны
тазәп итә»,— дип язды. (Кодаи 3. Сайланма әсәр­
ләр.— Мәскәу, 1982. —171 бит.)
Күпкырлы эшчәнлеге белән бөтен дөньяга дан
казанган немец композиторы һәм педагогы Карл
Орф та үзенең башлангыч музыкаль тәрбия бирү
системасын шулай ук халык авыз иҗатына нигез­
ләнеп эшли. Ул үзенең төп максатын шәхес тәр­
бияләүдә күрә, ә кеше дәлилсез, очраклы нигездә
шәхес булып җитешә алмый, ди. Буыннан буынга
тапшырылып килгән халык җырлары, такмазалар,
әфсеннәр һ. б. балаларга турыдан-туры тәэсир итә­
ләр. Шуңа күрә халык авыз иҗатын саклауны, үс­
терүне, җәелдерүне Карл Орф халык мәдәниятенең
нигезен саклау, халыкның яшәеш мохитын яклау
дип аңлата. Халык музыкасының төп үзенчәлеклә­
ренә таянып Карл Орф балаларга башлангыч музы­
каль тәрбия бирүне пентатоник көйләнмәләрдән
башлый.
Карл Орфның музыкаль тәрбия бирү системасы
көньяк немец халык авыз иҗатына, Золтан Ко­
даи — венгр халык көйләренә, ә Рәсәй уку йортла­
рында кулланыла торган дәреслекләр рус халык
авыз иҗатына нигезләнеп төзелгән булсалар, Та­
тарстандагы уку йортларында музыкаль тәрбия
бирү дәреслекләренең татар халык музыкасына
нигезләнүе табигый һәм зарур.
Татар халык авыз иҗаты музыкасының мең ел­
лык тарихы бар. Бөек шагыйребез Габдулла Тукай
«Халык әдәбияты» дигән мәкаләсендә: «Халык
җырлары бабаларыбыз тарафыннан калдырылган
иң кадерле, иң бәһале бер мирастыр. Әйе, бу ка­
дерле мирас, кыйммәтле мирас! Мәшһүр болгар
шәһәрләре, болгар авыллары бер дә булмаган төс­
ле кырылдылар да беттеләр, эзләре дә калмады.
Әмма менә бу кыйммәтле мирасны — халык ши ­
гырьләрен— туплар да ватмады, уклар да кадама­
ды. Алар һаман да халык күңелендә һәртөрле бәлая
вә казаядан, муллалар әйтмешли, мәсун вә мәх-
фуз уларак калдылар, алар сәламәт әле, алар яң­
гырый әле. Халык җырларының шулай җәүһәр
якутлардан да кыйммәтле бернәрсә булганы өчен
дә, аларга әһәмият бирергә кирәк. Аларны югалт­
маска, иҗтиһат итәргә кирәк.
Белергә кирәк ки, халык җырлары халкыбыз
күңеленең һич тә тутыкмас вә күгәрмәс саф вә
рәушан көзгеседер. Бу бертөрле сихерле көзгедер.
Чөнки халыкның бер генә җырын тотып нечкәлә­
сәң, шөбһәсез, аның халәте рухиясен, нәрсә уйлага­
нын вә ни хакында нинди фикердә икәнен белеп
буладыр»,— дип язган иде. (Тукай Г. Халык әдә­
бияты. — Казан: Татгосиздат, 1946.— 29 бит.)
Безнең бу дәреслектә эчтәлекнең иң зур өлешен
татар халык көйләре тәшкил итәләр. Халкыбызның
милли музыкаль телен аңлату, аның үзенчәлекләрен
таныту максатыннан чыгып биредә төп 3 мәсьәлә
куела.
1. Татар халык музыкасына хас көйләнмәләрне
үзләштерү.
3

2. Татар халык музыкасына хас метроритмик
үсеш үзенчәлекләре белән танышу.
3. Халык . көйләренең халык шигърияте белән
тыгыз бәйләнештә булуын күрсәтү (әлбәттә, бу мак­
сат татар телен белгән укучылар өчен) куела.
Шул ук вакытта татар халык җырларының баш­
ка төр жанрлар белән бәйләнештә булуын, аларның
төзелеш үзенчәлекләре белән танышу да максат бу­
лып тора.
Татар халык музыкасы, беренчедән, көйләнмә-
ләрнең үзенчәлеге белән аерылып тора, һәм ярым-
тонсыз, бишавазлы пентатоника дип аталган көй-
ләнмәләргә нигезләнә. Музыка фәнендә пентатоника
көйләнмәләренең 5 төре билгеле булса да, татар ха­
лык музыкасында аларның 4 төре генә очрый: зур
терцияле мажор пентатоника, кече терцияле минор
пентатоника, зур сексталы мажор пентатоника, кече
септималы минор пентатоника. Мажор пентатоника
көйләнмәсе: до-ре-ми -соль-ля (с-<1-е -§-а), мажор
өчавазлы аккордка (трезвучие) таяна, минор пен­
татоника көйләнмәсе ля-до-ре-ми -соль (а-с-<1-е -§),
минор өчавазлы аккордка таяна. Әлеге пентатони­
каның ике төре дә халык музыкасында да. компо­
зиторлар әсәрләрендә дә еш очрыйлар Һәм укучы­
лар тарафыннан чагыштырмача җиңел үзләштере­
ләләр.
Калган ике төре исә, зур сексталы Һәм кече сеп­
тималы пентатоникалар, гадәттә халык авыз иҗа­
тында очрыйлар. Зур сексталы пентатоника: до-ре-
фа-соль-ля (с-с!-Г-§-а) үзенең зур интервалга, зур
секстага таянуы белән мажор көйләнмәсенә якы­
ная, кече септималы пентатоника: ля-си-ве-ми -соль
(а-һ-с1-е-§) кече септималы интервалга нигезләнүе
белән минор көйләнмәсенең төсен ала. Латинча­
дан мажор — зур, ә минор — кечкенә дигән сүзләрне
аңлата.)
Тулырак татар халык музыкасына хас көиләнмә-
ләр турында М. Нигъмәтҗановның «Татаә халык
җырларының төзелеше» китабыннан (Казан. .990)
карагыз.
Мажор Һәм минор пентатоникаларның тотрыклы
баскычлары квинта интервалы булдыра тар. ә сек­
сталы һәм септималы пентатоникада тотпыклы бас­
кычлар кварта интервалын тәшкил итәләр.
Минор
Сексталы
Септималы
Мажор
Дәреслекнең алдагы 4 бүлеге пентатоника көй­
ләнмәләренең төрләрен үзләштерүгә багышлана,
һәр бүлек интонацияле күнегүләрдән башлана. Бу
көйләнмәләр төрле авазлардан, төрле ритмик сурәт,
бизәкләрдә җырланырга тиеш. Беренче бүлекләрдә
көйләнмәләрнең үзенчәлекләренә төп әһәмият бире­
лә, шуңа күрә ритмик яктан күнегүләр һәм көйләр
бик катлаулы түгел, ике чирекле үлчәм белән Һәм
яртылы, чирекле, сигезле Һәм уңалтылы озынлыкта­
гы авазлар белән генә чикләнәләр. Әлбәттә, Һәрбер
бүлектә бик гади һәм чагыштырмача катлаулырак
үрнәкләр дә очрый.
Татар халык көйләрендә еш кына секвенция ди­
гән ысул (алым) очрый. Көйнең аерым өлеше төрле
югарылыкта берничә мәртәбә кабатлануы секвенция
дип әйтелә. Секвенцияләр башка халык музыкала­
рында да еш очрый, ләкин пентатоник аваз рәтлә­
ренә нигезләнгән секвенцияләр диатоник (7 авазлы)
көйләнмәләргә нигезләнгән секвенцияләрдән шак­
тый көчле аерылалар. Диатоник секвенцияләрдә
Һәрбер буында интервалларның сыйфатлары гына
аерыла. Әйтик зур терция урынында кечкенә тер­
ция булуы мөмкин, ә пентатоник секвенцияләрдә
интервалларның саны да, сыйфаты да үзгәрә.
Г&1 Т4!
Шуңа күрә пентатоника аваз рәтләренә нигез­
ләнгән секвенцион күнегүләр укучылар өчен бик
файдалы. Дәреслеккә секвенцион күнегүләр һәрбер
бүлеккә диярлек кертелгәннәр, ләкин укытучылар
дәресләрне баетыр, төрлеләндерү өчен үзләре дә
секвенцион күнегүләр булдыра алалар. Әйтик,
халык көйләренең аерым кечкенә бер өлешен (мо­
тивын) секвенцион буыны итеп өскә яки аска таба
«Зәйнәбем» көе
пентатоник аваз рәтенең төрле баскычларыннан
берничә мәртәбә кабатларга була. Халык көйләрен­
дә секвенцияләр гади генә кабатланмыйлар, ә бер­
аз үзгәртелеп башкарылалар, шуңа күрә төп мо­
тивның варианты дип кабул ителәләр. Мәсәлән,
«Зәйнәбем» дигән көйдә 4 буын секвенцияне без
ачык сизәбез, ләкин аларның 3 һәм 4 буыннары
вариантны (мотивны) тәшкил итә.
«Зәйнәбем» көенә нигезләнгән секвенцион күнегү

Дәреслекнең 5—8 бүлекләрендә исә метроритмик
төзелешләр катлаулана, монда инде өч чирекле,
дүрт чирекле үлчәмнәр, нокталы ноталар, пунктир­
лы ритмнар, триоль кебек ритмик төркемнәр кулла­
нылалар. Бу бүлекләрдә пентатониканың 4 төре дә
очрый һәм көйләрне, күнегүләрне башкарганда, но­
таларның исемнәрен әйтеп җырлаганда, сольфед-
жировать иткәндә пентатоник көйләнмәләрнең төр-
әренә, үзенчәлекләренә балаларның игътибарын
юнәлтергә кирәк.
Татар халык көйләре арасында бишавазлы пен­
татоника белән чикләнмичә, аваз рәтенең VI нчы,
VII нче баскычларын керткәннәрне дә очратып бу­
ла, бу көйләрдә ярымтонлы интонацияләр дә оч­
рый. Дәреслекнең 9 нчы һәм 10 нчы бүлекләре
халык иҗатында очраган бу күренешләрне үзләш­
терүгә багышланалар. Кайсыбер көйләрдә төрле
пентатоника көйләнмәләренең кушылуы нәтиҗәсен­
дә ярымтоннар барлыкка килә. Мәсәлән, «Түгәрәк
кул» көенең беренче өлеше мажор пентатоникага,
ә икенче өлеше сексталы пентатоникага нигезләнә
һәм шуңа күрә бу көйнең аваз рәтендә фа-диез-
соль ярымтоны барлыкка килә.
Татар композиторлары әсәрләрендә, гармун, ба­
ян, фортепиано кебек күпавазлы музыка коралла­
рында башкарыла торган халык көйләренең төзе-
.
ешендә гармония, аккордларның йогынтысы да
изел ә.
Дәреслектә көйләр төрле тональлекләрдә бире­
ләләр, һәрбер бүлектә тональлекләрнең саны арта
бара, шуның белән бергә тональлекләр балаларның
авыш югарылыкларына, тесситураларына уңай
теп сайланганнар. Бөтен 24 тональлек белән дә
■аныштыру — дәреслектә максат итеп куелмый.
Сольфеджио дәресләрендә татар халык көйләре­
нең метроритмик төзелешләренә аеруча игътибар
тәргә кирәк. Дәреслекнең 11 —15 бүлекләре укучы-
арны катлаулы үлчәмнәр, ритмик төркемнәр белән
таныштыруга багышланган. Укучылар, 6/8 үлчәмдә
яңгыраган көйләрне сольфеджировать иткәндә,
-
.
мның тибешен сизәргә һәм дөрес итеп дирижер-
лык итәргә тиешләр. Салмак темпта башкарылган
Бер алманы бишкә бүләек» кебек көйләрдә бала-
~ ар алтылы озынлыктагы сетканы өчле озынлыкта­
гы сеткага бүләргә тиешләр, ә җитез башкарылган
Пар ат» кебек көйләрдә триоль ритмик төркемнәр
'елэн башкарылган ике өлешле үлчәмне сизә белсә-
-•әэ. дирижерлык хәрәкәтләрен үзләштерү җиңе­
ләер.
Борынгы йола, бәет, мөнәҗәт кебек көйләрдә без
_
кына катлаулы-катнаш үлчәмнәр белән очраша-
быв. Мондый көйләрне җырлаганда катлаулы үл-
-әмнәрне булдырган гади үлчәмнәрнең чиратлашу­
ына укучыларның игътибарын юнәлдерергә кирәк.
Әйтик «Кодалар җыры»нда 5/8 үлчәме 3/8 һәм
2/8 үлчәменең, ә «Әче, зәһәр суык көндә» дигән
көйнең үлчәм төзелеше, киресенчә, 2/8 һәм 3/8
үлчәмнәренең, кушылуыннан туа.
Алмашына торган үлчәмнәр борынгы озын, ли­
рик, эпик йола көйләренә бик хас. Мондый көйләр­
не башкарганда укучылар бик игътибарлы булырга
тиеш, чөнки һәрбер тактта яңа үлчәм булырга мөм­
кин, укучылардан дирижерлык хәрәкәтләрнең ирек­
леге яңа сеткаларга җиңел күчә белүе һәм шул
ук вакытта ритмик тибешнең берлеген саклый белүе
таләп ителә.
Борынгы татар халык көйләренең үзенчәлекле
яме һәм гүзәллеге, матурлыгы күп вакытта мелизм-
нар, орнаментлы бизәүләр белән билгеләнә. Ме-
лизмнар дип төп көйне яңа методик борылышлар
белән баеткан бизәкләр атала. Алар мордент, форш­
лаг, группето кебек махсус билгеләр белән, яки төп
авазны берничә төрле югарылыктагы авазларга бү­
леп триоль, квинтоль, секстоль кебек ритмик төр­
кемнәр, сурәтләр белән язылалар, һәм мондый язу
татар халык көйләренең үзенчәлеген тулырак, дө­
ресрәк ачарга мөмкинлек бирә. Мелизмнарның саны
башкаручы җырчының яки курайчының осталыгын­
нан килә, бер үк көйне төрле башкаручылар төр­
лечә башкаралар, бик катлаулы бизәкләр белән
баеталар яки гадиерәк, көйнең корылмасына гына
нигезләнеп җырлыйлар. Шулай ук төрле җыентык­
ларда бер үк җырның төрле вариантлары язылган
була. Татар халык көйләренең орнаменталь бизәк­
ләүләре халык сәнгать традицияләренә якынлыкны
белдерә. М . Нигъмәтҗанов болай дип яза: «Озын
көйләрдәге архитектоник төгәллек Болгар һәм Ка­
зан чорларыннан сакланып калган халыкның гүзәл
сынлы сәнгать әсәрләренә якын сыман. Ювелирлык
сәнгате әсәрләрендәге кебек үк, озын көйләрдә дә
орнамент һәм тектонизм арасында ниндидер югары
гармония, гүзәллек саклана. Озын көйдә музыканың
барлык сурәтләү чаралары киң үсеш кичерәләр».
(Нигъмәтҗанов М. Татар халык җырлары. — Ка­
зан, 1976. —6 бит.)
Дәреслекнең соңгы бүлеге мелизмнар белән би­
зәкләнгән көйләрне үзләштерүгә багышлана, һәр­
бер ритмик озынлыкны биш яки алты һәм башка
өлешләргә бүлгән квинтоль, секстоль кебек ритмик
төркемнәргә нигезләнгән күнегүләрне башкару ба­
лаларга бу алымнарны тизрәк үзләштерүгә ярдәм
итәр дип уйлыйбыз. Шулай ук кайсыбер вакытта
бик катлаулы орнаментлар белән бай үрелгән көй­
ләрдә башкару алдыннан аларның иң мөһим мело­
дик корылмасын табарга һәм аны язып ритмик тө­
зелешен башта аңларга кирәк.
Мәсәлән, «Ямьле Агыйдел буйлары» көенең язы­
лышын түбәндәгечә җиңеләйтергә була:
5

5
5
Халык иҗаты — профессиональ музыка сәнгате
үсешенең нигезе ул. Халык җырларының төп сый­
фатлары композиторлар иҗатында да чагылыш һәм
үсеш табалар. Халык музыкасына хас көйләнмәләр,
аваз рәтләре, интонацияле алымнар, метроритмик
төзелешләр - боларның барысын да татар компози­
торлары үз әсәрләрендә файдаланалар. Шуңа күрә,
халык көйләре белән беррәттән дәреслеккә без та­
тар композиторлары тудырган көйләрне дә керттек.
С. Сәйдәшевнең музыкаль драмаларыннан, Н. Җи-
һановның операларыннан, Ф. Яруллиның һәм Ә. Ба-
кировның балетларыннан, А. Ключарев, М. Мозаф-
фаров, Р. Яхинның җыр әсәрләреннән алынган ае­
рым көйләр дәреслекнең төрле бүлекләренә кертел­
де.
Дәреслекнең беренче бүлекләренә М. Мозаффа-
ров, А. Ключарев, С. Сәйдәшев, Л. Хәйретдинова-
ның балалар өчен язылган җырлары кулланылды,
чөнки алар үзләренең эчтәлекләре, чагылдырган уй-
фикер, тойгылары белән аваз рәтләренең чикләре
(диапазон) белән балаларга аңлаешлы һәм алар-
ның тавышларына туры килеп җиңел башкарыла­
лар. Катлаулы, катлаулы-катнаш үлчәм кергән бү­
лекләргә А. Монасыйпов, Ш. Шәрифуллин әсәрлә­
реннән өзекләр кертелде, бу әсәрләрдә бәетләр, мө­
нәҗәтләр традицияләре дәвам итә. М. Мозаффаров-
ның «Башка берни дә кирәкми», Р. Яхинның «Кит­
мә, сандугач» кебек гүзәл җырлары борынгы озын
көйләрнең алымнарын үзенчәлекле һәм бик уңышлы
куллануларын күрсәтәләр. Композиторларның әсәр­
ләре балалар тавышларына туры китереп уңай то­
нальлекләргә күчереп бирелгәннәр.
Сольфеджио дәресләрендә ноталар белән языл­
ган көйләрне, күнегүләрне ноталарның исемнәрен
әйтеп җырлау таләп ителә, һәм мондый башкару
сольфеджирование дип атала. Әлеге дәреслектә ки­
терелгән көйләрне төрле музыка уку йортларында
сольфеджирование өчен кулланырга мөмкин. Дә­
реслек, беренче чиратта, Татарстандагы музыка уку
йортлары өчен эшләнде. Хәзерге вакытта яшь буын­
ның күпчелеге татар телен, халык иҗатын, мәдә­
ниятен җитәрлек дәрәҗәдә белмиләр. Бу дәреслектә
без көйләр белән бергә җыр текстларын да биреп,
укучыларны халык шигърияте белән дә таныштыру­
ны кирәк дип таптык һәм бу бик файдалы да.
Безнең уйлавыбызча, җырларның эчтәлеген белү
укучыларга көйләрне дөресрәк башкарырга, аның
характерын тулырак ачарга ярдәм итәр.
Татар халык көйләрен сүзләр белән башкарган­
да, кайсыбер җырларда һәр иҗеккә көйнең бер
авазы туры килә («Әпипә»), ә «Күк күгәрчен» ке­
бек җырларда һәр иҗек ике авазга сузыла, ә озын
көйләрдә бер иҗек берничә аваздан торган мелодик
фразага көйләнә. Дәреслекнең беренче бүлекләрен­
дә күбесенчә гади ритмлы көйләр кулланыла һәм
бу көйләрдә һәрбер иҗеккә көйнең бер авазы туры
килә. Бу номерларны сүзләр белән башкарганда
нинди аваз иҗеккә туры килүе язылудан ачык кү­
ренеп тора.
Дәреслекнең соңгы бүлекләрендә ритмнарның
язылышы инструменталь музыка алымнарына тая­
на, монда беренче чиратта такттагы һәр өлешне
аеру күздә тотыла, ә лигалар белән исә бер иҗек­
кә башкарылган мелодик фразалар күрсәтелгән.
Сүзләр белән җырларны башкарганда укучылар
телне яхшырак белә башлыйлар, халык шигърияте
һәм татар шагыйрьләреннән Г. Тукай, К- Тинчурин,
М. Җәлил, Ә. Фәйзи, Ә. Ерикәй, Н. Исәнбәт, С. Хә­
ким, М. Хөсәен, Г. Зәйнашева һәм башкаларның
иҗатлары белән дә танышалар.
Дәреслектәге халык көйләре түбәндәге җыентык­
лардан алындылар: М. Мозаффаров, Ю. Виногра­
дов, 3. Хәйруллина. Татар халык көйләре. — М.,
1964; А. Ключарев. Татар халык җырлары.— Казан,
1986; Җ. Фәйзи. Халык җәүһәрләре. — Казан, 1971;
М. Нигъмәтҗанов. Татар халык җырлары.— М.,
1970; Казан, 1976; Казан, 1984; Р. Исхакова-Вамба.
Татарские народные песни.— М., 1981.
«Сольфеджио дәресләрендә татар музыкасы» ди­
гән әлеге дәреслектәге бүлекләр музыка мәктәбенең
төрле сыйныфларында укучылар өчен түбәндәге
тәртип белән куллану тәкъдим ителә:
I, II, V бүлекләр — 3 сыйныфта
III, IV, VI, VII бүлекләр — 4 сыйныфта
VIII, IX, X, XI бүлекләр — 5 сыйныфта
XII, XIII бүлекләр — 6 сыйныфта
XIV, XV бүлекләр — 7 сыйныфта.
Музыка һәм педагогия училищеларында дәрес­
леккә кергән материалны укучыларның әзерлеклә­
ренә карап төрлечә файдаланырга: әйтик, транспо­
нирование, аккомпанемент белән җырлау өчен үр­
нәкләр, шулай ук сольфеджио дәресләрендә кул­
ланыла торган башка алымнар белән дә башкарыр­
га мөмкин.
Әлеге дәреслекне басмага әзерләгәндә яхшы, ки­
рәкле киңәшләр биргән һәм төзәтмәләр керткән өчен
автор Холодинина Э. А .,
Галимҗанова Л. Н.,
Залялова Э. һ. б . сольфеджио укытучыларына зур
рәхмәтен белдерә.

ПРЕДИСЛОВИЕ. МЕТОДИЧЕСКИЕ УКАЗАНИЯ.
В системе музыкального образования и воспита­
ния музыканта-профессионала или просвещенного
любителя музыки важную роль играет курс «Соль­
феджио». Целью сольфеджио как учебной дисцип­
лины является воспитание музыкального слуха, ос­
воение элементов музыкальной речи и уяснение их
роли в произведении. Изучаемый в курсе сольфед­
жио музыкальный материал имеет большое значе­
ние для формирования эстетических позиций моло­
дого человека, развития его музыкального созна­
ния. Наряду с использованием распространенных
учебников и учебных пособий, составленных в ос­
новном на русском и западноевропейском музыкаль­
ном материале, в музыкальных учебных заведениях
Татарстана на уроках сольфеджио было бы уместно
использовать национальный татарский музыкальный
материал.
Народный мелос должен стать основой музы­
кально-эстетического воспитания. Многие прогрес­
сивные педагоги-музыканты неоднократно подчер­
кивали значение фольклора и родного музыкально­
го языка в приобщении молодежи к музыкальному
искусству. Замечательный венгерский композитор и
педагог Золтан Кодаи писал: «Если мы хотим, что­
бы наша монументальная народная песня излучала
свой древний свет на всю нацию, мы должны вос­
питать ребенка на мелодиях, сочиненных в ее систе­
ме и духе, но с небольшим диапазоном и легким
ритмом... Исходить из диатоники и возвращаться
позднее к пентатонике как исключительной стран­
ности — это ложный метод. Я уже не говорю о том,
что до сих пор применяются учебники, которые иг­
норируют существование пентатоники. А для нас
только она может служить естественным фундамен­
том. Трезвая педагогика требует, чтобы мы шли от
простого к сложному» (Кодаи 3. Избранные ста­
тьи,—М., 1982,—С. 271).
Выдающийся немецкий композитор и педагог
Карл Орф в своей системе Элементарного музы­
кального воспитания детей основывается на фольк­
лоре. Он считает, что его цель — это формирование
личности, а личность нельзя строить на случайном,
произвольном фундаменте. Передающиеся из поко-
1ения в поколение народные песни, прибаутки, за-,
клинания и т. д . действуют на детей непосредствен­
но и безотказно, поэтому сохранение и культивиро­
вание фольклора истолковывается Орфом как со­
хранение основ культуры нации, защита культур­
ной «среды обитания». Исходя из основ этному­
зыкознания, он выбрал для начального этапа му­
зыкального воспитания пентатонические звуко­
ряды.
Если система музыкального воспитания К- Орфа
строится на южнонемецком фольклоре, система
3. Кодаи — на венгерском, учебники, изданные мос­
ковскими и ленинградскими педагогами-музыкан­
тами— преимущественно на русском фольклоре, то
система музыкального воспитания в учебных заве­
дениях нашей республики естественно должна стро­
иться на освоении родного фольклора.
Татарский музыкальный фольклор так же, как и
фольклор других народов, имеет тысячелетнюю
историю. Великий татарский поэт Г. Тукай в одной
из своих статей, посвященных народному творчест­
ву, писал: «Народные песни — это самое дорогое и
ценное наследие наших предков! Да, это дорогое
наследие, ценное наследие! Булгарские города с их
оригинальной архитектурой и булгарские деревни
исчезли без следа, разрушились, будто их не было.
А наше драгоценное наследие — народные песни —
и пушки не разбили, и стрелы не пронзили. Пережив
многие беды и напасти, они вопреки всем невзго­
дам сохранились в памяти народа. Они живы и
здравствуют, они всегда будут звучать.
Народные песни дороже жемчугов и рубинов —
и потому их надо беречь, знать. Надо помнить о
том, что народные песни — никогда не тускнеющее,
чистое и прозрачное зеркало народной души. Это
особенное волшебное зеркало. Потому что какую бы
народную песню мы ни взяли, при тонком иссле­
довании и изучении она, без сомнения, раскроет
перед нами душу народа, расскажет о его чаяниях,
поведает думы и мысли» (Тукай Г. Избранное. —
М., 1975. —С. 139).
В данном учебном пособии большую часть тема­
тического материала составляют татарские народ­
ные песни. Исходя из поставленной цели — попы­
таться проникнуть в особенности национального му­
зыкального мышления,— в учебном пособии ставят­
ся 3 основные задачи:
1. Освоение ладового своеобразия татарской на­
родной песенности.
2. Ознакомление с особенностями метроритмиче­
ского развития татарской народной мелодики.
3. Осознание взаимосвязи народной поэзии и
мелоса (для владеющих татарским языком).
Одновременно можно познакомить с жанровыми
разновидностями народных песен, их структурными
особенностями.
Своеобразие татарской народной музыки во мно­
гом определяется ее ладовой основой — ангемитон-
ной, т. е. безполутоновой пентатоникой. Из пяти
возможных разновидностей пентатонного звукоря­
да в татарской музыке встречаются четыре: мажор-
7

ная, минорная, секстовая и септимовая пентато­
ники.
Мажорная пентатоника: с-<1-е-§-а, с опорой на
мажорное трезвучие, и минорная пентатоника: а-с-
с1-е-§\ с опорой на минорное трезвучие довольно
часто встречаются в народной и профессиональной
музыке и относительно легко усваиваются учащими­
ся. Две другие разновидности пентатоники — сексто­
вая и септимовая — преимущественно встречают­
ся в народных мелодиях. Секстовая пентатоника:
с-д-{ -§-а — имеет мажорный колорит, т. к. объем ее
составляет интервал «большая секста»; септимовая
пентатоника: а-һ-6 -е-^ — имеет минорный колорит,
т. к . ее объем — «малая септима» (как известно,
«мажор» означает «большой», а «минор» — «ма­
лый»), Для секстовой и септимовой пентатоник
характерны квартовые отношения высотных опор­
ных тонов лада. Подробно классификация разных
систем пентатоники дана в книге М. Нигмедзянова
«Народные песни волжских татар» (М.,
1982. —
С. 45—49).
мажорная
г-А----------------------------------------------
минорная
секстовая
септимовая
рте* ~—2 1
з
а
■"
-
'-а
---------------- ------ - -------------- •
л
°~
ц
°31
------
------ .д..
------------------о---- Ө-----И
Первые четыре раздела учебного пособия посвя­
щены освоению учащимися этих ладовых наклоне­
ний пентатоники. Каждый раздел начинается с ин­
тонационных упражнений: пропевания звукорядов
от разных звуков и в разных ритмических рисун­
ках. Фиксируя основное внимание на ладовом свое­
образии звукорядов, упражнения и приведенные для
сольфеджирования мелодии ограничиваются в мет­
роритмическом отношении размером две четверти
и четырьмя видами длительностей: половинные, чет­
вертные, восьмые, шестнадцатые. В каждом разде­
ле имеются более простые и более сложные в рит­
мическом отношении примеры.
В качестве интонационных упражнений целесо­
образно использование мелодических секвенций, тем
более что секвенционное развитие часто встречается
в татарских народных мелодиях. Пентатонические
секвенции отличаются от диатонических тем, что
в диатонических секвенциях меняется только ка­
чественная величина интервалов, а в пентатониче­
ских происходит изменение и количественной вели­
чины интервального состава звена.
Помимо приведенных в пособии секвенционных
упражнений педагог в качестве мотива для секвен­
ционного развития может использовать определен­
ный мелодический оборот из народных песен. При
анализе мелодического строения народных песен
необходимо обратить внимание учащихся на то, что
Песня «Зәйнәбем» (первое предложение):
в татарских народных песнях часто секвенционное
строение мелодики совмещается с вариантным изме­
нением секвенционного звена. Так, например, в пес­
не «Зәйнәбем» 4 звена секвенции, из которых 3-е
и 4-е являются вариантами основного мотива.
В последующих разделах пособия (5—8) расши­
ряется метроритмическое строение мелодического
материала: вводятся размеры три четверти, четыре
четверти, понятие нота с точкой, пунктирный ритм,
триоли. В ладовом отношении в этих разделах со­
храняется пентатоника во всех четырех разновид­
ностях, поэтому при сольфеджировании этих номе­
ров и освоении метроритмических задач необходи­
мо фиксировать внимание учащихся на ладовой
основе данных мелодий.
В татарском музыкальном фольклоре часто на­
блюдается выход за пределы пентатоники, появле­
ние шестой, седьмой ступеней звукоряда, полутоно­
вых интонаций. Разделы 9 и 10 в пособии посвя­
щены освоению учащимися этих явлений в мелодике
татарской народной песни. Выход за пределы пента­
тоники в некоторых песнях появляется в резуль­
тате сочетания разных видов пентатоники в разных
частях песен, что ведет к появлению «полутонов
на расстоянии».
8

В некоторых народных песнях, особенно совре­
менных, появление VI и VII ступеней объясняется
влиянием инонациональных музыкальных культур.
Однако в этих песнях диатонические обороты орга­
нично вплетаются в пентатонический склад народ­
ных песен, не нарушая национальной характерности
мелодики.
В произведениях татарских композиторов, а так­
же народных мелодиях, предназначенных для ис­
полнения на многозвучных инструментах — гармо­
нике, баяне, фортепиано, выход за пределы пента­
тоники в -звукорядах песен объясняется логикой
функционального, гармонического мышления, т. е.
опорой на аккорды субдоминантовой, доминантовой
функций.
В учебном пособии не ставится задача ознаком­
ления со всеми 24 тональностями квинтового круга.
Выбор тональностей определяется удобством для
сольфеджирования, тесситурой, диапазоном музы­
кальных номеров. В то же время соблюдается прин­
цип постепенного расширения тональностей.
Сольфеджирование татарских народных мелодий
требует большого внимания к метроритму, поэтому
последние пять разделов пособия посвящены освое­
нию учащимися различных размеров: сложных, слож­
но-смешанных и переменных.
При сольфеджировании мелодий в размере
6/8 необходимо выработать у учащихся ощущение
ритмической пульсации и навыков правильного так­
тирования. Для облегчения тактирования иногда
можно упростить дирижерскую сетку. Так, напри­
мер, в медленных песнях типа «Бер алманы биш­
кә бүләек» («Разделим одно яблоко на пяте-
рых») шестидольную сетку разделить на две трех­
дольные. А при сольфеджировании быстрых песен,
например, «Пар ат» («Пара гнедых»), тактировать
на два счета триолями.
Сложно-смешанные размеры: пятидольные, се­
мидольные часто встречаются в старинных обрядо­
вых, эпических песнях, байтах, книжных напе­
вах. При сольфеджировании данных мелодий не­
обходимо обратить внимание учащихся на прос­
тые размеры, входящие в состав сложно-смешан­
ного размера, например, в мелодии «Кодалар җы­
ры» («Песня сватов») размер 5/8 состоит из про­
стых размеров 3/8 и 2/8; а в мелодии «Әче, зәһәр
смык көндә» («В холодный день») 5/8 состоит из
2/8 и 3/8.
Переменные размеры характерны для протяж­
ных лирических, эпических обрядовых песен. Соль­
феджирование примеров на переменные размеры
требует от учащихся большого внимания, умения
быстро переключаться на новую метрическую сет­
ку, свободы дирижерского жеста и при этом сохра­
нения единства ритмической пульсации.
Особое обаяние и красоту татарским народным
протяжным песням и традициям народного испол­
нительства придают мелодические распевы, мелиз­
матические украшения, которые расцвечивают
основной напев. М . Н. Нигмедзянов, сравнивая ор­
наментику татарской протяжной песни с мелизмати-
кой шопеновской мелодики, пишет: «Ажурный ор­
намент, кроме мелодической красоты, обладает и
особой содержательностью: он образует своеобраз­
ный подтекст, дополняющий основное мелодическое
содержание напева. Часто в орнаменте наблюдает­
ся выход за пределы основного лада, возникают
полутоны на расстоянии и даже хроматизмы, создаю­
щие особую прелесть в общем звучании» (Ниг­
медзянов М. Народные песни волжских татар. —
М., 1982, —С. 32-33).
Количество мелизматических украшений, их ин­
тонационная содержательность и выразительность
определяются во многом талантом, вкусом и испол­
нительскими возможностями певца. Поэтому одну
и ту же песню разные исполнители поют с раз­
личными орнаментальными украшениями, более то­
го, даже один и тот же певец в зависимости, от
состояния и настроения вносит изменения в испол­
няемую песню. В традициях народного исполнитель­
ства как раз и проявляется импровизационный дар
народных певцов. В сборниках народных песен мно­
гие старинные мелодии записаны в различных ва­
риантах.
Орнаментика в народных мелодиях записывается
или системой мелизматических обозначений: форш­
лагов, мордентов, или дробления основного тона
мелодии на мелодические обороты со вспомогатель­
ными, проходящими звуками, предъемами, подго­
тавливающими следующий тон мелодии. В орнамен­
тальных распевах часто возникает произвольное де­
ление длительностей на триоли, квинтоли, секстоли,
септоли.
Последний раздел пособия, включающий зада­
ния на мелодические распевы, произвольное деление
длительностей, мелизматику, является наиболее
сложным для учащихся. Для облегчения задачи
можно использовать упражнения, основанные на
опеваниях квинтолями, секстолями и т. д . тонов пен­
татонного лада. При возникновении трудностей в
сольфеджировании мелодики протяжных песен, точ­
ного исполнения их мелодического и ритмического
своеобразия можно иногда рекомендовать учащим­
ся упростить запись мелодии, выявив ее основной
мелодический контур.
Например, запись мелодии песни «Ямьле Агый-
дел буйлары» («Прекрасны берега реки Белой»)
можно упростить следующим образом:
2 П-121
9

5
5
Народное творчество является основой развития
профессионального музыкального искусства. Все ха­
рактерные особенности народной песенности — ла­
довые, интонационные, метроритмические — нашли
своеобразное претворение и развитие в творчестве
татарских композиторов. Поэтому параллельно с
мелодиями народных песен в учебное пособие вклю­
чены для сольфеджирования мелодии из музыкаль­
ных драм С. Сайдашева, опер Н. Жиганова, балетов
Ф. Яруллина, А. Бакирова, музыкальных комедий
Дж. Файзи, вокальных произведений А. Ключарева,
М. Музаффарова, Р. Яхина и других.
Подбор фрагментов из произведений композито­
ров определялся методическими задачами. В пер­
вых разделах учебного пособия, при освоении основ­
ных разновидностей пентатонного лада, использова­
ны в основном детские песни М. Музаффарова,
А. Ключарева, С. Сайдашева, 3. Хабибуллина, по
своему образно-эмоциональному строю и тесситуре
более доступные для учащихся на начальном этапе
обучения.
В разделы, посвященные сложным и сложно­
смешанным размерам, включены фрагменты из про­
изведений А. Монасыпова, Ш. Шарифуллина, раз­
вивающие традиции мунажатов, байтов. А шедевры
вокальной лирики М. Музаффарова («Башка берни
дә кирәкми»), Р. Яхина («Китмә, сандугач») по­
служат убедительным доказательством того, на­
сколько плодотворным может стать развитие тради­
ций народной протяжной песенности.
Большинство произведений татарских компози­
торов, предназначенных для концертного, сцениче­
ского исполнения, в учебном пособии транспониро­
ваны в тональности, более удобные для учащихся
по тесситуре.
Учебники по сольфеджио предназначаются для
сольфеджирования, т. е. пропевания приведенных
мелодий с названием нот, тактированием, в этом
отношении данное учебное пособие может быть
использовано в любом учебном заведении с любым
национальным составом учащихся.
При пении мелодий с текстом необходимо обра­
тить внимание учащихся на то, что иногда на’каждый
звук мелодии приходится один слог («Апипа»), в дру­
гих случаях слог распевается на два звука («Күк кү­
гәрчен»), в протяжных, лирических песнях слог
распевается на целый мелодический оборот.
В первых разделах пособия, где приведены мело­
дии с довольно простым ритмическим рисунком
использована вокальная группировка, когда н
каждый слог приходится отдельная группа длитель
ностей. В последних разделах пособия с метрорит
мическими сложностями применяется инструмен
тальная группировка, когда в каждом такте четю
выделены все доли размера, для облегчения пра
вильного счета, тактирования, но при этом лигам!
выделены обороты, исполняемые на один слог поэти
ческого текста.
Пение мелодий с текстом может способствоват!
развитию навыков родной речи, расширению ело
варного состава, осознанию особенностей народно!
поэзии, а также ознакомлению с творчеством поэ
тов, на чьи слова исполняются народные и компо
зиторские песни, в частности, Г. Тукая, К- Тинчури
на, М. Джалиля, А. Файзи, А. Ерикеева, Н. Исаи
бета, С. Хакима, М. Хусаина, Г. Зайнашевой I
других.
В учебном пособии использован фольклорны!
материал из сборников татарских народных песе!
М. Музаффарова, Ю. Виноградова, 3. Хайруллино!
(1964), А. С . Ключарева (1986), Дж. Файзи (1971).
М. Н . Нигмедзянова (1970, 1976, 1984), Р. Исха
ковой-Вамбы (1981). Некоторые народные песни, I
также мелодии из произведений композиторо!
транспортированы в удобные тональности.
Учебное пособие «Татарская музыка на урока?
сольфеджио» рекомендуется для музыкальных шко^
со следующим распределением материала:
I, II, V разделы — 3 класс
III, IV, VI, VII разделы — 4 класс
IX, X, XI разделы — 5 класс
XII, XIII разделы — 6 класс
XIV, VI разделы — 7 класс
В музыкальных и педагогических училищах ма­
териал учебного пособия можно использовать с уче­
том уровня подготовки учащихся: легкие, простые
для сольфеджирования примеры применять для та­
ких форм работы, как чтение с листа, транспор
тирование, исполнение с подбором аккомпанемен
та, наибольшее внимание уделить номерам, пред
ставляющим интонационные и ритмические труд
ности.
Некоторые тексты переведены на русский язык,
что позволит пользоваться данным учебным пособи­
ем и тем, кто не владеет татарским языком.

Мажорная пентатоника. Размер две четверти
No1
А—г»----------
1
I
-п
=1=
Г-
—I
*
X*
1
1
11
р
□
1—1
т Л—I
•
ш
г
т
о
л
1!
■Ч
11
1
Лл
1
— *—■>------- * ———
м—
•
-М
No2
— |-—
——1
—1
Р
1
- -----
1
1
Ачл
1
1
н
с
Г
I
1
------ 73-------
----- Ө
—
------- -
—1—
а
1
No3
«>
■■
-I '1Г~|
1 -=Г-|—1
—------ ----------------
-- ------------ 1
/Г~ »—н
___________
41л*
.
ПГ1 -Л- Д-1........ -
.. .... -
Л
жлГГ
1
— Гг------- 1
4Р4
*
—9——------
—
ы-
---
--- ф------
—* —л—
'Ш1
No4
гА—О----------------- ---- —
^1
1
4
>1
Г*т —
—
~
г=^=4
I
'Т•
<
1
Л/Чк Л
А4
10
___
]1
ТГ■А
»*.......
»
■
"5Г- -------- ------
------- -------- ----- ——
Ф
11
•*
---------------------
——
КҮК КҮГӘРЧЕН. (СИЗЫЙ ГОЛУБЬ)
No5
Күгәрченнәр ояда ла,
Оялары пыяла.
Күгәрчен кебек гөрләшеп,
Күк күгәрчен, сандугачым,
Торсак икән дөньяда.
2*
11

No6
АВЫЛ КӨЕ. (ДЕРЕВЕНСКИЙ НАПЕВ)
ЛЫепйо
в-н-А
и-
1111
!
ит
1•
■«
•>
!
114»!
1
11 « -Т“1-----------4
•
1• -л
•
1
—
___
I
1
•
V1 О-------- 4 -^
----- - 4=-^ ---- *-
-—л
•
1
Л--------
1
No7
ӘПИПӘ
РгезЪз
Син басмасаң, мин басам;
Синең баскан эзләреңә
Мин дә китереп басам.
КАЗАН КӨЕ. (КАЗАНСКИЙ НАПЕВ)
Казанга туп аталар,
Крепостьны ваталар.
Каршы килгән дошманнарга
Тау башыннан аталар.
|
- ---- «7------------------ 73--- ------- 1зг-------
—
—-------
------ 7---- €01— —
---- ---- --- ^7------------- Р*
-85-4—Р --Н
---- Ч-----
2 31 вк V. —кр- Г1—Н— 14—
!>;■да■ I
Т
—ч —1
г-*
4Ч?
<
—и
No9
КАРАУҖА АВЫЛЫ КӨЕ
Сод птоһо
12

-»
-Я— Е-—
*-----------
52
V
К
КУ1г»
|!
<
Г |__11
__
___
___
___
1
ЧГ----- V
’
Г»
ГГ
ДГ₽
1
■•1
Г.П
10
г—
** ..*
-и-и—
-*—1 ——- ———
Тәрәзә ачып җимнәр сиптем,
Килде ике күгәрчен.
Күрдем дә ике күгәрчен
Килде сезне күрәсем.
Күгәрчен гөрлидер
Баласын уятырга.
Әл(е) дә ярый дусларым бар
Күңелне юатырга.
No10
ШАХТА КӨЕ
Шахтер кия шайкасын, шул,
Кул(ы)на тота лампасын;
Көннәр буе җир астында
Күрми дөнья яктысын.
М. Мозаффаров
КЫЗЫЛ МӘКЛӘР, КҮБӘЛӘКЛӘР. (КРАСНЫЕ МАКИ)
Ә. ЕРИКӘЙ сүзләре
Мәк, мәк, без күмәк,
Кызарып пешә җир җиләк.
Иртүк торып, мәккә кунып
Уйнап йөри күбәләк.
13

No12
М. Мозаффаров. СЫЕР. (КОРОВА)
АНеагеНо
Ә. ЕРИКӘЙ сүзләре
Об-һЯNж.
*
А^А.А
“Г
А 7*У!
И
Ж
----------- Н-Ч---------------1
- ---- -- ег----------
вв
- ---- Г д)1 |—3^ 9-------- <А
•
о
*
А,------------------------------------ С
п 1------------- и
Сыер йөри көтүдә,
Кичен кайтыр сөт белән.
Балаларга сөт кирәк
Ашарга күмәч белән.
No13
И. Шәмсетдинов
КЫШКЫ ҖЫР. (ЗИМНЯЯ ПЕСНЯ)
Җилләр белән шаярышып,
Чаңгыларда шуам мин.
Ару белмим, талу белмим,
Шат һәм таза шуңа мин.
Кышлары да язлар кебек
Ямьле туган илемдә.
Очам, очам, юк, куркытмый
Бураны да, җиле дә.
No14
Җ. Фәйзи. ГАРМУН
•
Ә. ЕРИКӘЙ сүзләре
.
Л1ос1егато
Ц*Р
ЬI
1
-
А
һ-ч |4-|г=^~!
1
I
-
лг
л
гл
1*
Г4
*
Г1
н
*
Г4
>
-—Н- 1
1А
1
1!
------- и----5—*“
Ч"2 л
*>
*■*
11«А
14

Алтын минем туган илем,
Көмеш телле гармуным.
Гармун җырлый яшьлегемнең
Бар шатлыгын, бар моңын.
Золотой мой край родимый,
Серебристая гармонь,
В звонком голосе гармошки
Сердца юного огонь.
пер. А. Бендецкого
No15
3. Хэбибуллин
БАЛАЛАР ЯРДӘМ ИТӘ. (ДЕТИ ПОМОГАЮТ)
Г. Л ОТ ФИ сүзләре
Кышын бездә яшиләр
Песнәкләр һәм чыпчыклар,
Күгәрченнәр, чәүкәләр,
Тагын башка кошчыклар.
No16
М. Мозаффаров. МАЛЯР
М. МАЗУНОВ сүзләре
хЯос^ега^о
1---- а-----------~----- гг;—К----- —N----Р 3
ч
Ң,N
к
■
1*
Г
11
ь.
»
ч
*
'е
Д—.
•*г*
'
ДДд.
*
Г4йы
1
Д .. 4-------1
■&,1—ч~һ
«5—
---- ---- -- --- ---- К- --- —
ь.
«—
■
/ГVI±•
1
Гэ
>
•и
л
А
гЧN
г*
г*
-1
;
—!
-—- ---- --- -
Е1.»...Д
4
~
Алъяпкыч кия-кия,
Йортка бер малай килә.
Тоткан чиләк, пумала,
Юл бирүне үтенә.
15

No17
М. Мозаффаро
КЫШ КӨНЕ. (ЗИМНИЙ ДЕНЬ
/Иос1ега1о
- >-К~Т7
Ә. ЕРИКӘЙ сүзләр
7К—Н-Г --.-Г
-Д
-1-^—____ И1
ЭШ- Ж .___ ____ Л
~г
Г~~
------- А у-
ч-к—
к
чНЧг Ь
Ч
---- -
1
...
'
1
1”
*1
иУО?И /Цг.е.*
-ж
----- *
*
*
к
Л.4
—
и
Биек-биек тау битендә
Чана шуып уйныйбыз.
Ярышабыз, узышабыз,
Матур җырлар җырлыйбыз.
А. Ключарев
УН ЧЫПЧЫК. (ДЕСЯТЬ ВОРОБУШКОВ)
Н. ДӘҮЛИ сүзләре
0.’
5Nк
-дҢҗ—Н-
--- --- г
______ ь__
•
1ч
...Г2•3
-----8ь—N____ -ч
1%<<
ь-± '^Г-------
-Л
утУ
'I
—=-------
V
.. ..
1г*
•
Кг
-
Гг
’
Л—--
ж 4>-1- --- ---- --
--------- -
- ---- ----Г -
-кң5— ■н-Ч -н
-
!—Ж----ж!
1Ж1г1
1
гЧ---------
■Д. .
__
|к
1*1 XI*
-
ЛчХ—
•■»
ь
Ч-------------
>п—
-'"■
*-г? V"
/Гь__7>
1-1
'
□*
<
•»Ү
к*■
V■м
-V-
(яЬДс
«^4
л*
♦‘
<ТЧ7
~9----
Ж1
•'
-
—Л. *
-
•
ш
•
1
*
—
*
Яшел каен башына
Килеп кунды чыпчыклар.
Бер төслеләр барысы да,
Шаян, шаян кошчыклар.
Бер чыпчык, ике чыпчык,
Өч, дүрт, биш, алты чыпчык.
Марат белән без икәү
Барысын да санап чыктык.
Вся березка под окном
Заходила ходуном —
Сели там озорники
Воробьишки-двойники.
Посмотри-ка, посмотри,
Сколько их там — два ли, три?
Возражать Марат не стал,
Шестерых он насчитал.
Ш
һN|ч
■Г- -
=5
г
пер. Ю. Яссона
No19
САБАН ТУЕ. (САБАНТУЙ)
М. САДРЫЙ сүзләре
16

О-Л--
С;
(> |>7
Ч
—и
г----- 1
Сабан туе — хезмәт туе,
Шатлык һәм бәхет туе, шул;
Уйнап, биеп, җырлап, көлеп
Бәйрәм итик көн буе.
No20
Ьаг^һеЙо
КИЛЕН КӨЕ. (НАПЕВ НЕВЕСТЫ)
гх» и.а—12—г 1-
7
н-С_ __ Г__
1
1.
1-------
л
- ;ЧП
—1 -------
Т\« ■ ----- гт~----
~
•
1
,
|У
»
/?Гү71
Л«^1»<
1 .||
1/1г*
—у
-К—Г <
Гг
1Иа
Ч 1 —--------- ка~1
ТГЛГ~9- ----- V-- -- --- - -- -1
Бездә биек таулар бар, шул,
Тау астында таллар бар;
Талда — яфрак, бездә — саг(ы)ну,
Сездә нинди хәлләр бар?
ч
I
&
Минорная пентатоника
3 П-121
тйг2—
-
■*»•
1
1
г
р
*
*1
.пм
я
г
>
II
*
ц—1
-
1
■у4
-------- н—
------------ ш

No24
АТУ КЫРЛАРЫ. (НА СТРЕЛЬБИЩЕ)
6
КҮБӘЛӘК.(БАБОЧКА)
Әйт әле, күбәләк,
Сөйләшик бергәләп,
Бу кадәр күп очып
Армыйсың син ничек?
УРАКЧЫ КЫЗ. (ДЕВУШКА-ЖНИЦА)
Н. ИСӘНБӘТ сүзләре
II
ггг
Ай урагың салып иңбашыңа
Кояш нурларыннан нур алдың;
Кояш нурларыннан нур алдың да
Салкын чишмәләрдән су алдың.
4
18

No28
АыскиЛе
СӘРИЯ
Ике матур суга бара, Сәрия,
Җем-җем кара чиләге, Сәрия,
Безнең Казанның кызлары
Сандугач баласы ла,
Безнең Казанның кызлары
Пешкән кура җиләге.
No29
М. Мозаффаров. ПЕСИ . (КОТЕНОК)
/Ио^ега^о
\Г
Ә. ЕРИКӘЙ сүзләре
лNЬ
Г—: :-Ч Чт
К------
—Б—
~ИГ>1-!-
-Л--Л- 1
—ПГ
———,
—А
Е.1ч■
--Р г
'
-
1- 1Я< -1
, Г----
171
у*
Я
1/1/ •
|>!> |
/Г
1А
*
1ГТ
г-л
«!
—
Песи, нигә мырлыйсың,
Нигә ямансулыйсың,
Күзләреңнән яшь ага,
Сөйлә, ни булды сиңа?
No30
—
Еламыйча нишлим соң,
Майны малай ялады.
Кая май дип сорагач
Миңа якты яланы.
Ә. Бакиров
ЯЗ БҮЛӘГЕ. (ВЕСЕННИЙ ПОДАРОК)
/Мод ега!о
Ә. БИКЧӘНТӘЕВА сүзләре
Җир өстенә калыккан
Кар мендәрен туздырып.
19

No31
ТАҢ.(ЗАРЯ)
Таң, таң ата, Чулпан калка,
Чулпан калка, ай бата.
Сызылып-сызылып ал таң ата,
Бәх(е)тебез чәчәк ата.
No32
Ә. Бакиров
КАРЛЫГАЧ БАЛАСЫ. (ПТЕНЧИК ЛАСТОЧКИ)
Җим эзләргә, күрәсең, күрәсең,
Очып киткән анасы, анасы.
No33
Р. Яхин
-
ЯШЬ БАКЧАЧЫЛАР ҖЫРЫ. (ПЕСНЯ ЮНЫХ САДОВОДОВ)
Ап^ап^е
Г. ЗӘЙНАШЕВА сүзләре
КкX*ь
К.V
и
1Ч ГЛ
<3
гч.
к
гчп
ч.
14
■|
»•
1'
'■
•
•
9
1'
1
к/
1'
1к
•<
ЯМкV•••
-4
•
-<
•
Г
•
*
*
-
_
9
1
.
1
мГ
Г
•
99
—.......... Т1Н-----Һ
Н-— -
~гт
Г.
1й
1
9
1
р
тНгг" 9
л
9
•
1г
9
•
Г•—
__
—
20

Ь____ *___
___ ___ _
«
1111
11
гч
к
V——
—
Ъ.К
1••
»'
.1
1'
*
'
1
3\
ч.
С. . ......♦
.ж
«
«
___
•1
__
1
Г\4.
т
4•
л
—«
Я
Үзебезнең бакчабызда
Төрле-төрле агачлар.
Кура җиләк, карлыганнар
Чияләр, алмагачлар.
Укуда без алдынгылар
Бишле генә алабыз.
Эшебездә без уңганнар,
Бакчабызга-карагыз.
No34
САНДУГАЧ, КҮГӘРЧЕН. (СОЛОВЕЙ, ГОЛУБЬ)
ту
41
Сары сандугач тотаем,
Телен ничек отаем.
Сандугач, күгәрчен,
Гөлләр үскән, күрәмсең.
No35
АЧМА ТӘРӘЗӘҢНЕ. (НЕ ОТКРЫВАЙ ОКНО)
/4ко1аЛе
о
*-----*-------
* * ^-4—Ц
--
Ч‘
... ,^г
-
.1
- ат..Я. т...... '
1
_
34». 1.
О
гтзг—-
2
:
............ 1
Ч?
>
Их, дускаем, айга кара,
Мин дә айга карармын;
Күз нурларым айга төшсә,
Шуннан эзләп табармын.
Ачма тәрәзәңне мин килмичә,
Ятларны сөярсең белмичә.
21

КАЛДЫ ТУГАН ИЛ ГЕНӘМ. (ОСТАЛАСЬ ТОЛЬКО РОДИНА
Калды ефәк дилбегәм,
Калмады ефәк дилбегәм,
Калды туган ил генәм.
No37
ӘНИСӘ. (АНИСА
Да еще ковер бы новый
Был расстелен на полу.
Тыпыр, тыпыр биергә
Имән идәннәр кирәк;
Имән идәннәр өстендә
Хәтфә паласлар кирәк.
Эх, когда бы пол дубовый,
Я б сплясал,как на балу.
Да еще, чтоб было краше,
Стол поставить на ковер,
А на стол большие чаши,
Фрукты в них как на подбор.
No38
КИНДЕР СУККАНДА. (ИЗГОТОВЛЕНИЕ ПОЛОТНА)
Сотой)
_
■
*О
Р—Е—г4■ ? г
ч
Г
Т" Т~—
Э
___
С
л
11
ГГ
г
-----!------ 11
•
Л>.у«..к.
гЖ
11.
112.
3
■Е2Д"~Ж
'*
1
Ж
>~
-^1—:—— тт~
. ?—I
'> ~р"
Д'Ж♦#
|
гх
5
г
иг
...
11•1*Г. V—
.
Г.----- 3 —
7Р
111 >■ Р—=*
Сук, сук, ныграк сук,
Киндер сөлге чигәрбез;
Кибетләргә сатин килсә,
Сатин күлмәк киярбез.
22

Секстовая пентатоника
No39
No40
--------------- а
>111 1 1 П 11..-,
14:
Чп
___
1—
"~т
--- 1---- ------ Ш
Ч"1
с
«
—*
— 1- ----
- аг-й
■.I
11
1
'____ 18
-4.
No41
грN
(-1
1
» ------ 1----- Э----- ---- ------ ---- ------ -
&**..... #
"а> * ....
—
------- 9 —
1П
»-----• -
Д1Ф д?
~тя /—,--------- 1
^4^ТДNo—л
No42
ӨММЕГӨЛСЕМ. (ГУЛЬСУМ)
М. ХӨСӘЕН сүзләре
Чулпан калка, ал таң ата,
Таң Гөлсемне уята.
Гөлсем таңнан кырга барып
Ай урагын уйната.
Бас, әйдә, Өммегөлсем,
Идәннәре бөгелсен,
Басуыңда зур бәхетнең
Чаткылары күренсен.
23

No43
РЕКРУТЛАР ҖЫРЫ. (ПЕСНЯ РЕКРУТОВ)
Җырлый-җырлый урак урдым
Арыш күләгәсендә, шул.
Безнең газиз башларыбыз
Патша кенәгәсендә.
No44
ӘЙ ИКЕГЕЗ, ИКЕГЕЗ. (СВАДЕБНАЯ)
/Иоаега1о
кЪN
Г'__г
- |- ---- ----
кЛИ1
ГЭI/
уу• -1
УШ-»1
-44 •
—щ
1
4-^
2-1
-11-1-
Ь181'
4- 4*
г
•
^•44
Әй икегез, икегез
Икегезнең битегез;
Икегез дә пар килгәнсез
Тигез гомер итегез.
ЯҢГЫР. (ДОЖДИК)
Ай, алма, алма, алма,
Алма алмалаганда,
Алмаларга рәхәт була
Яңгыр тамгалаганда.
Ай, чия, чия, чия,
Чия чияләгәндә,
Чияләргә рәхәт була
Яңгыр сибәләгәндә.
No46
АгйопХе
ЯШЬЛӘР УЕНЫ. (МОЛОДЕЖНАЯ ИГРА)
34X25=223Г
I
<
м*к!»
Г/Р
---------- ! «
09*
24

Ак алъяпкыч челтәрле,
Илдә матур бетәрме?
Илдә матурлар бетәрме?
Җан сөйгәнгә җитәрме?
Челтәр элдем читәнгә,
Җилфер-җилфер итәргә;
Без килмәдек буш китәргә;
Килдек алып китәргә.
ГАРМУНЧЫГА. (ГАРМОНИСТУ)
Соя то1о
г--------- . ..
_____________________
1*■
1
----------------
1
/Ьдг7
..
1—----- р—.. и—н—
>1
*
*
1? > ! ---- Җ—гт---- *- ---- -----
'И
'
г-р— С------ 5—"—
--------------
л
—1
чв
йк Вч.
—
г г ..т..
ЯР
■
________
4
1
1Эгэгч
в
тI
■
;М4
41
1
1
>
и и-V-
ч
Гармуныңны уйныйсың да
Тәрәзәмнән үтәсең.
Күз карашларың бик матур,
Үзәгемне өзәсең.
Әттәгидер генәме,
Гармунчыгыз өйдәме?
Өйдә булса, килсен әле.
Биетеп китсен әле.
Идел суы шаулап, гөрләп
Турбин аша үтәчәк, шул;
Илебезне көчәйтергә
Энергия бирәчәк.
4 П-121
25

No49
ФАЗЫЛ ЧИШМӘСЕ. (РОДНИК ФАЗЫЛА)
Чылтырап аккан чишмәгә
Суга дип килгән идем, шул;
Тиз генә әйләнеп өйгә
Кайтырмын дигән идем.
К роднику тропой зеленой
Я спешила до заката,
Чтоб набрать воды студеной
Из бегущего ручья.
Септимовая пентатоника
No50
Г±1
No51
I
I
No53
26

No54
ИКЕ БИСТӘ АРАСЫ. (МЕЖДУ ДВУМЯ СЛОБОДКАМИ)
/ггс1сш11по
г-*
I------ 1---- ---
.
-'-■К
_____________________________
X 2-----1 - ---- 1—
Сһ—л
99
-Н -Н-
—| —1
г
Г1
-
-
---- ---- -- ---- -----
----------------
лй—
1
11
<•
V*
и |—Гт» һ г^гI <1—пг~
-- ---- ------ --
Nл
ХГ.8.•
'
1
.
д
X
—г~
Чк.
Чк---------
I
9
Л
г
|
|
•
ул—. > К''Л< ; 1Л ци-
§
4УЧ 4
Агыйделдә өч пароход,
Берсе яшел түбәле.
Сөйләшергә сүз күп әле,
Бер сөйләшербез әле.
ТАРАКАННАР КАР КӨРИ. (ТАРАКАНЫ СНЕГ СГРЕБАЮТ)
Иртән торып тышка чыксам,
Тараканнар кар көри.
Ә чебеннәр итек киеп
Көрәгән җирдә йөри.
No56
ӘТНӘ. (АТНЯ)
Рге$1о
У-**'
Ккк
кп
;—— 1
>.*
•]
КV•
Г
к
.»1%к.
!♦'< кг»; гу-\-
К~к1Н К К Г?1
ф-
-
а
I'һР
-
4**
—
1
а-
11171У1»Д
(>
II•
Кактым-суктым ачылды,
Тәңкәләре чәчелде.
Эте чыкты өрмәгә,
Кызы чыкты күрмәгә.
No57
АЙ, ДУСЛАР! (АЙ, ДРУЗЬЯ!)
Р17
г4’и
.4
к
.
.
лЙй
3 Ы....
4. К. !■*.
1
и
г»
'
14
® 14ГУ
а*"
л
7
&
л
45>лГ.*г~
‘’
1•
Г1
31
1
I'**
!
1
•
й
<г'**
■+* г
<•
-9
1+'
4*
27

No58
Сои гтшЬ
НИГӘ ЯНА ЙӨРӘГЕМ? (ПОЧЕМУ ГОРИТ СЕРДЦЕ?)
Сандугачлар ияләшкән
Су эчәргә миләштән,
Сагынуларым бетәр иде
Сине күреп сөйләшсәм.
Их, тала, тала, тала,
Тала
Нигә
Икән
икән беләгем,
тала, нигә яна
минем йөрәгем?
No59
ҖАНЫМ ЖӘЛ ТҮГЕЛ СИҢА. (ДЛЯ ТЕБЯ НЕ ЖАЛЬ ДУШИ)
Жеаго
<3
Алым жәл түгел сиңа, ла,
Гөлем жәл түгел, сиңа;
Алым түгел, гөлем түгел,
Җаным жәл түгел сиңа.
* ..дь
---- --
--- -
----- 7- Ь~Н
---- 1
%)
V ~К"
Г"Г7Л
г.-» - =1
>>и
Һ к=-
.А
11
1л
1■
л?-
28

No60
ДҮДӘК. (ДРОФА)
АНедго
... ... .
— ъ* -------- .-- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- - ]Г—----------------------1—
01
/Г
Ишегалдым саз гына, шул,
Үрдәк белән каз гына.
Ай, дүдәк, дүдәк, дүдәк,
Басма өстендә каз, үрдәк,
Кыйгак-кыйгак, бак, бак, бак, бак,
Басма өстендә каз, үрдәк.
АГЫЙДЕЛГӘ ЯР ЯКЫН. (БЕРЕГА РЕКИ БЕЛОЙ БЛИЗКИ)
Агыйделгә яр якын,
Яр якынга су салкын.
Алтын да көмеш чыккан җирдән
Туган-үскән ил якын.
Размер три четверти
No62
.
1 1 -г—4--1
= =-■- -•4
—1------------ 1
-11
==:
г.
■ 1........ : -Ф
..........
,а
~
Г
1Г
;1
1
1
~
1
- ---------- 4—
-- --
1-------- 1
---- т-------- 1
Т-11V
у----
V
1
~Г -------------- • —
1
1
--- --------------------
1Г
II
29

Г-А—5---- ---- -- ---- ----- ---- г -н -- -- -- - һт
т-----
1
1
1----- р
г
р
□
1
•
-1
—л—
ли------ л-------------------------- --- --- --------
—1
»-----
Г
*
И
1
[
1
С-
4—----
ч------------------------- г
е Н4-----------
МАТУР БУЛСЫН. (ПУСТЬ БУДЕТ ЖИЗНЬ ПРЕКРАСНОЕ
Матур булсың, матур булсын,
Матур булсын бу тормыш.
БИШЕК ҖЫРЫ. (КОЛЫБЕЛЬНАЯ
_
А_____________ ____ > __ _ __ _ !__ _ __ _
У7?иГ»
■
К
1
•1
=--N
|—К-Ь
-------------------
— Г-- - -- Г*----
4р
'—
Е
О
1*
V
«1<4
М—
Л---------
4—
Е-т
1г?
1 —1—ң-һ N ----- ■- N Ч------ —TM
1
1
<
1
•
----- 3 ----- Г^~
1
—Ж- Г1- л
-°
л
_____
Г
Л
7Г'
-и.
—
------------------ ------------------------------
*Д
=1
Әлли-бәлли итәргә
Ал бишеге бар моның,
Өзгәләнеп тирбәтергә
Үз әнисе бар моның.
No65
СУДА БАЛЫК ЙӨЗӘДЕР. (В ВОДЕ РЫБА ПЛАВАЕТ
8о$1егш1о
Т7----- 5 ----- -- һг-^
---------——ч
Nһ.1һ
Ч1 NN
I
~г—а----- Н—“г-
,
---Г>
Г1
1
-
Г11;5
*1
/г«х Л---- □-- - -
------ г~.:
—□
3Г
*
□
•3
--1
- а1----- Ч» 1
-
-
Л!
0
\
Р 'А>
1 7-?11 ~ * 4----------- »
30

Аулыбызда бер матур бар —
Үзәгемне өзәдер, ай өзәдер.
Әкрен кирәк, ипләп кирәк
Ишетергә сандугач сайрауларын.
No66
3. Хәбибуллин
ЯШЬЛӘР ВАЛЬСЫ. (МОЛОДЕЖНЫЙ ВАЛЬС)
Яңгыр тамчысы үтмичә
Чәчәк ачылмас,
Җырламыйча йөрәгемдә
Ялкын басылмас.
Р. ВӘЛИЕВА сүзләре
И. Якупов
КЫШКЫ ЯМЬ. (ЗИМНЯЯ КРАСОТА)
31

а
I
No68
I_ I.
_г
хг
Тәрәзәләр — көмеш бизәк,
Көмеш кенә урамнар.
Бар агачлар, алмагачлар
Көмешкә коенганнар.
Җем-җем итеп зәңгәр күктән
Көмеш йолдызлар ява,
Көмеш йолдызлар чыңыннан
Зыңлап торгандай һава.
I
,
>_______
5------------
----- ---- ----
3
3
я
Н. Җиһанов.
«АЛТЫНЧӘЧ» ОПЕРАСЫННАН ВАЛЬС.
(ВАЛЬС ИЗ ОПЕРЫ «АЛТЫНЧЕЧ»)
Тетро сК \/аЬ? ( ДМедго <Ксе )
32

No69
Ә. Бакиров. ИНЕШ. (РУЧЕЕК)
Балык та бар суында,
Тота белсәң, тотасың,
Майда салып кыздырсаң,
Телләреңне йотарсың.
Йомшак сулы инеш өсте
Тып-тын торды кыш буе,
Язлар җиткәч, хәзер анда
Гөрли балалар туе.
No70
Мозаффаров. «ХИКӘЯ». («РАССКАЗ»)
No71
С. ШАКИР сүзләре
Л. Хәйретдинова. ЛАНДЫШ
5П121
33

Энҗедәй чәчәк атам мин,
Яз көнендә урманда.
Миңа берни дә кирәкми
Күләгәлек булганда.
Энҗедәй чәчәк атам мин,
Яратам урманны,
Иркәли мине көн саен
Җәйнең матур таңнары
Җәй көне болыннар ямьле,
Кырлар иркен булалар.
Тик мин анда үсә алмыйм,
Чәчәкләрем сулалар.
No72
Р. Еникеев. ВАЛЬС
гфн»-----------
—гт —г
Н—|--- -------- -
--- ------ Л
.1—1 В
------- -------- -------- -------- ----- ------- -------- -------- -------- ------ Д—з
|
ГОһ
I
и®
------- -- |------- -------- -------- -------- --- - ------ -- --- ’ ------- -------- -------- -------- -----
-
--------------------- 1
No73
Р.Яхин
ЯЛКАУ МАЛАЙ. (ЛЕНИВЫЙ МАЛЬЧИК)
Г. ЗӘЙНАШЕВА сүзләре
34

.13
Г
К;-4—
—һ—1— -
4
|
аһ. Ь
."к
С
►<
_
.
к**
Ң,г -ьҢ
’444
л
•Д
кЗ
“ПЭ---- "Һ----------- -
“-------------
Г7ЕГ гг~
Г~9
-л
Л
I
.
ТЙҢ~Гһ ГTM------------ —Г--------
1
'
кг-
Ч"--------------- Ц 1----------------
й'
" Й?~
....
ь.й|........ а
&1и
1л
Н*-------]---- --- *—-
1-------------------------------- д.
Ч—а—1—
•и
?
тб»
<
Басып тора кызарып.
Хурлыгыннан маңгаена
Борчак тирләр чыгарып.
1 . ---------
--- -- 1—
-4-ф-----
-А-Цг-р—т
Т д =*=-?—4=н
Кара такта янын;
——Д-------- *—
—---- ---- -- ---- ----- ---
—
ха
Ай-Һай син, малай,
Ник кызарасың алай?
No74
ЗӘЙНӘБЕМ
Былбыл оча, гөлләр коча,
Киңлекләргә туймыйча шул, Зәйнәбем;
Ал Зәйнәбем, гөл Зәйнәбем,
Җитә рәхәт җәйләрем.
No75
КИЗИЛ БӘЕТЕ. (БАЙТ О ШАХТЕ КИЗИЛ)
/Шшги
ЗЕ
I
5*
35

Кизилга җиткәч
Кизилга җиткәч
Җирләр карасу —
Шуларны күргәч,
Башларым моңсу.
Җирләр карасу —
Шуларны күргәч,
Башларым моңсу.
Пунктирный ритм
No76
36

No80
АЛМАГАЧЛАРЫ. (ЯБЛОНИ)
Алма бөр(е)ле, алма бөр(е)ле,
Алма чәчәге төрле.
Башкаларга күз дә салмыйм
Сине күргәннән бирле.
Әй алмагачлары,
Сайрый сандугачлары.
No81
САРМАН
Сандугачлар кунып, кайда сайрый,
Сарман буйларында тирәктә.
Сиңа булган яшьлек мәхәббәтем
Үрелеп чәчәк ата йөрәктә.
Под Сарманом зелень рощ кудрявых,
В рощах распевают соловьи,
В сердце из-за глаз твоих лукавых
Буйное цветение любви.
пер. П. Железнова
No82
ӨЙ АРТЫНДА ШОМЫРТЫМ. (ЗА ДОМОМ ЧЕРЕМУХА)
37

Өй артында шомыртым бар,
Яннарында бөрлегән, шул,
Яннарында бөрлегән;
Бөрлегәндәй матур булып
Чәчәк ата ил генәм.
В окнах свет цветучих веток.
О черемухе пою.
В песню я вложила эту
Думу о тебе свою.
No83
ШӨГЕР. (ШУГУРЫ)
1_еп1о
Ә. ЕРИКӘЙ сүзләре
Я)
А’Х.1
-л-,—У-----к-зй—
-
лН* Г
Л1 — \Я5*
Ч1
—4□I } р.ү*
й8•г.1
5!г*
1
--- Л-----
ЩрТ--------
Тальян гармун уйнаталар
Безнең Шөгер буенда;
Ятсам-торсам, керсәм-чыксам
Тик син генә уемда.
Если будешь ты в Шугурах,
Если взглянешь с высоты,
Ты увидишь там долины
Несказанной красоты.
пер. Дм. Седых
Уяна иркен болыннар,
Ачыла гөл керфекләре,
Тирбәнеп яфрак өстендә
Уйный чык бөртекләре.
38

No85
И. Шәмсетдинов. УРАЛ-ТАУГА МЕНСӘҢ.
(ЕСЛИ ПОДНЯТЬСЯ НА УРАЛЬСКИЕ ГОРЫ)
-____ А-----------
ы
г»
га
1
1
5*1— .
Г—1--------------
Я--------- —-- -- ---- ---- --- =
V
Ж
*
1/-
1
-
-®
ГХ-
«'
1
г-
“<8- **
»
1
!4
-
*
>
— ТГ*
3
л
*
*
ш
1Ч.
к
•
'
•
—-----
--- ---- ---- -- ---- ---- --- ■
•
Урал-тауга менсәң мен таңнарда син,
Тәүге нурда битең юарсың...
Тау җилләре исәр, чәчләреңнән сыйпар,—
Иркәм кулы диеп уйла син.
No86
СӨМБЕЛ
/псЬли
Сыздыр, әйдә, гармуныңны,
Авазлары чыңласын, шул.
Яшь күңелнең дәртле җырын
Илдәшләрем тыңласын.
КОШЛАР КЕБЕК. (СЛОВНО ПТИЦЫ)
39

&
У
С
Һаваларда очкан кошлар кебек
Ярсый-ярсый канат кагынып, шул.
Туган илем, кайттым мин талпынып,
Күз нурларым, сезне сагынып.
Словно птицы, что просторы неба
Рассекает взмахом сильных крыл,
Я вернулся в край, где долго не был.
О котором долго я грустил.
пер. П. Железнова
No88
ТУГАН ТЕЛ. (РОДНОЙ ЯЗЫК)
Әткәм, әнкәмнең теле;
Дөньяда күп нәрсә белдем
Син туган тел аркылы.
БӨДРӘ ТАЛ. (КУДРЯВАЯ ИВА)
ӘМИНӘ БӘЕТЕ. (БАЙТ АМИНЫ)
Дпо1ап1е
Дпокхпля
Белмисең бит, көчле ялкын
Капты безгә, Әминә.
40

No91
КАЗАН КӨЕ. (КАЗАНСКИЙ НАПЕВ)
/Ышйе
Д...NҢГ ..
------ >3—А-.--. 1—К-Ь- * +-^
.. к..--; Тд
а.х2
!д1и
пт дгдг:
гд1
г-------
ДО л.
1
'“&
.Ж»1
I#.1
.
V1<гтЖ1
----- 1—А^Җ---- ---------- >.<----- --
Казаннарга барсаң, дустым,
Казан суларын буйла, кый;
Җилсез көнне тал селкенсә,
Мин сагына дип уйла.
Размер четыре четверти
; У-4--------------и»
гт------ |И~1
1
1
____
1
1
1
»
»..!..
._.
1*■
:
;—
11
Т-
-
.
и.
—I
—-------
#
—.....
----------
9 ~9- --------9
л9
-—
--------- ■»------>1-----
|1 Д 1-------------------- 1
No93
М
——к-----------
1
----- -Д-----------СЕ—р------------------
’
—
1
:г
-л=
йи
■
-4—
‘I
1
л
ь
-1......... ~У—'
9
л‘
1 1’—а--- -------------
1
Л!1
и
No94
ГАЛИЯБАНУ
-^=Р~ 1 п»
•
9-
-
Ч-- - . ............. ?Ч-1и—
1ж
-----1 г—
X
1
чг
4^
Т *?е-1 —=1
и
-
———
—л—
Әллә таң ата микән?
Тәрәзәдән карап калды,
Галиябану, сылуым-иркәм,
Әллә ярата микән.
17
-------у 1
-■—■
--- ------
& Г>+-Н
и
**<'
-4—
-
•
9
■*
—4-----Ң—1------
ДЧ/*
1
-
Таң әтәчләре кычкыра
6П121
41

No95
КУЯНКАЙ. (ЗАЙЧИК)
No96
ТУЙ КӨЕ. (СВАДЕБНЫЙ НАПЕВ)
Ак каенның кайрысын
Каерырга килдек без;
Әткәсеннән-әнкәсеннән
Аерырга килдек без.
No97
БУ САВЫТТА БИК КҮП ЧӘЧӘК- (В ЭТОЙ ВАЗЕ МНОГО ЦВЕТОВ)
Бу савытта бик күп чәчәк,
Мөмкин микән өзәргә?
Әлфия, Әлфия,
Сине Сания чакыра.
No98
Җ. Фәйзи. БИЮ. (ТАНЕЦ)
ДКедго
1^ 4 Ди*?——Ж" —
— —М —к -------
!1
Г•йЛ
!!ПМ.
.
1
.
I
---------------------------------------------------------------------------------------
*•
11
*»*
-
!•
1
-■
Л1
1
--- ------------------- ^яг-—
Ә
42

1
-----------------------
11
г-И-
11
1^-
1
----- V
1
1-
4'
----------
-------0----------
—=<
*
-4
1л
^-= -4
1
1—
-в*- *
-1
4 1-^
-4-1
М. ХӨСӘЕН сүзләре
Тетро йх тагсха
Р. Яхин. ГАЙДАР —БЕЗНЕҢ КОМИССАР.
(С НАМИ КОМИССАР —АРКАДИЙ ГАЙДАР)
Без тимурчылар, зирәк кеше без,
Һәркем өчен дә кирәк эшебез;
Нык безнең адым, йөрәкләр кайнар,
Безнең комиссар — Аркадий Гайдар.
Помогает всем наш дружный отряд.
«Ай да молодцы!» — нам люди говорят.
Горячи сердца, все нам по плечу —
С нами комиссар — Аркадий Гайдар.
пер. Р . Хисамова
С. Сәйдашев
ТУРГАЙ. (ЖАВОРОНОК)
Халык сүзләре
Баласын җуйган бугай.
Баласын җуйган тургайдай
Ник моңаям мин болай?
Песню грустную поет.
Отчего, волнуясь, бьется
Сердце девичье мое?
пер. Р. Хисамова
No 101
С. Сәйдашев
КАНДЫР ТУРЫНДА ҖЫР. (ПЕСНЯ О КАНДРЕ)
43

Кандыр буе — кара урман,
Киек җәнлеккәйләр оясы.
Без җырлыйсы җырлар шунда туган,
Шунда туган Кандыр чишмәсе.
Как на Кандре лес дремучий!
Много разных там зверей и птиц.
Песен наших нежные созвучья —
Словно отблеск голубых зарниц.
пер. Р . Хисамова
Җ. Фәйзи
«АКЧАРЛАКЛАР» КОМЕДИЯСЕННӘН «ЗӘЙТҮНӘКӘЙ».
Үпкәләмәде микән,
Ачуланмады микән?
Уйнап әйткән сүзләремне, Зәйтүнәкәй,
Зәйтүнәкәй, акчарлагым,
Чынга алмады микән?
■о -1-
-һҺ КГ—Т У
н—V
---- аКьи
------- м
•
1
*
■*
1
ЗЪОй л<1
!&Д» I
1 Тугт
Гл1I
1•Ч
«г— ''■'■■V4
No 103
Җ. Фәйзи
«АКЧАРЛАКЛАР» КОМЕДИЯСЕННӘН ЗӘЙТҮНӘ АРИЯСЕ.
(АРИЯ ЗАЙТУНЫ ИЗ КОМЕДИИ «ЧАЙКИ»)
Л4ос1ега1о
Ә. ФӘЙЗИ сүзләре
Кәккүкнең тавышы
Таңнарда тына микән?
Мин юксынам бәгыремне
Бәгырем юксына микән?
44

Димдә тудым, Димдә үстем,
Җиләк җыйдым тугайда.
Әй, матур Дим буе,
Сагындырдың бу юлы.
No 105
НАРАСЫЙ БАЛА. (МАЛОЕ ДИТЯ)
Нарасый ла бала, зәңгәр шәл лә,
Уза гомер, шунсы жәл.
No 106
ХАФИЗӘЛӘМ, ИРКӘМ. (ХАФИЗА, МИЛАЯ)
- -- -- - N <11^-------- г
—Гв-т^------ —
1-
-Г-
-Г-Д ■ —тч
,
1
•|
.
ь.%
Г1
1
-
>
-
9
I
.
"
■
1
5
г
-ггт
т»
г
9
1
'
9Л.
_1
------------------ РЧ8— к--------- --
............... .1
И8' д
г
л!.3М(
Т|“
,
.
гТ.Д .
..
.
'
»1
я1фX9 9Л
49Л
Т Л-9л^
1
!1
’В
*л
---------- -- ------------
> .. /4 4 4 ----------------------------- 11
Ак куян дип аткан идем,
Булды тауның катлавы.
Аргы яктан берәү килә
Хафизәләм иркәм атлавы,
Хафизәләм иркәм, ай аппагым,
Бигрәк матур калфагың.
No 107
АКТАНЫШ БАСМАЛАРЫ. (АКТАНЫШСКИЕ МОСТКИ)
45

Агыйделдән күренеп тора
Актаныш басмалары, шул;
Кызлар чәчән үреп салса,
Җилферди тасмалары.
No 108
ХӘМДИЯ
Урманнарга барсам, кайта алмыйм,
Хәйран булам кошлар тавышына;
Талга басып, тал тибрәтеп
Сайрый сары сандугач.
Җырлау түгел, җыларсың да
Өзлеп-өзлеп сагынгач.
No 109
С. Сәйдәшев
ҖЫРЛАРЫМ. (ПЕСНИ МОИ)
М. ҖӘЛИЛ сүзләре
46

Җырларым, сез шытып йөрәгемдә
Ил кырында чәчәк атыгыз!
Күпме булса сездә көч һәм ялкын,
Шул кадәрле җирдә хакыгыз.
No 110
Ф. Әхмәт
ЯЗ ҖЫРЫ. (ВЕСЕННЯЯ ПЕСНЯ)
Ашкынулы йөрәк җырын җырлап
Гөрләвекләр акты урамда.
Саг(ы)ну моңын сузып, күк юлыннан
Сайрар кошлар кайтты урманга.
Напевают песню сердца ручьи,
Улицы забыли тишину,
Расплескали напевы журавли,
Разбудили неба синеву.
пер. М. Тазетдинова
No111
КАЙТЫР ИДЕМ АВЫЛГА. (ВОЗВРАТИЛСЯ БЫ В ДЕРЕВНЮ)
Х1пйапһло
47

Кайтыр идем авылга, шул,
Кайталмыйм җил-давылга;
Ак йөзләремә сары ла сукты,
Хәс(е)рәтләрем авырга.
------- -- 1
1
1
1
III
>-V
- --- --- ----
кг—1
•
1
-
-
:
.
1
!
ч—
-------- Г-и
Т
1
I11
■■ «Чг
*
у у;-»—«— г
>
■4
*
*
^1
1
Уә
I
ь!1------------------------------------- ±
.
X
—
11
|I
*X
11
'
1
>
XI-'7
ъ-
No112
ГАЛИ БЕЛӘН КӘҖӘ. (ГАЛИ И КОЗА)
Гали аны чирәм белән кунак итә,
Кәҗә рәхмәт укый, сакалын селкетә.
No 113
А. Ключаре1
УҢГАН КЫЗ САРА. (САРА — МОЛОДЧИНА;
Дпс1ап1е
Б. РӘХМӘТ сүзләр!
48

Ия төшеп башын,
Керт-керт итеп басып,
Тәңкә-чуар матур
Көянтәсен асып,
Сара суга бара,
Суга бара Сара,
Су алырга бара,
Кара, карасана!
Головку чуть склонив,
И ловко подхватив
На коромысло их —
цветастых, голубых —
Два маленьких ведра,
Бежит-спешит Сара
За светлою водой
К речушке озорной.
пер. Ю. Яссона
No 114
И. Якупов
ЯҢГЫР, ЯУ! (ДОЖДИК)
Яңгыр, яңгыр, яңгыр, яу.
Көмеш кадак ука бау...
Яу син, яу килеп кенә,
Тыпырдап биеп кенә,
Чамасын белеп кенә,
Җиргә ямь биреп кенә.
Дождик, дождик, дождик, лей
Доброй силы не жалей!
Напои водой цветы,
И веселые сады,
И березы, и поля,
Чтоб цвела земля моя!
No115
Ф. Яруллин
ЙӨРӘК ҖЫРЫ. (ПЕСНЯ СЕРДЦА)
ЛЫегаһо
Ә. ЕРИКӘЙ сүзләре
— Л-йд~1------ <~г—.
И-4—к
--к. к- к.
И|3
?'. ДЬ* :---- 1- - --
кЧ>Ч!
I
..И..;—Г1
1
-И -'--,
Д-4
ЦО—«4.
—
—Ч
Ч------
7 П-121
49

Күк күзләрең сыман зәңгәрләнеп
Алсу иренең төсле таң ата;
Синең йөзең кебек матур булган өчен
Җәйге таңны күңлем ярата.
Как глаза твои, синеет зорька,
Словно губы алые, горит.
На тебя похожа утренняя зорька —
Мне она о встрече говорит.
пер. Ю. Полухина
No 116
Ф. Яруллин. «ШҮРӘЛЕ» БАЛЕТЫННАН БИЮ
(ТАНЕЦ ИЗ БАЛЕТА «ШУРАЛЕ»)
л руц
No 117
Н. Җиһанов. «АЛТЫНЧӘЧ» ОПЕРАСЫННАН ТУГЗАК АНА АРИЯСЕ
ь (АРИЯ МАТЕРИ ТУГЗАК ИЗ ОПЕРЫ «АЛТЫНЧЕЧ»)
у4п11ап1Е СШ|Һ1Р[1В
м ҖӘЛИЛ сүзләре
$Л4
1
у=
...... -
711:й I
... г
Идел Чулман арасы
Тугыз батырның иле,
Тугыз батырның анасы,
Тугзак әби мин идем.
Здесь у волжских берегов,
Славный край богатырей!
Девять братьев жили здесь.
Я им матерью была.
Девять славных сыновей
Родине Тугзак дала. пер. Т . Ян и Г. Миллер
50

Триоли
No 118
гх-*л----- 1 гТ1—г
—Гт*
.
—4%.- ---- --- - ---- ----- ---- ---- 1
X.
1 Г!1
1
«Г
г
I I11,
.д•
Г1Гр
4
Г
□
1
«
?
........... .
1
Т Ял,
-Г-чГ й| ——!--- --- !--- -----!----- ---- ------ ---- ---- -- ■
No 119
Боз катлавы эр(е)гәч, җир өстенә
Умырзая чыга, карагыз:
Умырзая шыта,
Умырзая калка,
Умырзая суза сабагын.
---- ъ— —г -н ----- ---- ГТ
В.
^1
Я---------- *-- - - -- - - --
ЛГСА.
1
-
1
••
■1
■ .1.■
.......
1ГЧГ~У
'---- * г
1■
*
—
Г
и>
X
с
л>
1Ш
1А'1
3
г
3
3
-1- 9>
1
1
Г!
21 Ц.
■
«г1
—*------
117
д
,
1'
—“ —л>
<
4
*
с!
т
‘о
11
No 121
ҺАМАН ИСТӘ. (ВСЕГДА В ПАМЯТИ)
Л. АЙТУГАНОВ сүзләре
1< ,-Ь-Я>..... -Һ
-
-Т-
---- ---- --
лг
ЖЛ2»..1
л9
Л
_____
ГГ^
"
V-
л.У1х~
-1
Г Г%КЛч.
-
-
л
л
У
................
Г и[чту
7*
51

Йомшак кына җемелдиләр
Йолдызлар айлы кичтә.
Туган якның зәңгәр күге
Истә, һаман да истә.
к
■>
Д-
1
нь.
*•
- =55----- =!-
*
•
4г-----
•ГТг———
•
Сандугачлар алма тешли,
Тешләсә дә каб(а) алмый,
Күңелләрем сине эзли,
Эзләсә дә таб(а) алмый.
Бибекәй-Бибинур, ак ука ла,
Нурлы йөзләрем саргайды син юкка.
No 124
«РАМАЙ»
Төнгә каршы берәү моңлы итеп, Рамай,
Аерылышу көен җырлады.
Тынга калды урман буйлары да, Рамай,
Чишмәләр дә акмый тыңлады.
No 125
С. Сәйдәшев. «ЗӘҢГӘР ШӘЛ» ДРАМАСЫННАН МӘЙСӘРӘ ҖЫРЫ
(ПЕСНЯ МАЙСАРЫ ИЗ ДРАМЫ «ГОЛУБАЯ ШАЛЬ»)
52

Чыбылдыгың чуп-чуар,
Эчләрендә кем кунар?
Сызылып моңсу, якты таңнар аткан чакта,
Мамык мендәр тешләп кем елар?
Үкси-үкси, Мәйсәрә җан,
Яшь урнына түкмә кан,
Яшь урнына түкмә кан.
Вышит полог серебром,
Сладкий сон беречь ему.
Длинными ночами стон в подушку
Или вздох нарушит тишину.
Сколько, сколько, Майсара, слез
Тебе выплакать пришлось,
Тебе выплакать пришлось?
пер. В . Лопатина
No 126
Ф. Яруллин. «ШҮРӘЛЕ» БАЛЕТЫННАН КЕРЕШ
(ВСТУПЛЕНИЕ ИЗ БАЛЕТА «ШУРАЛЕ»)
No127
Ф. Яруллин. «ШҮРӘЛЕ» БАЛЕТЫННАН ВАЛЬС
(ВАЛЬС ИЗ БАЛЕТА «ШУРАЛЕ»)
Тетро 3.1
.
л...
АХ-
__
___
>и-
/ж
- г~^==-
-/4
г Г------ 1— <
-пЧ
тГЧ
——
1
&
4—
41-------
с
.. --4-Н
Л~2
Ц,— ----- ----
л•
53

No 128
Р.' Ен и кеев
КЫШКА БЕР СҮЗ. (СЛОВО ЗИМЕ)
Күр, әнә таудан туры
Тәгәридер ул матур кыз —
Язның алтын фәйтуны.
No 129
С. Сәйдәшев
БУЛАТ ҖЫРЫ. (ПЕСНЯ БУЛАТА)
I

Сочетание разных видов пентатоники
No 130
А
—
—
1
1
'
1*
& ■—»
•
1
...
Iе
□
1
:1В
пЧк И
1
1
*
•
!!Л
Т4,±
----
■
---- --- --л—-
No 131
..........
— 4-1-4,-
р
■&
±1
УФА —ЧИЛӘБЕ. (УФА —ЧЕЛЯБИНСК)
7 Г? ТЧ V-------Г
+——т •пф- '■
~ 1—т—;—пя —г8-;гЧж
Бергәләшеп эшләгәндә,
Җиңел юллар табыла.
Уфа — Чиләбе,
Пешә кура җиләге.
4*
ТҮГӘРӘК КҮЛ. (КРУГЛОЕ ОЗЕРО)
Хгиһпк
55

Түгәрәк күл буйларында
Кошлар сайрый каенда.
Вәгъдә бирдек мул уңышлар
Алырга көз аенда.
No 135
БӨРЬЯН ЕГЕТЛӘРЕ. (ЮНОШИ БОРЬЯНА)
Д^едге11о юп, Вг1о
-------- 1
ЖПГ1ГГД
1I
I
Г
*
2□Г-иж
г
•11
1Г
Iггг*4
*
ги-
•я
1у-4 и
-ЧИЧ4^
------ ■
—------- ь.
"
=
—*
г
-5=5—5=-=-
>1л
1
V
1---------- • |
ч........... ■Л-+
------ 9к- Г ■=я
Бөрьян буе кара урман,
Агач саен сандугач, шул, өздерә;
Бер җырламый күңел булмый,
Күңел тула җыр булгач, шул, түз генә.
Зәңгәр күкне айкап уза
Урал тау бөркетләре лә;
Кара кашлы, кара күзле
Бөрьяннең егетләре.
No136
КӘҖӘ БЕЛӘН САРЫК ХИКӘЯТЕ. (СКАЗКА О КОЗЕ И БАРАНЕ)
Лгкйцйе
Г. ТУКАЙ сүзләре
гмһ Ч!»------ л г—
ек:1
—«------------1
ГЛГ\Ш9Л
Г -аг-
V-9-79
—Г9ТТ9~ ~—Г
-ГО л<
/тгГ ~зһ~з —
Р
И
12
.
кк
С к-һг^г
КТ------------
---- ---- -- м
Ж-
7-Г 1
1
кж*
т
------
1
1ЙЙ1
рГГ
—■р-»
■—
1
41*
7Г-*
та*** л
.... ..
“а
----- и
Борын заман бер ир белән хатын торган.
Тормышлары шактый гына фәкыйрь булган.
Асраганнар бер кәҗә белән бер сарык,
Болар булган берсеннәндә берсе арык.
56

No 137
«БАЛАМИШКИН»
—---
~--- <~0-
,с
5-------- ----------- — ----- 7^-
К
■
*—*а/
"------- г
р—р р—л
1 -^ -4^—^ -—И-
г—сно 1цгО-
Бу кем өе дип әйтсәгез,
Бу кем көе дип әйтсәгез,
Мишкиннарның өе бу.
Бала Мишкин көе бу.
No 138
«КЫРЛАЙ»
ДпДшйхпо
Ямьле Кырлай буйлары ла,
Матур урман, кырлары, шул.
Матур урман, кырлары.
Кырда үскән курай кебек
Зифа Кырлай кызлары.
No 139
САХАЙ КӨЕ. (НАПЕВ САХАЯ)
Биек тауның итәгендә
Күкрәгемнең уртасына
Ал чәчәкләр сайладым.
Иң алсуын кададым.
8 П-121
57

No 140
3. Хәбибуллин
БОРМАЛЫ СУ. (ИЗВИЛИСТЫЙ РУЧЕЙ)
Н. ИСӘНБӘТ сүзләре
Ай бормалы, бормалы ла,
Бормалы су буйлары,
Бормалы су буйларында
Үскән зифа буйлары.
Ал матурмы, гөл матурмы
Гөл булыйм юлларында.
На заре, волной играя,
Пой, извилистый ручей.
Разлилась, как радость мая,
Песня Родины моей.
Алым цветом-первоцветом
Наши девушки цветут.
Хороши зимой и летом —
Парни мимо не пройдут.
пер. Б . Зернита
Җ. Фәйзи. ИДЕЛ БУЕНДА
(ПЕСНЯ ИЗ КОМЕДИИ «НА БЕРЕГУ ВОЛГИ»)
58

Бар күңеллелек бөтен дөньяда,
бар бер ямь бүген!
Бар күңеллелек бөтен дөньяда,
бар бер ямь бүген!
Нәрсәдән бу? Мин беләм:
бәйрәм бүген, бәйрәм бүген!
Җ. Фәйзи
БӘЙРӘМ БҮГЕН. (СЕГОДНЯ ПРАЗДНИК)
Г. ТУКАЙ сүзләре
Отчего народ так весел,
Нәрсәдән бу? Мин беләм:
бәйрәм бүген, бәйрәм бүген!
Отчего народ так весел,
Все заботы позабыл?
Ярче — солнце, звонче — песня:
Это праздник наступил!
Все заботы позабыл?
Ярче — солнце, звонче — песня:
Это праздник наступил!
No 143
С. Сәйдәшев. «ИЛ» ДРАМАСЫННАН ЗИФАБАНУ АРИЯСЕ
АРИЯ ЗИФАБАНУ ИЗ ДРАМЫ «ИЛ» («РОДИНА»)
сшАс&Ь
к. тинчурин сүзләре
ФТТП—------ >—
1-А-Л
---------:1
О/
—Н
—* -а
* *_/—------
Г----- г/ —4
No 144
Ак каенның күкрәгенә
Сөялеп җырласам,
Шифа булыр йөрәгемә,
Кошчыктай моңлансам.
Моңланамын дәртле бала,
Дәртле бала булганга:
Моңланамын, аһ, янамын
Күңлемә ут тулганга.
Если я, обняв березку, соловьем запою,
То из сердца эта песня унесет грусть мою.
Оттого я лишь тоскую, что в душе моей печаль;
Оттого я лишь горюю, 'что душе кого-то жаль.
пёр. Р . Хисамова
ЯШЬЛЕК. (ЮНОСТЬ)
59

Бакчадагы гөлгә сине
Тиңләр идем, яшьлегем.
Гөлләр көзен саргаялар,
Ә син мәңге яшь минем.
No145
С. Сәйдәше в. «НАЕМЩИК» ДРАМАСЫННАН ВАЛЬС
(ВАЛЬС ИЗ ДРАМЫ «НАЕМЩИК»)
Тетро сһлс&е
г1—гТ --------- ггт
Л? А.1
I
р1
д1л
г
1—
1*
С*
л9
«Г,
гу4 3
ж
ж
йһ------- -1
--- ---- --- -
гА—=- ---- --- - ---- ---- 1- -| 4 -I—н
.
п------ ---------------------- г
л
г
?
4*
1
X"-
1
Ц—*
1л
С/
0
------ К-
л------□гМ------ М —гТ
X
Iх
—1
---- ------------------
■
■
г
Г
Д-
Ол*И
»I
ч—
14-
1-г—
З3
4=—
.0
»■ ,------ ,
.
Г
---------
I
~аг-------
гзГ
1«
*91
1*•1
ЛИНЬ.1! !Ж
г- 4?
! д.Г
Хз
|у
/Н
Н--------
—у—
No 146
С. Сәйдәшев
УКУЧЫЛАР ВАЛЬСЫ. (ШКОЛЬНЫЙ ВАЛЬС)
Тетро сП уа&е
М. ХӨСӘЕН сүзләре
-7Г ~к"3 Iе--------
(г /т
( -I-
Ч—|ЧЧ
ЗМ=4= ==-Й^ —Г- ---- ---- *Т-
—1 ----- ---- -- с—
«
-1—
Сй1
Мй
РгНл[-*• 1Т' 1
9
--- -Й--Р---
■
’г
--- ---- -■ —Т*—
■»■
“•
■“---Г“4V1 т
<
"*Э*. р 3
тТ-М-<г г 4=т=—4=
1ГГ—
1
=т=
1-Х-ь 2} .-1
с•
-----
е•
й•■
<✓*-------- I
С»'
60

МVг———
---------------- 35Г
һм
>•
9л9 О
^9
*
?2
т1
гК»?1
чи
гГ1
РТ
1и
г.
и
1'+-1^
-... рАХы—
<7 &|1-^ -ет
<7
■ ,----- ;—
-в-т—Г- р►—
—.... ....... .
Нп
л.
9-
Л-
9.......
г-4Ч
л.
г
Нп
-*=9т~һ—> —
--- ---
ТГ-|Г 9
"ЗГ- •
г
>р.9
-4—
г
1Д»*
>' ■■
>..
1
♦
>
>чГ Г
_____
1 ^=]
1 ц=н=1
'>> » 1:р
»—
9-----
4
ЕЕ,
тк-Гй-в-- Г71ЕТ
Е1#т? ,Г
-Мг-С г=|
<
С*
-------
:>г4У=::
йЫ
Г1:к
---- ---- -- -
-4
'
<
--& -- ----------------
41-
--------
4=±=4=
ЙЕЕЕ
г4 Ь--- -----------
Т~ <"П~~|
, Ь..-:
— --- ---- --
—---------- гх.
“ЯТС.
-
Г
Ыь1 •кГр
*
г
рл
Р&Е
- ЛчгтМ»---- 7---- ---- - - ---- -
——1»—
Д,
II•г г
Г
Г г__
Г
г
-ирв—г-р---- -------------- ------ -
—Е
I
.
4<7*1
...
11
ш
—- - ---- --- -- ---- ------ -- 1 ---- ---- -- ---- ----- ---1
|
5
в*
д■Е
Й
~
"1
7
7®■
к\
чн>
ЙЖ........ V и
О. .һ—>—г—<
.
—>-----1------ >
тг>
>р.
я
---- Г—РТ---7----- -------- »
—5
1
>
..>.1
Iл-
•к- Г
-----
—Кл-
•
—г--- Г77—х
Т
\
\г
л'
Л-
<
п
•
"- -------- -------- -------- -------- ------- -
1-1
— 6Г.---------------
р-
ЧР.
1и—-,—
—~Г —кл ----- 7 7 ----- - ----- ----
"Т
г
и*V.
-- / Чд ......... ....
.
~~^
?р
~
I-1+——м
г
------------
а'
61

Ап-ак булып, җиргә кунып.
Җем-җем, җем-җем итә кар.
Энҗе сыман бөртекләрдә
Күпме сафлык, шатлык бар!
Бүген бит ял, җырла Билал,
Син дә әйдә, шатлан, Ләйлә!
Безнең белән чын күңелдән
Ак күбәләктәй әйлән!
С неба падают снежинки,
Плавно в воздухе летят,
Пляшут с нами в хороводе,
Как жемчужины блестят.
Спой, Билал, нам в этот вечер.
С нами ты, Лейла, сдружись.
В быстром танце, в легком вальсе
Белой бабочкой кружись.
пер. Р . Хисамова
No 147
Ф. Әхмәт
НИШЛИМ? (ЧТО ЖЕ ДЕЛАТЬ МНЕ?)
Тетро сП ч/аСзе
Ш. ҖИҺАНГИРОВА сүзләре
Йокыларыңнан уятып
Таң булып атыйм микән?
No 148
Н. Җиһанов. «АЛТЫНЧӘЧ» ОПЕРАСЫННАН ДУЭТ
(ДУЭТ АЛТЫНЧЕЧ И ДЖИКА)
/Иойегсгһо
м- ЖӘЛИЛ сүзләре
у-т---------------------г
Д-------
ГГ
III—
СТ
4
-
<
г
а
‘У
1Л
--------- ь
«-Л*
■
Талдай зифа буең бар,
Айдай күркәм йөзең бар,
Әйтче миңа асылъяр,
Кайсы илнең кызы син.
Как тростник речной, стройна,
Как цветок лесной, нежна...
Расскажи, красавица,
Ты каких селений дочь?
Ты каких селений дочь?
пер. Т. Ян и Г. Миллер
И
62

No 149
Н. Җиһанов. ТУГЗАК АРИЯСЕ
Тугзак иле чиксез күк булса,
Якты йолдызларым сез минем!
Тугзак иле төпсез күл булса,
Шаян йолдызларым сез минем.
Бескрайна степь, как ширь небес;
Лучистых, ясных звезд вы светлей
Синь небосвод, как озеро;
Бобров веселых вы резвей.
пер. Т. Ян и Г. Миллер
Сочетание диатоники и пентатоники
No 150
РӘЙХАН
4ги1шйе
Өстеңдәге күлмәгеңнең
Якаларын кем уйган?
Әй, Рәйхан, исм(е)ең кемнәр куйган,
Сине күреп кем туйган?
No 151
КОМ БУРАНЫ. (ПЕСЧАНАЯ БУРЯ)
63

Ком бураны туздырабыз,
Урамнардан узабыз,
Ай узабыз, ел узабыз,
Якты юллар сызабыз.
No 152
КАЗ КАНАТЫ. (ГУСИНЫЕ ПЕР1
Каз канаты каурый, каурый,
Хатлар язарга ярый;
Уйнамагач та көлмәгәч,
Бу дөнья нигә ярый.
—I
---------
г77^
1
г-
•
•
г
1-1
~9 ЛГ
-
Л
I»
/К■II
1
•
1
Г
1»
4
I
г
И
—г
к
1
ъ-/
ЛГ"1
1
|
1
No 153
ДпНЫе сапЫсСе
ГГ
Җ. Фәй
УРМАН КЫЗЫ. (ЛЕСНАЯ ДЕВУШК
һ. ТАКТАШ сүзл
Нигә, нигә синең шаян күзләр
Күзләремә болай багалар?
Нинди көчләр, сөйлә, нинди көчләр,
Керфек очларыңнан тамалар?
Почему твои глаза шальные
Так в глаза мои глядят?
И какую силу, расскажи мне,
Кончики ресниц твоих струят?
пер. А. Бендецкого
No154
Р.Ях(
КИЛЕН ТӨШКӘНДӘ. (ВСТРЕЧА НЕВЕСТЕ
РгезЬ
Р- МИҢНУЛЛИН сүзлг
64

Чак-чак кына аумый калалар
Чалулаган чакта чаналар,
Арттан чаба бала-чагалар.
No 155
С. Сәйдәшев. БИБИСАРА
-
=Й=й=
“г
Ж
Ә. ЕРИКӘЙ сүзләре
I
р
АЖ.
П
^5 н—ГН
1—₽
ь
чг------
41
1
и
I
'
!
Г.-
-А
й
•
*
I
V
------- 1------ -------------1^4—1
1Л
Чут-чут сайрый сандугачлар,
Җәйге таң сызлып бара,
Таң атканда Бибисара
Йоклый алмый, бичара.
Йоклар иде, йоклатмыйлар
Сандугачның җырлары,
Матур ирнен үбеп ала
Таңның алсу нурлары.
Чуть заря зазолотится
Уж соловушка поет.
А Бибисаре не спится,
На заре она встает.
Поспала б еще немножко,
Да мешают соловьи,
И лучи летят в окошко
От красавицы зари.
Зо&етЛо
БЕЗНЕҢ ИЛЛӘР. (НАША РОДИНА)
Безнең илләр — сахра җирләр,
Сахра җирләрдә күлләр;
Элект(ы)рдан якты булыр
Безнең алдагы көннәр.
Ай-ли, Җәмилә,
Җәй көннәре ямьле лә.
П-121
65

No 157
җәмиж
No 158
ГӨЛЧӘЧӘК
Дгнһпййю
Алма булса, шундый булсын —
Дүрткә, бишкә бүләрлек;
Дуслар булса, шундый булсын —
Синең өчен үләрлек.
Аллы, гөлле гөлчәчәк,
Фани дөнья үтәчәк.
No 159
БЕРЕНЧЕ САДА. (ПЕРВЫЙ ПРИЗЫВ)
Кояш чыкты, нур балыкты,
Тәрәзәдән өйгә аркылды.
Ятма йоклап, уян, шәкерт,
Файдаланыр вакыт җитте!
66

No 160
СӘРВИНАЗ
Ә. ЕРИКӘЙ сүзләре
уь ? Г»------
7
>«
Ж
'
<—- -* No—
-
-----
—
--------- --------- зв—
'Т
------ ----------------- Г--->----- Н
--------------------- р---------
Шатлыклы көн кебек.
Чәчәккә күмелеп;
Р. Яхин. ҖЫР. (ПЕСНЯ)
No 161
9*
67

No 162
Р. Яхин
ДУЛКЫННАР. (ВОЛНЫ, ВОЛНЫ)
М. ҖӘЛИЛ сүзләре
Дулкыннар, дулкыннар,
Ник болай шаулыйсыз?
Ярларга сугылып,
Сез нәрсә даулыйсыз?
Дулкыннар, дулкыннар!
Мин аңлыйм бит сезне,
Мин сезгә ышанам,
Сездәге дәрт безнең
Дәртләргә охшаган,
Дулкыннар, дулкыннар!
Высоки берега,
Волны пенясь шумят:
Налетят, отойдут
И опять налетят,
И опять налетят!
Волны, волны, кто вас
Разметал, разбудил?
Беспокойно, как вы,
Бьется сердце в груди,
Бьется сердце в груди.
пер. Н . Владимирского
No163
Р. Яхин. ТАТБРИГАДА СУГЫШЧЫЛАРЫ ҖЫРЫ
(ПЕСНЯ БОЙЦОВ ТАТБРИГАДЫ)
68

А. Ключарев. МУЛЛАНУР ВАХИТОВ
Кем шул чак татар халкының
Йөрәгенә ачты юл?
Ленин дусты, ил батыры —
Мулланур Вахитов ул.
Давыллы еллар иде,
Бик авыр еллар;
Ташып Идел ярыннан
Кайнады сулар.
М. ХӨСӘЕН сүзләре
—П----- 1----------ТП----ТУ
хь
1 3—•—
&=-Е
ЁЕЕДЖ
—
—
у
---
-
Л”
Э-
—
Р. Еникеев
КӘККҮК МОҢНАРЫН ТЫҢЛАРГА. (КУКУШКА ПОЮТ)
Р. ЗАКИРОВ сүзләре
Изге хәбәрләр килми торганда,
Кайгымны йотып, эчтән сызганда,
Килә идем мин моңлы урманга
Кәккүк моңңарын тыңларга.
—
Ку-ку, ку-ку,— кукушка поет...
Когда с печалью не справлюсь один,
Желанней пути не смогу я найти:
К опушке лесной сердце вновь приведет,
Встретил лес, словно друга, печаль он поймет.
ь.
4
-р
М. Мозаффаров. «ГАЛИЯБАНУ» ОПЕРАСЫННАН КЫЗЛАР ҖЫРЫ
(ПЕСНЯ ДЕВУШЕК ИЗ ОПЕРЫ «ГАЛИЯБАНУ»)
/пйшийго ссийШСг
Ә. ЕРИКӘЙ сүзләре.
1=5
А.
...
2Г 1ГV
ь.
г»
1~1
-------- -----------------
—ь4—!—
---------------- --------------------------------------
Г гг.<—
и
*
>—*
---------
—'----------
1
-А-
69

INo
г*
ч-^4-Л *
С. Сәйдәшев
СОВЕТ АРМИЯСЕ ҖЫРЫ. (ПЕСНЯ СОВЕТСКОЙ АРМИИ)
Сандугачым, сайра, сайра,
Басып сайра талларга.
Мөмкин булса, әйтеп сайра,
Сөйгән ярым кайларда?
I
\
I
1Л
Җәйге таңда, бөдрә талда
Сандугачлар сайрыйлар.
Сандугачым, сайра, сайра,
Җилгә очсын кайгылар.
/Иаез&зо
С. Сәйдәшев
ДУСЛЫК ТУРЫНДА ҖЫР. (ПЕСНЯ о ДРУЖБЕ)
''
’
5=
/Иата^е
Р.Хәсәнов
«ГАЛИЯ» ДРАМАСЫННАН ГАЛИЯ ҺӘМ ЗАҺИР ҖЫРЫ
(ПЕСНЯ ГАЛИИ И ЗАГИРА)
Ә. ӘТНАБАЕВ сүзләре
70

Йолдызларга йолдыз атылганда,
Очрашканнар көннәр төн белән.
Бу дөньяны белгәнемнән башлап
Синең барлыгыңны мин беләм,
Синең барлыгыңны мин беләм.
No 170
Н. Җиһанов
ҖӘЛИЛ АРИЯСЕ «ЫШАНМА». («НЕ ВЕРЬ»)
6.
Ж Ь'.1Г
У17-
Сиңа миннән хәбәр китерсәләр,
Ул,егылган арып, дисәләр,
Син ышанма, бәгърем,
Син ышанма, бәгърем!
Мондый сүзне дуслар әйтмәс,
Якын күрсәләр.
Когда к тебе докатится молва,
Скажут: «Муса устал и- упал»,
Дорогая, не верь, этой вести не верь!
Слов таких не скажет друг,
Коль верит он в меня.
пер. Р . Хисамова
Размеры 3/8 и 6/8
БӘЕТ КӨЕ. (НАПЕВ БАЙТА)
/Иас1ега1о
71

No 172
Л. Хэм иди
БЕРЕНЧЕ ВАЛЬС. (ПЕРВЫЙ ВАЛЬС)
М. ҖӘЛИЛ сүзләре
Г*---- "----------------------
ЛГк
ь
1
*
.... к
1
я
*я
гг-ч г
г»
1
г?
г
гч
—4.
—------------
——
----- 1Р
Э.ь
■■■ 0-1
-1
—
—
р
д
у-
. .....
л
л
Л11
У
'У
—*
—
/
—*
А
т..л
г"""'
9—
Аллы-гөлле гөлчәчәкләр
Бакчабызны ямьләде.
Килде язгы дәртле эшнең
Ямьле хезмәт бәйрәме.
Йөгерә-йөгерә, алмагачтан
Без җыябыз алмалар.
Безнең эштән шундый үскән,
Шундый пешкәннәр алар.
Алмасын, алмасын,
Өз, агачта калмасын!
Зур уңышның бәйрәме,
Дәртле җырлар яңграсын!
No 173
БЕР АЛМАНЫ БИШКӘ БҮЛӘЕК
(РАЗДЕЛИМ ОДНО ЯБЛОКО НА ПЯТЕРЫХ)
Р- ВӘЛИ ЕВ сүзләре
1
к
1
✓
ЧкЧ
чсж
♦-
Л
л
’"1А
Г»Ч1-
>ж-
---------- А------ л
------ 41--------- -—
—
1гТ
- -- ---- - я~Г"»
--~л ■’«
Бакчалардан былбыл качса,
Көзләр тисә алмагачка,
Кайгы төшсә безнең башка —
Бер кайгыны бишкә, әй, бүләек.
Шатлык килде, кайгы төште,
Бәхетләр соң кем өлеше?
Бәхет булып алма пеште —
Бер алманы бишкә, әй, бүләек
ПАР АТ. (ПАРА КОНЕЙ)
72

ОП
—һ-
1рР
1.
) >2.
п-------------- —
1
1—
—
—--
--
**<
ГЛГР
IгГГIч
~г~
1
—1
0
—
Iп
в I |21 -Р 1 4<—4Ц-----1*
Җиктереп пар ат, Казанга туп-туры киттем карап,
Чаптыра атларны кучер, суккалап та тарткалап.
Пару лошадей я нанял, на Казань мой путь лежит;
Мчатся кони, гонит кучер, то и дело кнут свистит.
Ночь кругом. Светло и ясно. Свет струит, блестит луна;
Тихий ветер чуть колышет и листву и дерева.
пер. Р . Хакимова
Р. Яхин
АК ҖИЛКӘН. (БЕЛЫЙ ПАРУС)
Хыялымның күксел диңгезен.
Син яшәгән ярлар ерак микән,
Шуны гына уйлыйм мин үзем.
No 176
Р Яхин
ӘНКӘЙНЕҢ АК ЧӘЧЛӘРЕ. (СЕДИНА МАТЕРИ)
Әнкәй дә картайган инде,
Чәчләре дә агарган,
Нур сибелә, нур чәчелә,
Нур бөркелә алардан.
Бик килешә аклары да,
Сагынам карасын да,
Мин агарткан чәч тә бардыр
Шул чәчләр арасында.
10 П-121
73

No 177
А. Ключарев
ИДЕЛ ДУЛКЫННАРЫ. (ВОЛЖСКИЕ ВОЛНЫ)
НЕ—д.
-Д----- «ЕД-Д2 5129„
-4
1
Д
Д
4
1— ....
4>
л
1
71
---------
------ ь
/
пНРР31
▲
Җем-җем итә чыклар таңда,
Бизәп мул кырны, бизәп шул кырны,
Иркәли Казан каласын
Идел дулкыны, Идел дулкыны.
пер. Р . Хисамова
Вся земля в рассветной дымке
Искрами полна, искрами полна.
Плещется у стен Казани
Волжская волна, волжская волна.
No 178
С. Садыйкова
БӨРКЕТ ТУРЫНДА ҖЫР. (ПЕСНЯ ОБ ОРЛЕ)
Хәбәр булып килде болыт,
Кояш нурын каплады.
Давыл узды, оя тузды.
Бөркет дустын тапмады.
=УЧ—1- - -- --
Г~г»
—
*
1
г'——
->
—л
•»
л1' 1
•’
7
-/НЧ
- ------ |- -------- -----
-н4>
——
<1
----------------
-
I
г
•
-аЕ
*-
•х
1
*
1
^-7------- -----
-
Р. Еникеев. СОНАТИНА
No 180
Ф. Әхмәт
КҮҢЕЛДӘ ИКЕ ЯЗ. (В ДУШЕ ДВЕ ВЕСНЫ)
ЛЫегаЬ
Р. ГАТАУЛЛИН сүзләре
74

Бу көннәрне якты дию генә,
Алтын дию генә аз мәллә?!
Нәрсә булды безгә, нәрсә булды көзгә,
Тирә-юньдә яшел яз мәллә?
"Г
Г-7Рһ=
•+-*—н-й-
'
'-н
-Ь-К -
’1—
1?Ч
1
•
и*
1•А
'
1г
III
-------------------------
ң—
---- А
*------
• 1 1.—1------Л
й
No1§1
А. Монасыйпов
САНДУГАЧ ҖЫР СУЗА. (ПЕСНЯ СОЛОВЬЯ)
ХһйСИҮһйтО
Л. АЙТУГАНОВ сүзләре
ЛЛ
V«•
V
!
1ш
•—ч
1
А1----- •=«.•—Ь.-Ж-
—«г-*—— һ—* ———! V
~
‘
•
4
П"1|уаг-
я
г
ГЯ1
Яг
э1
Я1-1/Г1»
я
Г-'
1
1\
1а11\и»ап
>\ иа
|*иьт*'
'ш*
11
1
1
<г V-1рГг
ГГ V?Г
>4
Я
1
■
—*в
ж.
ы 4,.-
ти
ЯР
^а.
С
4111л
„
РЬк Ч г»>
'
.
»
ЧТгкгг; "..;
~.1к
>-й.
-м»ик*..г!ч'г.
1
— «— — ----------- -
---- 11
Сандугач җыр суза
Тын, гына, моң гына
Өз(е)леп-өз(е)леп,
Сандугач җыр суза
Тын гына, моң гына,
Кемне ул юксына?
Синкопы
ю*
75

No 183
КЫЗЛАР БИЮЕ. (ТАНЕЦ ДЕВУШЕ1
No 184
Ә. Бакиров. «СУ АНАСЫ» БАЛЕТЫННАН КЫЗЛАР БИЮ1
(ТАНЕЦ ДЕВУШЕК ИЗ БАЛЕТА «ВОДЯНАЯ»
1-ЛП
■-
7.1- -- . Л.А
>т-
>■'1
•
1
1
•
=4*-ү-Ң|
—1—
1-4-
Ы1 44-
К...К- --4*----
No185
3. Хәбибуллин
БЕЗ—ГҮЯ БАЛ КОРТЛАРЫ . (МЫ—КАК ПЧЕЛКИ)
д1ЛС050
М. ХӨСӘЕН сүзләре
___
А_М_______ _!______ к_________
__
>.. .
1
1т.
ГК-.... -аИ-|-----------
лип
1 .11
■
_
г^.____________
VIV
>Г4------------
гVш11
'
т
-
V
УР!
Т7
1
СГ
г<
1<
1..
---------------- |
'■У
-һнУк—<—
_________
жа
7I
»
УЛ-<гГ1г
ж*--Г
-
1г.
•
1
1
Гл✓*■
—
1
■
Л
л
Ч—4—
Нур дәрьясында йөзәбез
Көзен, кышын, язын да.
Ел үсәбез, көн үсәбез,
Кояш җылысын сизәбез
Укытучы назында.
No 186
Ә. Бакиров «СУ АНАСЫ» БАЛЕТЫННАН СӘРБИ ВАРИАЦИЯСЕ
(ВАРИАЦИИ САРВИ ИЗ БАЛЕТА («ВОДЯНАЯ»)
Дпскшһ
гАЪ——г— ~
■I1
г
ИГ—Г-
ЧЕУ& Г12
1ГДл
|
I-
лР
л
о•
1
II..
4-
.. ТГ
4И.Ж -
1у4г.
^...
-1------ —
у: 7*^
-&------ •
у-
76

----------------------
—
1...... -
;| тШ---------------
|.1
ГФ Г РГ о—-»—
1
-
1 |М~-
------
No 187
Л.'Батыр-Болгари
КОЯШЛЫ ИЛ. (СОЛНЕЧНЫЙ КРАЙ)
Лп.а1шгке сои пто1о
ӘХМӘТ РӘШИТ сүзләре
—
ТЛ------ N
— ---- ---- -- 1----------- ҺҺ Ьк N—т--
____
________ !________
•
-г
111/1 —
лЛ
111
1/1^1
--- ---- -- л—«г -
?лЖ«9
9
/
гг?
•••
I»“Л
'ж-
“
*
Г
—«р»
г
<
—--------
- 2.—
. Ь^.
—Г—
Кояшлы ил, безнең ил, безнең ил,
Күге аның гел аяз, гел аяз.
Кар китерсә кыш бабай,
Чәчәк алып килә яз,
Чәчәк алып килә яз.
Щедро солнце край родной, край родной,
Озаряет и зимой, и зимой.
А когда весна придет — белым садом он цветет,
Белым садом он цветет.
3. Хэбибуллин
КАЗАН КЫЗЫ. (КАЗАНСКАЯ ДЕВУШКА)
Н. АРСЛАНОВ сүзләре
0 лЬйМьрлЬ»
Nчк
ч
с-
1
------------------
<н-лПллтлг1»л
Гл
’
п*л г *П-*ч—4—
л______
УлгтЛ 1ГКг4*лл>л
ЛГГЛ
Л:-
3
с
\ЪГ
.
.ГТ 1
.
V * ..Т...1А... т «
[
КХ
г
у
323
9
У
9
------
..у.1* .ж. ль—
1
>.N|2
1-Л -И- --1
Ла
г
-
'
ш л---
4Э------- N"1
к
»
9
1
NЫ.
-------- I-------
-
•
±
г-
Г
•
<
Г-1
—
91Ь
1
9
—Ж
А*—
Г* !■
9
*
1
■
1
1
с
Казан кызы, сылуым-иркэм,
Сылуым-иркэм — Казан кызы,
Иделдәге акчарлак.
Уйнап очкан акчарлактай,
Син барасың уйнаклап ла,
Җилфердәп, вак-вак атлап.
Атлыйсың тиз-тиз генә,
Аякларың төз генә,
Үкчәләрең без генә,
Үзәкләрем өзелә лә,
Әйтсәнә бер сүз генә.
Есть казанская девчонка, есть казанская девчонка,
Лучше в мире не найти...
Словно чайка, словно зорька, встретишь, мимо не пройти,
Глаз не сможешь отвести.
Ты прекрасна, как ласка,
Как царевна из сказки,
Каблучки стучат звонко,
.
Пожалей меня, девчонка,
Поскорей заметь меня.
пер. М. Тазетдинова.
77

No 189
С.Сәйдәшев
ӘЙ КҮҢЕЛЛЕ ӨМӘСЕ. (ЭХ, ВЕСЕЛО НА ПОСИДЕЛКАХ)
Кайвакытта кинәт кенә
Күңлең ямансуласа,
Җанга рәхәт булып китә,
Бер утырып җырласаң.
Әй күңелле өмәсе,
Шунда яшьләр җыела.
Шунда уйнау, шунда көлү
Шунда ярлар сөелә.
Если вдруг тебе взгрустнется,
Песню весело запой.
С песней горе унесется,
Будет радость вновь с тобой.
Звонкая песенка,
Выйди в ночку летнюю,
Прозвени на посиделках
Про любовь заветную.
пер. Нойеса
No 190
С. Сәйдәшев
«НАЕМЩИК» ДРАМАСЫННАН ГӨЛЙӨЗЕМ АРИЯСЕ
(АРИЯ ГУЛЬЮЗУМ ИЗ ДРАМЫ «НАЕМЩИК»)
Сызлып кына таңнар аткан чакта
Йоклый алмый ята бер егет;
Йоклый алмый ята хәсрәт чигеп
Төрле уйлар уйлап, интегеп.
Утром в небе ясном горит заря,
И в тумане тихий сад спит.
Но поникнув головой печально,
На заре не спит один джигит.
No191
Җ.Фәйзи
«БАШМАГЫМ» КОМЕДИЯСЕННӘН ГАЛИМҖАН АРИОЗОСЫ
(АРИОЗА ГАЛИМДҖАНА ИЗ КОМЕДИИ «БАШМАЧКИ»)
Ал^ап^е
т- ГЫЙЗЗӘТ сүзләре
:
|1—
җт:
——----- I-
-+Г-жЦ-
.4»у 1д»1
—|
~ т~г
и—ЕДк-Д.
-«...... Ш
...
.. ..
®.. Г992
2л
9Л
-л
No
Ц/ !------------- У--- -- -- ---------------
—- ------
Цй---------- л

Сагынып килдем күрер өчен, бәгърем,
Берәр хәйлә табып монда, монда чык!
No 192
МӘРЬЯМ БӘЕТЕ. (БАЙТ О МАРЬЯМ)
/ДпсЬлХг
Кем кызганыр ла Мәрьямне,
Әткәсе көчләп саткач,
Сөйгән ярыннан аерып
Тереләй утка аткач.
No193
Н.Җиһанов
«ТҮЛӘК ҺӘМ СУ-СЫЛУ» ОПЕРАСЫННАН АЕМБИКӘ АРИОЗОСЫ
No 194
Н. Җиһанов
ҖӘЛИЛ АРИЯСЕ. (АРИЯ ДЖАЛИЛЯ)
М. ҖӘЛИЛ сүзләре
о’#/
Сау бул, Казан!
Сау бул, туган илем,
Сау бул, ямьле Идел ярлары,
Синдә үтте минем-беренче кат
Яшьлегемнең якты таңнары.
I-1
Прощай, Казань!
Город мой любимый!
Синий простор, Волги берега.
Прощай, земля, где молодость моя
Лебедем на зорьке проплыла... пер. Р. Хисамова
79

No 195
Ф. Әхмәт
ТЫНЛЫ ИНСТРУМЕНТЛАР ӨЧЕН КВИНТЕТ (I бүлек
(КВИНТЕТ ДЛЯ ДУХОВЫХ ИНСТРУМЕНТОВ (Часть 1)
/1€йдгейо
А-Пк--
«н—
--------- > —
пп. ...у
-Г-
ртгтт
-------- д—
*
зг г---
------- ----
-л-4
—
,
- ----- 3
... ’■■ '
•>
Ңчг
3
ИгтпГ
----------
л1
зл
■в*
ж
**
- Ж-- ---
л0Л4
--- ----- Ж- —
л
_ а_а___
—1
Г*^
----- —1—ж----- -------- ------
•
1
л
ф
1
тгт
*
1
—
- ------ -- ------ -- ------ -- ----
*
1
No 196
X. ВәлиуллиЕ
«СОҢГЫ ХАТ» ДРАМАСЫННАН ЗӨҺРӘ ҖЫРЫ
(ПЕСНЯ ЗУХРЫ ИЗ ДРАМЫ «ПОСЛЕДНЕЕ ПИСЬМО»)
Лпйагйе сап1о&&
X. ВАХИТ сүзләре
Чыгасың да Идел ярларына
Сөяләсең бөдрә талларына.
Чал Иделнең тәңкә дулкыннары
Тәг(ә)рәп килә синең алларыңа.
Дулкын, дулкын йөрәк хисләремне
Сибәр идем синең алларыңа.
80

'Ж
Ш. Шарифуллин
СИН БИЕРГӘ МИНЕ ЧАКЫР. (ТЫ ПРИГЛАСИ МЕНЯ ТАНЦЕВАТЬ)
БИКӘ РӘХИМОВА сүзләре
No 197
Ихлас сүзне сөйләр идем,
Ихлас сүзне сөйләр идем.
Бетмәс кебек сөйләр сүзем,
Бетмәс кебек сөйләр сүзем.
Син бул, инде, егет, тапкыр:
Син биергә мине
Син биергә мине
чакыр,
чакыр.
Переменные размеры
No 198
/пЛопЬе
ОЗАТУ. (ПРОВОДЫ)
I
Түбәтәй генәңне калдырып кит,
Читләренә ука мин тотармын.
Китсәң калдырып ялгызымны,
Хәсрәтемнән ялкын-ут йотармын.
81

No 199
КАРЬЯТ БАТЫР. (БАЙТ О КАРЬЯТЕ)
Диңгезнең камышында кабан ятыр,
Шул кабанны атып алды Карьят батыр.
No 200
НАРДУГАН
Кеше яры яр булмас, ди,
Үз яргынаң ят булмас.
No 201
БЕЗНЕҢ КӘҖӘ. (НАША КОЗА)
Куркак кына бер куян, шул,
Куркак кына бер куян.
Үзенә азык эзләргә, шул,
Үзенә азык эзләргә.
No 202
С. Сәйдәшев. «ЗӘҢГӘР ШӘЛ» ДРАМАСЫННАН «КАРА УРМАН»
(«ДРЕМУЧИЙ ЛЕС» ИЗ ДРАМЫ «ГОЛУБАЯ ШАЛЬ»)
К- ТИНЧУРИН сүзләре
82

Кара урман шаулый, ирек даулый,
Ирек даулый качкын егетләргә,
Кара урман төсле шаулый-шаулый,
Дошманнарның көнен төн итәргә.
Кара урман шаулый, йөрәкләр ярсый.
Йөрәкләр ярсый, тоткын җәнлектәй.
Кара урман шаулый, эчтә ут кайный,
Эчтә ут кайный, кайда син, Бибкәй?
Дремучий лес шумит, могучий лес.
Своих сынов он зовет на бой.
«Как и я, сыновья,
С бурею споря,
Стойте перед ней
Нерушимой стеной».
Ой, шумит темный лес,
Ой, гудит темный лес,
Словно болят раны наших сердец.
Не шуми, темный лес,
Головой не качай,
Лучше ответь ты, где моя Бибкэй
пер. Р . Хисамова
No 203
М. Мозаффаров
БАШКА БЕРНИ ДӘ КИРӘКМИ. (НИЧЕГО БОЛЬШЕ НЕ НАДО)
Л10скГа10
С. ХӘКИМ сүзләре
Алыштырмый икән һичнәрсәң.
Башка берни дә кирәкми —
Үзем чапкан печәннәрне
Бер туйганчы иснәсәм.
No 204
Н. Җиһанов
ТҮЛӘК АРИЯСЕ. (АРИЯ ТЮЛЯК)
Лпс1ап1е
Н. ИСӘНБӘТ сүзләре
83

уИ
н.-
Лй “3*------ ’--- ---- ---- --
1---- д
“й |>
-------- *
О‘
Я
У ТУ7
-- -------- ■
Илең хәйран ия булса да,
Кошлар оя ясамый, оя ясамый.
Ал булса да, гөл булса да,
Туган илгә охшамый.
М. Мозаффаров
САУМЫ, КОЯШ. (ЗДРАВСТВУЙ, СОЛНЦЕ)
Таралды инде болытлар,
Аязды һавалар.
Иделдә зәңгәр дулкыннар
Ярларга кагалар.
Саумы, кояш!
Саумы, иртә!
Исәнме! — диләр.
Иркәли, иркәли җанны
Ягымлы көйләр.
84

No 206
Р. Яхин
КИТМӘ, САНДУГАЧ. (НЕ УЛЕТАЙ, СОЛОВЕЙ)
Китмә, китмә, сандугач,
Канатларың талдырып,
Туган җирне калдырып.
Бездә туып-үстең син,
Чык суларын эчтең син.
No 207
КАЗАН —ГОМЕР БИШЕГЕМ .
Р. Еникеев
(КАЗАНЬ —КОЛЫБЕЛЬ МОЯ)
ДпЯаптспо тагзиэзо
М. ХӨСӘЕН сүзләре
3
а
Ил хакын даулаган утлы давыл
Күптән тынды...
Хәсрәт, зар-кайгылар
Онытылды...
Кырыс еллар кичкән каеннар
Яфрак яра!
Күңелләрдә тибри дәртле көйләр —
Исән Җәлилләр!
Әй гомер бишегем, әй Казаным,
Мәңге күрмә сугыш газабын.
Бул гел кояшлы,
Бул киң колачлы —
Артсын, илем, даның!
Уж печаль утихла и гнев святой
Давно остыл...
Но сынов своих народ не забыл...
Нет, не забыл...
Весну встречая после невзгод,
Сады цветут.
Радость звонкой песней в душе плывет —
Джалиль наш живет!
Ты нам колыбелью
Была, Казань,
Вечно живи, не зная войны.
Будь молодою,
Пусть над тобою
Песни звенят страны! пер. Г. Ахметзянова
85

I
3
Сложно-смешанные размеры 5/8, 5/4, 7/8
No 208
КОДАЛАР ҖЫРЫ. (НАПЕВ СВАТОВ)
дх
25Г
ЕБд
в
г
Г1.1’
г~М
-Л»—*■
1
Г-.
.
■
*---- ------ а
___________
Г
~~в—,
—
9
к
~.
...
1
Кодалар, сезләргә ниләр бирием лә?
Мәкәрҗәләрдән лә килгән ләй малым юк.
No 209
ӘЧЕ, ЗӘҺӘР, СУЫК КӨНДӘ. (В ХОЛОДНЫЙ ДЕНЬ)
Л1ос1ега1о
=М
I‘
Туңып йөри ятим бала:
Көнен йөри аел-маел,
Кичен кая барып ята.
No 210
АпхАоли
АЛТЫН АЛМАМ. (ЗОЛОТОЕ ЯБЛОЧКО МОЕ)
•
1_.
•*
г
п1
1-4и 1— я
<3-
Биек тау башына мин менә алмыйм,
Менсәм матур кошлар, алтын алмам, тоталмыйм.
КЫ
1I
No 211
А. Ключарев
БЕЗНЕҢ ӘБИ. (НАША БАБУШКА)
/4пс1ДЛ1е
Г. ЛАТЫЙП сүзләре
"Ак--N
К-һ-т -
к
к.
.................. —-----
5"1
г
К
жга
1—3
‘
-—1- -------- -
—1 Д~- —Р
Рга
*
,
*
1
1
У
’
'
-
-
1
•
*
А
11
-----------
*•Л.“
Г ' ----------
.
-
"Я*--------------------
«4 1-4^
— ----------
•
86

$ .->
ип> 1^);Л1и
-I
No 212
Әбием күзлек кия,
Чәчләренә ак кунган,
Бер көн дә соңга калмый,
Иртүк тора йокыдан.
Әбекәй, алтыным,
Минем иң якыным.
Яратам, яратам мин аны!
Голова ее, как снег,
И не видит без очков.
Утром встанет раньше всех,
Раньше первых петухов.
И присядет одна
Посидеть у окна.
Как люблю я мою бабушку.
пер. Ю . Яссона
X. В эл иул л и н. АКЧАРЛАКЛАР. (ЧАЙКИ)
ЛЫегсАо
Р. ӘХМӘТҖАНОВ сүзләре
Кораб китте еракларга, зур юлларга,
Карыйм күздән югалганчы шул якларга.
Сез китмәгез, акчарлаклар, акчарлаклар
Чит җирләрдә каерыла пар канатлар.
No 213
А. Монасыйпов
ТУГАН АВЫЛ. (РОДНАЯ ДЕРЕВНЯ)
ИпйапЙло
?м4-
Г. ТУКАЙ сүзләре
ГIГ.
ж
а
Тау башына салынгандыр безнең авыл,
Бер чишмә бар, якын безнең авылга ул;
Авылыбызның ямен, суы тәмен беләм,
Шуңар күрә сөям җаным, тәнем белән.
No 214
А. Монасыйпов. БЕЛМӘДЕМ. (НЕ ЗНАЛ Я)
ЛЫегаһ)
Г. ТУКАЙ сүзләре
гЛ7«
*Аг
|!
----- -- ----- ---- ---
16*4Г-NoФЕ1- г- 1 1 Г__
11
>>ц
1
-Ж ---------Ж
------------ —
87

No 215
Ш. Шәрифуллин. САБАН ТУЕ .(САБАНТУЙ)
__
А.____
>_____
______________ЧМВ
1
1
!ь1 1
ЛЗ•
1Р1
л*
Г*Ги
~
4 ~—4------ »-Д 1
м
ж* "Су
н- цц
- 4-1 ^>7^1 1
Борынгыдан, бабайлардан,
Әбиләрдән йола килә,
Сабан туе — уртак бәйрәм,
Халык гөрли, уйный, көлә.
Яшь киленнәр чигү чигә —
Бүләк җыю өйдән өйгә,
Уйнак атта яшь егетләр,
Гармун күчә көйдән көйгә.
No216
Ш. Шарифуллин
ЙӨГЕРӘ ЧӘЧӘКЛӘР. (РАССЫПАЮТСЯ ЦВЕТЫ)
88

1»
Ч—;--- --- ■
=?■ Г* 5^ "аИ " N-------
в
-
--1
11
Ш1 !!1
__
1 ! л__ 4—1__ !__
45’
л...1<
.
ь
к
**---------------- 1
.
г------ I - ------ Г—>—
!*ч,
\—г <—рн---------
1!жж1
2191Ь
1
-Цче□
т—ж
-
я|1\с<•
1.Л
У
•
•
Г11/
X
-
“л
V*
Л-
°
Йөг(-е)рә чәчәкләр офыкка,
Йөг(е)рә кыр чәчәкләре.
Кырыс кыр чәчәкләренең
Юк тормыш хәсрәтләре.
Гамьсез кыр чәчәкләренә
Барам, барам ияреп.
Әй, барам, барам, барам
Ялварып һәм инәлеп.
Ритмические фигуры с произвольным делением
длительностей. Мелизмы
No 217
No 218
®*.
————|—
,
н=
..■
I
!ж
Я1
..
1-
я
ПЧл
Г
Г
М’2 1
я
У
'
й
А
’
9 Т9*5У-1 4.... —д
No 219
ӘЛЛҮКИ. (АЛЛЮКИ)
Г. ТУКАЙ сучпэре
12 П-121
89

1
Ң------------------------- ------------------ т- - -- - - га
г~...
---------- —1
Г
ТУ <7
дгП
------------
ЧГ-------- 1 -- -- --- - --
Ишеттем мин кичә, берәү җырлый
Чын безнеңчә, матур милли көй.
Әллүки, бәллүки —
Чын безнеңчә, матур, милли көй.
Слыхали мы вчера: земляк наш пел
Напев простой, для сердца родной,
Аллюки-баллюки,
Напев простой, для сердца родной,
Напев простой, для сердца родной.
No 220
ЯМЬЛЕ АГЫЙДЕЛ БУЙЛАРЫ.
(ПРЕКРАСНЫЕ БЕРЕГА БЕЛОЙ)
Агыйделкәйләрне, ай, кичкәндә
Бер җырладым ишкәкләр ишкәндә.
Ямьле Агыйдел буйлары, шул,
Бетерәдер хәсрәтле уйларны.
90

€
No 221
СИБЕЛӘ ЧӘЧӘК- (ОСЫПАЮТСЯ ЦВЕТЫ)
/4о(1ега1о
Гөлбакчага керәмсең,
Гөлбакчага керәмсең лә,
Гөл чәчәген өзәмсең?
Өзелгән гөл чәчәге күк
Аерылуны сизәмсең?
Сибелә чәчәк җилләр лә искәндә,
Өзелә үзәк исләремә төшкәндә.
КАРА УРМАН. (ДРЕМУЧИЙ ЛЕС)
91
МЬ——г*
С»
-
9------
--- 1---- ---- -- --- ---- -- -- 7^=*^
. тг.А..,
_____________________________________________
\п
т
Т
Г1
11*1
1
Л.
_____ II___ __
ч------ ------- Һ
г+-
12*

Кара да гына урман уртасында,
Кара шомырт җыям күп булса,
Кара урманны чыккан чакта
Кисеп алдым куш каен.
Их! Аерылмыйк, дускаем,
Аерылмыйк, дускаем.
No 223
Н. Җиһанов
«АЛТЫНЧӘЧ» ОПЕРАСЫННАН АЛТЫНЧӘЧ АРИЯСЕ
(АРИЯ АЛТЫНЧЕЧ ИЗ ОПЕРЫ «АЛТЫНЧЕЧ»)
гА-->
^31 .......
г??
Тт? 1гэ1
гя Гт
у
<“г
..и ■!«<л - *
|ил
5-• 4И1
л□1
1
ТГ"» ~•-»4'1!Г9
.в <*
*-
1
/
!'УШ -
1
*9-
“*
Оч, аккошым, сердәшем,
Ышанычым, юлдашым.
Саклыйм каурыйларыңны.
Тарат кайгыларымны.
Лебедь мой, ко мне лети,
Пусть умчится грусть моя.
Перья дивные твои
Свято сохраняю я!
Перья дивные твои
Свято сохраняю я!
пер. Т. Ян и Г. Миллер
Ф. Латыйпов
МӘХӘББӘТЕМ. (МОЯ ЛЮБОВЬ)
Ә. ЕРИКӘЙ сүзләре
92

а
Син ант иттең, вәгъдә бирдең
«Гомерлеккә яр булырмын,— д!
Арган-талган чакларыңда
Йөрәгеңә ял булырмын»,— дип.
ТӘФТИЛӘҮ
Әй мөкатдәс, моңлы сазым!
Уйнадың син ник бик аз?
Син сынасың, мин сүнәмен,
Аерылабыз, ахрысы.
Е
Я подарил одной тебе
Все дни несчетные свои,
Ты стать могла в моей судьбе
Счастливой песней о любви.
пер. 10. Полухина
Г. ТУКАЙ сүзләре
,
Ә. Бакиров
СӘРБИ ҺӘМ АЛМАЙ ДУЭТЫ. (ДУЭТ СӘРВИ И АЛМАЯ)
93

No 227
М. Мозаффаров
САЙРА, САНДУГАЧ. (ПОЙ, СОЛОВЕЙ)
М. САДРИ сүзләре
Я 1---- -
и.,,
,
.Ж_____Р
___ II_____ 9 А
___ ______ 9
«а*
ЛГ’97
Пэ
2п1*-14
С-7
и
—
1
-
~г г □------ »-- -- -
.........1 ч? ] --
<5----------- 1 'Р-
Сайра-сайра, сандугачым,
Талдан талларга очып,
Күң(е)лең тел(ә)гән җирләргә очып,
Матур чәчәкләр кочып.
Сандугачым сайрый чут-чут, дип,
Безнең илдән матур ил юк, дип.
Звонко песни распевая
Среди ивовых ветвей,
Своей волей наслаждайся,
Голосистый соловей.
Зазвенели трели соловья,
Как прекрасна родина моя!
пер. Г. Шапиро

МУЗЫКАЛЬ ӘСӘРЛӘРНЕҢ АЛФАВИТ ТӘРТИБЕНДӘ КҮРСӘТКЕЧЕ
Татар халык җырлары
Авыл көе (Деревенский напев)
No6
Матур булсын (Пусть будет жизнь прекрасной)
No63
Агыйделгә яр якын (Реки Белой берега близки)
No61
Мәрьям бәете (Байт о Марьям)
No 192
Ай, дуслар! (Ай, друзья!)
No57
Нарасый бала (Малое дитя)
No 105
Актаныш басмалары (Актанышские мостки)
No 107
Нардуган
No 200
Алмагачлары (Яблони)
No80
Нигә яна йөрәгем (Почему горит сердце)
No58
Алтын алмам (Золотое яблочко мое)
No 210
Озату (Проводы)
No 198
Ату кырлары (На стрельбище)
No25
Пар ат (Пара коней)
No 174
Ачма тәрәзәңне (Не открывай окно)
No35
Райхан
No 150
Баламишкин
No 137
Рамай
No 124
Безнең илләр (Наша родина)
No 156
Рекрутлар җыры (Песня рекрутов)
No43
Безне^ кәҗә (Наша коза)
No 201
Сабан туе (Сабантуй)
No19
Бер алманы бишкә бүләек (Разделим одно яблоко на
Сандугач, күгәрчен (Соловей, голубь)
No34
пятерых)
No 173
Сарман
No81
Беренче сада (Первый призыв)
No 159
Сахай көе (Напев Сахая)
No 139
Бибкэй-Бибинур
No 123
Сибелә чәчәк (Осыпаются цветы)
No 221
Бишек җыры (Колыбельная)
No64
Суда балык йөзәдер (В воде рыба плывет)
No65
Бу савытта бик күп чәчәк (В этой вазе много цветов) No 97
Сәрвиназ
No 160
Бәет көе (Напев банта)
No 171
Сәрия
No28
Бөдрә тал (Кудрявая ива)
No89
Сөмбел
No86
Бөрьян егетләре (Юноши Борьяна)
No 135
Тараканнар кар көри (Тараканы снег сгребают)
No55
Гали белән кәҗә (Гали и коза)
No 112
Таң (Заря)
No31
Г алиябану
No94
Таң атканда (На заре)
No84
Гармунчыга (Гармонисту)
No47
Туган тел (Родной язык)
No88
Гөлчәчәк
No 158
Туй көе (Свадебный напев)
No96
Дим буе (На берегу Демы)
No 104
Түгәрәк күл (Круглое озеро)
No 134
Дүдәк (Дрофа)
No60
Тәфтиләү
No 225
Зәйнәбем
No74
Умырзая (Подснежник)
No 120
Ике бистә арасы (Между двумя слободками)
No54
Уракчы кыз (Девушка-жница)
No27
Идел суы (Волжская вода)
No48
Уфа — Чиләбе (Уфа — Челябинск)
No 133
Казан көе (Казанский напев)
No8
Фазыл чишмәсе (Родник Фазыла)
No49
Казан көе (Казанский напев)
No91
Хафизәләм, иркәм (Хафиза, милая)
No 106
Каз канаты (Гусиное крыло)
No 152
Хәмдия
No 108
Кайтыр идем авылга (Возвратился бы в деревню)
No111
Шахта көе
No10
Калды туган ил генэм (Осталась только родина)
No36
Шөгер (Шугуры)
No83
Кара урман (Дремучий лес)
No 222
Ямьле Агыйдел буйлары (Прекрасны берега Белой) No 220
Карауҗа авылы көе
No9
Яшьлек (Юность)
No 144
Карьят батыр (Байт о Карьяте)
No 199
Яшьләр уены (Молодежная игра)
No46
Кизил бәете (Бант о шахте Кизил)
No75
Яңгыр (Дождик)
No45
Килен көе (Напев невесты)
No20
Әй, икегез, икегез (Свадебная)
No44
Киндер сукканда (Изготовление полотна)
No38
Әллүки (Аллюки)
No 219
Кодалар көе (Напев сватов)
No 208
Әминә бәете (Байт Амины)
No90
Ком бураны (Песчаная буря)
No 151
Әнисә
No37
Кошлар кебек (Словно, птицы)
No87
• Әпипә
No7
Кул чабып уйнау (Танец с хлопками)
No 182
Әтнә (Атня)
No56
Куянкай (Зайчик)
No95
Әче, зәһәр, суык көндә (В холодный день)
No 209
Кызлар биюе (Танец девушек)
No 183
Өй артында шомыртым (За домом черемуха)
No82
Кырлай
No 138
Өммегөлсем (Гульсум)
No42
Кәҗә белән сарык әкияте (Сказка о козе и баране) No 136
Җаным жәл түгел сиңа (Для тебя не жаль души) No 59
Күбәләк (Бабочка)
No26
Җәмилә
No 157
Күк күгәрчен (Сизый голубь)
No5
һаман истә (Всегда в памяти)
No 121
95

Композиторларның әсәрләре
Ә. Бакиров. Инеш (Речка)
No
Карлыгач баласы (Птенчик ласточки)
No
Яз бүләге (Весенний подарок)
No
«Су анасы» балетыннан кызлар биюе (Танец девушек
из балета «Водяная»)
No
«Су анасы» балетыннан Сәрби вариациясе (Вариации
Сарви из балета «Водяная»)
Сәрби белән Алмай дуэты (Дуэт Сарби и Алмая)
Л. Батыр-Болгари. Кояшлы ил (Солнечный край)
No
No
No
6
32
30
186
226
187
«Башмагым» комедиясеннән Галимҗан ариозосы (Ари­
озо Галимджана из комедии «Башмачки»)
No
Бию (Танец)
No
Бәйрәм бүген (Сегодня праздник)
No
Гармун (Гармонь)
No
«Идел буенда» комедиясеннән җыр (Песня из комедии
«На берегах Волги»)
No
«Урман кызы» (Лесная девушка)
No
3. Хәбибуллин. Балалар ярдәм итә (Детипомогают) No
191
98
142
14
Җ. Фәйзи. «Акчарлаклар» комедиясеннән Зәйтүнә
ясе (Ария Зайтуны из комедии «Чайки»)
Хкчарлаклар» комедиясеннән «Зәйтүнәкәй» («
тунакай» из комедии «Чайки»)
X. Валиуллин. Акчарлаклар (Чайки)
No 212
Без — гүя бал кортлары (Мы — как пчелки)
No
«Соңгы хат» драмасыннан Зөһрә җыры (Песня Зухры
Бормалы су (Извилистый ручей)
No
из драмы «Последнее письмо»)
No 196
Казан кызы (Казанская девушка)
No
Р. Еникеев. Вальс
No72
Яшьләр вальсы (Молодежный вальс)
No
Казан — гомер бишегем (Казань — колыбель моя)
No 207
Л. Хэйретдинова. Ландыш
No
Кышка бер сүз (Слово зиме)
No 128
Л. Хәмиди. Беренче вальс (Первый вальс)
No
Кәккүк моңнарын тыңларга (Кукушка поет)
No 165
Р. Хәсәнов. Галия белән Заһир җыры (Песня Галии
Сонатина (III кисәк)
No 179
и Загира)
No
А. Ключарев. Безнең әби (Наша бабушка)
No 221
И. Шәмсетдинов. Кышкы җыр (Зимняя песня)
No
Идел лулкыннары (Волжские волны)
No 177
Урал-Тауга менсәң (Если подняться на Уральские
Мулланур Вахитов
No 164
горы)
No
Ун чыпчык (Десять воробушков)
No18
Ш. Шәрифуллин. Йөгерә чәчәкләр (Рассыпаются цве- No
Уиган кыз Сара (Сара-молодчина)
No 113
ты)
Ф. Латыйпов. Мәхәббәтем (Моя любовь)
No 224
Сабан туе (Сабантуй)
No
А. Монасыйпов. Белмәдем (Не знал я)
No 214
Син биергә мине чакыр (Ты пригласи меня танцевать)No
Туган авыл (Родная деревня)
No 213
И. Якупов. Кышкы ямь (Зимняя красота)
No
Сандугач җыр суза (Песня соловья)
No 181
Яңгыр, яу! (Дождик)
No
М. Мозаффаров. Башка берни дә кирәкми (Ничего
Ф. Яруллин. Йөрәк җыры (Песня сердца)
No
больше не надо)
No 203
«Шүрәле» балетыннан кереш (Вступление из балета
«Галиябану» операсыннан кызлар җыры (Песня де­
«Шурале»)
No
вушек из оперы «Галиябану»)
No 166
«Шүрәле» балетыннан бию (Танец из балета «Шура-
Кызыл мәкләр, күбәләкләр (Красные маки)
No11
ле»)
No
ыш көне (Зимний день)
No17
«Шүрәле» балетыннан вальс (Вальс из балета «Шу-
Маляр
No16
рале»)
Ко
Песи (Котенок)
No29
Р. Яхин. Ак җилкән (Белый парус)
No
Сайра, сандугач (Пой, соловей)
No 227
Гайдар — безнең комиссар (С нами комиссар Аркадий
Саумы, кояш (Здравствуй, солнце)
No 205
Гайдар)
No
Сыер (Корова)
No12
Дулкыннар (Волны)
No
Хикәя (Рассказ)
No70
Килен төшкәндә (Встреча невесты)
No
С. Садыйкова. Бөркет турында җыр (Песня об орле) No 178
Китмә, сандугач (Не улетай, соловей)
No
С Сәйдәшев. Бибисара
No 155
Татбригада сугышчылары җыры (Песня бойцов Тат-
Дуслык турында җыр (Песня о дружбе)
No 167
бригады)
No
«Зәнгәр шәл» драмасыннан Булат җыры (Песня Бу
Ялкау малай (Ленивый мальчик)
No
ата из драмы «Голубая шаль»)
No 129
Яшь бакчачылар җыры (Песня юных садоводов)
No
. Ил> трамасыннан Зифабану ариясе (Ария Зифабану
Әнкәйнең ак чәчләре (Седина матери)
No
из драмы «Родина»)
No 143
Җыр (Песня)
No
«Зәңгәр шәл»' драмасыннан «Кара урман» (Песня
Ф. Әхмәт. Тынлы агач уен кораллары өчен квинтет
^Дремучий лес» из драмы «Голубая шаль»)
No 202
(Квинтет для духовых инструментов)
No
«Зәңгәр шәл» драмасыннан Мәйсәрә җыры (Песня
Күңелдә ике яз (В душе две весны)
No
Аайсары из драмы «Голубая шаль»)
No 125
Нишлим? (Что же делать мне?)
No
Кандыр турында җыр (Песня о Кандре)
No 101
Яз җыры (Весенняя песня)
No
Тургай (Жаворонок)
No 100
Н. Җиһанов. «Алтынчәч» операсыннан Алтынчәч ария-
. Заемщик» драмасыннан вальс (Вальс из драмы «На
се (Ария Алтынчеч из оперы «Алтынчеч»)
Ко
емщик»)
No 145
«Алтынчәч» операсыннан дуэт (Дуэт Алтынчеч и Джи-
«Наемщик» драмасыннан Гөлйөзем ариясе (Ария Гуль
ка)
Ко
юзум из драмы «Наемщик»)
No 190
Тугзак ариясе. Кереш (Ария Тугзака. Пролог)
No
Совет Армиясе җыры (Песня. Советской Армии)
No 168
Тугзак ана ариясе (2 нче акт) (Ария матери Тугзак) No
и.чылар вальсы (Школьный вальс)
No 146
«Алтынчәч» операсыннан вальс (Вальс из оперы «Ал-
Әй. күңелле өмәсе (Эх, весело на посиделках)
No 189
тынчеч»)
No
Җырларым (Песни мои)
No 109
Җәлил ариясе (Ария Джалиля)
No
Җәлилнең «Ышанма» исемле ариясе (Ария Джалиля
«Не верь»)
No
«Түләк һәм Су-сылу» операсыннан Аембикә ариозосы
(Ариозо Аембикә)
Түләк ариясе. (Ария Тюляк)
No
141
153
15
185
140
188
66
71
172
169
13
85
216
215
197
67
114
115
126
116
127
175
99
162
154
206
163
73
33
176
161
195
180
147
110
223
68
194
193
204
103
170
102