Gramatyka połabska - Lehr-Spławiński T.

II. Stosunek samogłosek połabskich do prasłowiańskich
Prasłow. a
Zanik samogłosek
Wymiany samogłosek połabskich
II. Stosunek spółgłosek połabskich do prasłowiańskich
Zmiany w systemie społgłoskowym prasłow. przeprowadzone na gruncie połabskim
Grupy spółgłoskowe zawierające spółgłoski przedniojęzykowe i t. 2w. płynne
II. Akcent wyrazowy połabski i jego stosunek do prasłowiańskiego
II. Pierwotny akcent na zgłosce przedostatniej
III. Pierwotny akcent na zgłosce trzeciej od końca
Względna chronologia przesunięć akcentowych połabskich
Author: Lehr-Spławiński T.
Tags: językoznawstwo
Similar
Filozofia bytu u Mikołaja z Kuzy
Top secret 03. Megalomania micze valdigira the lord of rings wing commander
Kalejdoskop matematyczny
Сzasopismo, "Top secret", 1991 №2
Text
                    TADEUSZ LEHR-SPŁAWIŃSKI
GRAMATYKA POŁABSKA
nakład i
LWÓW 1929
WŁASNOŚĆ K. S.
SPÓŁKI Z OGR.
JAKUBOWSKIEGO
ODP.
PRZEDMOWA
Język połabski jest jedynym w szerszej mierze dla badań
dostępnym przedstawicielem narzeczy, jakicmi mówiły
niegdyś szczepy słowiańskie zamieszkałe na przestrzeni
między Odrą, Łabą a wybrzeżem morskiem. Już z tego
powodu studjum tego języka ma pierwszorzędne znaczenie
dla językoznawstwa słowiańskiego. Nadto zaś połabszczyzna,
jako jedno z najbliższych językowi polskiemu ogniw w łań-
cuchu pokrewieństwa narzeczy słowiańskich, stanowi bardzo
ważny materjał dla oparcia na szcrszem tle badań nad na-
szym językiem ojczystym. Z tego więc względu studjum
połabszczyzny nie powinno być obojętne dla ogółu polo-
nistów-językoznawców. Motywy te znajdują w świecie nau-
kowym coraz więcej zrozumienia, czego dowodzi fakt, że
w ostatniem dziesięcioleciu zainteresowanie badaniami nad
językiem połabskim wzmogło się znacznie, jak widać z usta-
wicznego rozrostu literatury naukowej dotyczącej tego przed-
miotu 1). W tych warunkach daje się coraz więcej odczuwać
potrzeba zestawienia całokształtu wiadomości, jakie w obec-
nej chwili o budowie języka połabskiego posiadamy — a to
]) Do wymienionej na str. 21—2 nowszej literatury dodać należy
prace, które wyszły w czasie druku tej książki i nie mogły już być
w niej uwzględnione:
F. Lorentz Polabisches. Zeitschrift fiir slav. Philol. III. 58 60,
313— 326. N. Trube tzko j Zur Quellenkunde des Polabischen. Zeit-
schrift fiir slav. Philol. III 326—364. F. Lorentz Polabisches oi aus
urslav. o. Zeitschrift fiir slavische Philologie IV 59 — 61. Nadto zaś
w druku w czasopiśmie „Slavia Occidentalis" t. VIII., znajdują się prace
moich uczniów: W. Kuraszkiewicz Zamykające zgłoskę j i v w języku
połabskim. T. Milewski Przyczynki do dziejów języka połabskiego.
T. Milewski Zastępstwo prasłow'. o w języku połabskim.
VI	, ukazania się jedynej dotychczas grama-
tem bardziej) ze . przez Augusta Schleichera, minęło
tyki tego języka nap.	' potrzebie tej ma zadość uczynić
już z górą lat P“?c	sobą już swojego rodzaju hi-
niniejsza książka. tervstvCZną dla warunków pracy naukowej
storję, tak chara	warto poświęcić jej tu kilka słów,
ostatniego dziesięcio - ołabskim rozpocząłem w jesieni
Pracę nad ję Y	zdaja od normalnego war-
1914 r' w Za °?ako ewakuowany z zagrożonego oblężeniem
Mowa” Pierwotnie chodziło mi tylko o zdanie sobie sprawy
z polabskieio systemu akcentuacymego, który mteresowat
w związku z rozpocząłem, )eszcze przed wybuchem
wojny studiami akcentologicznem,. Wkro ce jednak przeko-
nawsży się, że badanie akcentuacji połabskie] wymaga grun-
townego przestudiowania całego materjału językowego po-
labskiego, plan pierwotny rozszerzyłem i zabrałem się do
opracowania najpierw głosowni a potem i morfologji po-
labskiej. Pierwszy rzut gramatyki był gotów już z wiosną
1917 r. i w lipcu tegoż roku został przedstawiony na posie-
dzeniu Wydziału Filologicznego Akademji Umiejętności w Kra-
kowie. (Por. Sprawozdanie z posiedzeń Akademji Umiejętności
w Krakowie, z r. 1917, miesiąc lipiec). Wówczas jednak
wskutek trudności wywołanych wojną druk nie mógł przyjść
do skutku, praca zresztą sama wymagała jeszcze pewnych
uzupełnień i studjów dodatkowych. Projekt wydania jej
w Warszawie w organizowanej wówczas przez Tytusa
enniego „Bibljotece lingwistycznej" nie dał się urzeczy-
wistn*ć z tych samych co w Krakowie przyczyn. Gdy
™ r’. . Tw świeżo otwartym Uniwersytecie Poznańskim
cialni/ k"j1S^U^ ^ack°dnio-słowiański“, poświęcony spe-
Słowiańs7C7amOm inkami i przeszłością zachodniej
do wydawnic?7' ’’ramatyka połabska" została włączona
(1920—21 r.l nW’ ° ,ętyjh Programem. Wówczas też
skracając ją	Zllem noW£* redakcję całej książki,
porównawczo-język P^Z usun^cie wszelkich wywodów
d° opisowego nrzerHC •* °^ran^czai^c się niemal wyłącznie
z zachowaniem tvlkn taWlen*a budowy języka połabskiego
oniecznego tła porównawczego. I teraz
VII
jednak w związku z kryzysem finansowym Państwa brak po-
trzebnych funduszów spowodował dalsze opóźnienie wy-
dania. Starania podjęte ze strony Instytutu w Kasie im.
Mianowskiego w Warszawie o poparcie finansowe wydaw-
nictwa, choć w zasadzie uwieńczone pomyślnym wynikiem,
nie dawały również widoków rychłej realizacji wydania.
Ostatecznie dzięki ofiarnej inicjatywie wydawcy „Lwowskiej
Biblioteki Slawistycznej" ś. p. Kazimierza Jakubowskiego
druk rozpoczął się w jesieni 1926 r. i trwał — wskutek trud-
ności typograficznych — prawie dwa lata, tak że „Gramatyka
połabska" dopiero obecnie, w dziesięć lat z górą po jej pier-
wotnem opracowaniu, staje się dostępną ogółowi slawistów.
W chwili oddania książki do rąk czytelników autor spełnia
miły obowiązek, składając szczere podziękowanie swemu
uczniowi, p. Władysławowi Kuraszkiewiczowi za ułożenie in-
deksu wyrazowego i pomoc w korekcie.
We Lwowie, w grudniu 1928 r.
SPIS RZECZY
Przedmowa........................................
Spis rzeczy ..........................................
Errata.....................................................
Spis skróceń...............................................
Wstęp	.................u..............................
Strona
. V
. IX
. XIII
. XV
1
GŁOSOWNIA.
WOKALIZM
I.	Przegląd samogłosek połabskich..........................24
Oznaczanie samogłosek w zabytkach oraz ich przypuszczalne
brzmienie...........................................25
II.	Stosunek samogłosek połabskich do prasłowiańskich.
System samogłosek prasłowiańskich . ................. 29
Prasłow. a	.....................	29
Prasłow. e	. .........................................31
Prasłow. e..........................................  34
Prasłow. Q............................................36
Prasłow. ę ..................  .	. ..................38
Nosówki drugorzędne ..................................39
Prasłow. o............................................40
Prasłow. i	. .........................................44
Prasłow. y	.'.........................................47
Prasłow. u............................................49
Prasłow. półgłoski ® 6
a) Wokalizacja i zanik ...............................51
b) Rozwój jakościowy półgłosek zwokalizowanych........57
Prasłow. T f..........................................51
Prasłow. II...........................................53
Prasłow. tort i tert..................................54
Prasłow. tolt i telt...............................  ‘	55
Prasłow. ort- i ......................................67
Zanik samogłosek......................................59
Wymiany samogłosek połabskich.........................59
KONSONANTYZM.
*71
I.	Przegląd spółgłosek połabskich.........................
Strona
X
, .„4l«l<>»‘k P°l’bskicb d° Prasl°“-i«ń.
jf stosunek sp
skich'	Głoskowy prasłowiański.......................  •	.	.
System spólgws	loskx,wym prasłow. przeprowadzone na
Zmiany w system e sp g	.........................
gruncie połabskim .
Prasłow. k g * •
Prasłow. p b m u.................
Prasłow. I d n s z •..........
Prasłow. C 3 ti d] ............................................
Prasłow. ć ź ś .....................
Prasłow. r ..............................
Grapy*spółgłoskowe zawierające spółgłoski przedniojęzykowe
i t. zw. płynne.............«...............................
Wymiany spółgłosek połabskich...................................
71
72
74
79
85
89
90
92
95
97
101
Iloczas i akcent
J.	Określenie różnic iloczasowych oraz miejsca
akcentu wyrazowego....................................102
II. Akcent wyrazowy połabski i jego stosunek do
prasłowiańskiego...............................................111
I.	Pierwotny akcent na zgłosce końcowej....................  112
II.	Pierwotny akcent na zgłosce przedostatniej ..............119
III.	Pierwotny akcent na zgłosce trzeciej od końca..........129-
Względna chronologia przesunięć akcentowych połabskich . . 130
Zmiany akcentowe drugorzędne.................................131
MORFOLOGJA.
1. RZECZOWNIKI.
A. Budowa tematów.
Tematy na *-o i *-a
Tematy na
Tematy na *-u
Tematy spółgłoskowe
Złożenia ...
B oamian, rzecjown.ków
Oawne tematy na *-o i '-j0
Liczba pojedyncza
Liczba mnoga
Dawne tematy na *-u	’
Da*ne tematy na *-a i *-ja.......
Liczba pojedyncza
Liczba mnoga .	.........
Liczba podwójna
140
154
156
156
158
158
164
169
170
174
176
XI
Dawne tematy na	-[	Strona
Liczba pojedyncza
Liczba mnoga	....	 1?6
Dawne lematy na	*-u	 178
Liczba pojedyncza
Liczba mnoga........... .......................
Dawne lematy spółgłoskowe	.................
Masculina .........
Neulra........................................ 181
.........................  .182
2. ZAIMKI
Zaimki osobowe i zaimek zwrolny
Zaimki dzierżawcze . ............
Zaimki wskazujące........ 10Q
•	•	• *..............  By
Zaimki pylajne ................................ ^0
Zaimki uogólniające i przeczące....................
. 3. PRZYMIOTNIKI
• A. Budowa tematów................................. 192
B. O d miana przymiotników,
a) Odmiana niezłoźona......................... 196
b) Odmiana złożona............................ 198
4. LICZEBNIKI
a) Liczebniki ilościowe	(główne)...............202
b) Liczebniki porządkowe ......................205
c) Liczebniki zbiorowe.........................206
5. CZASOWNIKI
Czas teraźniejszy
A. Budowa tematów
a) Tematy	praes. zakończone na *e//o............207
b) Tematy	pfaes. zakończone na i...............210
c) Tematy	praes. zakończone na spółgłoskę......213
B. Końcówki
, . ,	. ,	...214
Liczba pojedyncza . .	.............
21o
Liczba podwójna................................
Liczba mnoga..................................
217
Imiesłów czynny czasu teraźniejszego
1	...............219
Rożkaźnik ....................................
Bezokolicznik	220
3) Końcówka.................................   221
b) Budowa tematu infin. ....................  ^25
Supinum ............................................. ...	226
Imiesłów bierny..................................... ..229
Rzeczownik odsłowny.................
XII
1 A	' Ofl
Czasy przeszłe
a) Aoristus......................................... .	.	?
b) Imperfectum.......................................... _
cj Praeteritum złożone I........................... '
dj Praeteritum złożone II........................... '	23<
Czas przyszły.........................................*	•	•	235
Strona bierna.......................................
6.	PRZYSŁÓWKI......................................... •	• 237
7.	PREPOZYCJE.	'	238
a} Używane jako przyimki i jako prefiksy .
b)	Używane tylko jako przyimki.............. ’	239
c)	Używane tylko jako prefiksy................. ’	239
8.	SPÓJNIKI....................................... ’	243
9.	WYKRZYKNIKI I PARTYKUŁY	'	’ 1 243
Indekswyrazówpołabskich	244
......................-245
errata.
Na str	. 31 71	w. 7 z *7	dołu zam. yajoyi^ ma być 'najoySejb
II	11 II	11 11	11	31 31	ii	* u	6 n	6	..	„	*najoętj6jT>	„	„ i.	„	*najstareji6ji,	„	„	'najstarejsbjb ",	„ najdobrejśjb ,, . *najdobrejśbjb
11	11	33	12 z	źóry „ perisa	lt n peri-sa
fl	II	34	.. 4	"	" OaliiO9	„ (f valuoa
11	11	36	3	"	h smejqtja(-ja) „	„ tiejątja(-ja)
11	11	38	.. 17 z	dołu f, pqst	u „ *pęst6
11	II	38	„ 1	„	„ bużqt't'u	„	,, buźgttÓ
11	II	42	4	»»	11 X0O3l	,, .• () *xvosł'b
11	11	47	„ 15	„ po wyrazie (seipke H) opuszczono : nom.
11	11	48	<, 13 z	sing. *zybbka. dołu zam. satara	ma być sitara
11	11	52	„ 13 z	góry po wyrazie (no)dana opuszcz.: (no dóna H)
II	11	57	„ 9 z	loc. sing. dołu zam. lazes	ma być lazes
11	1’	58	u 12 z	góry „ ftmll	ma być %imtl
fł	11	59	2	H po wyrazie staja opuszczono: (stacia Pf
fi	11	60	„ 16	stacia H) nom. sing. *stb^a „	„ *jmi-jego	ma być *jbmi-jego
11	Ił	64	„ 2	,i	,, oaucka	„ i, oóuk
ff	H	64	„ 2	„ przed wyrazem oiicka opuszczono: oóucka
11	11	74	u 12 z	dołu zam. *galozb	ma być galqzb
11	11	75	,i 8	n	„ *lokbtbmb	,, u ‘Zota/óme
11	11	76	„ 9 z	góry (l ody.	u u adi.
11	II	77	„ 2 z	dołu „ *glqb^j6	„	„ *glqbok*j6
II	11	84	n 14	„	(( oatain	tt u oatdin
M	f|	86	„ 13 z	góry po wyrazie gen. sing. opuszcz.: sole zam.
11	11	89	8	zam. danac	ma być danac
11	11	91	17 z	dołu u zqdlu	u u zqdlii
XIV				
	1		‘nambnej(e) ><	„ *najn\6nej(e)
Na str. 96	w. 1	11	11 „ 'naoyśbjb	„	„ ‘najoyśbjf,
„	1.	96 „ 106 „ .. 106 113	ti 3 2 z „ 13 9	11 góry 11 II	zam. zriba	ma „ bolak	u po wyrazie (grebly	być zriba „ bólak HBj opuszczono
u H			nom. sing. *greblo	
113	2 z dołu po wyrazie (wastrik HBi) opuszczono;
11	11		n				nom. sing. *ostrogi>		
		114	li	17		11	zam	. praes. ma	być imper.
11 11	11 11	124	11	12	z	góry	u	mr. mataji „	„ mr. mały
		129	11	9	z	dołu	u	nom.	u	„ num-
11 11	11 II	143	11	5	z	góry	u	krduzka „	„ krauska
11	11	195	H	18		11	u	§ 229	„ § 21la
11	11	205	11	7		11	u	‘pTD-b-jb	„	„ 'pfin-jt
11	11	218	11	3	z	dołu	po	wyrazie aidai-sa opuszczono: (ey-	
deissa H)
„	„	224	„ 16	z	góry zam. aibezat ma być aibezat
,i	„	226	„ 5	z	dołu „ cazbdite ,,	,, Oazbdita
„	„	228	„ 12	i	13 z góry przestawiono formy ruspadena
i ójpadend.
ti	1(	230 )( 14 z góry zam.	kózana	„	(I	kózana
ii	ii	231 „ 16 z dołu „	soici	n	n	soici
u u 235 „ 16 z góry zam. war gekommen ma być ich war
gekommen.
" i, 241 „ 4	„ zam. samet ma być samet.
Nadto
. i . wskutek pewnych trudności typograficznych
wielu imeiscach zamiast i wydrukowano j lub na odwrót,
W
por. n.p. § 208 str. 192. Znak 7ma byZużyUMko wTf'
tongach połabskich ai „i ti.	V 7	7
SPIS SKRÓCEŃ
Enc. Pol. = Encyklopedia Polska Akademji Umiejętności.
Gram. poi. Ak. Urn. = J. B c n n i, J. Ł o ś, K. Nitsch. J. Rozwa-
dowski, H. Ułaszyn. Gramatyka języka polskiego. W Krakowie.
Nakładem Polskiej Akademji Umiejętności 1923.
Hujer Slov. deki. jmen. = O. H u j e r Slovanska deklinace jmenna. (Roz-
pravy ces. Ak. vźd. a umeni III tf. ć. 33) w Praze 1910.
Izw. = Izwćstija otdelenija russk. jazyka i slowesnosti imper. Akademii
Nauk.
J. Arch. = Archiv fiir slavische Philologie herausgegeben von V. Jagić.
K. Z. = Zeitschrift fiir vergleichende Sprachforschung (Kuhn's Zeitschrift).
Mikkola Beton. = J.J. M i k k o 1 a Betonung und Quantitat in den west-
slav. Sprachen. Helsingfors 1899.
M. P. K. J. = Materjały i prace Komisji językowej Polskiej Akademji
Umiejętności.
Rev. d. et. sl. = Revue des etudes slaves.
R. S. = Rocznik slawistyczny.
R. W. F. = Rozprawy Wydziału Filologicznego Polskiej Akademji Umie-
jętności.
Sbornik = Sbornik otdelenija russk. jasyka i slowesnosti imp. Akademii
Nauk.
SO. = Slavia Occidentalis.
Zeitschr. f. slav. Phil. = Zeitschrift fiir slavisch'e Philologie.
Z. M. N. P. = Żurnał Ministerstwa nar. prosweśćenija.
Inne skróctnia są same przez się zrozumiałe. .
WSTĘP,
VV7 pierwszej połowie wieku XVIII po lewym brzegu Łaby
W w okolicy miasteczek L ii c h o w a, Wustrowa
i Dannenbergu żyło jeszcze kilku starców, którzy znali
język słowiański zwany przez Niemców „wendisch", a przez
nich samych sliioensta (sliwenslga u Henniga) lub Densta (toensfee
wensfaia u Pfeffingera) t, j, słowieński lub w e n d s k i.
Po ich śmierci język ten zamilkł zupełnie, tak że według
całkiem wiarogodnych świadectw1) po r. 1751 nie było już
w tych stronach ani jednego człowieka, któryby umiał po
„wendyjsku" mówić. Okolica zachowała jednak po dziś
dzień charakter etnograficzny słowiański i nosi często nazwę
„Liineburger Wendland“.2) Dawniej oznaczano ją nazwą
„Unterer und oberer D r a w e h n“, która to nazwa wystę-
puje też w formie Drawein it, p, i wedle wszelkiego
prawdopodobieństwa sprowadza się do pierwotnej postaci
* drwina t. j. kraj zalesiony.3) Kraik ten tworzy rodzaj trój-
kąta, którego jeden bok stanowi Łaba, drugi linja biegnąca
odBlekededoDrómling, a trzeci linja od Drómling do
ujścia rzeki Aland do Łaby, środkiem zaś przepływa rzeka
Jeetze,4) Szczep zamieszkujący go wspomniany jest po raz
-1) Dr. J u g 1 e r, we wstępie do swego słownika. Por. niżej str. 16 17.
-) Por. Muka, Slovane ve vejvodstvi Liineburskem. Slovansky Pre-
hled VI (1904) 337—347 i 401—407.
3) Dr. K. E. Muka, Szczątki jęz. połabskiego Wendów Liineburskich.
MPKJ I 439.
4) Por. N i e d e r 1 e, Slov. Star. III Puvod a poćatky Slovanii Zapadnich
str. 130. Wnioski te opierają się na znanej pracy Bóttgera Diózesan-
und Gaugrenzen Norddeutschlands. I—IV Halle 1874 5. Co do terytorjum
oraz stopniowej jego germanizacji por. też wspomnianą wyżej pracę M u k i
Slov. Prehled IV 7—14 z mapą. Przejrzysta mapa jest też w książce
F. Tetznera Die Slaven in Deutschland (Braunschweig 1902) po str. 350.
•j
Lehr-Spławiński, Gramatyka połabska.
2
1M4 r (w dokumencie cesarza Henryka II) pod
pierwszy w 1004 - I odpowiadalaby zapewne po polsku
nazwą	czeie ‘mieszkańcy lasów'. Wlaśc.w.e zatem
naTvr Lo szczątki w tej okolicy najdluże) s.ę utrzymały,
język, którego szc JK drzewiańskim czy draweńskim.
powinmbysmy n y	. d] je(,0 oznaczenia termin
W rZk fopaZ na naz^ szLpu P o I a b i a n,) który
mieszkał po prawym brzegu Łaby w najbliższem bezpośre-
dni sąsiedztwie Drzewian. Jaki b.yl wza,emny stosunek na-
rzeczy, któremi mówiły te sąsiednie szczepy, z całą scisłoscią
określić się nie da, chociaż W. P o r z e z i ń s k i w pracy
p. t. „Zametki po jazyku połabskich Sławjan ) starał się na
to pytanie odpowiedzieć. Oparł się on jednak na mylnej
podstawie, zestawiając dane o narzeczach z prawego brzegu
Łaby zaczerpnięte ze źródeł wieków XII XIII bezpośrednio
z tern, co o narzeczu lewo-brzeżnem (drzewiańskiem) wiemy
na podstawie zabytków z połowy w. XVIII. Oczywiście
różnice w tak odległym chronologicznie materjale okazały
się bardzo znaczne, ale wynik ten nie może mieć znaczenia
dla oceny stosunków, jakie rzeczywiście w średniowieczu
panowały.3) Gdybyśmy także co do gwar lewobrzeżnych
(drzewiańskich) oparli się na materjale z wieków XII—XIII,
bezwątpienia różnice te stopniałyby niemal zupełnie. Prze-
nosząc więc termin połabski także na narzecze dawnych
Drzewian popełniamy z pewnością nieścisłość bardzo nie-
wielką, dla jakiej nie warto poświęcać nazwy, która nadaje
się bardzo dobrze ze względów geograficznych, a ma za sobą
juz dosctlługą tradycję i powszechnie przyjęta jest w nauce.1)
Bremcńskiego2 u^lTor &T SP°tyka się w formie Polabi u Adama
- vti	h'sŁ ,x'	v")‘
"ii Port.Hń.ki'^J? laldC!’ °parl swe PrzyP“sz'“-
przedniemi, 2. zmiana o o ii i - PrZed nowemi samogłoskami
stosunkowo późnych zmian ’ ro^wó> nosówek w Q (u) ą) należą do
W i ń s k i so 1	59 g °WyCh POłabskich (p°r- T. L e h r - S p 1 a -
do wzajemnego stosunku tych	ZUpełnie slużYć ™ kryterja co
Obecnie jeden X B 7 ” X,1~XI1L
»d P'“«c8» czaru Uni"	Hilferdinga)
““ .załabski . który z punktu widzenia
3
Jeśli wzajemny stosunek mowy dawnvrh • i
dwu przeciwległych brzegów Łaby nie przeLtn mieSzkancow
to rzecz oczywista, że tern trudniei n	S'ę iasno’
wiedjy zdać sobie spraw, z	?7tJ^7™.
zostawały te potabsk.e narzecza do mowy innych plem£n
słowiańskich bardz.e, odległych od Łaby, które zamieszki-
wały niegdyś przestrzeń między tą rzeką a granicami Serbów
(łużyckich), Polakow i Pomorzan?) Źródła historyczne prze-
kazały nam kilkanaście nazw tych plemion oraz sporo wiado-
mości z ich dziejów głównie w związku z walkami przeciw na-
porowi niemieckiemu. Co do wzajemnych stosunków między
niemi to tylko jest pewnem, że począwszy od drugiej połowy
wieku VIII rozpadały się one na dwa związki polityczne,
obodrycki i lucicki pod przewodem dwu najsilniejszych
plemion Obodrytów i Luciców zwanych też Weletami.2) Do
którego z nich należeli dawni Drzewianie, nie wiemy.3) Wia-
domość ta zresztą i tak byłaby dla naszych celów obojętna,
niewiadomo bowiem, czy ugrupowanie w tych dwu związkach
pozostawało w jakimś stosunku do wzajemnego bliższego po-
krewieństwa etnicznego czy językowego między plemionami
wchodzącemi w skład każdego z nich. O języku wszystkich
tych plemion nie wiemy nic ponad to, co uchowało się
geograficznego jest ściślejszy, ale nie ma za sobą ani tradycji historycznej
ani naukowej. Określenie wprowadzone przez Rosta „drawano-polabisch".
z pewnością najściślejsze, jest zbyt ciężkie, aby się mogło przyjąć i roz-
powszechnić w nauce.
J) Na podstawie badań E. Muki (Die Grcnzen des serbischen Sprach-
gebietes in alter Zeit. J. Arch. XXVI 543 nn.) zdaje się, że granica między temi
plemionami a Serbami rozpoczynała się niedaleko miejscowość. Kalbe nad
Salą i. przecinając Łabę, ciągnęła się dalej prawie wprost ku wschodów, az
do Dahme. skąd skręcała ku północy i przez Baruth, Zossen dochodz.la
do Kópenick nad Sprewą. Stąd biegła ku wschodowi wzdłuż Sprewy przez
Furstenwalde i dalej w tym samym kierunku az do Aur.lh nad O rą.
tejo punktu zaczynała się Jranica z plemiona,ni p-Wnem. . b
Północy wzdłuż Odry aż do ujścia Warty, dale, zas Odr. oddzKWa pk
miona polabskie od Pomorzan. Por. mapę w dz.ele N.ederlejo Slov.
star. III Puvod a poćatky Slovanu Zapadmch. Praga 1	•	s.ovanń
Por. ostatnio Nied.erle Slov. star. III Puvod a poC.lky Sloe.nu
zapadnich. sir. 124 i nn.. a także B r ii c k n e r Slae.a I 379 nn.
:1) Por. N i e d e r 1 e 1. c. 130.
1*
4	i • u
.  „u i ta/ luźnych wyrazach zapisanych
w nazwach
w rozmai ych dok	opublikowany1) nie doczekał
“XXXetZeowPania. Jedynie tyiko szczątki
feyka dawnych słowiańskich mieszkańców wyspy Rug), zo-
rane z dokumentów XII i XIV wieku przez J Łęgowsk.ego
zostały przeze mnie wyzyskane w celu scharakteryzowania
tego narzecza i określenia stosunku iego z jedne) strony do
mowy dawnych Połabian-Drze wian, z drugiej zas do pomor-
szczyzny.2) Okazało się w wyniku, że mowa mieszkańców
Rugji w wieku XIII-XIV miała znaczną ilość ważnych cech
głosowych wspólnych z narzeczem połabskiem (oczywiście
w jego dawniejszej fazie rozwojowej), a z pomorszczyzną
łączyły ją raczej cechy negatywne (jak brak wczesnej dyf-
tongizacji o lub brak rozszczepienia dawnego ę). Widocznie
więc związek językowy Rugji z obszarem połabskim był
o wiele bliższy niż z pomorskim. Z drugiej strony wynik
ten pozwala przypuszczać, że różnice między narzeczami
plemioj^siedzących między Łabą a Odrą nie były wybitne,
narzecza te stanowiły raczej nieprzerwany łańcuch ogniw
przechodzących nieznacznie jedno w drugie bez wyraźnych
rozgraniczeń, jak się to zwykle dzieje na obszarach języ-
kowo blisko z sobą spokrewnionych.
Stosunek mowy Połabian do innych języków zachodnio-
słowiańskich, a w szczególności do polszczyzny i do narzecza
kaszubskiego był — poczęści pośrednio tylko — przedmiotem
długiej i nieraz bardzo gorącej dyskusji, jaka się rozwi-
nęła około t.zw. kwestji lechickiej. Przyczyniła się
(p.zypis'kMi'unNi^a°’nV|Ch W’'d,aWniClW Z°aleźć m°źna u Rosta Sir. 181
ypisek) ! u Niederlego 1. c. 75. 93, 125. 143 (w przyciskach Ze
Ta "TT52’ wa,10ść mai’praaa Br “c
1879, i K. E. Muki Szczatk^ ’	im MaŹdeburgischen. Leipzig
MPKJ. i 313-569.	połabskic£° Wendów luneburskich.
") Józef Łęgowski i TT
i^zyka dawnych słowiańskie  i ,Lehr'SPław>nski Szczątki
Por. też B. śląski Dodatek do mieSzka"ców WYSPY Rugji. S O II 114-136.
mieszkańców wyspy Rua1<?ZVka dawnYcb słowiańskich
slav. PhiJologic	’ S0 V 66~77’ A- B r ii c k n e r Zeitschrift fiir
5
ona w znacznym stopniu nietylko do 7a;nło
naukowego połabszczyzną ale i dn nter®s°wania świata
blemów z zakresu gramatyk	.7?”
na krótkie rozpatrzenie w tem miejscu	Ugu’e więc
, nśrodoph. W Prśdzs *8«
str. 75-6), ze Słowianie mieszkający niegdyś po obu brzegach
Odry oraz na Pomorzu stanowili wraz z Polakami i Kaszu-
bami jedną grupę plemienną mówiącą narzeczami ściśle
z sobą spokrewnionemu Z cech językowych wspólnych całej
tej grupie „leskiej” wymieni! on tylko dwie, a mianowicie
zachowanie samogłosek nosowych oraz odróżnianie mięk-
kiego l od twardego ł. W dwadzieścia lat później na tem
samem stanowisku stanął A, Hilferding w pracy „Ostatki
Sławian na jużnom beregu bałtijskago morja" (Petersburg
1862, str. 80--82), zaliczając narzecza Słowian nadbałtyckich,
których ostatnim szczątkiem są Kaszubi, narówni z polskiemi
do wspólnej grupy „laskiej" („Ijaśskaja"). O połabs^ęzyźnie
w tym związku ani Safafik ani Hilferding wprost nie mówili,
ale niewątpliwie, mówiąc o „Słowianach po obu stronach
Odry" (Safafik) lub „o Słowianach nadbałtyckich" (Hilferding),
mieli i Połabian na myśli. Wyraźnie kwestję związku po-
łabszczyzny z pomorszczyzną i polszczyzną postawił dopiero
Schleicher (Laut- und Formenlehre der polabischen Sprache.
Petersburg 1871, str. 15—17), który stwierdził, że bliskie po-
krewieństwo między językiem połabskim a polskim wynika
z następujących wspólnych cech: 1. rozwój prasłow. dj — 3
(dz), 2. rozwój prasłow. *g przed e i	w ?, 3. zachowa-
nie samogłosek nosowych. Kaszubszczyzna wykazuje jeszcze
więcej wspólności z połabskim, np. akcent ruchomy, a ta że
niektóre gwary polskie mają bardzo charakterystyczne pun ty
styczne z połabskim np. t, zw. mazurzenie (c,	5 — ć z s
Wszystko to skłania Schleicherado przypuszczenia, ze
gdybyśmy znali wszystkie gwary zach.-lechickie, ja le isnia y
na przestrzeni od Łaby po granice obszaru polskiego, to
prawdobodobnie przedstawiałyby one szereg s °pni°^
przejść tak, że ścisła granica między niemi nie
6	Schleicher języki
pociągnąć.	Jdwiegrupy: północną, kchicką
zachodnio-słow.ansk.e u d	czeską (bez samo-
( qVn-słowacką) i zachodnią (serbską czyli łużycką).
Z autorów, którzy się potem tą kwestią zajmowali, me
wszyscy byli dostatecznie obeznam z językiem połabskim,
aby prace ich mogły się przyczynić pośrednio do pogłębienia
znajomości tego języka. Tak najpierw R am uł t w swym
„Słowniku języka pomorskiego (Kraków 1893, str. LXIIJ,
twierdzi, że „mowa Kaszubów i Słowieńców tudzież mowa
Połabian są narzeczami jednego i tego samego języka”, nie
przytaczając na poparcie tego twierdzenia ani jednej cechy
połabskiej. Narzecza te tworzyły jego zdaniem jeden język po-
morski zupełnie różny od polskiego. Tak samo Baudouin
de Courtenay w rozprawie „Kaszubskij jazyk, Kaszub-
skij naród, Kaszubskij wopros” (Ż. M. N. Pr. 1897 apriel —
maj) zupełnie gołosłownie łączy połabszczyznę wraz z ka-
szubczyzną w jedną całość, którą nazywa grupą pomorską. —
Dopiero J. J. Mikkola w pracy p. t. „Betonung und Quan-
titat in den westslawischen Sprachen” (Helsingfors 1899) poddał
samodzielnemu zbadaniu kilka cech fonetycznych połabskich
(samogłoski nosowe, kontynuacje prasłowiańskich półgłosek
\6’ prasłowiańskie tri, lit, lit, tort). Doszedłszy zaś do wy-
ników poczęści odmiennych niż Schleicher, nie łączy już
języka połabskiego tak ściśle z kaszubskim, ale wyraża prze-
konanie, że język połabski i polski stanowiły w przeszłości
wspólne terytorium językowe lechickie, kaszubszczyzna zaś
ya między niemi ogniwem przejściowem, — Również
chybione^ nra ” JT’	W ostatccznych wynikach
łechta	Verhaltniss der sogenannten
Sti- 2-221 nodda>Cn vArCl‘- XX1V 1~73’ P°r- zwłaszcza
łabstóę (LS	głosowe po-
Połabskim a
7
że t. zw. wspólność językowa lechicka • •
Świetną krytykę Lorentza stanowi ™ nie ‘shl,ała- ~
Stosunki pokrewieństwa języków 1	Nitscha
1903 r„ str. 1-57). W osoLnyl70X±-
sunkowi języka połabskiego do polskiego (str‘T-T ro°’
biera autor te same cechy głosowe połabskie,' jakiemi zaj’-
mowa! się Lorentz osw.eflając je jednak z innego stanowiska
1 poczęsci uzupełniając dawniejsze poglądy (lak np. co do
rozwom połgłosek). Ostateczne wnioski jego, co do stosunku
obu języków zbliżają się do poglądów Mikkoli, akcen-
tując silnie wspólność rozwojową lechicką. — Z dalszych
prac traktujących o kwestji lechickiej szerzej uwzględnia
materjał połabski J. Koblischke „Bemerkungen zu prof.
Baudouin de Courtenays kurzem Resume der kaschubischen
Frage" (J. Arch. XXVIII 1906 r., str. 261—283); rozstrząsa on
szereg punktów z fonetyki połabskiej (palatalizacja spółgłosek,
nosówki, *e, e, tri, tort, telt, tli, o) i objaśnia pochodzenie
wielu wyrazów; co do wzajemnego stosunku języków lechic-
kich żadnych nowych wniosków nie wysnuwa. Po nim, po
kilkoletniej przerwie zabrał znów głos w tej sprawie Roz-
wadowski, który w artykule p. t. „Stosunek języka pol-
skiego do innych słowiańskich" zamieszczonym w II t. Ency-
klopedii Polskiej wydawanej przez Akademję Umiejętności
(Język polski i jego historja, cz. I., str. 36—70, r. 1915) prze-
prowadził ściślejsze niż wszyscy poprzednicy porównanie
właściwości budowy (głównie głosowej) języków zach.-sło-
wiańskich, a w szczególności polszczyzny, pomorszczyzny
i połabszczyzny. Na tej podstawie doszedł on do wniosku,
„że w zasadniczych i najdawniejszych rysach rozwojowych
panuje zupełna zgoda między połabskiem i polsko-kaszub-
skiem, czyli, że niewątpliwie połabskie przebyło wraz z niemi
okres specjalnej prawspólności i jest integralną częścią grupy
lechickiej albo pomorsko-polskiej. Wskutek wczesnego o
sunięcia się nie bierze połabskie udziału w da szym wspo
nym lub równoległym rozwoju polsko-kaszubs im i rozv\ j^
się swoiście, ale wspólna podstawa jest doskona e wi oczna
(1. c. str. 58). Ostatnią wreszcie pracą dotyczącą tego pro-
blemu jest moja rozprawa p. t. „Mowa dawnych Polab.a
g
, j x ;p7vkowei pomorsko-polskiej SO. I.
n/^łWlH która co do ogólnego wyniku potwierdza
121-168 (1921	Rozwadowskiego. Różnice zachodzą
^ktfh zjawisk szczegółowych, co po-
godzi "U* ja uwzględniłem materia! polabski w o wiele
szerszej mierze niż Rozwadowski i jego poprzednicy, czymąc
z niego główną oś porównania, gdy w ich zestawieniach po-
lszczyzna grała rolę uboczną, a na plan pierwszy wysu-
wano materiał polski i pomorski.1] - Po całej tej kilkudzie-
sięcioletniej dyskusji można uważać problem t. z w. wspolnosci
językowej lechickiej za wyświetlony i rozstrzygnięty w sensie
dodatnim. Podstawą koncepcji tej wspólności jest szereg
bardzo znamiennych zmian głosowych, jakie w stanie głoso-
wym odziedziczonym z doby prasłowiańskiej przeprowadziły
zgodnie narzecza rozmieszczone niegdyś od lewego brzegu
Łaby aż po Bug. Zmiany te oraz zgodne tendencje rozwo-
jowe dadzą się krótko ująć w następujących pięć punktów:
1.	Rozwój pierwotnych połączeń tort lolt tert tell trot
trt (=^ tarł), tlot, bet, tlet tlot.
2.	Obniżenie artykulacji samogłosek e ę f przed spół-
głoskami przedniojęzykowemi niepalatalnemi (dyspalatali-
zacja).
3.	Rozszczepienie nagłosowego J6-, zależnie od miejsca
akcentu, na i- (pod akcentem) i jt>- (przed akcentem).
4.	Wokalizacja r i Z.
 j’ Te°dencia do zmiany nagłosowego o- uo-, a poczęści
tez do dyftongizowania o w innych pozycjach.
t.,„VLWSZy PrÓCZ,tego P°d uwa£® bardzo zbliżoną struk-
no7ci tSylnL 3 l Wiele “ader znami®nnych wspól-
ność słownikowych, nie można wątpić, że narzecza te
przeżyły stosunkowo dość długi okres wsnólned
Ale oczywiście nawet w dobie tei tak „	r°Z,W0,U-
-------------------- le teŁ Pojętej, wspólności
to/:------omówii—- “tóiko
(kaschubischen) Sprache" IGrund ? A "G'schichte der pomoranischen
•ehlchU heraosgegeb „ voL R T , Pnil°Io8ie U”d kulturge-
Lcipńś 1925). “ 82p Vn°“ jodTraUl,"a”" “”d M. Vasmer. Berlin und
P»SMów.	’ d°da|’c "w istotnego do dotychczasowych
9
językowej lechickiej obszar, na któwm
językowo całkowicie jednolity. Jab	lstniała’ nie bVł
wobec jego znacznej rozciągłości mM2° p.rzypuścić choćby
chodzić na tej przestrzeni różnice dialekLc^ W?7.CZas za’
sem doprowadziły do rozluźnienia i rn K kt°re ZCZa’
wspólności rozwojowej. I tak można uważać zaapierwotnei
że przodkowie językowi Połabian jeszcze w dnh
"“'Iład2^0?* leChitej rÓŻnili Się °d ^ch Pktóon
w skład te, grupy wchodzących kilku wybitnemi cechami
głosowemi, a mianowicie:
1.	Całkowitem zmieszaniem grupy leli i
2.	Węższą wymową prasłow. e ć, wskutek której samo-
głoska ta uległa innemu rozwojowi niż w ustach przodków
Pomorzan i Polaków.
3.	Jakościowo odmienną i silniejszą wymową półgłosek
6 która ostatecznie doprowadziła już w dobie odrębnego roz-
woju połabszczyzny do zupełnie odmiennego niż w pomor-
skim i polskim rozwoju półgłosek i to zarówno pod względem
jakościowym jak i ilościowym (dotyczy to zwłaszcza pół-
głosek w t. zw. słabych pozycjach).
Tych kilka uwag wystarczy dla scharakteryzowania
stosunku połabszczyzny do najbliższych jej języków; w bar-
dziej szczegółowe roztrząsanie tych kwestyj wdawać się tu
nie możemy, nie wchodzi to bowiem w zakres gramatyki
połabskiej w ścisłem tego słowa znaczeniu. Zadaniem takiej
gramatyki musi być mianowicie możliwie jak najdokładniejsze
odtworzenie i przedstawienie właściwości budowy tego ję-
zyka bez względu na stosunek do innych. Ażeby obraz ten
oprzeć na materjale jednolitym, trzeba wziąć za podstawę
wyłącznie te tylko dane, jakich dostarczają nam zabytki
żywej mowy połabskiej zapisane — wpraw zie
w ostatnim momencie jej istnienia bezpośrednio z ust u zą
którzy nią władali. Dopiero po możliwie jak naj o a niej
szem przeprowadzeniu takiego opisu będzie można, m.ys awszy
naogół pewny punkt wyjścia, pomyśleć o pog ę iemu s u ju
języka połabskiego przez wciągnięcie materiau onomas y _
nego oraz szczątków iązykowych połabskich spotykany h
w dawnych tekstach łacińskich czy niemieckich. Można ę
I0	, 1 ! 1 • •
™=X7i:=k,™	“
tvczne i związki z sąsiednienu lęzykanu.
Zabytki żywej mowy poiabsk.et pochodzą
z ostatnich niemal chwil jej istnienia, bo z końca w. XVII on z
z początków XVIII. Literatura połabska we własciwem tego
słowa znaczeniu nigdy nie istniała: me było książek ani zadnyc a
zapisek oryginalnie spisanych w tym języku ). Zabytki, tore
się zachowały, powstały wszystkie bez wyjątku drogą sztu-
czną: są to mniej lub więcej obfite spisy wyrazów i zwro-
tów zebrane przez kilku ludzi, którzy czy to z własnej ini-
cjatywy czy też pod wpływem innych, wskutek ogólnie wów-
czas rozbudzonego zainteresowania dla zagadnień etnogra-
ficzno-archeologicznych, zwrócili uwagę na wymierający język
słowiański w liineburskim „Wendlandzie".
1.	Najstarszym zabytkiem jest słowniczek nieznanego
autora wydrukowany po raz pierwszy w Leibniza Col-
lectanea etymologica (Hannover 1717), a w wydaniu Rosta
nazwany słownikiem A n o n y m a. Rękopis jego zachował
się w publ. bibljotece w Hanowerze (Mss. XXIII 841, nr. 5).
Jest to, jak się zdaje, wyciąg z większego zaginionego zbioru,
który powstał w najbliższej okolicy Dannenbergu, jak
świadczy o tern używanie określenia (tDoikam) *miasto'
w odniesieniu do Dannenbergu (który zwykle w innych za-
bytkach nazywa się Weidars).
2.	Zbiór słów nieznanego pastora z powiatu Dannen-
berskiego z drugiej połowy w. XVH, bezpośrednio nie zacho-
wany Przeróbką jego jest t. zw. w o k a b u I a r z k o p e n -
haski ogłoszony przez A. Vietha w JARCH. XXII 113 nn.
oraz słownik połabsko-niemiecki zachowany w rękopisie król
biblioteki w Hanowerze IMss XXIIT 8ai	m ręKopisie Kroi,
źródła czerpał też materiał	u	3b Z teg0 Samego
(ogłoszony^rzez Eccarda	Pfeffin«er
-------- CC ar da w „Historia studii etymologici")
ostatecznie M uTa^t^pracy "" SJ0^01" * PrZypuSZCzeniom wykazał to
vansky prehled VI), por też sL T- Ve)Vodstvi tuneburskem" (Slo-
P aiawjanskija izwiestija 1906—1907
i J. G. Dom e i er (drukowany no ra?
gische gemischte Bibliothek II 794—go^ fWSZV w Hambur-
3.	Obszerny niemiecko - oolabski -i
h. .„n..	™
•1	1 . .	jest to najobszernie szv
a zarazem najbardziej systematycznie i najstaranniej opraco^
wany zbiór wyrazów połabskich. Zachował się w dwu re-
dakcjach, zupełnej i niezupełnej, w rękopisie publ. biblioteki
w Hanowerze (Mss. 842 oraz XXIII 841 Nr. 1), w trzech re-
dakcjach niepełnych w rękopisie górno-łużyckiego Towarzy-
stwa naukowego w Zgorzelicach (Górlitz), i również w nie-
pełnej redakcji w rękopisie bibljoteki uniwersyteckiej w Gie-
tyndze (Cod. ms, phil. 258), oraz w licznych odpisach pocho-
dzących z drugiej połowy wieku XVIII i nieprzedstawia-
jących większej wartości. Ogłoszony został w całości po raz
pierwszy w wydaniu Rosta.
4.	„Kronika** karczmarza Jana Parum Szulcego
ze wsi Siihten koło Liichowa. Jest to jedyny zabytek pisany
nie przez Niemca, ale przez Połabianina, który swój język
znał istotnie. Rękopis obejmował zbiór wszystkiego, co
autorowi „aus den vorigen und seinen Zeiten in Betracht
der dortigen Gegend und seines Wohnortes merkwiirdig
schien**.1) Między innemi zaś zawierał dość obfity zbiór wy-
razów i zwrotów połabskich. Jeszcze przed r. 1856 Hilfer-
ding widział ten rękopis we wsi Siihten i zrobił zeń odpis,
który ogłosił w swych „Pamjatnikach jazyka załabskich
Drewljan i Glinjan" (Petersburg 1856) — później rękopis za-
ginął bez śladu. Zupełna, acz bardzo wadliwa, jego kopja
znajduje się w bibljotece Zakładu Nar. im. Ossolińskie we
Lwowie (Rp. nr. 26). Prawdopodobnie została ona sporzą-
dzona na polecenie Jana hr. Potockie go, który ° o o
1794 r. bawił w Liichowie i kazał zrobić odpis słowni a.
Ogłosił ją Kalina p. t. „Jana Parum Szulcego słownik ję-
zyka połabskiego" w RWF. XVIII (1892). Całość słownka
Parum Szulcego w poprawnym odpisie znaj uje się w
') Według J u g 1 e r a.
19
bcdzie mowa. Na tej
Dr. J. H. J U Ś1 e r a • ° s°r w swoich „Sprachreste oder
podstawie wydal go
Drawano-Polabe 7abvtków największą wartość mają
5,	Z mniejszyc	r r m ,ł t ho f f a z Liichowa do
zapiski zawarte w hsc.e G. F. M.t t ho
Chr. Schradera w Ce le. Nosi on >.	biblioteCe
.hnwał sie W oryginalnym rękopisie w puu
W Hanowerze (Mss. XXIII. 842). Ogłosi go po raz p.erwszy
Leibniz w swych „Collectanea etymologica .
6.	Słowniczek z r. 1710 sporządzony przez rnezna-
nego autora dla również nieznanego bliżej p. d e B a u c o e u r.
Rękopis ten zachowany w publ. bibliotece w Hanowerze
(Mss XXIII 841 Nr. 5) stoi w wyraźnym związku z pismami
Henniga, czego dowodzi identyczna pisownia wyrazów
połabskich, a różni się tern, że zawiera szereg wyrazów
u Henniga niezapisanych.
W tym samym mniej więcej czasie został napisany tekst
„Ojcze nasz" i „Spowiedź" burmistrza M ii 11 e r a z Liichowa
(f 1755). Koblischke (J. Arch. XXVIII 441 nn.) wykazał
jednak niezbicie, że teksty te są falsyfikatami zestawionemi
na podstawie słownika Henniga zupełnie bez zrozumienia ję-
zyka połabskiego. Wobec tego teksty te pominiemy, mimo
że Rost umieścił je w swojem wydaniu.
7.	Rost pominął natomiast tekst „Ojcze nasz" przyto-
czony przez Buchholza w książce „Versuch in der Ge-
schichte des Herzogtums Meklenburg". (Rostock 1753, str. 86).
Stało się to dlatego, że Muka uznał ten tekst za błędny
odpis z M ii llera;1) tymczasem Koblischke2) wykazał,
ze jest to tekst od innych niezależny, który przynosi kilka
skądmąd nieznanych form, jak dug duzneice, (por. r. dolg,
dołznik) w^znaczeniu wina, winowajca’, perdodime 1 plur. praes.
(por. r. dadm). Powstał on zdaniem Koblischkego około
2!	hlSl°r’ Vercins fiir Niedersachsen. 1908, str. 180.
scher Sd "he .LCcht\Fa-ng des Vaterunsers in drawehni-
124—6. Dokładaj/ eU,tC.hcm Elnschlag- Deutsche Erde XII (1913) str.
Piśmie „Slavia“ II 286-289 (1926^niC kWCStil prZez tegoż aulora v' czas°-
o	13
1740 r. we wsi Siihten kolo Liichowa bi-
jana Parum Szulcego.	' mie,scu rodzinnem
Wzajemny stosunek, jaki zachodu j
kami i ich poszczególnemi rękopisami bvł^ Z\temi zabyt‘
czerpujących badań, szczeglieTZcacl Tp"’1016"' WY’
skiego,’) E. Muki2) i P. RosLTw Z0?”,1*'
i i- •	i	wosta.J Wyniki, do akich
doszli cl uczeni, pokrótce wyżej streściłem; bliższe wdawańk
się w te szczegóły me miałoby dla nas żadnego celu nonie-
waż - pominąwszy wyraźne zupełnie różnice dialektyczne -
zabytki me nastręczają takich wątpliwości, których wyjaśnie-
nie zależałoby od ściślejszego określenia ich wzajemnego sto-
sunku. W szczególności dotyczy to rękopisów H e n n i g a,
które różnią się między sobą tylko ilością materjału, obję-
tością, ale pod względem językowym dają obraz zupełnie
jednolity; badanie chronologji ich powstania ma więc jedynie
wartość filologiczną, a dla gramatyki połabskiej pozbawione
jest istotnego znaczenia. Dla właściwej oceny wartości tych
zabytków jako źródeł podnieść trzeba, że autorowie ich, z wy-
jątkiem jednego tylko Jana Parum Szulcego, byli Niemcami
i nie znali praktycznie języka, który starali się pisemnie
utrwalić, a częstokroć nawet nie rozumieli tego, co zapi-
sywali. Wpłynęło to z jednej strony ujemnie na jakość za-
pisek, powodując bardzo wiele błędów i pomyłek wynikłych
z niezrozumienia, z drugiej jednak strony uchroniło od nor-
malizacji, od naginania i przekręcania słyszanych form języ-
kowych według jakichś z góry powziętych zasad. Dzięki
temu spotyka się wprawdzie w zabytkach miejsca zupełnie
zepsute, naogół jednak materjałowi w nich zawartemu można
ufać.
Najwyżej pod każdym względem stoją zapiski Chry
stjana Henniga. Autor ich, ur. w 1649 r. w Jessen
koło Wittenberg! w Saksonii elektorskiei, był od r. 1679
>) Nieskolko slow o doszedszid. do nas pamialnikacb iazyka połabskich
Sławjan. Izw. kn. 4 (1900) str. 969—996.	Slov.insky Ptehled V! str.
=) Sloyane vc voivodSlvi Liineburskem. Sl“^	u„d ;bre
408-415. - Ezkurs iiber dic Handschnflen Chr,silan ™nn g
Endstehungszeit. J. Arch. XXX 275—8.	i_32
Sprachrestc der Draelino-Polaben. Wslęp. sir.
•	1710 r nastorem w Wustrowie1). Niewątpliwie
do śmierci w 1719 r. P	intelektualną i wyksztal-
by,-emCZX doepracyswei przystąpił z należytem zrozu-
Z i newnem przygotowaniem, jak wynika z tego, ze
s"e Przedtem zapoznać choć powierzchownie z mnemi
językami słowiańskiemu szczególnie z łużyckim, i my.lal
iawet o zastosowaniu ich pisowni do zapisywania wyrazów
połabskich, o czem wyraźnie mówi w przedmowie do swego
słownika. Odznacza! się przytem znacznym darem obser-
wacji i dobrym słuchem, dzięki czemu umiał w sposob za-
dziwiająco ścisły rozróżniać poszczególne dźwięki słowiań-
skie, co zwykle stanowi dla Niemców wielką trudność.
W zapiskach swych zastosował jednolity, stosunkowo prosty,
i ścisły sposób pisania i umiał przeprowadzić go tak kon-
sekwentnie, że zbiór jego stanowi najpewniejsze, bezcenne
wprost źródło dla rekonstruowania brzmień połabskich.
Poza tem zresztą prace Henniga przynoszą także najobfitszy
ze wszystkich zabytków i najbardziej systematycznie ze-
brany materjał leksykalny.
0 autorach innych zabytków mamy o wiele mniej wia-
domości. Jan Parum Szulce (ur. 1677 r., zmarł w 1740),
karczmarz we wsi Siihten koło Liichowa, był jedynym Po-
łabianinem, któremu przyszło na myśl utrwalenie na piśmie
swego ojczystego języka, w przeddzień niemal jego zupełnej
zagłady, gdyż — jak pisał w przedmowie do swej „kroniki"
(r. 1724) po śmierci jego i trzech jeszcze innych osób we wsi
„werde wohl niemand wissen, wie ein Hund auf wendisch
genannt werde"?) Niestety nie miał on ani zdolności ani wy-
kształcenia na tyle, aby mógł się równie
ze swego zadania, jak Hennig.
bzulcego nie mają ani w części tak
Pisowni, jak słownik Henniga i
]) Bliższe szczegóły o życiu i pracach
tar Niedersachsen. 1902, slr. 182-273. D r
Sloransky Prahled XI (1909). str. 149^,53 ’	.
da01a “bytków połabskich Rosi, ’	226, ’ We wsl9pie do wy
") Według Juglera (por. rużej)
--------------ani wy-
szczęśliwie wywiązać
Zapiski Jana Parum
konsekwentnej i ścisłej
przez to mniejsza jest
Henniga znaleźć można
Zeitschrift des histor. Vereins
A. M u k a Christian Hennig.
15
ich wartość dla badań w zakresie fonehdó ;	: i 
łabskicj. Górują za to ścisłością w określani^ ° OgU P°’
razów, które dla autora jako rodzL^"1 "T
żadnych wątpliwości. Nadto zaś sktada^ ™ S
tylko luźnych wyrazów ale podają szereg, krótkich wpraw-
dzie, zdań wiązących się w rodzaj rozmówek.
Na trzeciem miejscu co do wartości jako źródło stoi
słownik nieznanego autora zachowany w trzech rozmaitych
redakcjach jako t. zw. wokabułarz Kopenhaski oraz
jako zbiory Pfeffingera i Domeiera. Pisownia tych
zabytków jest mało konsekwentna a nawet mało staranna,
w podawaniu znaczeń wyrazów zachodzą częste omyłki, ale
materjał jest przez to ciekawy, że wykazuje wyraźną diale-
ktyczną różnicę w porównaniu z zapiskami Henniga i Jana
Parum Szulcego. Polega ona na tem, że kontynuacja
prasłow. a w pozycji długiej (por. niżej § 19) oznaczana jest
stale przez u albo o, podczas gdy w tamtych zabytkach pisze
się o albo a. Dowodzi to bardziej zamkniętej i wyższej wy-
mowy tej głoski (ó) w porównaniu z wymową Jana Parum
Szulcego i objektu Henniga (o). Ponieważ zaś tę
samą właściwość pisowni (o || u) spotyka się także w zapiskach
A n o n y m a, można wymowę ó < *a uważać za dialektyczną
cechę okolicy Dannenbergu w odróżnieniu od okolic
L ii chowa i Wustrowa.
Zapiski A n o n y m a zapisane są niedbale i pisownię
mają niekonsekwentną: tak np. niekiedy nie oznaczają samo-
głosek, w czem Lorentz a za nim Rost niesłusznie
upatrywali odbicie istotnej wymowy.1)
Słowniczek zr. 1710 (dla p. de Baucoeur) ma
znaczenie podrzędne, przynosi bowiem materja szczupy
i mało ciekawy. Pisownię stosuje tę samą co enni ,
z którego pismami pozostaje niewątpliwie w pewnym zwą
chociaż zawiera kilka wyrazów obcych słownikowi He
n i g a.
n T n (7 IK 7 XXXVII 324—328) przypuszcza związek z układem
I Lorentz |K L aaavu	r	„rJclzn-nomorskienu.
iloczasowym. zasadniczo identycznym ze stosunkam P
Za nim bezkrytycznie powtórzył to Rost (sir.
aż.”™	do,c "“’
lętie i przepełnionych germamzmanu.
Główny zrąb materiału, jaki przynoszą wszystkie te za-
bvtk, stanowią luźne wyrazy i zwroty tłumaczone z nie-
mieckiego?) Tekstów ciągłych w ścislem tego słowa znacze-
ni jest bardzo mało. Należą tu: 1) trzy legendy biblijne
zapisane u M i th o f f a (R o s t str. 47-48), 2) trzy rozmowy
w kronice Jana P a r u m S z u 1 c e g o a) piesn ludowa
„Ptasie wesele" zapisana u Henniga (Rost str. 175 o),
4) tekst „Ojcze nasz" w czterech redakcjach: dwu mało
różnych u Henniga (jedna ogłoszona przez Eccarda
Hist. studii etymol.), u Buchholza i u Mithoffa. Tekst
„Ojcze nasz" i t. zw. „Spowiedzi" zapisany przez Mullera
jest, jak wspomniałem, mistyfikacją. Teksty te zestawił
i ogłosił w transkrypcji z objaśnieniami K. E. M u k a dwu-
krotnie: najpierw w praskim miesięczniku „Slovansky pfehled"
(VII 1904 str. 11—18), potem w „Zborniku u slavu V. Jagića"
(Berlin 1908 str. 715—720). Wydania te różnią się znacznie co
do rekonstrukcji (transkrypcji) brzmień połabskich, a także
co do układu: pierwsze zawiera: 1) „Ojcze nasz" według
Henniga, Mithoffa i Mullera, 2) Modlitwę i trzy
legendy według Mithoffa, 3) pieśń „ptasie wesele" według
Henniga, 4) trzy rozmowy oraz „mądre zdania" według
Jann Parum Szulcego. W drugiem pominął Muka
„Ojcze nasz" jako tekst sztuczny ad hoc tłumaczony z nie-
mieckiego,-) a ograniczył się tylko do tekstów „ludowych".
°gÓlne Wyda“e Caleg0 ma‘enalu językowego
połabskiego przygotowywał w latach 1794—1809 Dr. J H
ugier, lekarz okręgowy w Liineburgu. Pozostawił’ on
wprowaLne/Hlngera tłumaczenie francuskie, oczywiście później
germanizmy wskaTują^że UksT^c5262^0""7011 redakcY'- a takżc liczne
oficjalnym tekstem, ale został n’a d" "“z lStOtnie jest tradycyinym,
dla każdego zbieracza osobno.	przetlumaczony z niemieckiego
1	!7
rękopis przechowywany w biblioteep
tyndze (Cod. Ms. philol. 259) p, t. YollstandT^T^k1^ W ^e-
Wendisches Wórterbuch aus drev	Lynebur^ch-
schriften und den wenigen Lhe;\ek\nnŻ±Csen
zusammengetragen von Johann Heinrich Jua1P a?m.ungen
wissenschaft Doctor, Chur-Hanoverschen Landoh' ArZnC''
Liineburg, der Akademie „titzlicher Wissensc^&Erfurt
Mitghede der Soc.etat der Wissenschaften in GóttLgen
Correspondenten, und der Naturhistorischen Gesellschaft in
Hannover Ehrenmitgliede. 1809“. Jest to rękopis przepisany na
czysto, który niewątpliwie był przeznaczony do druku. Sło-
wnik poprzedzony jest obszernym wstępem, w którym autor
zestawił wszystko, co mu było wiadomo o słowiańskich miesz-
kańcach okręgów Dannenberg, Liichow i Wustrow;
między innemi znajduje się tam kategoryczne stwierdzenie^
że w r. 1651 nie można już było znaleźć w tej okolicy nikogo,
ktoby umiał mówić po „wendyjsku". Słownik obejmuje ma-
terjał z prac Henniga, Pfeffingera, Mithoffa, Do-
meiera, J. Parum-Szulcego, „pieśń weselną" i „Ojcze
nasz" Henniga według wydania Eccarda, kilka drobnych no-
tatek z prac drugiej połowy XVII w., które jednak nie przyno-
szą nowego materjału. Praca Juglera, choć drukiem nie ogło-
szona, długi czas stanowiła najważniejsze źródło do poznania
języka połabskiego: na niej oparł Schleicher swe znako-
mite dzieło „Laut- und Formenlehre der polabischen Sprache
(Petersburg 1871). Dziś gdy materjał językowy połabski
znamy przeważnie na podstawie oryginalnych rękopisów,
słownik Juglera stracił znaczenie, jakkolwiek, nie całkiem,
zawiera on bowiem cały materjał z „kroniki J. Parum
Szulc ego, której rękopis zaginął, a zachowana we wowie
zupełna kopja roi się od błędów,	. . ,
Drugą próbę zbiorowego wydania zabytków po a s
podjął Fr. L. Czelakowski, który pozostawił rękopis zac o-
wany w bibljotece Muzeum Królestwa Czeskiego w ra
P- t. „Vocabularia linguae polabicae quae cxs an
collegit... Pragae 1827". Zbiór ten zawiera na wstępie r^_
prawę Henniga „Kurzer Bericht von der en Hen-
tion" dalej podaje materjał językowy ze słownik
Lehr-Splawiński, Gramatyka polabska.
18	'ora z zapisek Mithoffa
„iga, Pfeffingera,Dome	Czela.
i tekst „Oicze nasz . 1I	750 pozycyj, który miaf
k o ws ki słownik o | I'	, . . „petersburską i w tym
być ogłoszony drukiem Pra“v “o Petersburga. Do druku
celu został w	Niewiefką tylko część
jednak me P^szl ’ P L R D T) odnalazł w bibliotece
ITj^HFrancew i ogłosił drukiem w t. LXX „Sbornika
Tu S . jaz. i słów." (Nr. 3. str. 21. 1902 rj. Jak z tej
cźjci widać, słownik Czelakowskiego może mieć .edyme
wartość historyczną.
Według świadectwa Francewa (Sbornik LA A. JNr. ó.
str. 4) podobny słownik ułożył również I. I. Sr e zni e w ski,
w którego spuściźnie zachował się rękopis p. t. „Swodnyj
słowar połabskago nareczja" oparty na tych samych ma-
teriałach co słownik Czelakowskiego. Pozatem nic
więcej o nim nie wiemy; z niewiadomych też przyczyn ni,e
doczekał się ogłoszenia drukiem, tak samo jak poprzedni.
Pierwszą naukową próbę zużytkowania i uprzystępnienia
materjału językowego połabskiego podjął A. Hilferding,
ogłaszając pracę p. t. „Pamjatniki jazyka załabskich Drewlan
i Glinjan." (Izw. V. i oddzielnie: Petersburg 1856), do której
wciągnął następujące zabytki, po części w całości, częścią
w wyjątkach drukowane: 1. Słownik Henniga (wypisy), 2. tekst
„Ojcze nasz Henniga, Mithoffa i Mullera (przedruk), 3. „pieśń
weselna według Henniga (przedruk), 4. Słownik Pfeffingera
(przedruk), 5. „Kronika J. Parum Szulcego2) (przedruk)
6. Słownik Domeiera, 7. zapiski Mullera (przedruk), 8. rę-
kopis Hintza3) (przedruk). Materjał ten opatrzył Hilferding
hcznemi uwagi etymologicznemi i ortograficznemi, które je-
nakme przedstawiają większej wartości.4)
Fil. West. 1900 Nr. 1—'2. sh-. 27^—27°m sl°Ware Fr' Czelakowskago. Rus.
kio	pra7 Hilferdinga, gdyż byl on osUlnim,
c jeSl t„ y,‘:Xny: :p ™Parum ,Szuktś°'po1-
Szulcego, który zaginął. Por. R o s t“tr'W * "KrOnlk‘ J'
S 'h - *tdP G.*1'30"
uiev]aner und Cninjaner
„	.	, , , .	19
Drugiem z kolei jest wydanie Pfuhla p
bjan Slowianśćiny" (Casopis Towafstwa M - mkl Pol°'
XVI 1863 r. str 28-138, XVII 1864 r. str 14^ S"bskeic
0 tyle niżej od pracy Hilferdinga że Pf„ki 7 . bto1 ono
dnił rękopisów połabskich, ale wciągnął iedT*	UWZglę’
tem już drukowane. Opatrzył je uwag^i	PrZed’
potem ogłosił osobno p. t, „Bemerkungen Obra‘dJe^D^h'
der luneburger Polaben,, (Beitrage zur vergleichenden Sprach-'
forschung herausgeg. von A. Kuhn und A. Schleicher V (1868)
str. 194—204), dodając przedruk tekstów Mithoffa w trans-
skrypcji. Rzecz ta jednak pozbawiona jest wszelkiej war-
tości.
Podwalinę dla właściwych naukowych badań nad języ-
kiem połabskim położył August Schleicher w swem
znakomitem dziele „Laut- und formenlehre der
Polabischen sprache", które wyszło dopiero po
śmierci autora, przygotowane do druku przez A. L e s k i e n a
(Petersburg 1871). Przynosi ono pierwsze ogólne ujęcie
zasad głosowni połabskiej, objaśnia przeważną część postaci
morfologicznych oraz ustala pierwszą odpowiadającą celowi
naukową transkrypcję wyrazów połabskich. Rezultaty
Schleichera mają wartość trwałą i dziś jeszcze po
większej części służą za punkt wyjścia w badaniach nad
językiem połabskim. Słabą stroną dzieła była okoliczność,
że Schleicher oparł się na materjale czerpanym
z drugiej ręki, biorąc za podstawę słownik Juglera, a nie
oryginalne rękopisy Henniga, których wartości był świadom
(str. 2). Wskutek tego materjał jest niepełny i niezawsze
dosyć poprawny, co szczególnie daje się uczuwać w za r®slc
akcentuacji. Mimo to wciągnięcie całego zasobu leksyka -
nego zebranego przez Juglera było tak wydatnem pomn
żeniem dostępnego dla badań materjału języ owego p
skiego w porównaniu z poprzedniemi drukiem og oszonem
Elbslawn in Luneburger Wendlande (Bau zen • dolycZącemi Słowian
d>ng zajmował się wiele hislorycznemi zaga niema	kwa	|g55( || wyd.
połabskich w pracach „łstorija baltijskic aw,an (petersburg 1861, na
Petersburg 1874) i „Borba Slawjan s Nycami (Petersburg
str. 97—101 mowa o Połabianach liineburskich).
2*
20	, c h 1 e i c h e r a stało się na długie lata
zbiorami, że dzieło i.<: «	mości 0 ięzyku połabskim,
nietylko główną skarbn‘.ądań nad tym językiem. Dosc po-
ale wprost źródłem do b	wojną wszystkie
wiedzieć, ze az do °	j wychodziły poza materiał
prace dotyczące połabszczyzny nie wy
2ebZcUtyScCh,ezresztą nie było wiele. Pominąwszy wy-
mienie już poprzednio rozprawy traktuje po abszczyznę
uboc nie tylko w związku z problemem wspolnosci lęzy-
kowei lechlckiei, z pośród których szczególnie praca Lo-
rent z a Das gegenseitige Verhaltmss der sogenannten
lechischen Sprachen (J. Arch. XXIV str. 1 nn.) przyczyniła
się znacznie do posunięcia naprzód znajomości zjawisk
głosowych połabskich. Z innych prac poświęconych po-
łabszczyźnie zasługują na wymienienie: H. H i r t: Die
Betonung im Połabischen (Ber. der kón. sachs. Gesellsch. d.
Wissensch. Philol.-hist. Cl. 48. Lipsk 1896 str. 228 244),
A. Szachmatow: Wie im kleinrussichen die Palatali-
sation der Consonanten vor e und i verloren ging (J. Arch.
XXV, na str. 237—238 omawia dyspalatalizację spółgłosek
w połabskiem), J. Koblischke Drawa.no - polabisches
(J. Arch. XXVIII. 433—449) oraz przedewszystkiem K. Nitsch.
Quelques remarąues sur la langue polabe. (J. Arch. XXIX
169-183).')
Chociaż prace te w porównaniu z gramatyką Schleichera
stanowią wielki postęp na drodze do pogłębienia znajomości
budowy gramatycznej języka połabskiego, przecież dopiero
wydanie w 1907 r. kompletnego zbioru zabytków połabskich
przez P. Rosta: Sprachreste der Drawano-Polaben im
Hannóverschen. (Leipzig 1907. str. 451) =) umożliwiło oparcie
graJyk’"' d<,‘VC2’« i«vka połabskiego „ ogólnych opracowaniach
7777“'	W. Vondraka (Vergl Slay. G.am-
J. J- Mikkoli U 7"• °c	6-8' W,,d- 2- *• ‘	1924) oraz
starczaiace Po“	”7? IHeidelberg ł913) s, bardzo niewy-
4ram7“ Vondrakan ("yd. ™ ł!MV
(Mucke) J. ArcTm 265-27? W	WySZly Z P°d piÓra E M u k ‘
A. Brucknera RWF XL1X (1911)	1 ń S k * e g ° R> S- IL (189-204)
21
badań nad tym językiem na mocnei i n
Od tej chwili zaczynają coraz liczniej P^Wne’. podstawie.
uniezależnione od wpływu Schleichera onart^^
nem użytkowaniu całego dostępnego już wszvsłV Sam°dzie1’
językowego polskiego. Na	*
trzeba omow.oną juz wyże, pracę Rozwadowskiego Sto.
sunek lęzyka polskiego do innych słowiańskich" (nor s 7)
która przyniosła więcej nowych poglądów na budowę' języka
połabskiego niż razem wzięte wszystkie - prócz Nitscha -
prace, ogłoszone od czasu ukazania się gramatyki Schleichera
Po niej następują moje prace: Zapożyczenia dolno-
niemieckie w języku połabskim (MPKJ. VII. 271—318
Kraków 1917). Ze studjów nad akcentem słowiańskim (PKJ.
Nr. 1. Kraków 1918, na str. 65—81 jest mowa o akcentuacji
połabskiej), O mowie Połabian w stosunku do grupy języ-
kowej pomorsko - polskiej (SO. I. 121—159 Poznań 1921).
O działaniu analogji w konjugacji połabskiej (SO. I. 186—193).
Z deklinacji połabskiej. (Prace lingwistyczne ofiarowane
Janowi Baudouinowi de Courtenay, str. 171—4, Kraków
1921). Etymologje połabskie (SO. V. 367—71, Poznań 1926).
Przyczynki do gramatyki i słownika języka połabskiego (SO.
VI. Poznań 1927), oraz prace moich uczniów: ks. Piotr
Gołąb: Połabskie riiz || oiiz- a poi. roz || uoz- (SO. I. 160 8),
Adam Tomaszewski: Z fonetyki proklityk w języku
polskim i połabskim. (SO. II. 137—57, Poznań 1922), Janina
Heydzianka: Niemieckie wyrazy złożone w języku po-
łabskim. (SO. III—IV 232-40, Poznań 1925). Szczątki
składni połabskiej (SO. VI. Poznań 1927). W ostatnich la-
tach, po wojnie, ożywiło się też poza Polską zainteresowanie
językiem połabskim. Dowodzi tego ukazanie się
przyczynków (głównie etymologicznych) dotyczącyc e o
języka, jakie wyszły z pod pióra dwu dawniejszyc prfc°w
ników na tem polu; J. Koblischkego (Alteorb.sd.es
und drawehnisches. Slavia II. 277-89, połabszczyzny doty-
czące wywody na str. 281-9) i F. L o r e n t z a (Polab.sches.
Zeitschr. f. slav. Philol. I. 56-64) oraz lednego uczoneg .
który dotąd połabszczyzną się nie zajmowa .
beckiego (Połab. ./««/> (Hennig B,I 'Altar. Ze.tschr. f. slav.
X, , ! 153—5, Otrażenja obszczeslawianskago % w potab-
skom iazyke. (bla^ia i .	d latach zainteresowanie
Wzmożone w ostatnich dziesj slawistycznym dowodzi, '
mową dawnych Po a'anJ'w pięćdziesiąt z górą lat od uka-
że nadszedł czas, * poiabskiei Schleichera - zebrać
w“ednSej Ł ’ Przedstawić ponownie całokształt budowy
teg°PraZcVak moia, jak to już poprzednio zaznaczyłem, ma na
celu opLanie budowy języka połabskiego w .ego ostatnie,
fazie istnienia, tak jak się on przedstawia na_podstawie za-
bytków żywej mowy zapisanych z ust ludzi, którzy mą
jeszcze mówili. Wszelkie źródła pomocnicze, jak materjał
onomastyczny i szczątki zachowane w różnych średnio-
wiecznych dokumentach świadomie i celowo pominąłem.
Materjał językowy zawarty w zabytkach żywej mowy jest
bardzo niepełny i nastręcza przy badaniu sporo trudności ze
względu na nieustaloną pisownię i brak jednolitej metody
w zapisywaniu u poszczególnych autorów. Najobfitszy i naj-
lepiej zapisany jest materjał Henniga, który z natury rzeczy
musi stanowić główną podstawę konstrukcji. Inne zabytki
służą właściwie tylko do uzupełnienia i dokładniejszego cza-
sem wyjaśnienia danych zawartych u Henniga. Ponieważ
wszystkie zabytki spisano w formie słowników z nielicznemi
tylko zdaniami ciągłemi, przeto z natury rzeczy materjał
z nich czerpany zasila w pierwszym rzędzie głosownię,
w o wiele mniejszym stopniu morfologię, dla składni zaś po-
zostaje tak mało, że systematyczne jej przedstawienie nie da
się przeprowadzić. Toteż praca moja nie jest pełną grama-
tyką języka połabskiego, ogranicza się bowiem do przed-
stawienia głosowni, akcentologji, słowotwórstwa i fleksji, a po-
mąa zupełnie składnię.2) Daje ona zresztą tylko zasadniczy
les laLuls Sites-r(RetWięC/ 7 PTy pt "LeS voyelles nasales dans
langues lechites (Revue de etudes slaves V (1925^ 94 nn) x •
?p»udWaCVi Sa,no«loskom	w i«yku polabskil
już praca dr. J a^ /n yP hTy dT’ V°d tym wz^dem icst wymieniona
SO. VI. (Por. Sprawozdania Tn ? 1 -Szczątki składni połabskiej"
zeszyt I.). P aW02dania Towarzystwa Naukowego we Lwowie, 1925 r.
zarys budowy języka połabskiego któ	23
nia  pogłębienia przez dalsze szczetf .YVmaga wVcieniowa-
ryczno-językowe i porównawcze a także We badania histo-
patrzenie zasobu leksykalnego zachnw, P?ez źrunt°wne roz-
tego celu ma służyć opracowanie słów T W Zabytkach- Do
połabskiego, nad którym prace r<»r,n”'i etXmolo4icznego
w ciągu roku 1921 przy Ponroc/tSrir^211-
wianskiego Uniwersytetu Poznańskiego » Se”lnar>m sło-
prowadzę wspólnie z gronem wsnńl ’ °J>eci>ie dalej
młodych adeptów slawistyki w Uniwersytecie^JaMKa2P°ŚrÓd
we Lwowie.	na “azimierza
I. głosownia.
Wokalizm.
I. Przegląd samogłosek połabskich.
§ 1.	Język połabski w ostatniej dobie swego istnienia
posiadał 12 samogłosek pojedynczych i 5 dwugłosek:
a)	samogłoski ustne: oeiuoaaeea
samogłoski nosowe: q <?,
b)	dwugłoski: ai o i ai au au.
Dialektycznie zamiast o wymawiano ó (§ 2), zamiast au u
(§ 58), zamiast oi w pewnych wypadkach ai (§ 40).
Z wymienionych samogłosek i dwugłosek wszystkie z wy-
jątkiem e i a były długie i występowały tylko w zgłoskach
akcentowanych (pod akcentem głównym i pobocznym) oraz
w bezpośrednio przedakcentowych [pozycja długa]; samo-
głoski e i a były krótsze od normalnych słowiańskich krót-
kich, zredukowane (por. §§ 10, 11) i zachodziły w zgłoskach
poakcentowych (zarówno po akcencie głównym jak i po
silniejszym pobocznym) oraz w zgłoskach niebezpośrednio
przedakcentowych [pozycja krótka]. Por. §§ 101 i 102.
Określenie jakości samogłosek połabskich polega w pierwszym rzędzie
na pisowni zabytków. W wypadkach wątpliwych trzeba brać pod uwagę
pochodzenie odnośnej głoski i jej stosunek do dźwięków innych języków
słowiańskich. Nadto zaś ważnym środkiem kontroli jest porównanie
z pisownią wyrazów dolnoniemicckich, których znaczną ilość spotyka się
w.	zabytkach. Po,, moi, p. I. „Zapożyczenia dolnonic-
mieckie w języku połabskim." MPKJ VII 271—318.
Oznaczanie samogłosek połabskich w zabTtk.el,
oraz ich przypuszczalne brzmienie.
§ 2, Poł. o oznaczane jest w 73^11^ u j . ,
Bauc. PS. piszą stale o. W odosobniru/ k wo,a^o: H.
(H cztery razy, PS dwa razy). 2) Pf Do ^Padkach □
albo u, przyczem u dwu pierwszych te dwa ““osoby \ie
równoważą, Anon. ma jeden przykład z u.	*
Pochodzenie tej samogłoski z prasłow. □ oraz pisownia
zapożyczeń dolnomemieckich, gdzie o odpowiada dolnonie-
mieckiemu a dowodzi, że pierwsza grupa zabytków odzwier-
ciedla wymowę starszą, według której poł. o można określić
jako samogłoskę otwartą, średnią, szeregu tylnego z umiar-
kowanem zaokrągleniem, zapewne odpowiadającą naogół nor-
malnemu o języków zach.-słow., opisanemu przez 0. Br o cha
(Oczerk § 114, § 128). Pisownia drugiej grupy wskazuje, że
dialektycznie samogłoska ta zmieniła się w zamkniętą, bar-
dziej tylną i silniej zaokrągloną.
Historycznie poł. o rozwinęło się w pozycji długiej,
z dawniejszego poł. a które powstało: 1) z prasłow. a (§19),
2) z prasłow. e (§ 59), 3) w połączaniu a + r przed spółgłoską
z prasłow. tori (§ 59) oraz z prasłow. r (§ 56) lub f (§ 57).
§ 3.	Poł. e oznaczane .jest w zabytkach normalnie
przez e, w nielicznych wypadkach przez i (H. 6 razy, PS. 4,
Pf. 9, Do. 1, Anon. 1, Bauc. 1). W zapożyczeniach dolno-
niem. podobna pisownia, ale z przewagą i, stosowana jest dla
dn. wąskiego e, podczas gdy dn. e otwarte oznacza się przez
e || a. Wynika z tego, że poł. e było samogłoską szerszą
od dn. e, ale węższą znacznie od dn. e. Historycznie po-
chodzi ono: 1) z prasłow. e (§ 21), 2) z prasłow. e (§ 25).
§ 4.	Poł. i oznaczane jest w zabytkach znakami lyu
bez żadnej zgoła różnicy. Jakościowo o powia a ° ^P ,
przeciętnemu slow, i, jak np. w poi- >tp. Jatek1w ek
warianty związane z pożycia * ^ryczne” pochodzenie
siedmch są zupełnie nieuchwytne.	Y	ras|ow.
tej głoski było dwojakie: 1) z prasłow. e (§ 21), 2) pra
e w wypadkach odosobnionych (§ 26).
26
§ 5, Pol. a
wypadkach przez
tem nieznaczną
de w zabytkach przez a ' y, w kilku
' “„""szczególnie u Anon.l; znak u ma przy-
X nad innemi. Wobec używania
w.........
Ir ów bez różnicy dla oznaczenia poł. i (§ 4)
tych samych	CQ do „„graniczenia tych dwu gło-
sTAkTZdnej strony pochodzenie z prasłow. o, z drugie,
zupełna zgodność ze sposobami oznaczania dn. u u w wyra-
zach zapożyczonych dowodzi istnienia odrgbnet samoglosk.
wysokie! przedniej zaokrąglonej: u. H.storyczme powstała
ona z prasłow. o (§ 32, 33).
§ 6	Poł. o oznacza się w zabytkach dwojakim sposo-
bem: 1) przez e i o, 2) u Pf. przez ii. Pierwsza pisownia,
zgodna zupełnie ze sposobem oznaczania dn. 6 w zapożycze-
niach, w związku z pochodzeniem z prasłow. o dowodzi, że
była to głoska przednia, średnia, zaokrąglona. Pisownia Pf.
wskazuje na dialektyczną wymowę tej głoski z artykulacją
podniesioną, zbliżoną do ii. Poł. o pochodzi zawsze z prasłow. o
(§ 33).
§ 7.	Połabskie a oznaczane w zabytkach przez a o oa ao
było zapewne samogłoską niską, środkową, zaokrągloną. Po-
chodzenie jej jest bardzo rozmaite: 1) z prasłow. (§ 51),
2) z prasław. 6 (§ 53), 3) z prasłow. o w połączeniach *do- (§ 32),
*ort *olt (§ 63, 64), 'łolt (§ 62), 4) z prasłow. i y w połącze-
niach *t7 *yl (§ 38, 43), 5) z prasłow. e w połączeniach
(§ 62), 6) z prasłow. a w połączeniu *ra- (§ 19 a).
§. 8	. Połabskie a oznacza się w zabytkach przez a,
rzadziej przez e. Taką samą pisownię stosuje się dla ozna-
czema dn. otwartego e (a) w wyrazach zapożyczonych. Wy-
nika stąd, że była to samogłoska bardziej przednia i wyższa
od normalnego polskiego a, zbliżone zapewne do polskiego
dzeniP ZT m? y palatalnemi (n- p- żrt Także pocho-
samoglósL sW a “ * niedalek'ei Przeszłości musiała być
wtóef^S^TsrTz oZ lR0ZWinęła Się mian°'
*<’ V (§ 37, 42), 3) Z prasłow. °W'' " ” P°iączeniach
4) w połączeniu
§ 9.	Poł.
przez
e w połączeniu je- (§ 23, 2),
J z prasłow. f, (§ 57)
.było simXk»ne W Zabylkach przez f- nadziej
samogłoską szeregu przedniego, średnią, pod-
27
wyższoną, jak wskazuje na to identyczna ni
dla oznaczenia dn. e (powstałego z dyftongu) UŻ^wana
pożyczonych. Historycznie głoska ta powstała
w wyrazach za-
jonych warunkach 1) z prasłow. t, (6 51^¥V*Lcua W scisle okreś-
- - ~	31J- 4 z Prasłow, 6 (§ 54).
przez a lub e było
w rodzaju bardzo
w man. Bardzo częste
u PS.) dowodzi silnej
§ 10.	Poł. a oznaczane w zabytkach
niewyraźnie umiejscowioną samogłoską
otwartego e, zbliżoną może do ang, a
nieoznaczanie jej w piśmie (zwłaszcza
redukcji iloczasowej (§ 101). Historycznie rozwinęła się ta
samogłoska w t. zw. pozycji krótkiej (§ 102) ze wszystkich
odziedziczonych samogłosek z wyjątkiem 1) nosowych <i i ,
(§ 28, 30) 2) i y u o e w pewnych wypadkach (8 39 44 4b
35, 24).	’ ' ’
§ 11.	Poł. e oznaczane w zabytkach przez i lub e, rzadziej
przez a było zapewne samogłoską nieco niższą od e (§ 9)
oraz bardziej otwartą. Częste pomijanie jej w piśmie do-
wodzi, że była ilościowo zredukowaną tak samo jak a (§ 10)
Historycznie powstała ona w tych samych warunkach co a
z prasłow. i y (§ 39, 44, 46), oraz z o u (§ 35), e (§ 24),
§ 12,	Poł. q oznacza się w zabytkach połączeniami un
ung umf rzadziej on om. Dowodzi to artykulacji dość wysokiej,
zamkniętej. Rezonans nosowy był widocznie bardzo silny
skoro nosowość utrzymywała się stale nawet w pozycji
krótkiej. Nieoznaczanie nosowości u Anon. jest prawdopo-
dobnie tylko właściwością graficzną. Historycznie pochodziła
ta samogłoska zarówno z prasłow. q jak i ę (§ 27, 29).
§ 13.	Poł. ą oznacza się w zabytkach przez an ang am,
co dowodzi, że wartość ustna równała się mniej więcej
brzmieniu a. Rezonans nosowy był słabszy niż u q, ja o
wodzi niezbyt rzadki zanik nosowości w pozycji o
(§ 28,30). Nieoznaczanie nosowości u Anon. I- w. 13 _
Historycznie poł. ą powstało w określonyc warun
słów ę i q (§ 27, 29). ’)
... i , V 90.37) wyraził zdanie, że
*) Ks. N. Trubecki (Rev. d. et. sla • •	° wygłosie oraz
w połabskim wymawiano istotne samogłos i n0S0 zWiirtemi i afrykatami
w położeniu przed szczelinowemu nalomiasI prze ', j zę-
rezonans nosowy wydziela! si, w posiani spolStosk. nosowe,
żadnej różnicy przez s = m- dowodzi to, ze pierwszy
Przy stałej mem. pis	Historycznie dyftong ten po-
komponent miał brzm •	określonych warunkach
chodzi 1) z prasłow. i (S JW, ZJ w
Z prasłow. a (§ 40) oraz z prasłow^ -H§ 45)
•	ttw położeniu po spółgłoskach niewargowych
przeważa obok tej pisowni oznaczanie tego dyftongu przez
ai au ei ey. Dowodzi to, że w tern położeniu dyftong ten
miał brzmienie di. Ponieważ wśród materjału językowego
połabskiego przykłady pochodzące ze słownika H mają ogromną
przewagę, przeto ze względów praktycznych pisownię odpo-
wiadającą rozgraniczeniu dyftongów ot ai u H. przyjęliśmy na
ogólno-połabską z wyjątkiem wypadków, w których zależy na
uwydatnieniu różnicy dialektycznej. Historycznie oba te dyf-
tongi pochodzą: 1) z prasłow. y (§ 40), 2) dialektycznie z pra-
słow. u (§ 45).
§ 15	a. Poł. dyftong ai występuje dialektycznie obok o/,
por. § 15.
§ 16.	Poł. dyftong au oznaczany przez au spotyka się
tylko u H. i Bauc. Był on dialektyczną kontynuacją prasłow.
u (§ 45). Ze względów przytoczonych w § 15 pisownię au
przyjęliśmy jako ogólno-połabską.
§ 16	a. Poł. dyftong au oznaczany u H przez au ou, w od-
sobnionych wypadkach przez u, w innych zabytkach oznacza
się stale przez ou lub u. Wynika z tego, że pierwszy jego
komponent w dialekcie reprezentowanym przez H. miał
bowemi m przed wargowemi, a zapewne V przed tylnojęzykowemi).
gwaram i WOh	Sam' °becnie w ’ęzVku P0'sk‘m (poza niektóremi
łu " I ' °Parte " anaUzie piS0Wni Wydai* si^ w
ZS ' Por " " WS7StkiC SZCZegÓly WyW0dÓW aulora można Się
to jednak óór.wv o tTOdY W R'V- d- “• SkV- VL Nie zmienia
nie byl ndwi.dmni.ny’ ód ”nJa„P”	* ^Wnością s,on
sprawy z rńiniru	“^uwck, nie zdając sobie
sPńlMlosek — laiÓ’atnQ	‘	n.slępui,eyeb
wykształconych.	cenie w mowie polskich warstw
. .	.	29
brzmienie a, a w innych gwarach był ean, ,
i bardziej zaokrągloną: o ó, Dyftonć ło mog\os^ wyższą
słowiańskiego l (§ 58).	ten Płodzi z pra.
Stosunek samogłosek połabskich do prasłowiańskich.
System samogłosek prasłowiańskich
§ 17.	Język prasłowiański w chwili rozpadania się wspól
noSci językowe, prasłowiańska, posiadał następujące Zo
głoski i sonanty:	p K e samo-
długie : i e ę a ą y u
krótkie: e	0
półgłoski: 6	t,
sonanty: / /' r l
Zmiany w systemie samogłoskowym
prasłow. przeprowadzone na gruncie połabskim.
§ 18.	Wszystkie samogłoski odziedziczone z prasłow,
przedstawiały się w ostatniej dobie istnienia języka połab-
skiego w dwojakiej postaci zależnie od tego, czy znajdowały
się w pozycji długiej, czy w krótkiej. W pozycji długiej
(§ 102) wykazują one rozwój pełny i indywidualny, dzięki
czemu dadzą się wyraźnie rozgraniczyć i określić. W pozycji
krótkiej (§ 102) przeciwnie uległy one pomieszaniu wskutek
silnej redukcji iloczasowej i artykulacyjnej, tak że przedsta-
wiają się w postaci dwu zredukowanych samogłosek a (§ 10
§ 101) i e (§ 11, § 101).
Prasłow. a.
§ 19.	Prasłow. a rozwinęło się w połabskim w pozycji
długiej w o, które dialektycznie uległo zmianie w o .
Do. Anon. por. § 2). Jeśli w prasłow. poprzedza a je sp
głoska palatalna lub jotowana, to palatalność jej zac owa
*Poł. (§ 83). N. p. slóoa (stowe PS.) 3 sg. praes. prasłow. (Z
(stoweime H słoweyme HB,) 2! sing_ imp ' ..
slow. ‘"a*. ,'oMdl, (stóweidle H stóweidla HB,) nom. smg.
30	,	( ,
... H) nraeter. *dah>-mu, soda (sodę
slMidh, dól-mr’ ( o®® pS) 3 sing praes. -SaddM, aasoden,
HBB„ sade HH ,	‘msadjenW. próoe (prowe
!WaSS0 HlIdT masc ^rao*. *dk,t (skókat H) infin. ‘skakali,
prowa H) ad.	pf. , • a praes. ‘skaleM, (rus-)skokne,
3 sing. praes.
M (skozeyka H) nom. sing. Skaćika og.er , maska (mobssco
PS. mosko Do) nom. sing. ‘maślaka masło, mosf a (mostie Pf
móstge H) gen. sing.	^odna (krodne krodene H)
3 sing praes. *kradne(iĄ, krodal (krodahl PS.) praeter. kradh>,
grodem (wegkrodena H1) wekkródena HBJ part, praeter.
pass. ‘okradany, plókal (plókat H plokat HBBJ infin. *plakati, plócą
(plotzang H) 3 plur. praes. *plaćq(ti), plokól (plokól Pf.) praeter.
•płakali, slóra (stora Pf. stohr PS. stora H) adi. masc. fem.
*stanj6 'staraj a, stórek (storik HC) nom. sing. *s/arżta, kłoda
(klode klod H klodt PS.) 3 sing. praes. "kladetti), broi (brot H
brodt PS.) nom. sing. *brałi, brót’a (brotia H) nom. sing. coli.
*bratója, brótac (brotatz. H brudatz Pf.) nom. sing. *bratóC6, bobo
boba (bobo HBi bobo Pf boba baba H boba PS.) nom. sing.
'baba, cod (tzót H) nom. sing. *ćadi, códel (tzódet tradit H) infin.
ćaditi, dóoa (dowe H dowe HBi dowe PS) 3 sing. praes. *daoi(h),
goląz (goluns golungs H) nom. sing. *galqz6, gólązdj (golunzey
HBJ nom. plur. galqzi, gósa (gós H)' 3. sing. praes. *gasi(ti),
gróba (groba PS. nom.-acc. plur. graby, grobldi groble (grublei
Pf. Do, groble H groble H ABB2 groble HB.) nom. plur.
-grabił * grabie, gad (god PS. gód HB,l nom. sing. *gads, gadek
(ggodek H gudic Pf) nom. sing. »gadife, glót'3 (glótge H) adi.
masc. *glaMnjs, xób (chóle H chole PS.) 3 sing. praes. *xaa-
1>W. loląoaiie (goliweicia H goliweitzia HBI juliweicia Pf
Pf?WnnZ a n.Om;,T’g' 'iaiooica' fźopigi H jubtchuy
Pf.) nom. sing jabłko, jófrke (góptka H jubka Pf. jaapke
non.) nom. plur. *jabhka, Jógnq (gogenang H iognang PS )
nom. smg	(gdd d- H	8	™
plur. lagody, jaji (gofii H Unii MR  ’ Dr	. .	CC’
PS.) nom sinó	.. ,	,UJ1 i0!1 Anon. jajie
nav Pf „™ / ’ : S°n°! <ZOney H BB^C zohnau PS. so-
J - p ur' sm'- zobó (sob° G sobó H HB, subó Pf.)
raeg- w równornaćfnym	"l"nicckie«" P«Hk»«
31
korvó H korwo korwu Pf • n
ri-/ nom.
dosit’, rada (rode H) adi. masc
do PS) adi. fem. *rada,
W połączeniu nagłosowem rn- rn,w-
w pozycji długiej w d- r“ r
ranó	(rani HR R r	(roana
,	t™m	rone	Pf.) adv
I	nom.	sing. *Ta.
i, ra-
•
rana,
nom- sing- ‘żaba, koroó
sing- *korva i t. p.
§ 19 a. Prasłow. a
nąlo się w połabskim
HHD1C) masc. *ran?>jb,
'rano, radiisl (radist H radiist PS róduśfpf)
i i.	T-Tl orli	, * j ,	,	“‘“g.
-• radzjb, rado (rado HB
. m, .	(ro"° H) nom. sing. ’
rdną (ranunk HBJ acc. sing. raną. Por, § 63 i)
§ 20. Prasłow a rozwinęło się w połabskim w pOzVcii
krótkiej w a_ Np. bóbt (boba HPS) nom. sing. ‘babo, Lclk,
(skozeyka H) nom. sing..skaćika ‘ogier, męta (miinca >f
mooke Anon.) nom. sing. mąka, glaoa (glawa HP, glawa Pf
glaw PS) nom. sing. *goloa, odizda (weysda Pf. weisde HC)
nom. sing. *uzda, ddioa (deywa HB, deiwe HHB deiwa Pf
deywe PS) adi. fem. *dioaja i t. p. Jako cechy do pewnego
stopnia wyróżniające a a wymienić można: 1) zachowanie
bez zmiany poprzedzających spółgłosek tylnojęzykowych. Np.
skocdika, mąka por. w., jópka (§ 19), kopka (kopka H) nom. sing.
*kapT>ka, nuga (nigga H nigga HBi niigga B nucka Pf. nom.
sing. *noga i t. p. (§ 70). 2) Zachowanie palatalności poprze-
dzających, pierwotnie spalatalizowanych spółgłosek: Np. bról‘a
(brotia H) nom. sing. coli. *bratf>ja, somdića (sameica H some
itzia HB]) nom. sing. *samica, tenądaińa (tyenantgeinia H,
tijnnantjeinia HBj nom. sing. *kT>nęgynbja (Por. §§ 76, 81, 87).
Prasłow. e.
§ 21. Prasłow. e rozwinęło się w połabskim w pozycji
długiej dwojako w zależności od następnych elementów g o
sowych:
') Także w prefiksie superl.no- mimo położenia w dft’
żachodzi slale a a nie o. N. p. na»óiS3 (nawóysse HMD,) adi. sup 
napęca (nowanza H)	nos/ardss
slarejśbj?,, nadobresa (nadebressa H nadebreessa .	HHB.Cl
ndmanesa (nameneessa HHB,| 'najmbnejśbjb, namanat	dn'ic.
najmenejb i t. p. Zjawisko to objaśnić można )e Y™0	superl
s>eniem artykulacji a (a) przed następnem/; trzeba wię Tomaszewski
w połabskim panowała posłać prefiksu no/- a n c
SO II 156—7.
32
. 	nołożeniu przed spółgłoskami
” W WlgŁi - z wyjątkom i (§ 22) - przeszło e
pierwotnie palataln	V	nom. sing< ^olje> joj.
w'’0,oW ':Np?- P" 'ph nóm sSg. 'joje. taudi (Igaudi HHB)
(g°g* H |ope , ,U! ,  cct> 14R i 3. sing- praes ćeśe(/a), dipąl
(Zan? H)7num“^ (disangt H disangt HB) num.
(midsa PS) nom- sing. .gr,b,n (gnvin H) nom.
sing •grebene. pgpd (pimpil H pamp.el PS pampd Pf) nom.
sing *pępel6, pasindićs (pesineicia H pasmaicia Pf) nom. sing.
*pbśtnica, pic (pitz H pitz Pf pietz PS) nom. sing.	nidela
pan/Jefa (nidela H pnidelia HBJ nom. sing. *(po)nedelja, rict
ritzt H) inf. *rekH, sisi (sist H siist Pf) num. *śestb, tilą (tilang)
H Anon. tilang Pf tielang PS) nom. sing. */e/ę, irita (trite H
Mit. trite HB) num. *lretbjbjb, oicerą (witzerang H wiedzarang
PS witsera Pf) acc. sing. *oećerjqf oila (wiel PS uile Mit. vile
Pf) adv. *uelje, ud ta (wiltge H wiltje PS) adi. masc. *DeZ(r)taj6,
oiza (wisa H Anon. wysa HB! wisa Pf) nom. sing. Deźa^dom ,
zima (simea H simia HB]C Mit. simia Pf) nom. sing. *zemlja,
patinac (patinatz H pattjnatz Anon. patinatz Bauc.) nom. sing.
*pi>ten6cf>, jącmin (gangsrfnn H jańsmin Pf jazmin Anon.) nom.
sing. *jęćbmenb, ziFozii (silj
lezo itp.
2) W położeniu przed s
talnemi prasłow. e rozwiń
zessat H) inf. *ćesaii, led (le
(jnetla H metla Pf) nom. sing. *metla, nexat (nechat H) inf.
*nexati, riseta (rissete H rissete HB,) nom. sing. *reśeto, teplń
(tepli H) nom. sing. *teplo, sedlii (sedeli H seedeliih PS sedley
Pf) nom. sing. *sedlo, zena (sena H sena HBi Pf seenah sehna
sc ena non. seena Pf) nom. sing. *źena, sliiuesa (sliwessa
nom. plur. *slouesa, oiicesa (witsessa H) nom. plur. ocesa,
ZZ^nuFe H) nom' Sing- '°erleno' Iprangdene HB,
♦L)o^en(- Tl' Smg' Łrędm0’ Ze‘^ (sel,lnd H) nom. sing.
Qd ’ slamem (slamena H) adi. masc.	itp
e przedsZiaWsiPrZyltnkaChK ‘ Prefiksach
przedstawia się lako . bez względu na to, czv spółgłoski
z d byty spalata izowane czv nie N „ .	,  ,P0I8'oskl
'Perze, prid (prfde H) oraen“ n j S P' ,PnSe H) praeP'
IP ne H| praep. perde, pndIavz<iinik (priidgausenak
H silosiih PS) nom. sing. *źe-
głoskami pierwotnie niepala-
poł. w e. N. p. cesat (ssessat
leed Pfj nom. sing. *ledb, mella
H priitgauseinac HB,) nom, sing. ‘perdh.fk, i	33
bodę H pridebed PS brutebute Pf; „on '
O rozwoju prasłow, e W połabskim pisali- I ' Slng' per^eJ6je jłn
Koblischke J. Arch, XXVIII, 275,433 N i • 7 t 7 Z J> Arch‘ XXIV, 11
Rozwadowski Enc. Pol. II 55, L e h r - S n ł C - Arcłb XX1X'
pozycjach ‘perz ‘perd por. T o m a s z e w s k [ g*** "_k * SOl132. 0 pre’
§ 22. Prasłow. e w położeniu przed’r i •
w połabskim w pozycji długiej w e. N n roz7męł? si(?
nom. sing. jćDera, piizder, (pussdehr PS) nnm^ .S!Wer
puzdera (pisedera H pysedera HB), nom acT 2'
ijicer (witzór Hitser Pf) nom. sing. *oećen, bi,d (bere HlTshui
praes. 'bereW, pert peri-sa (pehre PS pńrissa HBJ3 sinl
praes. pere(la)-sę, perdika (peraika H pereika HB,) nom sini
•perika ‘praczka, oicera (witzera Pf) nom. sing. Wera, aicera
(widzerang PS) acc. sing, *oećerą itp, Por, § 88,
§ 23. Prasłow. e w połączeniu je rozwinęło się w po-
łabskim w pozycji długiej trojako, zależnie od jakości nastę-
pujących spółgłosek:
1)	W położeniu przed spółgłoskami palatalnemi prasłow.
połączenie je przeszło w ji. N, p, jiz (gisse H) nom, sing,
*jeź6, jisin (gissin H) nom. sing, "jesene, jis (gis jiss H) 1 sing,
praes. *jesnu>, jis (gis H jis Mit, jiss PS.) 2 sing praes, *jese
i analogicznie: jisma jismói (jissme PS. gismoy H gismay HBJ
1 plur, praes. *jesmy, jista (jista PS,) 3 du, praes, *jesla, por,
stpol, jeśmy itd,, jiddina (giddeine H giddeine HC) adi, masc,
*jedirrbj6, jisl (isst H hist PS) adv. */esć(e) itp.
2)	W położeniu przed spółgłoskami przedniojęzykowemi
niepalatalnemi prasłow. je rozminęło się w ja. N, p- jadła
(gadela H jadela HB, jodła Pf.) nom. sing. yed/a, jadlói
(gadelóy H jadelay HB,) nom. acc. plur. ‘jedlp, jadan* (gadan
H jaddahn PS) numer, masc. "jedam zam. jedana, janii (ganni
H janiz Pf) numer, neutr, *jeno (por, stpol, jena, jeno).
3)	Przed wszystkiemi innemi spółgłos ami P^,rW. .
niepalatalnemi prasłow. je przedstawia się w
strajeffa (stragewka H) nom. sing. stryjeo-b a s
^ujefka (waugewka H) nom. sing. ^ujeo^ka wujenka,
[snogemene H znogemene HBi) adi, masc. znajem
Znajem6n?>j6.
Por, Lehr-Spławiński SO I. 132 nast.
Lehr-Splawiński, Gramatyka polabska.
3
34	;„„)n sie w połabskim w pozycji
§ 24. Prasłow. e rozwinęło się w p
krótkiej dwojako:	. ch otwartych w a. N. p. Idjz,
1) w ^oskac*1 ygł	t.gn3 (tangne HPS
'leis;	praes.	tó/foa (walhwe H) nom.
tangnaHHtM J bp	praes. zot>e(h>), jemato-sa
p)ur.	'rdauHB’raes >me^e. (sistari H
SSL a -	‘ (moterreina H’adi'
fC”\ W%łoskachPśródgłosowych i wygłosowych zamkniętych
w i- osddóflmz (wittedoyime H wittodiijeme Mit.) 1. plur. praes.
mózżs (musis HB, miises Pf) 2 sing. praes. mozew,
dójes (doys H) 2 sing. praes. ‘dajest, znójes (snogis H snoys
HBi) 2. sing. praes, *znajeśt> (di)seg (sfod)seg (eyssek czillyotsik
H) pron. gen. sing. '(u) seg(o), *(sle<h>) seg(o) i t. p.
Por. Lchr-Spławiński SO 1 143—5.
P r a s 1 o w. e.
§ 25. Prasłow. e rozwinęło się w połabskim w pozycji
długiej dwojako zależnie od jakości następnego elementu
głosowego:
1) W położeniu przed spółgłoskami przedniojęzykowemi
niepalatalnemi przeszło w a i odbyło w dalszym ciągu
ten sam rozwój co prasłow. a t. j. zmieniło się w o. Od
pierwotnego a zewnętrznie odróżnia się tern, że poprze-
dzająca spółgłoska jest zawsze palatalną (§ 76, 81, 87). N. p.
Bóla (byola H bjohl PS) adi. masc. *bel,bjf>, gazda (kchyósda H
ggyozda HBi) nom. sing. guezda, fiiBóna (tyillyón H tyillyoon
Bauc> tjuhlne PS) nom. sing. *koleno, (Igoti H liuteu Pf.
lijótiih PS) nom. sing. *leto, moro (mioró H) nom. 'mera, d'olu
(tgoli H djoli HBi nom. sing. *dżlo, ddtk, (tgótka H schutga
ft) nom. sing •dehka ‘dziecko’, ihd (silgót slgót H) nom. sing.
rn ’ rgÓtźa H) ad- neulr-	Sfónz (styóna H
Snomna/a	,SŚOni	Anon.)
”Xł, (s  Tr u'“ gÓSt‘ H ti6sti HB) nom- «ng. *teslo,
cMo’ T l SerrU<Ue PŁ) nOm’ Sing' •-^o '-ier’
sine •»-, r T ,r WyÓter H >°tcr PS ™der Pf) nom.
mg. Mn,, „[„i (Sligosi H sQosiih pS) nom si^
35
kilku przykładach spotyka się ’0 s ,
latalną wyraźnie wskutek analogji, n n
golną H somidgólna HB;) adi. masc. *samoX°""
(silgosena H) adi. masc. *źelezem>jb itp,	2>76‘ z^oz^ns
2) Przed wszystkiemi innemi spółgłoskami .
glosie prasłow. e przedstawia się w polabskim jako"
głoska poprzedzająca jest w takim razie niepalatalną' No
teza (bese H beese PS) 3 smg. praes. ,„(ć,	*
schwetzia HB, suecia Pf schwerza Anon.) nom. sing.
simą (szemang HBi ssemang Bauc.) nom. sing ‘sem,
(ssede H ssede HB zede PS) 3 sing. praes.
(mćre H mehre rb) 5 sing. praes. meri(te), bilet (belt PS) inf
"beliti, gneoói (gnewóy H) n.-acc. plur. ‘gneoy, leoa (lewa H Pf)
adi. fem. *leoaja, nidel’a (nidelia H nidehl PS) nom. sing. *nedelja
‘tydzień, niedziela’, oiibesei (wibbeesset HBj infin. *obesiti
‘obwiesić’, Dema (werna H) adi. masc. 'oerentje, sneg (snek H
schneg PS sneec Pf schneck Anon.) nom. sing. *sneg?>, stendjća
(steneiza H) nom. sing. *stenica ‘pluskwa’, ślepa (ślepe H ślepe
HBi schlepe PS sleeba Pf) adi. masc. 'slepw, ręka (ręka H
ręka Pf) nom. sing. *reka, nemac (nematz H nematz HBj nom.
sing. *nem6C6, pes(a)n (pessen H) nom. sing. *pesne, pesndi
(pessnay H) nom, plur. *pesni, lekar (lekar H) nom. sing. lekarjb,
deoa (dewa H dewa HB, dewaa PS deeva Pf) nom. sing.
*deoa, dętą dęta (tetang H detang HBi dedan Pf dęta Anon.
detaa PS) nom. sing. *detę, cepói (tzepóy H zepoy Pf) nom.-acc.
plur. *cepy, od leła (waleta H waleht PS) loc. sing. o* /e/e,
od oetra (wa wetrą H) loc. sing. *o& oetre, daoe (dawe PS' num.
*dwe, oiibe (wibbe HB,) nom.-acc. du. 'obe, rqce (runże H)
nom.-acc. du. ‘ręce, nuje (nitze H) nom.-acc. du. n0^' °
slarni (ka starne H) dat. sing. słomę, od glade (wachglade
HB,) loc. sing. ‘oz» golde, diibre (dibbre H) adv. o re; i p.
O rozwoju prasłow. e w poi. pisali: Lorentz J.
K O b 1 i s c h k e J. Arch. XXVIII 275, Nitsch! Arch. XXIX 172. L c h
8 P l a w i ń s k i SO I 131 nast.
§ 25 a. W połączeniu ej połabskie e e w pozy
uległo daleko idącemu zwężeniu 1 tPrze^ °"	' (zijohn PS)
(ssye H ssye HBB,C) 3 sing. praes.	3 sing
subst. verb. *sejan6je, zodlja (ssódya H sso
H schmianza P P , qtja(-ja), grij-sa (grijssa PS) 2 sing.
2 sing. imPer.
imper. grejubierz się.
‘“ter. odpowiadające prasłow. ‘sijali (ssyót
(smyotsa HB,), sejoh tssyól H), smejals-s.
(smyólsa H) czytać można albo zgodnie z powyzszemi przy-
kładami: sijól smijól-so oijól smijól-s,, albo tez: sol smol-so sol
sMl-s, jako produkt kontrakcji takie, same) |ak w poi. sac
sal śmać-śę śmał-śę.	.	.
§ 26. Prasłow. e rozwinęło się w połabskim w pozycjach
krótkich w a, przyczem przed a a^e (por. § 25) spółgłoski
zachowały palatalność. N. p. sreditfal (sredulat H sredi/gliat Pf)
nom. sing. *serdolelt ‘dzień św. Jana', oiistan (wistjahn PS)
nom. sing. *ostem>, sadal (sadial H) praeter. 'stdelt, zaral (sarial
H sarral PS) praeter. *zbrelt, od i dal (weidial H) praeter. *oidelt,
clóoak (slawak H schlawack PS) nom. sing. *ćeloekt, piizdrat
(piisarat H pusaarat PS) infin. *pozbreti, sadal (ssadat H) inf.
*stdeii, sadaj (ssaday HHC) 2 sing. imper. ‘sadej, zaral (sarat Pf)
infin. "zbrelt, od zdima (wa seima HPS) loc. sing. ‘u® zimę, od
oilda (wa widda H) loc. sing. *ot oode, od smula (wa smila H)
loc. sing. ot smole w piekle, od oetra (wa wetrą H) loc. sing.
*0t oelre, no dana (no dóna H) loc. sing. "na dtne itp.
Prasłow, q.
§ Prasł°w- 9 rozwinęło się w połabskim w pozycji
długiej dwojako zależnie od jakości poprzedzającej spółgłoski:
1)	W położeniu po wszystkich spółgłoskach z wyjątkiem
Nran0LPMatalnyHh ] ' rL°ZWinst0 Się Prastow- 9 w poł. Q.
N. p. d, (dumb H dumb PS Pf dump Anon.) nom sing.
rnAah P^^pr’^ a”01”-	<runka «
(runcaweiza H rungcaweitz Ps”’’ n°m’ d’^’
Anon.) nom. sinó * k, •	- -runcaweizla Pf runkaweiz
(stumpó H Pf) nom/sinTsl	inf- *s/QPdf, slqpó
Pf gums Anon.) nom sing V’ g’5^gungs H ^unss pS gongs
•* * =:
acc. plur. ^lQd (selund H) nom. sino - , .
H pungct PS punct Pfj nom. sing. -fpGnt
kundiglia Pf) nom. sing. *kqdelja zam. *kódel ' * (ktlndila H
dundzneu Pf duntsou Do) nom. sing ‘/nr/’- i?C° (t?nzó H
(bumban H bumbón Pf) nom. sing. *bqb^ d^k??\
tgelumb HB, tschelumb Pf) nom. sing \Tb H
bU H) adi. masc.
sing. >«p®. (scumbe skumpe H skumpe Pf) ,4-
Skw. (munka H munkaa PS muńcą Pf mookeAnon)
nom. sing. mąka ogdel (wungill H wungill HB,) nom
sing. (o)Qgl6, oąborzk (wumberak H wumberac Pf uberac
Anon.) nom. sing. *(o)q6o^, g/duę (glawung H gawuntf Annn )
acc. sing. *goloq, storni; (starnun H HBj acc. sing. %<ornQ, óa
Mdi; (wawadung Pf) acc. sg. *oi> vodq, zó S3bq (sóssabung H)
pronom. instr. sg. *za soboją itp.
2)	Prasłow. q rozwinęło się w połabskim w położeniu po
j i po pierwotnych spółgłoskach palatalnych w ę, t. j. uległo
zmieszaniu z prasłow. ę (§ 29). Zgodnie z tern spółgłoski
palatalne poprzedzające zostały zdyspalatalizowane. N. p. pó-
jącdina (pogangceina H pojangsein PS) nom. sing. *pa(j)qćina
diijącd (diiangse H) part, praes. act. *dojqHa, oijąca (wyangsa H)
part, praes. act. *oejqtjbj6, smiją-sa (smygansa H schmiańsa Pf)
1 sing. praes. *smejq-se, piiją (piiang HHB, C) 3 plur. praes.
*Pq/q(/®) śpiewają’, kopą (kopang H) accus. sing. 'kapJQ> z'm<i
(simang. H) accus. sing, *zemjq, zarą (sarang H saarang PS
sarang Pf) 1 sing. praes. *zbrjq, dalą (dalang H) praep. delją
‘wzdłuż’ itp.
§	28. Prasłow. q przedstawia się w połabskim w pozycji
krótkiej dwojako; 1) W położeniu po spółgłoskach niepala-
talnych zachowało brzmienie q bez wyraźnej redukcji. . P-
dubrq (dibbrung H) acc. sing. adi. fem. *dobrqjq, M/W (wach-
getung waschetung H) acc, sing. oxotq itp. 2) po ozem
Po j lub po spółgłoskach palatalnych, zmieszawszy się
tynuacją prasłow. ę, zgodnie z tem (por. § 30) częściowo
chowało brzmienie <?, a częściowo utraciło nosowO^CpS)
redukcji w a. N. p. oicerą (witzerang H wiedzarang -
sing. *oećerjq, pdsttlą (pestilang H) acc. sing. P0-5 e 6;ę’ wang-
pangstang H) instr. sing. ‘s* ^a.oązą (preiwang
38
,	•»„•«*«((») ntlfe/ęnidi!a (nidćlang Pf ni-
sang H) 3 plur. prae^P^	H) instr. sintf
dęła H) acc. s,a^'	... , ti. :ns(r sjng. *5a old^jy. pud ląca
£ “t	,1ŹOtÓVa HHBJ
(pit tunsa W instr- i,u7 r
3 plur. praes. *letajątt-b) itp.
Prasłow. ę.
S 29 Prasłow. ę rozwinęło się w połabskim w pozycji dłu-
giej dwojako zależnie od jakości następnego elementu gło-
sowego: 1) W wygłosie i położeniu przed wszystkienu spół-
głoskami z wyjątkiem przedniojęzykowych mepalatalnych pra-
słow. ? przeszło w ę, przed którem poprzedzane spółgłoski
stały się niepalatalnemi (§ 77, 82, 87). N. p. mę (mang H)
accus. sing. pron.pers. *nię, tg (tang HHPj acc. sing. pron. pers.
'/ę, riidą-sa (ridangsa HBt) 3 plur. praes. i: rodę(/*)-sę, xrąsł
(grangste H grangste H Pt chranst PS) nom. sing. *xręslji,
mqt'f3 (mangje PS) adi. masc. *męg^/e7>j6, sąda (zangdie sangd
PS) 2 sing. imper. ‘sędi, pląsa (plangse H, plangse HPi)
3 sing. praes. *p/ęśe(f&), kląca (klantze H klangse PS Pf)
3 sing. praes. 'klęcifa), jącmin (gansmin H jańsmin Pf ja-
min PS) nom. sing. *jęć6men6, pąst (pangst H Pf.) nom. sing.
*pąst, prąda (brangde H prangde HB, brang Do prangde PS)
3 sing. praes. fpręde[li>), tenąj (tyenangs H tschenangs Pf) nom.
sing. *ki>nęj6, trąsa (trangsa H trangse PS) 3 sing. praes.
*/ręse(/?>), tągna (tangne H HBt PS) 3 sing. praes. */ęgne(f&), tąsfii
(tangstgi H) adr. tęźól^o itp. 2) W położeniu przed spółgło-
skami przedniojęzykowemi niepalatalnemi prasłow. ę zmieszało
się całkowicie z kontynuacją prasłow. ą i przedstawia się
w postaci <?. Palatalność poprzedzających spółgłosek przy-
tem się zachowała (por. §§ 77, 81, 87). N. p. óązat (wyungsat H
wiungsat PS) infin. *oęzati, vażąl (wassgungl HHPt) praeter.
^.^MguntraB. junchtrach PS) nom. phur.	s’^
(Siunta HHB, sioncta Mit) adi. masc. wę/ajs, pil3 (pyunte H) num.
Pil^, (diwgunte H) num. -deuę^, pti&i (pliungsat H
P,™«sat PS, pluńgsatH Pf. plóossat Anon.) inf. *plęsu^ńzlk
(gunsikH 'ungsick PS juńgsic Pf.) nom. sing. •języka, zódlii (sun
 ‘j rnyma-S'^	(1«undiH “»ngd« Pf. nom Z
łtdo, f,do (h,undo PS) gen. sing. ‘łęda, M (biisejungti HBJ
39
n°m. pjur
nom. sing. 'bo^ko 'obrazek’,	(sling£,
.,fen<la. josmilo (goyenjunta H) nom. nlur M)
dre H gundre H BB, B2C) nom.	'^n-
tzunta HHP,) part, praeter. pass. -nopol	,napi’
part, praeter. poss.	p,(3 (pvGnt H ' «3 (gunte H)
(gryunda H gruńde HB,) nom. sing. 
§ 30. Prasłow. ę przedstawia się w nołabdńm
Krótkiej dwojako: 1) W wygłosie częstS,
wość, uległo redukcji w -a. N. p. dii, ob. dil 0“'
dęta Anon. dedan Pf. detang HB,) nom. sing. „(ł,
ufa (sriba schnbang Pf. sribang H Anon. srybang PS) nom
sing. *źeri?, s/epa (schlepea PS) nom sing. ‘stepę 'kurczę' itp
2) W położeniu przed przedniejęzykowemi niepalatalnemi,
przeszedszy w <j, nie ulega widocznej redukcji. N. p. nóctl
(nótzungl H HB,) nom. sing. "naćę/a zam. *noćę/o.
O rozwoju samogłosek nowych w połabskim por. Lorentz J. Arch.
XXVIII 4-8, Mik kola Belonung 3-4, Porzeziński Izw. V 201,
Kulbakin Sborn. LXXIII 4, 24-6, Koblischke J. Arch. XXVIII
270-4, Nitsch J. Arch. XXIX 123-4, Rozwadowski Enc. poi. II 55,
Lehr-Spławiński SO I 131 nn. O domniemanej dysnazalizacji no-
sówek (śródgłosowych) por. Lorentz KZ XXXVII 325 nn, Koblischke
Slavia IF 281-4. O rozszczepieniu nosówek w wymowie połabskiej na sa-
mogłoski ustne -|- spółgłoski nosowe w położeniu przed zwartemi i afry-
katami szereg ciekawych i w zasadzie słusznych uwag podał ks. N, Tru-
b e c k o j Rev. d. et sl. V. 29-33 (por. leż wyżej § 13, przypisek 1.). Por. też
Lehr-Spławiński, ibidem VI, 61—3.
Nosówki drugorzędne.
§ 31. Nosówki drugorzędne powstały w połabskim
w miejscu odziedziczonych z prasłow. samogłosek ustnyc
w formach: ją (jang HPS ian Mit jan Pf.) 3 sing. praes. je, tg
(tung H PS tong HBJ pronom. *<? (ssung H) pron. « zam.
J) W zabytkach spotyka się pewną ilość odstępstw od	ma^sl
w §§ 27, 29 zasad rozszczepiania nosówek poi.: mQsu ™ *męso, prąlk3
Bauc„ mangsii PS, mangsee Pf, mangsi Anon.) nom. smj,.
(brangdia H) obok prątka (prodka Anon.) nom. sing	(bleisang.
(sangdel PS) obok ządlii (sundli H) nom. sing. z% •	- fenb 'jętre-
nnp\n°m' P1UF‘	'bliźnięta', jątrena	wynikiem rozmai-
naW ‘wątrobiana (kiszka)'. Fakta te są niewątpl** Y
^eg0 r°dzaju analogij nie trudnych do uchwycenia.
40	. tra i a sing. praes- *m«atyet»),
(mangsia H man^'^n hB,) subst verb. ‘macam,je,
, 'śluza, kanał.
Fakta te mają liczne paralele w slo-
§ 203. Por. też L e li r -
’/ /mflntfsven H mańgsyen no,/
ź"’ 1 H iangss PS) nom. sm«-
jąz (,angs n langss r /	u
Por. Schleicher §79, slr. 1
i „r 1 orentz, Slovinz. Gram. § 31,
wiriskim, por. Lorentz.
Spław i ris ki. SO VI. 7 9.
Prasłow. o.
§ 32. Prasłow. o rozwinęło się w
długiej w i— . -
głosek.
Prasiow. o rozwinęło się w połabskim w pozycji
rozmaity sposób zależnie od jakości otaczaiących
g'0S W położeniu po pierwotnem lub drugorzędnem, nagło-
sowem oraz interwokalicznem v prasiow. o rozwinęło się dwo-
jako zależnie od jakości następnego elementu głosowego:
1) W położeniu przed wszystkiemi pierwotnemi spół-
głoskami niepalatalnemi prasłow. o po u rozwinęło się w a.
N. p, Vafii (watgi H watgy Pf) nom. sing. *oko, oaknii (wakni H
wacnu Pf wackenow Anon.) nom. sing. okno, oastriiga (wast-
rigga H) nom. sing. ‘ostroga, oastruo (wastriiw H wostruve Pf)
nom. sing. ‘ostrom ‘Wustrow, odda (woada H woada HBi
vóda Pf wadę Anon.) nom. sing. *ooda, oan (wan H) pron. *oni>,
oal (woal H woal Pf) nom. sing. *ooli>, odia (walla PS) nom.-
acc. plur. *ooly, oasa (wóssa H) nom. sing. ‘osa, oasfa (woask H)
nom, sing. *oosk?>, oasla (wóala H wóasla HB) nom. sing. *osla,
oatruk (woatrik wóatrik H wahtriick PS wódriic Pf) nom. sing.
*otroki>, odtrucdk (woatrisak Hi nom. sing. ‘otroćbkn, oaz (woasa
H wahss PS) nom. sing, *oozt>, oaral (wóarat H) inf. *orati, odra
(wóare H wahre PS) 3 sing. praes. ora(jetb), odbiijex (wabby
ich HHB) gen. plur. *obojixi>, oaoada wawóada H wawada HBi
wowóda Pf) nom. sing. oo(je)ooda ‘książę’, jooara (johwahraa
Fb) nom.-acc. plur. ‘jaoory, zaioalak (seiwóatak H seywattack
„S mT-daC P‘Selwoatack Bauc-1 nom. sing. ‘serce’,
oasma (wasme HBj num. ‘osrmje itp.
wotn^ara±emiOraZtWPO1OŻeniU przed koskami pier-
"2 s XŁ**r
„ń/s, <wilza H wiltra HB, wilscha Pf) „„	41
(Winga H) nono. sing. ‘oomia zam.	(sln«- lini
plur. pron. 'oni. viis (wiss H) nom. sing , - (*lnn.aV H) nom.
PS) nom. sg.	oiijas „iÓ3s (wias R . "s'“" 'wisljahn
Anon.) nom. sing. ‘oom, oundić, (wunei„ u 1 wul>byes
nom. Sing. ‘ojnica .‘dyszel’, eiicdl (witsay H	pS)
pf) nom.-acc. du, oci, oucesa (witsessa H) nom i Yltse^
„jze( (wissit H) inf. doziti, dazdddet (waswidit H) 'inf’ °CiJla‘
„fam (wissem H) num. ‘os™. oiism3ra (wissmeriH)
daddis (wawitzia H wowitzia HB,) noin sina '<
księżna', uiira (wirre H) 3 sing. praes, 0/sl
nom. sing. orć/* gąsior itp.	B '
§ 32 a. W prefiksach o- ob- *ot- i w przyimku *ofo prasłow
o- przedstawia się jako oii- bez względu na to, czy następna
spółgłoska była palatalną czy niepalatalną. N. p. ribet (wibbet
H) inf. obili, oiikąsa (wigkungse H) 3 sing. praes. *okąsi(h>), oiibÓOa
(wibbów H) 3 sing. praes. "obaoW, oiibesa (wibbes H) 3 sing.
praes. ob(v)esi(ti>), oiit (wit, wit manę H) przep. *ote(m6ne), oblma-
knąt (witmakenunt H) inf. 'otrrrbknąti itp. Prawidłowy rozwój
w va- przed niepalatalną zachodzi tylko w formach: uagórd
(woagard waggórt H wógaart wogaart Pf) nom. sing. ‘ogorcfo,
oakórst (wakoarst H) nom. sing., adv, "okrstb, oapafa (wóapak H)
adv. *opafa>, oaten oótain (waten H wattaun PS wattein An.)
nom. sing. *otyrvb. — To samo dotyczy też przyimka i prefiksu
i)iiz- *oz- przekształconego Z *roz *otz-, n. p. oiizslrabóna
(wisstralyóna H) part, praet. passVorz-streljanw, oiistauca (wi-
stautze H) 3 sing. praes. *orz-tlće(ti>) itp.
Por. Ks. P. Gołąb „Połabskie TUZ- || Oiiz- a polskie roz- || uoz"
SO. 1 160—8, A. Tomaszewski SO. II 137 nn.
§ 33. We wszystkich innych położeniach - z wyjątkiem
omówionych §§ 32 i 32 a, oraz z wyjątkiem połączeń -or-
(§ 34), ort- (§ 63), oll- (§ 64), tort i lolł (§ 60 i § 62) - pra-
słow. o w pozycji długiej rozwinęło się dwojako, w o u ,
zależnie od jakości następnego elementu głosowego. rze
obu temi kontynuacjami prasłow. spółgłoski ty n0,^z(y
uległy w połabskim palatalizacji: k l, g — Por' .	'
1) W położeniu przed wszystkiemi spółgloska™ *	*
jątkiem przedniojęzykowych niepalatalnych i r oraz w
42
prasłow. o przeszło w pou “• biigg Bauc.) nom. sing.
^3'^sin,
kn!t.iani
dan H butchan Pf) nom. sing-
Bauc.) nom. sing. ‘gnoi*. dun> qunn.
•gMino, JM (i>st H i“st Pfl "onl
iflSSd PS/^rfX0,n<tyipnag Hgtschube Pf) nom. sing.
« H tjŚste PS tgist Bauc.) nom sing. ‘ko^,
(tyuttal H, tschutschól Pf> nom. sing. bol,h. 1™
tgisa H) nom. sing. 'kożo, liij liii H) nom. sing Iw, lud,
(lidya H ludia Pf) nom. sing. oldya, gląbilt, (glumbitge H) adi.
masc. -glpbokw. gruzn, (grisna H) adi. fem. ‘ g'°z<,naja. xrum,
(chrime H grime HHB) adi. masc. "zrormjt, jolue, (góliwa go-
Jiwa H) adi. fem. *jalova, miikrd (mikra H mikra HB, miickra PS)
adi. masc. fem. *mokT?>j<> 'mokraja, piiznii (piiseni H piisnu Pf)
adv. ‘pozdóno, sliioensta (sliwenstya H) adi. masc. slouenósk^je,
bida (buli H buble PS piiglie Pf) 3 sing. praes. *boli(bb), xuda
(chide H) 3 sing. praes. *xodi(to), miizes (miisis H miises Pf)
2 sing. praes. *moźeś6, mtiza (misę H myse HBi muhse PS)
3 sing. praes. *moźe(te), s/iya (stige stiie H stiihe PS) 3 sing.
praes. ‘sM/a), ziloa (siwe H sywe HBx siiwe PS) 3 sing. praes.
*zot)e(te), zuna (sine H ssiine HB, suhne PS) 3 sing. praes.
*zooni(h), riidi-sa (ridiessa H ridissa HBj 3 sing. praes. *rodi(t7>)-sę,
tiij (tub PS tui Mit tya H) pron. masc. sing. *tuoj6, dołu (tgoli
H) nom. sing. 'delo, jopK ^góptgi H jubtchuy Pf) nom. sing.
/“‘ T (peiwi H Pliw“ PS P^wi pB nom. sing. >100,
k,aty H,ka*tfihePS) pron. 'falo, taibó (Igeibi H leubii Pf)
adv^ Kubo, dana (danni fl) nom sing. ‘dano, odra (watgi H
ćenoiin' n°m' Smg' C,eU“ <Zrewii PS) nom- sinS-
Ł.w/1/U UD*
2) W położeniu przed spółgłoskami
Plcrw°tnie niepalatalnemi prasłow.
mklat&TH khfi 'cnest H) nom.
sing. -kolkok, tj (tyeh H^ t oiuatpS) WatschU*e Pf)
(tjónar PS tgenar Ra, i • nom- sing. *kolo, fonar
dschiisa Pf) nom. sing'' ‘k™'	' ‘konaTi6- (^ssa H
g- kosa‘ ,osk3 (tySska H) nom. sing.
N. p. biib (pub bib H) nom.
*bog?>,
butan (biit-
★bolbjam, gniij (ggny H gnj
-a PS tgina HB.) nom. sing.
sing, goslb) diizd (gizd H
z<k>, lun (tyiin H tjiihn PS)
*kopa,
tiital
przedniojęzykowemi
o przeszło w poł. w o.
H) nom. sing.
nom.
kostka. toskq (tijóskung PS) acc. sing. W, ,	43
łvesa HB) nom. sing. koza, Idnii (leni H) Q,./o2a (biesa H
^hst msst PS) nom. sing. -mM,. ™	m&,
^ng. 'nos®, rosa (ressa H rosa Pf) nom «n(s *	nom-
peel HBi pili Pf) nom. sing. ‘poh.	W H
pf) nom, sing. 'rózga, stoi (stijóht PS stjeet Batic/0^ HB*
*s/eo/*, t'Óta (tijótta PS) nom. sing. *kota <	?°m' Slng‘
smeJa HB, smula Pf) nom. sing. ‘smolą. siibśls (sikS, u?
siiboida Pf subiida Do) nom. sing. ‘sobola, dfab (tgelumhH
tgelumb HB, tschelumb PS Pf) nom. sing Wok L,-,b?
(motiweidefe H motyweidleHB) nom. sing. mo(odii0,
(pellibenik H pellibmk HBB) nom. sing. ‘poloosoikr,, p„-tel
(pelat H) nom. sing. pohlt, prosił (pressi H preessi HA nress,-,
HB) nom. sing. proso, ódsa (bossę H bossę HB, bossa PS) adi
masc, fem. ‘óos-bjó *6osaja, dóZa (tgele HB) adi. masc. *g0/^6,
prosto (proste H preeste HB) adi. masc. *prostoj6, motója
(mótóye H) 3 sing. praes. *mo/aje(h), prostota (prostota PS)
nom. sing. *prostota, tona i (tyenoy H dgónóy HB, tgenoy
Bauc.) nom. sing. *kony itp.
§ 34. Prasłow. o w położeniu przed r rozwinęło się
w połabskim w pozycji długiej w d bez względu na to, czy
r było niepalatalnem czy spalatalizowanem. N. p. dor (dor
H) nom. sing. *doort>, dorónka (dóryónka H) nom. sing. *dvor-
jan-bka, dora (tgóra H tchióra Pf) nom. sing. *gora, pii(d)dor(a}
(pidjóhr PS) nom. sing. "pod^goróje, dorla (dyórtga HBJ adi.
masc. *gor(>k'bjb, xdra (chera H chere HBi) adi. masc. xoor&/6,
xdrac (cheratz H cheratz HBi) nom. sing. xi)orec6 diabeł,
tordista (tyereist HHC) nom. sing. "koriśće, stora (stgera H
stgera HBJ nom. sing. skora, storne (styerne H stijóhrmi P )
nom, acc. plur. *skorr>ńe *buty, ugborak (wumberak H wum
berac Pf) nom. sing. *(o)qborT>k,b, toratta (tyereita H) nom. sing.
'koryto, bdra (bere H borę PS) 3 sing. praes. *bore(sz‘zek* ’
<Ąd'dr (wundjór H HB) nom. sing. *QSor6 i t. p. Obok leg
są trzy wyjątki: vqdńr (wundyirr H HB) \gor<> oraz oura - orjeW
§ 34 a. W prefiksach i przyimkach	W
Prasłow. o przedstawia się zwykle jako u ez wz . tajna
czy następna spółgłoska była spalatalizowana czy
44	i
•, H> inf -pokryli, pó'dap« 'piidawze H)
N. p. pilkrel (pukn W	H) praepos. ‘pod*. pUlklódr,
3 sing. praes.	- -„odkladM. ruz (rise H) praepos.
(pilklode H) 3 si g. P	s. ‘„2del»M i t. p.
•orz®, riizdd, (nsedel H,	s c h 1 e i c h c r § 27 sir. 56-7,
° PJa'T XXVn « Nilth JArch. XXiX, 174-5,
Koblischke JArch. XXVI l.-». h f . j. , a w , ń s k , SO 1, To.
Rozwadowską	odn,dnnic ale nieprzekonywująco przed,
masze wski SO 11 nn-	. IV 228-237.
stawił rozwój prasłow. o w poł. T r u b e c k i Slav IV
6 35 Prasłow. o rozwinęło się w połabskim w pozycji
krótkiej dwojako: 1) W zgłosce otwartej przeszło w a, przy
czem poprzedzające spółgłoski tylnojęzykowe ulegają pala-
talizacji j. w. § 33. N. p. gńózda (gginnyósda H wginnyosede
HBi) nom. sing. *gnezdo, móda (moite H maute PS) nom. sing.
*myto, priioesla (priwesla H priihwesel PS) nom. sing. 'proueslo
zam. *pooerslo, prądena (brangden H HABi prangdene HBj)
nom. sing. 'prędeno, riseta (rissete H rissete HBJ nom. sing.
*reśeio, prila (pritge priitge H) praepos. *perko, oilta (wiltge H
wildje PS) adv. *oel{i)ko, jódadai (gódgadóy HBt jujadói Pf)
nom.-acc. plur. * jagody, fdurapótka (tyaorepótka H tjaurepótka
HBBi tscheirebótka Pf) nom. sing. *kuropaii>ka, nó uabe starne
(no webbe starne H) nom.-acc. du. *na obe storne itp.
2) W zgłosce zamkniętej przed spółgłoską nieprzednio-
językową niepalatalną przeszło prasłow. *o u; e (por. § 11).
N. p. vóisek (wóyssik H woisic Pf) adv. *vysoki>, sdrek (sarik
HBJ adv. *śirok?>, glóbek (glombik H glómbik HBj adv. *glqbok-b.
Prasłow. i.
§ 36. Prasłow i rozwinęło się w połabskim w pozycji
długie, w a., przyczem spółgłoski poprzedzające przedstawiają
deywa m de “T'’?1”6 (§ 77)' N- P- (deiwa H
oóipiicdioai (woyputzeiwaf M> • r ' 3	n®' pracs- driżeth,),
seiwat seywat Pf) Z ' °yfioii0ati- '“iwat H
nau	ng'	(peit PS) inf. 'piii,
kreywe PS) adi masc 1 T'	k,d^ ,kreiwa »
masc. knnjb, krdidl3 (kreidele H
f-[Bi kreydel PS) nom. sing. ‘kridlo, lóiza .	45
leise Anon.). 3 smg. praes.	H leyse Ps
„om- sing. «"», Pm*<fo (peiseda H peYsda p, we«a Pf)
peisda Anon.) nom. sing. >tedo> /d. rl Peissdah PS
praeter. plur. 'wzfli, odzbdil, (wasebayte H	H
part, praeter. pass. '<n.zbihjt, ,aidl6 (seid , ^asebayte HB,)
nom. sing. 'Udlo, paioii (peiwi H peiWu pe . p, seideli HB,)
nom. Sing. >»o, laipó (leipó H leypó Pf) n„ P W1 Anon->
OT,OT-r (weicharr H) nom. sing. ‘vinn, nais[i	*"*“•
niziko. souitójs (sweitoye H sweitóye HB ) 1  H adv'
MajeM, riijdi (rizay H rizay HB,) nom nlur •’n6' PraeS-
(pessnay H) nom. plur. -pemi, oósdi (woassay ii)nom.7ur
WG cucą, (w. sey Pf) nom.-acc. du. ‘oći, sondi (zoney HBB C
ssoney H HBJ nom. plur. sani, iusdisi3 (tgisseiste H tgisseiste
HO nom. sing. kosiśće, strosdioa (stroseiwe H strósseiwe HC
stroseiwe HBi) adi. masc. strasiaje, t'uprdiva (tyipreiwa H
tiigipreiwa HBJ nom. sing. *koprwa, trastdina (trasteina H)
nom. sing. *łr&stina, pójącdina (pogangceina H pojangsein PS)
nom. sing. *pajqćina, carkddića (tsarkweicia H) nom. sing.
*crkzoica, lazdića (laseiz H laseytz HBf lasseitz PS Anon.)
nom. sing. *bbźica ‘łyżka* itp.
§ 36 a. Prasłow. i w położeniu przed j rozwinęło się
w pozycji długiej w dyftong ai, jednakowoż drugi jego kom-
ponent i został przez następne j zabsorbowany. N. p. pdjq
(peyang H HBJ 1 sing. praes. *pijq, paja (paye H HBi peye H
peyje PS) 3 sing. praes. "pijeil^), pajóna (pajona H HBi peyohn
PS peyóne Pf) adi. *pijam>j6, pajd^ka (payeika H HBBiB2C) nom,
sing, *pijika, pdjdodića (pagaweicia H HBJ nom. sing, pijaoica,
sÓ/a (saye H HBB^) 3 sing. praes. *śij'e(/’&)» Mordja (Moreya H
HBBiC Moroia Mit) nom. sing. *marija, perldja (perlaye HHBi)
3 sing. praes. *perlije(h>) itp. W odosobnionych wypadkach za-
chodzi też rozwój inny, mianowicie ij- polegający na
przejściu *i przed j w f> (z czego e, § 54): por. /eja (ie
3 sing. praes. 'Ibjeth,), beja (bie biie H) 3 sing. praes.
lżM3) (Hjohn PS) subst. vcrb. ‘bjanoje, beją-sa (biangsa n)
3 plur. praes. *bbj(i(h»)-s(>, bejaló-sa (byatósa H) 3 du, praes. f>je a sę.
§ 37. Prasłow. i w połączeniu ir rozwinęło P
skim w pozycji długiej w a. N. p« sariita (san ga
46	- u. Sirokoje, sorek (sarik HB,) adv. ^roMo),
adi. masc. neutr. siroku	praes. act. zadirajciljeji,
d°“a H	PS)‘nom. sing. *d™. 'darung H
^'/j^Prarfow^w^ląSnta ''/ rozwinęło się w połab-
Stow pozyck długiej dwojako zależnie od tego, czy / było
palatalnem czy niepalatalnem:	rozwineło się i jak
1) W położeniu przed palatalnem f rozwinęłosię ak
w każdej innej pozycji w m. N. p. pdi/ę (paglan H pedan
Bauc. poilum Anon.) nom. sing. pr/f. pu/c/a (pagl unta H HB,
C pagelunta Bauc.) nom.-acc. plur.	koarls (gweyle PS)
3 sing. praes. * koili'.
2) W położeniu przed niepalatalnem / rozwinęło się w a.
N, p. airiidal-sd (eyridóalsa H) praeter. *urodih>-sę, aidrauzal
(eydrausóal H) praeter. ‘udruźibb, paliizal (pelisal H HBj praeter.
*poloźih>, zóblqdal (soblundal H) praeter. *zablqdih>, dilaucal
(eylautzal H) praeter. *ulućil?>, aipaustal (eypaustal H) praeter.
"upustH?,, dimaudal-sd (eymaudalsa H) praeter. *umudil'b-sę, voi-
oobal wauwobal H) praeter. *oyoabilii, gnała (ggnóale H HB2
ggnóala HHB2C) adi. fem. neutr. * gnił aj a *gniloje, pal (pól Pf)
praeter. *pil?> itp.
O rozwoju prasłow. i w połabskim por. Nitsch JArch. XXIX 178,
Rozwadowski Enc. poi. II 57. 58, L e h r - S p ł a w i ń s k i SOI 129, 145.
§ 39. Prasłow. i rozwinęło się połabskim w pozycji krót-
kiej dwojako:
1) W zgłoskach zamkniętych w e: oazlet (waslit H) inf.
*tozliti, DŹbet (wibbet H HBj inf. * obili, soórel (schworet PS)
mf. 'soarili, ailśmet (eylimet H) inf. *ulomiti, xddet (chidit H
ghi/ditHBi) inf. *xoditi, belet (belt H) inf. *bełili, oórel (wóort Pf.)
oariti, gadek (ggodek H gudic Pf.) nom. sing. ^gadi^ soarcek
hZZH HMC^ancź PS) nom' sin2'	mdlnek') (ma-
Ł h^ ma,n.ic PfJ nom- smg-
taotlren H ’’ i-*’	'należi^ d° W*’, stereo
matki' itn	masc' *n,0,e"'» ‘należący do
X ggod Z H nom ł °tW- rt3Ch  p,.ZeS21° W ’ N- P'
aeize H) nom. plur. Jod,ci 'robaki', /addica2) (la-
2) Z Wd+’-ifeekS21 RC°"e P°d wptywem niem- moMen.
teaaT por. Rost 116, uw. 13.
'ici itp.
jeitza H) nom. plur. ‘-id. sWck6m» (sue) ,	41
plur. "^eć^kanu, ingldjc,') (ingleilza H) nom ,MiL). instr-
Prasłow. y,
§ 40. Prasłow. y rozwinęło się w połabslr
kiem położenia po spółgłoskach tylnojęzykowych! ~ \WyiE'1'
w pozycji długiej w dyftong o/, który po	§41' ~
gowych jest powszechny i widoczny we wszwft^ Y"’
kach, po przedmoięzykowych natomiast w narzLn 2abyt‘
towanem przez Henniga przeszedł w ói (Pisane r„.’'ef!rezen’
ai, ay, ei niż przez oi oy por. § 15). N. p. a) po warto^
(moyd Pf.)। inf.-mpO, md/, (mOye H) 3 sing.
(modę H maute PS) nom. srng ‘mylo ‘wynagrodzenie, kait
boit H baut PS) inf. byh, oóisek (wóyssik H wóisic Pf.) adv
*oysoki>, ooi- prefiks bardzo częsty we wszystkich zabytkach
(woy- H, wau PS woi- Pf. itd.), komói (komói H kommói Pf.)
nom. sing. *kamy, cepói (tzepóy H zepoy Pf.) nom.-acc. plur.
*cepy, zobói (sobóy H) nom.-acc. plur. *źaby, oojó (wayó H
waujah PH wóju Pf. wayo Bauc.) nom. sing. *oyja- ‘szyja itp.
b) Po przedniojęzykowych: domi (doim Pf) daim (daym
deyim H HB) nom. sing. *dymz, zóipka (saupka PS) za[p^ (seipke
H) kołyska’, raibói (reibay raibóy H) nom.-acc. plur., ryby, dóixa
(dauche PS) 3 sing. praes. *dyxaje(h>), slójses (schlausses PS)
slaises (sleisis H) 2 sg. praes. *slyśiś6, lojsdina (loisseina Pf)
laisaina (leiszeina H) nom. sing. *lysina, ten (tau PS toj Mit.
toy Pf) tai (toy tay H) pronom. ty, karój (karói Pf caroi Mit.)
kard i (karroy kroy H) nom. sing. *kry, fonói (tgenoy Bauc.)
1’bnaj (tgenay H dgdnoy HB) nom. sing. kony konewka,
klasa i (klassóy H) nom.-acc. plur. *kolsy, sasću (ssasóy H
zassóy HB) nom.- acc. plur. *sT>sy, jadła i (gadelóy H jadelay
HB) nom.-acc. plur. *jedly, komand i (kummanóy Pf) komanai
(komanóy HBABtC komnei Anon.) nom.-acc. plur. kameny,
oaidlói (weytlóy Pf) oaidldi (weidlóy H HA) nom.-acc. plur,
oidly, brezdj (bresoy H) nom.-acc pi- berzy itp.
Ponieważ materjał językowy czerpany z Henniga ma dalszym ciągu
Wagę ilościową nad materjałem z innych zabytków, prze
j) z niem. engel, por. Rost 105, uw. 1.
48 . .
.X h stosować będziemy transkrypcję odpowiadaj
" względów P'aktyczny^n pochodzący z praslow. > oznaczać będziemy
pisowni Henniga,  ! V „cdnioięzykowycl> P^z aj.
po wargowych,potożone pQ spółgłoskach tylnojęzyko-
wych /g z zmieszało się po ich spalatahzowamu w polab-
skim z i i uległo temu samemu rozwo|owi co r t ). P°zyc|i
Siei przeszło w ai. N. p.	(stfe.ba H sk.aybe Pf
sieibe Mit. stijeibe PS) nom. sing. *skyba, putajna pitgeine H
pitgeine HB) 3 sing. praes. 'pokynelM,	(tyenantgei-
nia H) nom. sing. “ktnfgynjo, ruldjlni riihtjeitna PS) nom.
sing. *orkyh>no, carfdi (tzartgay H tzardgay HB) nom. sing.
*crky, ratdi (roatgay H) nom. sing. *orky, nadaj (nidyay H)
nom.-acc. plur. *nogy, goridj (ggórchay H gorchey Pf) nom.-
acc. plur. 'gorxy.
§ 41	a. Prasłow. y w położeniu przed j rozwinęło się
w połabskim w pozycji długiej w dyftong a i (o i), którego
drugi komponent i został zabsorbowany przez następne j.
N. p. krają (kraye H kreye HB2) 3 sing. praes. *kryje(te), raja
(raye H HBiO 3 sing. praes. ryje(ii>), moja (moye H HBi)
3 sing. praes. *myje[t7>}, straja (strągą H HBBtB2 streujah PS)
nom. sing. *stryja, oója (woy HHBi B2) 3 sing. praes. ‘Dyjedi}),
oojó (wayó H HBi waujah PS wayo Bauc. wóju Pf.) nom. sing.
*vyja, vójadon(a) (waujaddon PS) part, praet. pass. *oyjadam> itp.
§ 42.	Prasłow. y w połączeniu yr nie uległo w połabskim
dyftongizacji w pozycji długiej, ale rozwinęło się w ar. N. p.
sar (zaar PS) nom. sing. *syrb, sard (ssaró H saróu Pf) gen.
sing. syrat satara (ssitgaria H zietijar PS setjar Pf tsytjer
Anon.) nom. sing. *sekyra, netiipdr (netiparr H) nom. sing.
netopyrb motyl’ itp.
§ 43.	Prasłow. y w połączeniu yl rozwinęło się dwojako
za eżme o tego, czy l było niepalatalne czy palatalne:
nvrb “ f I?jllatLalnem rozwinęło się y w dyftong di jak w in-
nych wypadkach: ua Idile (wa teile H HB,B2C) loc. sing.
tohl Pś)  n,ePalatalnem przeszło w a: lal (doal H tahl
Eh Z SIng\ ‘yI\ b°l lb°aI H bahl PS) praeter. Hyl.,
tschiipóglia Pfi^61^'.	WuMa H tjiibahl PS
nom. sing. •WyZ^it^' °^,a’ (tgiboalcke Bauc )
ozwoiu yr yl w po|. por Lehr-Sptawiński SO. I 129.
§44.	Maslow, yulegto w potab	«
redukcji i rozwinęło się dwojako:	Pozycu krótki ej
1)	W zgłosce zamkniętej w e. N D ... .
•poiry/i. (samet H) inf.	(Pukrit H) i„[.
W1’ j^ek (gunsik H jungsick PS 'juńgsk° Pn HHB,) inL
itp.	8 c Pf) nom. sing.
2)	W zgłosce otwartej w a,
nom.-acc. plur. *grexy, soaifdrls (sweigertge iTn (ggr®che H)
‘soikonky, zqba (sumba PS) nom.-acc. plur. *2q6 T Plur'
PS) nom.-acc. plur. *kqsy, górxa (kgórcha HP 11 (kungsa
U (puba HB,ł nom.-acc.^plur.
wenskia Pf) adv. vend-6sky itd.	enske
O rozwoju prasłow. y w połabskim por. Ko b 1 i s c h k e JArrh Yywb.
440. Nitsch JArch. XXIX, 171-2, R.zw.dow,\^“™’
L e h r - S p ł a w i ń s k i SO. I 145.	P ’ 57,
Prasłow. u.
§ 45. Prasłow. u rozwinęło się w połabskim w pozycji
długiej rozmaicie:
1) W absolutnym nagłosie oraz w położeniu przed spół-
głoskami wargowemi zmieszało się z prasłow. i w postaci aj.
N. p. ai (ey H PS) praep. *u, aireza (eyrese H) 3 sing. praes.
*ureze(i,b), aibust (eybist H) inf. *ubosti, aimarts (eymiarte H
eymjarte PS) part, praet. pass, * umiłuje, dikradena (eycratina Pf)
part, praet. pass. *ukradem>j6, tajipdc (tyeipatz H tscheipatz Pf)
nom. sing. *kup6C6, gldipa (gleipe H gleipe HBt glauppe PS)
adi. masc. *glup't>j6 ‘młody', daipósl(a) (teypost PS) adi. masc.
'dupasbbtjh), daipóoći (teippowe PS) adi. masc. dupami, słó-
r(Hp(a) (styereip H) nom. sing. *skorupi> ( skorupa), fadju (Igeibi H
laubu PS leibu Pf) adv. ‘Ijubo, (Tarnina (tgeimene H jaum Pb
geim An.) nom. sing. *gum6no, laib (leibb PS) nom. sing
itp,
2) W innych pozycjach prasłow. u przedstawia r J
dwojaki zależnie od dialektu. Mianowicie w narzecz
zentowanem przez PS. Anon. Mit. i Pf< u^śl° ono z n
z Prasłow. y i przedstawia się jako ot, natomias . c«
zachowało odrębne od dawnego y	' ło zmieSzaniu
a tylko w wygłosie rozwinęło się w • b
Lehr-Spla wiński, Gramatyka połabtka.
50
. . r^rl 1) N. P- rnau-^ó (mauchó H)
z prasłow.(’ak	nom. Sing. musu, Utauc (kilgautz H)
u°iX°M Xpf7nom sing. "kljuls. dróug, (drauga H) nom. sing.
Ł PS dreut... Pf) acc. p . masc.
drugy lub neutr. sing. ‘drugoje, jaunac (gaunatz H)
(iaunatz PS jeunatz Pf) nom. sing. juntce, oausta (wausda H)
OT-,s/a (wausta PS woista Anon. weisda Pf) nom. plur.. usta,
grauk (grauk H) grotk (grauck PS chreuc Pf) nom. sing. grufe
'grosza' r^di (Igaudi H) nom. plur. Ijude. plauc, (plautza H
Bauc.) pfcica (plautzah PS) nom. plur. ‘plulja, oauxii (wauchgi H)
ooix& (wajch PS woischi Anon.) nom. sing. *uxo, jauirii (jautri H)
nom. sing. 'jutro, jautra (jautra H) adv. 'jutre, sduxa (sauchga H)
sóiia (zauje PS) adi. masc. *sux&/6, sdukna (ssaukene H) sdjkna
(siucknah PS zeickna Anon.)1) nom. sing. 'sukno, ddusa (taussa
H) dóisa (daussa PS deusa deuscha Pf) nom. sing. 'duśa,
krduska (krauska H2)) kroiskó króiska (croisko Anon. kreuska
Pf) nom. sing. *£ruź6&a. W wygłosie: meddi (medau PS) gen.
sing. 'medu, ddndi (dannau danneu PS) adv. 'dtnu, odndj
(wannay H wannau PS) adv. *i)i>nu, od-nabiśdi (wa nebisgay H
wan nibisjeu Mit.) loc. sing. nebesóju itp.
§ 45 a. Prasłow. u w położeniu przed j rozwinęło się
w połabskim w długiej pozycji w dyftong au oi, którego
drugi komponent przeważnie został zabsorbowany przez
następne j. N. p. Mają (kilgagan H HBi) 3 plur. praes. *kljujq(t‘b),
plaja (playe HHB) 3 sing. praes. 'plujek), pldją (playang HHBiC)
3 plur. praes. plują(ti>) (zam. ploueh plooąh), cdja (tzaga HHBi)
1^ sing. praes. ćują, cdjes (tragis H HBBiC) 2 sing. praes.
Ćujeś6, oduja Udja (wauga H HBi waujah PS) nom. sing.
(D)uia itp.
j F PrasłoY* u u^eśło w połabskim w pozycji krótkiej
redukcji i rozwinęło się dwojako:
PS Idlw Pt°viCekfa™knięte> w S: kliihik (klibik H kliibick
7! w x Ub'k Anon') nom' sin^ >/o6ufe.
acc. duW t3rą,di	PS) nom-
_____Zl_“rę''- ka W’ (ka Pei‘źa H ka peitje PS) dat. sing.
i) Ale Pf saucnia.
) Ale także: kreuska H.
-ma
O rozwoju prasłow.
L e h r
por. Schleicher § 43.
•fo l>Wu' dińóń9 (ka diŚniugne Pf) aał 	51
(-me H) dat. pron. *mu itp.	' Sln& diń-an6jul)
“ w połabskim por Ni f L
-S p ł a w i ń s k i SO. I. O dyftongizacji pr	XXIX. 112.
r-	. . . . ąn Stn 75’ Rozwadowsk/p “ * P°łabskim
Lehr-Spławinski SO. I. 145.	kl Enc. poi. n. 58
Prasłow. półgłoski „ 6.
A- lokalizacja i zanik.
§ 47. Prasłow. półgłoski » 6 w pozycji t » „„ •	.
położone przed zgłoską, która również pierwotnie (t zw^i
półgłoskę zawierała) utrzymały Się w połabskim, jak w innych
językach słowiańskich, i przeszły w pełne samogłoski N p
sas (ssas H sóos Pf.) nom. sing, swi, dq$ (woas H wahs PS
wóos Pf) nom. sing. trasi (troast H HC) nom. sing.
dazd (dast dóast H dahssd PS doost dast Pf dasde Anon.)
nom. sing.	rat (roat rat H raht PS) nom. sing.
pdldt (pelat H) nom. sing. *pol,bt6, draonu (drawni draweneu Pf)
nom. sing. *drbi)6no, masodića (massweicia H masweitzia HBt
masweicia Pf) nom. sing. *mi>s6oica, uąbal (wumbal H HB wung-
wóol Pf) nom. sing. *(d)q6®/,&, oaixar (weicharr H) nom. sing,
posacna (pósatzna HHB) adi. masc. 'pestfcmbjb, zeoómak
(ssewórnak H ziufnac Pf) nom. sing. *źeoormkh, zaioatak (sey-
wattack H seywódac Pf) nom. sing.	pósak (pyósak
H piósac Pf) nom. sing.	bąbdn (bumban H bumbón Pf)
nom. sing. *bqbt>TVb, prld- gardam (chardóm H) instr, sing. (perd?>}
gordt>m6 zam. *gordom&, lotam (Igotam H HC) instr. sing. lettme
zam. *letom6, taixam (teichóm H teicham H teichaam PS) a v-
(instr. sing.) ‘/óc&znć zam. */ixom6, brólac (brotatz H brudac ) ^0I?'
sing. *brat6C6, slćpac (slepatz H schlepatz PS	Vr
slepaz Anon.) nom. sing. *slep6C6 'kogut, /u/d u a
tschiitschól Pf) nom. sing. 'kot6l*, kosal (kóssal H kuschąl ni
nom. sing. "kaśolo, dan (dan H daan Pf) nom.	' {3
<l«ón H łgan H HC lion Pf laang Anon.) n0™;,s1^.' jj HB)
(tyantga H tjantige PS) adi. masc. •nnkw, Uź
adi. masc. *l6g?>k'bj6 i t. p.
Z niem. dienen.
52	t i •	•* /
i Airfłncki * 6 w t. zw. słabej pozycji Q. j.
§ 48. Pra^". P zawierającą pełną samogłoskę albo
położone przed zg o	wszystkich językach sło-
półgłoskę t	w znacznym zakresie za-
T^ZieTprzeszły w pełne samogłoski. Wokalizacja ich
zaSa od dwu momentów: 1) Od położenia w wyrazie.
2) od miejsca akcentu wyrazowego.
I Prasłow. półgłoski ® i 6 w zgłosce początkowej zacho-
wały się i zwokalizowały, jeśli zgłoska ta była albo akcen-
towaną albo bezpośrednio przedakcentową.
1) Wokalizacja półgłosek w zgłosce początkowej akcen-
towanej: N. p. drąca (drawa drowa H drawe PS trówa Pf)
nom. pl. *dnca, draża (trasę H) 3 sing. praes. *<Wi(fe), (no)dana
(nafdwe, Dana (wóana H wóna HBJ adv. ‘usnę, dama (dóame
H HBiBoC) 3 sing. praes. *dwne(te), sasa (zasse H sasse HBj
3 sing. praes. *srse{t'b', racat (rawat H rawat HBi) inf. rbOati,
lazes (lases H lases HBi lóses Pf) 2 sing. praes. */®źeś6, Idza
(łase H łase HBi laase PS) 3 sing. praes. */*ze(fe), sapał (ssapat
H) inf. ‘sapa/i, sapa (ssape H sapę HBX zape PS zope Do)
3 sing. praes. *s’bpi(t’b), takat (takat H takat HBJ inf. takac
(takats H takats HBi tókatsch Pf) nom. sing. */®Zsac6, staja
(stacia H statzia HBi stacia Pf) nom. sing. *stf>ja, stają (stedsang
PS) acc. sing, *stf>jq, fama (gama H gama HB! tjama PS) nom.
sing. *lbma, magla (miogla H miógla HB! Pf) nom. sing. "mbgla,
slaza (slasa H sladsa PS slase Mit.) nom. sing. 'sltza, danac
(danaz Mit.) dónbcó, nom. sing. zarat (sarat Pf) inf. 'zereti, zarą
(sarang H Pf saarang PS) 1 sing. praes. *z6rjq, zdral (sarial
H sarral PS) praeter. *zbrel?>, sarat (zarat PS) inf. *s6rati, zdoat
PS) zwali, zam. źuti na wzór praes. zdoa (sawe
po! i, Smg* praes* *źbOe^ ™<ira (marę H marę HB, maarre
; jo	PraJu '™re{ł^ 1>ózd* ^Pahssde PS) 3 sing. praes.
pezdrfW blSo> billyawe H blawe PS) 3 sing. praes. 'bl^jeM
eZ, « u” “ZatC H tZ&te HB‘> 3 sing- Pra“. ’ćMM,
fklana hIZ Hu	3 sing- Praes-	kldm
mdze (maas^PS) 3 '  '5 klahnnf 3 sing. praes. 'klmeiM,
sing nraes 	/, Smg' Praes'	zudna (swane H 3
S' praes. zobnittt,} tdre (tarę H tarp HR Ci 7 •
/6re(^) i t. p.	tarc	3 sing, praes.
2) Wokalizacja t, i, w zgłoskach b	53
akcentowych: Idzdlb (laseika H laseyka pfZ,P0Średni° przed-
‘klamC.a‘ H 'klaneika H HO nom. sińgn°-S;Sirg' 'hiik°
(tatzeika H HB. C) nom. sing. ‘fećifca ‘tkar?* /• /ócd'^
laseytz HB lasseitz PS) nom. sing. ‘hilea ś T7.ilase“H
Mpdića (stapeitza H HB.J nom. sing.	az,ca óźica’
streicia H pastreitzia HBJ nom. sing *fibsiri°\pasłr^ća (pa-
sarjódla HB, serriudle Pf) nom. sing. Wdlo,
ścina H) nom. sing. kniina sch. kfllna, trisUin, .kr“*
nom sing. ‘twlina małor. trostyno, papar (papia7 H paniom )
nom. sing. popsrz, s.-ch. papar, MIŚ (słabli H) nnm ,
•s(ł4/o zam ."stMo r stebló s.-ch. stdWp‘źdźbło', pMdi (paśsźyH
pessay HBi) nom. plur. pesz, lenąj (tschenańgs Pf tyenangs H'
nom. sing.	dane. (danne H) adv. ‘dane, danesna (dan-
neisna H) adi. masc. *dbneś6mj6, doardi (twaray H HBB, C
dwaray HBi dwarrey PS) nom. pl, *dvbri, irastdi (troastay H
drastóye H) nom. pl. *tn>sti, braoói (brawoy H brawóy HABj
nom. plur. *br-bvy, katu (katu H kąty HBi kattuhe PS kąty Ec.)
pronom. 'kito, dańó (dangó H) gen. sing. *dbnja i t. p. Zanik
półgłoski w zgłosce początkowej bezpośrednio przedakcen-
towej zachodzi w formach słowa posiłkowego *xa/e/i.- cą (tzang
H zang PS san Anon. zan Pf) sing. cis (ciss H siess
ziss PS sis tsis- Pf) 2 sing *x®//eś6, ci (zie PS tsi Pf) 3 sing.
*x,btje(t'ó), cima (ssime H zimę PS zimę Pf) 1 plur. \vbljemy, cita
(ziette PS) 2 plur. *xi>tjete, tex (tech PS) 1 sing. imperf.
*x,błex'b, texQ (techung Mit.) 3 plur. imperf. x®/exę. Rozwój ten
jest wynikiem oddziaływania szybkiego tempa mowy oraz
posiłkowej roli tego słowa. Nieobojętny był też zapewne
wpływ połączeń z negacją ne: ni-cą ni-ca (nitzang nits
H nitza nitz Pf) 1 sing. *ne-x®//Q, ni-ces (nitzis P ) sm*
*ne-x®(/eŚ6, ni-ca (nitze H nitze PS) 3 sing. *ne-x^e(h,. które
wcześnie stały się zrostami podobnie jak u s_owa
7-e/i (Por. § 54). Por. s.-ch. hoću || neću || ću. P^łady te
nie osłabiają więc zasady, że w zgłosce począ o ’ ,
średnio przedakcentowej półgłoski nie zanikły w p
ale zachowały się i zwokalizowały.	bezpośrednio
U. W zgłosce początkowej, która nie	zanikły
Przedakcentową, ani akcentowaną» Pras oW'
54	, x .
nawet w Wypych
bezpośrednio po nich n^ «P s .ch. Jojima, dvin»dht (dwe-
^ThHB B ) num. </»1>e-na-des(e»(e) por. s.-ch. dodnaest r.
nadist HH i 2	H) adi. *diDojacbjb r. duojdłyj
.«	--‘I;.	 u-“
cin (zere PS) adv. 0""a r. oćera. por. s.-ch. ueceras to,3
(tere H tohr Mit. tóre Pf) num. mtonji r. oloroj skrupa
(skripe H skripe HB,) 3 sing. praes. ‘nkropM por. s.-ch. króp,
r. kropić, stdiplac (styeiplatz H styeyplatz HBt) nom. sing.
'sikuplbcb por. s.-ch. slijepac r. slepecb i t. p.
Przykładów tych jest niewiele, ponieważ przeważnie
w należących tu tworach zachowano czy też wprowadzono
drugorzędnie kontynuacje półgłosek w zgłoskach początko-
wych przez analogję do etymologicznie pokrewnych a czę-
ściej używanych wyrazów, w których zachowanie półgłosek
było uzasadnione miejscem akcentu. N. p. trdstinek (trastinik H)
nom. sing. 'tnstenik-b s.-ch. trstenik pod wpływem trast tnslb
fenąddińa (tyenantgeinia H HB tyinnantjeinia HBi) nom. sing.
‘kbnęgynja s.-ch. kneginja pod wpływem tenąj *kinę^b.
W złożeniach z prefiksami 'tu- *mz- *st> ustaliły się formy
z wokalizacją półgłoski nawet w wypadkach, jeśli akcent
padał pierwotnie na zgłoskę nie następującą bezpośrednio
po prefiksie: oasódet (wassódet H wassódet HBj) inf. *vi>saditi
s.-ch. usaditi r. osaditb, oamącet (wamangzit H) inf. 'oitnęciti
s.-ch. umećiti, Dazoudet (waswidit H) inf. ‘obzooditi por. s.-ch.
Dóditi r. ooditb, oazbaudel (wasebaudit H HBB]) inf. *07>zbudiii
por. s.-ch. buditi r. buditb, sałata (sattar H) 3 sing. praes.
ntbredl,) r. sotretb, samatóna (sammatóna H HBi) nom. sing.
swne/ana r. smełdna itp. Że w tych wypadkach pierwotnie
połgłoska znikała zgodnie z wyżej sformułowaną zasadą,
wi ać z przykładów jak strupa i sfa^plac (por, wyżej), a także
z taktu, że niekiedy pierwotne nagłosowe s- zmieniano dru-
-C	wzór prefiksu sa sa^rnimo że pier-
(sarfW Zppna	po n^cm nie następowała: saklinek
rtd^C	Pf) “Om- Sing- 'stMenik* s.-ch. adiect.
• ’r en	SSci‘dim (tsatsiteina HHB.) nom. sing.
SCe,ma’ P°r- (satzit H sacit Pf) nom. sing. -śćeU
Czy W wypadkach, w których akcent j 55
na zgłoskę bezpośrednio następują Padal Pierwotnie
rającej pólgloskę z lub . a Potem przerzP '^owej zawie.
ku końcowi wyrazu, połgloski zanikały C2V t“ ”astSPną
i Wokalizowały, nie da się na pewno riL’, °Wvwa'v się
kłady iak g^mo/U (gramegoli Pf) practcr si 6 Vgnąc-_ przy-
s.-ch.	r- gameto, Mmili (stammilć W T*', s'6me''°
nom,ac. pl. *«e r. wskazuj^ napozó^®1'
lizację. ale me można uważać ich za dowód bezwz^
ponieważ mogą polegać na wyrównaniu według fo  ć
3 sing. praes. - *gr6nń(W stemii nom	£
prawidłowo przeprowadziły wokalizację półgłosek
§ 49. We wszystkich zgłoskach niepoczątkowych prasłow
półgłoski t. zw. słabe zanikły bez względu na położenie
w stosunku do miejsca akcentu wyrazowego. N. p. jónii
(ganni H ganni HBt ianii janeu Pf) num. je(J6)no s.-ch. jedno
r. o dno, lattu (Igatgi H Igatgi HB!) adv. *lt>gi>ko r. Zegfcd,
paprdi (paperey H paprey Pf) gen. sing. *pip6ru s.-ch. pdpar
g. pdpra, bópka (bobka H bopka PS) nom. sing. *babi>ka, glafka
(glawka H HBi) nom. sing. * golonka, glaono (glawene H glawne
HBi) adi. masc. *goli)6irbjf>, sliioensfa (sliwćnstga H HBi) adi.
masc. ‘s/ouenóstajó, rafia (ryótga H HB) adi. masc. *redt,kbj6,
Fata (łgatga H) adi. masc. ‘/ógafcyć, jącmin (gansmin H jań-
smin Pf jazmin An.) nom. sing. jęćómene s.-ch. jećmen, sd
liixfdm (sa lichtgóm H) instr. sing. ‘sa olkt>if>m6 s.-ch. sa laklom
r. si lóktenTb, draonu (drawni H draweni HBi) nom. sing.
*(/r&t>6no mr. dróono, jopfu (góptgf H jubtchiry Pf) -nom. sing.
jabbbko s.-ch. jabukp r. jdblofao, niixte (nichde H nichde HBi)
nom.-acc. pl. 'nogite s.-ch. nókti r. nógti, grausoói (grauswóy
H greiswóy Pf) nom.-acc. pl. *grus6Dy s.-ch. pl. kr^ve> d“c
(witze H witze HBJ nom.-acc. pl. *ov6ce r. docyt a-sn;.
(leistneicia H leistneitria HBi) nom. sing. lisUnica, ca
(tzarkweicia H HB) nom. sing. 'crkwica, prifcerak^i, g
H prgtzerak HBi pridzerack PS) nom. sing. PeT
Możliwe jednak, że stan ten jest wynikiem r°z,"1 akcentu,
niejszych wyrównań, czy to dotyczącyc miej
^2y też raczej zatraty kontynuantów ® 6 Prze .Rowi pół'
orTn, w których warunki akcentowe sprzyja y
56	,
X	tećo skłania fakt, że zachowało się
których1 słabe półgłoski w zgłoskach niepo-
kilka form, w	warunkach odpowiadających
czątkowych ™ k w zgłoskach początkowych t. j. w po-
zaakcentowanych lub pierwotnie bezpośrednio przed-
akcentowych. Należą tu formy: brolacĄ (brotatzak H B.) &
buziek (biisatzek H) ‘bożee^, oraz p.erwotn.e
oksytonowane przymiotniki: mqc<ma (mungsona H mungzena
HBJ *mqćf>no-ie r. mućnój, niićana (niitziona H) nocwio
r. noćnój sch. nocni.
§ 50. Drugorzędne półgłoski & 6 powstały na gruncie
połabskim w szeregu form, w których zachodzi zbieg kilku
spółgłosek. Należą tu: oqdel (wungill H HB]) nom. sing.
*(o)qgl6 por. r. Ugolf, poi. węgiel, oiiden (widgińn H widjin PS
witchiń Pf) nom. sing. *ogne por. poi. ogień, r. ogona, sidam
(sidem H) num. *sedmt> poi. siedem s.-ch. sedam, uilsam (wissem
H HBi) num. *osni6 poi. osiem sch. ósam, óótar (wióter H joter
PS fiuder Pf) nom. sing. *oetn> poi. wiater s.-ch. ojelar, oipar
(wiper H wiper HBi wipper PS) nom. sing. *oepr6, formy
praeter. sing. masc. słów. kl. I o pniu zakończonym na spół-
głoskę: n. p. krodal (krodahl PS) *kradli>, popadal-sa (pepad-
oalsa H) *popadl-b-sę i t. p. por. s.-ch. pekao grebao.
Powstanie drugorzędnych półgłosek w przytoczonych for-
mach jest zapewne zjawiskiem dość świeżej daty i tłumaczy
się stosunkowo większą pełnią głosową spółgłosek r l m n,
które znalazłszy się po zaniku końcowych 6 w wygłosie, od-
dzielone inną spółgłoską od poprzedzającej zgłoski, nabierały
do pewnego stopnia charakteru zgłoskotwórczego, powodując
powstawanie nowych zgłosek, dla których podtrzymania
wprowadzano drugorzędne półgłoski. Jest to zjawisko znane
też w innych językach słowiańskich, choć w rozmaitym za-
kresie, por. poi. ogień uliaier siedem osiem, s.-ch. sedam ósam
vbtar, grebao pekao. Prócz tego jednak istnieją w połabskim
jeszcze trzy formy z drugorzędną półgłoską, w żadnym
języku słowiańskim nieznane: lari tarai (tarri terri H tarri
HBr tarroy H taróy H BtB,C tarói Pf) num. ‘troje 'tri, sa
pc'u° sa araune Mit.) instr. ss trima, kara i (karróy H cara
Hb karoi Pf caroi Mit.) nom. sing. *kry, pared (paret H no
„rat H parred PS) nom. sing *h. j
rozwoju grupy terl por. § 61). PowsUn<HW- ,C° do
g|0Ski w tych wypadkach jest niejasne 2J?&°rZędne’ Pól-
tyka Się ie także w postaci odpowiadaj^ ze W
Ird^1 (treinatist H) *trinades(Meji	pierwotnej:
»/„nad(e)S(e)/e, kraj (kroy H) *kry, pTi(J ' (treinolste H Pf,
o wokalizach prasłow. półgłosek * 6 w n ł . j
Nitsch MPKJ III 15—6, Roz wadowski E„c , °fiólni^o
por. moją pracę „Ze studjów nad akcentem słowiański" dokładniei
75-6.	EKJ Nr. 1. slr
B. Rozwój jakościowy zwokalizowanych fiłgł<udi
§ 51. Zwokalizowana półgłoska o rozwija sie w n„
łabskim w pozycji długiej dwojako:	po‘
1) Prasłow. z przeszedł w ń: sas (ssas ssós H sSos pf
sing. ^s (woas H woas HBf wahs PS wóos Pf) nom"
sing. łrasl (troaste H troast H HC) nom. sing. *łnsu
dazd (dast dóast H dóast HBjB., dahssd PS dast dóost
Pf dasde Anon.) nom. sing. *cfezj6, rat (rat roat H raht PS)
nom. sing. polał (pelat H) nom. sing. *poZ«<6, draunil (dra-
wni H draweni HBt draweneu Pf) nom. sing. *tWno, ogzal
(wunsale H HC) nom. sing. *(u)qz2»/z>, oąbal (wumbal H wung-
wóol Pf) nom. sing. *(t»)QÓz>Z,& ‘studnia’, oaixar (weicharr H)
nom. sing. *vix'br'b, bąban (bumban H bumban Pf) nom. sing.
pętana, katu (katu H kattuhe PS. kąty Ec.) pronom. *ta/o,
draod (drawa drowa H drawe PS trówa Pf) nom. plur. dnoa,
trastdi (troastay H) nom. plur. *trbsii, dónii (danni H) nom, sing.
*d®no, ka dana (ka dana, ka dóna H) dat. sing. kb dwu, dama
(dóame HB1B..C) doame HB) 3 sing. praes. ‘dwM. daoó (tawó
H HBf) num. dóuói (dawóy H towói Pf) num. 'dw,
lazes (lases H lósest Pf) 2 sing. praes. Idza (łase n
laase PS) 3 sing. praes. ‘bbźelto), sapał sapól ^Pa saP
sobót Pf) inf. *S7>pali, lakac (takats H takats HB, °ka sch )
nom. sing. *te/cac6, prid gardam (pride char om ms .
perd-b gordzmb zam. *gordonu>, lolam Igotam instr. sing.
I:^m6 zam. *lełom6, taixam (teichóm H teicham makenunt H
adv.	zam. *tixomf> ‘po cichu', zómaknq zo
somókenunt HB,) inf. 'zanM
oastet (woesdat H wastat HB woastat HBi) m •
58
21 Prasłow. . rozwinął sio w e w położeniu po spółgłosce
, rrasiow	palatalną: nudei (mtgid H
‘y ^Tmnom	H lilgi“ HBC nech-
Tit PS) nom. sing.-ozt/s, «dW <tyit HHBi> adv. "Ąadie) ‘gdzie,
'„Md, (nitjidde Mit.) adv. 'neMc ‘nigdzie, cartęo (tzartgi H
tzschardgi HBi zartjiiv PS) nom.-acc sing. cr^, en„
(tyenangs H tschenangs Pf) nom. sing. k-W "ngda.n, (tye-
nangeinia H HB tyinnantgeinia HB.) nom. sing. Innfgymja
Ustn (tgessin H HABB: jessin PS tschesin Pf tgessm Bauc.)
nom sing ‘ktsem. oiiden (widgińn H HB, widjin PS witchiń Pf)
nom. sing. "ogw zam. 'ogn<, (§ 50), otfll (wungill H wungill
HBi) nom. sing. '(ii)Qg»/> zam. '(e)eg/s (§ 50) itmil (ghimil H
chimil H Pf schemigl Pf) nom. sing.
O rozwoju ® w połabskim por. Schleicher §10 str. 33 — 5, M i k-
kola Betonung 11. Lorentz JArch. XXIV 16, Nitsch JArch. XXIX
177, Lehr-Spławiński SO I 138.
§ 52. Prasłow. & zwokalizowany przedstawia się w po-
łabskim w pozycji krótkiej jako a. N. p. bólak (byólak H)
nom. sing. *behkb ‘białko’, ogbdrdk (wumberak H HBi wtim-
berac Pf uberack Anon.) nom. sing. *(y)ęAor&A'&, zaioatak (sei-
wóatak H seywattack PS seywódac Pf. seiwoatak Bauc.) nom.
sing. *źioot'bki> ‘serce’, zeaómak (ssewómak H ziiifnac Pf) nom.
sing. *źevórmk, pósak (pyósak H piósac Pf) nom. sing. ‘pes®^,
zómaknąt (zomakennut H zomakenunt HBB2C) inf. *zanvbknqti,
zómacena (zamacena H HBiB2C) part, praet. pass. * zairrbcemje
‘zamknięty’, vqzalena (wunsalena H) adi. masc. *(o)qz'blen'bj6 itp.
§ 53. Zwokalizowana półgłoska 6 rozwinęła się w połab-
skim w pozycji długiej dwojako zależnie od tego, czy na-
stępna spółgłoska była palatalną czy niepalatalną.
1)	W położeniu przed dawną spółgłoską palatalną pra-
słow. 6 rozwinął się w a, przyczem poprzedzające spółgłoski
pierwotnie spalatalizowane występują stale w postaci nie-
palatalnej, co dowodzi, że kontynuacja 6 była niegdyś w po-
abskim samogłoską szeregu przedniego (§ 77, 82). N. p. pan
pan H) nom. sing. *p6n6, oas (was H wahss PS waas Pf) nom.
Ł7 T- ’u?il <k6ssal H HB‘ kusch41 pf> ttom. sing.
dwareyPSl ,n0”‘,Sln^' *!», doardi (twaray H HBB.C
warey PS) nom. plur. fart, dearndić, (twarneicia H twarnei-
tfBC dwarneitz PS dwarneizia Pf d -	59
sing. •^«n,'7 'izba'.' sWi\‘ścieżka',	? u’1 no»-
sing- ^meIb- p passaV H pessay HB, n™ ,H) "»">
pi!i^ (pasinaicia Pf pissineitza HB, pissi‘eiza°2; plur- >«i.
-Panica, pastraica (pastreicia H) nom. siM •“ , ’ nom' W-
Iklaneika H HB,) nom. sing.	A?’'"1'1' k'<">vk,
ztreli, zdrq (sarang H Pf saarang PS) i sindSarat Pl> inf.
mdt3 (marę H maarre PS) 3 sing. praes g; P?eS'
(pahssde PS) 3 sing. praes. •frzdUh), cdb (tzale	p«d.
praes. ‘ćMM, calinz (tschedignie Pf) subst verb •3 n°6'
ddana H klana H BB, B2C) 3 sing. praes
(swane H) 3 smg. praes	‘dżwięc2y; g,J
Pf) inf. Sr6meh> Srama (grama H grama HBj) 3 sing. 2
*gr6mi{t'b)i oiizardil-sa oiizdrat (wissereissa H wisserat H) inf
*oz&re/t(sę), sdra (sere H zeehre PS) 3 sing. praes. -36re!to)
zdV3 (sawe PS) 3 sing. praes. *Ź6ve{lt) zam. *źuje(łt>), mdza (maase
PS) 3 sing. praes. Wfffc), tara (tarę H tarę HBaC) 3 sing.
praes. */6re(/®), zafódla (sarjódela HBt serriudle Pf)"nom. sing.
*zf>redlo ‘zwierciadło', papar (papiar H papiar HBi) nom. sing.
*p6p6H, dalą (dalang H) adv. *ddjq itp,
2)	W położeniu przed spółgłoskami niepalatalnemi prasłow.
6 przeszedł w a t. j. zmieszał się z kontynuacją pierwotnego a;
spółgłoski poprzedzające zachowały przytem palatalność. N. p.
tułał (tguttgal H tschutschól Pf) nom. sing. *kołbh, oiifal (wirr-
gall H) nom. sing. * orbit ‘gąsior’, ian (Igan HHC Igón HHBiB.C
lion Pf laang Anon.) nom. sing. *lf>rvb, pas (pyas H pyahss PS
piós Pf pias Anon.) nom. sing. *pbst, fata (Igatga H HB) adi.
masc. "lógtktjó, Pat'u (Igatgi H) adv. ‘Ibgtko, 1'ant'a (tyantga
tyóntga H tjantige PS) adi. masc. ‘lómktjb, 1'óma (gama H
gama HB! tjama PS) nom. sing. "tema, magla (miogla meag a
miógla HBi miogla Pf) nom. sing. ^gla, P^a'r (Papiar „
papiar HBj) nom. sing. *pf>p6rt zam. pf>p6rt>, bfaoa i Y
blawe B) 3 sing. praes. *blbva(jett) i t. p.	Lorentz
O rozwoju prasłow. 6 w połabskim p°r. Mikko a M:|SCh MPKJ
• Arch. XXIV, , 2-3. K o b 1 i s c h k e J. Arch. XXVIII, 4 3 N U g h ,
111 15. J. Arch. XXIX 176-7, Rozwadowski Enc. po. >
SPiawiński SO I, 131 nn.	. , rozWinął się
§	54. Prasłow. 6 w nagłosowem p°łączenn\ wvrazowego:
Połabskim dwojako zależnie od miejsca a ce
60 II Jeśli prasłow. połączenie 7»- było pierwotnie akcento-
M nrreszło w 7S wskutek czego przedstawia się
wane; k Ł’P w nostaci jat-. jdinam (geinam H) adv. *jtnam(o)
por °słoweA inam s.-ch. inud r. inuda. jaidi (geidigi H leito PS)
nom. sing. 7«<- r. igo bułg. igo słoweń. igS, Jd^ (geimang H
jaumang PS seimang jeomang Mit.) nom. sing. jómę r. ima
s.-ch. tme słoweń. imę.
2) Jeśli prasłow. połączenie > nie było pierwotnie akcen-
towane, to zachowało półgłoskę 6 i w połabskim rozwinęło
się dwojako zależnie od tego czy następna spółgłoska była
palatalną czy niepalatalną:
a)	W położeniu przed spółgłoską palatalną pierwotne
przedakcentowe połączenie *jb- przeszło w połabskim w je-:
jema (gimme H) 3 sing. praes. *j6me(te), jemató-sa (gimmatóssa H)
3 du. praes. ‘jbmeta-sę, jemdi-jeg (gimmayik H) 2 sing. imper.
*jmi-jego r. imii imetb, s.-ch. imam, jełme (giilme H giilme H HBi)
nom.-acc. plur. *jbłbme zam. 'jblbmy mrus. iłem. gen. ił/nd, jeaer
(gewerHBi) nom. sing. "jboert, jeaere (gewere H HBi) nom.-acc.
plur. *jbt)ere zam. *jbi)ery mrus. iaer, słoweń. ioęr ioęr, jegraića
(giggareitza HBJ nom. sing. jćgrica1).
b)	W położeniu przed spółgłoską niepalatalną pierwotne
przedakcentowe połączenie *jb- rozwinęło się — zgodnie z nor-
malnym rozwojem b przed niepalatalną — w ja-: jagła (gagla H
gagla HBJ nom. sing. ‘jbgla r. igła s.-ch. igła, jakra (góakra
Bauc.) nom. sing. jbł^ra r. ikra, jazba (gasaba H) nom. sing,
jbsteba r. izba s.-ch. izba.
J) Poza połączeniem-^jb- rozwój prasłow. 6 e spotyka się w połab-
skim jeszcze: 1) W wyrazach: Oesi (wissi H wissie PS wissi Mil.) pron.
neutr. Obse, Deseg (wissek H) gen. sg. *Obśego, Oesy (wissang Mit.) acc.
sg. fem. Obsij, oesai (wissay H wissey PS wissei Mit.] nom. plur. *ObŚi,
PS) dal. pl. ‘mSóm, oeśófa (wissótga H) pronom. nom.
Sam)SC'	(wissókak H HB,C) gen. sing. 'MiakogM,
bS H rrde “ BB2C’ W‘Sde HB|) adv- Sr^dl (gri-
tycL por MitT‘1 Rgria!H,gribialPS)	- formach
J Arc WX m ’p H. L ° r e n l z J. Arch. XXIV. 12-3. N , ( , e l.
leżała zapewn"	r°ZW°'U	W for“a'h zaimka
<ta się nic Dewne.o2"'40^“ pa alalnyni charakterze ś. Co do gre6dl nie
a PoLal	.2^o;zh iip-W “
61
Odstępstw jest tylko dwa, po jed
o jaigróh (gaygróyang H) 3 plur. praes .	_
oczekiwanego Ugrają wobec r, ,Srd(6 f	zamiast
71 jaskn (goaskra H jóskra Pf) nom. sine •„l '
wobec r. bkra s.-ch. Iskra. Pozornemi odstep?iJ!miaSt ‘ići,k'3
(geimatH geimadHB,) inf., jaimij, jd,m3 (jefmóv^są:.
gayma H HBBiC) 3 sing. P-es. pon	P1
ail (eyd H heidt PS haid Pf) inf., aids (eyde H heyde PS
Pf eyde Do) 3 sing. praes. por. r. idu s.-ch. id™ W
W itd. oraz w inf. ufi dyftong oi jest prawidłowy
nieważ miały one pierwotnie w nagłosie i- a nie jb- por c
jimati jUi; formy jak aid3 uległy analogji do inf. ail CZCS'
Zanik nagłosowego *jb- zachodzi w połabskim tylko
w słowie met (met H meht PS) inf, i mom (móm H mohm PS)
1 sing. praes. *jbmeti 'jbmamb. Polega to na wpływie form
z negacją nemam nemas (nemam nimas H) itd., które już
w prasłow. uległy kontrakcji z *nejbmamb.
O rozwoju prasłow. *J6 w połabskim por. Rozwadowski RS VII
9—12, Enc. poi. II, 356—7, Lehr-Spławiński RS VIII 152—6, SO 1,130.
§ 55.	Prasłow. 6 zwokalizowany przedstawia się w po-
łabskim w pozycji krótkiej jako a, przyczem poprzedzająca
spółgłoska albo jest palatalna albo niepalatalna, zależnie od
tego, czy a odpowiada dawniejszemu a 6 czy a 6. N. p.
xauddc (chaudatz H scheudatsch Pf) nom. sing. *xudbc6, taipac
(tyeipatz H tscheipatz Pf) nom. sing. *kupbcb, brólsc (brotatz H
brudatz Pf) nom. sing. *bratbcb, slepac (slepatz H schlepatz PS
schlepatsch Pf slepaz Anon.) nom. sing. *slepbcb kogut, biizac^k
(biisatzak H) nom. sing. *boźbćbki>, brotacak (brotatzak i)
nom. sing. *bratbcbkT>, jącandica (ganzaneitze H ganzaneitze n i)
nom. plur, *jęa>nici, futslndića (tgiittalneicia H HBi) nom. sin
kotblbnica, óu(ó)ds (wias H wias HA wiias Pf wu Yes
nom. sing. *ovbs,b itp.
Prasłow. /
§ 56.	Prasłow. niepalatalne r rozwinęło się wf’	.e
Początkowo w ar. z czego - zgodnie
dawnego a — powstało w pozycji długie)
Sórndk (ggórnak H ggórnek HB2) nom. sin
62
TT 1 .	1 mr ) adv *Arz(o), ooismórkat (wois morgat Pf)
bórs H borach HB,	H wakórst HB,) adv.
mf. oysmrko': “ " el HB,C) nom. sing. 'g.rstlue, lorndita
(t^eilaTturnóglia Pf) nom. sing.	“1°™'* H’
nom -acc. plur. ^nuljź^ W pozyq.krotk.ej kontynuacja ,
musialaby niewątpliwie brzmieć »r. jednakowoż me zachował
się ani jeden przykład tego rodzaju.
§ 57	Prasłow. palatalne f rozwinęło się w połabskim
w pozycji długiej dwojako zależnie od jakości następnej
spółgłoski:	.
1) Z wyjątkiem położenia przed spółgłoską przedmojęzy-
kową niepalatalną prasłow. r rozwinęło się w połabskim ar. Po-
przedzające spółgłoski występują przytem stale jako niepala-
talne, co dowodzi, że a w tem połączeniu powstało z daw-
niejszej samogłoski przedniej (por. § 77 i 82), a więc zapewne:
ar *er ±= *ir *r jak w polskim. N. p. varx (warch H) nom. sing.
*DrxT>, odrsak (warsak H warsak HBi warsack PS) nom. sing.
'oriek*, udrxna (warchene H warchne HBi wargne Mit.) adi. masc.
ohbnt-jb, varxiivóła (warchiwóta H) adi. masc. *Orxoi)at?>jb, odrba
(warba H warba HBi warbaa PS farba Pf) nom. sing. *vrba,
para (para H para HBJ num. *pfvbjb, oa samarćóna (wassemar-
ción H wasamartzión HBJ subst. verb. accus. sing. *Vb stmf-
ćanbje, sDarcek (swarzik H schwartzig PS) nom. sing. *svfćikb,
parda (pahrde PS) 3 sing. praes. *prdi(l,b), cartdi (tzartgay H
tzardgay HBi zerkchey Pf) nom. sing. *crky, carteo (tzartgi H
tzschardgy HBi zartjuv PS) nom.-acc. sing. "crkbtib, car^vdića
(tzarkweicia H HB tserkweitse Mit.) nom. sing. * cfkwiica, cdrmak
(zarmak H dzarmak HBi) nom. sing. ćrnrbkb, sarp (sarpe H
sarpe Pf) nom. sing. *srpb, smarda (smarde H smerde HBi
schmarde PS smarde Pf) 3 sing. praes. ‘smrdi(^), smardi (smardi
, HBJ nom. plur. smfde, marzną (marsne H) 3 sing. praes.
mfznelM, udr(3 (wkrte H warUssa HHB,) 3 sing. praes.
M*	(darggenunt HB,) inf. 'drgnęli, dargna (dargne
“ar<e HB,) 3 sing. praes.‘d/gnel to), darzen, (darsene HHB,)
3 dnJT*’ Pa-S' d!lienoie-	(parggene H pargene HB,)
3 smg. praes. prgne(to), pa,zdna (parSena H) part. praet, paSs.
*) Tutai r ni.palatalne wbrew pol cl. r . ale por poL Iarn!n°.
priemji-. parslin (parstin H pórstin Pf>	“
carpino (tzerwćna H HB tscherwein Pf) s®«-
2) W położeniu przed spółgłoskami Drl ")asc;
niepalatalnemi prasłow. f rozwinęło sie w La r??,<izvkowemi
" k niepalatalne r w ar^ przyczem p0'^±’tBn tak
zachowały charakter palatalny: M (biordi Społgłoski
‘bido, nobórfta (nobiórtge H nobjórtge HB U C n°m‘ sing’
‘nabrdnko, żornii (sgorni H HBi siurnii Pf) nOm sintf a?®’ Shlg'
(zittgóarte H) num. 'cetoitw, córna (tzórne H zohrne PS? k
tschorna Pf tsoorne Mit.) adi. masc.
dgórda H dgórda HBp adi. masc. analogiczni!
(tgordessa H HBi) adi. compar. tordejsbjz, airhórta praimórh
zomórh (eymiarte * preymiarte H eymiarte PS zaamart PS)
part, praet. pass, ‘(u- pri- za-jmityb.
Przykładów rozwoju i w pozycji krótkiej niema zupełnie
w zabytkach. Przypuszczać trzeba, że niewątpliwie konty-
nuacja f brzmiałaby w takiej pozycji ar z poprzedzającą spół-
głoskę palatalną albo niepalatalną zależnie od jakości spół-
głoski następującej po /.
O rozwoju prasłow. r i w połabskim por. Mikkola Beton. 16—7,
Lorentz JArch. XXIV 13—4, Koblischke JArch. XXVIII 276, Nitsch
JArch. XXIX 172—3, Rozwadowski Enc. poi. II. 55—6, Gramatyka poi.
Ak. Um. 152, Lehr-Spławiński SO I 131 nn.
Prasłow. /
§ 58. Prasłow. / niepalatalne i / palatalne uległy w po-
łabskim zupełnemu zmieszaniu i przedstawiają się jako au
(H Pf Anon.), obok czego dialektycznie występuje u (PS):
W trzech wyrazach zawierających r zamiast P*s°wn* . JL
spotyka się ir || lir: 3 sing. praes. *drzW dirse H dkse HBP 2	‘ p '
dirseissa H, inf.	dirsef H. praeter. drżały d.r só. H.
i .	•	’ ,	. •	_ n ud inf orgnati wirggenam n.
3 sing. praes tozprgnet* waspurgene H int.	«:	. wirdiat (tai)
3 sing. praes. Orgneth) wirggene H wiirggene n n ' l i c । c h e r § 10
Mit., 3 Sing. praes. *Vrga(je)tl> wirtga HB, wlrtya H. or. £ żodncj róż.
str. 33, Mikkola Beton. 77. Ponieważ niemożna u Monemj Wyżej
nicY w konfiguracji fonetycznej w porównaniu z	przyczyna
formami z ar || er, więc napewno nie da się orz“> 1	żg chodzi tu
odmiennego traktowania f w tych wyrazach. . g	przed r, por.
o dachowanie dawniejszego ir bez rozszerzenia
P°L formy wirzch sirp niby z « ścieśnionem.
64
JArch. XXIX
Ak. Um. 157,
, A rwauck Anon. wuhk PS) nom. sing. olki>. oócka
r^tzka^fitzka H wutska Pf) nom. sing. 'o^ka, caun (zaun
nm sing	ca'"raA (tzaunak H) nom' S,ng-
H- fesśugkeneHHB) 3 sing. praes.	mauckg (mauk-
skung H maukskung HB,) adv. kn/W* I^sl^‘3.
t»La tust PS) adi. masc. 'Islw, liuct (tautzt HB,) inf. /«(,;
‘r,	(tautze H tautze HB, tutze PS. tauzissa
H"nitutzissa HB) 3 sing. praes. *//će(/*). taucal-sa : (tauzalse H)
praeter. sing. 'tlkli-sę, taukna (taukne H) 3 sing. praes. tlkne(h>),
dauda duda (daudya H dudje PS) adi. masc. 'dlgw, daudij
(daudegi H) adv. *dlgo, daugal (daugat Bauc.) adi. masc.
*dlgati, daug (dauk H) nom. sing. *dlg?>, pauna (pauna H pauna
HBi) adi. masc. *p[rrbj6, paunu (pauni H pauny HBj adv.
*plno, oaunó (waunó H wauno HB wauno Anon.) nom. sing,
*u/na, mauńa (mauna H) nom. sing. *mlnója, mauz (maus mous
Pf) nom. sing. *mlźe. Jedynie wyraz oucka przedstawia się
jednako w obu grupach dialektycznych z u l, co polega
może na starej oboczności oauk || oucka wyrównanej potem
w jednym lub drugim kierunku. Por. też formy dug *dlgi>,
duzneice dlźnici u Buchholza. Na rozwój l [ w pozycji
krótkiej niema w zabytkach ani jednego przykładu.
O rozwoju prasłow. / [ w połabskim por. Schleicher § 116 str. 157,
Lorentz JArch. XXIV 14. K o b 1 i s c h k e JArch. XXVIII 281. Nitsch
177 8, Rozwadowski Enc. poi. II 383 nn, Gram. poi.
Lehr-Spławiński SO I 127.
Prasłow. tort i tert.
Prasłow. połączenie typu tort rozwinęło się w po-
postać tarł, która następnie — zgodnie z normal-
§ 59.
łabskim w
nym rozwojem dawnego a przeszła w pozycji długiej w tort;
tym sposobem kontynuacja pierwotnego tort nie różni się
mczem od kontynuacji dawnego r niepalatalnego. N. p. gord
£hord ggord H) nom. sing. 'gord*, oagórd (waggórd H wogaart
t) nom. sing. ogord*, oórta (vórda Pf) nom.-acc. plur. 'oorta,
"	<webbórteissa H HB) inf. ‘oboorliU-^, oorldidla (wór-
wórn^H °”'	‘grzebień tkacki', zeadrnai (sse-
H Z,UrnaC d, ’ nom' Sing'	‘skowronek', oornó
(worno H vorno Pf) nom. sing. ‘oorna, (wornung PS)
„CC. sing. *«-">«- obleli (wórblikH) nom	“
,OTrW ^órka ,swórkó H sworg PS) nom dj"- 'Wróhel'.
(starna PS) nom. sing. 'atorna. pórsq	.Urn
porssang Anon.) nom. sing. -poraę. ( » «. Porsang PS
plur. ‘por.fi, lornet (gchornet H) inf. \omifi  HB.‘I nom-
(dchórna H) nom. sing. *xorna ‘żywność’ ZYW1C ’ xórn’
karg Anon.) nom sing. gord (chórd’ggórd Hm'1* J1
gord ‘Schnackenburg HB,) nom. sing. *aorx HHB.gode
ggorde H) loc. sing. *na gorde, Xorstiii) (gorsty HB^Garta ’-
Gartau) nom. sing zoorsłoob, gorddista (gchordeisde H gortl?
Pf) nom. sing. jordiśće, bórja (bórdsia H bohrss PS) nom sZ
‘borzdja zam. 'borzda, borna (pórne H borsaa PS) nom si tf
*borna, mórz (mors H) nom. sing. *morzh itp.	8
Jedynie tylko dwie formy wykazują rozwój odmienny,
metatezę: hriida (breda H brodda PS broda Pf) nom. sing.
*borda i brbdaod-ća (bredaweizza H) nom. sing. *bordaoica. Formy
te są zapewne szczątkiem dawnych obocznych postaci z troi.
O rozwoju tort w połabskim por. Lorentz J. Arch. XXIV, 14, Ko-
blischke J. Arch. XXVIII, 278, Rozwadowski Enc. poi. II, 56—7,
Gram. poi. Ak. Urn. 165, Lehr-Spławiński SO. I. 122 nast.
§ 60.	Kontynuacja prasłow. tort przedstawia się w po-
łabskim w pozycji krótkiej jako iart. Zachowało się tylko
kilka takich przykładów: oąkarb (wunkar H) nom. sing, *(o)qkorb6
'kosz w wozie’, ka starne (ka starne H) dat. sing. ‘ta slome,
nó oabe starne (no webbe starne H) nom.-acc. du. na obe slorne,
prid-gardam (pride chardóm H) instr. sing. perdt gord^me; nó-
garde (no charde H) loc. sing. *na gorde.
§ 61.	Prasłow. połączenia typu teri uległy w połabskim
przestawce w tret, poczem zawarte w nich e rozwinę o się
w pozycji długiej —zgodnie z normalnym rozwojem pras ow
e dwojako zależnie od jakości następnej spó g os i P
§ 21):	,	. j.
11 W położeniu przed spółgłoskami palata^rlbórn9
stawia się więc prasłow. połączenie ter 1 , • <na H) adi.
(sribarna HHB,) adi. masc. 'serbrw*. dnoem> (dr
neutr. *deroenoje, crtonek (sriwenik H sriweni , r *uersiky,
^robnik-b ‘szewc’, orisdifa (wriseitga H) nom. u, 3 sing.
(sridne H) adi.'masc, ^rd^.	5
Lehr-Spławiński, Gramatyka polabska-
66
k il > 'trzebi' Mili <tribeika Bauc.) nom. smg. ter-
praes. ttrUM t 	- pS n0[n sing.
kika.	schribangPf) nom. sing. *źerbę,
(sribang H Anon-ryban^HB^sctobang	£
"^t^HB) nom'sing. ‘ierbica. no hrizdin, (no bnsein PS)
io" sing ™	X (pritzne H HB) adi. masc. >r-
MW2)'^położeniu przed spółgłoskami niepalatalnemi pra-
słów, /er/ przedstawia się jako tret: srebru (srebn H srebru Pf)
nom. sing. 'serbro, creuii izrewii PS) nomjing. ćeroo creoa
(srewa H Bauc. srewa HBJ nom.-acc. plur. ćeroa, jreda (sreda
H sreda HB, sreda Pf sreeda Do) nom. sing. ‘serda, sretfa
(sretka H) nom. sing. ‘serdtka, srediiletna (srediletne H) adi.
masc. *serdoletsTTbjfi, dreniioóta (dreniwot H dreniwot HB,) adi.
masc. *demoualv>j6, drenuuótą (drenu wottong Mit.) acc. sing.
adi. *dernotialąją, breza (bresa H bresa HBi brese PS bresa Pf)
nom. sing. *berza.
Nieprawidłowy rozwój wykazuje wyraz bńg (brik brik H)
nom. sing. *berg<b, gdzie zachodzi zmiana e i, mimo że na-
stępująca spółgłoska jest niepalatalną. Również w przyimkach
i prefiksach prid (pride H priit H) *perd?>, priz (prise HHBi)
perz-b, prifa (pritge H priitge H prudge HB,) *per£o, prifdi (pritgay
H pritgay HBi priitgay H HB,) *perky stale występuje postać
tril, co przypisać trzeba specjalnym warunkom głosowym,
jakie właściwe są proklitykom. Prefiks *per- występuje raz
w postaci przestawionej pri-, raz w nieprzestawionej per- (H);
ta druga postać pierwotnie zachodziła w połączeniu z tema-
tami o nagłosie wokalicznym, później zaś obie weszły
w użycie bez wyraźnego rozgraniczenia.
Por. Tomaszewski SO II, 137 nn.
W pozycji krótkiej prasłow. połączeniu tert musiałoby
niewątpliwie odpowiadać w połabskim postać tret tret, jedna-
kowoż me zachował się ani jeden przykład tego rodzaju.
Prasłow. tolt i telt.
łak V' ^raSł0W' Poleczenia typu tolt i telt uległy w po-
llLC1U'lteT zmieszaniu i oba przedstawiają się
W długiej pozycji jako tlat. N. p.
(il
a)	Prasiow. loll: olak (wjak H w,oac HR ,	„
sing. '<>M* 'sieć, niewód', rtóna (s,ana H,	v’00c Pf) nom.
(slaneicia H) nom. sing.	s/.,“c’u
sing. Wfo, ilalta (slatzga H) adi. masc. ‘ro/wJ, .p H’, "om-
slama H schlamma PS Anon. slamu Do) nom ś“7 -S 7’*
slamens (slamena H) adi. masc.	zlSi3 , i J"8'
sing, ‘zoila. klóKl (klatgal H klatgel HB, klatS PS
schiile Pf) nom. sing kolkoh. vlS, (wlas H) nom .	. j11’
MsSi (flassói Pf) nom.-acc. plur. •«<>/,„, HóJ8lra (bla£
adi. masc. -io/go/sn^ 'wesoły bez troski', gtóU3 (e|awa H ,-w’
HB, glawah glaw PS glawa klówa PS) nom. sing. ‘golca. slóm>
(glawene H glawne HBO adi. masc. 'golunw, głód (glada H
glad glaad PS) nom. sing. *gol<h>, blana (blana H blana HB,
plóne Pf) blaan Anon.) nom. sing. *bolnt>je ‘łąka, pastwisko',
blańa (blania H) nom. plur, *bolnbja itp,
b)	Prasłow. telt: młaka (młaka H młakę HBt mlakaa PS
młaka Anon. mlauka H melauca Pf) gen. sing. *melka, mlócena
(mlatzena H mlatzena HB2) adi, fem. *melćenaja, mlacenek
(mlaatzenick Bauc.) nom. sing. *melćenik?> ‘mleczak (ryba)’,
olaca (wlatze PS) 3 sing. praes. *ue/će(/z>), olacena (wlatzene H
wlatzene HBj part, praeter. pass, ‘oe/ćerrye, mlai (mlaht PS)
inf. *melti, plaoa (plawe H HB plawe H plawe HB,) 3 sing.
praes. *peh)i(t,b), oóiplaoena (woyplawena HHBJ part, praes. pass.
*i)ypelvjerrbjb itp.
W pozycji krótkiej odpowiednikiem połączenia tlał po-
winnoby być tlał, ale pewnych przykładów tego rodzaju nie
mamy: może zachodzi to w formie PS zatolack, którą w takim
razie należałoby czytać saolak s-wolkn, a może także w przy
toczonej wyżej formie H HBi u)oyplau)ena vóiphoena, a e je
i drugie jest niepewne.	. .	« 30
O rozwoju połączeń toll i tell w Piskim	0 n d ra k
>39, Mik kola Beton. 22 Urslav. gram. 87, R o	iArrh XXVIII
JArch XXV 198 Vergl. siar. gram. I 310-1. K <. b 1 i - h -	\
263-6, Nitsch JArch XXIX 178, Rozwadowski t  P
Lehr-Spławiński SO. I 122 nast.
Prasłow. ort- olt-.
§ 63. Prasłow. nagłosowe połączenie tVP postaci:
dziczył język połabski z dawniejszej epo i w
68	» t_ 1
,,,	ciągu rozwinęły się w sposob od-
,0. i ,a-. które w dalszym ctąg °	° (§ 19a)	,
powiadający norma toem.ro^	pS)
nom. sing.
a) Prasłow. ort	pS) nom, sjng. *TOl(,ja 'orlbja,
rokt/Hno^ orky^	r&sl3 (riste HHB,) 3 sing. praes.
Z t toM ŁeW, rten, (rise H rysę HB, ‘uneinig’) adi. masc
rosieć >	'rA6nv' riiz- rdz- (ris- nsse- russe- rese- H)
TOZbffliJb orzbtrbjb rOZHy ,
prefiks *roz- *orz-.
Por. Ks. P. Gołąb SO. I. 160 nn.
b) Prasłow. *orl^*ra-: ramą (ramang H) nom. sing. ramę
*ormę, rdmińam (ramingam H) instr. sing. *ramen6m6 ‘ormenbmb,
ramanai (ramenay HHC) nom.-acc. du. 'rameni ormen^ rama,
nesa (ramenessa H) nom.-acc. plur. ‘ramenesa .zam. ramena
*ormena, ratój (ratóy H rato PS} nom. sing. * rataje	'ortajb,
radiu (radeli H radly HBi rotlii Pf) nom. sing. 'radio 'ordlo,
radldića (radeleicia H radleitzjaa PS) nom. sing. 'radlica ^'ordlica,
rataj. (roatgay H) nom. sing. *raky — *orky, rakodjća (roakweicia H)
nom. sing. 'rakeoica ork^oica.
W pozycji krótkiej połączenie to powinnoby mieć brzmie-
nie ra-; zdaje się, że zachował się jeden tylko taki przykład:
radlajcajsta (radelei zeist H HBBxC) nom. sing. 'radlićisce £= *ordli-
ćiśće, w którym pełny rozwój i — aj w zgłosce przedakcentowej
pozwala przypuszczać, że w poprzedzającej zachodziła re-
dukcja wobec braku akcentu pobocznego.
§ 64. Prasłow. nagłosowe połączenie *olt odziedziczył
język połabski z dawniejszej epoki w dwojakiej postaci jako
/o- i la-, które następnie uległy zgodnie z normalnym roz-
wojem dawnego o i a w pozycji długiej zmianie w u i o:
1) Prasłow. olt^ lo-: lilda (liidyaH ItidiaPf) nom. sing. 'lodbja
— *oldbja, liitet (litgitt H nechjiiht PS) nom. sing. * lok^tb	'olk^tb.
2) Prasłow. *olt *la: lobń Laby H laby HB, Lobi Pf)
nom. sing. *labo *olbo ‘Łaba’1).
x) Moźnaby mieć wątpliwość, czy formy tej nie należy czytać labu
na co pozwala pisownia Pf. i H. Rozwój taki byłby ściśle paralelny do
wo7°’\ °u 7 ~rat (§ 63)1 trudn°ŚĆ icdnak	w tern, że nie można
Xwe /a i °dp0W,ednich P^ykładów stwierdzić, czy pierwotne nagłó-
wki słowia-skU r0ZW°i0Wi POdlegał° (parak'lnie	ra-). Inne
głosowego la-. Po/so"1^!??62 ParaIeli dla Podobnei zmiany na-
69
Zanik samogtosck
§ 65. Zanik samogłosek odziedziczonych z n ,
chodzi w połabskim w następujących wvn»Hń praslow- za-
li Prasłow. e znika w wygłosie w f? tCh:
.k„Je, nifed (nitjidde Mit. nitgitt H) ‘nek^t
M;s (woys H) adv. compar. na„d/,i>’ L, 1 H>
superl/nauyje, w liczebnikach od H—19.	H) adv-
MeenadesifM itd.	'	’d™ Idwenatist H)
2)	Prasłow. o znika w wygłosie w zakończeni,. «
masc. i neutr. deklinacji zaimkowej -g0 n
ziig zóhg PS) -ćego ii. p.	P 'S “« (cik 2>k H
3)	Prasłow. i zanika w wygłosie w zakończeniu inf
biist (bist H) bosh, niiset (niisset H) *nosi7r).
Wymiany samogłosek połabskich.
§	65 a. Wymiany samogłoskowe widoczne w języku po-
łabskim dzielą się na dwie grupy:
1) Wymiany starsze, odziedziczone z doby prasłowiańskiej
a po części i z praindoeuropejskiej. Występują one oczy-
wiście w formie zmienionej skutkiem rozwoju odnośnych
głosek na gruncie połabskim, ale dadzą się zupełnie wyraźnie
stwierdzić w wypadkach jak np. oizt (wiest PS) *oezli ||
Dijzet (wissit H wissit HB) *vozili, vazvudel (waswidit H) ±=
*i)T)ZOoditi || oazoójat (waswociat H) — "wbzoadiati, ualaknĄl (watta-
kenunt H watóakent H) — *i)i>t,bknqti || uataica (wateitse H wa-
teitze HBJ *uz>/i/će(f&), sćda (zede PS ssede H) sedi(It>) ||
Dasódet (wassódet H wassódet	oi>sadili, ore/ena (writin
PS writene H) *oerteno || odria (warte H HBi) — uitiW, oaucet
J) Co do prefiksu na- w superlaliwie por. Tomaszews
156—1.	, ।
2) Pozatem w znacznej ilości form opuszcza się częs‘° cJlkowi-
znak dla samogłoski wygłosowej, co jednak wcale merodzaju
tego zaniku, ale tylko silnej redukcji. Por. §	•	63 § 48 sir.
wypadków por. u Schleichera §25 str. 33, Donieważ prawdo-
Niektóre z wymienionych lam form tu jednak nic na ąt, jak0 zakoń-
podobnie odziedziczył je język połabski z dawniejs I zanikiy. Należą
czone na "Ł lub -6, które oczywiście całkiem prawi o	_3
d° "ich n. P. formv adv. Mlek Misek,	2' * pr
70
(wautzet H)^W^ <WŚykenC H WÓVkene HB|’^
‘^2)' Wymiany nowsze, wśród których odróżnić należy:
a) Wymiany niezależne od stosunków loczasowoakcentowych:
e II i' np. cesat (ssessat zessat H/ cesah || ctsa (ciesse HB,,
'	(gadan H jaddahn PS) >dwn. Jiddim
Gtiddeine H gtddeine H) - W- Por. § 23.
'“e lotó (Igoti H lijótiih PS) liuteu Pf) - 7eto || odlet,
(waleta H waleht PS) eS *o» Mte, Uh (byola H b|ohl PS) -s
'beki* || bilet (belt PS) ‘beliłi. Por. § 25.
’q (I q: pl^at (pluńgsat Pf plóossat Anon. pjungsat PS
pliungsat H) *plęsati || pląs* (plangse H) *p/?śe(fc) diiĄta (diw-
gunte H) *devęl*ib (| diogt (diwangt H) *deoęt6. Por. § 29.
o || ii: doi (dól H) *doh> || Da diile (wa diile H) *t>» dole,
fdskd (tyóska H) *kosh>ka || fiist (tijist H tjuste PS) * kosie.
Por. § 33.
(o)a || (dlii: oada (woada H vóda Pf wadę Anon.) *voda [
va ouda (wa widda H) ;= *v?> oode, oan (wan H) ±= 'om || oiindi
(winnay H)^*oni. Por. § 32.
§ 38.
oi ai U a(/): bott (baut PS boit H) *byti || bal (boal H
babi PS) 'byl?>, tal (doal H tahl tohl PS) */(//& || oa taile (wa
teile HHBiB2C) *vt> tyle. Por. § 43.
a II 0 (zero); daoó (tawó HHBj dauói (dawóy H tawói Pf)
dbOaii || doemó (dwemo H) *dzvema. Por. § 48 *).
Ó || a : pas (pyas H pyobs PS pias Anon.) *p6s^ || pasaj
(passay H pessay HBJ *p6si. Por. § 53.
(j)e II (j)ai . jegraića (giggareitza HB]) "jegrica || jaigróją
(gazygroyang) ^i6grajq(k>). Por. § 542).
_ o(r)n<>(r) : forda (tgórda H dgórda HBJ ‘tordais || ndrto
(warte H) £ or(i((s)3) Por. § 57.	' "
wymieniona a II 0 (-s), ale „ie za-
w*ri,BwIW.Mr‘°cti,l“i'Ć mUSiala	“i nie nie zaeho-
3) Żaden przyklad 2 be2pośrednią uką
71
ll u :	(wauck Anon.) uaycfea (wautska H) II ouk (wuhk
ay, (v,-utzka H wutska Pf)^‘o&b \lć6fea. Por. § 58.
?S) II (fr)ó(t) ' uornó (wórnó H vornó Pf) *oorna broda
’,)0H bródaa PS broda Pi) ^.rda”-). Por. § 59.
(brcC*a miany zależne od stosunków akcentowo-iloczaso-
s “•
Konsonantyzm.
I. Przegląd spółgłosek połabskich.
§ 66. Język połabski w ostatniej dobie
posiadał następujące spółgłoski:
swego istnienia
Niepalatalne Palatalne
Wargowe:	p	b	m o	(/)	p	b	m	ó
Przedniojęzykowe: t	d	n s z	c 3	tdńiźćj
Tylnojęzykowe:	k	g	x	&	g	i
T. zw. płynne:	r	l	[
Półsamogłoska:	j
§ 67. Spółgłoski zwarte niepalatalne p b t d k g, płynne
r l oraz nosowe m n oznacza się w zabytkach na ogół
w sposób najprostszy t. j. odpowiedniemi znakami, przyczem
jednak stosunkowo bardzo często zachodzą dwa odstępstwa:
1. podwajanie znaków, 2. mieszanie znaków dla dźwięcznych
i bezdźwięcznych: p-b t-d k-g. Obie te właściwości nie mają
żadnego znaczenia głosowego ’ i polegają wyłącznie na gra-
ficznej manierze pisarzy, przejętej ze współczesnej pisowni
niemieckiej.
Por. Zapożyczenia dolnoniem. w jęz. poł. MPKJ VII. 298 300.
c -
s z ss lranty niepatatalne zębowe s z oznacza się przez
że 07	bez różnicy, jedynie co do ss można zauważyć,
rzadko^* ^żywa się go dla oznaczenia s niż z; u Pf. nie-
Tylno' 6 L- P*SZe w teł samej funkcji sch, u H- kilkakrotnie cz.
0 prze^Z^°We X oznaczane iest Przez c^» wargowe
°2na W’’ W ocf°sobnionych wypadkach przez v i f Dla
c CZenja afrykat c i 3 używa się bez różnicy znaków
z> rzadziej s sch (szczególnie u PS)« Spółgłoski pala-
72
i	-mnp <?a temi samemi znakami co niepalatalne
z’dodatkiem / y- gadziej >’ Znaki ‘e nicrzadko siS
p“ Przedniojęzykowe f d bywaj, prócz tego ozna-
czane przez ig dg dech, czasami i g. Sp.rant tylnoięzy-
kowy i oznacza się najczęściej przez zwykle ch. czasami
przez chi gh lub eg sch (zwłaszcza u Pf). Wreszcie j oznacza
się znakami; g i y, przyczem dwa ostatnie zachodzą ty ko
wewnątrz wyrazu przed samogłoską. W położeniu zamyka-
jącem zgłoskę j się opuszcza, co ma z pewnością pewien
podkład fonetyczny (§ 93).
II. Stosunek spółgłosek połabskich do prasłowiańskich.
System spółgłoskowy prasłowiański.
§ 68, Język prasłowiański w chwili rozpadania się wspól-
ności językowej prasłow. posiadał następujące spółgłoski:
	wargowe	przedniojęzykowe	tylnojęzykowe
zwarte:	P b	/ d	k g
spiranty:	0	s z ś ś ź	X
afrykaty:		C J ć 3 tj dj	
płynne:		r l	
nosowe:	m	n	
półsamogłoska:	j
Z tych spółgłosek tylnojęzykowe k g x występowały
tylko w położeniu przed samogłoskami szeregu tylnego
i dzięki temu były zawsze niepalatalne. Spółgłoski
wargowe f> b m o oraz przedniojęzykowe t d s z n i płynne
r l występowały albo w położeniu przed samogłoskami sze-
regu tylnego, albo też przedniego i zależnie od tego były
w pierwszym wypadku niepalatalnemi, w drugim zaś
spalatalizowanemi. Wreszcie spółgłoski przednio-
językowe ś ś z c J ć J ij dj, jako powstałe wskutek pala-
talizacji innych spółgłosek, były stale p a latalnemi.
Zmiany w systemie spółgłoskowym prasłow.
przeprowadzone na gruncie połabskim.
, § 69 ‘	jSłow; spółgłoski dźwięczne utraciły swą dźwięcz-
ność w sródgłosie w położeniu przed spółgłoskami bez-
dżwięcznemi. Ziawisko to mimo chwiejnej „•	3
ię pewnem. N. p. tUsk, (tyiska R) nnmP1S°Wni Wydaje
fijsfa> (tyeeska Bauc.i nom. sing. ‘konka	'k°łt^
defka Anon. deffcaPS dewka H) nom.	Pt
(bopka PS bobka H) nom. sing. «ioW<), ,*'J'nka- ld*
HBi stragewka H) nom. sing. ‘stryjenko, jopfóti, h/u66’1*
gńptgi H) nom. Sing. ‘jobUo, króuskr, krouskó ?btC^y P1
krauska H HB, croisko Anon.) nom sing.	”
Jak przedstawiała się rzecz w wygłosie, nie da*
ślić. Wahania w użyciu znaków p-b t-d k-g itd °kre’
lają stwierdzić, czy spółgłoski dźwięczne w wygłosie ukadk
dźwięczność, czy me. To samo dotyczy fonetyki między
wyrazowej. W transskrypcji należy więc w tych wypadkach
raczej zachować odróżnienie pierwotnych spółgłosek dźwięcz-
nych od bezdźwięcznych, co z resztą zaleca się także ze
względów praktycznych.
§ 69 a, Prasłow. spółgłoski palatalne i półpalatalne uległy
na gruncie połabskim ogólnej dyspalatalizacji w położeniu wy-
głosowem, oraz w położeniu przed spółgłoskami niepalatalnemi.
N. p. cildust (ziilyaust HBiB2) nom. sing. "ćeljuslb, oóipel (woy-
pet H) inf. *oypiti, sapał (ssapat H HBj inf. stpałi, pląsał
(pliungsat H HBx pjungsat PS plungsat Pf plóossat An.)
inf. *plęsaii, slid (slid H slide Anon,) nom, sing. *seldb ‘śledź*,
sed (ssed H) nom. sing. *sedb, uuden (widgińn H HBi widjin
PS witchiń Pf) nom. sing. *ogn6, sarsin (sarrsun H HBi zar-
ziin PS) nom. sing. *śrsene, klauc (kilgautz H HB) nom. sing,
*kljacb, łdkac (takats H HBji nom. sing. "tokach, Jautzna
HHBj adi. *lućbn?>jb, laisdicka (leiseitzka H) nom. sing.
rec (retz H HB) nom. sing. *re«, plduzna (plausena H HBbiC
adi. rpluŹ6n7>jb, krauska krauskó (krauska H HBi crois o . .
nom. sing. *kruźbka, niiz (nis H HBi niis Do) nom. sin
f'> (gisse H HBB,) nom. sing.	(raasch
sing. *nŹ6, xrqst (chranst PS grangste H HB,) nom- sl .	,
fed (dóast dast H HB,B2 dahssd PS dost Pf d
nom. sing. 'daźje, nemac (nematz H HB,B;) nam; ,^a idllj3e
‘“"c (biisatz H Pf busaz Mit.) nom. sing.	H)
(chaudatz H scheudatsch Pf) n°m< xU, ńn nom. sing-
n°ni. sing. *os6, oas (was H wahss P
74
.........onli2 (dolunćs goluns H) nom. sing. ‘galgze, diizd
(Zd H iaśsd PS dfist Pf) nom-	(eyb!.sl H)
ff -uW ń* (woas H wahs PS wóos Pf) nom. sing^
znójes (snogis H) 2 sing. praes ' znajeS<,,tenąJ <tyenangs H HB,
tschenangs Pf) nom. sing.	platnz (płatna H ploatna
Anon.) nom. sing. ‘polleno, nuc (nutz H nuhtz nuts Pf
nuńx nox Anon.) nom. sing. ‘nokle, pic (pitz pitz PS pitz Pf)
nom. sing. *pekt6, naij (weitz PS wcis H) 2 sing. imper. ‘oidjt,,
jej (getz H geets HBJ 2 sing. imper. ‘jedje, oiiklip (wicklip H)
nom. sing. ‘oklep*, <T°W> (dgelumb H tschelumb Anon.) nom.
sing. *golqb6, stamil (stammil =H) nom. sing. ‘śćemeU, fauiór
(tgauchgór H) nom. sing. *kuxar& itp.
Prasłow. k g r-
§ 70. Prasłow. spółgłoski tylnojęzykowe k g x przed-
stawiają się w połabskim w postaci k g x w położeniu przed
samogłoskami poł. odę oraz a, o ile powstało z redukcji
dawniejszego lub *», wreszcie przed spółgłoskami niepala-
talnemi i w wygłosie. N. p.
1) Przed poł. o (Por. § 19, § 56, § 59): skóca (skótze H
skuze Pf) 3 sing. praes. *skaće(li>}, moskó (mohssco PS mosko
Do) nom. sing. *mash>ka, plokól (plokól Pf) praeter. act. ‘pła-
kali,, kornó (korwó H korwó korwu Pt) nom. sing. ‘korna,
oókórst (wakórst HBX) adv. *okrsli>, kórfa (kórtge HR1 kortje
PS) adi. masc. fkorti>ki>j6, god (ggode H HB3 god PS) nom.
sing. gadb, gósa (gós H) 3 sing. praes. *gasi(li>), goląz (goluns H)
nom. sing. galoze, gord (ggórd chórd H) nom. sing. *gordt>,
g°TX (ggórx H kgórch HBi karg Anon.) nom. sing. ‘gorxi>,
górnak (ggórnak H) nom. sing. *grni>kv, mauxó (mauchó H
maichu Pf mauch PS) nom. sing. *muxa, xórna (gchórna H
chórna H BBiB2C) nom. sing. *xorna itp.
2) Przed a (por. § 51): kalii (katu H kattuhe PS kąty Ec.)
pronom. kito, oaixar (weicbarr H) nom. sing. ‘oixire, taixam
(taichom H teichaam PS) adv. (instr. sing.) ‘tinme itp.
1 .	",’,(,por- § 27): kpdih (kundila H kundiglia Pf)
Lx“’(bSlnl .	kt>- (kungs HB,) nom. sing.
h m c Ty P<“gsa PSń nom-acc' Plur' 'k^	'Ang^
HHBrC gunss PS gongs Pf gums Anon.) nom. sing.
glj)l, (gungsta Bauc.) adi. 'g^ u	™
imperf.	itP-	hung Md.) 3 plw
4)	Przed a (Por. § 20): mifo 	,
muńca Pf- mooke Anon.) nom. sjng. • , H ,mŁunk^ PS
(plókat H HBBJ inf płakali, jópka (goptka H ' (plókat
Anon.) nom.-acc. plur. jablska, „tig, (niw, u . ,aapke
niigga PS niicka Pf) nom. sing 'noga itp. " n'śśa
5)	W grupach spółgłoskowych, jeśli n»«t—
jest niepalatalną: klas (klass H HB PS) nom^sin^i^
klaipóslo (kleybjoste PS) adi. 'klipjaslsjs, krdidh (kreidpl° M
HB,C kreydel PS) nom. sing. 'kńdla, Ca,k^ (tZaSl H
terkweitse Mit. nom. sing. cikwica, odknż (wakni H wacnu
Pf wackenow Anon.) nom. sing. *okno, tągli (tanglu Bauc1)
nom. sing. * lęgło, gribin (griwin H) nom. sing. ‘greóene, jagrdića (gag
gareitza H HBi B/ non. sing. "jbgrica, gnili (ggny Pf gnf Bauc.)
nom. sing. *gnojó, doaignąl (tweiggenunt H HBB: B2) inf, *doi-
gnąti, tągno (tangne H HBi PS) 3 sing. praes. *lęgne(tej, oexoa
(wechwe H) nom.-acc. plur. *oexwy, vdrxna (warchne war-
chene H wargne Mit.) adi. *orx,bnjbjb itp.
6)	W wygłosie: ddioak (deywack PS) nom.-sing. dioakb
rącnek (runtznik H HBi) nom. sing. *ręĆ6ni^», rug (rik H HB] C)
nom. sing. *rogi>, daug (dauk H) nom. sing. *dlgT>, ptipręg (pii-
prung PS) nom. sing. * popręgi, grex (ggrech H) nom. sing.
*grexT>, mex (mech H mech PS mich Pf) nom. sing. mexi>, uarx
(warch H) nom. sing. *vrxi>, strox (stróx H) nom. sing, strcm
i t. p.
§	70a. Jedynie w połączeniach k g l zaszła zmiana
spółgłoski tylnojęzykowej zwartej w spirant x czego zac o
wały się dwa przykłady: liixl'dm (sa lichtgóm H) ,ns r* S1
lokbtbmb, niixle (nichde H niichtjey PS) nom.-acc, pur. S
Por. Schleicher § 84 str. 125.
§ 71.	Prasłow. spółgłoski tylnojęzykowe z^®łosk^ni
w połabskim palatalizacji w położeniu prz
“ o' — prasłow. o (§ 33), aj prasłow. y •
prasłow. yr yl (§ 42, 43), aa ai oj	44) u (46).
Prasłow. t> (§ 51), oraz a prasłow. o 9	p
W Pozycjach tych prasłow. k g przesz y w
76
(tyiisa H BB^ adv. 'kozbjójb, fuza
o J •• • 	nrasłow. o: fiin (tyun H HBB, tjiihn PS)
"2 ^n° 7/na (lyiilna H tgilna HB,) adi. 'kofaaia.
nom. sing.	tschiibe Pf) nom. sing. kopa, fiipdića
PS) nom. sing. ‘kopicą, tubate (tjubolja HB,
!glLeltXl a Pf Tiubahl PS) nom. sing. 'kobyla, tubalko (tgibo-
nom sing. ‘koifa KMslo (tgisse.ste H tl.ssmste HB, nom.
si„g'-W«e, roion(a) (tgillyón H tyillyoon Bauc. huhlne PS)
nom. sing. ‘HM. (tyiisa HBB.) adv
(tyisa H tgisa HBiC) nom. sing. koza, tust (tijist H dgist HB!
tjuste PS) nom. sing. *koslb, jopfu (góptgi H góptgy HB,) jub-
tchuy Pf) nom. sing. 'jabltko, Fafu (Igatgi H Ijatji HB Jgattgi
HBi) adv. *lbgzko, naisfś (neistgi H neistji HBBt) adv. *nizT>ko,
stuk (stijiick PS) nom. sing. *skokb, tiiprdios (tyipreiwa H HB
tiigipreiwa HBJ nom. sing. *koprioa, iuslrdioa (tyiistreiwa H
tgiistreiwa H BB,) nom. sing. 'kostrioa, duji-sa (dgiissa HB,)
duja (tiigige H) 3 sing. praes. *goji(tb-sę}, dujek (tiigigik H
dgiyik HBi) nom. sing. *gojik-b, dusi (gist H jiist PS) nom. sing.
*gost6, uadul (wadjuhl PS) nom. sing. *ogolb, riiduza (riidegisa
H HBo) nom. sing. *rogoźa, rudilznek (riidegisenik ridgisenik H)
nom. sing. *rogoźbnil^b, daudu (daugi daudegi H daudigi daugy
HBJ adv. *dlgo, jaidti (geidigi H geidigy HBJ nom. sing. *igo;
klafol (klatgal H klatgeJ klatgdl HB! klatschiile Pf klattijóhl
PS) nom. sing. *kolkolb, tonar (tjónnar PS tgenar Bauc.) nom.
sing. konarb ‘pferdehirt’, folii (tgeli H tjólii PS) nom. sing. *kolo,
*fosa (tgessa H tyesa HBi) nom. sing. *kosa, foraita (tyereita
H HBB;C) nom. sing. *koryto, fóska tdską (tyóska H HBB, ti-
jóskung PS) nom. sing. kosh>ka acc. sing. *kostbkq, sforne (sty-
erne HH BBt stijóhrni PS) nom.-acc. plur. 'sfyorbne, slot (stijóht
PS stgeet Bauc.) nom. sing. ‘sfeoto, fdndi (tyenay H HBi C
gónóy HBi tgenoy Bauc.) nom. sing. *kony, dora (tgóra H
tiora HB tchiora Pf) nom. sing. 'góra, doląb (tgelumb H dge-
lumb H tschelumb Pf) nom. sing. 'golfa, ofaqr (wundyór H)
nom. sing. "qgorb itp,
3 Sin] nTd “•{ Praslow- y- f°it» (tyeipe H tgeype HB,)
(tzart«av H ł' U)('e‘SSa PS) nom- sin^- *^Sa’ caMi
gay ™\zerkch*i Pf) nom. sing. 'crky, Mdi
(roatgay H) nom. smg. 'raky faky, pilfd,na (p^ BB;(
1 sinś- praes. *pokyne(tr>), Tardnm (ri~r.. .	"
•rokytino, prifdi (pritgay H HB, C) pracno"3.^1 nom- W
(nemtgeimka H HAB,) nom. sing.	nemf<iJn^
(wissjeibohn PS) part, praet. pass.
H) nom.-acc. plur. ‘nogy itp.	1' nudal (nidyay
3)	Przed ar	prasłow. yr: seWra (ssStfiaria H . ..
setjar PD nom. sing. \ikyra. Więcej8 przvWJ ""PS
rodzaju, jak również na położenie przed JZ , ,tcgo
w zabytkach.	yl me™a
4)	Przed au ai oi prasłow. u: tauióil (uauteit H ,|R ,
inf. 'kulili, lausól (tyaussót H HB,C) inf. ‘kuialk tóudci («!'
retze H HB dgauretze H nom.-acc. piur. “J,
tdurzpólka (tyaurepotka H B,B., tscheirebotka Pf) nom sin4
*kuropai*ka, fauiór (tgauchgór H dgauchgór HB,) nom. sing
*kuxarbt t'duxarnd'ćd (tyaucharneicia H) nom. sing. Mannica,
t'dip3c (tyeipatz H dgeypatz HB, tscheipatz Pf) nom. sing’.
*kupbcb, sfaińó (styeinió H stjenió HB) nom. sing. *akunja
(swniem. scugin), staiplac (styeiplatz H HB stgeyplatz HB,) nom.
sing. "stkuplbcb, daimna (tgeimene H dgeymene HB, jaum PS)
nom. sing. ^gumbno, oiizddibd (wistjeibe H HB) 3 sing. praes.
*rozgubi(t'b), podaduid (podgeibene H HBi) adi. *pagubbm>j6, taipal
(tjaupal PS) praet. 1 kupili, *gumbno, poddibna (pojaubne PS)
adi. 'pagubbrrbjb itp.
5)	Przed e prasłow. •& : liilet (littgitt H HBBiC nech-
jiiht PS) nom. sing. :| lokntb *olk?>tb, 1'enąj (tyenangs H tgenans
dgenans HBi tschenangs Pf) nom. sing. +tanęj6, Jengdaińs
(tyenantgeinia H HBBJ nom. sing. *ki>nęgynbja, 1'esin (tgessin
H HAB., tjessin PS tgessjp Bauc.) nom, sing. żołą-
dek’, fed (tyit H tjit HB,) *Me), carteo (tzartgi H tschardgy
HB, zartjiiv PS) nom.-acc. sing. *c/7j^6.
6)	Przed a prasłow. o y u : odłs	, W1]^kn;ss')
adv. :'oel(i)ko, zopditd (zobeitge H sopeytje PS ver
nom. sing. *zapibako, t’undifo (dgineitga H i) nom’
koniky, gresndiłd (greesneitje Mit\ ^‘‘Tr/Lsdya HBi)
W (runtge H HB,B2C) gen. sing. nky, mu( Y
nom.-acc. plur. "mozgy, głębili'^ (glum i e	t^'3
sltdybkTijb, dórta (tgórtya H HB dyórtga । (nodia H HBi
<«dye H didge HB, tidye PS) adv-	(»«*
78
„odya HB5C) adi. ^/df W™>gtai PS) nom.-acc.
du. *kuręti itp.
6 72 Prasłow. x w położeniu przed samogłoskami wy-
• • „om; w 5 71 uległo również palatalizacji ale w stopniu
s“m przechodząc w x:	(chidit H ghydit HB,) inf.
loM, (wauchgi H HA wauchchi wauchy HB, wmschi
Anon.) nom. sing. W, sou.™ (sauchgi H sauchp HB sauchgi
HB,) adv. *suxo, odidtq (wachetung HHB, wachgetung wasche-
tung HHC) acc. sing. *oxotq, iauda (chaude H gchauda H sgaude
HHBBJ adi. ‘zudijó, ioidaića (chaudeitz schaudeitz PS) nom.
sing. *xudtca, iemil (ghimil H chimil HB) nom. sing. *xi>melb,
greia (ggreche H greichje Mit.) nom.-acc. plur. *grexy, glduia
(glauchge H glauchje HBB, glauchje PS) adi. *glux?>jb, sauia
(sauchga HHB saucha HB, zauje PS) adi. neutr. sing. *suxoje.
idizna (scheissna PS) adi. *xyźbmjb itp.
§ 73. Spółgłoski k g x wchodzące
głoskowych, których drugi komponent
spalatalizowana, ulegały palatalizacji w
w wypadkach omówionych w § 71. Wchodzą tu w rachubę
dwa główne wypadki:
w skład grup spół-
stanowiła spółgłoska
stopniu słabszym niż
1) Połączenia prasłow. ko- go- xo- jeśli odziedziczone
z prasłow. v pozostawało palatalnem, albo palatalizowało się
na gruncie połabskim, ulegały uproszczeniu przez zanik ó
i przedstawiają się w postaci spalatalizowanych /? g x. N. p.
gózda (ggyósda kchyósda H ghiusda Pf) nom. sing. *goezda, Hot
(kyót H kijót HB) nom. sing. koeti>, łtotai (kyotay HHBB,)
nom.-acc. plur. koety, giizd (gisd HHB,) nom. sing. *goozdb,
giizde (gisde HHB,) nom.-acc. plur. 'goozde'), idra (chere H
czere HB schere H) adi. xoon>jb, idrac (cheratz scheratz H
czeratz HB) nom. sing. *xoorbcb, iost 'chest schest H czest HB)
nom. sing. *xoostb itp.
2) To samo dotyczy, zdaje się, także połączeń k g + ń f:
gnozd, (ggmnyósda HHBB, ggennyósda HHB,) nom.-acc. plur.
gnezde, któjg (kilgagan HB,) 3 plur. praes.	Utauc (kil-
iiisSdPS?b°k	Są ,eż w “bylkeeh formy /uzd (diglst H
)ussa ro) nom. sing. i duzde dióicts hur \	“
się do gozdb gozde u * HHB,) nom.-acc. plur., sprowadzające
5 g zde, por. oboczność poi. gioóżdi || góźdż.
mimo
gautz HHB kloitz Pf) nom. sing. *kljUće nr.	™
klautze PS) nom.-acc. plur. 'klju& itp g rC3. (kUśauza H
przykładów nie pozwala na ścisłe uiecip /T" ^.lększei ilości
§ 74. W niewielkiej ilości wypadki
określić zachodzi palatalizacja prasłow.'! ^ąeyck ściśle
że następna samogłoska należy do nienlkłTi ' V’ mimo
(tgauchgór H tjanchjor HB) nom. sing. *Urn hych:. rayiór
techga H HC) nom. sing. *maljexa, sfaipldtcfa Sri (m°"
H HBB,) nom. sing. ^kufUćtka. diioaiU,'
sing. ‘soloika,gigldi" (gigleikia Pf) nom. sing. ‘gigL (dn™S
i t. p. Zjawisko to związane )est zapewne z wpływem 'o
przedzających wysokich samogłosek i u c. Nie było ono t
wyjątkowem, ale miało tylko charakter fakultatywny0 jak
widać z liczniejszych przykładów bez palatalizacji w takich
samych pozycjach: n. p. t'auxór (tgauchór HC tgauchor Ec)
*kuxare, bezdifed (beseika H) nom. sing. 'beźika itp.
Prasłow. p b m o.
§ 75. Prasłow. spółgłoski wargowe p b m o w położeniu
przed pierwotnemi samogłoskami szeregu tylnego, przed spół-
głoskami niepalatalnemi oraz w wygłosie przedstawiają się
w połabskim w postaci niezmienionej jako p b m o. N. p. post
(post HBi) inf. 'paśli, pósa (passe H HBi pohsse PS) 3 sing.
*pase(t*), pausta (pauste H HBB]) 3 sing. praes. *pus/i(/a), polał
(pelat H) nom. sing. 'pobite, pqt (punt H HBi pungct PS punct
Pf) nom. sing. *pqte, pauna (pauna H HB|B2 póun Pf) adi. plmje,
netiipar (netiparr H HBC) nom. sing. netopyre motyl, ślepa
(ślepe H HBi schlepe PS sleeba Pf) adi. 'slepije, pórsg (por-
sang H PS porssang Anon.) nom. sing. 'porsę, cepói (tzepoy
H HB! zepoy Pf) nom. -acc. plur, 'cepy, plduzna (plausena H
HBBtC) adi. 'pluźentje, plota (plotę H HBi) 3 sing. praes. p
w(te), prqt (prunt H) nom. sing. 'prqt*, sniip (snip	sc ™*P
nom. sing. 'snop*, kopka (kopka H HB) nom.' S1"g' ° . /
k°pkq (copcung Mit.) acc. sing. *kap*kq, busl is 1
•W. tó* (bidę H HB.) 3 sing. praes.
H HB,C) part, praes. act. ‘bodiM,
HBj) 'klobućenik*, dybak (dómbak H HC) nom. sing.
80
„ t* H htimbón Pf) nom. sing. ^h-brn, Irgba (trumba
L mB B Lm sini- ™b°1^ ,sobahlsah PS! P™t
'zapomniał’ M> (sloba HHB,) adi. 'slabijt, brol
(brot H brodt PS) nom. sing. 'brali, slablii (słabli H HBB,)
nom. sing. W/». :6pk> (sobka HHB,) nom. sing
(sumb HHBoC sumb Pf) nom. smg. zqbt>, molat (motay H HB,B2C
mohtey PS) nom. sing. *mati, móit(sa) (móyssa H HB|C moj/d Pf)
inf	maudi-sa (maudiessa HHC) 3 sing. praes. -mudi(t?>)-sę,
2Ómaknqt (zomakennut H HBB,B2C) inf. -zamiknyti, zómacen(a)
(somatzehn PS) part, praet. pass. * zamućenw, mórz (mors H)
nom. sing. *morz®, mqka (munka H munkaa PS muńca Pf
mooke Anon.) nom. sing. *mqka, młaka (młaka HHBi mlakaa PS
melauca Pf młaka Anon.) gen. sing. *melka. daim (daym HHB,
doim Pf) nom. sing *dym?>, kromka (krimka H) nom. sing.
Jtronrbka, glaoa (glawa H HB, glaw glawah PS klówa Pf) nom.
sing. *goloa, oórblek (wórblick H HB,) nom. sing *oorblikb, ottla
(willia H HB,B2C Mit.) nom. sing. *oolja, oal (woal H HB,B2
wahl PS woal Pf) nom. sing. *ooli>, vojó oója (wayó H HB,
waujah PS woju Pf wayo Bauc.) nom. sing. *oyja ‘szyja’, vas
(woas H HB,C wahs PS wóos Pf) nom. sing. *0bś6, leoa (lewa
H Pf) adi. *leo-bj6, olak (wlak H HB,B2 vlóoc Pf) nom. sing.
*oolkb, glafka (glawka H HB,) nom. sing. *golotka, glaona (gla-
wene H glawne HB,B2C) adi. *goh)6n-bj6, defka (dewka H
deffca PS defka Anon. deefka Pf) nom. sing. *dźo,bka, rqkav
(runkaw H HB,B2C) nom. sing. *rq^aO7>, cart'ev (tzartgi HHB,
zartjiiv PS) nom.-acc. sing. *cik-bV6, pul filo (pittgi H HB, piitchi
Pf) nom. sing. podkoob, oastriio, (Wastriiw H Wostriive Pf)
nom. sing. *ostro<n> ‘Wustrow’, póliionek, (pellibenik H HBB2C)
nom. sing. poloobnifyb, budiit) ^biitgiw H) gen. plur. *bogoi)i>,
prosionek, (priissinek HA presinek HB,) nom. sing. "prosoobnifa
i t. p. Jedynie w wyrazie oiića (witzia H HB wutz PS wyzja
non. wiicia Pf) nom. sing. oobca zanikło o zamykające zgłoskę.
S 76. rasłow. p b m o spalatalizowane wskutek na-
s ęps wa pierwotnych samogłosek szeregu przedniego oraz j
zwinę y się w połabskim w p b m ó w położeniu przed
samogłoskami: o prasłow. ja i (§ 19, § 25) q prastow. ,
(S 29), a - prasłow. 6 (§ 53), or prasłow. ; (§ 57)# Qraz przed
3 powstałem z redukcji wyżej wvm‘
(§ 10). W tych samych pozycjach tekże" nr^ Samo^ek
przedniojęzykowe spalatalizowane rozwiń X • spół^oski
w palatalne, por. §§ 81, 87. Np. ęy Slę w Połabskim
1.	Przed o ^ja^e: klaipósh (kleybjoste PS) .
stojt. pósak (pyósak H HBC pijossic PS Piósar pi ad1, klipja~
* pestki, Bola (byóla H bjohl PS bióla Pf) ałi- n?,0"1’ sing'
(wibbióde H HBB2 wibbejohd PS) nom sinJ * a-j ’
(mioró H HB,) nom. sing. -mira, grari,ofó (gramg . °
neutr. ‘gnmilo. ód/ar (wióter H HBB,B2C joter PS ftódeTp '>
nom. sing. oetn i t. p.	aer
2.	Przed V pąla (pyunta H) nom. sing. ^ia,
(pyunte H) num. pętw, dióqta (diwyunte H) num. *deoeM(,
óązat (wyungsat HHB, wjungsat PS) inf. \zati, oazugzóna
(waswyungsona H HB,B2C) part, praet. pass, *nzoęzarnj6 itp.
3.	Przed a V papar (papiar H HBj nom. sing. >6^,
pas (pyas H HBi pyahss PS pias Anon. piós Pf) nom. sing’.
*p6sfc, gribat (gribjat PS Bauc.) nom. sing. 'grebst-b zam. *xT6bf>h>,
riimdn (rimyian Bauc.) nom, sing. *ronu>n?>, magla (miogla meagla
H HBi miógla Pf) nom. sing. *mógla, i t. p.
4.	Przed or f: bordu (biordi H) nom. sing. *bfdo, nobórfa
(nobiórtge H HBBiBoC) nom. sing. *nabid'bko, aimórla (eymiarte
H eymjarte PS) part, praet. pass, 'umrhfa prahhórta (prey-
miarte H) part, praet. pass. *primfh>j6, itp.
5.	Przed a, jeśli odpowiada powyższym samogłoskom:
zima (simea H simea HBi simia Pf simia Mit.) nom. sing.
*zemja, ou(ó}as (wias H HA wiias Pf wubbyes Anon.) nom.
sing. *oo6st> i t. p.
§ 77. Prasłow. p b m u spalatalizowane wskutek następ-
stwa pierwotnych samogłosek szeregu przedniego oraz ]
uległy w połabskim dyspalatalizacji w położeniu prze s^n0
głoskami e - prasłow. e (§ 21) l (§ 25), ,
<§ 29)	(§ 27), «/ - prasłow. i (§ 36). o,
<§ 37)-) f (§ 57), a - prasłow. . (§ 53) oraz przed
wstałemi z redukcji wymienionych samog
*) Niema ani jednego przykładu zachowanego
Lehr-Spławińskij Gramatyka połabska.
82
samych pozycjach uległy dyspałatałizacji także prasłow. spół-
głoski przedniojęzykowe spalatahzowane. Por. § 82. Np.
1	Przed e ~ *e‘ Per^ ^Perl HBiC peru PS peru Pf)
nom sing. >ro, bera (bere H) 3 sing. praes. *bere(h>), metla
(metla H metla Pf) nom. sing. 'metla, eedrii (wedderi weddri H
wedrii Pf) nom. sing. 'oedro itp.
2	Przed e 'e pesan (pessen H) nom. sing. pesnb
pesnai (pessnay H) nom. plur. 'pźsni, bezat (besat H HBi) inf.
•beźali, beza (bese HPS) 3 sing. praes. *beźHh>)t mesał (messat H)
inf. 'meśati, oa tetra (wawetra H) loc. sing. oelre i t. p.
3.	Przed ę ±-= *ę /<?• PQst (pangst H Pf) nom. sing. 'pęstb,
pątaru (pantari H pantarii Pf) num. ‘pęlero, zribą (srybang PS
sribang H Anon- schribang Pf) nom. sing. 'źerbę, mąfa (mangje
PS) adi. ‘męk-bktjb, zimą (simang H simańg HBj acc. sing.
*zemjq, dioąl (diwangt H; num. 'deoętb, dioątaru (diwangtarii HBi
Pf) num. 'deoętero.
4.	Przed aj 'i: pal ^peit PS) inf. *piti, pausta (peiste H)
3 sing. praes. 'piśćilt-b), bait (beit H PS) inf. rbiti, tribdika (tri-
beika Bauc.) nom. sing. 'ierbika, majmu (meimi H) praepos.
adv. "mimo, mdlcaleoa (maychalewa H meichalewe PS maicha-
lewa Pf) adi. mixa[-enjb, uaidlai (weidloy H HA weytlóy Pf)
nom.-acc. plur. 'uidly, oamdića (weineicia H HB2 waineiza Pf)
nom. sing. *i)in{bn)ica i t. p.
5.	Przed ar *r.- parstin (parstin porstin H HBi pórstin
Pf) nom. sing. 'prstenb, smarda (smarde H HBiB^ schmarde PS
smarde Pf) 3 sing. praes. 'smfdilt-b), oarx (warch H) nom. sing.
oarsak (war sak H warsack PS) nom. sing. *ofś6ki> i t. p.
6.	Przed a^b-. patinac (patinatz H HABj Bauc. pattinatz
Anon. patinatz Pf) nom. sing. 'pbtenbcb, mara (marę HHBi,
mahre PS) 1 sing. praes. "mbreit?,}, vas (was H wahss PS waas
Pf) nom. sing. ubse ‘wieś’, vasi (wessi Anon.) gen. sing. *oósI
i t. p.
Przed a oraz e, jeśli powstały z powyższych samo-
g osek: zuoa (siwa HB) 3 sing. praes. *zooe(lr>), odlżoa (walliwe
.. nłom- plur' Ooloc^ Jemató-sa (gimmatóssa H) 3 du. praes.
(T Ó (Wa Scima H PS> loC. Sing. zimet claoak
łshwak H schlawack PS) nom. sing.	(sriba Pf)
nom. sing. ze,bt. oubll (wibbet H HB,) inf. “obili, weckómo
(suetskome Mit) instr. plur. ‘ sakami	83
nom. sing. 'kupiu, slip3c (slepal H	^eipatz H Pf,
Pf slepaz Anon.) nom. sing.	PS sdfe^
O dyspalatalizacji spółgłosek w połabskim
str. 124. Szachmatow JArch. XXV 2371«°vS ° h 1 e 1 c h e r § 82.
XXVIII 266. Nilsch JArch. XXIX 78-80 R ' K°blisclll<e JArch.
II. 57—8. Lehr-Spławiński SO I 137 ’nn 0 z w a d 0 w s k i Enc. pol.
§ 78. Prasłow. o jako drugi knnm™ 4
głoskowych zanikło w połabskim
1.	W położeniu przed pierwotnemi samogłoskami przed-
mem., które w połabskun uległy przesunięciu ku tyłowi jamy
ustnej 1 obniżeniu (dyspalatalizacji). Por. § 76. Np Hot (kvót
HHB) nom. sing. ‘Amefc, kota i (kyotay H HB,) nom-acc
plur. ‘koety, śot (syót H HB1B2C) nom. sing. *ai>eh, gózda
(ggyósda kchyósda HB, ghiuzda Pf) nom. sing. *goezdal śqta
(sjunta HH BB,C sioncta Mit) adi, *auę/®j6, śqtu (sjungti H HB,C
siuncteu Pf) nom. sing *svęlo, 1'órda (tgórda H|HB2C dgórde
HB,) adi. "tord-bjó, fordesa (tgórdessa H HB,) adi. compar. *toidej-
śbjb, citorla (zittgóarte H HBB,) num. *ceiorMb i t. p.
2.	W położeniu przed ii o prasłow, *o: zuna (sine H
ssune HB, siihne PS) 3 sing. praes. *zuoni(h>), diijóca (dyótse H)
num, *duojaćbj-b, tiij (tiih PS tui Mit) pron. *looj6, tuja (tya
H HB) pron. fem. *ivoja, Łiiji (tiigi H HB,C) pron. neutr. tooje,
sa sója (sa ssia H HBiB.») instr. sing. *si> soojqt siiji (ssigiHHB,)
pron. neutr. *svoje, diizd (gisd H HB, jiissd PS diist Pf) nom.
sing. *gvozdb, duzdek (gisedik H HB,) nom. sing. *goozdiki, xost
(chest schest H czest HB) nom. sing. xoosh>1 uiildr(a) (wittó r
PS) 2 sing. imper. *otoor(i), praHor(a) (preytdhr PS) 2 sing« im
per. *pritvor(i)t dor (dór H) nom- sing. ‘doon, doiónka doryonka
H HC) nom. sing. -doorjomko, Mrci (styertze HHBB.C) nom.-a .
plur. *skoorbce1 iora (chera H) adi- xooribjb, idrac
ratz H) nom. sing. *xoorbcb i t. p.	.
Q	.	i	ieśli poprzedzająca spo
3.	W położeniu przed o — a, je p	kosdi
głoska jest tylnojęzykową: kos (kos H) no™' p «£) nom.
(kosei PS) nom. plur. *kvasi, kosao osa	*xl)a!i(h)}
acc. sing. ^koas-bOb, xóla (chole H HBi
i t. p.
6*
84
We wszystkich innych położeniach prasłow o w połą,
czeniu typu TĄ-o zachowało się w połabskim jako o: N. p.
Sl)qtdina (swantenia H HBBJ nom. sing. 'soętina, nd-soałe (no
swatte H HBj loc. sing. *na suełe, doaigngł (tweiggenunt H
HBB Bo) inf. *dcignqti, doar (dwar Anon.) nom. sing. *dobrb, doardi
(twaray H HBB2C dwarrey PS) nom. plur. 'dobri, sodińa (sweinga
HBi schweinjah PS) nom. sing. *suinbja, ciluaru (citwari H
tschutwaril Pf.) num. *ćetoero, soorkó scórka (sworkó H HB
sworg PS) nom.-sing. 'soorka, scóret (schworet PS) inf. *soariti,
lóioa (lótwa H) nom. sing. *lah>ca (niem. latte), grdusoa (greiswa
Anon.) nom. sing. *gruśboa, grausoói (grauswóy H HBi greiswóy
Pf) nom.-acc. plur. *gruśbcy i t. p.
79, Nowe d powstało w połabskim jako t. zw. proteza
w nagłosie wyrazów rozpoczynających się od prasłow. samo-
głosek o q u. N. p.
1.	Przed a ii^'o: oasa (wóssa H) nom. sing 'osa, oan
(wan H HB, PS. Mit. Anon.) pron. ‘on®, oaknń (wakni H HB,
wacni Pf wackenow Anon.) nom. sing. "okno, oaxotq (wach-
getung H HBjC) acc. sing. *oxotq, carat (wóarat H) inf. 'orati,
cara (wóare HBi wahre B3 sing. praes. ‘oralje/®), odstruc (Wa-
striiw H wostriive Pf) nom. sing. 'Ostrów ‘Wustrow’, cdtrufa
(woatrik H HBi wahtriick B wódriic Pf) nom. sing. *ofro/ea,
oastruga (wastrigga H HBj nom. sing. 'ostroga, oabója (wabóy H
numer, nom-plur. 'obaji, capak (wóopak H HBBiC) adv. 'opakt,
oakórst (wakoarst H HEiB^C) praep. 'okrslt, oatain cdten (wat-
taun PS wattein Anon. waten H) nom. sing *otym>, cagórd
waggórd H HBi wogart Pf) nom. sing. 'ogord^, cadiil (wadjuhl
PS) nom. sing "ogolb, odsma (wasme HBi) num. *osmt>jb, oafu
(watgi H HABj nom. sing. oko, uiisem (wissem H) num. *osmb,
oiicai (witseiż Pf) nom.-acc. du. *oći, odlsa (wilza H HB wil-
scha Pf) nom. sing. 'oUśa, cuda (witzia H HB wiitz B wiicia Pf
wyzja Anon.) nom. sing. *oobca, oiirdl (wirrgall H nom. sing.
ouden (widgińn H HB^C widjin B witchiń Pf) nom.
sing. ognb, oiindi (winnay H HBjBoC) nom. plur. pron. 'oni, odra
wirre ) 3 sing. praes. ^orje(t-b), oiistan (wistjahn PS) nom. sing.
os 6n% oiis wiss H nom. sing) *osb, oiindića (wuneiza H wieneitz
•oT/	~ 0“klip fwickliP H HBB2) nom. sing.
oklepb, oube (wibbe HBj numer, nom.-acc. du. *obe, oukqsa (wig-
kungse H) 3 sing. praes.	ouJena	TT
widdine Pf) nom. sing. ‘odeneje, Opatom	HHBBlB^C
wittodujeme Mit) 1 plur. praes. -0^’Z	H
makenunt H HBB.B.C) inf.	~!TOł"«(.'*
H HBBiB.C) 3 sing. praes. -„bryjek ’ t. ’	{w^
2.	Przed V (wumbal H HB wuMwónl Pł>
•ęta/a ‘studnia', ągdiir ytfór (wundyirr wundgbr H m Rr’
wunjur Pf) nom. sing. qgor6, i)qdel (wungill H HRR ri 1
‘łA oygldi (fuńgleyPf) nom. plur. ‘ygli, o(bk (wuńtikffi'„om'
si„g oys (wungs H HABB.B, PS P1) nOm X "Z
,wunsale H HC) nom.-acc. plur. \aly, u<itór»fe wta-
berak HHBiC uberak Anon, wumberac Pf) nom. sing. *qbonk>,
oązdića (wunsaitza H) nom. sing. *qźica, oąsal (wungsat HHBi)
inf. *qsati, oąsandića (wuessaneiza H wungsaneitz PS wusa-
neizia Pf) nom. sing. *qsenica i t. p.
3.	Przed *u: oauiti (wauchgi H HABi woischi Anon.) nom.
sing. *uxo, oausrw (wausne H HBB1B2) *usno, oauzda (wausda
weisda H HC weysda Pf) nom. sing. "uzda, oausła (wausda
H wausta PS woist Anon. weisda Pf) nom.-acc. plur. "usta,
oaucet (wautzet H HBX) inf. *ućiti, oduja (wauga H HBi waujah
PS) nom. sing. *uja wuj' i t. p. Jedynie przyimek i prefiks *u
nigdy nie przybiera protetycznego o- i przedstawia się zawsze
w postaci ai, n. p. ai siba (eyssibe H) u sebe, diolacóna (eywla-
tzon PS) part, praet. pass. ’ uoolćam(jf>) i t. p.
Pozatem protetyczne o- pojawia się wyjątkowo w wyrazie
oistardića (wiesstarreitz PS) nom. sing. jeśćerica i może ta że
w prepozycji oez~ *ibZ~- Por* Tomaszewski
przypisek.
Prasłow. t d n s z.
§ 80. Prasłow, spółgłoski przedniojęzykowe	|_
w położeniu przed pierwotnemi samog osnionej posła-
nego, przedstawiają się w połabskim w n* stohr PS)
ci jako t d n s z. N, p. s/ora (s ora	pc* woista Anon.
adi. *slari>jb, odusia (wausda H waus jovvc H HBi PS)
weisda Pf) nom.-acc. plur. 'usta,	p pf Sreeda Do)
3 sing. praes. ‘'daaid-b), sreda (sre a	rJna//( zaińóna (sei-
nom, sing, *serda, znoi (snót H H i
86
miona H HBiC seimjohn PS seymióna Pf) nom. sing. 'zimena.
sonai (ssoney HB1 zoney HBB2C zohnau PS sona# Pf) nom.
plur ‘sani, fdsa (tgessa H koossa Anon. dschusa Pf) nom. sing.
kosa, zojąc (sogans H sojangss PS sojanx Anon.) nom. sing.
*zającb, tóza (tyesa H HBiB2C tschiisa Pf) nom. sing. 'koza,
prósldta (prostota PS) nom. sing. * prostota, tdsłó (dgósti H
tjosti HB) nom. sing. *testo, riseta (rissete H HB]B2) nom. sing.
*re$eto, dńbra (dibbre H HBi diibre Pf dubere Anon. dibber
Bauc.) adi. 'dobrw, doi (dól H) nom. sing. 'dolt, gńózda (ggin-
nyosda H HB kginyósede HBj nom. sing. 'gnezdo, piiznu
(piiseni H HB2 piisnu Pf) adv. 'pozdóno, nos (nos H Anon.
ndhss PS) nom. sing. *nosi>, oausna (wausne H HBt wausna H
HBBo) nom sing. 'usno, suit (siili H sugli Pf) gen. sing. soli,
zóvd (siwe H siive PS) 3 sing. praes. *zoi?e(h»), zóri (sbhrii PS)
nom. sing. *zorje, tqcó (tunzó H HBBt duntzneu Pf duntsou
Do) nom. sing. *tqća, dqb (dumbe H dumb PS Pf dump Anon.
tumb Pf) nom. sing. dqb?>, nqtq (nuntung H) acc. sing. *nqlq,
sqśódd (sungsoda H schungsoda HB2) nom.-acc. plur. *sqsedy,
zqb (sumb H sumb Pf) nom. sing. *zqb?>, tducna (tautzna H
HBj adi. ‘/ućóna/ó, dausa (taussa HB dausssa HBi dausa PS
deusa Pf) nom. sing. *duśa, saukó (sauko H HBi zaucko PS)
nom. sing. 'suka, taj (toy tay H tau PS toj- Mit. to# Pf) pron.
*ty, daim (daym H HBi dóim Pf) nom. sing. 'dymb, tal (doal H
tohl tahl PS) nom. sing. 'tyl-b, 1'dnai (tyenay H HBiC dgónóy
HB] tgenoy Bauc.) nom. sing. *kony, sajpa (sseipe H HBi)
3 sing. praes. 'sypedb), zajpka (seipka H saupka PS) nom. sing.
zybbfaa, taustd (tauste H tust PS) adi. *tlstvj6, dauda (daudya
H dudje H) adi. *dlg?>j6, takat (takat H HBj inf. 'łtkati, dazd
(dast *dóast HBiB2 dahssd PS dasde Anon. dost Pf) nom.
sing. dbźjb, samet (samet H) inf. *s,bmyti, oqzala (wunsale H HC)
nom.-acc.-plur qz-bly, sapat sapót (ssapat H sapót sobót Pf) inf.
's-bpati i t. p.
§ 81. Prasłow. t d n s z spalatalizowane wskutek na-
s ępstwa pierwotnych samogłosek szeregu przedniego oraz
j rozwinęły się w połabskim w t' d" ń ś ż w tych samych
warun ac , w jakich powstały omówione wyżej (§ 76) spala-
(S	™ w położeniu przed o prasłow. ja e
S . S 25), q prasłow. ę (§ 29), a prasłow. 6 (§ 53),
or prasłow. f (§ 57) oraz przed a	87
wymienionych samogłosek a także z	z redukcji
1.	Przed o : tostu (dgósti H HB { J§ 10)' N. p. 1
*teslo, słona (styóna H HBB, skiona PfJ°Stl nom- sing.
oartóna (pirwartyona H HB]B.,C) part nr^T' S1Dg’ *3/e'no> P'7’
dołu (tgoli H djoli HBBJ nom. sing •dTjSS;
jole PS) Mój, (jolojie PS) 3 sing. prae -J, ’ ‘g°la HB'B=
(zomityolna H ssomidgólna HB,)
(tgótka H HBB, tschutga Pf) nom. sing.^Z J
H) praet. ‘oideh oazdón, (wasdyóna H wessdjona PS^rt
praet. pass, mzdemj,, sazdón, (zasdyóna H HB,) part praet
pass,	dańó (dangó H) gen. sing. ‘dtfa, ,MM
(styeimo H HBBiB2C) nom. sing, *skunja, śonil (sgoni H sjoni
HB scioni HB;1 tjanii Anon.) nom. sing. *seno i t. p,
2.	Przed <? : dąsna (jungsna PS gungsna Bauc.) nom.-acc.
plur. *dęsna, słińąta (stingunte H HB() nom.-acc. plur. 'icenęta,
diśąta (disjungt H HB2C) num. desęltjb, sizdiśąl (sistisjunkt H
HBiB2C schistisjunćt Pf) num. *sesłbde3ęt'bl t)ażql-jeg (wass-
gungligik HBi) praet. ‘o-bzęfa-jesio), oaźqta (waseyunta H waes-
gunta HB0 part, praet. poss. "utzętbjb i t. p,
3.	Przed a: tiital (tgiittgal H tschiitschól Pf) nom. sing.
*kotbLb, tama (gama H HL tjama PS) nom. sing. *tbma, uiislan
(wistjahn PS) nom. sing. *ostbni>, sa liixtam (sa lichtgóm H)
instr. sing. *s,& olknlbmó, pud nabiśam (pil nebisgóam H) instr.
sing. *pod,b nebesbjbmb i t. p.	.	* ,
4.	Przed or: żornii (sgorni H HBj siurnti Pf) nom. sing. zino-
5.	Przed a: bróta (brotia H) nom, sing, coli, 'brałbja lud*
didga lidya H HBB| ludia Pf) nom. sing. 'olhja, oumUwinga
H HBj nom, sing. *oonbja, blańa (blania H anya .
nom. sing. *bolm>ja ‘łąka’, pęta (puntga H HBi)	।
H HBj praet. *oideh>, sadal (sadial H i P	.g (ka_
(gunsgarr H gunsjahr PS) nom, sing. gysbja • Doidóńa
peitga H HB kapeitje PS) dat. sing,	oydanbjut
(kaweidónye H kavoidógnie Pf) • s ' sOitanbju. no
soaitóńa (wa sweitónye H HB]B2C) oc. si	(pjtt ra-
(no puntye H) loc. sing. na
mingam H) instr. sing. *podi> ormenbmb i
88
S 82 Prasłow. t d n s z spalatalizowane wskutek na-
steostwa' pierwotnych samogłosek szeregu przedniego oraz
j uległy w połabskim - tak samo jak spółgłoski wargowe
,6 77) _ dyspalatalizacji w położeniu przed samogłoskami:
prasłow. e (§ 21) e (§ 25), g prasłow. ? (§ 29)	(§ 27),
ai^ prasłow. i (§ 36), ar prasłow. ir (§ 37) r (& 57), a^
prasłow. 6 (§ 53) oraz przed a i e powstałemi z redukcji wy-
mienionych samogłosek. N. p.
1.	Przed e: teplu (tepli H HBBi) nom. sing. teplo, nodena
(nodena H HBJ part, praet. pass. “najbdemjb, ne/at (nechat H)
inf. *nexati, sestra (sestra H HC seestra HB! PS sestra Pf)
nom. sing. “sestra, oizena (wissena H) part, praet. pass. “oezemjb,
piitesat (pitessat H HB!) inf. “poteśati, detq dęta (tetang H de-
tang HBi dedan Pf detaa PS dęta Anon.) nom. sing. “detę,
nemac (nematz H HBiBo) nom. sing. 'nembcb, seda (ssede H HBi
zede PS) 3 sing. praes. “sedi(ti>), zeva (seewe PS) 3 sing, praes.
*zeva(jeti>) i t. p.
2.	Przed q: tqst’u (tangstgi H HBBj adv. “tęźbko, sedqca
(sedangse H ssedanse HBi) part, praes. act. “sedętjbjb, sqd(a)
(zangdie sangd PS) 2 sing. imper. “sędi, zql (ssankt H) nom.
sing. “zętb, mdnq (mehnang PS) 1 sing. praes. “mbnjg i t. p.
3.	Przed ai: motdi (motay H HBiB.C mohtey PS) nom.
sing. *mati, ddioa (deiwa H HBi deywe PS deiwa Pf) adi.
*dit)'bjb, sonai (zoney H HBB2C ssoney HBi zohnau PS sonat/ Pf)
nom.-acc. plur. “sani, laisdina (leisseina H HBi loiszeina Pf)
nom. sing. łysina, Ićrsding (leyseynung PS) acc, sing. “łysiną,
zdima (seima H seyma HBi Pf) nom. sing. 'zima, ua zaima
(wa seima PS) loc. sing. “o-b zimę i t. p.
4.	Przed ar: dargnąt (darggenunt H Bj) inf. “drgnąti, dargna
(dargne H) 3 sing. praes. dfgneiti), darzena (darsene H HBiC)
part, praet. pass. *dfźem>jb, sarp (sarpe H sarpe Pf) nom. sing.
srpa.
,	brotacdk (brotatzak HBi) nom. sing. *bratbćbki>,
i"	daaDg Anon- dan Pfi sing. sM
(zarat PS) mf. urati, zini (sarat Pf) inf. ‘„rili i t. p.
dl Ł-. rf,ed 3 powstałcm z wymienionych pod 1—5 samo-
gło ek: pl,t, (phte H) 3 Sing. praes. >/eie^), (bungde H)
3 smg. praes. bqdM), zin3 (sine H HBB,B2C) 3 sing. praes.
i»M (ssadat H) inl. '„dali, dUa tA , „„	”
nom. Sing. ‘dilf, s<5 lada (sa luda H) . e‘» PS.deta Anon.)
•otósjeyę, manaj (manach H B,B.,) adv c '
(santik santek H) nom. sing. 4^,'	«
inf, 'ćadili, xómet (gchornet H HB.Bj inf *	1 tzodet H)
H brudatz Pf) nom. sing. 'braku, "idud^Zu (brotatz
datsch Pf) nom. sing. ‘xudiCi,	^u.
PS jeunatz Pf) nom. sing. danac (dLnazWn
sing. -dantca, oudena (widdena H HBtB,C) subst v.Jk* j"01”'
jlp	- ai. vero. odenbje
Prasłow. c j tj dj kr.
§ 83. Kontynuacje prasłow. połączeń tj kf i dj zmieszały
się w połabskim całkowicie z pierwotnem ć i J. Spółgłoski
te w dalszym ciągu pozostały palatalnemi w warunkach
określonych w § 76 i § 81, a w innych wypadkach (por, § 77
i § 82) uległy dyspalatalizacji przechodząc w c j. N. p,
1. ćol (tsiól Pf) adi. 'celt, radlaica (radeleicia H radelezia
HBi radleitzjaa PS) nom. sing. *radlica "ordlica, jóliicdjća
(goliweicia H juliweicia Pf) nom, sing, ‘jałooica, slepdjća (schle-
peytschia Pf) /nom. sing. * ślepicą, kólindjća (kolineitzia Bauc.
‘pfuhl’) nom. sing. *kalenica, ouća (witziaHHB wtżcia Pf wyzja
Anon.) nom. sing. *oi)t>ca, mąća (mangsiaH mańgziaHBi) 3 sing,
*maca(jet,b), pumąćdl (piimangsial HHBi) praet. pomacali, mqćan(a)
(mangsien HJmangsyen HBi) subst, verb, macanóje, staja (stacia
H stacia Pf) nom. sing. *stf>ja, niićdna (niitziona H	)
adi. *nokt'6rrbj6, soeća (swecia H swetzia HABi schwetza
suecia Pf) nom. sing. *soetja, mija (midza PS) nom. sin
"medja, odzoójdt (waswociat H ‘aufrichten ) in , otzoa ja i p
2. « (grautzay H grautsay HB,B2C) nom. pluń
‘gruci 'grusze', goddica (ggodeize H ggo ei ze
plur. •gadici, palinca (pattintze H) nom.-aec. P  H
*p-btenbce, cet) (zew HBi) nom. sing. ceob, ce	nusaitze
zepoy Pf) nom.-acc, plur. ‘cepy, nuzaic ™	p{) nom..acc,
Pf) nom.-acc. plur. *noźice, ł'3ra^e S<uhBiC) nom.-acc. plur.
plur. *kurice 'przedmieście , oiice (wi ze	*koryt6ce, cartdi
oi)6ce, t'órai(t)c3 (tyereitza H HB>)	zarfet) (zartjiiw PS
(tzartgay H zerkchey Pf) n0Tn- s^n^' cr
90
tzartgi H) nom.-acc. sing. jdSn>c (gaunatz H HB, iaunatz
PS ieunatz Pf) nom. sing. junece, buzac (busatz H Pf busaz
Mit ) nom sing. 'bożcc*, iaudac (chaudatz H scheudatsch Pf)
nom sfcg.	porjdi (purtzey HB.) nom. plur. >0^,
riijdi (rizay H rizay HB.) nom. plur. *rojL biijaiJbuzay H)
nom. plur. 'boji, niije (nitze H) nom.-acc. du. 'noje, soeca
(swetza HHC) nom.-acc. plur. 'soetje, mica (mitse H) 3 sing.
praes. *melje{U), ndoąca (nowanza H HB.) adi. superl. 'naoęljbjb,
merąca (meranse H HBB.B2C) part, praes. act. 'merętjbjb, niic
(niitz H niihtz PS niits Pf nux nox Anon.) nom. sing. 'noktb,
pic (pitz H pitz PS pitz Pf) nom. sing. 'pękli,, soje (tsótse
H HB2 C) nom.-acc. plur. 'sadje, fenąj (tyenangs H dyenangs
HB. tschenangs Pf) nom. sing. 'kvnęj6, fenąja (tyenangsa H)
nom.-acc. plur. ‘ktnęje i t. p.
Co do rozwoju tj kt dj w poł. por. Lorentz JArch. XXIV 2 3, 17,
Rozwadowski Enc. Pol. II, 57.
Prasłow. ć ź ś s.
§ 84. Prasłow. spółgłoski ć ź ś przeszły w połabskim
w c z s, (t. zw. mazurzenie), przyczem w odróżnieniu od
pierwotnych c z s przedstawiają się stale jako niepalatalne
bez względu na jakość następującej samogłoski. N. p.
1.	Prasłow. c: lqcó (tunzó H tuntzó HBi duntsou Do)
nom. sing. *tqća ‘chmura’, cosó (zoossó Bauc.) nom. sing. *casa,
cod (tzót tsót H) nom. sing. ćad?>, córna (tzórne H zohrne PS
tchiirna tschoma Pf tsoorne Mit.) adi. *ćfmj6, nópiicgt (nopit-
zangt HHC) inf. 'napoćęti, nópiicąta (nopitziinta H nopitsunta
HBj part, praet. pass, 'napoćęfojb, oilcą (wiitzang PS) nom.
sing. oobćę, oicer (witzór H witser Pf) nom. sing. *i?ećer&, oicdrą
(wiitzerang H wiedzarang PS) acc. sing. 'oecerjg, zómacena
(zómacena H zomazena HBiB2C somatzehn PS) part, praet.
pass, 'zarmćemjb, cela (żuli H sselu Bauc. żelu Pf) nom. sing.
celo, cela (żela H PS dschela Pf) nom. sing. *(bz)Ćela, cifdusl
(zulyaust H HB.B2) nom. sing. 'ćeljustb, cdunak (tzaunak H)
nom. sing.	cdrmak (zarmak H dzarmak H BJ nom.
smg.	caroena (tzerwena H HB dzarwena HB. tscher-
wern rt) adi. ćfoemjb, ońca (witze H HB^-C) adi. 'ooećeje,
vo,pucaivat (woypiitzeiwat H HBB2) inf. 'oypoćiJati, Iduca (tautze
H) 3 sing. praes. *tući(h>), miicdidls -j,	91
sing. *moćidlo, cldoak slawak H czlawakHR* V8,1 nom-
nom. sing. celoek-b, creoil (zrewii PS) n ’. SchJawack PS)
(srewa HBi srewa Bauc.) nom.-acc. plur *Te'r ĆerU°' Cr®03
H tschiitwaru Pf) num. ‘ćefoero, cd/a (ł2af Cil°9ró (citv/ari
praes. *ćbte(h>), catirw (tschedigne Pf) subst verbS*’C H- 3
(gansmin H jazmin Anon. jansmin Pf) n r ?łen<?'e’iqcmin
klącs (klantze H klangze PS klangse Pf) 3 Smg‘ ’^“men6’
rgcnek (runtznik H HBj nom. sing. \oĆ6nr^ T--5
seitzka H) nom. sing. 'lisićbka, Wauc (kilgautz	-61’
*kljuĆ6, takac (takats H HBl tokatsch Pf) nom. sin^i
rec (retz H HB) nom. sing. *reĆ6 i t. p.	* aU>
2.	Prasłow. Ż-. zobó (sobo H HBBjC subó Pf) nom. sing.
★żaba,, oiza (wisa G HBXB2 Anon. wiesaa PS) nom sing. *oeźa
‘dom', bezat (besat H HBj inf. "bezati, zauk (sauck PS) nom.
sing. *źuk-b, zaoai (sawat PS) inf. 'źboati, zógaoaićs (sokaweicia
H sokaweitzia HBi) nom. sing. ‘źagaoica, zem (sena H I®!
seenah PS schena Anon. sena seena Pf) nom. sing. *żena, zeląd
(selund H) nom. sing. 'źe/ędć, zaukna (ssaugkene H HB) 3 sing.
praes. *źlkne(t?>)1 biizac (biisatz H biisatz Pf biisaz Mit.) nom.
sing. *boź6C6t zdioat (sseiwat HB seywat PS seiwat Pf) nom.
sing. *źivoh>, za^tu (seiti H HBiB2C) nom. sing. źito, żądlił
(sundli H sangdel PS) nom. sing. *źędlo, zribą zriba (sribang H
Anon. srybang PS schribang sriba Pf) nom- sing. zerbę, krduska
krauskó (krauska H HBi croisko Anon. kreuska Pf) nom. sing.
*kruźbka1 niiz (nis H HB niis Pf Do) nom. sing. no^t ra^
(raasch Anon.) nom. sing. *n>źb, razi raza (rassi rasę rosę
Pf) gen. sing. n>źi i t. p.	.. DC.
3.	Prasłow. ś: sarsin (sarrsiin H HB, zarzun	
sing. -Ś/Sene. wit. (saritge H) adi. Sirolw, "’».(z00SS’“"te
nom. sing. 7^, sisl (sist H HB., sus- Pf) num.
H) num. *śesi'bj(>, seslaru	(sistari H	sus aru	dausa
oiilsa (wilza H wiltza HBi wilscha Pf) n°m’ 5‘	nonl#
(daussa taussa H HBi	dausa PS	cus.af	uubasenW
Sing. *duśat mesat (messat n HDi	2	‘obeśenb, pdd~
(wibbasen H wibbesehn	PS) PaH-	Prac . .jcja pf)	nom-sing.
nd/ca (pesineicia H pessineitz	noin< sing- ^aśdb,
^śenica, kosdl (kóssal H HB. kuschal Pi)
92
saidli (seideli H seidly HB,) nom. sing. Sidło krósdjna (kras-
seina H) nom. sing. ‘knśrna, sauset (sausset H) inf. ‘suSiti
fwaę H HBiC wahs PS wóos Pf) nom. smg. o?>ś6, naoóisn9
(naweissne H HBiC) adi. *na(j)oys6n6j6, nos(a) (nos H^HBl noos
Mit. nohss PS) pronom. naśó, znójes (snogis H znóys, HBjC)
2 sing. praes. ‘znajeśb i t. p.
§ 85. Prasłow. s zidentyfikowało się w połabskim całko-
wicie z prasłow. ś t. j. przedstawia się stale jako s niepala-
talne: oes <wis HHB) pron. *V6Ś6, oesi (wissi H Mit. wissie PS)
pron. neutr. *O6śe, oeseg (wissek H wissek HBj gen. sing.
*Mseg(o), Desą (wissang Mit.) acc. sing. fem. ‘oóśą, oesdi (wissay
H wissey PS wissei Mit.) nom. plur. masc. *O6śi, oesem (wis-
siem wissim PS) dat. plur. 'obśerrn, Desóta (wissótga
pron. nom. sing. *D6Śaki>jb, oćsókag (wissokak H HBtC) gen.
sing. *D6śakog(o'), sldusa (slausse H schlausse HBi) nom. plur.
*sluśi i t. p.
Jedyny ślad palatalności *s leży w rozwoju *6 w formach
pnia zaimkowego *D6ś-, por. § 54, przypisek.
O poł. zmianie ćźś^czs por. Lorentz JArch. XXVIII 16
Rozwadowski Enc. pot. II, 59.
Prasłow. r l.
§ 86. Prasłow. spółgłoski t. zw. płynne r i / w położeniu
przed pierwotnemi samogłoskami szeregu tylnego zachowały
się w połabskim w postaci r l. N. p.
1. Prasłow. r: rózga rdzgó (róseka HBBjB^C Pf resekó H)
nom. sing. rózga, rózgą (rósgung Mit.) acc. sing. * rózgą, rąka
(runka H HBi runkah PS nincaa Pf ronka Anon.) nom.
sing. rąka, raibó (reibó H Pf) nom, sing. "ryba, próoa (prowe
prowa H prowa Bauc.) adi. ‘pranja, sestra (sestra H HB.C
Pf sestra PS) nom. sing. Sestra, mukrir (miikri H HB,) adv.
mofcro, oalriik (woatrik H HB, wahtriick PS wódriic Pf) nom.
sing. otrokr,pakret (piikrit H HB,) inf. -pokryli, grauk (grauk H
M HB J chreuc Pf) nom- sing. ‘grukt 'grusza', drami, (drawni
Pł Tk *™?eu Pf,nom- sing. ‘dnoano, dobra (dibbre H diibre
Pf dubere dibbre Anon.) adi. ‘dobnia i t. p.
Mit) ,Pr.aslow' 1 ’ li>™‘ (limet H HB) inf. *lomiti, lamę (lumang
Mit.) 3 plur. praes. lom^), land (leni H HB,) nom. sing. ‘łono,
(lidga H HBBi liidia Pf) nom •	93
(mole mola H mohle mohla PS mei’> pn ~ 'old^ mób
(tgelumb H HBj tschelumb Pf) nom ma^. dsl^b
(plókat H HBBj) inf. *plakati, p/dca (plotze1?^ f0^6’ P^ikat
*plaće(it>), plokól (plokól H HB! plokól Płi ? sing- Praes.
(plautza H Bauc. plautzah PS) noim-acc*^ f>[ak,alz' pld^ca
(placha H blacha PS blócha Pf) nom ^lja’ bl™
(metla H Pf) nom. sing. *metla, oaidlai (weidlóv H HA^
Pf) nom.-acc. plur.
nom. sing. *slaoidlo, glóoa (glawa H HB, Pf glaw PS
klóa Pf) nom. sing. 'goloa i t p.	klowa
§ 87. Prasłow. t t spalatalizowane w położeniu przed
pierwotnemi samogłoskami szeregu przedniego przedstawiają
się w połabskim w warunkach określonych w § 76 i § 81
jako palatalne f f, a w innych wypadkach (por. § 77 i § 82)
utraciły palatalność i nie różnią się niczem od r l w położeniu
przed pierwotnemi samogłoskami szeregu tylnego. N. p.
1. r F zachowały palatalność : sękato (sekrió H) gen. sing.
*sekarja, dąbrónka (dumbrianka H) nom. sing. *dąbrjamka, xfon
(chriun Pf) nom. sing. *xren'b, rota (rgótga H HB) adi. *redi>kii>,
odbrózat (webbryósat H HBiC) inf, *obrezati, oóbtazóna (webbrya-
sóna H HB]B2C) part, praet. pass. "obrezamjb, zaródla (sarjó-
dla HBj serriudle Pf) nom. sing. 'zoredlo, zdral (sarial H HBBi
sarral PS) praet. *zf>rebb, marona (mariona H) part, praet. pass.
*m6ren,bj6, grqda (gryunda HHBi) nom. sing. gręda> oqdotqta(wung
giirjungty HB) nom.-acc. plur. *(v)qgoręla Seehausen, tfuró (wir
rgall H) nom. sing. *orbl?,, oa-zardy, (waseryach HBi) oc. p ur.
i t.p. Ma (Igólga H HBB.C liohlja PS) nom. smg; W
‘ojciec', oófa (willia H HB2C Mit. wilga HB,) nom. sin • «
nideh (nidelia H HB,B„C nidiglia Pf) nom. sing. ‘1 *
(pestilja H HB,C piistiglia Pf) nom. sing-	hSps
Pf Ec.) nom. sing. ‘zeUja coli., fo/ii (Igob H ®'C W
liuteu Pf) nom. sing. fos (Igos H BB,
(silgosi H HBB,C silosiih PS) no"1-,S1 B' * H HB.C)
(Igotoya H HBB,C) 3 sing. praes.	sing.
nom. sing. ‘slćdt, rutón (tgillyón H V'	sjng »/{do,
'koleni,, r^du (Igundi H HBiB2C hung “ fDagliunta H HBiC
^do (lijiungdo PS) gen. sing.	(PaŚ"
94
„agelunta Bauc.) nom.-acc. plur. ‘pil^la plW (pliungsat H
m „;,in<ssat PS pluńgsat Pf ploossat Anon.) inf. p/ę,oU>
Ł Ugaudi H HB.B.C laudey PS) nom. plur. W,
(ićldautz H HB kloitz Pf) nom. sing. kljucb, kFauca (kilgauza H
klauze PS) nom.-acc. plur. 'kljuće, kFdują (kilgagan HBj 3 plur.
nraes *kljujq(t*), Faibii (Igeibi H HBB,B2C leibii Pf laubu PS)
adv ’*ljubo, FFdusfa (pillegaustga H HBBJ gen. sing. 'bljuśća,
cibdusi (ziilyaust HB.Bo) nom. sing. *ćeljustb, Fan (Igan H HBt
BoĆ Igón H lion Pf loang Anon.) "lem, Fata (Igatga H HB)
adi. *l6g*ką6, FFdoa (billyawe H blawe PS) 3 sing. praes.
*blbDa(jeli>} zam. *bljuje(l?>) i t. p.
2. r F uległy dyspalatalizacji: krdioa (kreiwa H kreywe
PS) adi. *krii)'bj6, prdibet (preibit H HBi) inf. *pribiti, soóret (schwo-
ret PS) inf. ‘soariti, Tezą (resam PS) 1 sing. praes. *reźę, reza
(rese H HBJ 3 sing. praes. *reźe(/?>), ireba (trewe H trebe PS
trebe Pf) nom.-acc. plur. *tTeby ‘Boże Narodzenie', strela
(streleHHBi PS) 3 sing. praes	greblu (grebli H HBj
nom. sing. 'greblo, breza (bresa H HBi Pf) brese PS) nom.
sing. *berza, trąsa (trangsa H HBi trangse PS) 3 sing. praes.
*fręse(f&), prąda (brangde H HBi prangde PS brang Do)
3 sing. praes. *pręde(/»), brącdjka (brangseika H HBJ nom.
sing. 'bręćika, grama i grama H HBj 3 sing. praes. ‘gremiU*),
xorac (cheratz H HBj nom. sing. *xoorbcb‘, Id^pó Idipa (leipó
H HBi leypó Pf laup PS) nom. sing. *lipa, laisdića (lei-
seitzja PS leisseitz Anon.) nom. sing. * lisica, laisaicka (lei-
seitzka H leiseitzka Pf) nom. sing. *lisićbka, slepac (slepatz
H HBi schlepatz PS schlepatsch Pf slepaz Anon.) nom. sing.
slepbcb, xleoa (chlewe H Bauc. chlewe Pf) nom.-acc. plur.
xleoy, led (led H leed Pf) nom. sing. *led-b, splei (splet P) nom.
sing. *s^)pleh>, kląca (klantze H klangze PS klangse Pf) 3 sing.
praes. klęći(ti>), nią (tilang H HBB2 Anon. tielang PS tilang Pf,
nom. sing. telę, kldna (klana H HBBiBoC klahnne PS) 3 sing.
praes. *klbne(h>), pólac (polatz H HBiB2Ć póletz Pf) nom. sing.
palbCb i t. p.
§ 88.	Jak wiadomo z § 22, § 34, § 37, § 38, § 42, § 43,
spółgłoski r r oraz niepalatalne l wywierały w połabskim na
poprze zające samogłoski e i *y *a wpływ w kierunku obni-
żenia ic artykulacji; przykłady por. w wymienionych §§.
95
Zmiana połączeń il yl (por< §
niepal. / było wymawiane z pewnpm	że
§ 89.	Prasłow. l' ?' fw- ePent^ycXkr?l??m war^
drugorzędnie w pierwotnych grupach p bm 1 Powstało
w połabskim prawie powszechnie. N 1 j + A’ zanikło
pf Mit. simea H) nom. sing. *zem(l)ja, Ló7k HB1C
sing. *kap(l)jq, kopę (kopę H HBj nom.-acc nlur? /— aCC>
Zachowało się tylko w formie groble grobldi (groble H wlnn d
grublei Pf grublói Do grablum Mith.) nom. nlur Af^u*
wraz z pochodnem: grobalnlk i&oUlnik”V nom
‘grablendn, oraz w blducą (bilgautzang HB,) 3 nlur
bljućęW. obok czego Sducz (bigautza H beiauza HB^T^'
praes. bjuce{n>) szczeka.
Prasłow. j.
§ 90.	Nagłosowe j- rozwinęło się w połabskim przed
wszystkiemi pierwotnie nagłosowemi samogłoskami szeregu
przedniego oraz w kilku wypadkach przed u-. N. p. jadan
(gadan H HBBiC jaddan PS) num. ^edtn-b zam. ‘edóni, janu
(ganni H janeu Pf) num. *e(dó)no, jidajns (giddeine HHB^)
num. *ediTTbj6, jezdet (gesdet HC) inf, *ezditi, jącmin (gansmin H
jańsmin Pf jazmin Anon.) nom. sing. *ęćf>men6, jązek (gunsik H
jungsick PH juńgsic Pf) nom. sing. ręzykt>, jopfu (góptgi H
HBBjC juptchiii/ Pf nom. sing. 'abl^ko, joz (jose H juz Anon.
jós Pf) pron. *azT>, jdimą (geimang H jaumang PS) nom, sing,
*/6mę, jemo (gimme HHBJ 3 sing. praes, */6me(fo), jag/a Jgagla
HHBj nom. sing. ' i&gla, jeoer (gewer HHBJ nom. sing- jeoerb,
jaidu (geidigi H) nom. sing. jaUlT“ H) nom. sing,
*utro, jdutro (jautra PS) adv. *uire, zojdulra (sojei ra a.
*za-utra, jauzdino (gausenia HHBi jeusetina . ) noa1,
*uzina, jauzdinq (jauseinung PS) acc. sing, uzmQ iP•
§ 91.	Prasłow. j w położeniu
wało się w połabskim bez zmiany. N, p- Per (sodara-
doje H HB,BjC) 3 sing. praes.	telya
śańgse HB,) part, praes. act.	’ znajimm (snoge-
ganse H HBB,) part, praes. act.	. ótsc H) n“m-
mene H HB,B2C adi. *znajem<,n^,	’ Mit ) j p|ur.
'doojaćije. uutdójems wittedoyime H wittod
96
nraes. ‘oldajemy. pójyk (pogang H HBB,B2 poianck PS pojanc Pf)
nom sing	ruji-sp (riyssa HBBi 3 sing. praes.
(riangsa H HB,) 3 plur. praes.	k,uj> (krye
H BEJ 3 sing, praes. *kroji(ti>), biijl-sa (byissa H bujissa HB)
3 sing, praes. *Ao/7(fe)-sę, krojót krojót HBj inf. * krajali, diija (dtie
H HBi) 3 sing. praes. *doji(tb), dająca (diiangse H) part, praes.
act. *dojątjf>j6, Zójąc (sogans H HABr soiangss PS) nom. sing.
*Ząjęct>, znója (znoye H HBi) 3 sing. praes. *znaje(h>), znójes
(snogis H HBiC znoiżs HBi) 2 sing. praes. ‘znajeśt, i t. p.
§ 92.	Prasłow. j które znalazło się w połabskim w po-
zycji wygłosowej, zachowało się bez zmiany, jeśli zgłoska
końcowa była akcentowaną. N. p. ralój (ratóy HPS) nom. sing.
'ortajó, odbój (wabóy H) num. ‘obaji, daoój (dawóy H HB: tawói
Pf j num. * dwaj i i t. p. Po samogłoskach wysokich znak j często
opuszczano, co ma jednak niewątpliwie znaczenie czysto gra-
ficzne, polega bowiem na niedosłyszeniu, czemu specjalnie
sprzyjało brzmienie poprzedzających samogłosek. N. p. gniij
(ggny H gnj Bauc.) nom. sing. * gnoje, luj (lii H) nom. sing. *loje,
grij-sa (grijssa PS) 2 sing. imper. *greji-sę i t. p. — Jeśli zgłoska
końcowa była poakcentową, to artykulacja wygłosowego
-j ulegała zdaje się osłabieniu a może też jakiejś innej jeszcze
zmianie, która nie da się ściśle określić. Wniosek taki wynika
z tego, że -j w tych wypadkach albo wogóle nie oznaczano, albo
używano w tym celu znaku ch: oójpej (woypii H HBoC) 3 sing.
imper. *oypiji, dólaj (dolech H) adv. compar. ''dalej(e), na dólaj
(nadolach H HBJ adv. superl. *nadalej(e), mdnaj (manach
H HBiB2) adv. compar. *mónej(e), namdnaj (namanach H HB2C)
adv. superl. nameneje, [dibaj (geibach H HBJ adv. compar.
Ijubej(e); raz. tylko napisano -j w formie sadaj (ssaday H HC)
2 sing. imper. *si>deji.
§ 93.	Prasłow. j wewnątrz wyrazu w położeniu przed
spółgłoską zanikło, jak o tem świadczy zgodna pisownia
wszystkich zabytków. N. p. oiindića (wuneiza H HAB B,
wieneitz PS) nom. sing. *ojnica, pad, (piide PS) 3 sing. praes.
poydells) porf),) (piiht PS) 2 sing imper >o>J.	, (na_
woysse *	,) adi. superl. *navystj6t napąca (nawanza H) adi.
superl.	naman!lj (namanach H HB2C) adv. superl.
nomsne/e), nadibj (nadolach HHB,) adv. superl. “nadalejM
ndslaresa (nastaresse H) adi. superl *nai,i -•
debreessa HHB,) adi. superl. ‘najd^i^*’. (na-
nessa H namenneessa HB,) adi. superl * • naman*3a (name-
(seimenessa H seimnessa HB.C seimneessTwR
par. *zinu>nejSw, tordesa (tgordessa H tgordes WR C0Tn"
par. *tvrdejśf>jb i t. p.	a adi. com-
Grupy spółgłoskowe zawieraiacp c t
przedni ojęzyko we i t. zw! płynn°e *
§ 94.	Prasłow. połączenia tl dl utrzymały sie na d„ •
połabskim bez uproszczenia, tak jak w innych j^Wh
zachodmo-słowianskich. N. p.	s yKach
mdtls (metla H metla Pf) nom. sing. Wa, jSdb Nadęła
H HBC jadela HB, jodła Pf) nom. sing. -jedla, widia (weidlóy
H HA Ec. weytlóy Pf) nom.-acc. plur. ‘mdły, kriidb (kreidele
H HB.C kreidla H kreydel PS) nom. sing. 'kiidlo, knidlób
(kreidlota H HB) adi. *kridlah>j6, radiu (radeli H HB, rotlfi Pf)
nom. sing. lordlo, saidlu (seideli H seidli HB,) nom. sing. "sidło,
sodlu (sodeli H HBB,B2C) nom. sing. *sadlo, sedlu Pedeli HHB,
seedeliih PS sedley Pf) nom. sing. *sedlo, naitaidla (neiteidla
H HB) nom. sing. "nitidlo, miicdidla (muzeidle H HB,) nom.
sing. "mocidlo, oortaidla (wórteidle H) nom, sing. *oortidlo,
mdtuodidla (mótiweidełe H HABB,B2) nom, sing. *molooldlo,
sakódla (sakodle H saccódle Pf saccodel Anon.) nom. sing.
*s7>kadlo, zaródla (saryódela H HB sarjódla HB, seriiidle Pf)
nom. sing. *zeredlo i t. p.
Co do traktowania grup tl dl w wygłosie por. § 50.
§ 95.	Grupy spółgłoskowe typu K-\-r wewnątrz wyrazu
w zasadzie żadnym zmianom nie uległy. N. p-
odlrók (woatrik H HB, wahtriick PS wódruc Pf) nom. sing.
'otroln, drimes (treemesch Pf) 2 sing. praes. drem/;et» m
rzysz, draond (drewni H HB, drawneu Pf) nom^ng.
strd/za (streise H HB,B2) 3 sing. praes.
(streysien PS) subst. verb. ‘slrlzew^ “ ”... (kreiwa H
H HB, dubere dibbre Anon.) adi. o pracs, »kryje(^)
kreywe PS) adi.	krają (kraye n) ' r prasłow.
i t- p. Jedynie w trzech formach o p°w!a_ . wej grupie
tn i *kry oraz *pred^ *perdt powstały w	?
Lehr-Splawiński, Gramatyk* polabska.
98
Ir kr pr drugorzędne półgłoski: lardi tari kara i pared, obok czego
jednak zachowały się też formy trat- krai prid. Por. § 50.
§ 96.	Połączenia / d -f- n w zasadzie utrzymały się
w połabskim bez zmiany. N. p. riitditna (riitjeitna PS) nom.
sing. *orkyt6no, płatna (płatna H plaatna Anon.) nom. sing.
•poltf.no, platnen(a) (platnehn PS) adi. *poltbnem, biddttna (bla-
chitne H HBj adi. *bolgot6n?>jt>, saitndića ^seitneicia H HB!
scheitneucia Pf) nom. sing. 'śitbnica, srediilelna (srediletne H HB2)
adi. *serdolei6n?>jb, oakarstndjća (wakarstneicia H HB]) nom. sing.
*okrstbnica, lafstnaića (leistneicia H HBj nom. sing. * listonica,
sridna (sridne H HBJ adi. *serdbni>jb, uadna (woaden H woadna
HBi) adi. *oodbn-bjb i t. p. Uproszczenie przeprowadzono syste-
matycznie tylko w formach liczebnika 1: jana (gana H) fem.
*jedbna,jani (ganni H HB]B2C janeu Pf) neutr. *jedbno i w pochod-
nych, (por. § 232) a nadto w wypadkach, w których odnośna
grupa następowała po spółgłosce: n. p. piiznd (piiseni H HB2
pusnil Pf) adv. ‘pozdóno, polni (polni H piilni Pf) pokbdbne. Inne
przykłady, jak sddna (seina H) adi. fem. *śitbnaja, odiotna
(wachene H wachchene HBi) adi. *o7potbni>jb wykazują opusz-
czenie znaku t w pisowni tylko wskutek pomyłki pisarza1).
§ 97.	Grupy spółgłoskowe typu K -j- r l m n w położeniu
wygłosowem uległy w połabskim przekształceniu przez wsta-
wienie pomiędzy spółgłoskę sonorną a poprzedzającą elementu
wokalicznego, który w pozycji długiej przedstawia się tak
samo jak kontynuacje prasłow. •&, w pozycji krótkiej ma
postać a. Por § 50. N. p.
oąrfel (wungill H HBi) nom. sing. *Qglb, oiiden (widgińn H
widjin PS witchiń Pf) nom. sing. ognb, óótar (wióter H joter PS
fiuder Pf) nom. sing. oetrb, uipar (wiper H wiper HBi wipper PS)
nom. sing. ueprb, rical-ma (ritzóalme H) praet. *rekl7>-mu, taucal~sa
(tauzalse H) praet. 'Ukln-sę, pdpadal-sa (pepadóal ssa H HB.C)
praet. *popadh>-sę, krodal (krodahl PS) praet. ‘kradbb, jedal
(jedal jedahl PS) praet. "jedh, sidam (sidetn H) num. "sednu,
ousem (wissem H HB,) num. "osnu, pisań (pessen H) nom. sing.
pzsnb i t. p.
HB.) 3 sing. praes. -pokyneiM
— pokydnet-b uproszczenie grupy dn zaszło	x	i
• . . .	i, „	8, „py ' zasz,° leszcze na gruncie prasło-
wiańskim, por. r. kinut s.-ch. kinuti se, pol. kinąć.
99
Podobny rozwój zachodził też w j, ,
K + r / znalazła się w połabskim w położeń pr«d f"”®
N. p. sńbarn* (sribarna H sribarna HB 1 a-iA i spoWoską.
naićd (wetarneicia H wetarneitzia	r(,rrbj(’> u^3r'
grobalnek (grobalnik H) nom. sing
§ 98.	Prasłow. grupy spółgłoskowe ść H ,,	• t
się w połabskim w st zd i st, które w wa 5 l .rozwin^
i, R • Q1 J .	warunkach określo-
nych w § 76  81 przedstawiaj się jako ,r a w innych
położeniach uległy całkowite, dyspalatalizacji N p
(stgaukó H HBBjC skieykó Pf) nom. sing. *5ćufea
paisfólka (peistyolka H HBBjB,) nom. sing. ^piśćalĄa, Haust,
(pillegaustga H pillejaustja HBBj nom. sing. *bljuśća, jisóist
isst H hist PS) adv. */eść(e), pdisi, (peiste HHB) 3 sing. praes.
•piśĆiftT,}, paislącs (peistansa H HBB,C) part, praes. act. *piśćę/jy6,
Tiispldsta^td (risplasteite H) 2 plur. imper. *rozplaścite, ruspl,sten(,)
(rissplasten H) subst, verb. *rozplasćenbje, zrąsi (chranst PS
grangste H HBi) nom. sing. *xręśćb, klest, (klesta H HBj ktesda
H HBtC kleste HB klesda Pf kleesda Bauc.) nom. acc. plur.
*kleśće, stamil (stammil H) nom. sing. *śćbmelb, stamile (stammile
H) nom.-acc. plur. *śćbmelje, ślepa (stępa HBiB2C) nom. sing.
*śćepa, Doipauslena (woypaustena H HBJ part, praet. pass.
*oypuśćerrbjb, visidrdjća (wiestareitz PS) nom, sing. jeśćerica,
1'usdjsta (tgisseiste H HBBiC) nom. sing. kosiśće, tdrdista
(tyereist H HBBiC) nom. sing. *koriśće, mesdjist, (meeseist
Anom.) nom. sing. "meśiśće, dazd (dast dóast H HBiB2 dahssd
PS dasde Anon. dost Pf) nom. sing. *dńjb, miizdinHmissdin
H HBJ nom. sing. *moźjen6, miizdme (miissdiene PS) nom.
acc. plur. *moźjene, oaoauzdena (wawausden	__
verb. 'v?>(D)uźjenbje i t, p< Dla grupy sc
jest tylko jeden
przykład i to w wyrazie zapożyczonym z n^^ec,
ka jaisle (ka... deiste H ka... deisde H HB. ką-.. delrte
HB, ka teisda H ka deisda HB.) dat. sing. k> to do nom.
sing. daiskó (deiskó H HBi) z dniem, ts
------------	X *«/ iak i Z ŚĆ ozna-
Grupa st zarówno pochodząca z pierwo nc $ Schleicher
czana bywa w zabytkach niejednokrotnie p	których większość
l§ 118 sir. 159| wylicza kilka takie	°dcz,tanio,
jednak — jak widać z wydania Ros a	niewszystkie tu należą:
Z tych, które znaleść można u 03
100
§ 99.	Powstałe na gruncie połabskim połączenia d j-s
zmieniły się w c. N. p. trainócta (treinótste H) num. *trinade-
sęle, citernócla (citternóste HHBi ziiternótzti Pf) num. 'ćetyrbna-
desęte, pątnocti (pangtnótsti HB] pangnótzti Pf) num. *pę/6na-
desęle, sistnocli (sustnotsti HBi siistnótzti Pf) num. *śeslbnades^et
sidamnoctt (sidemnótsti HBt siitemnótzti Pf) num. 'sedmbnadesęte,
oiisamnocli (wissemnótsti H B] wissemnótzti Pf) num. *osm6na-
desęte, dioątnocti (diwangnótsti HBi diwangtnótzti Pf) num.
*deoęt6nadesęte, dłsąinocti (disangnótsti H HB] disangtnotzti Pf)
num. *desęlbnadesęte ‘dwadzieścia .
§ 100.	Spółgłoski t d w położeniu przed / d c oraz przed
f d' *f d' i *£ g) zostały całkowicie zasymilowane i za-
nikły. N. p. pądisót (pangtisjuńct Pf pangdisjungt H HBtB2C)
num. ^ęlbdesętb, sizdiśgt (sistisjunkt H HB]B2C schistisjuńct Pf)
num. *śesłbdesęh>, dioądiśpt (diwangdisjungt H) num. *dęoętb-
desęh>, ouipd (wittunt H) adv. 'otMtąd-b, toraica (tyereitza H HBJ
nom. sing. *korytbce, oaouća (wawitzia H HBB]) nom. sing.
*vo(je)oodbca, pricerak (priitgerak H prytzerak HB] pridzerack
HBi pridzerack PS pritzierk Anon.) nom. sing. *perd-b(ve)ćer<bk'b,
paci (patzi HBi pattzi PS) 3 sing. aor. *p®će, mósfa (móstge
H HA móstie Pf) nom. sing. *mastvko, nobórta (nobiórtge
H HBBjBoC) nom. sing. *nabrd'bko, miimdista (mimeistia H HB
mimeistyga HB]) nom. sing. *momistbko, piituo (pittgi H HBi
piitchi Pf) nom. sing. *pod-bkovb, piifuoa (pittgiwa H HBiC) nom.
acc. plur. ‘podbkooy, glóta (glótge H) adi. 'gladbkbjb, slafa
gesseroy HHB] czytać trzeba jaserai *jesery (Por. Bruckner: Przy-
czynki do dziejów jęz. poi. II. RWF. 49, str. 11), iDassatz H plur. Wassatzdy
H diste nie może pochodzić z OStbCb, jak przypuszcza Rost, ale czytać
je trzeba pl. odsa(t)cdi ‘ositeci, (do nom. sing. 'osóbki,), a sing. Oasat
~ OSftfb (końcowe ~tz wypisano pod wpływem następnej formy). Formy
leissendan HB] ‘maitag’ i Wassena HHB] ‘woskowy’ czytać pewno trzeba
Idisna i Dasna lisibnbjb i Dosćbnzjb z uproszczeniem grupy ~st~ w po-
łożeniu przed spółgłoską. Co do dwu form nie ulega wątpliwości, że zawierają
istotnie dawne -st-: sagltnic PfHBt ‘glaser’ i possernik pdssarnik H HBB]B2C)
‘hirt, huter*. Pierwszą z nich jednak czytać należy sakUnek, przyczem
uproszczenie pierwotnego nagłosowego połączenia st- tłumaczy się dawniej-
szem położeniem tej grupy bezpośrednio przed spółgłoską (k) po zaniku
dzielącego go pierwotnego 6; a w tej formie jest pochodzenie drugorzędnego
(por. § 48 II). Jedynie więc w formie drugiej, która polega na *pastyrbnikT>
przyjąć trzeba mylną pisownię SS zamiast st: postarnek.
(slatzga HHBi) ad. soldtkw, fó/a (rgótśa H WRi j- *
kórta (kórtge HB! kortje PS) adi 'korteJ^-	• ./d1' re^>6-
PS, z;rx^idB"
wiskiem mamy do czynienia w formach ter hx t „ ’a‘
fki' llga‘fii Hd’ adJ	<manlieapS) 1’
męk^, które prawdopodobnie przeszły przedtem przez
pośrednie stadium lelk- mtlk- por. poi. dial. lelki riuUki
Wymiany spółgłosek połabskich.
§ lOOa. Widoczne w języku połabskim wymiany spół-
głoskowe rozpadają się na dwie grupy:
1) Wymiany starsze odziedziczone z doby prasłowiań-
skiej lub z czasów poprzedzających w każdym razie odrębny
rozwój języka połabskiego. Należą tu w pierwszym rzędzie
wymiany spółgłosek tylnojęzykowych k g / zależne od ich
prasłow. palatalizacji: k : c (^*ć), g : z z : s (^*ś)
n. p. odlriik (wóatrik woatrik H) ^*otroki || oatrucak (woatrisak
H HC watritzak HBJ ^*oiroc6ki>, biig (biig H biic Pf bug PS)
^*bogz || buzdc (biisatz H busatz Pf biisaz Mit) ^'boźbce, grey
(ggrech H) *greyi> || gresndita (greesneitje Mit.) ^greśbniky.
k ; c (^*c), g : 3 ^*3’, Z  s	n; P’ r&9 (run'
ka H) — 'rąka || dual. rące (runze H) — ręce, niiga (nigga H)
"noga || dual. nuje (nitze H) *noje, *slauy slw/fi) || nom. pl.
slausd (slausse H schlausse HBJ *sluśi.
” / : c	d ' 3 (~*di) n. p. soela (sweta swete n
swete Pf) ‘soeUW II soeie (swecia H swecia Pf schwetza PS)
*SOil;a, piioóde (piiwóde HB,B2C piiwóde H)	II
Dazoójdi (waswociat H) otzoadiali. Por. § 8 .
2) Wymiany, które powstały w ciągu odrębnego rozwom
języka połabskiego:	pS) <„/i0 || gen.
k g Z II f di:	(runka H runca ™ pf)
sing. ręta (runtge H) ‘"iky nl^ (ziiucha PS> #su'
II n&de gen. sg. (nidige H)	§§	71
/aja II Sdyxa (sauchga sauchge W - -	#	(| instr.
f -k) d -gl II Z W :	7’ -d H) -„^le
sg. lii/Jam (lichtgóm H) *olkttem*- nu e
II niiZle n.-acc. plur. (nichde H)	*
102
,	„ II ń /> m v ' PQt (pangt H)	|| póła (pyunta H'.
W« <belt H)	II	'bVóla H bjohl PS
bińla Pf) *beli>i6, oetarnaića (wetarneicia H) Detrentca || óótar
(wióter H HBB,B2C fiuderPf joter PS) - "tó/ra. mera (mere H)
•merilM II mora (mioro Hj mera. Por. §§ 75, 76.	.
tdnsz\\t'Jńśż n. p. stenaica (steneiza ri) skmca
II Mae (styóna H skiona Pf) '^a. detg (tetang H dedan
Pf) -8‘de7? II do/fa> (tgótka H HBB1 tschiitga Pf) ^'delika,
sting (stinang H)	|| slińgls (stingunte H) *śćengla,
disgl (disangt H) "desgls || diigle (disjungt H) -- ^desgltis,
oazglat (wasanglay H) ,o»rę/< II oażgl (wassgungligik HB,)
0łzę/ł"(j®olo)). Por. §§ 81, 82.	.
r 11| f r : aireza (eyrese HB eyrese HBi) — *urefe(h>) || d/ra-
zóna (eyrjasón HBi) — ^urezamie, va leta (waleta H waleeht
PS) ‘w lete || /otó (Igoti H HB,C lijótuh PS liuteu Pf) *leto.
Por. § 87.
lloczas i akcent.
I, Określenie różnic iloczasowych oraz miejsca akcentu
wyrazowego.
§ 101. Określenie różnic iloczasowych, jakie zachodziły
między poszczególnemi zgłoskami w połabskim, oprzeć trzeba
na równoległem uwzględnieniu - dwu momentów: sposobu
używania znaków diakrytycznych stawianych w zabytkach
nad samogłoskami oraz na rozpatrzeniu rozkładu samogłosek
o pełnym rozwoju w porównaniu ze zredukowanemi (§ 18).
Znaków diakrytycznych mających związek z akcentem
i iloczasem spotyka się w zabytkach kilka typów: najczęściej
(H PS Anon. Pf. Bauc.), dość często ' (H Anon.), rzadziej
(Pf), ale w użyciu ich niema żadnej różnicy, tak że nie-
wątpliwie wszystkie miały to samo znaczenie. Z objaśnienia,
jakie co do ich użycia dał Hennig w przedmowie do swego
słownika ) wynika, że oznaczały one w pierwszym rzędzie
’) Objaśnienie to brzmi: ,(Ich)... habe fasst alle Wórter mit ihren
Accenten bezeichnet. damit man in der Ausrede so viel weniger irre, und
długość samogłosek, ale także i miejsce ak	103
zwracał uwagę zwłaszcza w wypadkach, wWk^0.^1^
pada! zgłoską końcową; pozatem zaś nie nrf— ? k 1
długiej od akcentowanej. Że istotnie zgłoski n0Z“'a Zgl°ski
kami diakrytycznemi u Henniga - a “T.’”'ZM’
odnośnych pozycyj na ogół ściśle z nim sią Igadz^-b 1°
długiem,, wynika jeszcze z dwu faktów: 1 Te same ?
„a których spotyka sią znaki diakrytyczne bywają też pisTne
w zabytkach w ten sposob, w jaki zwykle w pisowni nie-
mieckiej oznacza sią długie t. i. z podwojeniem znaku dla
samogłoski albo ze znakiem h po samogłosce. 2. W wyra-
zach zapożyczonych z dolnoniemczyzny wszystkie zgłoski
opatrzone znakami diakrytycznemi odpowiadają dolnonie-
mieckim długim ). Ten ostatni fakt jest szczególnie ważny,
niema bowiem wątpliwości, że autorzy zabytków owe wy-
razy dolnoniemieckie umieli wymawiać poprawnie. Wszystko
to dowodzi, że zgłoski opatrzone w zabytkach
znakami diakrytycznemi były istotnie długie.
Ponieważ jednak użycie tych znaków nie jest w zabyt-
kach ani powszechne — dotyczy może zaledwie połowy
wyrazów zapisanych —, ani konsekwentne — te same wyrazy
występują raz ze znakami, raz bez nich —, przeto dla okre-
ślenia iloczasu we wszystkich wyrazach samo uwzględnienie
znaków diakrytycznych nie wystarczy, ale wziąć jeszcze
trzeba pod uwagę rozwój samogłosek w odnośnych zgłoskach.
(Por. § 18). Pierwszą obserwacją, jaka się z zestawienia tych
dwu momentów nasuwa, jest fakt, że wszystkie zgłoski opa
trzone znakami diakrytycznemi zawierają bez wyjąt u zawsze
samogłoski o rozwoju pełnym, gdy przeciwnie niema ahI
jednego przykładu, żeby znak diakrytyczny zac 0 z*
zgłosce zawierającej samogłoskę zredukowaną.	. ,.
tu oczywisty. Jeśli uznaliśmy wyżej że wszys k,e zgło k,
oznaczone znakami diakrytycznemi były mewątpbw.e dlug.e,
zeigl d»s ‘ Liber einer Sylbe, d«ss
dennoch iiber dies auf der letzten Sy^ e	, str. 13.
dass der Accenl den noch dahin falle	on bskim p, K. J. VII
') Por. Zapożyczenia dolnonie .	zalcdwie cztery.
290 nn. Przykładów sprzecznych z tą zasady
104
to konsekwentnie uznać musimy, że długiemi by ły
wszystkie zgłoski zawierające samogłoski
o rozwoju pełnym. Natomiast zgłoski ze samo-
głoskami zreduko wanemi musiały być krótkie
na co zresztą — prócz braku u nich znaków diakrytycz-
nych _ wskazuje fakt, że samogłoski zredukowane dość
często w piśmie opuszczano, widocznie ich nie dosłyszawszy.
Por. §§ 10, 11.
Co do iloczasu połabskiego Schleicher był zdania, że zgłoski
akcentowane były zarazem długiemi. Pozatem zarówno iloczas jak i akcent
starał się on oznaczać na podstawie znaków diakrytycznych spotykanych
w zabytkach (§ 2, str. 22—3), ściślejsze i konsekwentniejsze określenie
miejsca akcentu i różnic iloczasowych uważał jednak za niemożliwe |§ 3,
str. 23—4). Tak samo sądzili wszyscy późniejsi autorowie. aż do ukazania
się moich prac: „Zapożyczenia dolnoniem. w języku połabskim". MPKJ
VII i „Ze studjów nad akcentem slow." PKJ Nr. 1.
§ 102. Miejsce akcentu wyrazowego w języku połabskim
oraz związek jego z iloczasem zgłosek da się dokładnie
określić na podstawie rozkładu zgłosek długich (o pełnym
rozwoju wokalicznym) i krótkich (zredukowanych) w posz-
czególnych wyrazach. W tym celu wziąć trzeba pod uwagę
następujące fakta:
1.	Wszystkie wyrazy, w których z góry już nie można
mieć wątpliwości co do miejsca akcentu t. j. jednozgłoskowe
pominąwszy nieliczne partykuły oraz formy o charakterze
enklitycznym lub proklitycznym — wykazują bez wyjątku
długość t. j. pełny rozwój wokalizmu w swej zgłosce, bez
względu na historyczne pochodzenie odnośnej samogłoski.
Fakt ten dowodzi, że w zgłosce akcentowanej panowała
w języku połabskim długość. Np,
broi (brot H brodt PS) nom. sing. *brat*, cod (tzót H)
nom. sing. *ćad*, god (ggód H god PS) nom. sing. *gad*, pic
j»itz H prtz Pf pitz PS) nom. sing. *pekt6, ricl (ritzt H) inf.
reklt. ust (sist H siist Pf) num. *śes/6, led (led H leed Pf)
nom. smg. led*, sneg (snek H schneg PS sneec Pf schneck
non. nom. smg. sneg*, dqb (dumb H dumb PS Pf dump
TTTT- Th ‘”K T6 (sfimb H s,irnb Pf) n°m- sinŹ-
(numn H £ PS PUnct Pf) nom- sing. 'W
(p P H pump PS Pf) nom. sing. *p,p», (woal H wóal p{)
nom. sing. *oolv, oas/^ (woask H) nom	,	105
PS) nom. sing. *oozi>, biib (Pub bib	oóz (wahss
(gist H just Pf) nom. sing.	T?1
sing. /?onó, tusl (tijist H tgjst Baiir 1 Y	nom-
chest H) nom. sing. W, mS>, ( 2 Jp?' 'k°s,t‘ iSsl
mo^. nos (nos H nóhss PS) nom. sina	nom' sing'
HB,) nom. sing. ‘poh, stal (stijoht PS sUeet”Bau’ćnT' H
'sk°‘\ pa;t (peit PS) inf. >«,	(n4t HBncid or"' s'“ś-
sing. n«. mo-t („ofld Pf, inf.	6o,	S>
byt,, sa, (zaar PS) nom. smg. ‘syn,. tii (doal H tahl Sl’nt;
nom. sing. tyls. bal (boal H bahl PS) praeter. ‘byk.
Jeihb PS) nom. sing. lub*, sds (ssas H soos Pf) nom. sing
SM"' Pas (woas H wahs PS wóos Pf) nom. sing. W, Mst
(troast ri HC) nom, sing. +/r®s/6, dazd dast dóast H dahssd PS
doost dast *Pf) nom. sing. *ch>ź^6, rat (roat rat H raht PS)
nom. sing ‘rA pan (pan H) nom. sing. *pćn6, uas (was H)
wahss PS waas Pf) nom. sing. *V6só, dan (dan H) nom. sing.
*dbnb, lan (łgan H HC Igón H HB1B2C lion Pf laang Anon.)
nom. sing. ‘Zen*, pas (pyas H pyahss PS piós Pf) nom. sing.
*pbs'b i t. p.
2.	Wyrazy dwuzgłoskowe przedstawiają się dwojako:
a)	Wiele form dwuzgłoskowych wykazuje w zgłosce po-
czątkowej długość i pełny rozwój wokaliczny, a w zgłosce
następnej redukcję samogłoski, przyczem tak samo jak wyżej,
historyczne pochodzenie odnośnej samogłoski nie wywierało
tu żadnego wpływu. Skoro, jak widzieliśmy pod 1, zgłoski
akcentowane były w połabskim długie, to nie może ulegać
wątpliwości, że w tych wyrazach akcent padał na zgłoskę
początkową, długą, a następna, krótka z wokalizmem zre
dukowanym była poakcentową. Np.	t ... .
glaoa (glawa H HBt glaw PS glawa Pf) nom sing_
oduzda (wausda weisda H Weisde H	weys a	deiwa
sing. 'uzda, daioa (deywa HBi deiwe HI 1 eY^
Pf> .*	“X '
3 sing. praes *tęgne(h>'), ziioa (siwa H *
miizes (musis HB, miises Pf) 2 sing. Pr«“s'"I" rae[er,
rial H sarral PS) praeter.	(weidm H) P
Pidel., Claosk (slawak H schlawack PS) nom. sing.
106
 I i ńr-af Pf) inf. *z6reli, sadal (ssadat H) inf. sbdeti, dęta (de-
t7a PS dęta Anon.) nom. sing. *de/ę, zriba (sribaPf) nom. sing.
-źerbę, gńózda (gginnyósda H kgmnyosede HB.) nom. sing.
'enezdo, móita (moite H maute PS) nom. sing. myto, oazUt
(waslit H) inf. 'mzliti, oubet (wibbet H HBj) inf. 'obiti, soóret
(sChworet PS) inf. 'soariii, oórei (wóort Pf) inf. *oariti, gódek
(ggodek H gudic Pf,) nom- sing. *gadikb, piikret (pukrit H)
inf. 'pokriti, samet (samet H) inf. Obmyli, jqzek (gunsik H jung-
sick PS juńgsic Pf) nom. sing. języka, grexa (ggreche H) nom.-
acc plur. *grźxyi zqba (sumba PS) nom.-acc. plur. zqby, biiba
(piiba HB]) nom.-acc. plur. *boby, oencfa (wenske wenskia
Pf) adv. *oend-6sky, klubek (klibik H kliibick PS klubuć Pf
klubik Anon.) nom. sing. *klobuk^>, bolak (byólak H) nom. sing.
xbel-bko ‘białko’ posak (pyósak H piósac Pf) nom. sing. *pesi>kb,
idudac (chaudatz H scheudatsch Pf) nom. sing. 'zudóce, fd^pac
(tyeipatz H tscheipatz Pf) nom. sing. *kupecb, ouóas (wias H
wias HA wiias Pf wubbyes Anon.) nom. sing. 'oOf>si> i t. d.
b)	W wielu wyrazach dwuzgłoskowych obie zgłoski wy-
kazują długość i, co zatem idzie, pełny rozwój wokalizmu
bez względu na historyczne pochodzenie odnośnych samo-
głosek. Skoro, jak widzieliśmy wyżej (2a), zgłoska poak-
centowa była w połabskim krótką ze zredukowanym woka-
lizmem, to nie może ulegać wątpliwości, że w takich formach
akcent padał na zgłoskę drugą (końcową', która też dlatego
była długą. Poprzedzająca zaś zgłoska, przedakcentowa,
również widocznie wymawiała się długo, wskutek czego
wykazuje pełny rozwój wokalizmu. Stan taki odpowiada
zupełnie opisowi podanemu przez Henniga we wstępie do
słownika, o czem była mowa w § 101 (por. przypisek 1). Np.
bobo (bobo HBi bobó Pf) nom. sing, 'baba, grobldj groble
(grublei Pf. Do. groble H groble H ABBi groble HBi) nom.
plur. -grobli nom.-acc. -grabie, japrś (goplgi H jubtchuy Pf)
nom. sing. jabhka, jaji (gogi H gogi HB, juji Pf jojie PS
10,1 - m1!'1 nom' smg' ’iaje' 30ndi ,zoney HBB, C zohnau PS
sonan Pf) nom. plur. 'rani, żaba (sobo H sobó H HB, subó
Pt) nom. sing. żaba karna (korwó H korwó korwu Pf) nom.
'radaele ' '“f'1’1 H radUst PS ród“st Pf nom. sing.
radaru, rana (rono H) nom. sing. -rana, [audi (Igaudi HHB)
107
nom. plur. ‘Ijude, vkir (witz8r H .
dtizde (gisde H> nom. acc. plur.
nom. plur. pesnt, [atu (Igatgi HR i •/ P , 1 (Pessnay H
nom. sing. 'ięca, (nitt H) nom-ac! ^ Hl
ityessay H) nom. plur. ‘kozy, z^dli, (sflndK' ™ ""Je' ffcd'
*ż<dlo, „orno (wórnó HB,) nom. sing. -00rna, 3legni J t^Psi
nom. sing. stegno, cepói (tzenóv Hi ™	Pb)
fonai (dgónóy HB^ nom. sing. 'kony i t pm’’aCC* P ur’ “py’
3.	Wśród form trójzgloskowych ' i ' wnioskowych
istnieje kilka rozmaitych typów:	y
a)	W szeregu form trójzgłoskowych zgłoska pierwsza
i druga wykazują długość i pełny rozwój wokaliczny
a zgłoska trzecia jest krótka i zredukowana. W takich
formach akcent padał widocznie na zgłoskę drugą, dzięki
czemu zgłoska początkowa jako przedakcentowa stała się
długą, a trzecia jako poakcentowa uległa skróceniu i redukcji
(por. wyżej 2 a, 2 b). Przyimki oraz enklityczne formy za-
imków traktowane są przytem zupełnie tak samo jak inte-
gralne części wyrazu. Np.
sioodidla (stóweidle H stóweidla HBj nom. sing. 'stacidlo,
skocd^ka (skozeyka H) nom. sing. ‘skaćika, somdića (someicia H
someitzia HBi) nom. sing. 'samica, oicerą cicera (witzerang H
wiedzarang PS witsera Pf) acc. sing. 'oećerją, patinac (patinatz
H pattinatz Anon. patinatz Bauc.) nom. sing. pbtenech, riseta
(rissete H rissete HBj nom. sing. reseto, sliioesa (sliwessa
HBo) nom.-acc. plur. 'slooesa, oiicesa (witsessa H/ nom.-acc.
plur. *oćesa, prądena (prangdene HBi brangden H) nom. sing.
'prędeno, slamena (slamena H) adi. masc. solmernjt, jid^na
(giddeine H giddeinc HC) adi. 'jedimjs, caujefka (waugewka
H) nom. sing. *oujeo?>ka, caliioa (walliwe H) nom. p ur- w ° >
nidela (nidelia H nidehl PS) nom. sing. net/eZja, sleTr.i; i pn
neiza H) nom. sing. ^enica, sredóbt (sredji at H sre<M«t H
nom. sing. 'serdolelt, dybdićt (dumbeitza n0?)' ?>. Mir,
kidtr, (kundila H kundiglia Pf) nom. smg.
(glumbitge H) adi. ^0^.
Pf uberak Anon.) nom. sing.	"k. -
num. ‘deo^. oatraczk ,woi»‘r'j’a	ódac Pf) nom. sing.
odtak (seiwóatak H seywattack
108
- / L* oazośdet (waswidit H) inf. 'onzooditi, sluoensta (sli-
’ H) adi 'slooenóskw, siiboła (sibótta HB2 siiboida Pf
WT-S[f Do) nom sing. 'sobota, ddfónka (dóryónka H) nom.
sing *doorjamka, lordisla (tyereist H HC) nom. sing. komce,
oaoMa (wa widda H) loc. sing. oode, od smiila (wa smila II)
loc sing smole, no dana (nodóna H) loc. sing. na d*ne,
va Ula (waleta H wąlcht PS) loc. sing. lele, ka pdifa (ka
peitga H ka peitje PS) dat. sing. *4* pitbju, riidi-sa (ndiessa H
ridissa HBi) 3 sing. praes. *rodi(h>)sę, stoodi-ma (stoweime H
stoweyme HB,) 2 sing. imper. 'staoi-mu, od zdima (waseima
H PS) loc, sing. 'ot zimę, Ciiprdioa (tyipreiwa H tiigipreiwa HB,)
nom. sing. 'koprioa, moteren (moteren H moteren HB,) adi.
'malerint, godaica (ggódeize H) nom. plur. 'gadici, soeckóma
(suetskome Mit.) instr. plur. 'soećkami, laisama (leiszeina H
loiszeina Pf) nom. sing. 'łysina, fiibalka (tgiboalcke Bauc.) nom.
sing. *kobyltka, da^póoa (teippowe PS) adi. dupaotjó, masodjća
(masweicia H masweitzia HB, masweicia Pf) nom. sing.
'mtśóoica, posacna (pósatzna HHB) adi. 'pes7>c6nvj6, biizacak
(biisatzak H) nom. sing. 'boźbćbkt, klandika (klaneika HHC)
nom. sing. 'klbnika, trainócta (treinótste H) num. *Lrinad(e)s(ę)te
i t. p.
b)	W szeregu form trójzgłoskowych zgłoska ostatnia
i przedostatnia wykazują długość i samogłoskę w pełni roz-
winiętą, podczas gdy zgłoska trzecia od końca przedstawia
się jako krótka, zredukowana. Akcent w takich formach
padał niewątpliwie na zgłoskę końcową, przedostatnia jako
bezpośrednio przedakcentowra była długą, a dalsza przed-
akcentowa uległa skróceniu i redukcji. N. p. oazyld^ (wasan-
glay H HB,) praet. otzęli, sacitdi (satzitay HB,) nom, plur.
s-bceh, oabortdU-sa (webbórteissa H) inf. *obortili-se, tarytdi (Ijar-
rangtai PS) nom. du. *kuręli, jaser^ (gesseroy H) nom.-acc.
plur. 'jesery i t. p.
c)	W szeregu form czterozgłoskowych zgłoska druga
r^ecia wykazują długość i pełny rozwój wokaliczny
AV °f a J>1^rwsza * czwarta są krótkie i zredukowane.
trzeHa	ta^ic^ l°rmach niewątpliwie na zgłoskę
Iowa bvłaSdh a czego druŹa jako bezpośrednio przedakcen-
towa była długa, p.erwsza jako niebezpośrednio przedakcen-
i więcej-
111..
towa uległa skróceniu i redukcji, tak • i .
poakcentowa skróciła się i zredukowała ' °Stalnia'
(wassodena H) part, praet. pass. •«Mod,enw-; „ . P,'.
krodena H wekkródena HB,) part. prael ’pass 'W‘
pasind<ća (pesineicia H pasinaicia Pf) „or/ d 'a
panide/a (pnidelia HB2) nom. sing. ‘ponedelia i' t
d) W znacznej ilości form trójzgłoskowych i więcej-
zgłoskowych zgłoska p.ęrwsza i trzecia wykazuję długo ć
i pełny rozwo) samogłosek a druga i ewentualnie czwartf ą
krótkie 1 zredukowane W tych wypadkach przyjąć trzeba, że
akcent padał na zgłoskę trzecią, wskutek czego czwarta jako
poakcentowa ulegała skróceniu i redukcji. Równocześnie zaś
na zgłosce początkowej znajdował się akcent poboczny, który
oddziaływał w ten sam sposób na następną (drugą), jak akcent
główny na czwartą t. j. powodował jej skrócenie i redukcję,
mimo że leżała bezpośrednio przed akcentem głównym.
N. p. jódadai (gódgadóy H jujadói Pf) nom.-acc. plur. *jagody,
jema/d-sa (gimmatóssa H HBi) 3 du. praes. *jbmeta-s<>. słstaru
(sistari H HBjB., siistarii Pf) num. 'śesiero, mótardjna (motarreina
H) adi. *materinaja, ka starne (ka starne H) dat. sing. storne
Da glade (wachglade HBi) loc. sing. *o?> golde, Da oadą (wawadung
Pf) acc. sing. Dodq, zó sabą (sóssabung H) pron. instr. sing.
*za soboją, Diismarii (wissmeri H) num, *osmero, łaurapótka (sty-
aurepólka H tjaurepótka HBBi tscheirebótka Pf) nom. sing.
*kuropalT>ka, nó Dabe starne (no webbe starne H) acc. du. na obe
storne, zodarajaca (sodaragańgse HBJ part, praes. act. zadbają
tjbjb, kómanai (komanóy HABBiC kummanóy Pf komnei
Anon.) nom.-acc. plur. *kameny, aikradena (eycratina Pf) part,
praet. pass. nom. pl. masc, *ukradeniji, pópadal-sa (pepadoalsa H)
praet. ^popadh-sę, trainadisł (treinatist H) num. Irina es ę te, pr
girddm (pride chardim H) instr. sing. >«rĄ gordon. zom>«n,
(zómacena H HB,B2C) part, praet. pass z^een^, a
(wunsalena H) adi. *oztdeni>j6, brddaDaica (bredaweizza
sing. *bordaDica i t. p.	. ,	i • nn aL_
e) Redukcja w zgłosce położonej ezp0^V • sporo
cencie pobocznym nie była powszec ną. sp pOprze-
przykładów dowodzących, że zgłoś a ezp
dzająca akcent główny pozostawała długą, mimo
110
zdoske poprzednią padał akcent poboczny, który chronił
zgiosKę P p skrócenia i redukcji. W formach takich
k°^na1C wiec trzy sąsiadujące z sobą zgłoski długie
^pełnym rozwojem wokalicznym, Np. «ó/«zdi (golunzćy HB,)
om plur ^lqzi, jóliiodića (goliweicia H gohweitzia HB, juh-
weicia Pf joliiweitz PS) nom. sing *jalovica, tenądaińa (tyenant-
geinia H tjinnantgeinia HBJ nom. sing. 'kwęgynja, zdozii
(silgosi H silosiih PS) nom. sing. ‘źelezo, zitozen^ (silgosena H)
adi. *źelezemjf>, sómiidolna (zomitgólna H somidgólna HB,) adi.
'samodelmifa pójącdina (pogangceina H pojangsein PS) nom.
sing. *pajqćina, buzqt'u (biisejungti HBJ nom. sing. *boźętT>kot
mdiiiodidla (mótiweidele H mótiweidle HB,) nom. sing. *molo-
vidlo, "oąipiicdioat (wypiitzeiwat H) inf. *vypoćioaii, airudal-sa
(eyridóalsa H) praet. *urodih>-se, djdrauzal (eydrausóal H) praet.
*udruźih>, dipaustal (eypaustal H) praet. *upusłili>, dimaudal-sa
(eymaudalsa H) praet. ‘umudibb-sę, Dąiyobal (wauwobal PI) praet.
*vyt)abibb i t. p.
Ostateczne konkluzje są więc takie:
1.	Tylko zgłoski akcentowane i bezpośrednio przed-
akcentowe były w połabskim długie. Zgłoski poakcentowe
były zawsze krótkie, równie jak i zgłoski niebezpośrednio
przedakcentowe, które jednak często wzdłużały się pod
wpływem akcentu pobocznego, jaki fakultatywnie rozwijał
się na zgłosce poprzedzającej bezpośrednio przedakcentową.
Zgłoska położona po akcencie pobocznym fakultatywnie ule-
gała skróceniu, mimo że była położona bezpośrednio przed
akcentem głównym, nierzadko jednak zachowywała ona
długość.
2.	Tylko w określonych wyżej pozycjach długich samo-
głoski połabskie zachowały rozwój pełny, w pozycjach zaś
krótkich ulegały silnej redukcji (por. § 18).
3.	Na podstawie rozkładu samogłosek o rozwoju pełnym
oraz zredukowanych można' określić dokładnie miejsce
akcentu we wszystkich wyrazach połabskich: a) Jeśli w wy-
razie (dwuzgłoskowym) zachodzi jedna tylko zgłoska zawie-
rająca samogłoskę o rozwoju pełnym, zgłoska ta musi być
°waną. b) Jeśli w wyrazie zachodzą dwie sąsiednie
zgtoski zawierające samogłoski o rozwoju pełnym, to akcent
, . . , 111
padać musi na drugą z nich, c) Jeśli w •
sąsiadujące z sobą zgłoski z samogłoskami Za^°dzą trzy
woju, albo dwie przedzielone zgłoska n « £ pełnym roz-
wanej, to akcent główny padać musi na m.°g osce zreduko-
z samogłoską o rozwoju pełnym, a zgłoska Don2' ?t0Sek
bezpośrednio przedakcenlową nosić musi akcent nok2^
Wątpliwości co do oznaczenia miejsca akcent poboczny-
rt,	l,lko » Irf,	i,,,"’’";”*;
*>——
II. Akcent wyrazowy połabski i jego stosunek
do prasłowiańskiego,
§ 103. Akcent wyrazowy był w języku połabskim
swobodny t. j. niezwiązany z żadną z góry określoną
pozycją we wszystkich wyrazach, oraz ruchomy t. j, zmie-
niający pozycję w rozmaitych formach należących do jednego
i tego samego szeregu morfologicznego. Co do swego cha-
rakteru był niewątpliwie silnie ekspiracyjnym, jak wskazują
na to redukcje zgłosek nieakcentowanych. Różnice
intonacyjne w ostatniej dobie istnienia języka połab-
skiego prawdopodobnie nie istniały zupełnie, ale zmiany
miejsca akcentu w porównaniu ze stanem prasłow,, związane
w znacznym stopniu z pierwotnemi różnicami intonacyjnemi
dowodzą, że różnice te utrzymywały się dość długo na
gruncie połabskim,
O akcencie połabskim w stosunku do prasłowiańskiego pisali z daw
niejszych autorów P f u li 1 (Ćasopis Towafstwa Maćicy serbskeje, r. 1863,
str. 76 i nast., Beitriige zur vergleichenden Sprachforschung V sir 200
i nasi.) i R. Brandt (HasepiaHie cnaumiCKOłi aKUCHTonoriii. Moskwa, ,
str. 189-202), z nowszych H. H i r t („Die Betonung im Po,ab^chen
richte der kón. sachs. Gesellsch. der Wissenscli. zu Leipzig.
XLVII1 (1896) str. 228-44), J. J. Mikl..»1 ’
den westslayischcn Sprachen. ł' s,udj6„ nod akcentem
Grammatik, Heidelberg 1913 str. 139 41)
słowiańskim. PKJ. nr. 1. Kraków 1917, str. 63
§	104.	Określenie	stosunku	miejsca	akcentu	wyrazowe^
w języku połabskim do prasłowiańskiego na	zabyt-
trudności wskutek tego, że akcentuacja przekazana w
112
kach połabskich jest wynikiem dłuższego rozwoju o niejedno-
litym charakterze. Na podstawie zachowanego materjału
można ująć ściśle kilka przesunięć akcentowych opartych
niewątpliwie na podstawach fonetycznych, ale formuły te
nie wyczerpują wszystkich zmian miejsca akcentu w porów-
naniu ze stanem prasłowiańskim. Nie ulega wątpliwości, że
w dawniejszych okresach rozwoju języka połabskiego zmiany
miejsca akcentu, odziedziczonego z epoki prasłowiańskiej za-
leżały od czynników głosowych, mianowicie od iloczasu
i intonacji zgłosek akcentowanych i bezpośrednio z niemi
sąsiadujących. W późniejszych czasach przejawiła się w języku
połabskim — jak i w innych zachodniosłowiańskich — silna
dążność do usuwania oboczności akcentowych drogę wy-
równań analogicznych działających czy to w obrębie po-
szczególnych szeregów morfologicznych (paradygmatów de-
klinacyjnych lub konjugacyjnych), czy to w obrębie obszer-
niejszych kategoryj wyrazowych (n. p. rzeczowników z wy-
bitnie zcharakteryzowanemi sufiksami i t. p.). Proces ten
byłby zapewne doprowadził z czasem w języku połabskim,
do całkowitego zaniku swobodnej i ruchomej akcentuacji,
został jednak przecięty przez ostateczny rozstrój i upadek
tego języka. Akcentuacja zachowana w zabytkach nosi
zatem wyraźnie charakter epoki przejściowej: stan dawniej-
szy oparty na przesunięciach akcentowych, wywołanych
czynnikami głosowemi jest jeszcze widoczny, ale tylko
w szczątkach, jakie zdołały oprzeć się coraz szersze kręgi
zataczającej dążności do ujednostajnienia miejsca akcentu,
opartej na działaniu analogji morfologicznej. Wskutek tego
formuły fonetyczne określające stosunek miejsca akcentu,
połabskiego do prasłowiańskiego mają znaczenie względne
i dadzą się zastosować w tych tylko wypadkach, które
z rozmaitych powodów mniej były podatne dla wyrównań
analogicznych w zakresie akcentu.
I. Pierwotny akcent na zgłosce końcowej.
, . .	W formach pierwotnie dwuzgłoskowych oraz
V C  ir. °a(\\ ws^u^e^ zaniku półgłoski w zgłosce niepocząt-
kowej (§ 49) stały się dwuzgłoskowemi, pierwotny ak-
113
zgłosce
- P i e r-
noże s.-ch. gen. sing. nóźa r. plur.
bogoot
cent zachował Slę w polabski
końcowe), jeśli przedostatnia k >'
w ot nie krótką. N. p. rebrii (rebri r?V, *
•reiro s.-ch. rebro r. reiró, „dfó (sedeli H seedeliih pc "0”' S^
'sedlo s.-ch. sidło r. sedló, leplu itepłi H t- 1 nom- swg.
•teplo r. iepló, srebru (srebri H srebrj HB. srebru Pil "a""' S“S'
'serbro s.-ch srebro r. serebró, słabló (słabli bh n°m'. Sm^
<zam. -sjoblol s.-ch. stdblo r. stebló, oesli (wesli H wm/hB,)^
sing. oeslo s.ch. Piso r. oesli, grebli (grebli H grebli HB 1
slowen. greblo r grebló, stegoi (stegni H steegniih PS) nom
sing. stegno s.-ch. stógno słoweń. stegnq, oaknti (wakni H wacnii
Pf) nom. sing. *okno s.-ch. okno r. okno, oaknó (wackenow
Anon.) gen. smg. *okna j. w, dańó (dangó H) gen. sing. *d6nja
por. r. dnja s.-ch. dne, oaló (walić Anon.) gen. sing. 'oola s.-ch.
oóla r. oold, pasdi (passay H pessay HB,) nom.-plur.
biibdi (pubay H) nom.-plur. 'bobi s.-ch. gen. sing. boba r. boba,
sasai (sassóy H zassóy HBj) nom.-acc. plur. *si>sy, nuże (nise H
nysę HBj nom.-acc. plur
noźi, buduo (biitgiw H biitgif HBtBjC) gen. plur.
s.-ch. gen. plur, bogóoa r. bogóo, (kd)zimai (ka simay H kasi-
mai Pf) dat. sing. *{k?>)zemlji s.-ch. dat. sing. zemlji r. zemle,
(piid)zimq (pit simang H) instr. sing. (podt)zemljejq s.-ch. instr.
sing. zemljom r. zemlej, (oa)zdrdx (wasergach HBi) loc. plur.
*(,Ot)zorjaxt por. s.-ch. nom, sing- zora r, zaria Ot zarfdxt, niije
(nitze H) nom.-acc. du. *noje s.-ch. nom. sing, noga mrus. du.
noźi, janii (ganni H ganni HBi jaii janeu Pf) num. jedeno
s.-ch. jedno r. odnó, laffii (Igatgi H Igatgi HBi) *adv. Ibgtko
r. legkó, paprdj (paperey H paprey Pf) gen. sing. p6p6ru s. c
pdpar pdpra, podrdug (bedraug beddrauk H) nom. sing. po rugt
r. podrug, oagórd (waggórd H wogaart Pf) nom. smg. ogords
r. ogoród, oiiklip (wicklip H) nom. sing., o eps r. o e,
(wibbegód HB, wibbejohd PS) nom. sing. o e » s.
r. obe‘d, firfól (tgiittgal H tschiitshol P)1 n0”' ‘-thiń pf;
s.-ch. kólao r kolei, oddi^ (wjdgińn H w.	H)
nom. smg. ogtbjne s.ch. oganj r. g	nom sing
nom. sing. *ŚĆ6me/6, papar (Papiar. wastrik HBJ słoweń.
*pf>p6r& s.-ch. papar, oastriig (wastrig	jaddalm PS)
ostróg r. ostróg, jadan (gadan H jadoan HBi jad
Lehr-Spławińaki, Grnmatyka poiabtka.
114
num. masc. *je<h»m> s.-ch. jedan por. r. odin, daoó (tawó H
tawó HBJ num. ddt>ux (dawig PS) num. gen. ‘daeo.tz,,
daoói (dawóy H tawoi Pf) num. *dwaji, o&bói (wabóy H) num.
*obaji por. r. obój, oiibe (wibbe HBJ num. obe mr. obi, manę
-manę (mene H eyplótmene H) pron. pers. dat. ‘mene, (sdIS3bą
(sóssabung H) pron. instr. *(s*)sobojq r. sobój, (sadabą (ssotabung
H) pron. instr. 'jstjlobojg r. s tobój, miiji (migi H myi HBi)
pron nom. sing. neutr. ‘moje s.-ch. moje r. moje, miijdi (miey
H miey HB2) pron. nom. plur. *moji s.-ch. móji r. moji, tiiji
(tiigi H tui Mit.) pron. nom. sing. neutr. ‘tooje s.-ch. toóje
r. tooje, siiji (ssigi H) pron. nom. sing. neutr. ‘sooje s.-ch. soóje
r. sooje, (oa)siijim (wassijim H) pron. loc. sing. soojemt, s.-ch.
u soójem r. ua soojem, Dunaj (winnay H winney HBj pron.
nom. plur. ‘oni s.-ch. oni r. oni, oesi (wissi H wissie PS wissi
Mit.) pron. nom. sing. neutr. *06Śe, oesdj (wissay H wissey PS
wissei Mit.) pron. nom. plur. masc. *O6śi, katu (katu H kattuhe
PS kat]/ Ec.) pron. ‘kito, oanóm (wannom H) adv. *onam(o)
s.-ch. ónamo, oul(t)tqd (wittunt H) adv. rottqd-b s.-ch. ótud ótuda
r. ottuda, outkąd (witkunt H) adv. ‘otkądt s.-ch. ótkud ótkuda
r. otkuda, jismói (gismay H gismay HBj 1 plur. praes. ‘jesmy
s.-ch. jesmo strus. jesmy, per jej (pergetz H pergeetz HBt)
2 sing. praes. ‘peredjb mrus. perejij, sapót (sapót Pf) inf.
’s?>paii, sapól (ssapól H sapał HBi sapól Pf) praeter. * szpalt,
pirdól (pirdohl PS) praeter. ‘per dalb por. r. proddł.
§ 106. W takich samych formach odziedzi-
czony z prasłow. akcent na zgłosce końcowej
cofnął się w języku połabskim na zgłoskę po-
przedzającą, jeśli była pierwotnie długą:
N. p. gńózda (gginnyósda H HB) nom. sing. *gnezdo s.-ch.
gnijezdo r. gnezdó, sdukna (ssaukene saukne H) nom. sing.
sukno s.-ch. sukno r. sukno, jądra (gundre HBBiB2C gundre H)
nom. sing. ' jędro s.-ch jedro r. jadro, mójta (maute PS moite H
BB2C) nom. sing. ‘myto s.-ch. szt. mito czak, miło, kraidla (krei-
dele H kreydele HBi kreydel PS) nom. sing. ‘kridlo s.-ch.
knlo r. kryló, odusna (wausne H wausne HBj nom. sing. ‘usno
słoweń. usno, odma (weina H HBi weyna Pf) nom. sing. ‘oino
s.-ch. orno r. oinó, żórna (wiss sgórna H) gen. sing. ‘zfna
r. zemó-a słoweń. zrno, mldka (młaka mlauka H mlakaa PS
melauca Pf młaka Anon.) gen. sing. -meika s k i ,
łokó, pyta (wis puntga H puntga HBj gen < ''.l,Jeko r- m°-
gen. pula, greia (ggreche H greichje Mit.) nnm PQf‘a ,s-’c,h ^
r. gTexj, zaida (seidee Mit) nom.-acc. nlur	*gre'Iy
(kilgauza H klautze PS) nom.-acc. plur 'kP ~
k(uć gen. kluća, r. pl. klući, odusta (wausda H^w'8'^' CZak>
PS weisda Pf woisda Anon.) ‘noj.-acc p,ur C 7?
r. usta, erioa (srewa HB, srewa Bauc.) nom-acc ni
r ćreoa, j^ (góga H goya HC) nom.-acc. pl.
ooria (vorda Pf) nom.-acc. plur. ‘aorta s.-ch. urdta r ooroid
żórna (siorna H) nom.acc. pl. ‘zfna s.-ch. zrna r. żerna,
(munka H munkaa PS muńca Pf mooke Anon.) nom. sing.
*myka s.-ch. muka r. mukd, soeća (swecia H swetzia HB! schwetza
PS suecia Pf schwertza Anon.) nom. sing. *soetja s.-ch. soijeća
r. soećd, dausa (daussa HBi dausa PS deusa Pf) nom. sing.
*dusa s.-ch. duśa r. dusa, glaoa (glawa klawa H glawa HBt
glaw glawah PS klawa glawa Pf) nom. sing. * golca s.-ch.
gldoa r. gołooa, paizda (peiseda H peissdah PS peysda Pf peisda
Anon.) nom. sing. * pizda s.-ch. pizda czak, pizda, sreda (sreda
H sreda sreda Pf sreeda Do) nom. sing. ‘serda s.-ch.
srijeda r. sereda, zdima (seima H seyma HBi seyma Pf) nom.
sing. ‘zima s.-ch. zima r. zima, dard (dara H dara HBi daarra
PS) nom. sing. dyra *s.-ch. dlra r. dyra, storna (starna PS) nom.
sing. ‘storna s._ch. strdna r. storond, ryka (runka H HBi runkah
PS runca Pf ronka An.) nom. sing, *rqka s.-ch. ruka r. rukd,
tryba (trihnba HBBAO nom. sing, ‘tryba s.-ch. truba r. trubd,
pyta (pyunta H pijtinta HBJ nom, sing. *pęta s.-ch. petar. pjata,
gr^da 'gryunda H gryuńda HBi) nom. sing. grę1 a s. c . §re a
r. grjada, ręka (ręka H HC ręka Pf) nom. sing. re a^s, c • J
r. rekd, sfóna (styóna H skióna Pf) nom. sing. stena s
stijena r. stena, gldista (gleist PS) nom. sing- g	S- c
gluta r. glista, hó,^ (bórdzia H HB, bohrss PS)
‘borzda s.-ch. brazda r. borozda, broda (bre a ro	pj
Pf) nom. sing. -barda s.-ch. brdda r. ^^z^z
chórna HBiB2C) nom. sing. xorna s'*cł1,	, r u2(]d,
weisda H weysda Pf) nom- sin^'. J S_ s _ch,/dna r
/dyna (launa H HBi leyna Pf) nom. sing.	(jeissa
mduna (mauna H) nom. sing. rnlna s.-c .
116
PS) nom. sing. ‘kysa r. k™, gózda (kchyósda HB! ghiusda Pf)
nom. sing. ‘goezda s.-ch. zoijezda r. zoezdd, blana (blana H blana
HBi blaan Anon.) nom. sing. ‘bolna s.-ch. blana r. bołond, odrba
(warba H warba HBi warbaa PS farba Pf) nom. sing. ‘ofba
s.-ch. ofba mr. oerba, soaińa (sweinga HBj schweinjah PS) nom.
sing. ‘soir.ja s.-ch. soinja r. soinja, soeca 'swetza H) acc, sing.
fsoiljq s.-ch. soijeću r. soeću, paizda (peisda H) acc. sing. ‘pizdą
s.-ch. czak, pizdu, mąką (munkung H PS) acc. sing. ‘mąką s.-ch.
czak, muku r. maku, (va)paizda (wappeisde PS) loc. sing.
*{t)i)pizde S.-ch. por. wyżej, (no)sreda (no sreda H no sreda
HBi) loc. sing. ‘(na)serde s.-ch. r. por. wyżej, (od)zdjma (wa
seima H wa seima HBi wa seima PS) loc. sing. ‘(oi,)zime s.-ch.
r. j. w., (no)stórna (no starna H HB!) s.-ch. r. j. w., dętą dęta
(detang H detang HB! dedan Pf dęta PS dęta Anon.) nom.
sing. *detę s.-ch. dijete r. ditja, taurą (tgaurang H tscheiran Pf
tjoran Anon.) nom. sing. *kurę r. kurjd, pórsą (pórsang H por-
sang PS porssang Anon.) nom. sing. ‘porsę słoweń. prasę
r. porosjd, zribą (sribang H srybang HBi srybang PS sribang
Pf sribang Anon.) nom. sing. źerbę słoweń. źrebe r. zerebjd,
jązek (gunsik H jungsick PS juńgsic Pf) nom. sing. ‘języki,
s.-ch, jezik r. jazyk, pójąk (pogang H pógang HBi pojanck PS
pójanc Pf) nom. sing. ‘pająki, r. pauk, rąkao (runkaw H runkaw
HB!B2C) nom. sing. ‘rąkaoi, s.-ch. rukao r. rukao, claoak (slawak
H czlawak HBi schlawack HBiB2C) nom. sing. ‘ćeloeki, s.-ch.
ćóojek r. ćełooek, zaivat (seiwat H seiwat HBi seywat PS
seiwat Pf) nom. sing. ‘źiooti, s.-ch. źioot r. źioót, oątak (wuntak
H) nom. sing. *(o}ąti>ki, r. ułók, gąśar (gunsgar H gunssjahr PS)
nom. sing. gąssjars por. słoweń. gosęr mr. huśir, daioak (tey-
wack PS) nom. sing. ‘dioaki, por. słoweń. diojak s.-ch. czak.
div[ak, cdrmak (zarmak H dzarmak HBJ nom. sing. *crmakb
słoweń. ćrmljdk, oóisek (wóyssik H woisic Pf) nom. sing. adv.
oysoki, s.-ch. oisok, sdrek (sarik H sarik HBi) nom. sing. adv.
‘śiroki, S.-ch. słrok r. śirók, gląbek (glombik H glómbik HBi)
nom sing. adv. 'głęboki, s.-ch. dubok r. głubók, dólek (dólik
H HBiBaC) nom. sing. adv. ‘daleki, s.-ch. ddlek i t. p.
§ 107. W formach więcej niż dwuzgło-
S;WiYCh, akcent padający pierwotnie na
Z os ę ońcową cofnął się na poprzedzającą
ivót źiuotd,
117
bez względu na iloczas Zd|oąV.
* gl oski Przerl ab
t o w e j.	p zec*akcen-
N. p. priioesla (priwesla H priihwesel PS)
-poderslo s.-ch poorijislo, vrUim (writene Hwrili^P^0”"'0
sing. ‘oerleno s.-ch. oreleno, riseb (rissete H rf HR R 1 n°m’
sing. *reśe/o s.-ch. reśe/o r. reSM, (i>ud)za,ddla (witsmuzj,u °“'
seiwóata HC) gen. sing. -(ohjźioota s.-ch. żiool iilMa r 6 H W11’
7Qzaift (gungsayke H) nom.-acc. plur. Wy s.-ch. jizik ie.ika
r. jazyk jazyka, rgkdn (runkówa H runkowa Bauc.) nom -acc
plur. rpkooy s.-ch. rukao rukdoa r. rukdo rukwd, zyja isogansa H)
nom.-acc. plur. ‘zoj^i s.-ch. zdjac zdjca mr. zdjąć plur. zojoil
zoenisz (swenessa H) nom.-acc. plur. ‘zoenesa, sliioiM (sliwessa
H sliwessa HBo) nom.-acc- plur. slooesa, oilcesa (witsessa H)
nom.-acc. plur. *oćesa, peresa (perese HC) nom.-acc. plur. * peresa
zam. *pera, por. S.-ch. ćudesa nebesa r. ćudesa nebesd i t. p.
§ 108. Przy cofaniu akcentu ze zgłoski końcowej na
przedostatnią nieobojętną była, zdaje się, intonacja zgłoski
pierwotnie akcentowanej końcowej. Jeśli mianowicie miała
ona intonację nowoakutową. to akcent utrzymywał się na
niej bez względu na ilość zgłosek i iloczas zgłoski przed-
akcentowej. Wniosek taki wysnuć można na podstawie kilku
faktów o charakterze szczegółowym, po większej części bowiem
zasada ta zatarła się wskutek rozmaitych wyrównań analo-
gicznych, sięgających, po części przynajmniej doby przed-
połabskiej. Należą tu następujące wypadki: 1) Formy inf.
słów kl. I: crbust (eybist H) *ubosti, prepict (prepitzt HBiBj )
*perpekti, oaolact (wawlatzt H), ooiolact (woywlatzt H woy
wlatzt HB,) “oyoelkli, prioist (priwist HHB,) *per^/i,
(woywist H) *oyvesti, oasłrąsl (wasdrangst H was rangs *
'o-bzfręsli, pugripst (bigriibst H piigrypst HBi) pogre
Formy tego typu wykazują w s.-ch. i r. a cen
-ti: s.-ch. bostii oući oesli tresti grepsti r. bosli M <
Sresli, przyczem zgłoska Przcdakccnt°f^na^az końcówką
nowoakutową, co widać wyraźnie w
skróconą, por. s.-ch. czak, umn)	leż praw-
kasz, wymfec zaprec oejtc 1 t. p. <	•	przeważnie za-
dopodobnie formy infin. słów kl- ।
*) Por. O prasiow. metatonji str. 13
118
chowały w połabskim akcent na zgłosce końcowej, a w pol.-
pom. i czes. wykazują długość tej zgłoski, co wskazywałoby
na jej intonację nowoakutową. N. p. oatóknąt (wattakenunt
H) infin. ‘in>łtknqti s.-ch. tdknuti r. ootknuf poi. tknąć czes.
tknouii, usstaknąt (wastakcnunt H HC wastakenunt
inf. ‘inzh>knqti, zómaknqi (zomakenunt H zomakenunt HBB.C)
inf. *zanrbknqti s.-ch. zamknuti r. zamknut' poi. zamknąć czes.
zamknouti, vamaknqt (wamakenunt H) inf. ' ozm-bknąti, oulmaknąt
(witmakenunt H HBB2C witmakenunt HBJ inf. *otmi>knqti,
Odstągngt (wastangnunt H wastangnunt HBC) inf. 'irbztęgnąti
S.-ch. uztegnuti r. ooztjanut' poi. ciągnąć czes. tdhnouti, sadar-
gnąt (saddargnunt H HB sadargnunt HB2) inf. *s7>dfgnąli
r. sdernut' poi. dziergnąć i t. p. Analogicznie do tych form
także doaignąt (tweiggenunt H tweiggenunt HBB<B2) inf. doignąti
s.-ch. dignułi r. doignut'. W formach tągnąt (tangnunt H) inf.
'tęgnoti s.-ch. tegnuti r. tjanut’ i dargnąt (darggenunt HBx) inf.
‘dfgnąłi s.-ch. drnuti r. demuf nie oznaczono w zabytkach
wyraźnie miejsca akcentu, ale można przypuszczać, że było
zgodne z wymienionemi poprzednio. 3) Liczebniki: citardiśąt
(citterdisjungt H) *ćetyrdesętb s.-ch. czak, ćetrdeset, pą(d)diśqt
(pangdisjungt H pangtisjunct Pf *pęt&desęt'b s.-ch. czak, pedeset,
sisdiśąt (sistisjungt H schistisjnuet Pf) 'śestbdesętb s.-ch. czak.
śezdeset, sldamdiśąt (sidemdisjunckt H sibitisjuńct Pf) 'sedmódesętb
s.-ch czak, sedamdeset, ousamdiśąt (wissemdisjungt H wissim-
disjunct Pf) *osmbdesętb s.-ch. czak, osamdeset, dioądiśąt
(diwangdisjungt H) 'deoętbdesęlb s.-ch, czak, deoedeset. 4) Ad-
verbium compar. dolej (dolech H) *dalej(e) słowiń. dale.
5) Formy praeter. sing. masc. słów kl. IV: ajpaustal (eypau-
stal H) r. upustił, ajdrauzal (eydrausóal H) r. udrużił, poliizal
(pólisal pelisal H) r. położił, blądal (blungdal PS) r. błudił,
zóblądal (soblundal H) r. zabłudił, kąsał (kungsal H) r. kusił,
tautal (tyautal H tgauttal HBJ kułil-b, gornal (ggórnal H) *gornil'i>
i t. p. Słowa tego typu mają w s.-ch. czak, często akcent
na zgłosce końcowej, co świadczy o intonacji nowoakutowej:
razbishil blagoslooil oglobil gnojil gostil poludil sramotil soedoćil
potopił potroóib zbudil naćinil palii zapalił i t. p. U rzeczowników,
tóre miały w nom. sing. pierwotną intonację nowoakutową
zg oski końcowej, akcent nie utrzymał się na tej zgłosce, za-
pewne wskutek tego, że intonacja nowoknu
jeszcze w dobie przedpołabskiej pod wni Wa znikla może
przypadków zależnych. Może być, że VWem	do
dawniejszego jest akcentuacja form- ratdi u stanu
nom. sing. s.-ch. mr.	T PS|
tgauchgór H) nom. sing. ‘hu,,. Druga z tych	H
pewna wobec tego, że odpowiednik s.-ch. brzmi kll£ a mr'
kuxar, co wskazuje na pierwotny akcent napienny. ’
II. Pierwotny
akcent na zgłosce przedostatniej.
§ 109. Odziedziczony z prasłow. akcent za-
chował w języku połabskim miejsce pierwotne
na zgłosce przedostatniej, jeśli następna (koń-
cowa) była pierwotnie długą akutowaną.
N. p. rózga (reseka H reseka HBi róseka Pf) nom. sing. 'rózga
r. rózga, oula (willia H Mit. wilga HBi) nom. sing. 'ooUja
s.-ch. oólja r. oólja, deoa (dewa H dewa HBi dewaa PS deewa
Pf) nom. sing. *det)a s.-ch. djeoa r. deoa, plóyla (plóchta H
plocht PS) nom, sing. *plaxta r. plaxta s.-ch. plahta, oiza (wisa
H. An. wysa HBi wisa Pf) nom. sing. 'oeźa słoweń. oeźa mr.
oeźa, faza (tyisa H tgisa HB, tjiisa PS) nom, sing. 'koza s.-ch.
koza r. kóźa, mauxa (mauch PS) r. muxa, kfauka (klika H klika
HB]) nom. sing. 'kljuka s.-ch. kljuka mr. kljuka, bóba (boba
H HB1 boba PS) nom. sing. 'baba s.-ch. baba mr. baba sldina
(schleinah PS) nom. sing. 'ślina r. silna sljuna, brźza ( Jesa
bresa HBi brese PS bresa Pf) nom. sing. 'berza s.-ch. breza
r. bereza, repa (repa Anon.) nom. sing. repa s.-c . repa r. P >
uulsa (wilza H wiltza HBi wilscha Pf) nom. sing. o u
ółśa r. ólxa, klada (klada H klada HBi) nom. smg.
s.-ch. klada r. kołóda, rebra (rehbrah PS) n°m,'aCu\ Pnom..aCc.
s.-ch. plur. rebra r. rebra, gńózda	j-JBi tjdhla
plur. 'gnezda r. plur. gnezda, fola (tjela	pj
PS tschula Pf) nom.-acc. plur. 'kola,	cn.	plur,
krdjdla (kreidla H) nom.-acc. plur. rf pot nom.-acc.plur'
krila r. pl. kriła, jptra (guntra H junc ra
J^tra s.-ch. nom. sing. fem. Jetra s°j,. plur. jabuka
(góptka H jtibka Pf) nom.-acc. plur- Ja
120
r plur. jabłoki, krdsna (kresna H) nom.-acc. plur. 'krosna s.-ch.
krosna r. krosna, oakna (wakna H woćna Pf) nom.-acc. plur.
'okna s.-ch. czak. pl. okna r. pl. okna, radia (radlaa PS) nom.-
acc. plur. *ordla s.-ch. czak. plur. rala r. pl. rdla, jógną (góge-
nang H jognang PS) nom. sing. ‘jagnę s.-ch. jagne, jaimą (gei-
mang H jaumang PS jeomang seimang Mit.) nom. sing. *jomę
s.-ch. ime r. tmja, oóimą (weimang H) nom. sing. s.-ch.
oime, ramą (ramang H) nom. sing. *ormą S.-ch. ramę r. rdmja,
soainą (sweinang H schweinang H B, Pf. Anon.) nom. sing.
* toinę słoweń. suine, pajdą (paglan H peilan Bauc. poilun Anon.)
nom. sing. *pilą s.-ch. czak, pile, funek (ty unik H) nom. sing.
* koniki, s.-ch. kónjik mr. kónyk, oecnek (wetznik H weznik HB,C)
nom. sing. ‘oeljeniki, s.-ch. uijećnik, mlacnek (mlaatzenick Bauc.)
nom. sing. *melćbniki> r. molóćnik, bópka (bobka H bopka PS)
nom. sing. *babbka mr. babka, krauska (krauska H kreuska
H HBj kreuska Pf) nom. sing. "krużbka r. kruźka, mótka (mutka
H) nom. sing. ‘rnathka r. matka, słoweń. matka, gldfka (glawka
H glawka HBi) nom. sing. słoweń. glaoka r. gołóoka, zajpka
(seipka H sseypka HBl saupka PS) nom. sing. *zybi>ka s.-ch.
zipka r. zybka, lajska (leiska H leisska HA) nom. sing. dis-bka
słoweń. liska, (fotka (tgótka H tjotka HBi tschutga Pf) nom.
sing. *deli>ka słoweń. dętka, idska 'tyóska H tgdska HBj nom.
sing. *kosli>ka słoweń. kostka mr. kistka, gąska (ggungska H
wuumska Anon.) nom. sing. *gąs-bka słoweń. goska s.-ch. guska,
defka (dewka H deffka PS deefka Pf defkaAnon.) nom. sing.
'detfbka słoweń. deoka mr. diuka, kopka (kopka H HBJ nom.
sing. 'kap-bka mr. kapka, zópka (sobka H sobka HBj nom.
sing. źabhka mr. żabka, grdusoa (greiswa Anon.) nom. sing.
gruśeoa s.-ch. czak, krusua, oritena (writena H) nom.-acc. plur.
uertena r. ueretena, stińąta (stingunte H) nom.-acc. plur. 'śćenęta
S.-ch. steneia r. sćenjdta, torndufa (torneila H tórneila HBjBjC
turnóglia Pf) nom. sing. trnulja słoweń. trnulja, oicera (witsera
Pf) nom. sing. uećer{j a s.-ch. oećera r. uećerja, nidefa (nidelia
H HC niedehl PS nidiglia Pf nidiglia Do.) nom. sing, 'nedelja
s.-ch nedjelja r. nedżlja, riidtiza (riidegisa H riidegisa HB2)
nom. sing. rogoża słoweń. rogąźa r. rogóźa, udslruga (wastrigga
.n°m‘ S*n£' ‘°siT°Sa S.-ch. ostroga, łubala
(tjubalja HBt tjubahl PS tschiipóglia Pf) nom. sing. 'kobyla
s .eh, kób.la r. kobyla,	(tyenantgeini. „ („	’2’
HBJ nom. sing. krmęgynja s.-ch. ^negin/a 7 H ^nnantjeinia
(tyipreiwa H tiigipreiwa HBt) nom. sintf u’ njasinja' &f*rdi09
r. krapioa, miidala (migkóla H migtfola HU opnt,£ł s.-ch. kóprioa
s.-ch, gómila r. mogiła i t. p.	1 n°m‘ s’n^‘ *mosyla
§ 110. Odziedziczony z nradn, ,
sunął się ze zgłoski przedostatniei^a^11 • PrZC'
jeśli miała pierwotnie intonacje cvrk?n<f|W1ą’
sową albo była krótką:	'S cyrkui”flek-
1 Przerzucanie na pierwotną poakcentową długą cyr-
kunfleksową: N. p.	y
bugó (buggo H biggó HB,) gen. sing. -toga s.-ch. gen. boga
r. boga, sard (ssaro H sooró sarou Pf) gen. sing. by™ s. ch
gen. sira r. syra, zaitó (seitó H seitó HBj) gen. sing. ziła
r. źilo, jaigó (jeitoPS) gen. sing. *jbga słoweń. igą r. igo, diimó
(dumo PS) adv. *doma s.-ch. dóma r. dóma, paioó (peiwó H
peiwo PS peywó Pf) gen. sing. *pioa s.-ch. pioo r. piuo, (pó7)-
Fotó (pelyotó H) gen. sing. *(poh)leta s.-ch, Ijelo r. leto1), (nó)-
gorde (nó)gdrde (noggorde no charde H) loc. sing. *(na)gorde
s.-ch. grad gen. grada r, górod góroda, (nó)sodle (no swatte H
nó swatte HBj loc. sing. *(na)si;e/e s.-ch. soijet gen. soijeta
r. soet soeta, (oa)tdile (wa teile H wa teile HBi) loc. sing.
*(,O7i)tyle r. tył tyło, (oa)meste (wameste H HBiBjC) loc. sing.
*071 mesie s.-ch. mjesto r. mesto, (oa)xlade (wa chlade H wach
glade HBi) loc. sing. *(o7>)xolde s-ch. hlad gen. hlada r. aóM
xółoda, (od)piildi (wa piielay H) loc, sing. (07>}polji s.-ch. pólje
r. póle, (nó)mordi (nomaray H) loc. sing. *(na}morji s.-ch. morę
r. móre 2), śorai (schorau schorii PS) gen. sing. wy s. c . .ye
r. sera, slamói (slamay H) gen. sing. sólmy s -ch. s a^a r-50	'
(od)oady (wawaduńg Pf) acc. sing. (otjoodą s.-c • acc#
r. oódu, glamg (gleimi H gleynd HB,) acc. sm£ «
storną (starnun HBi) acc. sing. slornq s.-ch. <
J) Co do intonacji końcowego a w gen. sing. tematów na o por
Slov. deki, jrnen, § 114.	sing lvmatów na -o
2) Co do intonacji zakończenia '	studiów nad akc. slow. 34.
Por. H u j e r Slov. deki. jmen. § 135 i L e r	tematów na -o Por
u) Co do intonacji końcowego	VII 6, L e hr Ze studjów
Hu jer Slov. deki, jmen § 107, Me il c
nad akc. slow. 19-20.
122
M (runkung H HB, runkuńg HB.) acc. sing. s.-ch. acc.
rdku r. rtiku, (nó)zimq (no simang H no simang simańg HBj
acc. sing. 'zemlq s.-ch. acc. zemlju r. zemlju 1), porjdi (purtzey
HBJ nom. plur. porjr s.-ch. prag gen. praga r. poróg poróga,
rii^ai (rizay H rizay HBJ nom. plur. *roy s.-ch. rog gen.
roga"nom, pl. rózi r. rog, gen. róga, biiźdi (biizay H) nom. pl.
s.-ch. bóg boga pl. bozi r. bóg boga'2), dorai (tgóroy H
tgóróy HB] tyóróy HB2) nom. acc. plur. 'góry s.-ch. nom.-acc.-
pl. gore r. góry, niidai (nidyay H) nom.-acc. pl. 'nogy s.-ch.
nom.-acc. pl. nogy r. nógi, oomai (wórnay H wornay HBiC)
nom.-acc. pl. 'oorny s.-ch. nom.-acc. pl. orane r. ooróna, koroój
(korwóy HBJ nom.-acc. pl. 'koroy s.-ch. nom.-acc. pl. kraoe
r. koróoy, glaoói (glawoy glaway H glaway HBr) nom.-acc.
plur. ‘goliły s.-ch. nom.-acc. pl. glaoe r. gólooy, gnajdaj (gnei-
day H) nom.-acc. pl. 'gnidy s.-ch. pl. gnjide r. gnidy, oaidtai
(weidloy H weidlóy HA weytlóy Pf) nom. acc. pl. *oidly
s.-ch. nom.-acc. pl. olle r. oiły, plaoói (blawóy H) s.-ch. nom.-
acc. pl. pljeoe r. połóoy, sesirai (sestróy H HBJ 'sestry s.-ch, nom.-
acc. pl. sestre r. sestry, fózaj (tyessay H tgesay HBi) nom.-
acc. pl. 'kozy s.-ch. nom.-acc. kóze r. kózy, oarbói (warbay H
warbay HC) nom.-acc. 'orby s.-ch. nom.-acc. pl. orbe r. oerby,
slamai (schlenoy Bauc.) nom.-acc. pl. 'śliny s.-ch. nom.-acc.
pl. sltne r. śliny, brezai (bresóy H) nom.-acc. pl. 'berzy s.-ch.
nom.-acc. pl. breze r. berezy, jadła i (gadeloy H jadelay HBj
nom.-acc. pl. 'jedly s.-ch. nom.-acc. pl. jele, cela i (zelay H
sselay HBJ nom.-acc. pl. 'btćely s.-ch. czak. pl. celi r. pćeły,
lalPói (leipóy H) nom.-acc. pl. 'lipy s.-ch. nom.-acc. pl. lipę r. lipy,
zobói (sobóy H) nom.-acc. pl. żaby s.-ch. nom.-acc. pl. żabę r. żaba,
rdibói (reibay H reibóy Pf) nom.-acc. pl. 'ryby s.-ch. nom.-acc.
pl. ribe r. ryby, repói (repóy H) nom.-acc. pl. 'repy s.-ch. nom.-
acc. pl. repe r. repy, jaskrai (goaskróy H gaskróy HBj nom.-acc.
pl. jeskry s.-ch. nom.-acc. pl. Iskrę r. iskry, rąbói (rumpay H rum-
nom.-acc. pl. rąby s.-ch. rub gen. ruba, goria/ (ggórchay
gorchey Pf) nom.-acc. pl. *gorxy s.-ch. grah gen. graha
*) Co do intonacji końcowego -
Meillet RS VII. 8, i u mnie „Ze
“) Co do intonacji końcowego
u mnie „Ze studjów nad akc. slow."
Q w acc. sing,. tematów na ~a
studjów nad akc. slow." 24.
t w nom. plur. tematów na ~o
78 i przytoczoną tam literaturę.
por.
por.
1 oo
r. goróx pl. goróxt, zgbói (sumbay H
pl. 'zQby s.-ch. zub gen. zuba r. pl. Zub	} nom-acc.
nom.-acc. pl. 'kolsy s.-ch. klas gen. kldsa ^7 (klassóy H)
(dumbóy H) nom.-acc. pl. *dqby s-ch r'	dgbói
godai (ggoday H) nom.-acc pl	d“b° r-
r. pl. gódy, ulisai (wlassóy H flassói Pf) nr>m S° źe"'.s5Jo
s.-ch. olas gen. alasa r. pl. pd/oW, c.pó; (tzepóy'HtzepL HB
zepoy Pf) nom.-acc. pl. cepy s.-ch. cpep 2n
cżpy. Holi, (kyotay H kyotay HB,) nom.-acc. pl. -kelty s-eh
cuijel gen. co,jęta, laiMi (leistóy H) nom.-acc. pl <li,ly s ch
list gen. lista mr. pl. łysty'], kopi (kopć H kopć HB,) nom-
acc. pl. *kapji s.-ch. nom.-acc. pl. kaplje rar. kapli, eiei (wisć
H wyse HB,) nom.-acc, pl. *oeźe mr, pl. oeżi, tqce (tunze H
tunse HBj) nom. acc. pl. tqce s.-ch. nom.-acc. pl. tuce r. pl.
iući, groble (groble H groble HB, groble H ABB2) nom.-acc.
plur. * grabie s.-ch. nom.-acc. pl. grablje r. grdbli, soje (sótse H
tsotse HB2C) nom.-acc. pl. sadje s.-ch. czak, saja r. sdża,
oiilse (wilze H HB2 wiltze HBi wilse PS) nom.-acc. pl. *olbśe
r. pl. ólb/j, mice (niihtze PS), nom.-acc. pl. ‘noktje s.-ch. pl.
nóći r. nóci, jelme (giilme H giilme HBi) nom.-acc. pl. 'jklbmś
r. pl. il'my, oągle (wungle H wungle HBi) nom.-acc. pl, '(o)qgle
r. ugli, crioe (sriwe H zriwe HBi schriwe PS) nom.-acc. pl.
*ćerv>e s.-ch. por. pl. ćreolja, bułg. ćreoe, d'iizde (gisde H digi-
ste H) nom.-acc. pl. *goozde r. pl. goózdi, (Tiiste (giste HBi)
nom.-acc. pl. *goste s.-ch, pl. gosti r. gósH*-), medai (medau
meda3) Pf) gen. sing. *medu s.-ch. med gen. meda r. gen.
• ‘oosku s.-ch. gen. ooska
UUf UU31CH \Wćlt>LJCy 1	'	’*z/
oósku*) (ka)jeddi (ka jeday Pf) dat. sing. i sowę ]
J ~	pl. *pwi s,-ch. pl-
końcowego -y w acc pl- tematów na -oj wj™-
tudjow nad akc. sio •
. plur. tematów na da
i'e. ;Z7 Studiów n.d akc.
. n sing. tematów na -u por-
-u w g<-n' s,u'’
i w dat. sing. tematów na -i Por-
meda, uósfdi (wastjey PS) gen. sing.
r. i
gen. jędV’), oasai (woassay H) nom.-acc.
’) Co do intonacji
acc. pl, tematów na -a por. u mnie MZc s
i podaną tam literaturę.
2J Co do intonacji zakończenia ® w nom-
i w acc. plur, tematów na -io por. u mnie.
3J Pomyłka zamiast medai.
'*) Co do intonacji zakończenia
Hu j e r Slov. deki. jmen. S 11®'
') Co do intonacji zakończenia i
H u j e r Slov. deki. jmen. § 127.
124
Uii cdii, pesnai (pesnay H) nom.-acc. pl. pesni s.-ch. pl. pjesni
r ptsni doardi (twaray H HB.C dwaray HB| dwarrey PS)
nom acc pl. 'dotri s.-ch. pl. doeri r. doeri, sondi (zoney H
ssoney HB, zoney H BB2C zohnau PS sonay Pf) nom.-acc.
pl 'sani s.-ch. saoni słoweń. sani r. sani, trastdi droastay H)
nom-acc. pl. 'tesli s.-ch. trst gen. trsti mr. trosf gen. trósty,
fiislai (tijistay H dgistay HBi) nom.-acc. pl. *kosti s.-ch. pl.
kostir. kósti, delai (tetay H) nom.-acc pl. 'delt r. deti, grobldi
(grublei Pf) nom.-acc. pl. r. grdbli, oqgldi (fuńgley Pf) nom.-acc.
pl. *qgli r. ugli, fayddi (laudey PS) nom.-acc. pl. 'Ijudi słoweń.
Ijudi r. Ijudi^), motdi (motay H motay H HBiBjC mohtey PS)
nom. sing. ‘mati s.-ch. maty mr. matai2), rataji (roatgay H) nom.
sing. *raky *orky por. s.-ch. raki r. raka, carta^ (tzartgay H
tzardgay HB! zerkchey Pf) nom. sing. *cfky por. s.-ch. cfkoa
r. cerkoos), komói (komóy H HBt kommói Pf) nom. sing.
'kamy s.-ch. kami4), odkórst (wakoarst H wakorst HBi wacka-
arst Mit.) adv. 'okrsba r. określ, doląb (tgelumb H tgelumb HB,
tschelumb Pf) nom. sing- *golqbb s.-ch. golub r. gółub, storaip
(stjereip H stjereip HB styereip HBj nom. sing. 'skorupa s.-ch.
skorup, grausoói (grausswóy H greiswóy Pf) nom.-acc. plur.
*gruś6vy s.-ch. czak, kruśoa, cifaust (ziilyaust H HBiB2) nom.
sing. 'ćeljustó s.-ch. ćeljust r. ćeljusts, golqz (goluns golungs H)
nom. sing. *galqzó mr. hałuż, oiicai (witsay H witsep Pf)
nom. acc. du. 'oci s.-ch. óći r. óći, oausdi (waussay H) nom.-
acc. du. 'uśi s.-ch. uśj r. uśi, ramindi ^raminay H) nom.-acc.
du. 'rameni 'orrneni por. mrus. pl. ramena, tarątai (tjarrangtai
PS) nom.-acc. du. *kuręti por. s.-ch. kureta mr. kurjdta, fillonai
tgillyonay H tjiljónay HBi) nom.-acc. du. 'koleni r. koleni']
-i w nom.-acc. plur. tematów na -i
12—4, 19.
i w nom. sing. tematów na -r por.
’| Co do intonacji końcowego 
por. u mnie „Ze studjów nad akc. slow
2) Co do intonacji końcowego -i
H u j e r Slov. deki. jmen. § 53 i u mnie „Ze studjów nad akc. slow." 29—30.
3) Co do intonacji zakończenia -y w nom. sing. tematów na -U por.
u mnie „Ze studjów nad akc. slow.'1 14—5.
*) Co do intonacji końcowego -y w tej formie por. u mnie „Ze studjów
nad akc. slow." 22—3.
5I Co do intonacji zakończenia -i w nom.-aec. du. lematów na -i i te-
matów spółgłoskowych por. u mnie .Ze studiów „ad akc. slow." 31, oraz
O 1A
uiibe (wibbe HBJ nom.-acc. du. *obe s -ch "A- n	25
H HBl) num. ‘deoęlb s.ch. ‘de»et r.' deóin/j- (dhvaW
disangt HBt disant Pf) num. *deaę/6 s cL ’?'3ę/ (disangt H
2. Przerzucanie akcentu na pierwntn ' i Up‘
krótką:	poakcentową
creotl (zrewii PS) nom. sing. ‘ćeron	,
i-o. ioji (gogi H gogi HBi jojie pg	mr' “re‘
>> s.-ch. jaje, Zo/ii (Igoti H lijótuh PS liuteu Pf) T*' Smg'
*/e/o s.-ch. Z/e/o r. Ze/o, dbZii (tgoli H) s.-ch. djelo r X
(piieli H pucli HBi póglii Pf) nom. sing. >O/Je s-ch ’ J ‘
r. póle, zaitii (seiti H seiti HBj nom. sing. *źż/0 s.-ch. źf/o r l/o
żomii (sgorm H siurnii Pf) nom. sing. ‘zfno s.-ch. zrno mr'
zerno, śqtu (sjungti H) nom. sing. ‘soęto mr. sojdlo, jaidó (geidigi
geidigi/ HB,) nom. sing. jćgo słoweń. igo r. igo, paioii (peiwi
H peiwii PS peywi Pf poiżwi Anon.) nom. sing. ‘pioo s.-ch.
pioo r. pioo, ządlu (sundli H) nom. sing. *żędlo r. źdło, nebu
(nebi H nebuy Pf nebu Bauc.) nom. sing. ‘nebo s.ch. nebo
r. nebo, folii (tgeli tjólii PS tschiilii Pf tjóli Anon.) nom. sing.
‘kolo s.-ch. kolo r. mr. koło, sona (sgoni H tjanii Anon.) nom.
sing. ‘seno s.-ch. sijeno r. seno, prosu (pressi H preessi HA
pressy HB,) nom. sing. ‘proso s.-ch. proso r. proso, fostii (dgósti
H tjosti HB dgósti HB]) nom. sing. ‘teslo s.-ch. lijesto r. teslo,
bordii (biordi H) nom. sing, *brdo s.-ch. brdo r. berdo, radli!
(radeli H radly HB, rotlu Pf) nom. sing. ‘ordlo s.-ch, ralo,
jautrii (jautri H jautry HBj) nom. sing. yjulro s.-ch. jutro r.
... .‘śidlo
(sodeli H sodeli H BB.C) nom. sing.
. Sdto. (s^biigdm (sa biiggam H sabutgSme
i, sit bogomb
, (prid)gardam (pride chardom H)
Sing. (perdi>)gorai>mb zuul. *gordonu> s.-ch. gradom r. g
(pr/d) rotórn <pn.de Igótam HHC) instr. .
........ ,aul. -Zetom, s.-ch. instr. r.
H teichom H B,C teichaam PS) instr. smg.
•"roms S.-Ch. adv. tiAom r. tao. ^Dniicl (pel nuta W g
r □	... -i w “i to™i»P°r' N- vanWiil*
h Co do intonacji końcowego	। • pę IX 122^3-
Neophilologus V 2, oraz L c h r - Spla wińsk! K
utro, saidlii (seideli H seidly seidli HBi) norn^ sing.
s.-ch. sidło r.
*sadlo s.-ch. salo r
Pf sabuggom Bauc.) instr. sing. *(s&)Z>ogam6 zam
s.-ch. instr. bogom r. bogom,
instr. sing. ‘(perd^gord-bmo zam
dom, (
leltme zam
126
sing 'nokle1] zam. *no^f s.-ch. gen. nóći r. gen. nóći, siili
(siili H siili H C sugli Pf) gen. sing. *so/e zam. 'soli s.-ch.
gen soli r. gen, sóli, doli (doli H doli HBj gen. sing. 'dale
zam. 'dali s.-ch. gen. dali r. gen. dali, razi (rassi H rassy HBj
gen. sing. *nże zam. *nzi s.-ch. gen. razi, oasi (wessi Anon.)
gen. sing. *Obse zam. ‘obsi słoweń. oas gen. oasi (osi), jgcmin
(gansmin H jańsmin Pf jazmin Anon.) nom. sing. 'jęćmenb
s.-ch. jećmen, parstin (porstin parstin H pórstin Pf) nom. sing.
'pfstenb s.-ch. phten r. persteń, sarsin (sarrsiin scharsien HBt)
zarziin PS) nom. sing. 'sfśenb s.-ch. śrśljen r. śerśeń, gribin
(griwin H) nom. sing. *grebenb s.-ch greben r. grebeń, josin
(góssin H) s.-ch. jasen r. jaseń, stąpin (stumpine H) s.-ch. stepen,
carfeo (tzartgi H tschardgy HB! zartjiiw PS) nom.-acc. sing.
'crktOb słoweń. cęrkeo r. cerkoo, oądel (wungill H) nom. sing.
'ągMlb s.-ch. ugalj r. ugoł, oastruo (wastriiw H wostriive Pf)
nom. sing. 'ostroob r. óstroo, oądor oądiir (wundyifr H wundjór
HBi wunjur Pf) nom. sing. 'qgorb s.-ch. ugór r. ugof, klafol
(klatgal H klatgel HBi klattijóhl PS klatschiile Pf) nom. sing.
*kolkol?> r. kólokol, piipol (pipel H poipól Pf pipeel Anon.)
nom. sing. 'popełń s.-ch. pepeo r. pepe/, cicer (witzór H witser
Pf) nom. sing. 'oećer r. oećer, oairar (weicharr H) nom.
sing. 'oixvn s.-ch. oihar, oązal (wunsale H wunsale HC)
nom. sing. ‘ęr&Z® s.-ch. uzao r. uzeł, niidet (nutgid H
niitchut H) nom. sing. *nogntb s.-ch. nókat r. nógof, lutet
(littgitt H litgitt HBBiC) nom. sing. 'olkntó s.-ch. lakat r. łókof,
oatruk (woatrik wóatrik H wahtriick PS wodriic Pf) nom.
sing. otrokn s.-ch. ótrok r. ótrok, fiizan (tyiisan H) adi.
'koźann s.-ch. kóźan, oiisfan (wistjahn PS) nom. sing. 'ostbnn
słoweń. óstan, bąban (bumban H bumbón Pf) nom. sing. 'bąbnnn
s.-ch. bubanj r. buben, zaimnil (semeni H) adv. 'zimbno słoweń.
zimno mr. zymno, jopfii (goptgi H jubtchiiy Pf) nom. sing.
'jablnko s.-ch. jabuko r. jabłoko, (sa)liixtam (sa lichtgóm H) instr,
sing. ^s^olklbnrb s.-ch. lakat gen. lakta r. łókof gen. łóktja,
radUst (radist H radiist PS ródiist Pf) nom. sing. *radostb s.-ch.
radost -T-jadost, joblźn (jubliin Pf) nom. sing. *jablonb mr. jdbliń
*) Co do zakończenia -e w gen. sing. tematów na -i por. L e h r-
Spła wińsk i „Z deklinacji połabskiej". Prace lingwistyczne ofiarowane
Janowi Baudouinowi de Courtenay.
127
gen. jabłony, słipin (stipin HBj nom. sing ‘3<c
r. stćpeń, dorcani (górzonii H górtzanu HR1 S''Ch'J,*pCn
*gori>ćane por. r. doorjane i t. p., 2jTozd (gil ” nom' plur
silosuh PS) nom. sing. *źe/e20 s>.ch	H sdgosi HBj
(krassan H) (adi. masc.) nom. sing. *US6nłll kr°sSn
Ugeibi H laubu PS le„b? Pf) adv. r.
H) adv. mokro s.-ch. mokro, caistii (tzeisti H) adv
rand (ranu HBj rani HBjB.C ranei Pf) adv. *rano ° v
r. rano dóudÓ (daugi H daugy HB,B2 daudegi HB,) adv.'Órg’
s.-ch. dugo r. dótgo, kra.ou (kreywii H HB,) adv. 'krioo s -ch
krioo r. krioo. pionu (paUni H pauny HB,) adv. >fn0 s.-ch puno
r, pótno, sauiu (sauchgi H sauchgi HBj adv. ‘suxo s.-ch. suho
r, suxo, naisfu (neistgi H neistgi HBt) adv. *nizt,ko r. nizko, tąsti
(tangstgi H tangstgi HBJ adv. *tęź6ko s.-ch. lesko mr. tjdżko,
piiznii (piiseni H piisnii Pf) adv. pozdsno r. pózdno, doenadisi
(dwenadist H HB^Bo) num. dnoenadesęte s.-ch. dodnaesl r. doć'
nadcaf, tramadist (treinadist H HB2) num. *lrinadesęle s.-ch.
trinaest r. trinadcaf i t. p., nosi (nóssi H) pronom, neutr. sing.
*naśe s.-ch. nase, majmu (meimi H) adv. *mimo s.-ch. mimo
r. mimo, xiidi (giidi Mit) 3 sing. aor. *xode zam. *xodi s.-ch.
hodi, rici (ritzi H) 3 sing. aor. *rece s.-ch. ''reće por. izreće,
krodal (krodahl PS) praeter. sing. masc. *kradh> s.-ch. krao
r. krał, je dal (jedal PS) praeter. sing, masc. 'jedli, r. jeł,
gramolu (gramególi H) praeter. sing. neutr. *gr6melo s.-ch. grmjelo
r. gremeło i t. p.
§ 111. W związku z przerzucaniem akcentu ze zgłoski
pierwotnie akcentowanej na następną cyrkumflektowaną
objaśnić należy akcentuację sufiksalną w pewnej i °sc’ orn^
infinitivi czasowników, które pierwotnie miały a cen n
pienny. Należą tu mianowicie z rodzimych po a s ic
sowników następujące:	fausit
plitót (plittot PS) inf. ‘pltiati ) Por- r;	f .	kokół
(tyaussót H tscheisóot Pf) inf. kuśati r. usa
(cucud Pf) inf. 'kukali mr. kakalg. kroji	roy^ pf)
krajali mr. krajały, a także zapewne Y	których
inf. *si>paii i fautdit (tgauteit H zeiteit
*plete(ti>)’
*) W zgłosce piennej i * pod wpływem praes.^
128
akcentuacja pierwotna jest niepewna. Akcent na zgłosce
sufiksalnej ma nadto większość infinitiwów słów zapożyczo-
nych z dolnoniemczyzny, które pod względem formalnym
podciągnięte zostały pod typ słów na ‘-ali, n. p. brukót < brikót
H) śdn. bruken, potól ipotót H) śdn. paleń, śińól (schjniot Mit.r
śdn. schmen, komói (kummoht PS) śdn. komen, śrićól (schribiud
Pf) śdn. schruDen itp.
Formy inf. z akcentem napiennym są wśród zapożyczeń
o wiele rzadsze, np. kle Jat (kledyat H) śdn. kleden, fudrat (wu-
drat H; śdn. códeren i t. p. Ponieważ w dolnoniemieckich
źródłach tych zapożyczeń nie można znaleźć podstawy dla
dwojakiej ich akcentuacji1), trzeba przyjąć, że akcent su-
fiksalny tak licznych form inf. słów zapożyczonych powstał
pod wpływem rodzimych form połabskich tej samej kategorji.
Dowodzi to oczywiście, że w żywej mowie połabskiej akcen-
tuacja zgłoski końcowej w infin. musiała być o wiele częstsza,
niż się to przebija w zabytkach, które wskutek swego frag-
mentarycznego charakteru zachowały przypadkowa kilka
tylko przykładów tego rodzaju.
Przpmirani«> akcentu ze zgłoski piennej na następną
w formach infin. wytłumaczyć można jedynie tem, że w po-
łabskim formy infin. po zaniku końcowego -i zidentyfikowały
się zupełnie z formami supini. Supinum zaś miało w prasłow.
w przeciwieństwie do infin. intonację cyrkumfleksową: por.
słoweń. inf. brali pili pręsti: supin. brat pil prest, czes. inf. brali
piti prisii: supin. brat pit p fesl i t. p. 2).
Por. raoją pracę ..Zapożyczenia dolnoniemieckie w języku połab-
skim- MPRJ VII. 287—8.
Zestawienie tych form oraz odpowiednią literaturę znaleść można
w mojej pracy „O prasłow. metatonji* PKJ. 3 słów. 14. Wyraziłem tam
zdanie, że supinum miało w prasłow. intonację nowocyrkumfleksową. N. van
W i j k IRS IX 87—7 oraz „Die balL und slav. Akzent-und Intonationssysteme*
str. 90 nn.) wskazał jednak na istnienie różnicy intonacyjnej między infin.
a supin. także w języku litewskim (6uW_- butli, lyti: lylq} i wysnuł stąd
wniosek, że cyrkumfleksową intonacja prasłow. supinum została już odzie-
dziczona z doby wspólności językowej bałtosłowiańskiej. Wniosek ten jest
możliwy choć me bezwzględnie konieczny. W bliższe roztrząsanie tej
kwestji wdawać się tu me można, zwłaszcza, że dla przesunięć akcento-
wych połabskich ma ona znaczenie podrzędne.
129
— *n=rwotny
akcent na zgłosce trzeciej do V •
1 u u Końca.
§ 112. Na podstawie nielicznych form
akcentem na zgłosce trzeciej od końca zark™
bytkach, można ustalić dwie zmian^
przeprowadził język połabski w tej kategorji:	tU’
1) Przerzucanie akcentu ze zgłoski trzecie!
od końca na następną (przedostatnią) iei|
była pierwotnie krótką: Wfiofaj ibiigiw H) nom
plur. *bogooe s-ch. bógooi, moieia (motechga H HC) nom. sing.
*mat(j)exa S.-ch. maćeha r. maćixa, jobldna (goplinia HB! gopli-
nia H) nom.-sing. ‘jablonja r. jdbłonja, sribdma (sribama H) adi.
‘serb(6)r6mj6 r. serebrnyj r. mdixaleoa (maychalewa H meicha-
lewe PS maichalewa Pf) adi. ‘mixa[einj6 r. mizdjlooyj, jolim
(góliwa H HBB2Ci goliwa HBi) adi. fem. r. jdlooyj i t. p.
2) Przerzucanie akcentu ze zgłoski
trzeciej od końca na końcową, jeśli obie
zgłoski poakcentowe (t. j. przedostatnia
{ostatnia) odpowiadały warunkom określo-
nym w § 110:
N. p. doląbdi (tgelumbay H tgelumbay HBoC) nom.-acc. pL
*golqbi s.-ch. golub r. gółub, stdrajpdi (styereipey H) nom. pl. skorupi
s.-ch. skorup, sdrsine (sarrsiine H sarrsiine HBJ nom.-acc. plur.
*śrśene s.-ch. śrśljen r. śerśeń, muzdane (missdene H muzde-
niiy Pf) nom.-acc. plur. *moź^ane s.-ch. mbźdani, jeuare fgewereH
gewere HBJ nom.-acc. plur. *jevere mr. ioery, gdlęzdi(golunsay
golunzey HBi) nom.-acc. plur. gałęzi mr. plur. hdluzy, jó a
(gódgaday H HEJ nom.-acc. plur. * jagody s.-ch. jagodar. jago o
ciloaru (citwari H tschiitwaru Pf) nom. ćełuero s. c .
r. ćetuero; pqtaru (pantari H pantaru HB,i) n0™'	*1°,
petoro r. pjdlero, sistaru (sistari H siistari HBi su?_ar“ j
'śestero s.-ch. śestoro r. śistero, sidmaru (sidman ® ri
nom. *sedmero s.-ch. sedmoro r. semero, ousmaru (jjyęang-
Smerii Pf) nom. 'osmero s.-ch. ósmoro r. D<fomero, ' f je^d.
teri HBi diwangtaril Pf) nom. deoętero s.. c •	Jesctoro
/ero, disętarii (disangteri HBi disangtaru
r- desjdtero i t. p.
Lehr-Spławiński, Grama tyka polabska-
9
130
Gdyby materjał językowy zachowany w zabytkach był
obfitszy to z pewnością możnaby ustalić inne jeszcze zasady
zmian akcentowych związanych z pierwotnem położeniem
akcentu na zgłosce trzeciej od końca, przyczem prawdo-
podobnie kierunek tych zmian okazałby się zgodny z prze-
sunięciami, jakim uległ pierwotny akcent padający na zgłoskę
przedostatnią (§ HO, UD-
Względna chronologia przesunięć akcentowych
połabskich.
§ 113. Względna chronologia przesunięć akcentowych
połabskich nie da się dokładnie określić. Jeden tylko punkt
uważać można za pewny: że cofanie akcentu ze zgłoski
końcowej było późniejsze od zaniku słabych półgłosek
w zgłoskach początkowych w położeniu niebezpośrednio
przedakcentowem. (Por. § 48, II). Dowodzi tego zanik pół-
głosek w następujących formach: cela (żela PSi dschela Pf)
nom. sing. *bi>ćela s.-ch. pćela r. bćeła, cera (zere PS) adv.
*V6Ćera r. ućerd, tora (tere H tóhr Mit. tóre Pf) nom. *0T>torbj6
r. otorój, skrupa (skripe H skripe HBJ 3 sing. praes. *sibkropi(t't>)
por. s.-ch. kropi r. kropit, doema (dwema H) dat.-instr. du.
*d&i)ema s.-ch. dojema1), st'd^plac (styeiplatz H stgeyplatz HBJ
nom. sing. *s’bkupUcb por. s.-ch. slijepac r. slepec i t. p. W for-
mach tych zanik półgłoski zaszedł w czasie kiedy akcent
padał jeszcze na zgłoskę końcową, z czego wynika, że
cofanie akcentu było w połabskim późniejsze od zaniku
półgłosek w takich pozycjach. Z wymienionych form dla
tora cera skrupa wykazują cofnięcie akcentu drugorzędne
(§ 114) wobec prasłow. krótkiej samogłoski w pierwotnej
zgłosce przedakcentowej; w doema i sfcrplac cofnięcie akcentu
jest uzasadnione według § 106.
Przerzucanie akcentu ku końcowi wyrazu opisane w § 110,
111 i 112 było prawdopodobnie późniejsze od cofania akcentu
według § 106 i 107. Przemawiają za tern względy teore-
n Obok doema jest zapisana u H, forma ka doamó (ka dwemo H),
ale zachodzi to tylko w pieśm, gdzie rytm muzyczny mógł wywrzeć wpływ
na miejsce akcentu.	H 1
tyczne: trudno byłoby w przeciwnym razie w u
czego cofanie akcentu dotknęło tylko	dl-
a nie dotyczyło akcentu przesuniętego T k k °tny’
przyjąć, że między akcentem przesuniętym J . by ^^y
zgłosce końcowej istnieć musiała wyraźna różn^^i0^ na
a na to niema żadnego dowodu. Na bezpośred lak°ŚCiowa’
tego przypuszczenia możnaby przytoczyć zachowX7wofa
lizację połgłosek w formach gramolił (grameśoli Pfi 4
Stamile HBJ scemele r. smih, których półgłoski nie za
nikły mimo, że znalazły się w zgłosce niebezpośrednio przed
akcentowej. Możnaby więc wnosić na tej podstawie, że
w wyrazach tych w czasie ustalania półgłosek w zgłoskach
bezpośrednio przedakcentowych akcent padał jeszcze na
zgłoskę przedostatnią. Niestety formy te nie mogą służyć
za stanowczy argument, ponieważ zwokalizowana półgłoska
w ich zgłosce początkowej może polegać na analogji do
form jak grama ^remił.tz), stamll stonek.
Zmiany akcentowe drugorzędne.
§ 114. Pierwotny układ stosunków akcentuacyjnych
w języku połabskim, oparty na przesunięciach akcentowych
wywołanych czynnikami fonetycznemi został jak wspomi-
naliśmy w § 104 — w dalszym rozwoju języka połabskiego
silnie naruszony przez zmiany akcentowe wynikające z dąż
ności do ujednastajnienia miejsca akcentu w obrębie poszcze-
gólnych kategoryj morfologicznych. Zjawisko to jest je ym
z objawów tendencji do możliwie jak najdalej posunię e o
ujednolicenia postaci należących do jednego i ^°.san?5.
szeregu morfologicznego, która przejawiła się ,r?wnie
w deklinacji imiennej jak i w koniugacji po a s iej '	.
kresie akcentu dążność ta wystąpiła szczególnie
w następujących kategoriach morfologicznyc
’) Por. T. Lehr-Spławiński: „O działa"1“8“p^ace lingwi'
Połabskiej* SO I, 186 nn. oraz „Z deklinacji P° a ]g6_193.
3^Yczne ofiarowane Janowi Baudouinowi de ou
9*
132
1) U rzeczowników fem. o temacie na a, gdzie zauważyć
można dwa rodzaje przesunięcia akcentu oparte na ana-
logji morfologicznej:
a)	Ustalenie akcentu napiennego u wszystkich rzeczo-
wników, które miały pierwotnie akcent na zgłosce końcowej,
bez względu na to, czy pierwotna zgłoska przedakcentowa
była długą czy krótką- N. P- oada (woada H woada HBi
vóda Pf wadę Anon.) nom. sing. *Doda s.-ch. Doda r. Doda,
smdh (smela H smela HB! smiila Pf) nom. sing. ‘smolą s.-ch.
smolą r. smoła, zima (simea H simea HB! simia Pf simia Mit.)
nom. sing. ‘zemlja s.-ch. zemlja r. zemljd, nuga (nigga nika H
nigga HBi niigga PS niicka Pf) nom. sing. ‘noga s.-ch. nóga
r. noga, staja (stacia H statzia HBi stacia Pf) nom. sing. ‘str>ja
s.-ch. czak, staza r. stezd, tósa (tgessa H tyessa HBi dschusa
Pf koosa Anon.) nom. sing. ‘kosa s.-ch. kosa r. kosa, Dąsa
(wóssa H) sing. ‘osa s.-ch. osa r. osa, metla (metla H metla Pf)
nom. sing. ‘metla s.-ch. metla r. metłd, mija (midsa PS) nom.
sing. ‘medja s.-ch. medja r. meźd, sestra (sestra H seestra PS
sestra Pf) nom. sing. *sestra s.ch. sestra r. sestra, cela (żela
H PS dschela Pf) nom. sing. ‘frbćela s.-ch. pćela r. pćełd, blana
(placha H blacha PS plócha Pf) nom. sing. ‘bltza s.-ch. buha
r. błoxd, Diića (witzia H wizcia Pf wyzja Anon.) nom. sing.
*oo6ca s.-ch. óDca r. odcó, zena (sena H sena HBi seenah PS
schena An.) nom. sing. ‘źena s.-ch. źena r. źena, jazba (gasaba
H) nom. sing. ‘jesltba s.-ch. izba r. izba, (póhfupa (peltyipa
H piiltschiibe Pf) gen. sing ‘(polb)kopy s.-ch, kopa r, kopa, nóda
(nidige H niidige HBi) gen. sing. *nogy s.-ch. nóga r. nogd,
ai-zima (eysima H eysime HC) gen, sing, *u zemlje s.-ch. zemlja
r. zemljd, Da-ouda (na widda H) loc. sing. ‘d^ Dode s.-ch. Doda
r. Doda, Da-smiila (wa smila H wa smyla HBJ loc< sing. smole
s.-ch. smolą r. smoła, no-zima (no simę H) loc. sing. *na zemlji
s.-ch. zemlja r. zemljd, no-jdna (storna) (no gana starna H) loc.
sing. na jedene (stome) s.-ch. jedna r, odna i t. p. Cofnięcie
akcentu w tych formach wbrew zasadzie, że akcent zacho-
wuje się na zgłosce końcowej, jeśli pierwotna przedakcen-
towa była krótką, odnieść trzeba do dawniejszej epoki
w rozwoju akcentuacji połabskiej, kiedy przeprowadzono
już co ame akcentu w formach z pierwotną przedakcentową
długą, a nieznane było jeszcze przG	133
pierwotną poakcentową długą cyrkumfkktn^ akcenlu “a
Wówczas bowiem wszystkie formy należac 7^ Ub krótk^-
na -a miały akcent napienny z wyjątkie f il typu tematów
wotnym akcentem na zgłosce końcowej v z pier‘
akcentowej: nic dziwnego, że grupa ta Td ,kiei Pfzed-
do tak przeważającej ilości form tego tv • &tW° analo^i
CofnlVw,akcen-u Wbrew warunk°m fonetyUcżn™ePrOWad2i!a
b)	W późniejszym czasie — kiedv nr, >
przerzucanie na zgłoskę pierwotnie DoakcpM*0^20?0 już
długą cyrkumflektowaną, wskutek
z pierwotnym akcentem napiennym ^zystkL^Z pny”
padkow zależnych przeniosły akcent na zgłoskę końcowTL
poiawiła się zmiana poniekąd odwrotna w porównaniu z oni
saną poprzednio, a polegająca na drugorzędne® przeniesieniu
akcentu ze zgłoski piennej na końcową w znacznej ilości
form nom. sing. fem. tematów na -a o pierwotnym akcencie
napiennym, na wzór form przypadków dalszych. N. p. rozgó
(reseko H resekó HBi) nom. sing. *rozga r. rózga, jomó
(gomó H gomó HBi) nom. sing. *jama s.-ch. jama r. jama,
vornó (vornó wómó H wórnó HBt vornó Pf) nom. sing.
*vorna s.-ch. orana, r. ooróna, koroó (korvó H korwó HB]
korwó korwu Pf) nom. sing. *koroa s.-ch. kraua r. koróoa,
glainó (gleinó H) nom. sing. * glina r. glina, soró
H ABB1B0C) nom. sing. 'sera s.-ch. sjera r. sera, slamó (slamu
H slamu HBC Do) nom. sing. *solma s.-ch. slama r. sołóma,
/qco (tunzó H duntzneu Pf duntsou Do) nom. sing. *tqća s.-ch.
tuća r. tuća, stqpó (stumpó H Pf) nom. sing. *stqpa s.-ch stupa
r. stupa, saukó (sauko H sauków HBi zaucko PS) nom. sing.
'suka r. suka, oaunó (waunó H waunó HBi wauno Anon), nom.
sing. *olna s.-ch ouna r. oó/na, rhoró (mioró H miorów i
nom. sing. *mera s.-ch. mjera r. mera, cosó (zoossó Bauc.) nom.
sing. *ćaśa s.-ch. ćaśa r. ćdśa, bobó (bobo HBi Pf) n^^1, sin^' .
s.-ch. baba r. baba, staukó (stgaukó H skieykó Pf) nom. smg.
*sćuka s.-ch. stuka r. śćuka, lajpó (leipó H eyP°
sing. *lipa s.-ch. lipo r. Upa, raibi (reibó H Pf) nom' s^'
s.-ch. rtba r. ryba, repó (repó H repo HBu nom pf)
s.-ch. repa r. repa, mau.ió (maucho H ma
(czóro
134
nom. sing. *muxa r. muxa i t p. Zmiana ta jednak nie została
przeprowadzona konsekwentnie, tak że nietylko zachował się
szereg rzeczowników tego samego typu, które nie przepro-
wadziły przesunięcia akcentu na zgłoskę końcową, ale nawet
obok wymienionych wyżej form z akcentem przeniesionym
spotyka się u tych samych rzeczowników formy z zacho-
wanem pierwotnem miejscem akcentu na zgłosce piennej
w nom. sing. N. p. rózga (reseka H reseka HBi róseka Pf)
w nom. sing. *rozgat boba (baba H baba HBjPS) nom. sing,
*babu, mduxa (maych PS) nom. sing. *muxa, repa (repa Anon.)
nom. sing. *repat sldma (slama H schlamma PS Anon), nom.
sing. *3olma i t. p.
2) W nom. sing. rzeczowników męskich z dwuzgłosko-
wemi sufiksami zaszło również ujednostajnienie miejsca
akcentu polegające na cofnięciu akcentu z sufiksu na zgłoskę
pienną także w wypadkach, w których warunki fonetyczne
temu nie odpowiadały. Należą tu:
a)	Rzeczowniki z sufiksem *-ar6, n. p. fónar (tjónar PS
tgenar Bauc) nom. sing *konarb bułg. konjdr, na równi z lekar
(lekar H) nom. sing. 'lekaró s.-ch. Ijekar mr. likdr. Z sufiksem
*-aćb, n. p. takac (takats S takats HBi tókatsch Pf) nom. sing.
*t®ZfaĆ6 r. tkać tkaća.
b)	Rzeczowniki z sufiksami -*T>k't>('*bk)1 -*6C6, n. p. oalak
(walluk Do) nom. sing. *voh>ki> s.-ch. oólak, fónac (tijinatz H
tgi/natz HBi) nom. sing. "konecb s.-ch. konać r. konec, torac
(tyeratz H) nom. sing. *korócb r. korec i t. p.
Ujednostajnienie akcentu na zgłosce piennej zaszło u tych
rzeczowników zapewne jeszcze zanim rozpoczęło się prze-
rzucanie akcentu ze zgłoski piennej na pierwotną poakcen-
tową krótką lub długą cyrkumflektowaną. Por. wyżej
pod 1 a.
3)	W formach nom. sing. wszystkich trzech rodzajów
złożonej deklinacji przymiotników przeprowadzono cofnięcie
akcentu na zgłoskę pienną także u tych przymiotników
o pierwotnym akcencie na zgłosce końcowej, które miały
w przedakcentowej samogłoskę krótką. Stało się to pod
wpływem większości przymiotników o akcencie na zgłosce
piennej czy to odziedziczonym z prasłow., czy przeniesionym
ze zgłoski końcowej na przedostatnia ni	135
prosta (proste H preeste HBj nom. sing	dlu^- N.p
xrdma (chrime H grime HBj nom. sing' ma\pTosl^ r. pToslóji
bosa (bossę H bossę HB, bossa PS) nornC‘ xrom^b r. xrOrnój,
r, bosój, zimna (simena H simena HB.)'*ioni‘
'zenwbjó r. zemnój, sesta (seste H) num "o™’ masc-
•testeje r. śestój, oasma (wasme HB.) num n°m’ S1.ng‘ masc>
*osnr&/6 r. oosmój i t. p.	' nom‘ s‘ng- masc.
4)	W formach praes. wszvstkirh ..
akcent napienny bez wzglądu na to, te^nŁ"^
O pierwotnym akcencie sufiksalnym miały w zgtosce
akcentowej samogłoskę krótką, powinny więc były zachować
akcent na zgłosce końcowej. N. p. rlcq (rietzang PS) 1 sing
praes. Wę zam. *rekq r. reku, p&jq (piiang H piang HBd’
1 sing. praes. *pofo r. poju, zdrq (sarang serang H saarang PS
sarang Pf) 1 sing. praes. *z6rjq por. r. uzrju, zdres (ssaris saris
H) 2 sing. praes. *z6ris6, puja (piie H pue HBj piihje PS) 3 sing.
praes. >o/e(fe) s.-ch. poje r. pojet, rica (ritz H) 3 sing. praes.
‘reće(fa) s.-ch. reće mr. reće, zuoa (siwe H sywe HBi siiwe PS)
3 sing. praes. *zooe(t,b) s.-ch. zóoe r. zooit, jema (gimme H
gimm HHBj 3 sing. praes. *j6me(li>) r. imet, zina (sine H
ssyne HBJ 3 sing, praes. *zene(ti>) mr. źene, pica (pitze H
pitze HHBx pitse Pf) 3 sing. praes. *peće(/®) s.-ch. pice r. pecet,
kldna (klana H klana HBBiB2C klahńne PS) 3 sing. praes.
*kl6ne(t,b) s.-ch. kime mr. kłeni r. klanet, zuna (sine H ssune
HBi siihne PS) 3 sing, praes. *zooni(h>) s.-ch. zoom r. zuonit,
duja (due H due HBJ 3 sing.1 praes. .'dojiW s.-ch. ^dóje r.doU,
dij* (tiigige H tiijige HB) 3 sing. praes. gojiW s.-ch. goji. **
(krye HBB,) 3 sing. praes. 'krojiW s.-ch. króji,	(swane
H) 3 sing. praes. *zi>sni(fe) r. zoenll, pieg (pitzang J
praes. *peĆQ(/®) zam. 'pekqW s.-ch. r’ 1“ “'	|a:
H HC) 3 plur. praes.	r.	itp- Do	ednosta,
nienia akcentu na zgłosce piennej przywynnformie
fakty: 1, stanowcza przewaga akcentu nap1®^ vońCowego
1 sing. praes., w której wobec akutowej in ° ntu na zgfoskę
~Q nieznane było całkiem przerzucanie a c	—
końcową; 2, nader liczne złożenia z Prc 1 akcent cofał
jako w więcej niż dwuzgłoskowych orma
136
się ze zgłoski końcowej bez względu na iloczas pierwotnej
zgłoski przedakcentowej.
5)	Te same czynniki, co w praes., przyczyniły się także
do ustalenia akcentu napiennego w 2 sing. imper., przyczem
oczywiście i analogia do form praes. nie pozostała bez
wpływu. N. p. zdn (sare H sare HBt zar HB, sahr PS)
2 sing. imper. *z6n, ołza (wisse H HC) 2 sing. imper. 'oezi s -ch.
oezi r. oezi, zim (sine H.HBj) 2 sing. imper. ‘żeni r. żeni, rica
(ritze H riz HBAO 2 sing. imper. *reci s.-ch. reci r. red,
pód(a) (pud piiht PS) 2 sing. praes. 'pojdi s.-ch. pódi r. pojdi,
oamta) (wam H wam wahm PS) 2 sing. imper. 'ot-jemi por.
s.-ch. uzmi r. oożmi i t. p. W formach tych wobec pier-
wotnej zgłoski przedakcentowej krótkiej należałoby ocze-
kiwać zachowania akcentu na zgłosce końcowej.
6)	W formach infin. z wyjątkiem kategoryj omówionych
w § 108 przeprowadzono przeważnie cofnięcie akcentu na
zgłoskę przedostatnią, do czego przyczynił się też z pew-
nością w znacznym stopniu wpływ form praes. z ustalonym
akcentem na zgłosce piennej: N. p. rćioat (rawat H rawat
HBi) inf. ‘noati, sapał (ssapat H sapat HBj int. ‘s-bpati, zdoat
(sawat PS) inf. ‘źeoati zam. *żuti r. żeoał', sdrat (zarat PS) inf.
* terali, oabet (wabit H wabitt HBJ inf. * odbili, safaret (sakrit H
sakrit HB) inf. *s’bkryłi, takat (takat H takat HBi) inf. ^t^kati,
cesat (ssessat H sessat H) inf. *ćesali s.-ch, ćesati r. ćesat',
Oarat (wóarat H) inf. 'orali s.-ch. órati r. ordt', nexat (nechat H)
inf. *nexati mr. nexdty, lamet (limet H HB) inf. ‘lomiti s.-ch.
lómiti r. łomir, ntiset (niisset H n£sset HBi) inf. *nositi s.-ch.
nósiti r. nosit, ouzet (wissit H wissit HB) inf. *ooziti s.-ch. oóziti,
r. oozif, xiidat (chidit H ghi/dit HBi) inf. xoditi s.-ch. hódili
r. xodif, makrel (miikrit H mikrit HB2) inf. *mokriti s.-ch.
mdkriti r. mokrif, gramat (chramat Pf) inf. gremeti s.-ch. grmjeti
r. gremet, zarat (sarat Pf) inf.  zereli i t. p.
7)	Wpływ form praes. i inf. oddziałał po części także na
formy praeter. sing. masc., z których niektóre cofnęły akcent
mimo krótkiej pierwotnej zgłoski przedakcentowej. Np. zaral
(sarial H sarial HB2 sarral PS) praeter. sing. masc. *z6reZ*.
§ 115. Wskutek przesunięć akcentowych opisanych w po-
wyższych §§ wytworzyła się w języku połabskim znaczna
przewaga form z akcentem na zgtosce ,	137
stosunkowo niewielkiej ilości form z ak , lalnie' wobec
końcowej i trzeciej od końca. Wynikiem teo k 1“ zfi,os«
wywanie form rzadszych do przeważających t ; ,doslos°-
rżenie się akcentuacji zgłoski przedostatniej T ’’ ? sze‘
szło do przesunięcia akcentu ze ♦’ * drogą przY-
na przedostatnią w formach jak n. p	koń“
leisseina HB, loisseina Pf) nom. sing ‘/js,ńo’ a^se'‘,a H
(nazwa miejsc.) r. łysina, jauzaim (gauseinia HB, ieuseina p7,
nom. Sing. Juźina s. ch. użina, laipain, (leipeina H HBB
nom. sing, hptna słoweń. lipina, radldićd (radleitzjaa PS rade
leicia H) nom. sing. ordlica s.-ch. ralica, motdićs (moteicia H
móteitzia HBi mohteitz PS) nom. sing. *malica s.-ch, malica
mr. matyća, jagrdića (gaggareitza H) nom.-sing. *j6gńca słoweń.
tgrica, lupatdića (lipateicia H lipateitzia HBj nom. sing. 'lopalica
s.-ch, lópatica słoweń, lopdiica, lestdića (lesteicia H leesteitzia
HBi) nom. sing. *leścica słoweń. lęsćica, olsiardića (wiestarreitz
PS) nom. sing. *jeśćerica s.-ch. jasieńca r, jdśćeńca, laistndićs
(leistneicia H leistneitzia HBJ nom. sing. *listenica słoweń,
lisinica, oetamdjća (wetarneicia H wetarneitzia HBi) nom, sing.
*i)etrf>nica słoweń. oętrnica r, oetrenica, pe^arndjća (peikarneicia H)
nom, sing. *pe^ar6nica s.-ch, pekarnica słoweń. pefcarnica, tau-
xarndića (tgaucharneicia H) nom. sing. *kuxar6nica s.-ch. kuhamica
słoweń. kuhamica, brodaodića (bredaweiza H bredaweicia HBj)
nom. sing. *bordavica s.-ch. bradaoica, jdliiodjća (gołiweicia H
goliweitzia HBi jołiiweitz PS juliweicia Pf) nom. sing. !a^ca
s.-ch. jalouica r. jdłouica, lastaodjća (losdeweicia H los z
HB! lostoweitzia Pf) nom. sing. dastooica s.-c .
r. łastooica, carkodića (tzarkweicia H HBJ nom. sing. c-r
s.-ch. cfkoica słoweń. cerkeica, sveckóma (sue s om ,
instr. plur. *svećt>kami r. soećkamt, merąca	^nse H
praes. act. *merętj6j6 r. merjasćij, sidbjqC\	[ótojqca
HBB!) part, praes. act. 'streljajgljtJ* mn
dgotógansa H HB) part, praes. act. J
biidącd (pódanza H piidance HC) par - prtR) part, praet.
r. bdduśćij, udróna (woaróna H woaron (wyuńgsona H
Pass. *oram>j6 s.-ch. oran r. óranyj, . paSS> *i)ęzant>ji
wyńngsona H HB, wiungsóna HC) part- P
138
r. ojazanyj, oubrazóna (webbryasóna H wibbrasóna HBJ part,
praet. pass, 'obrezamjs r. obrezanyj, ajiddlóna (eyalóna H) part,
pass. *udelarrbj6 r. udełanyj i t. p.
Takiemu samemu działaniu analogji do przeważającej
liczby form z akcentem na złosce przedostatniej przypisać
trzeba fakt, że także w tych kategorjach form, które wskutek
warunków fonetycznych przeprowadziły w połabskim prze-
rzucenie akcentu na zgłoskę końcową (§ 110, § 111) obok
postaci prawidłowych spotyka się w wielu wypadkach formy
z akcentem na zgłosce przedostatniej. Takie drugorzędne
cofnięcie akcentu widoczne jest zwłaszcza często w słowniku
Jana Parum Szulcego. N. p. gróba (grobaa PS) nom.-acc. plur
'graby s.-ch. grab graba r. pl. graby, zqba (sumba PS) nom.-acc.
plur. *zqby s.-ch. zub zub a r. pl. żaby, kąsa (kungsa PS) nom.-
acc. plur. *kqsy s.ch. kus kusa r. pl. k^sy> klasa (klasse PS)
nom.-acc. plur. 'kolsy s.-ch. klas klasa r. pl. kółosy, dęba (dum-
be PS) nom.-acc. plur. *dqby s.-ch. dub duba r. duby, olasa
(wlassa PS) nom. acc. plur. *oolsy s.-ch. olas olasa r. oółosy,
zina (sehna PS) nom.-acc. pl. 'źeny s.-ch. czak, źena pl. źene
r. pl. źeny, zóba (sobą PS) nom.-acc. pl. 'żaby s.-ch. pl. źabe
r. żaby, gnaida (gneidt PS) nom.-acc. pl. 'gnidy s.-ch. gnjtde
r. gnjidy. Rzadziej spotyka się takie formy i w innych za-
bytkach: n. p. górxa (ggórcha H kgórcha HBj nom.-acc. pl.
*gorxy s.-ch. grah graha r. goróx goróxa, rqfa (runtge H runtge
HBiB2C) nom.-acc, pl. *rqky s.-ch. pl. ruke r. ruki, (kajcTóla
(katgole ka tgóle H) dat, sing. '(ktjdele s.-ch, djelo r, dełoi
(oajleta (waleta H waleeht PS) loc. sing. '(o^lete s.-ch. Ijeto
r. leto, (oajsdra (wassara H) loc. sing, '(ot^syre r. syra syra,
(oa)oetra (wa wetrą H) loc. sing. *(uz>)oe/re s.-ch. ojetar r. oełer,
(oa) oiza (wa wissa H wa wisse HB2 waa wiesaa PS) loc.
sing, *{wb) oezi słoweń, oęźa mr, oeźa itp.
§ 116. W połączeniach czasowników z enklitycznemi
formami zaimków ustalił się bezwyjątkowo akcent na zgłosce
przedostatniej (t. j. bezpośrednio poprzedzającej enklitykę)
bez względu na stosunek do miejsca akcentu prasłowiań-
skiego. Stan ten jest wynikiem bardzo silnego poczucia
ścisłego związku .enklityki z formą poprzedzającą: enklitykę
traktowano jako ostatnią zgłoskę wyrazu, do którego nale-
139
żała. Wskutek tego w połączeniach
balną o pierwotnym akcencie na zgłosc " XOnną Wer-
ten nie cofał się, ponieważ w takiem । nC0We’’ akcent
się na zgłosce przedostatniej. Fakt ten*0 ąCZeniU zna)dował
padkami o akcencie przesuniętym ze zglLi^^/ wy'
wskutek sprzyjających warunków głosowveh P°przedza^ce!
do powstania stanowczej przewagi form n przyczVnil się
sce poprzedzającej enkłityk.
dostosowanie akcentowe innych połączeń z enklilykati
w których nie było pierwotnie warunków d|a ' j™.'
akcentuacji. N, p, znojis-ma (snogisme HBj 2 sing praes
'znajese-me, trgsi-sa (trangsissa H trańgzissa HBj 3 sing praes
tręseW-se, zaibl-sa (sseibissa H) 3 sing, praes. *zyblje(h>)-
-se, aitiipbsa (eytipisa H) 3 sing. praes. 'utope-se zam.
*uiopi(t7>)se, riidi-sa (ridiessa H ridissa HBj 3 sing, praes.
*rode-se zam, 'roditty-se, riidą-sa (ridańgsa HBj 3 plur, praes.
*rodę(te)-se, xorną-sa (chornangsa H chórnangsa HBj 1 sing.
praes. *xornjq-se, bejató-sa (byatósa biatóssa H) 3 du. praes.
*bijeta-se, vazdeoót~sa (wasdewoza H) infin, *i)i>zdei)ali-se, oapóst-sa
(wapótza H) infin. *D®pas/i-se, oabortdil-sa (webbórteissa H
webbórteissa HBB2C) inf, *obuortili-se, tducdl-sa (touzalsa H)
praeter. sing. masc. *tlćlT>-se zam, *tlkh>-se, rical-ma (ritzóalme H)
praeter. sing. masc, *recl?>-mu zam, *Tekli>-mu, poslól-jeg (póslólgik
HBj praeter. sing. masc, 1 posnlalb-jeg^o), baddi~sa (belleissa HB j
praet. masc, plur. *bili-set oazdaldhsa (wasdaleissa H wasdale^ssa
HBx) praeter, masc, plur, 'tybzdeli-se, ricdhme (ritzeyme j
imper, 2 sing. 'reci-mi, ajdai-sa (eideissa H) imper, 2 sing, i
jemai-jeg (gimmayik FI) imper, 2 sing. jemijegio), stoc’
(stoweime H stoweyme HBj imper, 2 sing. nn, fl p -
(eyplóteime H) imper. 2 sing.
imper. 2 sing. 'owdęz-se. diluclK-jeg (?yta.tzyL
chik H) 1 sing. aor. *uL,bćex'b'jeg(o) zam. u
(ricechma -HBj 1 sing. imperf, ^ec^-mu i t. p. I-
-----	j i ;< formy: 1'auiis' (Igautu H
') Tu też zaliczyć należy prawdopo o "	(tgauteit H
tgautiss HBj 2 sg. praes. kuteŚ6 zam-	oderwali od
Pf) inf. *kutiti, które autorzy słowników „uiityk.
należących do nich w żywem wypowiedzeniu
140
Morfologja.
1. Rzeczowniki.
A. Budowa tematów.
Tematy na *-o i *-a.
§ 117. Sufiksy -o -a. Pierwotny sufiks *-o u rzeczowni-
ków męskich wymieniony w prasłow. na zanikł w połabskim
zgodnie z rozwojem fonetycznym: sfiik (stijiick PS) "skoki,
laist (leist H leisst HBi leist PS) *listi, zęb (sumb H sumb Pf)
sneg (snek H schneg PS sneec Pf schneck Anon.)
‘snegi i t. p. — U rzeczowników żeńskich sufiks prasłow.
*-a ma w połabskim normalne odpowiedniki: -o w pozycji
akcentowanej, a -a po akcencie: n. p. oaunó (wauno Anon.,
waunu H waunó H HBj ^‘olna, jomó (gomó H, gomó HBT)
‘jama, stępo (stumpó H Pf) — * stępa, bobo (bobo HBi bobó Pf)
‘baba, smoła (smela H smela HBi smiila Pf) ‘smoła, nóga
(nigga H nigga HBi niigga PP niicka Pf)	*noga, fosa (tgessa
H tyessa HB; dschiisa Pf koossa Anon.) ‘kosa i t. p. —
U rzeczowników nijakich sufiks prasłow. -o przedstawia się
zgodnie z warunkami fonetycznemi jako -ii pod akcentem,
a jako -a po akcencie: n. p. sonó .(sgoni H tjanii Anon.)
‘seno, Fotli (Igoti H lijótiih PS liuteu Pf) *leło, łonu (leni H)
*lono, móita (moite H móite H BB2C maute PS) *myto i t. p.
§ 118. Su f iksy zawierające -j-.-
Sufiks -jo -ja 'je. U rzeczowników męskich sufiks -jo
wymieniony w prasłow. na -jt>, w połabskim całkowicie za-
nikł zgodnie z rozwojem fonetycznym, pozostawiając ślad
jedynie w odpowiednich spółgłoskach poprzedzających, oraz
w wymianach samogłoskowych zależnych od dawniejszej
palatalności następnej spółgłoski: n. p. dazd (dast dóast H
dahssd PS doost dast Pf)	(^ *dizdjo-), niiz (nis H
HBi niis Do) *noŹ6, kfauc (kilgautz H HR) "kFućs, xrqsl
Lhranst PS) xręśĆ6 i t. p. — U rzeczowników żeńskich
sufiks -ja przybiera zależnie od warunków akcentowych
postać -o (pod akcentem) lub -a (po akcencie), przyczem
poprzedzająca spółgłoska zachowuje palatalność zgodnie
z normalnym rozwojem fonetycznym- „	,	141
waujah PS, woju Pf) < >oyja, soiil> lawe . !wavó H HB,
schwetza PS suecia Pf) .< -wiljOi	AB,
i t. p. - U rzeczowników nijakich sufiks prasłow ™dia
się w połabskim normalnie pod akcentem w  ' '7Inienił
w *: n. p. joii (gogi H gogi HB, juji Pf ioiie poP° akaencie
*jaje, puli (piieli piieli H piieli HB, pógld Pf) ^'.0|1 Ano”-)
S u f i k s -s,s u rzeczowników męskich w postaci", (po
akcence) zachował s.ę w jednym tylko przykładzie: m £
(morwę H morwę Pf ameise) ź scs
mrdoej wr. muraoej.
Sufiks -6ja zachował się w postaci poakcentowej -a
w jednym. przykładzie o znaczeniu kolektywnem brófs (brotia
H ‘briider’) "brateja scs. br aleja poi. bracia, oraz w kilku
rzeczownikach żeńskich utworzonych na podstawie dawnych
tematów na -f : n. p. kądiłd (kundila HBjH kundiglia Pf)
*kqdelbja por. sch. kudelja słoweń. kodęlja, poi. kądziel, wr.
kudeł; jobluńa (goblinia H) *ablonbja por. wr. jdblonja [obok
joblun (jubliin Pf) *ablon6 poi. jabłoń], piisłila (pestilia H
piistiglia Pf) ±= *posielója por. sch. póstelja słoweń. pgsielja wr.
póstelja [obok piistil (póstiihl PS) *postelb, poi. pościel wr. po-
stel słoweń. pqstelj] itp.
Sufiks "6/e u rzeczowników nijakich zachował się
w postaci poakcentowej -a : 1) w abstraktach jak a/óra (stora
H ‘das alter’)	* stan je por. czes. starł, piizaima (puseima H
'fruhling') *pozimf>je por. słoweń. poztmje dł. nazymje; pu(
d'óra (pici jóhr PS) *podi>gor6je por. poh podgórze wr. po gorje,
oazodima (wasmeima H wasweima HBi veri^1J1 ..*7^ Pf
prid.bźd, (brudebróde H pridebed PS brutebęte H
'friihstuck') *perdobed<,fe itp. 2) w kolektiwach lak .p
(pisedera H pysedera HB, piissdehr P )	nazwach
słoweń. pazdirje dł. pazdżere Pol-./’“Jz'er“1.itfeiwóna H HB,
czynności (nomina actionis) piicaioona P . ^zapitbje
ruhen') *poaoanbje, zopaito (zopeita vcr °.i, (widdena H
(trangsien PS ‘beben)	Z n
widdena HB] widdine Pf, ‘kleid) — 0 enb^
*) Por. Rost 163. uw. 23.
142
Sufiks -a}6 u rzeczowników męskich zachował się
w postaci akcentowanej -ój w jednym przykładzie: ratój
(ratóy H rato PS) *orlajb por. poi- rataj sch. rataj stc. rataj
wr. rataj mr, rataj.
§ 119. Sufiksy zawierające k c ć.
Sufiks "bk-b (-ekb) u rzeczowników męskich w postaci
poakcentowej -ak występuje: 1) W deminutiwach jak: mesak
(mesak H mesak HB2C mesak HBi meesack PS) *meŚ6^
por. poi. mieszek wr. meśók, dąbak (dumbak H) dąbnkn poi.
dąbek wr. dubók s.-ch. dubak, caunak (tzaunak H weber-
spule’) *c/n®A® s.-ch. ćunak wr. ćełnók, odtrucak (woatrisak
H HC watritzak HBi 'sóhnchen') 'otroćbkn, klóbak (klumbek
H klumbac HBi klumbak HC) ‘kląbnkn poi. kłębek, górnak
(ggórnak H ggórnek HB2) ^*grm»kb poi. garnek, klafolak (klat-
gelak H klatgelak HiBC) ^kolkolnkn mr. kołokiłok, doląbak
(tgelumbak H dgelumbak HBj goląbnkn poi. gołąbek, zai~
oatak (seiwóatak H seywattak PS seywodac Pf seiwoatack
Bauc. ‘herz’) ±= 'źiootnk-b, brotdcak (brotatzak HBi ‘briiderchen’)
"bratbćbkn, buzdcak (biisatzak H) ±= "boźbćbkn itp. 2) W na-
zwach rzeczy, tworzonych na podstawie ich właściwości:
bólak (byólak H ‘eiweiss’) ±= *belnkn mr. biłók, pósak (pyósak
H pyósak HC pjósak HB piósac Pf)	poi. piasek itp.
3) W tworach pochodnych od połączeń z przyimkami: piizdimak
(piiseimak HBi ‘pozinrbkn czes. pozimek, pridjauzainak (priid-
gausenak H prutgauseinac HBi 'kleine mittagsmahlzeit’)
— *perd{j)uźinnk?>, prid(o)cerak (priitgerak H pri/tzerak HBi
pridzerack PS pritzierk Anon. ‘vesperbrod') 'perdnoibjcernkn
por. poi. podwieczorek itp.
Sufiks "bka (-bka) u rzeczowników żeńskich występuje
zwykle w postaci poakcentowej -ka, rzadziej w postaci akcen-
towanej -kó: 1) W deminutiwach jak: gldoka (glawka H glawka
HBi) golonka poi. główka, tozka (tyeeska Bauc.) — *koznka
poi. kózka, deoka (dewka H deffca PS deefka Pf defka Anon.)
deonka poi. dziewka mr. dioka słoweń. deoka, fiibalka (tgi-
oalcke Bauc. stute )	fcobylnka, laiska (leiska H leisska HA)
isnka poi. liska mr. łyska słoweń. liska, laisdicka (leiseitzka
H leiseitzka Pf) *lisićeka słoweń. lisićka, sforka (stgórka HBi
brodrinde’) *skonka poi. skórka, krźmka (krimka H) ‘kromnka
poi. kromka, bobka (bobka H bopka PS) *i i
dołka (tgótka H tjotka HB, tschutga Pf)V*/?a pol> babka,
plur. tant. działki słoweń. dętka, paistnł^ 7 -a por< Pol.
*piśćal?>ka poi. piszczałka słoweń. 'piśćałka PeiSt.LÓ,^a H HB,)
(croisko Anon.) obok krduzka (krauska H
*kruźóka r. kraźka, kopka (kopka H) U l ^euska Pf)
mr. k*pk° i t. p. 2) W nazwach osób Zsl“ cfL
„emtdink, (nemtgeimka H) ‘n^kyńika por „/V”'
kini slrdjeakz (strayewka H strayefka HB, -yale^LS
ztry.enka, Oaujeok» (waugewka H waugefka HB, 'mX
schwester) (rfuietoka, pf&k, (prodka Anon.) -< *p,Ma
poi. prządka ulackz (wlatzka H We’) £ W&fc por. PO1
włóka, wywłoka i t. p.	p
Su f iks -bko (-6ko) u rzeczowników nijakich występuje
w postaci akcentowanej ~tu, rzadziej w poakcentowej ~t'a:
1) W deminutiwach jak n. p. jopń (góptgi H jubtchii Pf)
*(i)abłbko poi. jabłko mr. jdbłoko sch, jabuko, bużąitu (biise-
jungti H biisejungtgi HB, ‘bildchen) 'boźę&ko, mumdis(t)[d
(mimeistia H)	*momi sitko por. mr. namisło r. dial. mamisto,
zopdi(i)ł'a (zobeitge H zopeitje HB ssópeytge HB, ‘verlóbnis')
*zapitzko i t. p. 2) W tworach pochodnych od połączeń
z przyimkami jak nobór(t)t'a (nobiórtge H H,B2C 'weberlade')
'nabrdzko por. poi. bardo ‘weberkamm' i t. p.
S u f i k s -akt u rzeczowników męskich w postaci poak-
centowej -ak : cdrmak (zarmak H dzarmak HB,) crmakt poi.
czermak czes. ćermak, daioak (deywack teywack PS hirsch)
±= *diuakt por. poi, dziwak i t. d.	,
S u f i k s -ykn zachowany w jednym tylko przy a zie
w postaci poakcentowej -ek: jqzek (gunsik H jungsic
juńgsic Pf) *(i)ęzyki> poi. język i t. d.
Su f iks -yka zachowany w jednym P7L ig^')
w postaci akcentowanej -óika : komójka (komóy a
'kamyka por. poi. kamyk i t d.	A/>|,nwanv w po-
S uf iks -ikt u ‘•«czow"ików .^s deminutiwach iak
staci poakcentowej -ek (w plur. -atła).	goździk
Mzdek (gisedik H giisedik HB,)	por.
r. goózdik, odrblek (wórblick H warbi i	Santec
poi. Wróblik (n. m.), zątek (santik san
144
HB, 'brautigam') 'zęiikt, 1’iinek (tyumk H tgumk HBj
•konika poi. konik czes. konik, plur. funaifa (tyuneitga H dgi-
neitga HBJ *koniky, gódek (ggodek H gudic Pf, wurm’)
•gadikb, plur. goddica (ggódeize H) 'gadici itp. 2) W tworach
pochodnych od przymiotników w postaci poakcentowej
jak n, p. stórek (storik H HC sauerteig') 'stariki, por. r.
starik\ nadto w postaci pochodnych sufiksów a) -ónifc
-nek: n. p. crionek (sriwenik H sriwenik HBi ’schuster‘)
*ćeri)6nikb, zimnek (simenik H erdgeist') *zemenikt, rpcnek
(runtznik H ruńtznik HBj -rpanikt poi. ręcznik itd., oecnek
(wetznik H weznik HB2C ‘hausvogt’) *oeti6nikt por. sch.
0'ijećnik, kliibaucnek (klibauznik H klibauznic HBi ‘hutmacher’)
★klobućenikt, mdurnek (maurnek H ‘maurer ) *mur6nikt,
mlacnek (mloatzenick Bauc. ‘milch im fische’) ★melćenikt por.
r. mołóćnik, soecnek (swetznik H HBBjC) *svetiónik?> poi.
świecznik r. soećnik, riiduznek (riidegisenik ridgisenik H rohr-
kolbe’) *rogoźónikb por. poi. Rogoźnik (n. m.), grobalnek
(grobalnik H ‘hohlbohrer’) ★grablsnikt, pdluonek (pellibenik
H pellibnik HBB2C ‘halbhufener’) polocenikt poi. połownik
sch. polóonik i t. p. a) -enikt -inek: oakninek (wakninek H
,glaser') *oknenikb, trastinek (trastinik H ‘kammmacher’)
*tn>stenikb por. sch. trstenik, platninek (platninik H platny-
nyk HBi platninik HB2C ‘pechlinnenhandler’) *poltónenikb,
seninek (seninik H seninic Pf, 'heumond, Juli ) 'senenikt,
sdklinek (saglinic HBi saglinic Pf, 'glaser') *s(t)bklenik'b i t. p.
c) W tworach pochodnych od czasowników: dujek (tiigigik
H HB2C dgigik H, ‘wundarzt, Heiland') *gojikb, stróżek (stre-
sik H stresik HB] stresie Anon. ‘zaunkónig') ^streźikb i t. p.
Sufiks -ika u rzeczowników męskich tworzonych od
tematów werbalnych dla oznaczenia osób działających (no-
men agentis) występuje w postaci akcentowanej -dike:
tacd{ka (tatzeika H HBiC ‘weber’)	* Itaka, tucaika (tiitzeica
PS maulwurf) *toćika, perdojajka (perdógeika H perdogeika
HBi verkaufer ) ^perdajika, maudaika (maudeika H ‘pflóck-
chen am hakenbaum)	*mudika, skoedika (skozeyka HB
ihengst') *skacika, laipdika (leipeika H leipeika HBi ‘abde-
C	~ lupika, lazdika (laseyka Pf, laseika H ‘liigner’)
~ l<bźikaf łTibdlk^ (tribeika Bauc. ‘barker’) ‘terbika, klanaika
145
(klaneika H HC ‘flucher’) *kl6nika, lOzdiL
HBi loseyka Pf ,‘króte’) *lazika, brqc
brangzeika, HBi maultrommel') bręć
rzeczownik rodzaju żeńskiego: perdika
ora* jeden
H Pereika
Sufiks -ica u rzeczowników żeńskich wysten,.;.
akcentowane) -diia: 1) W rzeczownikach żeńS W.P°Staci
dających znaczeniowo tworom męskim z	P°*la’
.iCb: zńbaić, (sribeicia H sribeitzia W AJS ? lub
słoweń. źrebica, somdića (someicia H someitzia	2 ^7
samica	(schaudeitz chaudeitz PS „gerin^oderdas
nicht viel tauget ) xudica por. słoweń. hudica ‘gicht’, slepdićs
(slepcize H slepeitze HA slepeitze HBi schlepeytschia Pf sle-
peiz Anon. ‘henne’) * ślepicą por. sch. sljepica słoweń. ślepicą itp.
2) W deminutiwach: fiipaića (gipeitza H tjiipeitz PS) * kopicą
poi. kopicą mr. kopyća słoweń, kopicą, mołdića (moteicia H mó-
teitzia HBi mohteitz PS ‘bienenkonigin) ‘matica sch. matica
słoweń. matica itd., laisdića (leiseitzja PS leisseitz Anon.)^*lisica
sch. lisica słoweń. lisica, jagrdića (gaggreitza H gaygareitza HB2
giggareitza HBj ±= *iógrica słoweń. iglica wr, iglica, lupeidićs
(lipateicia H lipateitzia HBi)^'lopalica sch, lópalica słoweń. lopd-
tica, lestdića (lesteicia H leesteitzia HBJ 'leśćica słoweń. leśćica,
dąbaića (dumbeitza H) — *dqbica poi. Dębica sch. Dubica (n, m.),
lazdićo (laseiz H laseytz HB lasseitz Anon, lóffel) — liźica
sch. laźica słoweń. źlica, radlaiićd (radeleicia H radeleizia HB,
radleitzjaa PS ‘pflugschaar’) — *oidlica sch. idlica słoweń. ralica
mr. rałyća, carkoaića (tzarkweicia H tserkweitse Mit.)^ cr boica
sch. crkoica słoweń. cęrkoica, rakodića (roakweicia H roacwei
HB, ‘kastlein’ *ork?>i)ica por. czes. ra^et} sjJ1_
(tgoneweicia H tgóneweicia HB dgónewaitzia i yu ® , ..
'kocica poi. konnica, piisodića (pussweitz PS teen^
*poś6vica poi. poszwa poszewka poszWica, m	p0J,
H masweitzm HB, maswe.cia Pf, ’ b pochodnych od
mszyca słoweń. mśica dł. piyca itp. 3) W	angesicht")
przymiotników: bledaića (bledeitzja * ( " bledica ‘blasse’,
— bledica por. sch. bljedica ‘bleichsucht, s oW	krai-
Pastrdića (pastreicia H pastreitzia HBi na ,	bucht’)
yaZca (kreiweitza H kreiweitza łwi	jo
146
^krioica por. poi. krzywica (choroba), sch. kriińca* ‘schuld’ słoweń.
krańca, carnaića (tzarneiza H czórneicia H)^ 'ćfnica poi. czer-
nica itd., slanaićd (slaneicia H slaneitzia HBJ solmca por.
sch. slanica słoweń. slanica ‘salzwasser’. Jako pochodny sufiks
*-6nica — -naića: paparnaića (paperneicia H paperneytzia HBt
'pfeffermiihle'*p6p6rónica por. słoweń. peprnica poi. pieprzniczka
‘naczynie na pieprz', oetarnaića (wetarneicia H weterneitzia HBl
‘Windmuhle’) 'oelrsnica por. słoweń. oetrnica 'windfahne' poi.
wietrznica ‘kobieta zmienna w uczuciach’, uakarstndića (wakar-
stneicia H wakarstneitzia HBi ‘kreisschnitt des brodes’;
^*okrf>st6nica, filtalndića (tgiittalneicia H 'kesselhaken') *kolb-
lónica, zóoausndića (sowaussneitz PS ‘ohrfeige’) *zausenica por.
poi. zausznica ‘kolczyk’ mr. zauśnyća sch. zduśnica słoweń. zauś-
nica, saiindića (scheitneucia Pf seitneicia H ‘nahnadel’) 'śitenica,
laistndića (leistneicia H leistneitzia HBj *listbnica słoweń. lisi-
nica, oa^n)naića (weineicia H waineiza Pf) *vin6nica poi. winnica
itd., ste(n}ndića (steneiza H ‘wanze’) *sten6nica itp. 4) W two-
rach pochodnych od rzeczowników, w postaci sufiksów
a) -enica ;=-naića: pekarnd^ća (peikarneicia H) por. sch. pekarnica
słoweń. pekarnica, tauxarnd’ća (tgaucharneicia HHB) por. sch. ku-
harnica słoweń. kuharnica, pdtincnajćd (patinsneicia Pf patinsneicia
H *vogelbauer') 'ptlenbćbnica, b) -aoica^-audića: lóstaodiića (los-
deweicia H losdeweitzia HBi lostoweitzia Pf) sch. lastaoica
wr. łdstoińca, mr. łastouyća, zagaodića (sokaweicia H sokaweitzia
HBi)^ zbgaoica słoweń. źgaoica ‘nessel’ dł. źagajca, brddaodića
(bredaweizza H) rbordaińca sch. bradaoica słoweń. bradatńca,
rqkaoaića (runkaweiza H runkaweitza HB rungcaweitz PS
runkaweizia Pf ronkaweiz Anon) *rqkaińca poi. rękawica itd.,
pajaodića (pagaweicia H pagaweitza BBj *piiiaoica sch. plja-
oica słoweń. pijaoica wr. pijaińca itp.
Sufiks -6C6 u rzeczowników męskich zachował się
w postaci poakcentowej -ac: 1) W deminutiwach jak n. p.
bratać (bratatz H brudatz Pf) 'bratecb s.-ch. bratać wr. brdlec,
danac (daanaaz Mit.) *d6n6c6, zribac (sribatz H HBX) *źerb6c6
poi. źrebiec s.-ch. źdrijebac słoweń. źrębac wr. źerebćc, forac (tgeratz
H) *kor6cf, poi. korzec słoweń. kórac, bdzac (biisatz H busatz Pf
biisaz Mit. Gott’) *boŹ6ct>, pólac (polatz H póletz Pf) *palóc6
po . palec itd. 2) W tworach pochodnych od przymiotników:
1 47
iorac (cheratz H cheratz HBi 'der bose feinH
slipac (slepatz H slepatz HB, schlepatz PS*
slepaz Anon. 'hahn) <	po'Pa‘Z, Pf ^lepatsch Pf
(chaudatz H scheudatsch Pf 'der bose feind teufj
J’d-nJC (^U"atZ H gaUnatZ HB' i^^tz Pf jaunatz PS ‘ 7
rind ) — (i)unbcb 'wr.junec s.-ch. iunac słnwpń ••	$ lun£es
H nematz HB,)	po
ud \	Niemiec itd,, somac sómaH H
samatz HB2) - ,ama pol. samiec itd. Jako	H
-enl,c<. ^_<n=c: pal,n.c (pattinatz H patinatz Pf pattinatz AnoJ
patinao Bauc.) - >ien6c6 wr p/enóc, Mslin3c (	£
drostmatz HC schwaches rohr') - */ra>(emcl, staudinac <
dinatz H brunnenąuell) *studenbcb s.-ch. sludenac słoweń stu-
demc itp. 3) W tworach pochodnych od tematów czasowni-
kowych (nomina agentis): fajne (tgeipatz H tjeipatz HB dgay-
patz HBj tscheipatz Pf)	*kup6C6 pol. kupiec itd,
Sufiks -bca u rzeczowników żeńskich zachowany
w jednym przykładzie w postaci poakcentowej -da.- Datrildića
(wawitzia H wawitzia HBi wawicia HB 'furstin') i:uo(je)ooc/bca.
Sufiks -6ce u rzeczowników nijakich zachowany w po-
staci poakcentowej -ca: fdrdi(l)ca (tyereitza H tgereitza HBi)
*korytbce słoweń. koriice wr. korylce.
Sufiks -aćb u rzeczowników męskich dla oznaczenia
osób działających (nomina agentis) zachowany w jednym
tylko przykładzie w postaci poakcentowej ~ac: lakac (takats H
takats HBi tókatsch Pf)	pol. tkacz.
Sufiks -isko u rzeczowników nijakich zachował się
w jednym tylko przykładzie w postaci akcentowej nom. plur.
-diska: olastdiska (wlasdeiska HB ‘wendische bezeichnung fur
Arendsee') *oolstiska. Zresztą występuje zamiast mego
sufiks -aisla *-isće, o którym por. § 121.
§ 120. Sufiksy jajierająceon:
Pierwotny sufiks -nt (—
męskich zachował się w postaci -n w
(lg6n H Igan H HC lion Pf laang Anon.)
ctun (zaun H) *ć/n» Por- poL "“Oskich zachował się
Sufiks -na u rzec“Wn^ oakcentowei
w postaci akcentowanej -nd o	. uiełna itd.
(waunó H waunó HB wauno Anon. —	iQłł
148
launa (launa H HB1 leyna Pf) ‘Zuna por. poi. łuna itd., stóna
(styóna H skióna Pf) 'stena poi. ściana itd.
Sufiks *-no u rzeczowników nijakich zachował się
w postaci akcentowanej -nu i w poakcentowej -na: sięgnij (stegni
H steegniih PS *stegno s.-ch. stegno słoweń. stegno poi. ścięgno,
cakna (wakni H wacnó Pf) *okno poi. okno itd., żornu (sgorni
H HBi siurniz Pf) ‘zrno poi. ziarno itd., saukna (ssaukene
saukne H) =£= *sukno poi. sukno itd., oaina (weina H HBi weyna
pf) *oino poi. wino itd. śonu (sgoni H tjanii Anon.) fseno
poi. siano itd., dąsna (jungsna PS gungsna Bauc.) = "dęsno
por. poi. dziąsło.
Sufiks -eno u rzeczowników nijakich w postaci akcen-
towanej -ena i -anu: oritena (writene H writin PS) *i)erteno
poi. wrzeciono itd., prądena (prangdene HBt brangden H) *prę-
deno, semanu (semnii Anon.) ±= ‘semeno poi. siemiono itp.
Sufiks -eńó u rzeczowników męskich zachował się
w postaci akcentowanej -in: miizdin (missdin H miihssdiene PS)
*moźjeń6 poi. możdżeń, josin (góssin H) 'jasenó poi. jasień
wr. jaseń, sarsin (sarrsiin H scharsien HBi zarziin PS) *śfśeńb
poi. szerszeń wr. śerśeń, stiipin (stipin H) ±= *stopeń& por. poi.
stopień stopnia, fesin (tgessin H tjessin PS tschesin Pf tgessin
Bauc. ‘magen’) — *kvseń6 por. poi. ksieniec stczes. ksenec1),
prądin (pradiin Anon. *gerte') *prędeń6, parstin (porstin H
pórstin Pf) 'prsteńó poi. pierścień itd.
Sufiks -eno u rzeczowników rodzaju nijakiego zachował
się tylko w jednym przykładzie w postaci akcentowanej -ona:
tufóna (tgillyón H tgillyoon Bauc. tjiihlne PS) ‘koleno poi. kolano
itd.
Sufiks "t>m u rzeczowników męskich zachowany
w jednym przykładzie w postaci akcentowanej -an: bąban
(bumban H bumbón Pf) *bątnn,b poi. bęben słoweń. bąban wr.
btiben czes. buben.
Sufiks -tm u rzeczowników męskich zachował się w po-
staci akcentowanej -an i poakcentowej -on: oustan (wistjahn
Pb) ostem słoweń. dsbn (gen. osina} czes. osłon por. poi. oścień,
todn (tyiisan H tjiisan HBB2 'pelz’> 'kolom, por. s-ch.
l) Por. SO. V, str. 370—1.
, „	-	149
adiect. kozan, riizon (rilsan HBj riisan Pf) •
wr. rożen itp.	~ ro«n?» pol. roźen
Sufiks -bna u rzeczowników żeńskirh u
w dwu przykładach: acc. sing. rezn* i h 2achował się
riedgras') 'rezbny gł. rezna riedgras' reSenang H ‘schilf,
(nisenay H nisenay HB2 'scheide') J * I?‘’acc; plur; niiznSł
‘messer scheide’ wr. nożny ‘degen, scheide?^ S °We"’
Sufiks -»no u rzeczowników nijakich zachował sie
w postaci akcentowane, -nu i w poakcentowej
(semeni Hl j ztmmo pol. ,imn0 itd., Jrómi	R -
weneu Pf) .< ^no pol. drewno mr. drdono,
H dyeymene H HB,)^ gumno pol. gumno itd., plólns, (płatne
płatna H plaatna Anon.) ‘polleno pol. plitno itd., ruMilne
(ruhtjeitna PS weidenbusch', „wiirfelbusch") *or^/6no pol.
Rokitno sch. Rdkitno (n. m.) itp.
Sufiks -bńb u rzeczowników męskich zachował się
w postaci akcentowanej -an: picdn (pitzan H pytzan HBL
‘bród’) *peć6ńb, plestan (plesstan H plestan HB 'fladen, ein
flacher diinner kuchen) *pleśćbńb, prąddn (bragdan H ‘ge-
spinnst’ *prędbńó czes. preden itp.
Sufiks -bńa u rzeczowników żeńskich zachował się
w jednym przykładzie: nom. acc. plur. storne (styeme H styerne
HBi stijóhrni PS ‘stiefeln’) *skorbńe pol. skorznie sch. skórnja
'stiefel' słoweń. skyrnja.
Sufiks ~ina u rzeczowników żeńskich występuje w po-
staci akcentowanej -djno: 1) w tworach pochodnych od Przy-
miotników jak n. p. Idisaino (leisseina H leisseinya HBi 2 )
leisseina HBi loiszeina Pf 'stirn')	* łysina por. pol..łysina it
mola i no (móleina Hi móleina HBi plur, moleyne ) — m
pol. ''malina itd., soytdino (swantenia H swantenga HB, ^anc-
tissimum') ‘soętina, pojącamo (pogangceina	two-
HB2 pojangsein PS) *pajqćina pol. pajęczyna 1
rach pochodnych od rzeczowników, o znaczen ^^ekty-
nem: josindino (góssineina HBiB2H esc en- berzjni
pol. jasrenina, loc. sing. no brizdino (no bnsein Pb) -
sie iako palalalne 1,-nya
>) Niejednokrotnie w tym sufiksie n.	jgo(lnic
n/a nia itp.): niewiadomo, czy przez p
z wymową, na wzór sufiksu -yna.
150
poi. brzezina, zaitdina (sautein PS „saattestiick") 'źitina por.
poi. żytnisko itp. 3) W tworach pochodnych od rzeczowników
o znaczeniu augmentatywnem lub deminutywnem: laipaina
(leipeina H HBB, 'hast') *lupina por. poi. łupina, glaodina (gla-
weina H HB, glawwein PS ‘flachsknotten’) *goloina por. poi.
głowina itd., irastaina (trasteina H *rohr’) *trbslina poi. trzcina
mr. trostyna, jauzdina (gauseinia HB, gausenia H acc. sg. jau-
seinung PS jeuseuna Pf., ‘mittagessen) '(puźina sch. liźina
wr, uźin, krasdina ikrasseina H kriimmel ) — krbsina poi.
k(r}szyna sch. krśina itp.
Sufiks -yńa u rzeczowników żeńskich zachował się
w postaci akcentowanej ~dińa -dińa : bordaińa (bordeinia H acc.
sing. bordeynang PS burdognia Pf ‘beil‘) — rbordyńal), tenądaińa
(tyenantgeinia H HB tjinnantjeinia HBi) *k-bnęgyńa sch.
kneginja słoweń. kneginja wr. knjaginja.
§ 121. Sufiksy zawierające -t- (-ść-):
Sufiks -ota u rzeczowników żeńskich zachował się
w postaci akcentowane) -ota : prostota (prostota PS ‘wunder-
kopf) ^prostota por. poi. prostota itd., acc. sing. i)axdtq (wach-
getung H waschetung H wachchetung HBi ‘lust, gesundheit')
oxoóta poi. ochota wr. oxóta; pozornie należy tu także
siibdta (sibótta H HB2 siiboida Pf siibiida Do ‘sonnabend'
*sobola poi. sobola itd.
Sufiks -yto u rzeczowników nijakich zachował się
w jednym przykładzie: toraHa (tyereita H HBi) *korylo poi.
koryto i t. d.
Sufiks -btf> u rzeczowników męskich (pierwotnie o te-
macie spółgłoskowym na -i, przekształconych potem jesżcze
w dobie prasłow. na tematy zakończone -i) zachował się
w postaci akcentowanej -a( -et: pdlat (pelat H łspeckseite )
~yobblh P°L Poł(e)ć, tolat (tgelat H ‘brett’) *kohd6t niidel
(nitgid H nitgid HC niitchit Pf) *nogibtr> wr. nógot' por. poi.
paznokieć, liitet (litgitt H litgitt H BB,C nechjiiht PS) *olk*t6
poi. łokieć i t. d.
Sufiks -isće ) zachował się u rzeczowników nijakich
w postaci akcentowanej -dista: gorddista (gchordeisde H kgor-
1) Por. Berneker I 73.
2) Por. W. Taszy c ki Slavia IV, 213—27.
leisde HB,C gorteyde Pf) *g„dait	.	151
fiisdista (tyisseiste H tgiseista HB '« ' azi*zcze i t. d.,
kasz, kosaśće sch. kósiśte słoweń. kosiiće ^Senbauy1’) ~ *ko^će
pashwiśće czes. pasłoiśle gl. pastuj 5 POstweitz PS)
(tyereist H ‘flechte am baum’) J 70r ,
Anon. ‘sack’) *meśiśće, radlaicdish (rad	(me®seist
— <-
ordlicisce 1 t. p.	ist)
§ 122. Sufiksy zawierające -/-•
Sufiks '-lo u rzeczowników nijakich zachował sie
w postaci akcentowanej -lii oraz poakcentowej /,,
(tgeli H)	delo pol. dzieło i t. d., słabli (stebli H stahlś HB,)
stbblo pol. źdźbło czes. sieblo i t. d., teplu (tepli H tepli
HB,) *teplo pol. ciepło i t. d., oes/ii (wesli H weslt/ HBJ
ueslo pol. wiosło i t. d., greblu (grebli H grebly HBj *greblo
por. pol. zgrzebło słoweń. grebló wr. grebłó, sedlu (sedeli H see-
deliih PS) *sedlo pol. siodło (obok ps. *sedblo sch. sedlo i t. d.),
tqglu (tanglii Bauc. ‘garnstangen’) *lęglo, nocąla (nótzungl
HHB) 'nacęlo sch. ndćelo słoweń. naćę/? wr. naća/o, nopiicąla
(nopitzungl HB! ‘anfang') *napoćęlo por. scs. poćęlo i t. p.
Sufiks -dlo u rzeczowników nijakich (nomina instru-
ment!) zachował się w postaci akcentowanej -dlii oraz w po-
akcentowej -dla'. ządlii (sundli HBj — 'źędlo pol. żądło i t. d.,
sa/dlii (seideli H seidli HBi — *sidło pol. szydło i t. d., radlii
(radelf H radli/ HBi rotlu Pf) *ordlo pol. rodło i t. d., sodlu
(sodeli H sodeli HB! sodeli HBB2C) *sadlo pol. sadło i t. d.,
krdidla (kreidele H kreidele HC kreydel PS) 'kridlo por. pol.
skrzydło sch. krilo i t. d., zaródla (serriudle Pf sarjodla Hrh
‘spiegel’) '^zbredlo stpol. zdrzadło *), sakódla (sakodle H sac-
códle Pf saccodel Anon.) *si>kadlo por. czes. sou a
sukadło-l Pochodny od tego sufiks *-idlo zachował s^
staci akcentowanej -aidla: stooaidla (stawei e e »
idle Hi - -siaoidlo pol. siadło słoweń slao, 19.	“-'f (”U^ o
die H milzeidle HB, 'flachsrote sumpf)	sjh% //o
słoweń. noello, ooriaidle (wórteidle H 'weberkomm ) -
J) Por. SO V 367-8.
2) Por. Rost 156 u w. 2.
152
sch. ordtilo słoweń. oratil° wr. oorotiło, mbtuoaidla (mótiweidele H
mótyweidle HBJ *motooidlo pol. motowidło i t. d., naitaidla
(neiteidla HB neiteidla H 'webekamm') *nitidlo i t. p.
Sufiks u rzeczowników męskich zachował się
w postaci akcentowanej -aZ: oqbal (wumbal H wungwóol Pf)
*(o)qbtlt sch. iibao bg. D®6aZ®, oqzal (wunsale HC) — (o)qztlt
pol. węzeł i t. d., sfaibal (steibahl PS ‘flick' *skubth> por. pol.
skubać1).
Sufiks -6Z® u rzeczowników męskich zachowany w po-
staci akcentowanej -al: tiital (tgiittgal H tschiitschól Pf) kolbie
pol. kocieł i t. d., oiiral (wirrgall H ‘„ganseahr"') orbit pol.
orzeł i t. d.
Sufiks -oh u rzeczowników męskich zachował się
w postaci akcentowanej -iii: kqlul (kungchi H ‘radel im korn )
*kąkotb pol. fagkol słoweń. kqkolj wr. £ti&oZ mr. kukil, zótafiil
(sodatgill H ‘riegel ) 'zaitkofb.
§ 123.	Sufiksy zawierające -o-:
Pierwotny sufiks -ot -co) zachował się
w jednym tylko przykadzie: n.-acc. plur. gneoói (gnewóy H
‘driise im fleisch') *gneoy2) por. pol. gniew itd.
Sufiks -oa u rzeczowników żeńskich zachowany
w postaci akcentowanej -oó oraz poakcentowej -oa: koroó
(korwo H korwó korwu Pf) *koroa pol. krowa itd., deoa
(dewa H dewa HBt dewaa PS deeva Pf) *deoa pol. dziewa
itd., glaoa (glawa HBiH glaw glawah PS klówa Pf) *goloa
pol. głowa itd.
Sufiks -oo u rzeczowników nijakich zachował się
w postaci akcentowanej -oii: creou (zrewii PS) *ćeroo słoweń.
ćręod mr. ćereoo, paioii (peiwi H peiwii PS peywi Pf popwi
Anon.) *pioo pol. piwo itd.
Sufiks -aot zachował się w jednym tylko przykładzie:
rqkao (runkaw H) plur. rqkóoa (runkówa H runkowa Bauc.)
— rqkaot *rqkaoy pol. rękaw itd.
Sufiks -ioa u rzeczowników żeńskich zachował się
w postaci akcentowanej -dioa: tuprdioa (tyipreiwa H tyip-
’) Por. Rost 74 uw. 14,
) Por. Berneker I 312, inaczej Rost 102 uw. 29.
153
por. poi.
preiwa HB^C) ^oprioa sch. kóf)ril)Q }	.
pokrzywa itd., fustrdiys tyiistreiwa H ł *oprioa
*kostnoa por. poi. kostrzewa słoweń	^i
e fi i ,	uwen' koslreoa.
Sufiks - w« zachowany w postaci ak
poakcentowej -w powstał na podstawie ,.?nlowanei -"<> lub
jącego w przypadkach zależnych rzeczowniki ?"• WyStęp“‘
temacie na -u: nom. sing. stq<Tdi (stangay H HRp,lerwotnyn>
'stęgy por. scs. o^tęgy: nom.-acc. nlnr L ” Slan,ay HBi
=S MęgW itp. Tą drogą powstały sufiks	H‘
słoweń. lolda. eeziia (wechwe H) ^oixWa porP polP
słoweń. d,ha. Często sufiks ten występuje tylko w liczbie
mnogie), a w poiedynczej odpowiadają mu formy o temacie na
-a: piur. Mtodł (plauchwoy H) - ‘bhnOy sing. Hd„ (placha
H blacha PS blocha Pf)	bl?>xa, mauzoói (maukway Hi
— *muxwy sing. mauxó (mauchó H maichu Pf) *muxa, fdtoói
(tyetwóy H) 'kotwy sing. fdtó || fota (tijótta PS chyto Anon.'
§ 124.	Sufiksy zawierające -r-:
Pierwotny sufiks -rt>(±=ro) nie zachował się w po-
łabskim w ani jednym przykładzie.
Sufiks -ra u rzeczowników żeńskich zachował się
w postaci akcentowanej -ró oraz w poakcentowej -ra: moro
(mioró H) 'mera poi. miara itd., sestra (sestra H HBiC Pf
seestra PS) 'sestra poi. siostra itd.
Sufiks -ro u rzeczowników nijakich zachował się
w postaci akcentowanej -rii i poakcentowej -ra. rebru (rebrj
Bauc.) 'rebro sch. rebro itd. por. poi. żebro, srebru (srebrii n
srebrj HB! srebru Pf) ^erbro poi, srebro itd., rfdra (gun re
H gundre H BB.B.C) *^o poi.	.
Sufiks -er» u rzeczowników męskich zachował się
OUI1KS er® u	u •!_=_ Pf) roecen>
w jednym przykładzie: Wcer (witzor
poi. wieczór itd.	żeńskich zachował się
Sufiks -yra u rzeczownik	7;etiar PS setjar Pf
w jednym przykładzie sefdra (ssitgana
tsytjer Anon.) 'sekyra poi. sie iera i
154
Sufiks -oró u rzeczowników męskich zachowany w je-
dnym przykładzie: oądżr (wundyifr H)^*(v)ęgor6 pol. węgorz itd.
Sufiks -arb u rzeczowników męskich (nomina agentis)
zachował się w postaci akcentowanej -or oraz w poakcento-
wej -ar : Fauxór (tgauchgór H tgauchór HC tgauchor Ecc.)
*kuxaib pol. kucharz, lekar (lekar H HBi) — lekare pol. le-
karz itd., fónar (tjónar PS tgenar Bauc.) 'konar* por. pol.
Konary (n. m.), pekar (pekar H) 'pekaib pol. piekarz itd.,
nątar (nuntar H HBi nungtaar PS ‘kuhwirt’) 'nątar*, soećar
(schwetschar schwetzar PS ‘lichter’) ‘soetiafb, gąśar (gungs-
garr H gunsjahr PS ‘ganserich’) *gąs*jar*1} pol. gęsiarz, dat.
plur. gresnarum (gresnarim H greichynarim Mit. 'sundiger')
*greś*narorm>, gen. sing. sękato (sekrió H) 'sekara itp.
Sufiks -tn zachował się w rzeczowniku óótar (wioter
wyóter H joter PS vinder Pf) *vetn> pol. wiatr (wiater) itd.
Sufiks -tro u rzeczowników nijakich zachował się
w przykładzie: jautrii (jautri H jautry HBj) *(ijutro pol.
jutro itd.
§ 125.	Sufiks zachował się w dwu przykładach
w postaci -ęj : fenęj (tyenangs H tschenangs Pf) *k-onę^b
czes. knez itd. pol. ksiądz, pąj (pangz HHB]) *piną$ 'pe-
nęj6 pol. pieniądz itd.
Tematy na -i (s).
§ 126.	Z rzeczowników męskich o dawnym temacie -f(-6)
zachowały się prócz wymienionych w § 121 tworów z su-
fiksem -tt* jeszcze takie jak: diizd (gisd H jiissd PS diist
Pf nagel) gfojozdó pol. gwóźdź, pąt (punt H pungt PS
punct Pf, weg J *pątó, oądel (wungill H) *(o)ągl* pol. wę-
giel itd, oiiden (widgińn H widjin PS witchiń Pf) - *ogn*
pot Ogień itd, dóląb (tgelumb H tgelumb HB] tschelumb Pf)
— gołąb* pol. gołąb itd.
§ 127.	Rzeczowników żeńskich z sufiksami zakończo-
ncmi na -i zachowało się znacznie więcej:
Z sufiksem pierwotnym -6.- uiis (wiss H) *os6
pol. os itd, gąs (gungs H guns PS gongs Pf gums Anon.)
]) xMylny przekład zamiast 'gąser 'gąserb, pol. gąsior.
4 pol gęś itd., mo.s (meis H mi	155
pol mysz itd. uis (woas H woas HB, w!Cp<? ’ ~
rtse pol. u>esz itd., oas (was H wah. PC	WÓOs P*)
pol. wieś itd., raz (rasę H rasę HR *	~ *0b5b
pol. reż itd., golpz (golungs H) *20!^^
pochodnych od tematów czasownikowych-^
*sede czes. sed, oiiklip (wicklin H *k j '	, ssed H)
(wadjuhl PS ..kairerSS^Ogt^rh’) f’0^
•pittgi H putchi Pf, 'hufeisen')
podkooi. loc. sing. dl jsdai (avjade«/ Pf)	fe.n'
stiihl PS) ‘posie/s pol. poideł, tLJta^t. ^'(^H
erntezeit) - zsni por czes. ini
,acil (satzit H sazut Pf borste, hacheD ź >5lće(6 pol.
szczeć itd.
Z sufiksem -nf>: dian (dillan H dian HBj *doln6
pol. dłoń itd., joblun (jubliin Pf) '(^obolne pol. jabłoń itp,
Z sufiksem _sn6.’ pessn (pessen) *pesn6 pol.
pieśń itd.
Z sufiks e m -tó: nait (neyt H neidt PS) *nitb pol. nić
fiist (tijist H tjiiste PS tyjst Bauc.)	*koslb pol. kość itd.,
(troaste H troast HC 'schilfrohr')	*/rw/6 por. pol. treść
plur. tant. detai (detay H) *deli pol. dzieci itd., nuc
(niitz H niihtz PS niits Pf) ‘no^te pol. noc itd.
Z sufiksem -osie: radiisl (radist H radiist PS ródiist Pf,
‘hochzeit’) *radosl6 por. pol. radość, siorust (stohrust PS
Schulze')1) * starostę por. pol. starość itd.
Z sufiksem *-ustó'. cirdust (ziilyaust HB^ ‘unterkinn)
'całusie por. pol. czeluść itd.	. TT.	, __i
itd.,
trast
itd.,
-----
Z sufiksem -qde; zeląd (selund H) *źelqde pol.
wielu rzeczowników z sufiksem § **
Ja była mowa w § 118. Zachodziły
ypadki odwrotne t. j. przemiana rze-
twory typu tematów na -6. Za-
przykład tego rodzaju: krauz (crois
. *kruża por. pol. kruża itd.
’) Przetłumaczono mylnie zamiast: storostd starosta pol. starosta.
§ 130. O przemianie wielu rzeczowników z
na twory z sufiksem *~f>ia
też bez wątpienia i w
czowników o sufiksie -ja na
chował się jeden pewny 1
Anon. 'krug') — ‘kTU^b zam
156
Tematy na -u.
§ 131.	Prasłow. sufiks -y -u) w nom. sing. rzeczowni-
ków żeńskich zachował się w połabskim w dość licznych
wypadkach: carfdi (tzartgay H tzardgay HB, zerkchey Pf)
'cfky scs. cnky itd., fónai (tgenay H dgónóy HB, tgenoy
Bauc') *kony por. pol. konew konwią konewka, ratai (roatgay
H ‘kasten’) *arky por. czes. rakeo, karai (karróy króy H
karói Pf, caroi Mit.) *kry stpol. kry pol. krew itd.
§ 132.	Sufiks -y posiadał w języku połabskim znaczną
żywotność, o czem świadczą liczne nowotwory z tym sufiksem
urabiane czy to na podstawie pni rodzimych czy też zapo-
życzonych z niemieckiego. N. p. grausai (graussoy H graussey
HB,) *gruś-y por. sch. czak, kruśua, gurłai (gurtgey H gurt-
get/ HB, gurtschey Pf/ *gurk-y (niem. gurke), saurdi (saure£
Pf) *sur-y (śdniem. surę), sodai (sogay H soja£ Pf) *sag-y
(śdn. sagę), tiiddi (tiigay H tygay HB,) *tiig-y (śdn. tiige),
raidi (raschay H) *rax-y (śdn. rache) itp.
Formy te uznał już Schleicher (§ 203 str. 240) za nom. sing. z za-
kończeniem -y. Inaczej Rost str. 415 i 430 s. v. racfidi tiigau, które
uważa za formy gen. sing. lub nom. plur. bez bliższego uzasadnienia.
O powstaniu sufiksu -^oa na podstawie dawnych tematów
na -u była mowa w § 123.
Tematy spółgłoskowe.
§ 133.	Sufiksy zakończone na -n-.
Z rzeczowników męskich z sufiksem -en
jeden tylko zachował starą formę nom. sing. zakończoną na
U —	’ komói (komóy H kommói Pf) 'kamy scs. kamy
sch. kami. U innych sufiks ten przybrał pod akcentem po-
stać -m -enó właściwą pierwotnie formom accus, sing.:
jącmin (gansmin H jańsmin Pf jazmin Anon.) *(j)ęĆ6mer»6
pol. jęczmień itd., kremin (kremine H kremin PS) ^*krement
pol. krzemień itd., faurin (tgaurin H tseurin Pf) ‘kureń* zam.
og;słow. koren* por. pol. korzeń itd., gribin (griwin H ‘kamm’)
— greben* pol. grzebień itd.
Rzeczowników nijakich z sufiksem -en za-
chowało się dosc dużo, a mianowicie: jdjmg (geimang H
jaumang PS seimang jeomang Mit.) */
(szemang HBt ssemang Bauc.) • 7 mę po1' itd,, 3em<i
(weimang H) %t/mę poi. wymię itd JL, S,Cn"ę itd‘«
poi- ramię itd.; nadto zaś dwa nownfu/ ramang*0rmę
H ‘gebinde garn') 'pam^, (s4nfc°^ (Pósmang
PS ‘faden holz') *sęf6mę. ’ ’Sangseman HB, zangssma
Ślad prasłow. sufiksu -,an-i) 7anL„ • .
tylko formie nom. plur. di,cml (górtzanś HB,
mannchen ) gortćane; nom. sing tetfo	“ erd"
formę przekształconą: diTcdne^ (goitzonikH gftrtzSffiBO
gorbcantkt.
§ 134.	Sufiksy zakończone na-/-
Rzeczowniki nijakie z sufiksem *-en/- zachowały sie
w znacznej ilości: dętą (tetang H dęta PS dedan Pf dęta
Anon.) *detę poi. dziecię itd., zribą (sribang H Anon., srybang
PS schribang Pf) *źerbę poi. źrebię itd., stiną (stinang H)
'scenę poi. szczenię itd., pórsą (pórsang H porsang PS pors-
sang Anon.) 'porsę poi. prosię itd., tilą (tilang H Anon., tie-
lang PS tilan Do) — *telę poi. cielę itd,, jógną (gógenang H
jognang PS) *(i)agnę poi. jagnię itd., pdilą (paglan H pag-
glańn	'pilę gł. piło gen. pileća, słoweń. pile sch. pile,
t'durą (tgaurang H tscheirań Pf tjoran Anon.) 'kurę czes.
koure wr. kurjd, soatną (sweinang H schweinang HBj Pf Anon.)
*soinę słoweń, soine gen. soinela, oiicą (wiitzang PS) — ootćę
słoweń. onćd, slćpą (schlepaa PS ‘hiihnchen) *slepę, dual.
blaiząto (bleisangta H ‘zwillinge') *blizęii por. poi. bliźnięta,
oącTdfąta (wunggórjungty HB „wendische bezeichnung fiir See
hausen“) *(o)qgoręta. Sufiks pochodny 6nę "nSn/n^aj
chował się w wyrazach: Ulaną (tetanang H titenang i w
der base') ‘/etenę, pU»ni (pipanang H 'wachtęI)
a także w zapożyczeniu: rouną (rofnang non.
*rav-6nę (dniem, raoe).	, ,Qnknwał
§ 135.	Sufiks -es- u rzeczowników nijaki. ,
się w wyrazach: gen. sing.	sloweS.
*) Por. Vondrak l1 str. 660.
a) Zapewne błąd druku u Rosta.
158
/	H) *uśesa słoweń. uśęsa, zodnesa1) (swenessa H
‘fekcT^ *zvonesa; dual. cilisdi (ziilisay H tsilesoi Mit.) *ćele3i,
dual. perisdi (perissay H HC ‘feder’) - ‘peresi por. słów, pl peri>sa.
§ 136	Z dawnych tematów na -r zachowała
sie tylko w jednym przykładzie stara forma nom. sing. za-
kończona na -i -di: mola, (motay H mohtey PS mutter’)
'mali sch. mdli mr. mdły pol. mać.
Złożenia.
§ 137.	Wyrazów złożonych zachowało się w połabskim
niewiele, a z tych jeden tylko jest napewno stary: udoada
(wawóada H wawada HB, wowóda Pf] *uo(je)voda [wraz
z pochodnym vaoil(d)ća (wawitzia H wawitzia HBi) — oo(je)-
oodbca]. Wszystkie inne są nowotworami, niektóre nawet
bardzo świeżej daty, wzorowanemi na złożeniach niemieckich:
sredulat (srediilat H srediiligat HB! srediigliat Pf ‘johannistag')
*serdolet't>1 daudórat (dauge róat H 'langschnabelig') *dlgo-
rbtif, dandolu (dan tgoli H ‘tagewerk'i	*dt>nbdelo (na wzór
niem. tagewerk), jóptadąb (jopjeedumb PS ‘apfelbaum’)
*{i]abh>kodąb"b (na wzór niem. apfelbaum2).
Por. J. Heydzianka „Niemieckie wyrazy złożone w języku po-
łabskim" SO III—IV, str. 232—40.
B. Odmiana rzeczowników.
Dawne tematy na *-o *-/o.
Liczba pojedyncza.
§ 138. Nominativus: U maskulinów zakończony
był w prasłow. na -•& (^ -os) -6 (^ *ios), które w dalszym roz-
woju zanikły, tak że przypadek ten w języku połabskim tak
/) W zgłosce piennej 6 zam. U przez analogię do nom. sing. *zt)onu
zoono.	5
Jp/Anl-L”!"11*01!11!1	(ssomidgólna HBX zomityolna H) *samo~
n . , . “ OWO z’’ że *stniał też rzeczownik *sómiidól pol. samodział.
Dzięk, ścisłemu skojarzeniu z tym rzeczownikiem występuje w przymiot-
mku -o sg e wbrew faltlycznym waru„koni jtoaowym. P
159
samo jak w innych językach słowiański^ i .
spółgłoskę: N. p. laist (leisst HBi leisł M pę°nC? się na
(stijiick PS) ^skokt, claoak (slawak T4 r	sti&
wack PS) "ćeloekt, piipćl (pipel H pcipólP?^ Schla’
*popel,b, rącnek (ruńtznik HBt runtznik Fh 7?*! AnonJ ~
(dóst doost Pf dasde Anon. dahssd PS dlst^dTat’^
ierful (schemigl Pf ghimil H) *Xłme/6. z, .	~
datz Pf brotatz H) - *brateC6; l^T dFkar HB H 1"*
,a p„ykl.dó»- wy*...
. .H ” r " ° W, 7 PraS’0W- byty skończenia nom.-acc. sing
-o > -e -je), które w połabskim rozwinęły się rozmaicie
zależnie od miejsca akcentu. Mianowicie oksytona kończą
się na -ii -i: n. p. oedró (wedrii Pf wedri HBi wedri H)
*oedro; sond (tjanii Anon., sgoni H) *seno; fostź (dgósti
HBi tjósti HBi dgósti H) *testo; puli (póglfi Pf piieli
HBi piieli piieli H) *po/je i t. p. Barytona kończą się
na -a, wskutek redukcji samogłosek poakcentowych: n. p.
móitd (maute PS móite HBB2C moite H) "myto, riseta
(rissete HBjBo rissete H) *reseto, fórdito (tgereita HBi
tgereit HC tyereita H) *koryto, nobór(t')ta (nobyórtge H)
BiBoC, nobiórtge H) "nabfdtko, miimdis(t)t'aJ) (mimeistyga
HB] mimeistia H) * ma mistyko, oortdułld (wórteidle H)
*vortidlo, Dazudima (wasweima HBi wasmeima H) ui>z~
(ujumóje, piizdimd (piiseima H) *pozim6je, mesdjistd (meeseist
Anon.) *meśiśce i t. p.
§ 139.	Genetivus zakończony w prasłow. na *-a przed-
stawia się w połabskim prawidłowo w dwojakiej postaci,
oksytonowane formy kończą się na -o, barytonowane na
U tematów na *-jo spółgłoska poprzedzająca -o a jes spaia a
lizowana, zgodnie z zasadą omówioną w § » ’ ' . .. ....
P.m„h p„,p.dk; i...	“;2
dangó Hi pissljót tritik dangow HBi)
D . /nocześci za Schleicheretn)
b) Te i tym podobne formy R°s P	w błąd pisownia za-
niesłusznie uważa za gen. sing. Wprowa zi a	zaby(kach znaczeń wy-
bytków z -a w wygłosie. Z podanych je na	wygłosowe -a oznacza
nika bezwarunkowo, że są to formy nom. ac wsfajc z reguły w pozycji
oczywiście samogłoskę zredukowaną a>
poakcentowej (por. §§ 10, 101)-
160
(witbiggó HB. wit biiggo H)	J7“Peywó
H)-^*(o/*) pioa, zaitó (woasa seito Ht seito HBJ (oozt)ztia;
fńJd (wis Igundó H Igundó HBi lijuhngdo PS; *(/«)Zęda;
lotó (peljotó HBi peeljotó HBi pelyotó H) (poh)leta, żórna
(wiss sgórna H) ^iz^zfna, zaioata (witseywoate HB! wit
seiwóata HC wit seiwóate H) *(o/») zioota, oaslrdoa (witt
Wastriwu HB) *(o/*)Osńoua, pęfa (wis pnńtga HB( puntga H)
*{izT>}pqt'a, fenaja (prittyenangsa Hi br£d dgenansa HBj
^perd^k^ęja. Tutaj też zaliczyć można przysłówki: diimó
-dumo PS ‘nach hause’) *doma, cera (zcre PS ‘gestem’)
*(M)ćera objaśniane ogólnie jako dawne formy gen. sing.
Nadto niewątpliwe formy gen. sing. zakończone na -ó lub
-a (-£ *-a -ja) spotyka się u wielu rzeczowników zapoży-
czonych z niemieckiego: N. p. paunó (pelpaunu HB2C pel
paunu HBi pel paunu H) *(pol,b)pun-a (dn. pun(d)), (g)liikó
(nimial glucó Pf nemalikó H) (*ne meli>) gliik-a (dn. gliicke),
laibó (pel leybó HB! leibó H) *(poZ) lub-a (por. kasz.
lub 'scheffel', śdn. lóp), mestró (mestró HBi mestró H)
*mestr-a (śdn. mester poł. mesfdr), smado (ey smadio H),
smarda (ey smadya HBi ey smadia H) *(u)smad-a (śdn.
smede), slrida (wit stridia H) '(otbjstricd-a (śdn. strtd), snldra
(ey schnidrya HBi ey snidrya H) *(u)snidf-a (śdn. sntder),
taidó (wit tik teidó H) *(oh> togo) tid-a (śdn. tid), ansa (ansa
dan Do) ‘johannistag’ itd.
Prócz tego spotyka się cały szereg form niejasnych, które
często uważano za gen. sing,, mimo, że w zabytkach tłuma-
czone są jako nominatiwy. O ile dotyczy to nazw pokarmów
i napojów, to nie jest nieprawdopodobnem, że na podstawie
zwrotów takich jak poi. daj wody, chleba i t. p. mogło dojść
do skostnienia formy genet. sg., która następnie zaczęła
funkcjonować jako nomin. sg., czego wyraźnie dowodzi sta-
wianie przydawki w nom. sg.1). Należą tu formy takie jak:
młaka (melauca Pf, młaka Anon., mlakaa PS mlauka młaka H)
por. zdanie: to zena mo diibra młaka (to sena mo dibbra
młaka H die frau hat guten sog’), gdzie forma młaka wystę-
puje wyraźnie w funkcji accus. sing. z przydawką dtibra
!) Por. J. Heydzianka SO VI 33—4.
*dobro-ie; odma (weina H HBj por słó .	161
pf, ‘du vin vieux'); payó (peywó pj ,od-na (stora weyna
por. ró/a pa;t)ó (rgótga peywó HB, H)'	Pe*wó H)
(sarou Pf, ssaró H, por. wfce sooro. t^J! * >!? ™
ssaró, witze ssaro H ‘schaf-, ziegen-kas^ ? P ’ tyiisa
(peleyne HB, H) *pelyna.	~~ sVra; Płatna
Inaczej jednak ma się rzecz z rzeczo V •
cemi inne pojęcia, przy których takie użyc^enTr °Znaczaią‘
żadnego uzasadnienia. Dla nich trzeba sie nn tWU me.ma
objaśnienie, co jednak często zawodzi i rzecz m °
nierozstrzygnięta. I tak np. dla oznaczenia ptaka 'zaunlZ £
obok zwykle, formy nom. sg. (stresie Anon„ stJk
HBtH) spotyka się u Henniga w jednem miejscu formę sfrezd^
(streseika H BB.B2, streseika HC, stresika H), którą Rost
uważa za gen. sing. zupełnie bez podstawy: wedle wszelkiego
prawdopodobieństwa jest to oboczna forma urobiona przy
pomocy sufiksu -ika, tak częstego w języku połabskim (por.
§ 119). Co do innych wypadków to n. p, formę pisaną jeito
PS ‘joch’ trudno wogóle objaśniać, gdyż widocznie jest mylnie
napisana; forma fola w zwrocie mose Igela czórno H 'wagen-
schmier' jest zapewne nom. plur. ntr. = móza 1'old ‘maże koła';
tak samo nominatiwem plur. jest może forma radlaa PS 'haake';
forma bldcsla (pillegaustja HBi pillegaustga H) por. pol. bluszcz,
wr. bljusć, jest zapewne nom. sg. fem. polegającym na prze-
niesieniu do deklinacji tematów na -ja. Co należy sądzić
o formach: dbló (tgoló Hi dscholóe Pf) bede, werg (po-
mieszano słuchowo z niem. u)erk), oaknó (wackenow Anon.)
‘fenster’, ualó (walló Anon.) ‘ochs’, vaska (wósca Pf) ‘de lacire,
trudno rozstrzygnąć: możliwe, że są to istotnie, ja są
POlaislniet prócz tego kilka form, której°‘
za Schleicherem) objaśnia jako • Będzie o nich
według pierwotnej deklinacji tematów
mowa niżej w związku z deklinacją tyc ena «.u za_
§ 140.	D a t i v u s zakończony w V™'	(kaperdoye
Chował się w kilku tylko przykładach. MP	n
Lehr-Spławirtski, Gramatyka polabska.
162
HR R ) *(kb)perdaju, (ka)dóla (katgole, katgóle H) _ (/^)dć/u(
(kajdana (ka dona HC H ka dóna HB,H) ‘(^)Anu, (k9)uaSlrio9
(kawastriiwa HB) 'Moslroou, subst. verb. l/ea)6ezona (kabe-
senye HB kabesonge H) *(k*)beźanbju, (ka)dińóńa (kadigniugne
Pf) *(kb)diń-an6ju {z śdn. denen), (ka)farsukóńa (ka warsikónye
H) •(kblfaTsiik-anbju (śdn. aersóken), adv. canai (wannau PS
wannay HBBi wannay H) *^nu ‘heraus’, dandi (dannau,
danneu PS) *dbnu ‘hinein’.
Prócz tego spotykamy w zabytkach kilka form, których
zakończenie trudne jest do objaśnienia: (badyote) biididu) H
'betet Gott an’, (badgóy) btttgace HBi ‘Gott anbeten’, kassidldf
(eyde) 'vor den augen gehen' (^ *kb soetu), 1 draug) draugaf HB(H
'einer dem andern', (sena gang) Tgalaf \beddraug) ‘die frau ist
des mannes gehiilfin'), co słusznie Schleicher, a za nim
Rost czytają: tyarlaf ‘dem mannę' (z niem. kerl), adv. uianndf
H ‘heraus' (por. wyżej oandi ‘oznu), dannaf H ‘hinein' (por.
wyżej danai *dbnu). Ze względu na znaczenie podane w za-
bytkach i na użycie syntaktyczne nie ulega wątpliwości, że
są to formy dat. sing. Zakończenie ich wedle wszelkiego
prawdopodobieństwa brzmiało -aos '-Mi i polegało na prze-
kształceniu dawnego zakończenia -ooi przeniesionego od (te-
matów na *-u) przez zastąpienie -o- przez •& na wzór zakoń-
czeń instrum. sing. -bmb (zamiast -omb) dat. plur. -anr& (zamiast
-omb). Taka sama zmiana zaszła też w połabskim w zakoń-
czeniu gen. plur. -oDb, które przekształcono na	-ao
(por. § 146). Dodać przytem trzeba, że chodzi tu prawdo-
podobnie o objaw dialektyczny połabski, gdyż formy te spo-
tykamy jedynie u Henniga i to nie wyłącznie, ale obok
prawidłowych na -u.
Por. T. Lehr-Splawiński. Z deklinacji połabskiej. Prace lingwi-
styczne ofiarowane J. Baudouinowi de Courtenay, str. 172—3.
§ 141.	Instrumentalis nie przedstawia żadnych
trudności. Ma on zakończenie -am *-bmb t, j. zakończenie
właściwe pierwotnie tematom na *-u, a przeniesione, tak
samo jak w języku polskim, do tematów na -o w miejsce
pierwotnego -omb. Przykładów jest więcej niż dla datiwu:
(prid)Fotdm (priide Igotam HC H) *(per<h>)let*mb, (prid)gordam
(pride chardóm H) *(perdb)gordbmb, (sd)biiddm (sabutgóme Pf
sa buggam H sa biiggom Bauc.) £	163
lichtgóm H) .Wopisto))),	lsa
*(s'&)męĆ6m6, (sd)spetam <sa spetgóm H) V-,a ,mant2a^ H)
spet}, (sa)órmram (ssa omarjam H) ‘(s	(§dn.
hamer), (piid)molti^m (pit mohltitgam H?	(dniem.
(śdn. malttd\ likain (likom H) ‘gleich’ adv ^~ri, f>o^mollir''bm6
brókzm (brokam H) 'brok-bnu, (dn. brak}? ' fŚdn' gHk}t
§142. Localis tematów na *-0 7aLnń
w połabskim na -e (pod akcentem), (po akccn"™L ’.e*
nó scalę (no szwatte HBj nń swatte HB1 no swatte H)
‘(na)5^e, o, mesie (va mesie HBB.C H)	03
(wa teile HBL wa teile H)	MyU, 03 x/ódć (wachglad^ HB
wa chlade H) ‘Mxolde, adv. dane (danne) %ne, nó gorde
(no ggorde HB, no ggorde HB2 no ggorde, no charde H)
^*(na)gorde, od kromę (wa kromę HB, wa krame H)*(ob)kram-e
(dn. kram}, oa kri^e (wa krise HB! wa krise H) *(ob}kri}e
(dn. &ng)2), no dam (no dóna H) ‘(na)d^ne, oa nosa (wa niisse H)
*(u,&)nose, oa oelra (wa wetrą H) *(ob)t)'/re, pii dóla (pedgóla
HBi pydgola HB.C pitt tgola H) *(po}dele, oa za Ha (wa seita
H) *(oi>)źite, oa sara (wa ssara HBi wa ssara H) *(o-u}syre,
oa leis (wa leta H waleht PS) *{o-b)lele, oa oelfa (wa weltie Mit.)
*(oi>)oelt'-e (niem. welt}, no oqsa (noh tiihe wungss PS)
*(na}oąse, adv. odm (wóana H woana HBi wóna HBj wana
H) *U&ne, no bdm (no bane H) *(na}bon-e (dn. bon}, no
deca (no detza HBiCH) *(na}dec-z (dn. dak}, oa lóraja (wa
tgereite H) *(o?>}koryte, no niisla (nó niisla HBi no nisla H)
*(na)nosble, oa tórm (waturna Pf wa tórna H) (i)?>)łorn e
(śdn. łom).
*-jo masc. wykazują zakończenie -’a <po-
akcencie); poprzedzająca spółgłoska spalataBzowana
że nie może to być kontynuacja dawnego P^c .
konieczna byłaby dyspalatalizacja spółg os i	#.u
być dawna samogłoska tylnego szeregu: prawdopodobn
*.7»ni6 po palatalncj.
*) Drugorzędnie zamiast -6m6 podstawiono r_rmB radely, którą
2) W zwrocie nys wa radely HB, •hackeise	wypiSanym
Rost czyta jako loc. sg. radit, jest zapewne prz
nom. sg, radiu.	11*
164
u.
przeniesione od tematów na '-u. Przykładów zachowało SIę
wszystkiego cztery: no pgh (no puntyeH) - (na)p,n,, „B
oólóińo (no wateinye HB, no wateinye HB, no wateinye H)
*M olyńu, no asifa (no asillye HB2 no asilge HBJ *(na)
asef-u (dn. esel), od faslelooeńa (wa wastelowenia H) *(ł>z>)
fastelaoeń-u (śdn. fastelaoend}.
Tematy na *-jo neutra zachowały starą końcówkę -i
-ai (pod akcentem) z dyspalatalizowaną poprzedzającą
spółgłoską: oa pula i (wa piielay H) 'Wpolji, nó mara i (no-
maray HB2BiH) *(na)morji.
Liczba mnoga.
§ 143. Nominat i vus rzeczowników męskich zakoń-
czony w prasłow. na -i przedstawia się w połabskim w po-
staci zakończonej na -dj pod akcentem, a na -a po akcencie.
Formy te zostały jednak w połabskim, podobnie jak w innych
językach słowiańskich, w znacznym stopniu wyparte przez
pierwotne formy accus. plur. zakończone na *-y. Wskutek
tego, że prasłow. *-y wygłosowe rozwinęło się w połabskim
pod akcentem w -ai -aj (tylko po wargowych i po / w -oj,
por. § 40), a po akcencie w -a, odróżnienie pierwotnych
form accusatiwu i nominatiwu natrafia na pewne trudności.
Pierwotny nomin. plur. bez wątpienia przedstawiają następu-
jące formy:
1. Rzeczowniki z pniem zakończonym na pierwotną
spółgłoskę tylnojęzykową, która przed *-» (^ *-oi) zmie-
niła się w afrykatę: porjdj^ (purtzey HB) *porji, graucai
(grautsay HBiB2C grautzay H) *gruci ‘birnbaume’, rd^di
(rizay HB, rizay H) *roji, biigdi (buzay H) 'boji1), torcai
(tortzay HBiB2 tortzay H) *torc-i (śdn. tork) *tiirken’, snocdi
(snotzay HB] snozay HB2C snozay H) *snoc-i (śdn. sna£e),
stjd^ (stisay H) s= *siij-i śdn. stige), jącancTca (ganzaneitze
HBł ganzaneitze H) gerstenammer' ±= *jęĆ6nici, goda ca (ggodeitze
HB, ggódeize H) *gadici ‘wiirmer’, ladd:ca "(ladeitza H)
J Mimo, że Hennig przytacza tę formę jako plur. do buzac (biisatz H)
me widzę! powodu do porzucania lekcji Schleichera (biidzei nom. plur.
por. str. 185, 2U3) na korzyść budzcei, jak chce Rost (str. 376).
, ze
*lad-ici (dn. ledd) ‘glieder’, ingld;C3 (ińel	165
^-ingl-ici (niem. enge/), modd;Ca ^d^in^it2aH)
*mod-tct (sdn. madę) wiirmer', sldS3 (siancc 7? ^odeitze H)
*sluśi *sluśi.	e “ schlausse HB,)
2. Rzeczowniki z pniem zakończonvm
gową, po której prasłow. ‘-y akcentowane"!???^ war’
podczas gdy '-i w -ai (por. §§ 36,	' 7
takich rzeczowników kończą się w zabytkach na °™V
ze znacznem prawdopodobieństwem przypuszczać mL? £
są to dawne nom. plur. na '-i, a nie accus. na •? któ™
z reguły oznacza się po wargowych przez -„i .oy Ni; , .
jednak równie pewne kryterjum jak w kategorii poprzedniej
ponieważ pisownia zabytków bywa chwiejna. Należą tu
formy: biibdi (piibay H) ‘babi, papai (pip4y H) 'priesler'
popi, sKraipdi (styereipey HB, H) skrupi, ryba; (rumpay
HB, rumpay H) ‘rybi, graipdi (greipay Hi ź ‘gdp-i («s śdn.
gnpe).
W formach barytonowanych odróżnienie jest niemożliwe,
bo zarówno *-i jak *-y po wargowych, jak i po wszystkich
innych spółgłoskach, przechodzą w a : buba (piiba HB)‘bohnen
'boby, gróbd (grobaa PS) ±= 'graby, r^óoa (runkówa H)
'aermel' 'rąfeaoy. U rzeczowników z innemi spółgłoskami
zarówno przy oksytonezie jak i przy barytonezie pierwotny
charakter formy pozostaje niejasny.
Prócz tego tematy na *-o masc. miewają końcówkę -iiua
-ode przeniesioną od pierwotnych tematów na -u.buduoa
(biigiw H) ;= *bogove, zeoornfuda (cewórntgiwe HB ssewórnlgiue
H) *ź(a)i>orn'&fe(we, tak samo jak pierwotny lemat na -u.oa uua
(woalliwy HB wałiwe H) *oolooe; możliwe że ta sama tormą
zachowała się też w postaci baulgitda H kuchen nieprawi
dłowo napisanej, a mają oznaczać bauluoa “ ot}e-
U pierwotnych tematów na ‘-jo mimo zupę nego po_
mieszania funkcjonalnego można ściśle o	bowiem
wolnego nomin. plur. od form accus. p ur., p	oksy-
kończą się na -ai *-i. drugie na -e ‘niemożliwe, P«-
tonowane; u barytonów rozrozniem I jerWOtnego nom.
nie waż obie końcówki spłynęły w '3- orm	^lancdi
plur. tematów palatalnych zachowa o się
166
(dangzey PS) *kolnbd, tengjai (dgenangsay HB tyenangsay
H)	i analogicznie pierwotny temat na -i: dolqbdi
(tgelumbay HB2C tgelumbay) *golqbi.
§ 144. Pierwotny accusativus plur. tematów na -o za-
kończony w prasłow. na *-y da się wyróżnić ściśle tylko 1) u rze-
czowników, których pień kończy się na spółgłoskę tylnojęzy-
kową k g x, jaka przed *-y nie zmieniła się w afrykatę:
greiz (ggreche Hj kgreche HB greichje Mit.) 1 grexy, creidi,
orext (frighiey Pf wrecha H BjBoC wreche H) ore^, goridi,
górxa (gofchey Pf, ggórchay ggórcha H) 'gorxy, m&zds
(misdya HB) *mozgy, dólgpfs (tgelumbge H) = *golqb-bky,
klat’oll'3 (klatgeltge HB,C klatgeltge H) ‘kolkobbky, soa^Órfa
(sweigertge HBC sweigertge H) *svtkon>ky, orisajta (wriseittga
HB wriseitga H) *versiky, gresnajta (grees neitje Mit.)
*greśbniky, lunajfa (dgineitga HB tyiineitga H) ‘koniky,
zouojurta (sowoyneitga HB sowoyneitga H) fś "zaoyjbniky,
jązaita (gunsaike HB2 gungsayke H) "jązyky, poldjfa (poleitge
H) *pal-iky (dn. pal), brolai (brokgay H) ‘brachacker’
*brak-y Idn. brak), slidai (stijey PS) *stig-y (dn. stige, stege)-,
prawdopodobnie tutaj też należy forma zojącfa (soyansky
Pf Ec) *zajęćbky, mimo że Pf podaje znaczenie 'une lievre’.
2) U rzeczowników z pniem zakończonym na spółgłoskę
wargową, po której "-y	o>, a *-i aj (por. § 40), ale tylko
w wypadkach oksytonezy: dqbói (dumbóy H) *dqby i zqbói
(sumbóy Pf sumbói Ec) ±= *zqby, cepói (tzepoy HB tzepóy H)
±= "cepy. W wypadkach barytonezy rozróżnienie jest nie-
możliwe: zqba (sumba PS) *zqby i dqba (dumbe PS) *dqby
i t. p. Także po innych spółgłoskach, po których w wy-
głosie y i *i w pisowni prawie całkiem się zmieszały, formy
pierwotnego accus. plur. i nom. plur. nie dadzą się rozróżnić:
n. p. niiznaj (nisenay HB2 nisenay H) *noźf>ny, godai (ggoday
H) *gady 'gadi, za<~ da[ (seiday H) *Żidy Źidi, pasają (pessay
HB passay H) 'pbsi, kqsd; kqsa (kungsay HB^H kungsa PS)
*kqsi kqsy i t. d.
U tematów na jo rozróżnienie pierwotnego accus. plur.
i nom. plur. nie napotyka na trudności w wypadkach oksy-
tonezy. Pierwotne bowiem zakończenie accus. plur. *-e przed-
stawia się w połabskim pod akcentem jako -e, podczas gdy
pierwotne zakończenie nom. plur	,	161
.<r. Form accus. plur. w obu funkcjach ,^k‘aW? si’ i»ko
dużo: slide (slide HB,B. slide H sUde	si? ó“ć
(nysę HB, nise H) == noże, dlizde (gusde
H) iś 'gtojozde, dusić (giste HB, giste H> • di4isU
(wungle HB, wungle H) -(o)wtó, niixli
H) ‘nog-ide, storni (styerne HB H)	nicMe
HBi stammile H) ‘śumele, cmi (zriwe HB, sriCóHl 2-™16
(gewere HB, gewerć H) - ’jMeri.],
pitzne H) pectne, jelmi (giilrne HB, giilme H) ” •jŁp,’
Tak samo w wyrazach zapożyczonych: fo/ne (walne
•faln-e (dn. /o/en), talerz (tallere HB, tallere H) ź •lokr-e (d?
teler], platere (platere HB,. platere H) £ ‘plaic-i ldn.
krangile (krangille HB,) ^'krengel-e (dn. krengel), pali (polelffi’
pole H) *pal-e (dn. pal) i t. p.	’
W formach barytonowanych rozróżnienie końcówek nie
jest możliwe: zarówno *-e jak i *-i przeszły w -a.- piistena
(piistena H) 'postene posteni, kl'duca (klautze PS kilgauza
H) *kljući kljuće, zojącd (sogansa H) ‘zajęci zajęce, funa
(tjuhnne PS) *końi końe, ślepca (slepze H) ‘slepeci ślepice,
pólca (poltzah PS) ^'palbci pakce, patinca (patintze H) *p6teneci
pbteneca, oórbla (wórble H) "oorbti oorbfe, tenq}a (tyenangsa
HB, tyenangsa H) *k-bnę$i ktnęje.
§ 145. Nomin.-acc. plur. tematów na -o -jo
neutr. nie przedstawia żadnych trudności. Zakończenie
prasłow. *-a rozwinęło się w połabskim w -a ponieważ zawsze
bez wyjątku znajduje się w pozycji poakcentowej.	rzy
kładów jest dość dużo:	tola (tschula Pf tjóhla	j
HBB| H) *kola, żóma (syórna HBi siorna H) 2lna> r
(rehbbrah PS) *rebra, cróoa (srewa HBiH srewa auc
ćeroa, vórta (vórda Pf) *i)orta, oausta (wets a
Anon. „i.,,. PS	«»
guntra H) *jętra, m^da (mungdah	p{
(ggeniosda HB! ggennyósdą H 8n°z ^g^na, prężna
góptka H)	*jabłka, oritćna (writena -
') Ostatnie cztery rzeczow
2) Pierwotny temat na *-o.
iki są pierwotnemi lemntam. na
168
brangdena HBjH) 'prędena, eldstdjska (wlasdeiska HB)
"oolstiska ‘wendische bezeichnung fur Arendsee’, krosna (kresna
H)	* krosna, oakna (woćna Pf wakna H) 'okna, tord/{t)C9
(tyereitza H) 'koryteca, jója (goya HC góga H) 'jaja, plduca
(plautzah PS plautza Bauc, H) *plutja.
§ 146. Genetivus. Stara forma gen. plur. tematów na
*-o, jo zakończona w prasłow. na *-•», a więc później bez-
końcówkowa, zachowała się w połabskim w jednym tylko
przykładzie, w zwrocie di davux grauk (ey dawig grauck ‘bei
zwei Birnbaum' PS) 'u d-bi)oxi> gruk-b. Rost przypuszcza
wprawdzie, że forma drau) dwukrotnie zachodząca u Parum
S z u 1 c e g o jest także genetiwem plur., ale znaczenie po-
dane w zabytku („holtz drau)", „holtz fahren drau) iDiest")
wskazuje całkiem wyraźnie na nom.-acc. plur. neutr. drdva
z opuszczeniem znaku końcowej samogłoski zredukowanej.
Formy gen. plur. wykazują końcówkę przeniesioną od dawnych
tematów na ‘-u prasłow. -oob -ud (pod akcentem): biiduD
(biitgiv H) 'bogoDb, greiiiD (tzeiste prise ggrechi, witggrechi)1).
‘rein von siinden’ *grexoo?>. Obok tego występuje ta sama
końcówka w formie przekształconej przez podstawienie S
zamiast pierwotnego *o tak samo jak w dat. sg. (por. § 140).
Pewny przykład tego rodzaju jest jeden: dańao (siist dangów
HB)) *dbń60b. Możliwe, że ta sama końcówka zachodzi
też w formach pisanych snedyau) H sneedjau) HBi łschnee',
tzodau) H ‘schmauch, które Rost uważa za gen. plur. i czyta
sneguoo, coduoo, chociaż tłumaczenie zabytków temu zupełnie
nie odpowiada2).
Prócz tego w zwrocie prita sist daneu (priitga sistanew
ueber 6 Tage HB/) mamy zapewne kontynuację drugo-
rzędnego zakończenia gen. plur. tematów na -io: -eoz (^ *-’oDb):
perky śestb dbńewb.
7 Rost (159 uw. 12) mylnie zaznacza tu „falscher casus”: końcowe
o po i u często Się w zabytkach opuszcza (por. § 75), nic przeto nie
przeszkadza przyjęciu tutaj prawidłowej formy gen. plur. grexdD
grexoDT>.
-J Formy te mogą też być uważane za collectiva na *-?>Db, jak to od-
“°Ś?'\d°J°™ '“k WH Kohle' i I.,. przypuszcza J. Koblischke
J. Arch. XXVIII, -40—1.
wotnie tematom na 
pierwotnym tematem na
na *7°< prasłow.
łabskim w postaci -em (por. rozwój
nemi, § 21).
§ 148
§ 147. Datirus plur. zachował sj	’W
formie pisanei grercM/nońm Mit., grisnarim l^nej lvlko
digern, która wykazuje starą końcówkę ~ S?"8,źm ‘sfin-
„„ -O mimo Że odnośny’r«^dw?,pier’
, 1 'Jo- 'Pierwotna końcS
Lslow. -‘om musialaby przedstawiać ’ Uniatow
i *	, S1(? w po-
e Przed niepalatal-
L o c a 1 i s plur. zachował sie ró
tylko formie pisanej Merytch HB. morgendammemn^ ‘która
należy czytac oa zora* (por. nom. sg. zo,< (s6hrii PS) Z?
zero, zero) - oa z końcówką zawierającą półgłoski na
wzór pierwotnych tematów na -u1).
§149. Instrumentalis plur. zachował się, zdaje się
w jednej formie pisanej zaa wiel wlassa PS ‘mit viel haaren:
(sa oih) olasa *oolsy z pierwotną końcówką instr. plur. '-y.
Dawne tematy na -‘u.
§ 150. Prasłow. tematy na *-u, podobnie jak w innych
językach słowiańskich, zatraciły w połabskim swój odrębny
typ deklinacyjny i zmieszały się zupełnie z prasłow. tema-
tami na *-o, narzucając im tylko niektóre swe zakończenia.
I tak widzieliśmy przeniesienie końcówki (zamiast -oui)
w dat, sing. (§ 140), *-®m6 w instr. sing. (§ 141), -u w loc. sing.
masc. (§ 142) ‘-oue w nom. plur. masc, (§ 143), -oin> -un w gen.
plur. (§ 146), ą-t>xi> w loc. plur. (§ 148). Co do genet. sing.
tematów na *-u to bezwzględnie pewnej formy niema zac o
wanej: wedle wszelkiego prawdopodobieństwa genetiwem
jest forma pisana medau PS medu, może ta że J y
PS *oosku (pierwotny temat na -o)> wpraw Jie w 0
padkach formy te tłumaczone są jako nom. sing. a e
dow wyłuszczonych wyżej w & 139	, , te nie dotyczą
puszczać, że użyto tu form gen. sing. w gę shincleu Pf *un
jednak form pisanych sjungtey H fcicr a ' *holz’, se^eil
jour de fete', dratneneu Pf *une buche , TaU}..^ Jraondu, sedldu
HBi sedeley H *sattel', króre Rost czyta:	rM" “•
’) Por. T. L e h r - S p I a w i ń s k ' S0- VL 5 ”6'
170
. óen	sing.	na *-u.	Zapewne	ma tutaj słuszność
i uważa	za gen- «	t	__ T>r -i
Schleicher, który pisownię sedeley H sedlet Fi itp. uważa
dziwaczny sposób oznaczania („wunderliche schreibungen")
wygłosowego -d, i sądzi, że form tych niemożna uważać za
co innego jak za nom. sing.
Dawne tematy na -u “ja-
Liczba pojedyncza.
§ 151. Nominativus nie przedstawia żadnych trud-
ności: w prasłow. zakończony na -a, zachował się w połab-
skim w postaci zakończonej u form oksytonowanych na -o,
u bary tonowanych -a, przyczem pierwotne tematy na -ja
mają przed tą końcową samogłoską spółgłoskę spalatalizowaną
w myśl tego, co powiedzieliśmy wyżej w §§ 76, 81, 87 o utrzy-
maniu palatalności spółgłosek w języku połabskim. N. p.
uaunó (waunu H waunu, waunó HBiH) ‘ulna, soorkó (swórkó
HBi swórkó H) *si)orka, cosó (zoossó Bauc). ' ćaśa, metla
(metla Pf metla H) *metla, mi^a (midsa PS) == *medja,
trąba (trumba HBB^o trumba H) 'trąba, bróla (brotia H)
coli. *bratója, rufa (riihljaa PS) — ' rolja, rakodjća (roacweizia
HBi roakweicia H) *raki>oica, somaića (someitzia HB| so-
meicia H) ^samica i t. p.
§ 152. Gen et i v u s tematów na *-a zakończony w pra-
słow. na *-y przedstawia się w połabskim w postaci zakoń-
czonej w wypadkach oksytonezy na -aj (-oj), w wypadkach
barytonezy na -a (przed którem spółgłoski tylnojęzykowe
występują w postaci spalatalizowanej: f d i). Przykładów
pewnych zachowało się niewiele: (pol) fiipa (piiltschube Pf, peel
tgypa HBt pel tyipa H) ;= '(poli^kopy, (prifa) niida (priidge niidige
HBi priitge nidige H) (perky)nogy, (prita) oaifaj (priitge weitgay
H iiber die stadt ) '(perky)oiky1) śdn. u)ik), (priz) rąfa (prise
runtge H ohne hand ) ^(perz^rąky.
Tutaj też należą prawdopodobnie formy: sfaiba (skiaijbe
Pf sjeibe Mit. theibe Anon. sdgeybe HB] stgeibe H) 'skyby
‘) Rost z niewiadomych powodów uważa dwie ostatnie formy z.a
acc. plur. wbrew Schleicherowi (§ 75, str. 215).
•chleb', niós(/i/a (móstie Pf móstye HA ,	171
masło. fiW* ^anAStle P*’-‘pona-Ifa wurst
roagen der w.derkauer ), które choć tlumaJ™ ''rstcr
przez nom. sing. ze względu na znaczenie	Zabytkach
gen. sing. według tego, co mówiliśmy w S	02nacz»ć
Caly szereg innych form, które Rost wbrew S M'T’ zaś
uWaża za gen. sing. stanowczo musi być in J?	1,cherow>
N. p. modai (moday wassara H) *mady(Oiam^ Wsmony.
ot’ai (okei Pf, ótgay HHBj dn. hake/nidi f dlJ\maJe>
śdn. rache, slod'di (slogey H) ‘schlegel’ śdn	?’
(stangiay Pf stanjay HB, stangayH) ź dn.3|M„
HB, lumpayH) ‘abgetragenes kleidungstiick’ & dn Tj
Zarówno funkcja jak i znaczenie tych wyrazów sprzeciwia
się uważaniu ich za gen. sing. Należy wrócić do objaśnienia
jakie podał Schleicher (§ 203, str, 240), który uważa je
za nom. sing. deklinacji tematów na *-u. To samo dotyczy
formy pisanej tschiitóy un chat' Pf tgetóy HBt tyelóy H 'katze' =
t'dldi, która jest również nom. sing. *koly, a nie gen. sing.
tematu na *-a, jak sądzi Rost. Inne znów formy, które
Rost, także uważa za gen. sing. tematów na *-a, jak śorai
(schorau PS ‘tehre’) *seryt slamói (slamay HB slamay H)
*solmy ‘stroh’, śumói (cziimay HB schiimay H) *śum-y (śdn.
schum} ‘schaum’ są zapewne nom.-acc. plur., na co wskazuje
zarówno po części ich znaczenie jak i charakter kolektywny.
Genetivus sing. tematów na *->a zachował się w trzech
przykładach zakończonych na -a (po akcencie), które prawdo-
podobnie kontynuuje prasłow. *-e : (oez) (wiss wisa ) —
*(izbi oeźe ‘vom hause’, (a;) zims (eysima HBBjCHM ^u^zc/"e;
(odkarst) carkuajca (wackaarst tserkweitse Mit.) urn ie
— *(o£rsf&) carkodicd.	. >Mnnv
§ 153. Dativus sing. tematów na ,a Za °pOstaci
w prasłow. na *-e przedstawia się w po a s im
zakończonej w wypadkach oksytonezy na e. wogóle
barytonezy na -a. Przykładów ^^T^tarne H)
bardzo niewiele: (ka)starne (kastarne n i	ddislt
storne, (kajdaiste (ka... deisde Hi ka... elSf	norn, sg.
deisda HB, 'ka teisda H>	(śdn.
'kadrdiod (ka dreywa Hdi) —
172
(kammeiss PS ka meisah PS kameissa HB,) ^)
m,s-e (łac. missa), (kd)vdir, (kaa weitje PS, ka weyka HB,?)
*(k?>)oik-e (śdn. u)ik).
Dativus sing. tematów na -ja zakończony w prasł. na ‘-i
pol. ^ai (pod akcentem) zachował się w jednym tylko, przykła-
dzie: (kd)zimd; (kasimai Pf ka siemay HBi ka simay H)^*(kz)zemji.
§ 154. Accusativus sing. tematów na -a zakończony
był w prasłow. na -q. które rozwinęło się w. połabskim za-
równo pod akcentem jak po akcencie w -<?. Przykładów
mamy w zabytkach znaczną ilość, a ponieważ rzecz nie na-
stręcza żadnych trudności ani wątpliwości, nie będę wyliczać
wszystkich. N. p. stornq (starnun HB,H) = *siornq, nugą (uig-
gung, nikung H) *nogq, sfdjbq (skiaybon Pf stjeibong H)
^*skybq, mós(t)kq (mooskum Anon.) *mash>kq, dorq (tchórung
Pf) *gorq, ronq (ronunk HB,) *ranq, rqkq (runkung HBi H)
*rqkq, gldoq (gawung Anon. klawung HB,B2C glawung H)
*goloj, koroq (korwung PS) *koruq, jomq (gomungH) *jamq,
ddrq (dahrung PS darung HBi darung H) =f= *dyrq, (vd)oadq (wa
waduńg Pf) *(oi>')i)odq, mqkq (munkung PS HB, H) *mqkq,
rozgq (rósgung Mit.) "rózgą, oorną (wornung PS) * oorną,
nątą (nuntung H) *nqtą, zćupką (saupcung PS) zybiiką, kopką
(copcung Mit.) *kap-bkq itp. Tak samo od rzeczowników
zapożyczonych: damską (teiskong teiskung H) *disk-ą (dn.
disk), erą (ehruńg HBi ehrung H) *er-ą (śdn. ere), klogą (klo-
guńg HB, klogung H) 'klag-ą (śdn. klage), lodą (loduńg HBi
lodung H) *lad-q (śdn. ladę), orq (oróng Anon.) *(h)or-q
(śdn. horę), mołą (mohtung PS) *mat-ą (śdn. małe) itp.
Accusativus sing. tematów na *-ja zakończony był w pra-
słow. tak samo na -ę, ale ponieważ poprzedzająca spółgłoska
była palatalną, więc w połabskim *q rozwinęło się w ~ą (bez
akcentu sporadycznie zredukowane 3). Przykładów takich
jest mniej niż kategorji poprzedniej: (zo)nidelą (so nidelang Pf)
nidels (SO nidela H) - *(za)nedelją, stają (stedsang PS) *S/6JQ,
dausą (taussang H) *duśq, pdsłilq (pestilang H) 'postęp
(nojzrmj (nósimang HB, simańg HB, simang H) - ^na)zemjqt
pe? a..V' aangH) in die lange *deljq, uicerą (wiedzarang
Wltyr*ng H) -oećerją, biitą (bitang H) *biit-q (śdn.
bate), hdq (hdang Mit.) - -lid-q (śdn. Hden), mailq (maillan Pf)
(śdn. mf/l, »arq (warańg HB, waran4 un D 113
*Der-Q (śdn. ulere), madą (madang H) * jf 1 -L WaraagH)
§ 155.	Instrumen t a 1 i s sing. aak'ń'’ <śdn' mcJe) itp.
oa •«}'<>> '-e^ które P° ściągnięciu w polabsk°nV W prastow-
się jako -Q zewnętrznie nie różni się ' j pr“dst’w>a
Rozróżnienie lest zatem możliwe tylko wed|L 7T Sin|t
jednak może być zawodnem, wobec tego że f !U?kc’1' c°
padków w zależności od propozycji ulegały w , kP?V‘
mieszaniu; por. n. p. zwrot kumbóza wawaduńg Pf . P°'absk™
= kqpót-s3 oś zamiast oa oid, ‘w wodzi_. J'6"”
zatem, że niektóre z form, które Rost uwaza za
sing., są właściwie formami accus. sing. fałszywie użytemi co
jednak — przy zidentyfikowaniu form pod względem głóso
wym — na jedno wychodzi. Należą tu: (prid^ideb (priitni-
delaH) *(per</&) nedeljeją, (piidjzimą (pit simańg pit sima
HB pit simang H) *podb zemjeią, (sa suji) oils (sa ssia
willa H) *(ss soojeją) ooljeją, (sa)lódi (sa liida H) *(^)/0£/6-
jeją, (pud) iąca (pit tunsa HBt pit tunza H) *(podi) tąćeją,
i najmniej pewna forma: maukskuńg HB! maukskuńg H ‘heimlich’,
którą Rost czyta moucko = ma^cką *m['ćbkojq.
§ 156.	L o c a 1 i s sing. tematów na *-a zakończony
w prasłow. ną -e przedstawia się w połabskim w postaci
zakończonej na -e (pod akcentem) lub -a (po akcencie). Przy-
kładów mamy niezbyt wiele: (udjoiidd (wa widda HBi wa
widda H) *(ob)oodś, (i)a)sfdjn (we stijeibe PS) — *(ot>}skybe,
(no)slórna (no starna HB, H) *(na)storne, (i)&)oa;h (wa weitjige
H) *(t)b)vajz-e (śdn. wtk), (no)grensd (no grcnsa HBi H)
— *(na)grens-e (dn. grense), (oa)eme led (wa... emmerize t)
— *(u,a)emme(/)ric-e (śdn. hemmelrike), (nojsreda (no sre a i
no sreda H) *(na)serde, (nojblana (no blan PS) (”«) on>
(oa)smila (wa smyla HBi wa smila H) (oi>)smo 2,	.
(wasefma HB, wa seima H PS)	^a“-m
brisein PS) ‘auf birkenbusch' *{naiberzin..	uw na
. Localis sing. tematów na “końC“"V ^llwanei,
-f. zachował się w połabskim tylko w pos ierdzić( czy za-
zakończonej zatem na -a, co nie pozwą a dzja|ał wpływ
chowała się tu dawna końcówka, czy ,CZ |edwje kilka:
Pierwotnych tematów na *-a. Przykta ow
174
Moizs (waa... wiesaa PS wa wisse HB. wa wissa) =£
(wastigeina HB, wa styeina H> Mkunji (por.
stgn. scugin), (no, oa) ma/najca (no malneitza rioi wa malneitza
HB )	'(na, ot,) melenici, (no)zlma (no simę H) (*na)zemji, (no)
liida (no Itida H) *(na)lodt,ji, (oa)maura (wammaura HB,C
waramaure H) (*o-t,)muf-i (śdn. miire, por. nom. sing. maufó),
(no)gigla (nó gygla HB] nogigla H) (*na)gign (dn. gigi, pOr.
nom. sing. gigi'3)-
Liczba mnoga.
§ 157.	Nominativus-accusativus tematów na
*-a zakończony w prasłow. na *-y przedstawia się w połabskim
w postaci zakończonej na -óf (po wargowych na -o;) w wy-
padkach oksytonezy, a na-a w wypadkach barytonezy. Przy-
kładów jest dość dużo: tozdj (tgesay HBi tyessay H) 'kozy.,
sestrai (seestróy HB! sestróy H) 'sestry, tauraj (tgaurey HBi
tgaurey H) 'kury, jaskrai (goaskróy H) 'jeskry, brezai (bresóy
H) 'berzy, jostraj (justrói Pf jóstrau PS góstray H) *ostr-y
(śdn. ósteren), śoraj (schorau PS) ‘tehre’ ±= 'sery, niidai (nidyay
H) 'nogy, dorai (tgóróy HB] tgóroy H) 'góry, oornaj (wor-
nay HBiC wórnay H) *oorny, fiisfaj (tgistegóy HBi tyistegey
H)	*koźbky, rozinfdj (rosingkie^ Pf rosinggay HB7 rosingay
H)	*rosin-7>ky (niem. rosinen), pałaj (pattjey PS) — 'pot-tky
(dn. fotłs) ‘vulva’, zobój (sobóy H) 'żaby, repój (repóy Hi
repay H) *repy, lajpói (leipóy H) 'lipy, plaoój (blawóy H)
— peloy, rajbój (raybóy Pf reibay H) 'ryby, glaoói (glaway,
glawoy H) 'goloy, koroój (korwóy HBt) *koroy, trepói (trepói
Pf, *treppóy H)	trep-y (niem. Treppe), slamój (slomay H)
sólmy, śiimói (schiimay H)	*śiim-y (śdn. schum), oajdlói
(weytlóy Pf weidlóy	oidly, uarbói (warbay H) 'ojby,
jadlój (jadelóy HBi gadelóy H) *jedly, celói (zelay H)
'(b?,)ćely, róża (rysę HB, rise H) *ruz-y (śdn. rosę), treba (trebe
Pf trebe PS trewe H) *treby, gjózda (ggiósde HBi lgvósde
H)	goezdy, gndjda (gneidt PS) *gnidy, zena (sehna PS)
zeny, pilenia (pylehntge HBj	*pelen7>ky, g^fa (gunskic Pf
ggńnstye HB2 ggunstge H) 'gqsi,ky, oaitai (weytchey Pf
weytgay HB, weitgay H) *oik-y (śdn. urtk) ‘stadt’, Idjpa (laup
linden PS) "lipy, ala&Mi (schleiwenói Pf i
‘slioiny-	slewanóy HB H
' Prócz tego jzereg pierwotnych tematów na .
nom-'acc' P ur* a zapewne także i jnne 'a tworzy
mnogiej - od tematu rozszerzonego przez	liczbY
siony od pierwotnych tematów na KS przenie-
utrzymuje się końcówka *-y, właściwa nie,™ icdnak
na podczas gdy. lematy na »-a mialy zakodV“Jem.ató'''
wzór tematów na Form takich zachowała d ”
liczba: fdioói (tgetwóy HB, tyetwóy H)Uo/™ < ę Sp°ra
«M. staykoói (stjaukway HB,H) ag *50,^	S™^
mauzoói (maukway HB, maukway H)	tn
muuxo), blaxo0: (plauchwoy H) »blmoy (nom. sinś
rbzgoói (reskeway HB. reskewóy H) ź ‘‘.ozgr.oy (nom. sing’
rózga, sokwSi (soąuoi Mit.) ag *sak-wy (nom. sing, soki ś śdn
so£e), kortoói (kórtway HB,) kart-wy (nom. sing. *korló dn.
kartę), kliitoói (klitwóy HB, klitwoy H) ‘kliit-wy (nom. sing.
kliitó dn. kliil).
Nom.-acc. plur. tematów na *-ja zakończony w prasłow.
na *-e przedstawia się w połabskim w wypadkach oksylonezy
w postaci zakończonej na -e, w wypadkach barytonezy na -a.
Przykładów jest niewiele: soje (tsotse HB2C tsótse H)
*sadjet oiice (witze HB, witze H) oiicd (wiitz PS) — *oi)6ce,
oiilse (wilze HB.H wilse PS) — *olóśe, tdrnaje (tórneile HB,
tórneile H) aś •ignuljź, tyce (tunse HB, tunze H)
(wyse HB, wise H) *oeiż, róuroci (dgauretze HB.B.C
tgauretze H) *kurice, ruizirce (niiseitze HB, niisaitse^ t —
•noźfce, blo/zdica (bleiseitz H) 'zwillinge (madchen)
carnafca (tzarneize HB,) ^brnioe, nidila (ziter ni ey _
Zitter nidela H) *(ĆHyre)nedllJd, sod-na (SchJT" hadzi
'soinaje. W kilku wypadkach końcówka -« - ‘ fffi|
U pierwotnych tematów na -a: np. s a oan	(por.
(sleiwene H) "slioine zamiast i obok suwy	*sm[dline
wyżej), smórdlame (smordeleine HB, smor e c’^. . tema-
zamiast *smrdliny. Takie przenoszenie onco zap().yczcniach
tów niepalatalnych widzimy też	‘amtsrocki
z niemieckiego: gale (kahle H) ® . famfore (famfor®
Talar’), biise (busse HB,) ^iis-e (dn. bu ,
176
H) *famfor-e (dn, faom-iDare) itp,, w których nic nie wska-
zuje na to, że były zapożyczone do połabskiego jako tematy
pałatałne J).
§ 158- Genetivus plur. zakończony w prasłow. na
*-6, a więc w połabskim bezkońcówkowy, zachował się
w jednej tylko formie: (priz)mor (prise mjór HBB( H 'uner-
messlich') *(perz?>) men. Może tutaj należy też forma slase
w zwrocie loquile Moroika slase aipoistas Mit, ‘so viele Maria
tranen liess’, którą Schleicher uważa za gen, plur.
i czyta sladz (§ 182, str. 220). Niewiadomo jednak czy nie
jest to fałszywie użyta forma nom.-acc. plur. slaza wskutek
dosłownego tłumaczenia z niem. ‘viele tranen’.
§ 159.	Dativus plur. zakończony w prasłow. na
zachował się w jednej formie: (ka)t>d_kdm (ka weikam H) 'in die
stadf *(fa>)oik-am-b (por. nom. plur. ocrtdi ‘stadt’).
§ 160.	Instrumentalis plur. zakończony w prasłow,
na *-ami zachował się w jednej formie: soeckóma (sattaraime
snetskome Mit.) 'mit (drei) leuchtern’ ‘(sa irima) soećókami.
Liczba podwójna.
§ 161.	Nom.-accus. zakończony u tematów na -a
w prasłow. na -e =s poł. -e (pod akcentem), -a (po akcencie)
zachował się w formach: storne (wibbe storne HBi) *(o6e)
słomę, rqce (runtze HBi runze H) *rqce, niije (nitze H)
— *noje, data idare HBi dare H *in der Nasen lócher’) *dyre.
Dativus-instr. zakończony w prasłow. na '-arna za-
chował się w jednej formie: rqkóma (runkóma HBiH) —
*rqkama.
Dawne tematy na *-r.
• Liczba pojedyncza.
§ 162.	Nominativus sing. zakończony w prasłow, na
6 przedstawia się w połabskim w postaci bezkońcówkowej:
nuc (niits Pf nuux Anon. niihts PS nÓtz H) *no^6, pes(a)n
(pessenH) *pćsn6, pąst (pangst Pf H) *p<>st6. fiist (tjiiste PS
’) Por. MPKJ. VII, 304.
tgist Bauc. dtóist HB, tyist HB2C tijisl H) .	111
pf wahss PS was H)	„ós (	^si6. „os
HB, woas H) UT.Ś6. irasl (troaste H troast Hr® PS wo«
(raasch Anon., rasę HBj rasę H) *nib .7 ~ raz
satzit H) *s(^)će/6, zelgd (selund H) * ’77 Saziit sacit Pf
H goluns H) *galqz(>, pii(t)t'Óv (piitchi p7niHd’ u^. (golunŚ*
*podkov6, uqdel (wungill wongill HB H) *Plttgi HB1)
(jiist PS gist H) * gostb, crio (sriw H) k	d“sł
tdiist Pf jiissd PS gisd H) . -g(«)«A. niidu (nutchtUpf'n7a
H) *nog?>l6 1 t p.	nitgid
§ 163.	Masculina tematy na y 20staty w
tak samo jak w innych językach słowiańskich, w zup^
przeniesione do deklinacji tematów na *-j0. Świadczą o tem
zachowane formy nom.-acc. plur., zakończone bez wyjątku
na -e (pod akcentem) -e : niixle (nichde HBi nichde H)
'nog-ble, duzde (gusde HBj digiste gisde H) *g(u)ozde, fale
(giste HBj), dusld (giste HBj gista H) ‘gosłe, oqgle (wungle
HBj wungle H) *(v)qgle, crioe (zriwe HBj sriwe H schriwe
PS) *ćeroe ‘schuhe’, groble (grabie H ABB2 groble HBt
groble H) ±= *grable. Jedynie u Pfeffingera niektóre
z nich zachowały starsze formy na *-i (drugorzędne, zamiast
prasłow. na *-6je): oqglai (fuńgley Pf fungley Ec.) *(o)qgli,
grobldi (grublei Pf Do) — * grabił, crioai (zriwei Pf) 1 ćeroi.
Nom.-acc. plur. w znaczeniu kolektywnem kończy się
w poł. na -i : laudi (Igaudi H) ‘leute, smardi (smardi H)
‘bauernschaft’. Końcówka ta mogłaby pochodzić z prasłow.
zakończenia *-6je, ale wobec przerzucania na nią a cen u,
które nie zachodzi przy zgłoskach powstałych z ontra j
(por. wyżej § 118 str. 141), trzeba przyjąć, że kontyn““'C °.‘
zakończenie *-e przeniesione od tematów onsonan
por. małor. formę lide. Obok tego zachowała się form
raydai (laudey PS), por. r. Mi, Skończony w pra-
§ 164.	G en e t i v u s sing. feI"’ , si zdaje
słów, na *-i & poł. -ai (pod akcentem) z.aCngcra: jót póle
sięf w jednym tylko przykładzie u P c	była)
aoiadey 'je viens de manger t j. J,,z 3 3 a~ _rzcz nowotwór
u jśdi Zresztą forma ta została wypar ,.^c	*-e  razl
zakończony na -i (pod akcentem)) n1®	12
Leł.r-Splawiński, Gramatyka polabskn
178
(rassy HB, rassi H>, (róse Pf) 'n,że 'wessi Anon.)
-mse (pol) niici (pelnutzi HB, pelnutzi H) (pok,) noble. iuiz)
doli (wis doli HB, wisdoli H) •(iz)dale adv. ‘von ferne', .idli
(sutfli Pf siili HC siili H) *sole. Formy te Schleicher
uważał za collectiya na ‘-»e z akcentowaną końcówką (§ 134.
str. 177), co nie da się jednak utrzymać wobec tego, że pozatem
niema w połabskim rzeczowników na oksytonowanych
(por. § 118, str. 141). Formy te uważać trzeba niewątpliwie za
gen. sing. — jak to uznał Rost — nie można się jednak bez
zastrzeżeń zgodzić na jego objaśnienie końcówki -i -e.-
„zu beurteilen wie die polnischen i-stamme, welche den gen.
sing. auf -e bilden" (str. 147, uw. 19). Form takich od pierwot-
nych tematów na ‘-i w polszczyźnie nigdy nie było: istniały
tylko genetivy sing. na *-e u rzeczowników o pierwotnym
temacie na *-fi n. p. krwie, do cerkwie, chorągwie, z konwie i t. p.
Tak samo musiało być pierwotnie i w połabszczyźnie: od
tych pierwotnych tematów na *-u, bardzo w połabskim
częstych, przeniesiono końcówkę *-e do tematów na *-i,
Proces ten musiał być nawet stosunkowo nie tak dawnym,
skoro zachowała się w zabytkach szczątkowo forma starsza
na -ai *-r (jedai por. wyżej!).
Por. T. Lehr-Spławiński: Z deklinacji polabskiej. Prace lingwi-
styczne ofiarowane J. Baudouinowi de Courtenay, str. 173—4.
§ 165.	Dativus sing. zakończony w prasłow. na -i
zachował się połabskim w postaci zakończonej na -ai (pod
akcentem) w jednym tylko przykładzie: (£a) jedai (i)edi
w zdaniu jó -ca ka jedai ait ‘((jazt (x?>)tją IfbUjedi iii (jiidsa ka
je dayayd Pf, przetłumaczone błędnie ‘voulez vous manger).
*§ 166. Instrumentalis sing. zakończony w prasłow.
na -6ją pol. -q (pod i po akcencie) zachował się w jednym
przykładzie: pąstą (sa pańgstangHBj sa pangstang H) *pęst6ją.
Liczba mnoga.
*§ 167. Nomin.-accus. plur. zakończony w prasłow.
na i poł, (pOd akcentem), -o (po akcencie) zachował
stę w sporej liczbie przykładów: gólązai (golunzey HB! go-
lungsay H) 'galązi, sdciidi (satzitay HB! satzitay H) •s(®)cefó
179
Irastdi (troastay H)	ł /r&sti, oasdi (woassav
idgistay HB, tijistay H.> - *kBsU, pemii ,
sondi (sona.) Pf zohnau PS ssoney HB zo ? H ~
zandi (sannay H) <- 'źtni, so}ii (sózey Pf tsotsev HR
(Rost uważa tę formVę za cn ‘S°^V
(selunda H) *zelądi, pu(t}t,iiO9 (pittgiwa HR C •« *
‘p(Movi >), nóca (niihtze PS) J wT *	H)
Dawne tematy na *-u.
§ 168, Pierwotne tematy na *-u zachowały się w po-
łabskim dość licznie i stanowiły silną kategorię morfologiczną,
która wywierała znaczny wpływ na rzeczowniki o innych
tematach. O jej żywotności świadczy też fakt, że wiele
wyrazów zapożyczonych z niemieckiego podciągano pod ten
typ i odmieniano wzorem dawnych tematów na ‘-u2). Szcze-
gólnie produktywnym sufiksem okazało się zakończenie nom.
sing, '-y, oraz zakończenie accus. sing, ‘-aut., które służyły
często do tworzenia nowych rzeczowników głównie, zdaje
się, ze znaczeniem kolektywnem. Na podstawie tych tema-
tów powstał też sufiks który był również bardzo roz-
powszechniony (por, § 123, str, 153),
Liczba pojedyncza,
§ 169.	N o m i n a t i v u s s i ng. zakończony w prask na *-y
przedstawia się w połabskim w postaci stale oksytonowanej,
zakończonej na -ai (~oi -ai). Przykładów jest dość znaczna
ilość: cartdi (zerkchey Pf tzardgay HB. tzartgay H) crky,
grausdi (graussey HB! graussoy H) ^us,«
HB2 H) - 'slggy (por. scs. mstggp),	W
śgniem. kiilze), gurfdi (gurtschey Pf gar (M _ 1
^ gurk-y (niem. gurke), śipeldi (schv.be
pel-y (du -zchepel), saurai (saurey Pf) -  » HB tfig4
May Pf sogay H - ^og-y ^dn'	C tabatgay H
H) *tug-y (śdn. liige), tabafai (tabatgay
J) Por. nom. sing. pu^tói)	. u p0|abskim § 33,
2) Por. Zapożyczenia dolnoniemieckie )<? ”	12»
180
‘tabak-y (niem. tabak), kolii (kohlau B) *kol-y (śdn.
lumyói (lumpay HB, H) 'lomp-y (niem. lumpe) standói (stan.
óiau Pf stangay H *stang-y (niem. stange\ sloda, (slogey H)
L *slagy (śdn. slage), śinfdi (schintgay HB2 schintgey HB
schintgay H) *śink-y (dniem, schinke), spefdi (spetchai Pf
spettgay H *spek-y (śdn. spek), raidi (raschay H) *rax-y
(śdn. rache), petdi (petgay H) *pek-y (dn. pek), olai (okei Pf
hotgay HB ótgay HB! H) *hak-y (śdn. hake), moddi (moday
HBi H) *mad-y (śdn. madę). Że są to nom. sing. na *-y,
uznał Schleicher § 203, str. 240); Rost zgadza się z nim
jedynie co do wyrazów rodzimych, połabskich, z zapożyczo-
nych ani jednej formy nie uważa za nom. sing. tematu na '-u
ale objaśnia przeważnie jako gen. sing. czy to tematów na
*-a (t. j. z kończeniem -oi), czy też tematów na *-u z zakoń-
czeniem -au (*-u). Objaśnienia te nie dadzą się jednak utrzy-
mać ani ze względu na funkcje tych form ani na ich zna-
czenie podane w zabytkach.
§170. Genetivus sing. zachował się w jednym przy-
kładzie: (oz) k°kod (eykókwe H) *(u}kak-t>i)e (dniem, kaak
'pranger'). Nie jest jednak pewne, czy końcowe -a konty-
nuuje zakończenie *-e, właściwe pierwotnie tematem na *-u,
czy może *-y przeniesione od tematów na -o, których analogja
silnie oddziałała w liczbie mnogiej.
§ 171. Accusativus sing. zakończony w prasłow.
na *-®t?6 =± poł. -do zachował się w sporej liczbie przykładów,
stale prawie w funkcji nomin. sing. (podobnie jak w innych
językach słowiańskich). Mianowicie: carleo (zartjiiw PS
tschardgp HBi tzartgi H) ^cfkiob, tiidao (tiigaw H) — *tiigzob
(śdn. liige), oartao (wartgay HBi wartgaf H *u)erk-'bOb (dn.
u)ark), sotao (sotaf HBi sotaw H *sat-i>ob (śdn. sal), sipao (si-
piaw HBB2 sipjaw H) ±= sep-zob (śdn. sepe), kriidao (kridiaw HBi
kridiaf H)	krud-i>Ob (śdn. £rude), kridao (kri/dgawe HBi kri-
dyawe H)	*krid-i>ob (śdn. knde), blido (blyaw H 'bit-*™
fb V* saurdo (sauraw, sauraf H *saunob (śdn. surę), kolao
0kol-TfDb (śdn. kal), może także: codao (tzodaw H)
tca zV6 yuss, rauch, snedao (sneedjaw HB! snedyaw H)
(S V* nJ^nee ’ R 0 s * P° części za Schleicherem
str. 239) uważa te formy przeważnie za gen. plur. za-
181
kończone na -ooo •„„„ w funkcj.
szczenię to me ma jednak podstawy w ,	. Pr2VP»-
wanych w zabytkach ani w użyciu tych f nacze",ac11 Po-
trzeba przyjąć objaśnienie podane przez kTi• i’’ więc
który te formy uważa za pierwotny accus .Chk®g<>')’
•-U zakończony na a użyty w na ' • tamatów na
s™. L„.n,	™
'»« & poł. -a (po akcencie) zachował sie w ifdn
kładzie: (tótcdrfa (waa zarlje PS) -	ŁS
jednak byc pewnym czy jest to bezpośrednia kontynuacja
prasłow. -we czy tez takiegoś innego zakończenia, powsta-
lego pod wpływem innych tematów.
Liczba mnoga.
§ 173. No min.-acc. plur. zakończony w prasłow, na
‘"boi, zdaje się, w tej formie w połabskim się nie utrzymał
ale uległ przekształceniu na pod wpływem tematów na
*-a. Na to wskazuje panująca przeważnie pisownia -woy
w zakończeniu tego przypadka, a wiadomo, że -oi po war-
gowej kontynuuje w połabskim prasłow. *y nie zaś */.
Przykładów odnośnych jest dość dużo: N. p. grausoój (grei-
swóy Pf, graussway HBi grausswóy Hj *grus6vy; stągoói
(stangwóy H) — *stqgi>oy; slraizoói (streiseway HBj) — striźeuy,
xorstvói (gchorstwóy H) — *xorsli>vy; rózgoói (reskewóy HiC),
reskewóy H) ±= 'rozgtuy; blaxoói (plauchway H)
dokuói (soquoi Mit.) *sakt>oy (śdn, sake)', bukoói (buc woi ,
bukwóy H) *buk-^y (śdn, bok ‘bach); senoój (se nw°7 * *
ssenwóy H)	(dn, sene) i t, p. Przeważnie, ja
dzimy, są to formy uzupełniające odmianę ema
a nie istotne formy pierwotnych tematów na
Dawne tematy spółgłoskowe,
Masculina,
• „ k rachował się w jednym
§ 174. N o m i n a t i vus sing- „ 'kamy, por>
przykładzie komo/ (kommói Pf komoy
scs. kamy.
') JArch. XXVIII 440-1.
182
§ 175.	Genetivus sing. zakończony w prasłow. na
*-e zachował się w jednym przykładzie polni (piilni Pf polny
HB! polni H) 'pobt dbne, por. s.-ch. pódne.
§ 176.	Accusativus sing. zakończony w prasłow.
na *-6 zachował się w funkcji nominatiwu w kilkunastu przy-
kładach, jak jgcmin (jańsmin Pf jazmin Anon., gansmin H)
jęcćmenó, porsłin (pórstin Pf porstin H) ‘prslenó i t. d.
§ 177. Nomin a t i v us plur. zakończony w prasłow.
na *-e	poł. -i (pod akcentem) zachował się w kilku przy-
kładach: storni (stijóhrni PS)	*skorbne1)-, iagli (tschagli Pf
tyagli H) *kegl-e (dn. kegel), krigeri (krigery HB! krigeri H)
‘kriger-e (dn. kriger), soengli (swengeli HBi swengeli H)
*t>u)engel~e (śdn. swengel}, Driindi (wriindy HBi wriindi H)
*oriind-e (dn. /rund), Darli (warthi HBi warthi H) _ uarl-e
(śdn. wert), kraodi (krawdi HBi krawdj H) ‘kraod-e (dn.
kreoet), kranci (krangsy HBX krangsi H) *kranc-e (niem. kranz),
bargeri (bargeri H) *berger-e (dn. borger), musketeri (musketery
HBi mussketeri H) *musketer-e ‘soldaten', rooni (roweni HB!
roweni H) *roDn-e (śdn. raoen), (Tbrcani (górtzanu HBi górzonii H)
*gonćane.
N e u t r a.
§ 178.	Nominativus sing. tematów na *-n, *-nl
zakończony w prasłow. na *-ę poł. -ą zachował się w sporej
ilości przykładów, jak: ramą (ramann HBXH ramang H), śliną
(stinang H) *śćenę, dełą (dedan Pf detaa PS dęta Anon.,
detang HBi tetang H) *detę, buzą (biisang H) ^*boźę i t. p.
Nomin. sing. pierwotnych tematów na *-es zakończony
w prasłow. na -o nie różni się niczem, tak samo jak w innych
językach słów., od nom. sing. pierwotnych tematów na *~o.
p. sliiuii (sslywy HB, slivi H) *slooo, zoenu (schwenii PS
sweny HBj sweni H) *zoeno, nebti (nebuy Pf nebu Bauc.,
ne 7, ^®Bi nebi H) nebo, oótu (wattgi HAi watgi H)
— oko i t. p.
§ 179.	Genetivus sing. zakończony w prasłow.
na e. te ęte, ramene, slooese zachował się w połabskim w po-
*) Ale U Henniga stome (styernć H) *skorbne.
staci przekształconej pod wpływem ™	,	183
na *-0. Przykład mamy tylko jeden: fJŚ11 tematów
HBi ssa nibesgo H) vom himmel'. 7aVn' ^sa n^esśow
chodzi od tematów na *-0, ale pozosłT-6 "□ ~ *'a po’
formy na ‘-e jest palatalność poprzedzaiaŚ dawniejszei
jak w polskich formach cielca, ,amienia paia|°i^ podobnie
starsza od przeniesienia końcówki -a W’rl C C* " ,est
przeniesienie końcówki ‘-a od tematów na ‘-o ńastanko i z’1'"1
przed dyspalatalizacją spółgłosek w połabskim przed simo6
głoskami szeregu przedniego, o czem była mowa w §§ Tl,
82, 87.	'
§ 180.	Instrumentalis sing. zakończony w prasłow
na ’-6m6 zachował się w dwu przykładach: (piid) ramińam (pitt ra-
mingam H) i (piid) nibiśam (pitt nybisgoam HBi pit nebisgoam H).
Koncowka uległa przekształceniu czy to pod wpływem
*-7>z776 tematów na *-u, czy też wskutek wczesnej dyspalatali-
zacji końcowego -m (^ -me), która spowodowała przejście
prasłow. -6 a w myśl § 53. W każdym razie palatalność
poprzedzającej końcówkę spółgłoski zachowała się z czasów
dawniejszych.
§181.	Localis sing. zakończony w prasłow. na
*-e; telęte, ramene, slooese nie zachował się w tej formie.
W miejsce jego weszła forma utworzona na wzór tematów
na *-u zakończona na *-u poł. -ai. Przykład mamy Jeden
tylko: (oa) nibiśai (wan nibisjeu Mit., wa nebisgay H) w ne-
beśu. Palatalność poprzedzającego końcówkę s zachowa a się
z okresu przed przesunięciem końcówki, podobnie ja w gen.
i instrum. sing. (por. §§ 179, 180).
§ 182.	Nomin.-accus. d u a 1 i s skończony w prasłow.
na -i1) zachowały się w połabskim w ki u Przy „ ‘huta
ważnie w funkcji pluralis: Mi (tjarrangjm PS £
(tiłantei Do) ‘W Wi
blaizgts (błeisangta H ‘zwillinge)	wjęc nic ,(a
wskazuje na zmiękczenie następnego ,	rarmmdi
nom. plur., akcent drugorzędnie cofnięty, P
,	łalv analogicznie na wzór tematów
* ') Formy scs. /eZę/e, ramene powst y
na -o, por. H u j e r § 80.
184
i, cllisaji (tsilesoi
i, analogicznie perisdi
fuTondi (tgilyónay HB2 tgilyonayH)
pod wpływem singularis), chociaż
-o. Pierwotne tematy na *-es: oko
połabskim, tak samo jak i w innych językach
du. według tematów na *-/ (por. Hu jer
ii (witseiż Pf witzay HB, witsay H *oći, oausdi
(ramanay HC raminay H ramenay H
Mit. zylissay HB, ziilisay H) -- cele,,, —
(perissay HCtH) peresi i
*koleni (przejście e o
to pierwotne tematy na
i uxo tworzą w
słów., nom.-acc
§ 81): oiicai ....
(waussay H) *usi.
§ 183. Instrumentalis du. zachował się w je-
dnym przykładzie (sa)oucdima (sa witzeima HiBB>) sawi-
tzeima H) *(s*)oćima. Forma ta utworzona została, tak
samo jak nom.-acc. du. tego rzeczownika, na wzór tematów
na *-i.
§ 184, Nom.-acc. plur. zakończony w prasłow. na
i:-a zachował się w zabytkach połabskich w znacznej ilości
przykładów: sqzmena (sangsamena H) ‘sęźemena (nom. sing.
sqzmq !sęź6mę); posmena (pósmena H) pasmena (nom. sing.
pósmq 'pasmę]\ jogńąta (goyenjungta H) *jagnęta; slińąta
(stingunte HBiH) =f= *śćenęta-, biiżąta (biisegunta HBi biisejunta
H) *boźęła; pai[qta (pagelunta Bauc., pagliunta HBiCH
pilęta; oąddrąta (wunggórjungty HB) *(o)qgoręta ‘wend. be-
zeichnung fur Seehausen', sliioesa (sliwessa HB2 seiwessa HCHi
pomyłka pisarza) *slovesa; zoenesa (sweneessa HB! swenessa
H) 'zoenesa; oausesa (waussessa H) *uśesa; oiicesa (witzessa
HBi witsessa H) *oćesa; analogicznie od pierwotnego tematu
na - n utworzona forma nom. plur, na -*esa: ramanesa (rame-
nessa H) ramenesa i od pierwotnego tematu na -*o: peresa
(perese HC) 'peresa.
Rzeczownik detq detę tworzy liczbę mnogą według
tematów na - i tak samo jak i w innych językach słów.:
detdi (tetay H> rdeli, por. pol. dzieci, wr. dęli, mr. dity, sch,
collect. fem. djet *del6 nom. sing. Także rzeczownik pórsq
porsę tworzy liczbę mnogą nieprawidłowo: pórsa (pórsa H)
co po ega prawdopodobnie również na formie pierwotnej
ematów na -i: porsi, jakkolwiek na pewno stwierdzić tego
niemożna.
185
2. Zaimki1).
Zaimki osobowe i zaimoi
zaimek zwrotny.
§ 185.	Zaimek 1 os. sing.
N o m i n a ti v u s zachował sip w ri . ,. . P
(jo PS Pf) i joz (jose H jós Pf juz Anon )W°’a °rniie:
Autentyczność drugiej z tVch	i
wprawdzie Bruckner, który uważa, że2a. *es!,0"owal
turalnie ja-że, nie pierwotne (R^F [v 2?1
pogląd ten nie da się utrzymać wobec tego,'że w zwrotach'
w których ta forma zachodzi, nie widać żadnego powodu
dla specialnego wzmacniania zaimka partykułą że,- joz ooik
oensfz góran(a) (jós woik wenskia góren Pf 'j’ai appris a parter
Vandale’), joz rical-m3 (jose ritzóalme 'ich habe ihm be-
fohlen), joz nex3m hoFóńa (jose necham holyónya H 'ich lasse
holen')2).
Genetivus i dativus mają wspólne formy: minę
(minę PS), manę (menne HHBi mene HBi mne Pf) mana (manę
manę H). Pierwsza z tych form zachowana tylko u PS
sprowadza się do dawniejszej postaci *mene, druga do mene
a trzecia jest zapewne identyczna z drugą, od której różni
się tylko barytonezą. Wobec tego, że w prasłow. prawdo-
podobnie genetivus miał formę *mene a dativus *mene, wi-
doczna jest w połabskim kontaminacja tych form, którą
Schleicher (§ 234) i Koblischke (JArch. XXVIII, 437)
uważają za wynik wpływu dolnoniemczyzny. Nasuwa się tu
jednak także porównanie z językiem polskim, w
też panuje wspólna forma mnie dla obu tych przypa w,
Dativus posiada nadto formę enklityczną używany
w zależności od czasowników -ma -m mi. aipo - esiche
plóteime H 'bezahle mir’), pó>dre-m (Pusaa?m (ja^mc
mir'),	(wittodume Mit. 'verg>b nur).
Pf ‘jest mi’).
nlników od odmiany zaimkowej
]) Wobec zależności odmiany przymi najpierw odmianę zaimków,
wydaje się rzeczą praktyczniejszą przedstawić
a potem dopiero przymiotników.
-1 Por. SO. VI, 1.
186
Accusativus ma dwie formy: ortotoniczną (używaną
w związku z przyimkami) mg '"mę i enklityczną -ma, która
wobec tego, że -g w pozycji poakcentowej wyjątkowo tylko
ulega redukcji (§ 30) polega wedle wszelkiego prawdopodo-
bieństwa na *-me. N. p. zo-mg — za mę (ssomang H fiir mich )
no-mg (no mang H) *na mę; znojls-ma (snogisme HBj
*znajeśb-me, plógalai-ma (plogaleime H) *plogali-me (niem.
plagen) itp.
Stosunek mg : ma odpowiada staropolskiej oboczności mig : mie.
Por. SO. VI. str. 2—5.
Instrumentalis ma formę mang (sa manu H) *m*no/Q,
obok której spotyka się też postać mana (sa monę H sa móne
HBC), która jest niejasna, nie odpowiada bowiem poprzedniej,
ponieważ g po akcencie nie uległo redukcji (por. § 28). Za-
chodzi tu więc widocznie jakieś drugorzędne pomieszanie
z formą gen.-dat., albo też — co prawdopodobniejsze — po-
myłka zapisywacza.
§ 186.	Zaimek 2 os. sing.
Nomin. sing. nie przedstawia żadnych trudności: pra-
słow. *ty rozwinęło się prawidłowo w tai (tay H) względnie
toi (toy Pf, toj-is Mit., tau PS) 'du', (por. § 40). Raz nadto
zachodzi w pozycji poakcentowej w prawidłowej formie /a:
ziit et jeutes Pf 'que faites-vous' = cii ta fdutes, jak słusznie na
to zwrócił uwagę Rost (str. 45 i słownik pod toi).
Formy gen.-acc. i dat. sing. uległy tak samo
zmieszaniu jak w 1 os. sing., przyczem również uogólniono
zakończenie dat. "-e. Co do samogłoski piennej nie da się
stwierdzić, czy było nią u *o (dat. prasłow. *tobe), czy i^*e
(gen.-acc. *tebe), wobec tego, że w pisowni zabytków samo-
głoski te często się mieszają, raczej jednak, skoro ani raz
nie napisano ii, należy przypuszczać formę z i ^."e: a więc
tibe (tewe Hi tewe HBj, obok tiba (tibe PSj *tebe. Stara
ortotoniczną forma accus. używana w związku z przy-
imkami brzmi tg */?, n.p. pri-tą (prytang HBi H ‘fiir dich');
“ per tę. Forma enklityczną używana po czasownikach ma
brzmienie la ^*le. N. p. biili-ta (bulite ‘tuts weh’ H) *boli(h>)-te.
nstrum. sing. prasłow. *tobojq zachował się w po-
staci prawidłowej sa-tabg (sotabung H mit dir) *(sn)toboig.
187
§ 187.	Zaimek 1 os. plUr
N o m i n a t i v u s prasłow. *my Dravv-n
w połabskim w moi (moy Mit., mau PS °W?T rozwiM się
Dativus prasłow.	“„[^oy H)).
w formie -nam (po akcencie): uutadói-nam prawi^owo
wittodiimun (zam. -nam) Mit. ‘vergib uns') °V H==
Accusativus prasłow. *nasa zachował c;o
prawidłowej nos (nas Mit. nos H). °Wa Slę 'V formie
I n s t r u m e n t a 11 s prasłow. 'nami przedstawia się prawi-
dłowo w postaci (sa no™ (sannome HB, sannóme H 'mit Uns).
3 loo.	Zaimek 2 os. plur.
No mina t i vus prasłow. rvy nie zachował się całkiem;
w jego miejsce wprowadzono formę jai (ziette jey PS 'wol-
letihr’; ssapól jay dibbre H ‘habt ihr wohl geschlafen gay
HBi, gay H ‘ihr’) zapożyczoną oczywiście ze śdn. jf, jak to
już wskazał Schleicher (§ 238, str. 262).
Z dalszych form zachowały się prawidłowo d a t i v u s
(wom HBi wóm H) *t>am&; instrumentalis oóma (sa
wóma H vom ‘mit euch') *oami, który Rost bezpodstawnie
uważa za formę dualu odma *oama (str. 429),
§ 189.	Zaimek zwrotny.
Formy gen.-acc. i dat. zmieszały się tak samo jak
w 1 i 2 os. sing. Ponieważ jednak nie zachowała się ani
jedna forma oksytonowana, nie jesteśmy w stanie stwierdzić
jakości końcowej samogłoski: (□/» ka, Da) siba (eyssibe ei
sich', witsiwe HBI( H ‘von sich’, ka ssebe Ht wa ssibe Hd2).
Tak samo brzmi również jedyna zachowana orma o
sing. (oa)siba (wassibe HB2H) ‘innerlich’ zapewne prawidłowo
~ prasłow.	(pnlzang
Stara ortotomczna forma a c u 	enldityczna
H -fiir sich’, petsang H unter “ch	s(ale w połączeniu
zas -sa (pisane w zabytkach sa luo
Z formami werbalnemi (por. R o sM n zachowat się w pra-
Instrum. sing. prasłow. bok której występuje
widłowej postaci zó-sabq (sóssabung <
ind' Rosi (str.
'I W zwrotach moghmdy HB„	^01 zwroty te
zupełnie bez podstawy przypuszcza.
czytać należy: moi jismói my jesmy-
188
też niejasna forma soessauia HBj ‘hinten przypominająca formy
instrumentalu mana (por. wyżej § 185) i zapewne tak samo
polegająca na pomyłce zapisywacza.
Zaimki dzierżawcze.
§ 190.	Zaimek 1 os. sing.
Nominativus sing. masc. prasłow. ‘moje przed-
stawia się prawidłowo w postaci miij (my Mit., miih PS, my
mia HBiH). Nomin. sing. fem. w postaci muja (mia H)
Nom. sing. neutr. w postaci miiji (mygy HBtH
myi HBi, migi H) moje.
A c c u s a t i v u s sing. fem. miijq (myańg HBi miang
H) *mojq. Loc. sing. masc.- neutr. miijim (myim HBiH)
*mojeme.
Nominati vus plur. masc, miijdi (myey HBiC miey
HB2 miey H) -= *moji. Accus. plur. masc.-fem. miije
(miije Mit.) "moje.
§ 191.	Zaimek 2 os. sing.
Nominativus sing. masc. prasłow. ‘tooje przed-
stawia się prawidłowo w postaci tlij (tui Mit., tya H). No-
min.-sing. fem. tuja (tua Mit. tiih PS tia H) ‘tooja
Nom. sing. neutr. tlij i (tui Mit., tygy HBi tiigi H) *tooje.
Accusativus sing. fem. tują (tygang HBi tyang H)
— *toojq; Localis sing. masc.-neutr. tujem (może tiijtm)
(wattuem nibisieu Mit. ‘im himmel', noh tiihe wongss PS ‘auf
deinem bart) *loojeme-t loc. sing. fem. tuja (wattuje
emmerize Mit. ‘im himmel') *tooje(j); accus. plur. neutr.
tiije (tiihe wausta PS) *tooje.
§ 192.	Zaimek 3 os.
Nominativus sing. masc., który brzmiał prawdo-
podobnie ślij sooje nie zachował się w zabytkach, równie
jak i nom. sing. fem. siija -'sooja. Nom. sing. neutr.
siiji (ssygi/ HBi ssigi H) ‘sooje.
Instrum. sing. fem. (sa)suja (sa ssia HBiB2 sa ssia
H) *soojejq.
Localis sing. masc. sujtm (wassijim H ‘in seinem
eigentume ) ‘soojeme,
189
Mo m. Plur' masc- sWl (sigey HBB,C ssigey HB,
pl) *svoji.
S'^CVA c c u s. plur. siije (nosuje Mit) ‘sooje.
§ 193. Zaimek 1 os. plur.
Mominativus sing. masc. prasłow. *noś6 przed-
. się prawidłowo w postaci nos (noos Mit. nóssi, nosH)
S^aNom< sing. n e u tr. nosi (nóssi H) ‘nośe;
Gen sing. fem. nosa (noossi Mit, nosse, nossi Mit.)
*nase(jh
Nom.-acc. plur, nósa (noose Mit) j * ,
nósem (nassiime Mit., nossem H)	’ dat'plur-
194.	Zaimek 2 os nlur „„ i. i .
tylko formie nom. sing. fem. 00-sa („^71“UJ^h!
oasa. Inne formy tego zaimka się nie zachoialy, woln
lednak przypuszczać, że odpowiadały one ściśle formom
zaimka 1 os. plur.
Zaimki wskazujące.
§ 195.	Zaimek om zachował się w formie nom. sing.
masc. oan (wan Mit-, Anon., PS HBjH) ‘er; nom. sing.
fem. uana (wanna PS *sie, frau') ‘ono; nom. plur. masc.
oundi (winney HBi winney HB2C winnay H) *oni.
§ 196.	Zaimek prasłow. ‘jć, ja, je zachował się w po-
łabskim w formach: gen, sing. masc.-neutr. -jeg (jecMit.,
jeck Mit. gik gek HB] ik jik gik H) jeg(o): w połączeniu
z przyimkami występuje, podobnie jak w innych językach
słów., forma z n- w nagłosie (pochodzącem od przyimków
san, Dhn)-. neg (nyk HBi nik H) 'neg(o). Dat, sing. masc-
neutr. enklityczny -ma, (ritzóalne H = rical-nw, dolina *
dól-ma) lub -m (dógeym HBj dógeim H = dojdi-m) ś mu.
lustrum. sing. masc.-neutr. (sa) -nem (po akcencie) sanem
HBj sanneme HBi sanem, sanam H), — (st>)ńimi>.
(ka) najmó (kaneimo H 'ihnen beiden) — nima-
§ 197.	Zaimek prasłow, */» występuje w n
masc. w formie pisanej w zabytkach tung i ’^amy
wedle przyjętych zasad (por. § 12) na czy objaśnienie
tu do czynienia z drugorzędną nosow ą, prawdopo-
trudno znaleźć. Za punkt wyjścia służyła P
190
dobnie dawniejsza forma *tan 'hm* (odpowiadająca pol-
skiej fen)1).	. .
Dalsze przypadki tego zaimka nie przedstawiają trudności:
nom. sing. fem. brzmi to (to sehna H 'die frau) *ta-
nom. sing. neutr. tii (te Pf tu PS ti H) *to. Genetivus
sing, masc.-neutr. lug (wittige Mit., wittik HB] wittik HBC.. H)
*(o/®)Zog(o); gen. sing. fem. tuj (tiih mau neh mom PS
'die haben wir nicht') *ioj(e) Accus. sing. fem. /<? (wachtung
dahrung PS 'in das lochi’) */<?. Accus. plur. masc.,
zapisany w postaci ta w zwrocie wittodiime doch tamuje greichie
Mit. 'vergieb mir doch meine siinden’, jest niejasny. Schlei-
cher (§ 215, str. 249) przypuszcza pomyłkę zamiast tai = tai
*ty ale może to być forma deklinacji złożonej te *tyje,
por. poi. te.
§ 198.	Zaimek *56 występuje w nom. sing. masc.
w formie sq (ssung H), która odpowiada ściśle omówionej
wyżej formie tq (§ 197) i tak samo polega prawdopodobnie
na dawniejszej postaci *56m» (por. poi. ten, jen). Nom. sing.
fem. so (sso H, ssy HBi) zamiast oczekiwanego *śo *sija
(prasł. ‘ai), powstał zapewne pod wpływem to *ta. Nom.
sing. neutr. si (ssi H zie PS) *se. G e n et i v u s sing.
masc.-neutr. sig po akcencie -seg (sik HB2C sik H eyssek
HBi eissek H) *(u)seg(o). Localis sing. prasłow. *sem6
poł. sam po akcencie (wasszehm lijungdo PS ’in dieses land’,
por. Schleicher § 216, (str. 249—250).
§ 199.	Zaimek prasłow. ‘sam® ‘ipse’ zachował się tylko
w nom. sing. masc. w postaci niezłożonej som (ssóm
HBCH sóm HB H) oraz w złożonej Zęsdma (tungsome HCi
tungsome H) der selbe */,&(n,&)-sami6-j6.
Zaimki pytajne.
§ 200.	Zaimek zachował się w no m. s i n g.
w formie prawidłowej kata (kattuhe PS kąty HBl katu H)
wer. Prócz tego mamy zachowane dwie formy dat. sing.
masc.-neutr., obie jednak są nowotworami połabskiemi,
nic odpowiadającemi prasłow. *komu: katum(a) (kattuhm PS)
Por. SO IV. 7—9.
S1Q w po-
191
.fcstomlu). która	’liOmu 1 n™-
A to oraz funiduo) (tpmafHB dgimafHB, tyimalH) sftwmwti,
7 J.zona z pierwotnego ‘komu przy pomocy końcówki rze-
Równikowej -a»	(P"- wyżej_§ 140,.
S 201- Prasłow. zaimek neutr. Ć6to nie zachował się w po-
. W n o m. s i n g., ale został podobnie jak w innych
Skach zachodnio - słowiańskich zastąpiony piewotną formą
sjng *c6so poł. cii (ziitet jeutes Pf = cii ta fdytes lque
vnus’). Nadto zachował się genetivus sing. tego
fal‘mka cig (zóhg, ziig PS, czik HBt cik W ‘ćegh).
za - 202 Zaimek prasłow. 'kakt ‘ąuałis zachował się
9	\ i n masc. w formie deklinacji złożonej feófa
W n° PR kótće H) *kafa>~j6; nom. sing. fem. koka
li“lT HB koka H) 'kaka/ja). G enetivus sing. masc.-
n ” feoŁ 'Wtżik HB, kótgik H) ± -tóogiol.
Zaimki uogólniające i przeczące.
fonetycSe nkcałki/™i0W'- W przedstawia w f»™>»
'V n o m ‘ i	,asne| (POn wyżei str-60 uw- >>
sintf o maSC' (visteid«HBH 'alle zeit); nom.
G «• neutr. ces,' (wissi Mit, wissie PS wissi H)
& *o '• V > a m a s c. - n e u t r. oeseg (wissek HB, wissek H)
N 6seg o). Accus. sing. fem. oesq (wissang Mit.) ‘d6jq,
u r' m a s c. Desdi (wissei Mit., wissey PS wissay H)
06sV. Dat. plur. oesim (wissiem wissim PS) może przez
oniy kę zamiast *oesem ^ueśerm.
§ 204. Zaimek prasłow. ‘oesata przedstawia się w nom,
HtTd m a s c- w formie deklinacji złożonej oiśóia (wissótga
>l^	~	oraz w gen. sing. masc. neutr.
°esókd{ (wissokak HB]CH) *i>6Śakog(o).
, § 205. Zaimek prasłow. *k?>źbdo- ‘unus quisque wystę-
PJ*je w połabskim w formie odpowiadającej dokładnie pol-
staemu każdy tj. zawierającej w zgłosce piennej kontynuację
dawniejszego *a Zachowała się tylko forma dat. sing
masc.-neutr. kaadii^M (kosdjżm HB, kosdim Hi ś ‘h-iMs).
§ 206.	Zaimek *nekvlo zachował się w P^aw owei
orrnie W nom. sing. nikM (nekaty HB, nekatu H) nikt
192
oraz w gen. sing. nifóg (nitgyik HBj nitgik, nitgik H)
*nekog(o} (por. sch. nekoga). Ntr. *ne-Ć6s(o) przedstawia się
również w prawidłowej formie nic (niitz, nitz Pf nits HBB| B2
nits H) 'nic', która nie odpowiada ściśle polskiemu nic, po-
nieważ utworzona jest z negację ne, a nie *ni {prasłow.
*ni-cbs(o) musiałoby brzmieć *naic).
3. Przymiotniki.
A. Budowa tematów.
§ 207.	Sufiks pierwotny -*o, -‘a zachował się
w połabskim w licznych formach złożonej deklinacji przy-
miotników zakończonych w nom. sing. masc. neutr. i femin.
na -a -*7>-if>, '*a~ia (Por. § 10)- N. p. saita (sseite H
sseyte HBJ	forda (tgórda H dgórda HBi) '(ordt-ib,
iauda (chauda H sgaude H sgaude HBi cheude Pf) *xud'b-ib,
nóda (nodia H nódia HBi) *nag?>-ib. itp.
§ 208.	Sufiksy zamierające
Sufiks *-i6 -ie -[a zachował się w przymiotniku cduja
(sautze H zause HBi zeuze tseiza Pf) *tiud{6-ib poi. cudzy
mr. cuźyj itd., a nadto w kilku przymiotnikach o znaczeniu
possessywnem: tiląca (tilangse H tilanse Pf) *ielęHe-je poi.
cielęcy-e, fenąza (tyenangs H HB! tschenangs Pf) ''tkbnązb-ib
por. scs. ktnężb poi. księży, Datriica (woatritza HHBi) ;= *oiroća-ia
scs. oirocb itp.
Sufiks -b[b trudny do odróżnienia od poprzedniego za-
chował się w przymiotnikach jak np. buza (biise H biihse PS
biisie Mit.) *bożbib-ib scs. bożii poi. boży, uuca (witze H
witze HB2 wiize Pf wjtz Bauc.) * oobćbie-ie scs. oobcii poi.
owczy, kóroa (kórwe H koorwe Bauc.) *korObfe-ie scs. kraonii
poi. krowi, fuza (tjusa H tschiisa Pf)	*kozbib-ib scs. kozii
poi. kozi, gqsa (gunse H gunse HBiC) *gqsbib-ib poi. gęsi,
raiba (reibe H reibe HBi) *rybbib-ib scs. rybii poi. rybi itp.
§ 209.	Sufiksy zawierające -n~:
Sufiks *-na -no -na widoczny jest w przymiotnikach:
córna (tzórne H tzórna H tzorne HBC tzorna HBi tzorna
HB2 zohme PS tsoorne Mit. tschinfna Pf) *ćrm>-ia, -a-i a
not czarny itd., pauna (pauna HHB	193
pol- pełny itd., Mn, (siana H) ,= * ‘o/n°™	~	.ia
Sufiks -6ns -ena -tno zachował •	”°n!' itd.
„lotnikach pochodnych od rzeczowników. M licznych P«y-
prlcm (pritzne HB, H) == >w&inł./t ' N' P-
(leśna H leśne Pf) */eS6na-j6 pol. /„• i(, '
glawne HB2C glawene H) - *goUns7"p‘|'	HB,
H HB,) < ^erden^ pol. iredni, griiJ fem
H) - *gro«na-;a pol. groźny, ,fcn, (runzne
ręc6n®76 pol. ręwn^gnujna (gnienaH)^Wn»-« /•' ,7*
H) ‘lojon^-jo ‘talg-’, oadno fem. (woadna HB, woadenaH) J%“
dóna-ja pol. wodny, posacna (pósatzna HB.H)	°°'
(seymna Hdi seimena H) zimem-jb pol. zimny, oiiodsna (wiwasna
H AC wiwasna H) *oa6S6ni-;6, tducna (tautzna HBJi) ’/u-
ćbm-jf> pol. tuczny, sómiidolna (ssomidgólna HB! zomitgólna H)
'samodelónirjó pol. samodzielny, poddibna (pojaubne PS podi-
geibne HBi podgeibene H) 'pagubyn-ji, oerna (w er na HB! H)
^uerbm-je pol. wierny, dalna (dalne HB dalna H) * ddbm-jb'
por, czes. delny, srediilelna (srediletne H)	‘serdoletbm-jb, sribarna
(sribarna HBi sribarna H) *serbr6ni>-j6 pol. srebrny, 1'ulna
(tgiilna HBi tgiilna H) *kol6m-j& itp.
Sufiks *-rn,& -ina -ino zachował się w przymiotnikach:
moteren (moteren HBi moteren H) materim, fem. mótardma
(motarreina H) 'materina, lólen (Igólen HB2 Ijolen
Igolen H) *ljaljini>, fem. 1'oldma (Igóleina HBiC Igoleina HB )
*ljaljina, mordjen (Moroin Mit., Morein HBiC H) marijim,
detdina fem. (teteina HB.C teteyna HBi tetana H) d^na por.
'"L"":"'-............?
ilości przymiotników, jak n. p. Mm	,.ncn8.;fc xudin>
por. sch. droent, glainćna (gleinena	po. *fiol(bnem>
(chladena H) *xolden'b-jf>, plałnenM (pa ^olfjjen1).j6, kalend
(7'6), sldmena (slamena HBB2C slamena	kominena (komi-
(kungchilena HB2 kungchilena H) w 0 en ^n3 (mangsnena
nena HB! kominena HBiH) ^kamenentJ ‘	. ^na (wjtze-
HABtC mangsnene, mangsnena H) mę (senena H) — 3*'
na Bauc., witzena HA) ^ćen^.	H) W
neni>-j6, moslena (móslena HBi mos en	13
Lehr-Splawiński, Gramatyka poiabaka.
194
slem-j6, oausner.a (wausnena HB, wausnena HC wausnena H)
'usnens-Jć, caroena (tscherwein Pf tzerwena HBH tzerwena
*ć[t)enb-j6, oaunena fem. (waunena HB waunena H)
*olnena-ja, oązalena (wunsalena H) *(o)qzbleni>-jb itp.
§ 210. Sufiksy zawierające -a-.
Sufiks *-a& -oo -oa widoczny jest w przymiotnikach jak
n. p.: daioa (deiwa H deywa HB deywe PS deiwa Pf) 'dio-b-jb
por. sch. dlolji, sdioa (zeywe PS) *sio?>-jb poi. siwy itd., zdioa
(seiwe HBB2C seiwe HB,) *źioi>-jb poi. żywy itd., krdioa
(kreiwa H kreywe PS) *^rza®-j6 poi. krzywy itd., leoa (lewa H
lewa HBiC lewa Pf) *leoa-ja -o -je poi. lewy itd., próoa (prowa
H) *praoa-ja poi. prawy itd.
Sufiks *-ooi> -ooa -ooo tworzący przymiotniki oznaczające
przynależność lub pochodzenie z pewnego materjału widoczny
jest w tworach jak: klenuoa (klóniwaa PS) — klenoob-jb poi.
klonowy, oaluoa (waliwa HB! woaliwa Bauc.) ±= *aoZoaz>-j6, na-
danuo (nedannu HBt nedannu H) *nedi>nooi> ‘unergriindlich’
(por. Rost str. 165, uw. 12); malnajfiio (mahlneitju HB mahl-
neitgii H) *melbnikoo-b ‘miiller-’, joluoa fem. góliwa HBB2C H
goliwa HBiH)	*jalooa-ja, Fauxiio (Igauchi H) ^ljuxoo,b
'Liichow', śaprao (czapref stok HB schaprew stok HB scha-
pref stock H)	‘śapr-oot (śdn. scheper-stok), eliioa (elyba
HBoB eliwa HBi eliba H) 'ganz' ^hjel-oob-jb (śdn. hel),
koluOa (koliwe HB koliwe H) ‘kohl-’ *kol-oo-b-jb (dn. £af).
Sufiks *-iOb -ioa -ioo zachodzi w przymiotnikach:
plesndioa (pleessneywe PS) *plesniOT>-jó, słrosdioa (strósseiwa
HBi stroseiwe H) *straśivb-jb, zódustdioa (sodi/steywa HBi
sodisteiwa H) źadostiob-jb ‘widerwartig', xorstdjoa (chursdey
Pf gchorsteiwe HB!B2 gchórsteiwa H) *xorstioi>-jb *raudigF
krautzig, gazaioa (kasseywe PS) *gT>zio7>-j6 łemsig'.
Sufiks *-aoT> -aoa -aoo zachował się w dwu tylko przy-
miotnikach: sirajpóoa fem. (strauppowe PS) *sirupaoa-ja, dajpóoa
(teippowe PS) *dupao'b-jb einhaltig’.
§211. Sufiksy zawierające -4-.
Sufiks -bk-b-7>ka-bko zachodzi w przymiotnikach: kór(i)l'a
(kortge HBi kortje PS) ^kort-bkb-jb poi. krótki, Fat'a (Ijatja HB
Igatga H) 'Ibg^-jb poi. lekki, fóta (rjótga HB rgótga H)
redbkb-je poi. rzadki, glóta (glotge H) *glad?>k?>-jb poi. gładki,
slafa (slatztga HB, slatzga H)	.	195
(tjantźa HB dgantga HB, tyantga H tjantice P°i ts"'s
pol. cienki, nadto w lednym przymiotnik,, t ć 'lunk^
podobnie sufiks '-ekt ; (tyórlv k Hnpho,dzi Prawdo-
tgórtya H) =£ ‘gonkz-Je pol. gorzki.	L dy°rtga HB,
Sufiks prasłow. *-iki zachodzi w i»a
miotniku ‘oelifa,, który występuje w f")™1 lylt0 przy‘
podobnie jak w języku polskim, przez zanik'* z™cnionei.
PS wikge Pf) fem. (wilka Pf H)	^H)
^ehke-je. oel.ka-ja, oekko-je. Forma taka mogła powsta
albo przez skrócenie w szybkiem tempie mowy, jak odnośnie
do pol. wielki przypuszcza Rozwadowski (Encyklop
pol. II. 416); albo też zanik i mógł w niej nastąpić po po-
przednim cofnięciu akcentu, jak w pol. rozmaiły rozmaity
wskutek sąsiedztwa dwu samogłosek o bardzo nierównej
pełni głosowej, jak to przedstawił Rudnicki (w Jęz, pol. I
266—275).
§ 229. Sufiks zachował się w trzech przymiot-
nikach; sarui’d (saritge HBiB2C saritga saritge H) ‘śiroki>-jb
pol. szeroki, ooisuta (woissitge HB;B2C wóyssltge H) roysoki>-jb
pol. wysoki, gląbuto (glombitge HB]C gltimbitge H) glqboki>‘jb
pol, głęboki.
Sufiks *-6sk7, zachodzi w przymiotnikach: sliioinsb (sly-
wenstga HBBi sliwenstga H) ‘slooeruskw pol. słoweński itd.,
l'iinst'3 (tgunste Bauc. tgiinste HBi H) — konbski>-j6 pol. koński i
§ 212. Sufiksy zawierające
Sufiks -aia -ato występuje w ^^7^,
przymiotnikach: kraidlóta (kreidlota HB krei o a
dlatz-je, pol. skrzydlaty, daugdi (daugat auc,
^>arxiioótd fem, (warchywóta HBi warchiwoa „	.
H) 'ofxooala-ja, niigóta (niggóte HBt	acc. sg.
dreniioóta (dreniwot HBi dreniw°t J*JefnOoalqdQ> S^00^
fem. drenuoóty (drenii Wottong Mit) /xladdiwenota HBt
(gladiwota H) ‘goldooalrji. gladuDnołs (g
gladdiwenota H) ‘goldoiMnato-fa	, .^3^; klepósts
Sufiks *-(j)ast?> zachodzi w	PS)
Meybjoste PS) ‘klepjastirjo, daiposit (teyp	,3#
196
riióósla (ribiósda H) wó-asl^ (śdn. r<tee ‘h“ri^ MM>
(woliósta HB, wolyósta H) Wa>trj' (dn. fal fahl).
§ 213. Sufiks *'Z» -la -lo widoczny jest w przymiotnikach:
tepls (tepla H tepla HBi C) *teph>-jb poi. ciepły, gnała (ggnóala
HB-, ggnoale H) *gnila-ja, por. poi. zgniły, prepicla (prepitzl H)
"perpećli-jb (zam, *perpekh-j6. por. czes. pfipekly). żagla (sagle H
sagle HBi soagle H ‘bose) *źbglz-jb por. gł. źahły ’)
§214. Stopniowanie przymiotników.
W formach stopnia wyższego (comparativus) widoczne są
w połabskim trzy sufiksy, jakie występują także w innych ję-
zykach słowiańskich: -jb- -jbśb- -ejśb-. Stopień najwyższy (su-
perlativus) tworzy się ze stopnia wyższego przez dodanie
prefiksu na- *na-2).
N. p. 1) Z sufiksem naoójsa (naweissa H nawóysse
HB,) *naoyśb-jb scs. oyśb-i, naoąca (nawanza H) *navętjb-jb
scs. oęśtb-i; 2) Z sufiksem *-óś6.- lepsa (lepce HBi lópze H)
*lepbśb-jb poi. lepszy itd.; 3) Z sufiksem *ejśó- -esa (por.
§ 93): zahnnesa (seimenessa H seimnessa HB2 C seimneessa
HBi) *zimbnejśb-jb poi. zimniejszy, fordesa (tgórdessa H tgor-
desa HBJ *tordejsb~jb por. poi. twardszy, ndstaresa (nostaresse H)
*naslarejśb-jb r. starejśij nadabresa (nadebressa H nadebreessa
HBi *nadobrejśb-jb, ndmanesa (namenessa H namenneessa HBi)
*nambnejśb-jb poi. najmniejszy itd.
Przysłówki przymiotnikowe występują w stopniu wyższym
i najwyższym w kilku przykładach z sufiksem: -*ej(e): dolej
(dolech H) *dalej(e), nadolej (nadolech H) *nadalej(e), mdnaj
(manach H) *mbnej(e), namanaj (namanach H) ±= * nomen ej(e),
łaibaj (Igeibach H) hibej(e).
Oznaczanie końcowego -/ przez -ch u Henniga w formach compar.
i superl. przysłówków nie jest dostatecznie wyjaśnione. Por. § 92.
B. Odmiana przymiotników,
a. Odmiana niezłożona (rzeczownikowa).
§ 215. Nominativus sing. masc. zachował się
w niewielkiej ilości form, z których nadto niewszystkie są
h Por. SO. VI, 19—20.
2) Co do postaci głosowej tego prefiksu w połabskim por. A. Toma'
szewski SO II. str. 156—7.
197
pewne; co do niektórych można mieć watnliw • •
przez pomyłkę nie opuścił ich końcowei aLnTi CZy?isarz
tu n. p. caist (seist H) obok cdista (tzeistp J Oskl'„ Należą
(stohr PS) *stan, ddusan (taussen H)	slor
fonetyczne oraz pisownia zabytków usuwaia wMnl;P' ’ •
mach jak: dauS,t (daugat Bauc.) S Jwfor‘
brot H) 'materim, 1'ólen (Igólen HBj Igoleri H) TL/™
rojeń (Moroin daan Mil., Morein scheip HB h
W' lga?t2gf H» "
(mahlneitgu H) melenikom, nadaniu (nedąnnu HB! nedannó H)
*ned®nout» 'unergriindlich'. Tutaj też, zdaje się, należy forma
ćol (tsiól Pf ‘heir, zool te ‘gilt eins’ Bauc.), którą Schleicher
(str. 19, w. 23) wyprowadza z ‘celi, krosdn (krassan H) ‘kra-
sen-b, tutaj też wreszcie zaliczyć należy za przykładem Lo-
rentza (Slovnz. gram. § 157, str. 271) adwerbialnie uży-
wane formy; oóisek (woisic Pf, weissik HBj wóyssek H)
*oysok-b, dólek (dólik H) ‘daleki, sdrek (sarik, sarik HBi)
±= ‘sirokt, blaizek (bleissek H) — ‘blizoki, rezek (rissik HBj H)
'rezoki, gląbek (glómbik HBi H) ±= ‘głęboki.
§	216. N o m i n. sing. fem. zachował się prawdopo-
dobnie w dwu formach: niioó (niwo HBi niwo H) neumond
*nooa (scil. luna), storó (storo Hi storo HBi storo launa H)
‘stara. Wprawdzie Schleicher (§ 225, str. 256), a zanim
M i k k o 1 a (Betonung und Quantitat str. 69) wyprowadzają
te formy ze złożonych ‘nooaja staraja, jednakowoż o sy
neza ich, niebywała w formach deklinacji zaim owej,
przypuszczać, że są to formy rzeczowm °wc' rzeczoW-
względem akcentu rozwinęły się tak samo, ja W1
ników żeńskich o temacie na a <Por- wyże) cbował się
§217	. Nominativus s i nM eu • z
w stosunkowo licznych przykładach a wer	*l6gtko,
caistu (tzeisti H) ‘cisto, latu (Igattgi i (tangstgi HBi
na/s/ii (neistgi HBj neistgi H) ,, ueibi Hi BB2 C H)
tangstgi H) 't&ko, Mii (leibui	(piisnu
~ *ljubo, mukrii (miikry HBi mii rl , un^ ffBi pauni H)
Pf piiseni HB2 piiseni H) ‘pozdóno,	[eplń (depló Pf,
—	saużil (sauchji HB sauchgi	‘leplo,
teplfih PS,' tepli HB tepli HB. C tepli
198
(krewił HB! kreywii H HB) *krioo, daudż (daugy HB, B2
daudegi HB! daudigi H) *dlgo, ranił (ronei Pf, rani HB,
rani HB, B2 B) ‘rano, oilfa (wildje PS, wiltge HBi H) sehr’
*veliko, oila (vile Pf, (coq)uile, (toq)uile Mit., wiel PS) 'oelje.
Tutaj także należą adwerbjalnie używane formy. comparat.
i superlat: dólaj, nadólaj (dalech H, nadolach HBi na-
dolach H) ‘(na)dalej(e). laibaj (Igeybach HBj Igeibach H)
*Ijubejie), mdnaj namdnaj (manach HB, manach H, namanach
H) '(na)mbnej(e), bórz(a) (bórsch HB, bórs H ‘eher’) *brźe,
navqca (nawansa HBi nawanza Hi nawangs HBj H) 'naoętje,
oójsta) naoóisa (wóys HB2C woys H nawóys HC nawóis HBi
nawoys H) — *(na)vyśe.
§218	. In strumentalis sing. masc.-neutr. za-
chował się, jak się zdaje, w jednej formie adwerbjalnie użytej:
taizam (teichaam PS teicham HCi teichóm HBiH ‘sanft,
langsam ) 'tiz-bmb, por. sch. tihom adv.
§219	. Localis sing. masc.-neutr. zakończony
na *-e	-e, -a zachował się w szeregu adwerbjalnie używa-
nych form.: diibre (dibbre HBi dibbre H) * dobre, caisie
(ceiste HBi tzeiste H) ±= 'ćiste, pó'd)dóna (bedóna H) 'poddane
‘ergeben', (oa)prósla (wa preesta HBJ ‘(objproste, dóoa (dowaa
PS *vor klein wenig ) *dave (por. Rost, str. 75, uw. 19).
b. Odmiana złożona (zaimkowa).
§ 220.	N o m i n a t i v u s sing. masc. zakończony
w prasłow. na *-a — je, *-b-r*jb rozwinął się w połabskim w formę
zakończoną na -a. Ponieważ forma ta stale jest barytono-
waną, niemożna ustalić jaka była dawniejsza wartość głosowa
samogłoski końcowej, która przedstawia się zawsze w postaci
zredukowanej -a. Z faktu, że spółgłoski tylnojęzykowe uległy
przed nią palatalizacji, wynika w każdym razie, że była to
samogłoska szeregu przedniego. Por. n. p. nóda (nódia HBi
nodia H) nag-b-jb, sauia (zauje PSi sauchja HBt sauchga H)
~ suxi>-jb, uoisufa (woyssitge HBiB2C wóyssitge H) 'oysokt-jt
i t. p. Pod tym względem więc język połabski stał niewąt-
pliwie w zgodzie z innemi językami słowiańskiemi, które
za ończenie to -b-jb rozwinęły w samogłoskę przednią: i, lub
y (z wyjątkiem wielkoruskiego, którv w f
wanych ma -ój). Przykładów nomin sin/^5^ °ksyton°-
bytkach tak wiele, że przytaczać ich niema'rT*' ,eSt W za‘
§ 114 (str, 134—5).	e u' P°r- zresztą
§ 221.	Nominativus sing. femin i .
w prasłow na ‘-a+ja kończy się w potabskim Xlek
stałei barytonezy, tak samo ,ak masc. na Różni ’
tylko. u tematów ze spółgłoską tylnojęzykową, która prz^
-a -a +Ja me ulega palatalizacji, jako przed samogłoska
szeregu tylnego: oilks (wilka Pf wilka H) ź Wko-ja (eto
(wiltje PSi wiltge H) oeliktrje] sduxa (zaucha PS) ‘suza-ja
(masc, sduźa], glólks (glótka HBj glafaka-ja [masc. glófa
(glótge H) *glad^k'b-jf>] drauga (draugga H) 'druga-ja itp.
Nadto u przymiotników z pierwotnym tematem na *-ja nale-
żałoby oczekiwać w nom. sing. fem. utrzymania palatalności
spółgłoski przed -a	jako przed samogłoską szeregu
tylnego w odróżnieniu od nom. sing. masc,, gdzie palatalność
ta przed -a *-6-j6 jako przed samogłoską szeregu przedniego
prawidłowo zanikła. Jednakowoż przykładu tego zjawiska
w zabytkach połabskich niema: por. konna tyisa H ‘kuhhaut
*kori)6ja-ja koza, gunse nigga HBiCH — gqsf>ja-ja noga, u'oa
tritza sena HBtH *otroća źena i t. p. W wypadkach tych
widocznie spółgłoski uległy dyspalatalizacji, zapewne po
wpływem analogji do nom. sing. masc,, należy zatem cz ac
koroa l'uza, gqsa nuga, oalruca zena i t. p., a nie orna, ja
Rost (str. 393). Zresztą formy nom. sing- fem. e
złożonej nie różnią się zewnętrznie niczem o "
masc., od którego odróżnić je można jedyme według
czownika, jaki określają.	prasłow.
§ 222.	N o m i n. s i n g. n e u t r. zakon zony w P
na + ie, +je kończy się w połaWum przy
barytonezie na -a. Czy to -a kontynuuie jak w połd.-
w językach zach.-słow., czy też awnie i (diibra Pf
słów., rozstrzygnąć się nie da. orm	Q na dawniejszem
dibbra H) neutr. może polegać zar	,|g|oskj tylnojęzy-
dobro, jak i na * dobre dobro-je,a a	samo przed kon
kowe ulegają w połabskim P^3^^ przed innemi samo
tynuantem prasłow, ‘o (por. o
200
głoskami szeregu przedniego: saui* (sauchga wedderi H 'tro-
ćken wetter’) *suxe lub *suxo suxoje (uedro). Wskutek
tego formy nom. sing. neutr. nie różnią się zupełnie niczem
od nom. sing. masc. i odróżnić je można tylko według ro-
dzaju rzeczowników, do jakich należą.
§ 223.	Genetivus sing. masc.-neutr. zakończony
w prasłow. na *-a -H‘eg(o) przedstawia się w połabskim w po-
staci zakończonej na -ag (przy stałej barytonezie): (outjooisżkag
(witwoyssikak HBiB2C wit wóyssikak H) *(oh>)i)ysoka-jeg(o),
zdudag (goidacMit., chaudak H) *xuda-jeg(o), drdugag (drauggak
H) *druga-jeg(o). Forma ooisukag z niepalatalnym k przed
a dowodzi, że prasłow. ‘oysoka-jego ściągało się najpierw na
gruncie połabskim w ‘oysokag(o), tak samo jak w staro-cerk.,
gdyby bowiem rezultatem kontrakcji była tu początkowo
samogłoska e jak w pol. (n. p. nouiego) lub czeskim (nooeho),
albo o, jak w serbo-chorw. (noooga), mrus. (nouoho) lub łu-
życkiem (dial. gł. no w oho, dł. nomogo, obok częstszych nouoeho,
nou)ego), to poprzedzająca spółgłoska tylnojęzykowa byłaby
uległa palatalizacji. Por. § 71.
§ 224.	Dat. sing. masc.-neutr. zakończony w prasłow.
na *-u-jemu zachował się w połabskim w jednej tylko formie
wargniime Mit. rofxi>nju-jemu, którą względy akcentowe
każą czytać udrxnamd tak że pozostaje rzeczą niejasną
jak przedstawiała się w połabskim dawniejsza forma kon-
trahowana: czy zawierała e (pol. dobremu, czes. dobremu),
czy o (sch. dobromu, mrus. dobromu).
§ 225.	Dativus sing. fem. zakończony w prasłow.
na -e-ji, -i-ji zachował się w jednym przykładzie: (ka)buza
(daiste) (ka biisadeisde H, ka biise deiste HBJ i= *(krb)bożi-ji
(disk-e) zum tisch des Herrn*. Jak przedstawiała się ta forma
przed redukcją końcowej samogłoski, powiedzieć trudno;
wedle wszelkiego prawdopodobieństwa kończyła się ona na
-i (por. stpol. boży1).
...	S Przytacza także formę g e n. s i n g. fem. móle(j) (mohle
|o we ). ale podane w zabytku znaczenie ‘kleine katze’ wskazuje wy-
nie, że jest to zwykły nom. sing. fem., który należy czytać móld fdlO9
— mala(ja) kotwa.
§ 226.	A c c us a t i vus sing fem ,	201
slow. na ‘-Q-jQ przedstawia sis „ połabskim C2°ny w Pra-
żonej na -<i w trzech przykładach: dib,ó	zak™-
H) -s •do6rQ-;«, oilkii (wilkung bilans H '?bbrun6 &wnng
dreniioótii (drenu Wottong Mit 1 ?°jSe beute-) -
§ 227.	Localis sing. fem „ó ~
na ‘-d-J, e-^) zachował si? w poiabs^U^
czonei na -aj w dwu przykładach: (no)wótó; (n„ . z .T
no proway HB2C no proway H) i Prow&y HB,
r„6 loway HB, no łoĄ
§ 2z8. Nominativus pluralis masc, zakończony
w prasłow. na -,-j, zachował się wyraźnie w dwu tylko for-
mach: ulica (lesdj) (wilze lessay H 'grosser waldb ź ’»e/(i)ci-n (&1
dń&> (draudse HB, drautse H) d,u}i-ji. Zresztą w innych
wypadkach niemożna odróżnić, czy chodzi o pierwotny nom.
plur. czy o a c c u s a t i v u s plur. masc. zakończony
W prasłow. na *~y-je ( -e-je): buza(odliit)a) (biise waliwe H)
'rosskafer' *boźeje(oolot)e), caujatfaudł) (sautze Igaudi H)
*tjudje-je(ljude), gldipa (ggleipe H) 'die jungen eheleute'
'glupy-je, lesna(orexaf) (leśna wrechay H) 'lestny-j^orery},
stora (stóre HBjC storę H 'eltern') 'siary-je, móla(pasa)
(mijohle pyessi PS) ‘kleine hunde' *mely-je(p6sy). Wszystkie
te formy mogą też być dawnemi nom. plur, masc. boźi-ji,
*3tari-ji i t. p., z wyjątkiem móla, gdzie przejście — 0
wskazuje, że po l następowała samogłoska pierwotnie nie-
palatalna; tak samo forma oilla (kąsali) (wiltge kungsay )
jest niewątpliwie accus. plur, *i)el(i)kyje (kqsy), bo w prz
ciwnym razie nie zawierałaby f k, tylko c o samo
tyczy też formy drauda (drauje PS) drugy je.
§ 229.	Nom.-accus. plur. fem. zakończeńy wP™
slow, na ’-y-je C-e-je} zachow.at ,S‘ę 7, f pf'k'petit livre'l
przykładach: móla(bukoói) (mola buck ;jiov Bauc. ‘heu
*malyje (buk-bOy), senena(oaidlói) (schonena	twaray H)
gabel') 'seneny-je (oidly), otzna Uara; /w:]jja biickwói Pf
hausture' 'oeźeny-je dwi, elita ( u ooi i^^ane wobec
‘le grand livre') foel(i)ky-je (bu ^uy . tw-erjzić jak przed-
stałej barytonezy końcowe -a nie pozw tggo przypadku.
stawiała się dawniej ściągnięta °n
202
§ 230.	Nom.-accus. plur neutr. zakończony
w prasłow. na ‘a-ja zachował się w połabskim w postaci za-
kończonej na -a - senena (tola) (senena tgela Bauc. 'heuwagen'/
"senenaja (kola}, gnżjna (fola) (gniena tgela H mistwagen);
*gnoj6na-ja (kola}, zanisna (tola) (sanneisna tjela H ‘erntewagen’)
'źf>neśf>na-ja (kola), odka (odusta) (wilka woista Anon.)
"oebhkaja usta. Obok tej ostatniej formy, z k zachowanem
bez zmiany przed -a 'a, spotykamy wszakże formę odta
(tóla) (wiltga tgela Bauc. 'erntewagen'), która musi polegać
na dawniejszej *veliky-je kola i. Dowodzi to, że w połabskim,
podobnie jak i w innych językach słów., obok pierwotnych
form nom.-acc. plur. neutr. poczęły się pojawiać w tej samej
funkcji także pierwotne formy fem. (por. poi. dobre, wr.
dobryja, mr. dobri i t. p.).
§ 231.	Genetivus plur. zakończony w prasłow. na
'-y-jixo zachował się w połabskim w jednym tylko przy-
kładzie: drau^ei (drautsich biitgif H). W formie tej analo-
gicznie wprowadzono j zamiast *g z nom. plur. masc.
'drauja *druji
4. Liczebniki.
a. Liczebniki ilościowe (główne).
§ 232. 1. Nom. sing. masc. jadan (gadan H jaddoan HBi
jaddan PS jaddahn PSj jedftin-b por. poi. jeden itd.; nom.
sing. fem. nie zachował się; trzeba przypuszczać, źe brzmiał
on jdna, a to na podstawie zachowanej formy loc. sing. fem.
jdna no gana stoma H HC) j'ene; nom. sing. neutr. janu
(ganni H ganm HBi gani HC janii janeu Pf) *jeno por.
poi. jeno2).
2. nom. masc.: daoó (tawó H tawó HB2)	daoói
(dawóy H tawói Pf) *dtvai por. poi. i gł. dwaj3). Nom. du. fem.
awe	dóve, dat.-instr. du, doemó doema (dwema,
wemo) dwema. Gen. plur, daoux (ey dawig grauck
J) Por. Schleiche
§ 229, str. 258,
T LehW’1' 73	18’ inacze’ Schleicher
L Lehr - Spla wiń jki SO. VI. 16—17,
§ 151, str. 193.
PS 'bei zwey bimbaum', ..	203
błędnie wyprowadza! z -dWćn ”°tt’ <» S o h 1 e j,.
3. Nom. ta,i (terry HB, terri H, 1	193'-	"
obok tego torii Itarói Pf, tarroy'^ '£"* 'P«-st pol te„
dacói, przekształcona z * tarci	»^ń ’. PnDa analogiczna do
Instr. Isa)taraimc I sal taraimeMor, 'T' PoL ' t. o,
4. Nom. citer (zittir PS, 2itcr Pf .^!l 6lT1rna-
*ćelyr6 (por. bułg. ćetir, obok ćetire)	H,
5.	Nom. pąt (pangt Hj *Pę/6.
6.	Nom. sist (siis Pf sist HB., sist .
7.	Nom. s/Jam (sidim, sidem H) 'soT*'
siedem sch. sedam).	Z TT,b P°r- pol.
8.	Nom. uósam Kissem HB, wissem H) '
pol. osiem, sch. ósam).	W ~ °S6imb 'Por.
9.	dioąt fdiwangt HBj H/ *deoęt6.
10	(disangt HB, disangt H, disant Pf)
,.S X 7 ,L1“e^niki gló'™e od H-20 miały w połabskim
według zgodnych danych w słownikach H i Pf formy podwójne,
a mianowicie z drugim członem w postaci -disliai lub też
w postaci -cti (-de). Mianowicie: 11. jadanadistia) (jadona-
duste Pf gana diste H gadanadist HB^. 12. doenade doinode
(twenatste Pf dwenótste H), doenadist (twenatist H). 13. trai-
nacte, trainócia (treinaste Pf treinótste H), tramadist (treinatist
H)f. 14. citernocti (zuternótzti Pf citter nótsti HBJ dtemóda
(citternótste H), citemadist (citternatist HBj. 15. pąlnodi (pangt-
nótzti Pf pangtnótsti HBj/ pęlnadist (pangnadist H). 16. sistnodi
(siistnótzti Pf siistnótsti HBi), sisłnadist (sistnadist Hi. 17. sidam-
nocti (siitemnótzti Pf sidemnótsti HBi), sidamnadisi (sidem-
nadist Hj. 18. obsamnocti (wissemnótzti Pf wissemnótsti HBfl,
ousamnadist (wissemnadist H). 19. diogtnodi (diwangtnótzti
diwang nótsti HBp), diugtnadist (tiwangnadist H). 20. i^
^disangtnótzti Pf disangnótsti H).	_
Formacja tych liczebników — oprócz ,sęn0‘!	'
który jest połabskim nowotworem — 1es 0 Z? . Drasj0.
z doby prasłowiańskiej i odpowiada w Zl!pe . też wc
bańskiej formacji *di>i}a-na'de3ęłe i t • zac ° .aka poslać
Wszystkich innych językach słowians ic • óżnjcy akcen-
człona drugiego : -di || -dislM jest wynikiem różnicy
204
,	. która wynikła wskutek tendencji do drugorzędnego
otania akcentu na zgłoskę przedostatnią (por § 115). Zgodnie
Z normalnym rozwojem połabskim w formie loc sing.
akcent przerzucił się na zgłoskę końcową:	z
wskutek Skrócenia (właściwego drug.emu cz onowi tych li.
czebników we wszystkich językach słowiańskich) powstało
-di; w wypadkach zaś drugorzędnego cofnięcia akcentu skró-
cenie to doprowadzało do powstania formy -dfs/(a). Oboczne
formy zakończone na -e: doenacte trdinacte mają drugorzędne
zakończenie -e *-e przeniesione z form nom.-acc. plur.
rzeczowników męskich i żeńskich o temacie podobnym (tj.
dawnych tematów na ~io por. §§ 144, 157).
O liczebnikach 11—20 por. dokładniej Lehr-Splawiński Przy-
czynki do gramatyki i słownika języka połabskiego SO VI. 17—9.
§ 234. Dla liczebników od 30—100 nie wszystkie formy
połabskie się zachowały. I tak dla oznaczenia 30 nie
mamy formy właściwej: u Henniga opisano ją wyraże-
niem pól ftipa (peltyipe H) t. j. ‘pół kopy', tak samo zupełnie
i u Pfeffingera: piiltschtibe ‘trente’. Dalej mamy:
40. citerdiśąt (citerdisjungt H) *ćetyr6desęt?>; por. sch.
ćeirdeset.
50. pq(t)diśqt (pangtisjuńct Pf, pangdisjungt H) ;= *pęl6desęt'b;
sch. pedeset, wr. pjatdesjat, poi. pięćdziesiąt.
60. sis(t)diśqt (schistijuńct Pf, sistisjunkt H) *śest6desęii>;
sch. śezdeset, wr. śestdesjal.
70. sidamdiśiit (sibitisjunct Pf, sidem disjunckt H) *sed(ó)m6'
desęti,, sch. sedamdeset i t. d.
* 80. ousamdiśgt (wissimdisjunćt Pf, wissem disjungt H) —
— osmidesętit.
9(X dioq(t)diśqt (diwang disjungt H) 'deoętddesęh,.
100 « ara> oriya s^ow- zanikła; zamiast niej liczebnik
Drzez	a j ° anal°£icznie do poprzednich dziesiątek
,(disan^ni>t H) - -deSęt6 des^. albo -
(pangstige H*16 °P^sowo przez wyrażenie: pqt sl^3
^!20 gakTn”) u'’	Śdn- = niem'
tykamy tylko un	• . Samo d^a oznaczenia tysiąca spo
disant panstflge PfTT*; pąłsłie13 (tisanct panstige HB>
desęte pęte-stig-y, zamiast kontynuacji
prasłow. tysętjb. Ta opisowa forma dla
zwala się domyślać, że w ten sam	1000 P°-
zapewne n. p. 200= *daoó pątstirfa it.d iabLyrażano setki:
zupełnie się nie zachowały,	’ ’’ KRolwiek formy te
b. Liczebniki porządkowe.
§ 235. 1. Nom. sing. masc. para (nara HR u
Zachował się także comparativus- ~
paressa HB,H; 'in vorigen zeiten'	,) ’
2 Nom. sing. masc. (ó„ (tóhr Mit., tore Pf, tere HB
tere H) i)T>torb-jb.
3. Nom. sing. masc. trita (trite Mit,, trite HBi trite HBCL
trite H) *tretbjb-jb.	1
Gen. sing. masc. iriteg (pisslyót tritik dangów HBtH)
- *(posledi>) iretbja-jeg(o) (dóńja); według tego, co było powie-
dziane w § 223 oczekiwalibyśmy formy *trifag pisanej *trityak,
czy *triliak; jak objaśnić to odstępstwo, niewiadomo, nie jest
wykluczone, że chodzi tu o pomyłkę pisarską: tritik zam.
tritiak.
4. Nom. sing. masc. citorta (zittgórte HBj zittgóarte H)
*ćetofi'b-jb.
5. Nom. sing. masc, pę/a (pijunte HBi pyunte H)
— ‘pęh-jb;
6.	Nom. sing. masc. sesta (seste H) śestt-jb.
7.	Dla liczebnika ‘siódmy' nie zachowała się ^°”na P°
łabska. Wedle połabskich zasad głosowych brzmiałaby ona:
sedma *sednTb-jb.	t
8.	Nom. sing. masc. oasma (wasme HBJ — °5nrblb.
9.	Nom. sing. masc. diógta (diwyńnte H)	up
10.	Nom. sing. masc. (disjungt HC, dis,unś
disjungt H) *desęt?>-jf>-	i „aiv s;e w za-
Dalsze liczebniki porządkowe nie ^achowafy ę
bytkach. Wprawdzie Rost (str. 377) przypuszcza,
. , *b o no T jest niewyjaśniony
*) Należałoby oczekiwać formy pori)a, zan
wobec istnienia form korDÓ mórUa itp.	Daredig (str- 4<J^’ C°
2) Rost objaśnia tę formę jako loc. s
jednak jest niedopuszczalne ze względów g os
206
podana przez Pfeffingera (liijan) ziternistich ąuarante’
oznacza liczebnik porządkowy ceterdeste, ale przypuszczeniu
temu brak podstawy, ponieważ odnośne miejsce u Pf jest
zbyt wyraźnie przekręcone.
c. Liczebniki zbiorowe.
§ 236. Liczebniki zbiorowe od 4—10 zachowały się w za-
bytkach w znaczeniu ilościowych. Czy jednak w połabskim
istotnie znaczenie ich specjalne zanikło, jest rzeczą wątpliwą:
raczej chodzi tu o pomieszanie przez autorów.
4.	citoaru (tschiitwaru Pf citwari H) 'ćetoero, por. wr.
mr. ćetoero, pol. czworo.
5,	pąlaru (pantaru Pf, pantari HBi pantari H) *pę/ero,
por. wr. mr. pjdtero, pol- pięcioro.
6.	sistaru (siistaru Pf, sustari HBjH 'śestero.
7.	sidmaru (siitmarii Pf, sidmari H) *sedmero.
8.	ousmaru (wissmeri HBi smeru Pf) *osmero.
9,	dioqtaru (diwangteri HBi diwangtaru Pf) 'deoętero.
10.	disątaru (disangteri HBi disangtarii Pf) *desętero.
§ 237. Prócz tego zachowało się w zabytkach kilka
wyrazów stojących w związku z pniami liczebnikowemi:
jidaina nom. sg. masc. (giddein HBi giddeine HC gid-
deine H) 'einzig' ‘jedint-jt,.
janóca nom. sing. masc. i nom. plur. (janótz HBi ganótz
plur.-ganótze H) 'einig' *jedt>naĆ6-j6; por. pol. jednaki z innym
sufiksem.
t iarijanóca (terrijanótze biig H ‘dreieinige Gott') ‘dreieinig’
— *t(6)róje-jed7>naĆ6-j6 (por. czes. trojjediny).
diijóca (dyótse H) zweierlei *doojaĆ6-j&, por. pol, dwojaki.
chleicher (§ 152, str. 196) wyprowadzał to z *dojaćij
a e to forma nieznana nigdzie w Słowiańszczyźnie.
5- Czasowniki,
207
Czas teraźniejszy,
r. Budowa tematów
a. Tematy praes. zakończone na Mo
§ 238.	Słowa o temacie z pierwotnym sufiksem \ II0
zachowały się w połabskim dosyć licznie w postaci U-
temat kończy się w formach 2 i 3 os. sing oraz 1 i' 2 1
na / -e W pozycji akcentowanej, a na s e w poakcentowej:
N. p. lrq«-ea (trangsissa H trangsissa H)
(pepadiessa H pepadiessa HB,) 'popadełl^se, deri-sa (derissa
H) 'derelhj-se, mdzes (musis H musis HB, miises Pf) 'moźeń,
kródes (krodies PS) 'kradeśb, cima (zimę Pf zieme PS ssimeH)
*x'btjemy, cita (ziette PS) *XT>ijele, oida (wide H wyde HB,)
*t)ede(tb), plita (plite H	*p/e/e(Z'»), sąda (sangd sangdie PS)
:isęde(fz>), strdiza (streise H streise HB,) *sWfe(to), klóda
(klod klode H klóde HB, klodt PS) 'kladeih,), buda (bidę H
byde HB,) *6oJe(f&), prąda (brangde H prangde HB, prangde
PS brang Do) 'pręded^), lezą (lóse H lese HB, lehse PS)
*/eze(Z'&), pósa (pósse H HB, pohse PS) — *pase(fo), gniła
(knite H knite HB,) 'gnełed^), dama (doame H dóame
HB,B2C) dijmettii), mara (marę H marę HB, mahre PS) —
dera (dere H dere HB,) & 'dereW, blina (klana
klan H klana HBB,B.C klahnne PS)	ilma (gunmen
gimm H HB,) ’«me(W, zeioa (seiwe PS)
(siwe H sywe HB,'suwe PS) *zow(M, sto (zasse H sasse
HB,) -sasel/z.), bera (borę bere H) «(»), (sere n
zehre PS) ‘sere(la), zdza (ssase H zase HB, saasse
'"w	, ,W. :,
temat kończy się na spółgłoskę, która ] tematu innych
tabskim zmiękczeniu pod wpływem ana ogji ocjziedziczona
osób, Tym sposobem znikła w ^ufskowa w obrębie
z doby prasłowiańskiej wymiana sp ® pierwotnym
odmiany czasu teraźniejszego czasowm	. t0 wy-
temacie na *e || o. Szczególnie wyraźnie
208
równanie u słów o temacie zawierającym pierwotnie spół-
głoski tylnojęzykowe k g. x, które w formach 2 i 3 sing.
i 1 i 2 plur. wymieniały się na c ź ś (pod działaniem mięk-
czącem następnego e): w języku połabskim w całej odmianie
występują w temacie spółgłoski c z s ć ź ś). N. p. 3 sing.
seca (ssetze HHBr cese PS) *seće(h>)-. 1 sing. secą (zetzam PS)
zam. *sekq prasłow. *sekq, 3 sing. pica (pizi, pitse Pf pitse
HBi pitze H) *peće(to): 3 plur. picą (pitzang H) zam. *pekq
*pekq(t-b), 3 sing. rica (ritze H rize HBJ *reće(/a): 1 sing.
ricą (rietzang PS) zam. *rekq *rekq. U słów o temacie za-
wierającym inne spółgłoski wyrównanie to polegało na wpro-
wadzeniu do 1 sing. i 3 plur. spółgłoski spalatalizowanej
(tak jak w formach dalszych osób), dzięki czemu końcówka
tych form ma postać -ą, a nie -q, jakby to powinno być,
gdyby poprzednia spółgłoska była zachowała swą pierwotną
twardość: 1 sing. a idą (eidang HHBj zam. *aidq *idq.
§ 239.	Słowa o temacie z sufiksem *ne || no
zachowały się w połabskim dość licznie: Np. tągna (tangne
H HBi) PS tańgne HBJ */ęgne(/'&), zomakna (zomaken H
zómaken HBJ *zamz>kne(h>), pakna (pakene póakene H
poakne pakkene HBj 'ptkneldt)1), dod^gna (teweiggen HBj
=*= *doigne{it>), ddrgna2] (dargne*H darge HB J *drgne(f®) pol.
dziergnie, marzną (marsne H marsna)H) ‘mrznełte) pol. marznie,
oódzna (waykne wokne H wóykene woykne HBJ *oykne(iT>),
zaukna (ssóugkene H ssaugkene HB) *źlkne(ti>) pol. żółknie,
smagną (smaggene H smaggeone HBB2) *sm6gne(t?>)3] por. pol.
śmignie, lągna (langne PS) *lęgne(iT>) pol. lęgnie, piifdina (pit-
geine H piitgeine HBi pitgeine HB) *po£i/(d)ne(f&) mrus.
pokyne, ddgne (dagne PS degna Pf ‘taugt’) *deg-ne(ti>) (^ śdn.
degen}, ragni-sa (ragnissa H ragnissa HBi ragnissa Mit. ‘bewegt
sich ) regne(it>)-se (= śdn. regen) itp.
§ 240.	Słowa o temacie z pierwotnym su-
fiksem ie || io zachowały się w połabskim w dość znacznej
’) Por. SO. V str. 368—70.
2) Rost błędnie czyta targnę i zestawia z pol. targnąć (Rost
str. 121, uw. 6). Por. SO VI. 20.
błędnic lączY ten wyraz z *maxnqii (str. 150, uw. 25). Por.
ilości: np. 1 s>ng. pa,, (peyang H peyang Hb .	.
Pdp (Peye payc H pa|e HBi peyje PS) - .	3 W
H bue H 'schlagt drenhf)	~ hij> (bie
SPj3 (saye H saye HB, zeye(n) PS)	~ ‘'^(h)1),
móyssa H móye móyissa HB,) & •nWje((ł).).Ti,T7 (mov»
kreye HB, ‘deeken’) -	",1	^’>aye H
x -ryjeM, oója (waye H waye HB, WOye HB -1®'
1 sing- cap zam. cajq (tzaga H tzaga HB )
cajes (tzagis H tzagis HB.BC) ‘ćujeS6, 3 „lur jJ!”,’.sing'
HB,)	1 sing. pti,', (piiang H p’ g M ) “^
(pue !H_p& HB, puhje PS) .
(snogis H znoys HBJ znajeśe, 3 sing. znója (snoye H snóye
HBi) znaje(t*), dójes (dóys H) *dajes6, 1 plur.
(wittedoyime H wittodujeme Mit) *otdajemy, 1 sing. praioqZq
(preiwangsang H preiwangsang HC) priuęźę, 3 sing. zooąza
(zowangza H zówangsa HBJ _ zauęźe(/,&)( 1 sing. reZq (resang
resam PS) *reźq, reza (rese H rese HBi rosę PS2)) *reźe(/a),
Idiza (leise H leyse PS) ±= */iźe(te), mica (mitze H) ‘mef/ef/ł),
skóca (skótze H skuze Pf) *skace(t'b), cisa (ciesse HBp
*ćeśe(/-&), laza (łase H łase HBi laase PS) *Z®£e(/»), 1 sing.
plócą (plotzang H) *plaćq, plóca (plotze plohtze PS) ‘płaće(li),
pląsa (plangse H plangse HBJ *p/ęse(/»), drtmes (treemesch
Pf) *dremjeŚ6 pol. drzemiesz, piidapca (pudawze H pudapze
HBj *pod'bp'btje(t'b), vura (wirre H) *orje(/®), kopa (kópe_H
kópe HBJ 'kapjeW, zaibi-sa (sseibissa H sseibissa HBJ
zybjellTtyise), móza (mose H) maźe(ti>) itp.
Słowa o temacie z sufiksem -aje-1|-o/o Z?C^W?^łVm
w połabskim w dwojakiej postaci: z sufiksem niesaą nę
-ója-óje- lub ze ściągniętym -a- Pierwsza z tyc Pos‘
cjęstsza: kysój, (kungsoye HB,)	^e(W
delaje(lt), ogsója (wungsoye n no,; -	. u jeimóy
(Igotóya H Igotóga HB,) 'lelaiM, (gam y . *
HB, jaymói Pf) - -(yiima,>(/.), 3 plur.
J) Wprawdzie le irzy ostatnie słowa sa. v,,onrf e/> jednako"0
«>>«". -e o „pantemi na pniaeh zawierających
zewnętrznie nie różnią się one od tworów
2) Zapewne zam. rosę = rese.	14
Lehr-Sptawiński, Gramatyka polabska.
210
H HBi) — *j6grajQ(te)t maigója (mieggóye H HBBj ) — migaj elit,),
oiińójs (winnoje PS) *vońaje(h>), molója (mótóye H) 'motają,
soaitója (sweitoye H sweitóye HB,) *Soiłaje(h>) itp. Ściągnięta
forma sufiksu występuje w słowach jak: oqza (wjungse PS)
*oęza[je(t^], Dara (wahre PS wóare HB,) ‘ora[je(/b)],
mąća (mangsia H mańgsia HB,) ‘męca[je(h.)]J), uól'a (wólyaH
wołga HB,)	‘yo/a[je(/®)], zeoa (seewe PS)	*zei)a[je(/b)],
piicdioa (piizeiwa H) ‘poctoWl. dajxa Manche PS)
*dyxa{je(h>)], blqda (blyunda H) = *blęda[je(li>}]t Oaznósa
(wassnóssa HB,) — D&znaśajyeł/®)], dola (jole PS tgóla HB,
dgóla HB2 tgola H) *dela[jelh>}], jdima (gayma H gayma
HBB,C) *(j)ima[je(ti>)] itp.
b. Tematy praes. zakończone na
§ 241. Słowa o temacie praes. z sufiksem i
zachowały się w znacznej ilości w języku połabskim, uległy
jednakże zmianie wywołanej analogją do słów o temacie
praes. zakończonym na e || o, a polegającej na tem, że
w formach 2 i 3 sing. oraz 1 i 2 plur. wygłos tematu i
zastąpiono przez e, które zgodnie z rozwojem głosowym
połabskim w pozycji akcentowanej rozwinęło się w -i: N. p.
riidi-sa (ridiessa H ridissa HB,) *rode-se zam. *rod/(fo)-se,
aitiipi-sa (eytipisa H) *utope-se zam. * utopii l-bj-se, riiji-sa (riyssa H
riisa HB) *roje-se zam. *roji(ti>)-se, gresi-sa (ggrecissa H
kgrezissa HB,) ‘greśe-se zam. *greśt(h>)-se, gnezdi^sa (ggenez-
diessa H ggennezdissa HBJ *gnezde-se zam. >:gnezdi(ti>)-se,
mazi-ma (masime H mazime HC ‘er driinselt')	*mt>źe-mu
zam. m6Źi(t?>)-mu, diiji-sa (tiigiiissa H dgiissa HB,) *goje-se
zam. *goi(ti>)-se, beli-sa (belisa HB,) "bele-se zam. beli(h>)-se,
maudi-sa (maudiesse H maudissa H maudiessa HC) — *mude-se
zam. mudilti>)-se, xorni-sa (chormiessa H chórmiessa HB,)
— xorne-se zam. xorni(l-b)-se, codi-sa (tzadissa H) *ćade-se
Zapewne napisane mylnie zam. meiggóye, co jest tembardziej prawdo-
podobne, że H e n n i g wyjątkowo tylko używa połączenia ie.
r. ) Wyraz ten jest zdaje się, drugorzędnem przekształceniem z *maca~
Ue\'fc)j. samogłoska nosowa powstała w nim zapewne wskutek assocjacji
znaczeniowej z przymiotnikiem	poł. mąfa. Por. SO VI 8.
zam. ‘ladHW-se, riisi-s3 (rississa HHB ) 	211
lecl-jeg (lezyik HB,) £ 7eće-;eg(„) ' ~ zan>-
(hulite H bulite HB,) ,1	2a„ -4oW(
rissa Pf) <' gore-se zam. ’gori(h)-se, Mrli ' ’ ' d°r™ (Uchu-
zam. ‘irlW-u, bujl-se (byissa H bujiSSa	~
bojiW-se i t. p.	“) óo/e-se zam.
W pozycji poakcentowej wv^łoq tom,) .
prawidłowo jako -a lub -e (w zgłosce zamk^ej, ^™ *
wiście sprowadza się także do starszego e m!„ • V’
globy również uchodzić za kontynuację { gdyby
formy z akcentem sufiksalnym dowodzą zastąpienia •« pr2"
' - NPun?a U-mC HB‘ -.lome zam-	"ta (niisse H
n^sse nDt) nose zam, nosiła), piiuóda (piiwóde HBjB.,C
piiwóde* H) 'pooade zam. *povadi(tb), [diba (Igeiba H Igeyba
HBi) lube zam. lubi(bb), oezdaiba (wistjeibe H wistgeibe HBt)
"józgube zam, 'józgubilh?'), zoliiza (zolize H zolise HB2) *zaloźe
zam. *zaZoiż(f&), gósa (gós H) ^*gase zam. ‘gasKh), pdusta (pausteH
HB) *pusf e zam. *pusti(l'b), slóoa (stowe PS)^*5/aue zam. *slaoi(tb),
plota (plotę HHBt) *plate zam. *plati(l'b), stąpa (stump H stump
HBBiC) *stqpe zam, *stqpi(tb), jezda (gesde H jehssde PS)
*jezde zam. *(j)ezdi(f&), ootróde (woyrode HHC 'ausregiert')
*i)yrade zam, *t)y radioto), soeta (sweta swete H sweta HBi
swete Pf) 'soete zam. *si)eli(it>), strela (strele HHBi PS) *slrele
zam, *streli(ti>), uduca (wautsa H) *uće zam. *ućtf/a), mera (mere
H mere HB2C mere HB mehre PS) *mere zam. *men(W,
olaca (wlatze PS) *volće zam, 't)olci(lT>), dela (delaHBi) e e
zam. *deli(t?>), aikruja (eykrye HBJ *ukroje zam, u rojt lt», qsa
(kungse HHBlC) - ^se zam.	^na (s.neH s^neffi.
siihne PS) *zoone zam. *zoorM, P^sa (pnsse i
PS) - 'prose zam. * prosić, pl^ (plawe plaweIplawe HbP
*peloe zam. *pMto), saysa (s^USS®	’zode PS)
zam, *suśi(/®)» soda (sade H ss°°e l„ ,,jg jjgj *xode
*sade zam. *sadM, xiida (chude c 1 e	‘Syti(li>),
zam. *xodz(/2>), saita (sseite H sseyte; ii i	pS) ^łoŁe
tduca (tautze H) *tuće zam. /uc'upS)“^ *daOe zam. ‘daiM.
zam. toalh,), dóoa (dówe HBi dowe	(Jaume PS)
uidza (maase PS) *msźe zam- m6 , . jjp dgeype HBi)
— *dyme zam. *dymi(h>), fdip9 (tYelPe	14*
212
*kupe zam. *kupi(t?>), lnica (teitse H tcytse HBJj£ ‘tyce zam.
*tyci(te), oóza (wosse H wóse HBJ We zam. 'oazdt*), miica
(mitze H mptze HB! ‘tunkt, rótet’) ‘moce zam. Wćr(h>), ddj3
(iiigige H) ‘goje zam. ‘goji(tt), duja (due H due HBj 'doje
zam. *doji(h>}, odra (wore H HBBi wóre HB2C wóre HBt wóre
Pf) *vare zam. *uari(t-b), zola (chole H chole HB! chole gole PS)
*xoale zam. ‘xDali{ti>), stila (stile H stile HBJ *slele zam.
bela (bele H) ‘bele zam. ‘beli(h>), kodila (gweyle PS)
*koile zam. *koili(t'b), zórna (chórna H ghórna HBj *zorne
zam. *xomW, coda (tzade H) ‘cade zam. *ćadi(ti>), plduza (plause
H) ‘pluźe zam. ‘pluzi(lt>), slduza (slausa H) ‘sluźe zam.
*sluźi(t'b), trąba (trumbe H) ‘trąbę zam. ^trąbi^), lecą (leże HBj
*leće zam. *Ze'ći(f®), triba (triwe H triwe HBBiB2C) ‘terbe
zam. *terbi{lT>), soóra (swore H schwore HBJ ‘suare zam.
*svarW, faula (tgeite H tgaute dgeite HBi t-hauchte PS)
*kute zam. *&uZi(/z>), oiibóoa (wibbów wibbóf H HBiB>C)
*ob-aoe zam. *ob-ai)i(h>}, Diibesa (wibbes H) ‘obese zam. *o6est(ta)
‘ob-oesith)] por. stpol. obiesić, bulą (buble PS piiglie Pf)
±= *bole *boli(tT>), pdrda (pahrde PS ‘pfiirzt’) ‘prde zam.
*prdi(h>], liza (lise H PS) ‘leże zam. *leźi(tb'), bąca (bungse Hi
bungze HBi ‘brullt’) ±= *bąće zam. *6qĆż(/z>), brąca (brantze H
brantze HBj ‘bręće zam. *bręa(te), kląca (klantze H klangze
PS klangse Pf) *klęće zam. ‘klęći(ti>), grama (grame H grame
HBj *greme zam. *grf>mi(ti>) pol. grzmi, zdra (sare H sare HBi
sarre saarre PS) *zt>re zam. 'zerddb), smarda (smerde HB2
smarde HBi smarde H Pf schmarde PS) ‘smfde zam.
'smfdiitT,), Darta (warte H HBj ‘orle zam. ‘orti(ti>), lita (lite H
lite HC lite HBj *lele zam. ‘letUte), seda (ssede H ssede HBi
zede PS) *sede zam. *sedi(t?>), t'aipa (tyeipe H tgeype HBi
siedet, kocht) *kype zam. ‘kypiite), ajbeza (eybese H) *ubeźe
zam. ubeźi(t7>), pdista (peiste H HB) *pisće zam. *piść/(/'&),
zvdna (swane H ‘klingt’) *zvene zam. *zo6ni(l'b), stuja (stige H
styge stie HBi stiie H stiihe PS) ‘stoję zam. ‘stojifa), pazda
pahssde PS fistet) *pezde zam. ‘pezdiith), odi^a (weidese H
weidese HBi B2C weidse PS) *oidje1) zam. *Didi(t,b), górnes
Pyąwdopodobnie 3 wprowadzono tu pod wpływem dawnej formy
1 sing. Oaigą Didją. Wyjątkowy przykład wyrównania w odwrotnym kie-
run u niż zwykle. Por. O działaniu analogji w konjugacji połabskiej SO I 188,
(gorniss PS) *gorneś zam. *-0 f? . . .	213
H tyautis HBi dgautis HBj t-jeutes PfrTl	(lYautiss
Z£i;es (sans ssans H) *Z6reS zam ’ ~ zam. 'kuiii6>
schlauses PS) *slyśes zam. *slusii6 < ^z3*3 ^cisis H
HBi) *vidjeśi) zam. *oidiśe. ’ i3es (weis’st H weisis
W formach 1 sing. i 3 plur. temat knń
głoskę pierwotnie palatalną, z czasem — zgod^ Spól‘
rozwojem głosowym połabskim — zdvcnau? i“1C Z normalnVm
(lumang Mit.) -	z ?aną: 3 plur'
niissang H) — *noSę((„), 3 plur. (ridańgsa HB 1“^
3 plur. (rfangsa HB. riangsa”^^
3 plur. uor, iworang H) - oa,^. 1 sing,
sa H chornangsa HB,) \oMra«, 1 sing. zi,ą (sarane „
serang H HB,B2C saarang PS sarang Pf) ź i sia6. Jd ”
(sleisang Pf) rslyśq.
Tematy praes. zakończone na spółgłoskę.
§ 242. Temat prasłow. ł(j)es- zachował się w języku po-
łabskim w formach 1 i 2 sing. 1 plur. i 3 du. słowa posiłko-
wego jesmó w postaci jis-, która była fonetycznie uzasadniona
w 1 i 2 sing. i 2 plur., a do innych form została widocznie
drogą analogji wprowadzona2): jis (jose gis H jiss H)
*(j)esm6, jis (gis H giss HB1B2C jiss PS jis Pf Mit.) — jesi,
jismói (gismay HBi gis may H) — *(j)esmy, jista (jista PS)
*(j)esta. W formie 3 os. sing, temat ten występuje bez
końcowego -sH), zachodzi w nim natomiast drugorzę na
nazalizacja, której pochodzenie nie jest jasne ). 7<?
PS jan Pf ian Mit.) ję zam. (j)e.	a4nipfc7Vin
Temat prasiow. ‘Wd- uległ w czas.e teraźniejszy
słowa ‘esti ‘jeść’ przekształceniu na wzór em
i jedyna zachowana forma 3 sing. praes- wrus.;edel,
(jede PS) ^*Wde zam.
perjeda (pergóde H pergóde HB,) W‘d‘ zara’
’) Por. uw. 1. na str. 212.
2) Podobnie jak w stpol. jeśmy.
fl) Podobnie jak dial. w pol.. mrus.
4) Por. SO. VI 8-9.
214
Inne słowa o temacie zakończonym na spółgłoskę nie
zachowały w zabytkach form czasu teraźniejszego, nie można
więc określić, jak przedstawiał się w połabskim ich temat praes.
Słowo Smarna imeli, które w prasłow. traktowane było
w praes. jak słowa o temacie spółgłoskowym, ma w języku
połabskim w czasie teraźniejszym temat mo- 'ma1) w po-
zycji akcentowanej, a ma- w pozycji poakcentowej: 1 sing.
mom (móm H mohm PS) -mam (ne mam H HB, Pf) — mamb,
2 sg. rnos (mós H HB! mohss PS) -mas (nemas HBt) *mas(i),
3 sing. mo (mo H PS Pf Mit.)	1 plur. móm(a) (mome
H HBi móme HB2C mohm PS mome Do) 'mamy, 2 plur.
mota (mohta PS) 'rnaie.
B. Końcówki.
§ 243.	Liczba pojedyńcza.
Zakończenie 1 os. sing. praes. jest w języku
połabskim dwojakie: -q i -m. Pierwsza z tych końcówek
panuje w większości czasowników, a mianowicie zupełnie
tak samo jak w języku polskim u wszystkich słów z wy-
jątkiem dawnych tematów spółgłoskowych oraz z wyjątkiem
słów o temacie zakończonym na -o -a a, które powstało
ze ściągnięcia dawnego sufiksu *aje || ajo. Końcówka -q jest
normalną kontynuacją prasłowiańskiego zakończenia *-ę w po-
łożeniu po spółgłoskach palatalnych. Ponieważ jednak —
jak wiemy z § 238 — w języku połabskim postać tematu właś-
ciwa formom 2 i 3 sing. oraz 1 i 2 plur. została uogólniona,
przeto wskutek wprowadzenia do formy 1 sing. spółgłoski
zmiękczonej na wzór form dalszych osób, zakończenie -q wy-
stępuje także u tych czasowników, które w prasłow. miały
w 1 sing -ę po spółgłosce niepalatalnej. N. p. secq (zetzam
PS) zam. *sekq *sekq, ricq (rietzang PS) zam. *rćkĄ *rekq,
pdjq (peyang H, peyang HB,) *pijq, cdja2) (tzaga H tzaga
HB, ich fiihle ) *ćujq, pujq (piiang H piang HBJ *pojg,
praioqzq (preiwangsang H preiwangsang HC) *prioęźq, rezq
*) O stosunku jego do dawniejszego *j6ma- por. Lehr-Spławińsk i
Prasłow. jf>- w językach zach.-słow. RS VIII str. 155 uw. 2.
) Redukcja końcowego nieakcentowancgo -q jest zjawiskiem spara-
dycznem w języku połabskim. Por. wyżej § 30.
(resatn resang PS =2 ‘rei,, pló ( 	215
(smyansa H schmiańsa Pf) •smc- 4 H) - ^<1, m^.s,
H chórnangsa HB,) ^orń^, zd	‘chornangsa
PS sarang Pf) 'zcrę, jfó;,, (sleisang Pf) J, ,seranŚ saarang
nang PS) *meń-Q (śdn. menen,) dida (P j	(meh-
£M (tza-n Pf) ca (nits H nitza P ni M
Końcówka -m -.mi zachowała ™'u sf0 ”,
mohm PS) -mam (nemam HHB„ ne mam Pf) -< «,T m°m H
w kilku przykładach u słów o temacie dawn™	’ .f™
którego sufiks uległ ściągnięciu w -o -a.- „ix3m
' T.,H .,7, nexam,Jzan’- n‘x™ «>’" (ópam HHB.B, 'ich
hoffe ) [h)op-am (sdn. Aopen), gdnam (gannam H ‘ich gónne’)
*gan-am (śdn. gunnen), W zapiskach Jana Parum Szul-
cego dwukrotnie w 1 sing. innych czasowników zapisano
końcówkę -am: zetzam = secq i resam = rezq, co przypisać trzeba
mimowolnemu wykolejeniu (zamiast -ang, por. także resan'
PS — rezą) pod wpływem widocznie dość licznych czasowni-
ków z zakończeniem -m w 1 sing. W formie 1 sing. jis (jiss
gis H) *(j)esm6 końcowe -m zanikło zapewne wskutek po-
łożenia wygłosowego po spółgłosce.
Zakończenie 2 os. sing. praes. było w połab-
skim u wszystkich czasowników jednakie: -s *-& -Si -si.
N. p. muzes (miisis H musis HBi miises Pf) — moźeś6, .króJes
(krodies H) == *kradest>, cdjes (tzagis H tzagis HBiBoC) ^ćujeśt»,
znójes (snogis H znóys HBi) — *znajeś6, dójes (doys H) — ai&>
lazes (lases H lases HBi lósest1) Pf) — Itześó,
mesch Pf ‘traumst’) 'drenyeS*. górnes (gorniss PS) - go
zam. 'gomiśt. fautes (tyautiss H HBt dgautis tyauhs HBt) -
*kuieś zam. */eu//Ś6, zares (saris ssans H) \iytfsbt mems
slajses (schlauses PS sleisis H) 5 yse~ ( Jsist i) H weisis
(mehnass PS) *men-as (śdn. menas}, oa^es
HB( *oidjes zam. *oidiśó, jis (gis	(nemasHBi)
.PS^	<n,j.	.
mas zam. *imaśi, cis (tzis r	posiadały w języku
Formy 3 os. s i n g- Pr a e\s.'	wskutek tego postać
połabskim żadnej końcówki
') Końcowe -I jest
pełnionym pod wpływem
216
czystego tematu. Przykłady bardzo liczne wymieniono
w §§ 238-41.	.
§ 244.	Liczba podwójna.
Z liczby podwójnej zachowała się w połabskim tylko
forma 3 du. z zakończeniem *-ta, które przedstawia się pod
akcentem w postaci -to, po akcencie zaś jako -ta: jemaló-sa
(gimmatóssa H gimmatóessa HB.) *jf,meta-se, bejató-sa (bya-
tósa H biatóssa H) *bijeta-se, oiisdipató-sa (wisseipatósa H
'sie kiissen sich beide’) — *osipeta-se zam. *osipita-se *), soórató-sa
(sworatóssa HHBi *soareta-se zam. *soadta-se, jista (jista
PS) *(j)esła, mota (mohta PS) "mata zam. *jómata.
§ 245.	Liczba mnoga.
Forma 1 os. plur. praes. zachowała się w połab-
skim w czterech tylko przykładach, z których trzy mają za-
kończenie -ma w pozycji poakcentowej: oiitdójema (witte-
doyime H wittodiijeme Mit.) 'otdajemy, cima (ssime H zieme
PS zimę Pf) *(xi>)tjemy, jisma (jissme PS) *(j)esmy. Jedna
tylko forma ma końcówkę akcentowaną: jismói (gismay H
gismay HBi) *(j)esmy. Dyftong zawarty w tej końcówce
dowodzi, że pochodzi ona z *-my (tak samo jak w języku
polskim), inne bowiem zakończenia prasłow. 1 plur. praes.
(‘-m® *-mo *-me) nie mogłyby rozwinąć się w połabskim w formę
dyftongiczną. Forma ta każę też postać poakcentową -ma
uważać za prawidłową kontynuację prasłow. *-my.
Forma 2 os. plur. praes. zachowała się w połabskim
w jednym tylko przykładzie cita (ziett PS siete PS) *(xa)/je/e.
Zakończenie w pozycji poakcentowej -ta pochodzi niewąt-
pliwie z *-te. .
Forma 3 os. plur. praes. zachowała się w połabskim
w kilku przykładach zakończonych na -ą. Końcówka ta
u czasowników o temacie pierwotnie zakończonym na e o
(je II -jo) jest normalną kontynuacją prasłow. zakończenia
 <?(t&), a u słów o temacie na -e || o- rozwinęło się z daw-
niejszego -Q(h>) wskutek wprowadzenia do formy 3 plur.
ostatniej spółgłoski tematu zmiękczonej na wzór form 2 i 3
sing. oraz 1 i 2 plur. (Por. § 238): pują (piiang H HC)^ '★pojęli*'),
Por. SO VI 22.
pldjg (playong H playang HBjC) .	217
(plangsang H) >Zę5Q(^) f0/..	zam. ♦p/o^n .
gaganHB,)^ kfuj^), uó2Jet/. ,.Haj h
U	u^anfcaH’^
spółgłoskowym zakończenie tuożp n *. 2 ?' orar o tcmacic
wotnego jak i z drugorzędnie	z picr’
jak W języku polskim: biTą (berang HR i ' n Zoneź°
oórą (worang H) ‘narelM alk * ™rę<,l) albo -io-
sang H) *nosę(tT>) albo *nośQ(/®) pó/nn^	^S-
Mit) 7omę(/2.) alb ’	'P0L
ćę(fs) albo
w
Imiesłów czynny czasu teraźniejszego.
§ 246.	Temat part, praes. act. zbudowany jest w po-
łabskim przy pomocy sufiksu -qc-t który kontynuuje zarówno
prasłow, sufiks *-<?(/- u słów o temacie praes. na *e o i > jo,
jak i prasłow. *-ętj~ u słów o dawnym temacie praes. na -/-.
Rozwój *qtj -ąc- u słów o temacie praes, na *e || o jest
(tak samo jak w 1 sing. i w 3 plur. praes.) wynikiem drugo-
rzędnego wprowadzenia ostatniej spółgłoski tematu zmięk-
czonej, oczywiście przez analogję do form czasu teraźniej-
szego: najdobitniej wskazuje na to forma femin. zazącz (zos
sangse H zassangse HBi sasanza H sasanza HC sasan sa J
zam. *zagqca *zbgqtja-ja.	, .
Wszystkie zachowane formy part Praes‘ ac . p°&’ q
tylko zakończenie jedno -a, które może pochodzie za
tylko zakończenie jeano	lncg0 zakonczema
z dawniejszego -i	przyp,	_fl *.a.ja w femin.
nom. sing. masc. złożonej deklinacji, j myróżnić tylko
lub -e *-o-ye u neutr. Formy te można
według rodzaju rzeczowników,	rzeczownika, po-
jako przydawki; jeśli zanotowane są 2resztą, zdaje się,
chodzenia końcówki -a nie da się
raes. na podstawie tematu inhn.
J) Drugorzędnie sformowany tem
*plu-ti por. poi. kuj^ kuć.	„ulowego końcowego -q l§ '
2 Sparadyczna redukcja PO^cenh*^	do innych oso
8) W poi. d wprowadzono zam. 3 P
218
nie zachowały się żadne inne formy prócz nom. sing. masc.,
femin. i neutr. złożonej deklinacji: biidąca (pi/danza H piidanza
HBi) zam. 'bodąca *bodqtja-ja, leząca (letzantz Bauc.) zam.
*[ozqca *lezqtjf>-j6, marąca (meranza HBi) zam. *marqca ’ mbrą-
tj6-jb, zaząca j. w., smejąca (smyansa H smianza HB! smyańsa
HB]B2C) *smejqijb-jb, oejąca (wjangsia HB) *oejqtja-ja, zodd-
rająca (sodaragańgse HBi „trotzig") *zadyrajqtjb-jb, kąsająca
(kungsayangsa H) *kqsajqtjb-j6, oąsająca (wunssogangsa HB.
wuessogangsa H) *(o)qsajqtjb-jb, latająca (łgotógansa H Igota-
gansa HC) *letajqtjb-jb, uuńojąca (winngógangsa H winngógan-
gsa HC winngógangsa HBj *(o}ońajqtj6-jb, slrelająca (strelya-
ganse H strelyagance HBj ^strefajątjb-jb, gornąca (ggornantza
H kgórnantz HBi) *gornętjb-jb, merąca (meranse H HBB2C
meraantze HBJ *merętjb-jb, diijąca (diiangse H) *dojętjb-jb,
codąca (tsodangs H HBj *ćadęljb-jb, soorąca (swóranza H HBj
sworansa HBB2) — *svarętjb-jb, maucąca (mautzangsa H HBj
*m[ćętj6-jb, smardąca (smardangsa H) : ssmrdętjó-jb, sedąca
(sedangse H ssedanse HBj *sedętj6-jb, faipąca (tgeipangsa H
dgeipangsa HBj *kypętja-ja, paistąca (peistanza HBiC
peistanza H) *piśćętjb-jb, oedąca (wedanze H) zam, ' bodąca
*vedqtj6-jb, sapąca (ssapanse H sopanse HBj *si>pątjb-jb.
Rozkaźnik.
§ 247. Temat imper., który w prasłow. u słów o te-
macie praes. na e || o kończył się w formach liczby pojedyn-
czej na i, a w formach liczby mnogiej na e, u słów zaś
o temacie praes. na (^ *je po spółgłosce) oraz u słów
o temacie praes. na i miał w formach obu liczb sufiks i
zachował się w połabskim w postaci zakończonej w pozycji
akcentowanej na -ai, w poakcentowej zaś na -a, które
w wielu formach sresztą zanikło. Temat ten jest zarazem
całkowitą formą 2 i 3 os. sing. imper., która nie odziedziczyła
z doby prasłowiańskiej żadnej specjalnej końcówki: ricdi-ma
(ritzeyme H HB2) *reci-mu, jemdj-jeg (gimmayik H) *jbmi-
jeg(o), a<ddi~sa *idi-se, stoDdj-ma (stoweime H stoweyme HBJ
staoi-mu, nóoartdi-sa (nowarteissa H HBB2C nowarteissa
HBJ nauorti-se, djplotai-ma (eyplóteime H) *uplati-mi,
oiizarai-sd (wissereissa H)	..	.	219
zWickneime HB,) ‘‘wikni-mu ‘"'M™ (swikneime u
(biwóyzeyik H) Po'o'im-jegioji paoauzd'^^’
H puwauzdayik HB.B.C zahme ihn auf<'JCS'piiwau«M
derzdi-sd (dirseisa H dirseysa HB,) ~ *po^uzd'-jeg(o).
(drause treise H) *druźi, zdra’(sarp	13 SM-1
(wisse' HHC) zin, (“eHHSm)®''.ź,wi'
(ritze H) *reci, Idiza (leise Anon.) */«;	7 zer"’ Tic3
*sędi, piizdre-m}2) (piisaarim PS) ’ 3<7 3 Zangdie ?S)
H) uplati, vor (wohr PS) '0QTii drauz (\r (e.Yplót
*druźi, Oiitor (wittóhr PS) 'oloori brait"
# ..	, tjD , n~ ori' pTallor Preytohr PS)
?rd00n’ Za!(	Ps> -i, oazin (wassinH) ;
^zem, pud (pud punt PS) *p0-jbdi, M (saub pS)
uam (wam H wam wahm PS) 'oi>-jbmit 5ąd (sangd pS)
*sędi, praizad (preisat H preysat HB,) 'prińdi*], oiizdz (wied-
seess PS)4) *oŹ6ji, soiken (schwikkin H zwicken HB,)
*soik-ni (śgn. ztDicken), oii&dip (wisseip H 'kiisse') ‘oaipi,
piiliiz (pliiss PS) *polozi itp. Od jakich warunków zależało
zachowanie końcowego -a względnie jego zanik, niemożna
określić: często imper. jednego i tego samego czasownika
ma raz taką raz inną formę.
U słów o temacie praes. na *je || jo po samogłosce temat
imper. zakończony w prasłow. na j zachował się w takiej
samej postaci w języku połabskim: oerdty-jeg (wirdyógik H
HB2C) *vfgaj-jeg(o), uutdój-nam (wittedoy nam H wittodii
nam Mit.)	*otdaj-nam-b, doj-nam (diinom H) ) aj nam ,
paj (pey PS) :i'pij. oóipej (woypii HHC w°ppu
grej-sd (grijssa PS) *grej-se, oazdej-ss (was iessa 'wdej,
odzdaj (wasday HB, wasedaj	.^neg0 tylko słowa
sadaj (ssaday H ssaday HC) &dej. 1	zam
nexam mamy formę rozkaźnika skróconą.
*nexdj *nexaj por. pol. niechaj, nieć
') Por. Bernekcr I 131-2.	rofniety- c0 szcze^^n’e
“) Mimo enklityki akcent wyjątkowo
niejednokrotnie się spotyka.	Philol. I 56.	.. r r0.
•<) Por. Lorentz, Zeitschr. f. slav. Phdol.	g.ę zźodzlC z
*) Por. Schleicher 273, w-	-dniej.
stem (str. 441). że to 2 sing. P«cs‘ nieWąlpliwa wobec poPrZ
’] Pisownia niejasna, choć lorm
220
U słów o pierwotnym temacie spółgłoskowym zachowały
się dwie formy 2 sing. imper. odpowiadające ściśle prasło-
wiańskim: jez (getz H)	perjej (pergetz H pergeetz
HBj *per(J}edj6; trzecia doją (dódse PS ‘gib ) została dru-
gorzędnie rozszerzona przez dodanie zakończenia -a na wzór
form rozkaźnika słów o temacie praes. na e o i je jo: *dadj-i,
Nakoniec zgodnie ze stanem prasłow. rozkaźnik utworzony
według typu tematów spółgłoskowych zachował się też w po-
łabskim u słowa *oideti: vaij (weis H weitz PS) *oidjs por.
scs. oiźde.
Forma 2 os. plur. rozkaźnika zachowała się
w połabskim w dwu tylko przykładach z końcówką -ta ‘te.
Pierwszy z tych przykładów ma zgodnie ze stanem prasło-
wiańskim temat zakończony na ai *i: rusplasldita (rispla-
steite H) 'orzplaśćite stpol. rozpłaszczycie (=± rozpłaszczcie),
drugi zaś jecte (gezte H) ma temat przeniesiony drogą ana-
logii z liczby pojedyńczej (jej); *(j)edjte zam. prasłow.
*(j)edile.
Bezokolicznik.
a. Końcówka.
§ 248. Wszystkie zachowane w połabskim formy infin.
zakończczone są na -t *ii bez względu na to, czy język
połabski odziedziczył je z tern zakończeniem z doby prasłow.,
czy nie. Słowa o temacie infin. (= pniu) zakończonym na
spółgłoskę tylnojęzykową fe g, u jakich jeszcze w dobie pra-
słow. w połączeniu końcowem infin. *-k(g)-[-ti zaszły zmiany
głosowe, które doprowadziły w połabskim (jak i w innych
językach zachodnio-słowiańskich) do brzmienia -c (por. pol.
rzec wlec móc itp.), otrzymują w infin. połabskim drugorzędną
końcówkę t na wzór wszystkich innych czasowników n. p.
rict sect olact itp. (materjał por. niżej!). Zmianie tej sprzyjał
bez wątpienia fakt, że stare formy infin. "ric sec olać (*rekti,
sekti oelkti) zgadzały się pod względem brzmienia z te-
matem praes. (1 sing. i 3 plur.) tych czasowników: ric~ą,
Sec-ę, itp.
221
P n i a m i
spółgłoski
ze
b. Budowa temałA
zmatow infin
§ 249. Tematy infin ;
(bez sufiksu).	entYczne z
Prasłow. tematy infin. (=Dniel .
przedniojęzykowe ( d , z mają w	na
stanem prasłow. postać zakończona na ° - Zgodnie -
*oyoesii, ookrast (wegkrast H) * L * 'r™0,'!1 (woywist H)
*bosti, uoibust (woybist H) *vuboJ?S '*• i?* ®ist
wasbyst HB,) < *ndwli,	J '-sbist H
(wasdzangst H wasdrangst HBB.C) Węj(f>
weiden huten - pasll, ,Sst (rfihst PS) &	P , HB-
Md” ft •“	‘einfallen,
jest (gest H jest PS jist Pf) (j)esti.
Prasłow. tematy (= pnie) zakończone na spółgłoski war-
gowe zostały w połabskim rozszerzone przez dodanie a na
wzór słów o temacie (= pniu) na spółgłoskę przedniojęzy-
kową. Spółgłoska wargowa, która w prasłow. była w poło-
żeniu przed -t zanikła (por. scs. greti : grebq), została w po-
łabskim po części wprowadzona na powrót przez analogię
do tematu praes.: tipst (tipst H ‘flachsschwingen’) 'lep-s-ti,
obok starszego tist (ti/st HBJ *testi, piigribst (bigriibst ‘ein-
scharren' H pi/grypst łJBi)^*greb-s~ti, por, st.-pol. grześć. Więcej
przykładów się nie zachowało.
Tematy (= pnie) zakończone w prasłow. na spółgłoskę
tylnojęzykową g lub k mają w połabskim postać zakończoną
na -c, która jest identyczna z dawniejszą caą ormąm n.
sect (setzt H) zam. *sec *seklt, aisact(eysatzt zam.
- ^ktt, o^ct (wissatzt HB,)
(woywlatzt H woywlatzt HBJ zam. rpnitzt HBiłkC)
(Pitzt H pitz Pf) zam. pic	™
zam. *prepic - *perpekti, rid (ritzt H) zam. r.c _
(tautzt H) zam. *tauc	. na spółgłoskę
Z tematów zakończonych pi«r	ostaci zawiera-
płynną zachował się jeden ty 0	(mlaht PS)
jącej normalną w połabskim przes
^melti.
p nrzez pomyłkę opuszczone.
') Końcowe -/ zostało tu zapewne p
222
Ze słów o pierwotnym temacie (— pniu) na -? jedno tylko
zachowało w połabskim infinitivus o temacie na q *<>).
nopucąt (napitzant H nopitzangt HC) ‘napoili. Prasłow.
infin. ‘wzęti został zastąpiony przez formę oasi (wast H HB!
'nehmen, annehmen’) utworzoną na wzór słów o temacie na
spółgłoskę wargową na tej podstawie, że praesens tego słowa
otrzymał w połabskim drugorzędną formę: 3 sing. odma (wame
H wame HBJ Wjemef/*)’).
Słowa o temacie (= pniu) na -i -y zachowały w po-
łabskim temat w postaci zakończonej w pozycji akcento-
wanej na a/, o/(aj, w poakcentowej na e: pait (peit PS)
‘pili, ait (eit H haid Pf) ‘Hi, moit (mo^/d Pf) ‘myli,
boit (boit H baut PS) ‘byli, prdibel (preybit H preybitt HB!)
‘pribiti, oazbet (wasbit HBi = ‘ozzbiti, oóiibet (woybit H
wóybit HBJ ‘oybiti, oabet (wabit H wabitt HBj ‘wbili,
oubet (wibbet H wippet HBj)	‘obili, dibel (eybit H)	‘ubili,
nóoet (nówit H nówit HBj	‘naoili, odoet (wawitt H wawit
HB) ‘woiti, samet (samet H) ‘stmyli, nópet (nópit HBi
nópit H) ‘napili, oóipet (woypet H wóypet HBiB2C) ‘oypili,
Oalet (walit H) ‘wliti, udziel (waslit H) ‘wzliii, pukret
(pekrit piikrit H)	‘pokryli, sekret (sakrit H sakrit HB) ‘si>kryli,
oóiret (woyret H wóyrett HBj ‘oyryli.
Słowa o temacie (= pniu) zakończonym na *e zachowały
w połabskim temat infin. zakończony w pozycji akcento-
wanej na e, w poakcentowej na a: oazdet-sa (wazdeza Pf)
— *wzdeti-se, sadat (ssadat HBjH sadat Pf) 2) ★sndeli, sazdat
(zasedat H saśdad Pf) *sT>zdeti.
Słowa o temacie ( — pniu) na *a zachowały w po-
łabskim temat infin. zakończony w pozycji akcentowanej na
o (— a)* zn°t (snót H znót HBj *znati, madadót (modedót
H) *made-dati (śdn. madę- ‘mit’).
J) Por. SO. VI 3-4.
ia P^effin^e r podał tu znaczenie *jour de jeunes’, dlatego Jagić
JArch. XXII str. 128 objaśnił to słowo jako zepsutą kontynuację *Źędali;
ponieważ jednak przypuszczenie to ze względów fonetycznych nie jest do-
puszcza ne (por. Rost. 33 uw. 8), raczej więc przypuścić trzeba pomyłkę
w tłumaczeniu uPfeffiugera.
§ 250.	Słowa o temacie infin 2 su(lt	223
ne II no) zachowały się w połabskim doSó nQ •temat pra«-
temat ich infimtiwu kończy sjc nra,	Ilcznie. Przyczem
(tangnunt HB,)	uós/,gn.( (wasta na lgglĄt
snQ I zoznaM zomakenunt H zomokenunt H BB c
kngit, uamaknpt (wamakenunt H) *.* ł .. ,	- zamt-
kenunt HB,)	‘otmkngti, oólakn^i	u?(witma’
wattóakent H wattoakent HBj Wn /• Yat a^enunt H
kenunt H HC wastekenunt.HBB,) 'oizl^noi-00?^1 (wasta’
genunt Hł tweiggenunt HBB.B,) <
HB;^ drgnął,, sarbrgnąl (saddargnunt H HB saddargnunt HB)
ndfgnąl,, oóiknąl (wóykent H waykent HB,) es ^kJ-
Dergnpl (wirggenunt H wirgenunt HB) *Dfgnqti.
§ 251.	Słowa o temacie infin, z sufiksem a zacho-
wały się w znacznej ilości w języku połabskim,
temat ich infinitiwu kończy się w pozycji akcentowanej
na o,
fausót
się w znacznej ilości w języku połabskim, przyczem
i	'
w poakcentowej na a: plitót1) (plittot PS) *pleiati,
(tyaussót H tscheisóot Pf) *kuśali, kokot (cucud Pf)
*kakałi, krojót (kroyót HB,) :| krajali, sapót (sapót Pf)
*S7>pati, oazdeoói-sa (wasdewoza H) *0izdeuali-se, brukót (brikót
H) *bruk-ati (śdn. bruken), polot (potót H) pal-ali (śdn.
paten), sińóŁ (schjniot Mit,) — 'śiń-ati (śdn, schinen), komól
(kummoht PS) — ' kom-ati (śdn. komen), srióót (schribiud Pf)
*srió-aii (śdn, schrtioen) itp.2}; rdoat (rawat H HBi noati,
sarat (zarat PS) 'strali, nosdrat (nozarath Ano.) — nastroli,
zdzat (ssassat ssasat H sasat zasset HB,) zam, zagai ź6ga
(pod wpływem praes. zdze zbze(l-b), oazmal wassl™"
zam. *oaganat ‘ttoganaH (przez analogję o Pra „ „p
^M, zdoat (sawat PS)
wjungsat PS) ’v^ali, oobro^l ,(weH^“ -oyn,Mi, rbókrt
HBj *obrezati, oofrnćlat (woymetat	p]) *ćesali,
<S/kfkat >H! HBB ) ,pliunlSi“
plókat (plókat H plókat Hddi)	. oldossat Anon.)
plgungsat HBi pjungsat PS pl™Śsat Ft p
. . e -e przez	d°
’) W zgłosce piennej t zam.
~ *plelet^tb).
2) Por. MPKJ. VII 297-8.
224
* pląsali, Daral (wóarat H) 'orali, mesat (messat H me-
essat HBJ — *meśati, permesał (permessat HBjH) *perme-
5ati, ricał (rietzat PS) zam. 'rekat 'rekati (przez* analogję
do ’ praes. rica), Doismórkat (wois mórgat Pf) *Dysmrkałi,
kgpal (kumpat H kumpat HC kumpatt HBt kumbad Pf)
*kqpati, Doipiicdioat (woypiitzeiwat H woypiitzeiwat HBB.)
*Dypoćioati, nexał (nechat H) fś *nexałi, Daznósał (wasse-
nóssat H) *Dtznaśałi, diizaidał (tiseidat H tyseydat HBj
*doźidati, takat (takat H takat HBJ *h>kati, Derdał (wir-
diat-tai Mit.) * Drgali, Doicerdał (woywirtyat H) *Dy Drgali,
Dqsat (wungsat H wunsat HBJ *(D}qsali, jdimał (geimat H gei-
mad HBi) *(j)imałi, pułesał (pitessat H pytessat HBj *po-
leśati, Diibesat (wibbesat H wibbeesset HBj *obesałi (-oeśałi),
pdsldusat (peslaussat H peslaussat HBBlB.C) posluśałi, sapał
(sapat HB! ssapat H) *s-bpałi. Tutaj też, zewnętrznie biorąc,
trzeba zaliczyć słowa: slajsał (sleisót Pf) == fslyśałi i aibezał
(eybesat H) ubeźati, chociaż ich sufiksalne a powstało ze
starszego prasłow. -e-. Nadto zaś należą tu liczne słowa za-
pożyczone z niemieckiego jak np. kledał (kledyat H) ±= *kled-ati
(śdn. kleden), oudrat (wudrat H) 'Dud(,e)r-ali (śdn. wóderen) itd.
§ 251	a. Słowa o temacie infin. z sufiksami ja zachowały
w połabskim temat infin. w postaci ściągniętej pod akcentem
jako o, po akcencie jako a (^*eja-, *-ojaY. smół(sa) (smyót HBJ
*smejałi~se poi. śmiać się, śoł ssyót H syót HBiB2C) *sejałi
poi. srać, oazdat (wessdjat PS) *DT>zdejali, słot (stoht PS)
'słojati poi. słać.
§ 252.	Ze słów o temacie infin. z sufiksem *ooa jedno
tylko zachowało w połabskim formę infin.: snuoał (sniwat H
czńiwat HBJ *snoDałi.
§ 253.	Słowa o temacie infin. na *e zachowały w po-
łabskim ten temat w postaci zakończonej w pozycji
akcentowanej na e, w poakcentowej na -a- : met (met H
met HBi meht PS) *j6meti poi. mieć, grdmał (chramat)
gremełi, zdrat (sarat Pf) *z6rełi, piizarat (besarat piisarat H
piisarad HBi pusaarat PS) *poz6reti, odrłat (wartat PS)
*ofteti, Doisedat (woyssedat H HBj *Dysedełi.
§ 254.	Słowa o temacie infin. na i zachowały w po-
łabskim swój temat w postaci zakończonej w pozycji akcen-
225
werumbit HBJ
HBj) — *pristaviti,
*privabiti, jezdet (gesdet HC)
towanej na ai, w poakcentowej na -
paissa H wisseipai/ssa HBj	viisaiP<iii-.
tćissa H webbórteissa HBB,C) ' "’6orW«-» (webbńr
H dgauteit HB, zeiteit Pf)	,tSauteit
ailumei (eylimet H) -	n^(	7omili,
nosili, oazoiidel (waswidit H) -s • j H nilsset HB,)
H pittlisit HB,) ‘pod/oźili, pulizet (nikt	(pitfat
r(bel (rumpit HB rumbit H) 1‘ P‘“slt H) *
skelit H parstrelit HB,) - «pers(,etai, sdrne( (śgOrnet H kgóLt
HBi gornt rb) gorniti, ouzet (wissit H wissit HB) *ooziu,
Oamąceł (wamangst wamangzit H wamangst wamangzit HBj
*u-bmęćiii, vducet (wautzet H wóytzet HBj 'ucili, olacel
(wlatzet H wlatzed HBj — *volćili, aoidelel (woydelt H)
*oydeliti, aidelet (eydelt H) *udelili, Itfset (kungsit H) -kąsiti,
diitóncet (duetginzet H dietjintzet HB dytgynzett HBt) *do-
konećiti, sduset (zausset sausset H) *3usUi, xudet (chidit H
ghydit HBi) *xoditi, aidóoet (eydówit H) 'udauili, oazbaudel
(wasebaudit H wasbaudit H HBBi) *oi>zbudili, makrel (mukrit
H mikrit HB2) — *mokriti, vórel (wóort Pf) oarili, bilet (belt H)
*belili, ailaucet (eylautzet H) ‘utulili, sómll (gchornet H
ggórnet H ggóraet HB, gchórnett HB,) ,xoinitb <taadi‘
tzódet H) ‘ćadili, oóicódel (woytzódet H HB) sycą ii,
drauzet (draust H) *drużili, odkiipll (weknipit » »W'/•
soóiói (schworet PS) - ‘soańti, ^sel (wrbbe^ w*
besset H BB2C) •obMósili, oMidzl <wan"a‘dl	iitb
HB,) - -„mdiii zam. •^®.,prZ“.adnJ matami
*ide(t^ wobec zatarcia rozmcy między tema
•e- i na -i-).
m zachowało sk siatkowo
§ 254	a. Czy prasłow. suP'nl1"’ ewną Supinum za-
w języku połabskim, nie jcs r
') Por. SO VI 22—3.	15
Lehr-Splawińsk i, Gramatyka połabsk
226
kończone pierwotnie na -f* musiało na gruncie połabskim
zmieszać się zupełnie z infinitiwem (po zaniku końcowego -i
w końcówce infin. -ń). Ślad istnienia supinum w języku
połabskim możnaby widzieć w różnicy akcentowej, jaka za-
chodzi między kilku formami infin. z akcentem na zgłosce
końcowej, jak: plitót kokot krojói sópót itp., a większością
form infin. z akcentem na zgłoskach piennych. Por. § 111
i § 251. Niektóre z tych form użyte są nawet w funkcji
składniowej odpowiadającej właściwej funkcji supinów (cel):
jo cą ait kokot (jiizan haid cucud ‘je veux aller a la selle’ Pf)
*(j)a(z?>) (x'b)tjq iti kakate, sapót ajt (sapóteit ‘dormir’ Pf)
‘sfcpate iti. Mimo to zdaje się nie ulegać wątpliwości, że
w chwili spisywania zabytków, na jakich się opieramy, supi-
num nie było już w poczuciu mówiących odrębną od infini-
tiwu kategorią morfologiczną.
Imiesłów bierny (Part, praeter. pass.).
§ 255.	Imiesłów bierny (part, praeter. pass.) tworzy się
w połabskim zgodnie ze stanem prasłow. na podstawie
tematu infin. przy pomocy jednego z trzech sufiksów: -te,
-m>, -eni,. Zachowane w zabytkach formy należą, zdaje się,
wszystkie do złożonej deklinacji i wskutek redukcji ostatniej
poakcentowej samogłoski zakończone są bez względu na
rodzaj na -ta, -na, -ena.
Sufiks -la używany był w połabskim tak jak w pra-
słow. u słów o temacie infin. identycznym z pniem a za-
kończonym na *-r (-1 niema przykładów) *-ę *-q *-i	*-u:
nópiicqta (nopitzunta H napitsunta HBi) *napoćęte~j6, ajmórta
(eymiarte H eymijarte PS) *umrte-j6, praimórta (preymiarte H)
— *primfte-jó1], jqta (gunte HBi gunte H) *jęte-jó, oażĄta
(waseyunta H waesgunta HBi) |tUT>zę/,6-j6, prajbaita (preibeita
H preybeita HBi) ^pribite-jb, oazbaile (wasebayte H was-
bayte HBi) t)i>zbite~j6, ooibdita (woybeita H) — *oybite-jf>>
aibńita (eybeite H) *ubite-j6, oauajta (waweita H) *vbi)it?>’j6.
!) Obok tych form jest też nowotwór marona (mariona H), który
Schleicher (§ 249 str. 274) wyprowadza z *m6reni>.
-na
dupóda (dipeite H dypeyte HB )	•	227
H woyleyta HB,)	~	°^iia (Wovl .
HB.C) ‘wlHt-ji,, „„ty,, (noiei’ta Ha-"’ 'watóta H wlle.u
pokroili, (pekreita H bekreite H pektóUHR rB,) ~
oubrSito (wiproite H) -=	™>C) £ W-yla*,
imiesłów bierny spotyka się u ie<t„oa . Sani0 “robiony
infin. z sufiksem *-nQ- :	J( J° slowa 0 temacie
nunte HB.B.C) . -p,.^,™ p	H pisliei.
dźuńgniony.').	Pr' poL «a»8mtly obok
Sufiks -na występuje u słów, których tem».  <•
kończy się na -o -e (bez względu na to. czy
do pnia czy do sufiksu): zozdn, (ssasóna H zassóna Iffi,
zamiast zdgona - ;żaSoney4 (-z- wprowadzone przez ana-
logję do praes. zaza *Ź6Źeto), riizgnóna (rise kenóna H)
*orz-g®nan®-j6. pirdón(a) (pirdohn PS) ^perdamdjb), uczona
(wyungsona HHB! wiguńgsona HBj) *vęzan-j6, oóztyzóna
(waswyungsona H waswyungsona HB^aC) ‘tnzuęzam-jó,
aióyzóna (ey wyungsona H eywiungsóna HBi) *uuęzan?>-j6,
uubrazóna (webbryasóna H wibbriasóna HBi) *obrezatvb-j6,
dirazón(a} (eyrjasón H) *urezan,b-j(>i oaróna (woaróna H wo-
arona HBJ — *orano-je, piimazdna (piimasóna H) *pomazam-j6
oazlóna (waslyóna H wasljona HBJ ^oizlbjam-jb (por. poi.
rozlany), odipatrón^a) (wóypatron H waypatron HBBiC) oy
palran^jó), pajóna (peyohn PS neyóme Pf) pajona. H pajona
HBi) ★pijantrje, pucaioóna (piizeiwóna H) *poćioamń
ooipiicaiuóna (woypiizewóne H woypiitzeywóne i —
poćioanz-ji, uoioerdóna (woywirdyóna H) uyoigamjb, ,
(kungsona H)'aś	oiik^ (wigkungsona H _ <£-
sam-jt, didMm (eyalóna H) Morw A pS) x
wasón H) %ó(o)e^-A ^ddn(a)
oyifjedan-b-je, deróna (deróna H der ne^ 1	oizddna
dora^-jo przez analogię do	(zisdyóna
iwasdyóna H wessdjona ro/ --	u nirwartyóna HtJa
H) -Mdenw. Pirvart'ón9 ^wari^ (eybesóna H)
pirwartgena HB.) ^orlioW
ubeźam-jh.
n Oczywista pomyłka zam. peyone.
15*
228
Sufiks -dna występuje i) u słów o temacie infin. (= pniu)
zakończonym na spółgłoskę, 2) u słów o temacie infin. z su-
fiksem -n<?-, który przy tworzeniu tego imiesłowu się opuszcza,
3) u słów o temacie infin. z sufiksem (który jeszcze w pra-
slow. zmieniony w położeniu przed -e- sufiksalnem w -j-
przestał być bezpośrednio widoczny): disac^a (eysatzena H
evssazena HBJ uscccn^-j6, ptedna (pitzena H pitzena HB|
picina Pf) — *pećena-ja, cuticena (wittitzena H) *olećeirb-jb,
por. czes. oteci ‘anschwellen’, salgcóna (solangsena H salang-
cena HBJ £= *sb/ęćen*->6, oapodena (wappodeina H [sief] wa-
pódena H) *ot>padenb-jt>, ruspadena (eypadena H eypadena
H eypadón H) *upadenb-j6, dipadćna (rispadena H rispadena
HC) — *orzpadenb-ji, pbpaden(a) (pepaden H) — *popadervb-j6,
plitena (plitena H) *pletenb-j*, oakrodena (wegkrodena H weg-
kradena HC) *okradenb-jt>, d^radina (eyeratina Pf) *ukra-
denb-jt, cóimetena (woymetena H woymetena HBj *oyme-
ienb-jt>, aibiidćna (eybitena H eybiden H) *ubodenb-jó, prdi-
riisiena (preiristena H HB2 preiristene HBJ *prirosiervb-j6,
oizena (wissena H) *vezenb-j6, co[tqzena (woytangsena HBj
pdtązena (pitańgsena H) *potęźena-ja nom. plur.
neutr.), zómacina (zomacena H samatzehn PS) 'zambćenb-jó,
castacena (wastazena Jugler)1) * Oóztbcenb-jb, paedna (patsena
HBJ *p®ćen&-j62), darzena (darsene H darsena HBJ
*drźem-jt>, marzena (marsena H) ±=	parzćna (parsena
H parsena HBj *prźem-j6, russkacena (risskatzena H ris-
skatzena HBjB-j risskatzena HC) *orzskoćervb-jó; o jedynej
w tym typie czasowników formie z sufiksem -ta; puzcTamijta
por. str. 227; dilumena (eylimena H eylimena H) ^ulomjewb-jb,
cezdaibena (wistgeibena H wistgeibena HBiBj 'jezgubjerrb-jt,,
zóliizena (zolisena H solysene HBj	*zaloźenn-jt, udliizina
(walhsena HBj *mloźem>-jó, oóigasena (woygasena H woyg-
gasena HBj *vygaśeni>-j6, cćrpaustena (woypaustena H woy-
paustena HBj *vypuśćem-ja, aiplatena (eyplatena H) zam.
dracena *uplatjent>-j6 (t wprowadzono zam. c przez ana-
logię do praes. aiplóta), riidena (ridene H ridene HBJ zam.
) Formę tę za Juglerem przytacza Schleicher § 255 str. 182,
u H. w wydaniu Rosta niema jej zupełnie.
*J) Por. SO. V str. 368—70.
‘riijena 'rodjern-jt (j zas- .	229
praes. rW»), pdriidin, IporudeińrMit?" J P°d wpływem
riidin^, zos(u)»Una (sasatena HB,) zam	(por
analogię do praes. soóta) *ZasoxH '. zós03c*n’ (i zam. c nr2^
H pórstralen HBa) >e«lr^en(-j7 M (p6rst«lw
*utopjem>(-jf>), i)aucen(a) (wautzen H) *' ’	. (eytip®n H)
wautzena H nowautzena HB.) *n .uce™(‘J’6); "^ycdna (no.
rena HB.) < ‘simifemń .igr,,*,, (sograssćna HM r <S™ma’
śem-jt, eMcina (wlatzene HB, wlatzeneHHR 1 J™|C1.~ »8'e-
cdn(a) (eywlatzcn PS) <
ruzda/ena (nsedalena H risedalena HB,C Jsdale
HB,) - or^erem-J6. kqsen» (kungsene H kungsena HC) A-
Sem-;6. d^na (eykongsene H)^-«^.„Wb, w,Mw<ro (	£
nena H HBJ oypelojern-jb, taucina (tautzena H tautzena HB..)
*tućervb-j(>, dizśsena (eysassena H eysasseen PS) 'użaSent-je,
oorend (worena H) *uareni»-j6, oordna (worena H wórena HBj
*i)arena-ja, uorena (wórena H worena- HB^ worina Pf)
*vareno-jet vóiparen{d} (weyparrin PS) *oyparent(-jb), siilena
(silena H silena HB) *soljem>-jt, zobltyłena (soblundena H
soblOndena HBj zam. *zóbląjena ^*zablqdjem>-j6 (j zastąpiono
przez d na wzór praes. blqda), plauzene (plausena H) plu-
źeno-je, diklasten(a) (eiklastehn PS) ufelesćenil-js), ouzmasina
(wissemasena H wissemassena HBJ orzmeśem-jb, oubasen(a}
(wibbasen H wibbesehn PS) ob(v)iiem>(-jb).
Rzeczownik odsło w ny (Substant. verb.l.
§ 256. Substantivum verbale tworzy się w połabskim
zgodnie ze stanem prasłow. na podstawie łc®?“ ”” ycjj
biernego (§ 255) przy
poakcentowej przybrał w połabsk P	od imies!owu
niezawsze mamy możność °^roznien imaczenie w zabytkach
biernego, zwłaszcza że i niescis e wskazówki. Na ogół
słabe tylko pod tym względem 1 przyimkami lub
jeśli niema innych danych (ja nP- Jawniejszym przednim,
odpowiednie zmiany głosowe wywo a	formę
palatalnym charakterem końCOV^1tantivuni verbale, jeśh l,u'
odnośną należy uważać za su
230
maczy się w zabytku przez bezokolicznik. Z form deklina-
cyjnych subst. vcrb. najczęściej występuje oczywiście nom.
sing., choć spotyka się także formy innych przypadków,
szczególnie dat. sing. (w połączeniu z przyimkiem ka *ta).
Przykładów zachowała się dość znaczna ilość: straizina (strey-
sien PS) 'striźenbje, trąsina (trangsien PS) ‘tręsenbje, dat.
ka marena (ka marrena HBjB2C ka marena H) — kT> m&-
renbjuf?), zomacena (somatzen PS) ' zamtćenbje, oastóna iwóa-
stona H wasstona HBJ * obsianej e, dat. ka pdita (kapeitga H
kapeitje HB ka peitje PS) *k* pitbju, oazdena (wasdena H
wasdene HB] wasdena HBC) *ov>zdenbje, oa samarćóna (wa-
ssemarción H wasa martzión HB! ‘abenddammprug’) *oi>
samfcanbje, pląsana (pjungsan PS) *plęsanbje, stdibana (steiben
PS) *skubanbje, kózena (kosen PS) *^azan6je, sejóna (zijohn
PS) *sejanbje, łona (lijohn PS) *lbjanbje, mąćana (mańgsyen
HBj mangsien H) £= *męcanbje zam. *macanbje (por. § 31),
piimąćan (piimangsien H pymangsyen HBJ * pomęcanbje (por.
mąćana), puca/odna (piitzeiwóna HBi piitzeiwona HB2C) *poći-
oanbje, oecana (wetzen H wezen HBo)1) — *oetjanbje, loc. od soaitdńa
(wasweitónye H HB2C) *oi> soiianbju, ouzstraldna (wistralyóna
H wystralyóna HB2 wisstralgóna HBJ 'orzstrelanóje, gladuoana
(gladiwene H gladywene HBJ 'goldooaneje. W słowniku
Henniga formy z kompleksem końcowym '-enóje mają
przeważnie postać -ena, zamiast oczekiwanej -ina. Prawdo-
podobnie przypisać to trzeba wpływowi analogji do form
part, praet. pass., z któremi formy subst. verb. są ściśle for-
malnie związane: piioodena (piiwóden H) zam. ‘puoojina *po-
oadjenbje (3 zastąpiono przez d jak w imiesłowie biernym),
noliizena (nolisena HHB2 nolysene HBj *naloźenbje, aipau-
stena (eypausten H) *upuśćen6je, oóistaoena (woystawena HHBj
^oystaojenbje, ooioobena (wauwoben H) *oyoabjenóje, dat.
ka oóigamińa (ka woykaminga H kawóykarninga HBj *ki>
oygorńenbju, ooiprooena (wauprowen PS) *oypraojenbje, no ou-
zarena (nowisseren H) *na ozerenbje, ooizarena (woyserena H
woyserena HB2) *oyzbreneje itd.
*) Częste bardzo u subst. verb. opuszczanie końcowego -a przypisać
może trzeba wpływowi zewnętrznemu niem. form bezokolicznika na -en.
231
Czasy przeszłe.
a) Aoristus.
§ 257. Aoristus zachował się w .
tylko w nielicznych szczątkach, co w .h Oskich
ilością przykładów ,«asu Prz«złeg7X70nna““
puszczać, ze me był on |uż w ostatniej doku k e przV
szczyzny kategorją żywotną. Ta oknlir, ,lst°lciua Połab-
w dostateczny sposób pewne niekonsekJ^0 ł UI?aczy kż
w budowie form połabskiego aorystu Zgodne
prasłow aoryst w połabskim tworzył się na podstaw e°t"
matu infin. U słów o temacie infin. (= nninl
na spółgłoskę zachowały się trzy przykłady 1 os. singTo^
t. zw. asygmatycznego: joz ooik (jós woik Pf *j’ay appris')^
*(az*) oyhb, joz miig (jose miik, nemik H 'ich konnte (nicht)’)
*(az* ne) mogb, sek (zeck PS meyen') ‘seta1). Pozatem
u słów o temacie infin. bezsufiksalnym (=pniu) zachowały
się jeszcze formy 3 os. sing.: rid (ritzi H) ‘reće, oazą (was-
sang H wassang Mił.) *t)wę, sada (doast ssode H ‘hat ge-
regnet') ‘st-óde2), nadto zaś u słów o temacie infin. z su-
fiksem -hq- dwie formy utworzone z opuszczeniem tego su-
fiksu (t. j. na podstawie czystego pnia): pid (patsi HBi
pattzie PS) — *pT>će (praes. pakna por. str, 208), sola (swizi H
zwitzi HBi suitsj Mit.) *sdće (por. praes. sdkna z niem.
ztDicken str. 219 u w. 1). U słów o temacie infin. z sufiksem
widać pewną niekonsekwencję w budowie aorystu, zac owa
się bowiem jedna forma 1 sing. aor. sygmat. utworzona nad?
stawie tematu zakończonego -i-: joz aipaąstaix jose
steyich H, eupaustejich HB2C ‘ich habe a en * a..^/e.
upus/i*?,, oraz jedna 3 sing. z tematem za oncz°” j y Sze-
(gudi Mit.)	zamiast	CO sw.adczymoS|oski
rżeniu się dalszem tendencji do P
• h e r (§ 2«. str. 268) uzn»t
*) Mimo przekładu infin, ‘meyen Sch nrzypuszcza tu mylk? P
k formę za 1 sing. aor., a Rost
sarską zam. infin. sect str. 74 i 420). racz
niemieckiem.	mylnie Wyprowadza «
2) S ch le ich er (§ 244, str. 268)	7
z s-bde.
232
tematycznej *-e- do pierwotnych tematów na *-f-, tak silnej
w czasie teraźniejszym.
b) Imperfectum.
§ 258. 1 os. sing. zakończona w prasłow. na *-eax?>
*-ex,» występuje w połabskim z zakończeniem sciągniętem
*-ex7>: ricex{-ma) (ricechma HBi) 'ich sagte ihm' *rećex-mu
(zamiast recox,b rccQQx,b receaxt>). Bez enklityki kon-
cówka nieakcentowana ulega redukcji: ricax (ri/tcach, ritzach
H). Prócz tego zachowała się jeszcze forma (joz)tex (johss
tech PS) ‘ich wollte’ *(x®)/ext>.
Forma 3 os. sing. imperf. zakończona w prasłow. na
*-śe występuje w połabskim z zakończeniem skróconem: *-s.
Przykładów zachowało się sześć: aipaustas (aipoistas Mit.)
‘liess fallen' *upuśćaśe; bejas (bieas PS ‘schlug) — *bf>jase,
mes (mes H) ‘sollte, hatte’ *meśe *jómease; (ni)bas (nibas
Mit) 'er war nicht' *lne)beśe *bźaśe, didas (eidias Pf) ‘ging’
^'ideaśe. Palatalność d w tej formie dowodzi, że kontrakcja
nie dała tu w rezultacie *-e (byłoby wtedy: *aidas) ale wi-
docznie *ja; tak tylko można objaśnić zachowanie palatalności
d w aidas *idase *ideaśe, sóiĄas (soikas Mit. ‘sie suchte'
*soik-aśe (zapożyczone z śdniem. sdken, por. MPKJ. VII. 278).
Forma 3. plur. imperf. zakończona w prasłow. na *-xq
zachowała się w połabskim w jednym przykładzie texq [/exę]
(techung Mit) sie wollten *(xz>)/exQ *x-bteaxq.
c) Praeteritum złożone I.
§ 259. Najczęściej używaną formą czasu przeszłego
w języku połabskim — podobnie jak i w nowszych fazach
rozwojowych innych języków słów. — było złożone praeteritum
(perfectum), którego formacja odziedziczona została jeszcze
z doby prasłowiańskiej. Zgodnie ze stanem prasłow. skła-
dało się ono w połabskim z form nom. sing. względnie plur.
imiesłowu czynnego przeszłego na i odpowiednich form
czasu teraźniejszego słowa *jesm&. Jednakowoż form zło-
żonych w ścisłem tego słowa znac .	233
bytkach zaledwie kilka; jg plokil , Echowało sie w ,
HB,; > pMWa i t. p„ naj « Plokól H gaag pl a;
Słowowa w połączeniu z zaimkami Lk ama f°ra>a imię
funkcję osobową: joz plokól (j6s DinltS? ^cmi i<* Ul obiela
joz krodtl (johss krodahl PH) =£ •(;)„„ . j11”5 plokok
krodahl PS) fiy krad^h i t. p.( dla 3 ° lii k'odal (taU
nie był konieczny, choć nieraz także tfn°S • °CZywiście zaimek
(wan smyólsa H) *on® smejah>-se i tUZywai}°: oón S™l-S3
cipium praeter. act. z sufiksem ’ X„|„a parti-
z Użycia w funkcji imiesłowowej i stało sie t Cakowicie
istotną nową formą czasu przeszłego, która tem STe
od form innych czasów, że odróżnia trzy rodzaje L?
najmniej w liczbie pojedynczej).	y'
Budowa tych form opiera się na temacie infin. roz-
szerzonym przez dodanie sufiksu -l *fo), -ló -/a
*-lo) w sing. a -lai -la *-/, w plur. Oczywiście
u słów o pniu (= tem. infin.) zakończonym na spółgłoskę
przednio językową -t -d oraz tylnojęzykową -k -g spółgłoski
te nie ulegają takim zmianom jak przy formowaniu infinitivu,
gdzie następstwo -f- należącego do końcówki -li wywoływało
jeszcze w prasłow. zmiany przedstawione w § 249. U słów
o temacie infin. (= pniu) zakończonym na k g spółgłoski te
zostały przez analogję do form praes. i infin. zastąpione
przez c z (ś c ź).
Nadto zaś u wszystkich słów o temacie infin. zakończonym
na spółgłoskę w grupie spółgłoskowej powstałej z zestawienia
tej końcowej spółgłoski tematu z -/ wygłosowem w formie sing.
ukazuje się drugorzędna samogłoska ć (odpowiadająca
niem kontynuacji prasłow. a); w formie plur. fł™Pa
W położeniu przed samogłoską (-«/) ta 161 ™ w zabyt-
maga (por. § 97). Form praeter I zacho\kl.yi^a H HBJ
kach dość znaczna ilość: aisak*ni-muglW8
*usekli-mu, ne-mazaló-jeg (nem sałoj^k MitJ_z
~ łne-mogla-jeg(o) [a przeniesione ana o	praes. mi/zak
zam. ^miigal 'mogli, z (^	tóycal^
rical-ms (ritzóalme H) zam. ręka ma j$i.S9 (pepadóal ssa
zalse H) zam. *taukdl-sa ‘liki*'56’ p p
234
H HBoC) — *popadbb~se, krodal (krodahl PS) — kradl-b, pucqldi-sa
(petsang leissa HBJ1) 'poć<>łi-se, oiżql-jeg (wassgungligik HB.)
•otzęl^-jegio), oaząldi (wasanglay H HB) wasanglay HB))
'otzęli, Oóirauóh (woyrawóla H woyrawóla HB) woyrawole HC)
*oyrbOała, zazal-jeg (zassólyik H zassólyik HBj zam. 'zdgal-jeg
*ź6gh>-jeg(o), gnoi (gnoi H) ‘ginak, oastóla (wostule Do)
*Vbstaly, bałai-sa (belleissa HBj *bily-se, i)dzbalaj-jeg (was-
balóyik H) *M>zbiły-jeg(o), ooipał (weipahl PS) *t)ypili>,
mal-sa (móylsa H)2) *myh-sa, oazdałdi-sa (wasdaleyssa HB)
wasdaleissa H) *tnzdeli-se, sadał (sadial H ssadial HB))
'sndeln, dól-ma (dolina H) *dabb~mu, pirdól (pirdohl PS)
'perdabb, plokól (plokól H plokól Pf) 'płakał?,, poslól-jeg
(peslólgik HBJ *pos?>łał?>-jeg(o), smól-sa (smyólsa H) 'sme-
jah-se, śol (ssyól H) ±= 'sejal?,, piimqćal (piimangsial H piimang-
sial HBi) *pomęcal?>i gfądal (glundal glundal PS) *ględal?>,
nexól-ma (nechólma H) — ‘neza/i-mu, tausól (tyauSSÓl H)
posldusdl (póslaussal H póslaussal HB2 póslaussal HBt) -= 'po-
sluśabb, prailiizal-sa (preilisóalsa H preylisóalsa HB)) 'prilo-
źikrse, póliizal (pólisal H pólysal HB)) *poloźil?», dipaustdl
(eypaustal H)	*upustil,b, ooioobal (wauwobal H)	'oyoabibb,
oubartal-sa (wibbartalsa H) 'ob^ojortibb-se, riidal-sa (ridoalsa H
HBJ *rodibb-se, airiidal~se (eyridoalsa H) *urodibb-se, dHii-
pal-sa (eytipólsa H)	*utopilv-se, gornal (ggómal H)	*gornih>,
kąsał (kungsal H)	*kąsili>, fdipal (tjaupal PS)	*kupilt,
macała (miizola H miizóla HBj *moćila, dimaudal-sa (eymau-
dalsa H) umudiln-se, zóblądal (soblundal H) *zablqdil'b,
dilaucal (eylautzal H) ulućilT), aidrauzal (eydrausóal H)
‘udruźih, tantal (tyautal H tgauttal HBj 'kutii?,, tautaldi
(tjautlay H HB) kutili, uiibasal-sa (wibbasólsa H) *ob[t))e-
sihrse, gramolą (gramególi Pf) 'grtmelo, zdral (sarial H sarial
HB2 sarral PS) zerelz, piizdfal (piisarial H) 'pozórel?,,
ooizdral (woysarial H woysarial HBj 'oyzsrelz, derzól-sa
(dirsólsa H) *dfźal?,-se, oaidól (weigól H) odidal (weidial H
weydial HB)) 'oideh,, bal (boal H bahl PS) *byh>, bała
c»R.°Jl “lepotrzebnie kwestionuje autentyczność tej formy (str. 165.
uw. 15), którą Schleicher trafnie rozpoznał (§ 248. str. 273)
2) Pomyłka pisarska zam. moha na wzór praes. moye = mója.
(póła Pf)1) ^ula- i‘dil (jedahł jedal ps>.>	235
(nimial Pf)	ne-(;<,)meZ», oóinaidal (Wa; . ’ / *l«», ni-rf. ,
[analogicznie do praes. d(d, » h««W PS)
(nodal H noddahl PS)	•„<,.((W(ł	nJsi
H sapól HBt sapól Pf) "S1>pabt ‘ fl36^l. idpól (ssapol
d) Praeteritum złożone „
§ 260. Prócz złożonego praeteritum a  <
z doby prasłow. istniał w połabskim drugi iesż«» ”CZOneśo
tworzenia czasu przeszłego, polegający na t'“°W?sp?sób
imiesłowu biernego (part, praeter. pass.) słów prZoteh
z formami praes. słowa posiłkowego >{w, a u słów
nieprzechodmch z formami praes. słowa 'byli.
Formacja ta jest niewątpliwie wynikiem wpływu niemieckiego i od-
powiada dokładnie ^identycznym zwrotom w narzeczach pomorskich (słow.-
kaszubskich jak: jau móum zbudoune 'ich habe gebauf, jau-bel pfóslT
war gekommen'; por. Loren tz Slovnz. Gr. § 195. str. 302-303
oraz w niektórych pogranicznych polskich (por. Nitsch Djalekty języka
polskiego. Enc. Pol. III, str. 289). gdzie jednak znany jest tylko typ ze
słowem być.
Przykładów zachowało się niewiele: (odn) mo uójjadóna (mo
waujaddon PS) łhat ausgegessen' — *ma t)y\j)edano; mos per-
dóna (mohss pirdohn PS) ‘hast verkauft	mas(b) per dano; uan
mo nodena (wan mo nodena H) hat gewonnen — ona ma
na(b)deno; ją o&podena (gang wapódena H) ist eingefallen —
*je OT/padem-jb; ją aimórta (gang eymiarte Hi jang eymj
PS) *je umfti>-jb itp,
Czas przyszły-
§ 261. Na podstawie nielicznych
nych w zabytkach należy przypuszczać^ mocą jąCZenia
wyrażano w języku połabskim g ownie	praes. słów
infinitiwu odpowiedniego czasowni a
posiłkowych 'jómeti lub xi>tełi.
,	. u ,e 250 str. 275) uważał » praeter-
*) Formę tę S c h 1 e i c h e r (§	s.
co słusznie prostuje Rost (str. 45, uW’ c(«0 jo- zapewne na
2) W zgłosce piennej je zam. ocze
jeda.
236
Oto kilka przykładów: ich soli ...Braul sein, johss mohm
...Briidt baut (= joz mom briit boit) PS, du solt... essen tau mohss
...jeest (= tai mos jest) PS, du solt... austrinken tay mós woypet
f=tai mos oóipet) H i t. p.; je veux aller pisser juza baid pissó
(=jo cą ait pisól) Pf, je t)eux me pourmener a cheoal jutsan haid
spazirjud (— jo cą ait spacifót) Pf, ich will... sagen johss zang
...rietzat (= jos cą...ricat) PS, ich will erscheinen jotzang komót
(= jo cą komót) H, es will regnen ssi dóast eyd (= ci dóst ait)
H, es will schneyen ssi snek eyd (= ci snek ajt) H, ich u)ill
...singen jotzang pesnay piiól [pomyłka zamiast piiot] (= jo cą
pesnai pot) H, ich wills thun josang ssadat (= jo cą sadat) H itp.
Inna formacja czasu przyszłego n. p. w połączeniu z *bądą
nie istniała, niema przynajmniej jej śladu w zabytkach. Stan
taki odpowiada dokładnie niemieckiemu sposobowi wyrażania
czasu przyszłego za pomocą słów posiłkowych sollen i wollen,
który był powszechnie używany w średniodolnoniemieckim]),
a także w czasie spisywania zabytków połabskich był pa-
nującym: świadczy o tym fakt, że u Parum Szulcego
i u Henniga stale wyraża się futurum w ten sposób2).
Prócz tego wedle wszelkiego prawdopodobieństwa istniał
też w języku połabskim jak i w innych językach słowiań-
skich sposób wyrażania futurum przez praesens
czasowników dokonanych, chociaż napewno stwier-
dzić się to nie da, ponieważ w zabytkach formy werbalne
są wogóle tłumaczone bardzo nieściśle. Jednakowoż u Hen-
niga można zauważyć pewien szczegół, który zdaje się
taki domysł potwierdzać. Mianowicie infinitivus słów nie-
prefiksalnych (a więc w słowiańskich językach zwykle nie-
dokonanych) tłumaczy on najczęściej przez 3 sing^. praes,;
n. p. stechen bidę (= buda), slecken teitse (= tajca), stehlen kro-
dene (= kródna), thun tyaute (.= faula), tragen niisse (= niisa),
trinken paje {= paja), fahren wisse (= oiza) i t. p. Tymczasem
*) Por. Lasch Mittelniederdeutsche Grammatik (Halle 1914) § 412.
) Hennig dwa razy tylko użył dla oznaczenia futurum słowa posił-
kowego Werden, ale oba razy w konstrukcji biernej: er Wird geboren
werden woarda eyriden (= udrda airiiden) i wird uerbrannt werden
wóard ssassona H (= oórda zazóna). Zresztą stale używa sollen lub
Wollen .
infinitivus słów prefiksalnych (a wi	£1
konanych) najczęściej przekłada ,stow- zwykle do
abslechen eybist (= aibiisl), auetrinkjd* J ’ inlin-: na
fabren priwist (= priM), nermengen nermde '=
mesa/), nachahmen pisslyót ssadat (= 0l1 r-j pcrm®«at (=
przez formy praeteriti jak n. p. naekap^t'! ‘ \ »'• ’»*>
(= gornal pustot), annehmen wasanglay (= 0- ,8gOrnal pisslyót
maczenie infin. słów prefiksalnych przez f* ł1 d‘ Tłu’
wogóle rzadkie i zachodzi prawie z reguły	iest
dług słowiańskiego poczucia mają akcie ni^b kt6rewe-
Mfen perdóye (= pe^a),	iak
Zdaie Się więc, że objekt Henniga ^7“'“’'
między funkcjonalnem znaczeniem form praes. czasow^ów
dokonanych i niedokonanych.
Bezpośrednie użycie starej formy praes. w znaczeniu
futuri zachodzi tylko u jednego czasownika *bądą-. w pieśni
dołączonej przez Henniga na końcu jego zbioru (Rost
str. 176) czytamy: risplasteite miang peisong, bungde uioassa Teisko
(= ruspldstd[td miiją paizdą, bqdd vósa daiskó) „Schlagt von ein-
ander meinen Hintersten, der sey euer Tisch", trudno bowiem
przypuszczać, żeby to miała być forma imper. ‘bądil).
Strona bierna (passivum).
§ 262.	Stronę bierną oznaczano w połabskim przez po-
łączenie part, praet. pass, ze słowem posiłkowem oardóiza
pożyczonem z niemieckiego werden. Jest to zatem on
strukcja taka sama jak w języku łużyckm, g zie r0^n ,
używa się połączeń ze słowem posiłkowem <
wordować niem. u)erden. Zwrócił na to uwagę y
§ 127, str. 170. Przykłady w zabytkach sa bardzota^
szczególnie u Henniga: aufgebun en Wer	wóarda
wardóal H (= oazóązóna oardói}, esc nl j wóarda
wibbryasóna H (= nbbheóne); Mohlen
„ co można powiedziec
J) Te kilka uwag stanowi zarazem *szy Wedle wszelkiego Pra*
0 akcjach werbalnych w czasowniku po a s	siow.. «le ś “ y
Podobieństwa rozróżniano je jak i w *nnyC ru zabylkóW'
są bardzo nieznaczne, co wynika z char
238
wegkradena H (= oards eokradena), gehangen werden wardól
wibbassen H (= oardól oiibasen) i t. p.
Obok tego są ślady dawniejszej formacji ze słowem
posiłkowem *byti: du milsi aufgehencket seyn tau siess wib-
bessehn baut PS (= tai cis oiibssen boit), dies ist mir von Gott
ausersehen cik gang mene wit Biiggó woysarena H (= cig ją manę
oiid biigó uóizsrena), er ist geboren morden gang eyriden H (= ją
airiiden) i t. d. Wogóle jednak stanowcza przewaga jest po
stronie poprzedniej konstrukcji opartej na wpływie niemieckim.
Uwaga: Formy trybu warunkowego nie zachowały się zupełnie
w zabytkach połabskich.
6. Przysłówki.
§ 263.	Przysłówki w językach słowiańskich są dwoja-
kiego pochodzenia 1) z pni imiennych, 2) z pni zaimkowych.
Przysłówki pochodzenia nominalnego są skostniałem!
formami deklinacyjnemi rzeczowników lub przymiotników
(deklinacji niezłożonej). Jak się one przedstawiają w języku
połabskim, była mowa wyżej, gdzie w odpowiednich §§ do-
tyczących deklinacji rzeczowników i przymiotników, formy
te zostały wymienione. Tutaj pozostają do omówienia przy-
słówki urobione od pni zaimkowych. Zwykle dzieli się je
w gramatyce słowiańskiej na kilka kategoryj .zależnie od
znaczenia i funkcji.
a)	Przysłówki sposobu:
kok (ku-k Pf cack cook Mit. kack PS kók H kok dolik H
wie weit, kuguilian Pf coąuile Mit. kók wile H ‘wie viel )
'jak' *kak& (kako),
tok (took Mit. tock PS tok tok H toąuile Mit. tok wil H
so sehr, tok tzitt tók H '„dies oder das"') 'tak' — *tak?> (tak0)*
b)	Przysłówki miejsca:
red (tjit H tyitt tyit H) ‘gdzie’ *We); nifeda (nit jidde
Mit. nitgit HBj nitgitt H) ‘nigdzie’ *nek*d(e),
, oizds (wissede H BB2C wissde wisde HBi wisde H)
wszędzie' 'otsde.
kom (kum Pf Do kom H) ‘dokąd’ *kam(o)-
oanóm (wannom HBi wannom H) ‘tam’ *onam(o);
jdinam (geinam HBBiC H) 'indziej' 'inamtor,
sem (zim Anon. zehm PS Sz$ pR	239
tutaj’ *5em(o);	UB1 ssem HB£ Hi
oiitkyd (witkund H) ‘skąd’	U’
oiit^d (wittunt H) ‘stąd’ - *o/2?);
C) Przysłówki czasu: ~
lód* (tidye PS tidje HB didśe PR pj
wówczas'	1 1 ye ^ye H) wtedy,
a) Używane jako przyimki ; ja,
f» i	I a n U
iksy,
§ 264 Przeważna część prepozycyj odziedziczonych z pra-
słow. była używana w połabskim zarówno oddzielnie t i
w funkcji przyimków jak i łącznie t. j. jako prefiksy:
ai {au) ^"u, przyimek z gen.: di d,oÓx STauk (cy
dawig grauck PS ‘bei zwei Birnbaum' PS) *u dwon grufr,
joz bała du jadai (józ póła aviadey ‘je viens de manger' Pf)
*(»az* była u {j)edi, di-seg (eissek H eyssek HB eyssek
HBi ‘hieran’) *u seg{o), ai kokos (ey kókwe 'am PrangefH)
"u kakzoy (z dn. kaak)', prefiks: dibel (eybit 'tódten' H)
*ubiti, aioąza (eywangse ‘anbinden HBi) ‘ui)ęźe(fo) itp.
dii "do (di dii ‘biss’ H dy HBJ jako przyimek z gen.
nie zachowało się w żadnym przykładzie; jako prefiks: duzdi-
dat (tiseidat ‘harrren’ H tyseydat HBi tyseidet HC) dozidati,
diipdita (dypeyte HBi dipeite ‘versoffen H) — dopito j6 itp.
no	"na przyimek z loc.: no zima (noossime. it. no
simę H)	"na zemji, z acc. no dulq (no jiillang PS) na S°^
no tiba (noh tiebe PS) *na tebe, no pic (no pitz au e
howen PS') 'nu pekti. no lijo (n0J.‘“ ' (no-
demem Bart') *na tooje oqsy; jako PfCI ’ _0>-/(nówit
wautza H ‘gewehnen’) 'nauce zam.
nówit HB! ‘aufziehen’ (das Garn) — nal}‘1	aCc,: pńd
prid perdip (pride ‘fiir’2) HB), PrZ^® 06Si, pńd
(pride was ‘vorn dorffe' H pryde Hi
	1 t orzymiotn^'>s‘ideD‘yCZ 7
J) Czy prefiks na- w formach super a •
2 Ią Propozycją, nie jest rzeczą jasną. or'
a) T. j. vor.
240
(pritang ‘fur dich' HB)	tę, prid sq (pritzang ‘fur sich' H)
*perd?> sę, z instrum.: prid gardom (pride chardóm H) *perjb
gordtmo, prid nidela (prut nidela H priid nidela HB, ‘vor 8 ta-
gen') *perdi> nedefeją; jako prefiks: pridjauzainak (prtid-
gausenak H priitgauseinac HB! ‘kleine MiHag’) *perjb
-uzintk*, pridabćda (brude bóde H ‘Friihstuck* pridebed PS
brutebute ‘dejeuner’ Pf) 'perd*-obedt,je itp.
pir(per) ‘per1) przyimek z acc. pir tii (pirtii pir tuh
‘darumb* PS) ‘per to, per iii jer (pfrtigger H ‘darum' per-
tigggar HBi)2), per nosa gresndifa (por8) noosse greesneitje ‘fur
uns arme siinder'4) Mit.) *per naśe gresóniky; jako prefiks
ma formę nieprzestawioną pir- || per- lub przestawioną pre- || pri-
n. p. perjóda (pergóde H 'durchfressen') *per(j)ede zam. *per-
(j)est?>, perldja (perlaye H perlaje HB! 'durchgiessen') *per-lije(ti>),
pirdól (pirdohl verkaufen' PS) ‘perdah, prepict (prepitzt HB.B,
'geróster') ‘pęrpekti, pripek (pripek H ‘Roste') *perpe/st> itp.
pu (po) ‘po przyimek z dat.: pii dola (pitt tgola H pe dgola
HBj pydgolaHBj ‘nach der Arbeit’) ‘po delu; jako prefiks:
pukret II pokret (piikrit pekrit H ‘bedecken') *pokryti, pusFód
(pisslyót H ‘hernach’) *posled?>, pdsttfa (pestflia H ‘Bette'
póstiihl PS piistiglia *un lit’ Pf) *postek>ja itp.
piid (pod) ^‘podt (pitt ‘unter’ H) jako przyimek z acc.:
piid (pod) sq (pitsang H pitssaang HBi petsang H petsang
HBi ‘unter sich’) ‘pod?, sę, z instr.: pud ramińam (pitt ra-
mingam H ‘unter der Achsel) *podT> ormenf>m6, piid tqca
(pit tunsa H pit tunsa HBi) *podT, tqćejq, piid nabiśam (pit
nebisgoam H pitt nybisgoam HBJ *podi> nebesemó, jako
prefiks; piid^lóda (pitklode ‘unterlegen’ H) ‘podnkladelbb),
pudtuu (pittgi H 'hufeisen') ‘pod-b^oin itp.
só *st. przyimek z instrum.: sa biigam (sabiitgóme
Pf sabugóme Pf) s"& bogtmk, sa tara ima soeckóma (sat taraime
suetskome Mit.) ‘sa trima soećókami, sd vil(a) olasa (zaa wiel
wlassa mit viel haaren PS) +sa oel- (może niem. oiel)
) R o s t błędnie wyprowadza z prasłow. *por transskrybując przez
piior (str. 414). Por. SO VI 24.
?) Por. Rost str. 101 uw. 15.
3) Pomyłka pisarska zam. por = per.
*) Przekład połabski nieścisły.
oolsy, su suja u ii [a (sa •	241
® w socyer, oolojg, z gen .	!"a aus eigenen
H sa nibesgow HB,) .	„X°.sa"vom hirame
ssadat tun H ssadat HC) <	Prefiks: M-Ja(
H) stmyti itp.	' Samel (samet ‘abwaschen
t’ó (wa ‘in’ H)	pr2yjm k
(eit wa wógaart ‘aller au jardin™ Pf) ZJC*C” np’ 00 v^rd
°° oodii (kumboza wa wadung 'se baifoef Pb I"?’ ^Pó1'"
VO(1q (zam. i)t> vode), od jan& twa  u ~	ot
eins’) . ^>e(A)n0, „i „i weńnto Wd N HB1
des Nachte(n)s' PS) - •»T7u^N"‘ Hwi"*
m der Holle H) n smoli, ei slb> (wassibe H .innerUc™‘“
„a seóe i t p.; )ako prefiks: n. p. (wappaust ,ein.
senken rl) otpuste zam. *otpusiHit), oasódet (wassódit
einsetzen H) i)T>sadili, oalel (walit 'einschencken' H)
*Wbliti itp.
Dez (wiss 'aus' H) *jbz') przyimek z gen.: deri-sa vez
oizd (derissa wis wisa ‘aus einem Hause heraus reissen' H
wis wisa HBi wiss wisa HBJ *dere(te)-sę/6z ueźe( oez żórna
(wiss sgórna H 'aus dem kerne') *j6z zfna, oez [qdó (wis
Igundó ‘aus dem lande' H) *jbz lęda; jako prefiks: oezddiba
(wistgeibe ‘verlieren H) *jt>zgube zam. jozgubUlt), uezóĄzóna
(wisswungsonne ‘zutiidert (dn. tuddern=binden R) PS) —
*jbzoqzan'b-j6 itp.
oiib *ołn> jako przyimek z acc.: oub nidela (wippe
niedehl ‘vorige Woche PS) *ob. nedelg; jako
oiibrózat (webryósat ‘beschneiden H) 0 reza ’•
(wibbartalsa H ‘umkehren ) ob(o)orti a se i P-^
ciii W) iako pr Zyim* /iig(a) tdtidag (wittige goidac
(witkum 'd'ou Pf) o/ł fram0’ . .. guggó H witt biggó
Mit.) -ola togo ’^u‘/“•'eg(0’• /f"	(witmakenunt H
HBj ‘o/® boga; jako pr n, (witgeiden 'verstossen H)
‘aufschliessen’) -ol^Mi. oulta.dn, (witge.O
- ‘o^kydnetM itp.	(on „ i5,
) Por. Rost slr. 19. »»• ^/^Mil Otzb hal >•<«	,‘”£
klarlich. wic bci wirsMrrr.ir	ek d„ „Sr- K». •
(Mc„ Schieicher 34). P-JkiS0.II,str.H».
SO. I. str. 160 nn., A. Toma
l-ehr-Splawtński, Gramatyk8 połabak*1
242
zo ‘za (sso H ssó HBi ‘hinter’) jako przyimek
z instrum  zo sabą (sóssabung H ‘hinten’) *za sobają, z accus.:
beda zo mg (bede sso mang 'bitte fiir mich’ H) 'bedi (z dniem.
beden) za mę, zo tÓ (ssotu ‘dafiir’ Hj *za to. zo nidela (so nidela
H ‘ueber 8 tage) *za nedetg itp. Jako prefiks: zoliiza (zalise
'wetten H) 'zaloźe zam. *zaloźilh>), zómaknąt (zomakenunt
‘schliessen H) — zarmknąti itp.
b) Używane tylko jako przyimki.
§ 265. ka ‘k?> przyimek z dat. jo-ca ka jadai ait
(judsa ka jedayayd Pf, z fałszywym przekładem: ‘voulez Vous
manger') *ja (x-b)tjg k?> (j)edi iti, ne-mam nic ka oojdóńa (ne mam
nits kavoidognie Pf, z nieścisłym przekładem ‘je suis avare’)
‘ne(jb)mam6 necb (?) kb oydanbju, ka mdisa (kammeis ‘nach die
kirche’ PS) *kz misę, ka dola (katgole katgóle H) *ki> delu.
prifa prifdi (pritgay H) ‘perky przyimek z gen.: n. p.
prifa nuda (priitge nidige ‘iiber den Fuss' H prudge niidge HBJ
*perky nogy, prifa oajfdi (priitge weitgay ‘ueber die Stadt’
H) *perky viky, prifa sist daneo (priitga sistanew ‘ueber 6 tage
HBj) *perky śestb dbńeifb (zam. ‘dbnójb].
priz (prise ‘ohne H prise HBJ *perzi> z gen.: cajsta
priz grezuo (tzeiste prise ggrechi ‘rein von siinden' H) ±=
perzi> grexov7>, priz mor (prise myór H prise myór HBi ‘uner-
masslich) *perzb men.
sfod * siedź przyimek z gen.: sFod teg (slgótek HBi
‘darnach slgotik H) * siedź tog(o), sFod draugag (slyót drauggak
‘nach dem andern' H) *sled-b druga-jeg(o), sfod seg (czillyótsik H
‘nach diesem' schillyótsik HB2C sillyót HC) *s/eda seg(o),
stod manę (silgót manę H ‘nach mir') *sled?> mene (zam. mene).
piisfód	eposied-b przyimek z gen.: pusfód triteg dańó
(pisslyót tritik dangó HH *noch 3 tagen ) *posled7> tretbjeg(o) deńa.
oakórsl ^okrstb przyimek z gen.: oafcórst carkodica
(wackaarst tserkweitse Mit. ‘umb die Kirche') *okrst?> crk^oice,
z acc.: oedru aida uakprst zimą (wedri eyde wakoarst Śimang
H wedry eide wakórst Szimańg HBt ‘Sonne gehet iim den
Erdboden heriim ) *uedro ide(ti>) ofarsfb zemją.
Bliższe dane o funkcjach przyimków w połabskim znaleść można
w pracy J. Heydzianki Szczątki składni połabskiej. SO. VI. 26 nn.
c) Używane tylk	243
§ 266, prai *pri. i)	Prefiksy.
•anschlagen preybitt HBj	^eibit H
•anwachsen premiste H)	>r-r os‘	(preyeriste H
priźedt (por. str. 219) i t p. ’ pra'zdd^ (preisat H)
tuz || rdz "orz- (rise H
HBi 'von em andef) jako prefiks- ‘ jT™6’ Tese H rese
HB, ‘theilen) 'orzdeli^ rii2mć (^smekPn H r5se(Ul
‘sauren, zum Backen einsauren) semasat H nsemesat HB3
.. z .	.	, uien > — orzmesali i t. n
DUZ oz- = orz- (por. nol dial „ II . .
oiiMmet (wisselimet H ‘zerbrechen wisśelimti
vaz't“ °*z' iako Prekks: oazlrąst (wasdrangst H 'auf-
schiitten ) onzlręsii, vaztqgns (wasetangne 'aufspannen H)
*t)w/ęgne(/?»), odzoójat (waswociat H waswaciat HB2) 'owadjali
i t. p.
°°1 ~*oy ’ak° Prefiks: np. ooidelei (woydelt H ‘aus-
teilen') ‘oi/ć/e/zfi, ooiplaoa (woyplawe H woyplawe HBj ‘aus-
stauben') *oypelve zam. *i)ypeloi(h>)t oófrel (wayret H ‘aus-
graben’) *»yryti i t. p.
od || oii- *o3) jako prefiks: n, p. oukąsa (wigkungse H
‘benagen’) *okqse zam. *okqsi(ti>), oiimauróna (wimmaurióna H
umgemaurt’) *0-muf~am-j6 (dn. mur’n), eagórd (oagarl) (wag-
górt H waggórd woagard H ‘garten wógaart wogaart Pf
jardin') *ogor<k> i t. p.
8. Spójniki.
§ 267. W zabytkach
dwa spójniki pochodzenia
zycji poakcentowej: sem a tdm
połabskich zachowały się tylko
rodzimego: a w postaci a w po-
(zehm attohm PS ‘hir und
') Możliwe, że brak w zabytkach przykładów na użycie tej prepozyci.
w funkcji przyimka jest rzeczą przypadkową; choć .możliwe tez. e wy
szła ona z użycia w tej funkcji wyparta przez ai — .a-
2) Ks. P. G o ł ą b SO J, str. 160 nn.	ka
:{) Brak w zabytkach przykładów na użycie te; prepozyci
lest może rzeczą przypadkową.
244
dort’) ’sem(o) a tamto) oraz ći w postaci ce w pozycji po-
akcentowej: tók ce tók (tók tzitt tók H *diss oder das')
* takt o) ći taklo).
9, Wykrzykniki i partykuły.
§ 268. Wykrzyknik zachował się jeden tylko: aj (ay ‘Ey‘
‘interiection’ H/. Partykuły spotyka się dwie pochodzenia
rodzimego: partykuła przecząca: ni ne 'ne : n. p. pajoó ne
dóga (peywó ne doga 'la bierre ne vaut rien’ Pf) *pioa (zam.
pioo) ne dog-a(jeh>) (dn. dógen ‘taugen’); ni ganós-ma (ni cha-
nósme 'tu es mon ennemi’Pf)	*ne gona\je)s-me (niem. gonnen),
ni ją (nie jang 'ist nicht’ PS)	*ne je, mój ne móm (mau neh
mohm PS) 'my ne matje)nn, ni ją oila (niang wile 'nicht viel*
H) *ne je oefe, ni (ni ‘nicht’ H) *ne. Oraz partykuła
podkreślająca le (por. poi. ale, mrus. łemk. łe łem) w pozycji
poakcentowej jako la : taj cis la oubasenta) bojt (tau siess lah
wibbesehn baut ‘du willst nur aufgehencket sein’ PS) *ty
(x'b)tje36 le obloieśerntjt) byli, zdr(a)-la (sah1) laa 'sieh nur’ PS)
*zbrli)-le.
| R og l słusznie przypuszcza tu pomyłkę pisarską zam. sahr (str. 79
uw. 11).
Indeks wyrazów
ai praep. 49, 34, 85, 187, 239
244
aiibezat inf. 224
a i beza 3. sg. praes. 212
2Z7 na Part pract‘pass'
dibei inf. 222, 239
aibdita part, praet. pass
226
aibust inf. 49, 74, 117, 221,
237
dibiidena part, praet. pass.
228
aidelei inf. 225
aidalena part, praet. pass. 229
aidóoet inf. 225
aidrauzal praet. sg. 46, 110,
118, 234
didalóna part, praet. pass. 87,
' 138, 227
diklasten^a) part, praet. pass.
229
dikąsena part, praet. pass. 229
aikruja 3 sg. praes. 211
aikradena part, praet. pass.
nom. sg. masc. 49, 228 nom.
plur. masc. 109
aiilducet inf. 225
ddaucal praet. 46, 234
ailumet inf. 46, 225
di lumena part, praet. pass.
" 228	-
dimaudal-sa praet. 46, 110, 254
aimórta part, praet. pass. 49,
63, 81, 235
dipadena part, praet. Pa®s'/1fi
dipaustdl praet. 46, 110, 1 •
234
połabskich.
aipaystas 3 sg. imperf. 232
Ooz; a,pay3/d,-x i sg aor
aitt subst- verb.23O
aiplóta 3 sg. praes. 228
aip/óf, diploldi-ma 2 sg
unper. 139, 185, 218^
Ł17
diplatena part, praet. pass.
228
3 sg. praes. 49, 102
dirazóna part, praet. pass.
102, 227
airiidal-sa praet. 46, 110, 234
airuden part, praet. pass.
236, 238
aisdct inf. 226
disakldi-ma praet. plur. 233
disacena part, praet. pass.
" 228
ait inf. 61, 222, 226, 236, 241,
'242
didą 1 sg. praes. 208,
'215
aida 3 sg. praes. 61, 225,
'235, 242 •
aidai-sa 2 sg. imper. 139,
'218	.
aidas 3 sg. imperf. 232
diliipi:sa 3 sing. praes. 139,
210	. ooj
ditiipal-sa praet. sg. 234
ditiipen(a) part, praet.
"pass. 229.
diłacix-jeg 1 sing- aor. 139
aiogza 3 sg. P^ 239
aióqzona part, praet p
"227
246
diolacin(a) part, praet. pass.
' 229
aiplacóns part, praet. pass. 85
dizasina part, praet. pass. 229
dnsa gen. sg. 160
(no) astfa loc. sg. 104
baji inf. 82
baildi-sa praet. masc. pl.
139
balai-sa praet. fem. pl.
234
(no) bana loc. sg. 163
bargeri nom. pl. masc. 182
baufuoa nom. pl. 105
bida 3 sg. praes. 242
bilet inf. 35, 46, 70, 102, 225
bela (beli-sa) 3 sg. praes.
210, 212
bera 3 sg. praes. 32, 82
bezdika nom. sg. 79
bezai inf. 82, 91
biza 3 sg. praes. 35, 82
(ka) bezóńa dat. sg. 162
beja 3 sg. praes. 45, 60, 209
bejq-sa 3 pl. praes. 45
bejató-sa 3 dual. praes. 45,
139, 216
bejas 3 sg. imp. 237
blaizaica nom.-acc. pl. fem.
175'
blajząta nom. pl. 39
blaiząta nom.-acc. dual.
neutr. 157, 183
bldizęk adv. 197
bladutna adi. masc. 67, 98
blaxa nom. sing. 93, 132, 153,
blaxoói nom.-acc. pl. 153,
175, 181
blana nom. sg. 116
(no) blana loc. sg. fem.
173
blana nom. sing. 67
blańa nom. plur. 67, 87
bDóoa 3 sing. praes. 52, 59, 94
bleddiia nom. sg. 145
blido nom.-acc. sg. 180
blqda 3 sg. praes. 210
blifddl praet. sg. 118
bobó, bdba nom. sg. 30, 31,
106, 119, 133, 134, 140
boit inf. 47, 70, 105, 222, 236,
238, 244
jis 1 sg. praes. 33, 213,
215
jis 2 sg. praes. 33, 215
jq 3 sg. praes. 39, 185,
213, 233, 235, 238, 244
jismói (jisma) 1 pl. praes.
33,' 114, 187, 213, 216
jisla 3 dual. praes. 33,
213, 216
bqda 3 sing. 88
ból praet. sg. 48, 70, 105,
234
bała praet. sg. fem. 48,
177, 234, 239
(ni)-bas 3 sg. imperf. 232
bópka nom. sing. 55, 73, 120,
143
bordaińa nom. Sg. 150
bórja nom. sg. 65
borna nom. sg. 65
bórzda nom sg. 115
bórz(a) adv. 61, 198
bora 3 sg. praes. 43
borą 3 pl. praes. 217
bosa adi. nom. sg. masc. fem.
43, 135
bąban nom. sg. 37, 51, 57, 79,
126, 148
bąca 3 sg. praes. 212
braoói nom. pl. 53
brącajka nom. sg. 94, 145
brąca 3 sg. praes. 212
briza nom. sg. 66, 94, 119
brezai nom, acc. pl. 47,
122, 174
brig nom. sing. 66
(no)brizdina loc. sg. 66, 149,
173
brókam instr. sg. 163
broi nom. sg. 30, 80, 104
88,
61,
51,
61,
30,
31,
159,
125,
122,
142
brótac nom. sg. 30
89, 146, 159
brotai acc. pl. 166
brófa nom. sg. coli.
87, 141, 170
broda nom. sg. 65, 71, 115
brodaudica nom. sg. 65 100
137, 146
briikól inf. 128, 223
bukoóji nom.-acc. pl. 181
biib nom. sg. 42, 105
biibdi nom. pl. 165
buba nom, - acc. pl, 49
106, 113, 165
biig nom. sg. 42, 101
biigó gen. sg. 121,
238, 241
(sa)biigdm instr. sg,
162, 240
biijdi nom. pl. 90,
164
biiduo(a) nom. pl. 129,165
biidiio gen. pl. 113, 168
biiji-sa 3 sg. praes. 96, 211
buła, biili-ta 3 sg. praes. 42,
212, 186, 211
biise nom.-acc. pl. fem. 175
biisi inf, 69, 79, 221
btlda 3 sg. praes. 79, 207,
236
biidąca part, praes. act.
79, 137, 218
biitq acc. sg. 172
biitan nom. sg. 42
bóla adi. nom. sg. masc. 34,
bólak nom. sg. 58, 106, 1
bordiii nom. sg, 63, 81, 1*
biizdcak nom. sg. 56, 61,
.142	g 1R7
buzą nom. sg. neutr. 10
biiźąta nom.-acc. pl.ne
biiżąffu nom. sg. 38, 110, 143
247
.nom- s£- 192
(daiste) dat «
km. 200	° L
praes. 95
3. pl. praes. 95,
gen. sg. 94, 99 16)
^^adi.nom.sg.mase.
ca isie adv. 198
ca^sfii adv. 127, 197
cap 1 sg. praes. 50, 209, 214
cajes 2 sg. praes. 50, 209.
215
carkodića nom. sg, 45, 55, 62,
75, 137, 145
carkodica gen. sg. 171,
242
cdrmak nom. sg. 62, 90, 116,
143
carndića nom. sg. 146
carnaica nom.-acc. pl. 175
cariai nom. sg. 48, 62,
124, 156, 179
carleo nom.-acc, sg.
62, 77, 80, 89, 126,
(oa)cdrfa loc. sg. 181
caroena adi. nom. sg. masc.
63, 194
caiina subst. verb. nom. sg.
59. 91	V) 91
cala 3 sg. praes. 52, 59, 9
cdup adi. nom- sg. masc. 192
" cduv (hudi) nom.-acc.
pl. 201
caun nom. sg. 64,	.
caunak nom. sg. 	215
cą, (ni)-ca 1 sg. praes. 53, 215,
226, 23/6i 2-t) 2 sg. praes.
(nl-ces) L s&' /
53 215, 238, 244
^).c, 3 sg. praes. 53.
236
89,
58,
180
248
cima 1 pl. praes. 53, 216
dla 2 pl. praes. 53, 216
lex 1 sg. imperi. 53. <25 c
/ex<? 3 pl. imperf. 53, 75,
232
cela nom. sg. 54, 90, 130,
132	.
celdi, celói nom.-acc, pl.
122, 174
celu nom. sing. 90
cepói nom.-acc. plur. 35, 47,
79, 89, 107, 123, 166
cera adv. 54, 130, 160
cesal inf. 32, 70, 136, 223
cisa 3 sg. praes. 32, 70,
209
ceo nom. sg. 89
(lók)-ce (lók) coni. 244
eilisdi nom.-acc. dual. 158,
184
ciFdust nom. sg. 73, 90, 94,
124, 155
citer num. 203
ctterdiśąt num. 40, 118, 204
citernocti, ciiernócta num. 100,
203
cilernadist num. 203
citoaru num. 84, 91, 129, 206
citorta num. 63, 83, 205
eldoak nom. sg. 36, 82, 91,
105, 116, 159
cod nom. sg. 30, 90, 104
coddo acc. sg. 180
códet inf. 30, 89, 225
códa, codi-sa 3 sg. praes.
210
codąca part, praes. act.
218
ćol adi. nom. sg. 197
córna adi. nom. sg. masc. 63,
90, 192
cosó nom. sg. 90, 91, 133, 170
creou nom. sg. 42, 66, 91, 125
162
cretia nom.-acc, pl. 66,
115, 167
crio nom. sg. 177
criodi, crioe nom.-acc. pl.
123, 167, 177
crionek nom. sg. 65, 144
cii pron, nom. sg. 191, 238
dg (ceg) gen. sg. 69, 191
dagna 3 sg. praes. 208
daipóst(a) adi. nom. sg. masc.
49, 195
daipóoa adi. nom. sg. masc.
49, 108, 194
daioa adi. nom. sg. 31, 44,
88, 105, 194
ddioak nom. sg. 75, 116, 143
daiskó nom. sg. 99
(ka)daiste dat. sg. 99, 171,
200~
daiską acc. sg. 172
dalą praep. 37, 59, 172
dalna adi. nom. sg. 193
dan nom. sg. 51, 58, 88, 105,
158
dańó gen. sg. 53, 87,
113, 159, 242
dańau, (sist)daneo gen. pl.
168, 242
danesna adi. nom. sg. 53
danac nom. sg. 52, 89, 146
dargnąt inf. 62, 88, 118, 223
dargna 3 sg. praes. 62
	88, 208
darzena part, praet. pass. 62,
88, 228
dara nom. sg. 46, 115, 176
darą acc, sg, 46, 172
dausa nom. sg. 50, 86, 91,
115
dausą acc, sing. 172
dausan adi. nom. sg. 197
daixa 3 sg. praes. 47, 210
daim nom. sg. 47, 80, 86
daima 3 sg. praes. 211
dama 3 sg. praes. 52, 57, 207
danai adv. 50, 162
dane adv. 53, 163
danń nom. sg, 42, 57
(ka) dana dat. sg. 57, 162
(no)dana loc. sg. 36* 59
108, 163	'	’
daudorat adi. nom. sg. masc
158
daudu ady. 64, 76, 117, 198
dauda duda adi. nom. sg, masc.
64, 86
daug nom. sg. 64, 75
daugdt adi. nom. sg. masc.
64, 195, 197
dai)ó num. nom. masc. 57, 70
114, 202
daoe num. nom. fem. 35
202
davux num, gen. 114, 202
239
doemó, doema dat.-instr.
du. 54, 70, 130, 202
daoói num. 57, 70, 96,
114, 202
dazd nom. sg. 51, 57, 73, 86,
99, 105, 140, 159, 236
(no) deca loc. sg. 163
defka nom. sg. 73, 80, 120,
142
dela 3 sg. praes. 211
derzdi-sa 2 sg. imper. 219
derzól-sa praet. sg. 234
dera, deri-sa 3 sg. praes. 207,
227, 241
deróna part, praet. pass.
dętą nom. sg. 35, 39, 88, 102,
116, 157, 182, 184. (dęta)
35, 39, 88, 89, 106, 116
detdi nom. acc. pl. 124,
155
detdina adi. fem. 193
deoa nom. sg. 35, 119, 152
(ka) dińóńa dat. sg. 51, 162
disąt num, nom. sg. 32, 102,
125, 203
disą(t)diśąt 204
dlsątnocti num. 100, 203
disątaru num. col. 129, 206
diśąta num. nom. sg. 87,102,2
.	249
nom. sg. 155
’ Sg' pracs- 244
JC!?.s«-pra«. 34,2°9, 215
dój-(nam), dóy) 2 sg. im-
per. 219, 220
dól-ma praet 30, 234
aó/aj adv. comp. 96 118
196,198	’	'
nadólaj adv. sup. 96, 196
doli gen sg. 126, 178
dołek adv. 69, 116, 197
dóoa 3 sg. praes. 30, 85, 198,
211
i doi nom. sg. 42, 70, 86
(ca)dilla locc. sg. 70
! dor nom. sg. 43, 83
ddrónka nom. sg. 43, 83, 108
dąb nom. sg. 36, 86, 104
dąbói, dąba nom.-acc. pl.
123, 138, 166
। dąbdića nom. sg, 36, 107, 145
dąbrónka nom. sg. 93
i dóbak nom. sg. 79, 142
drauga nom. sg. 50, 199
drdugag gen. sg. 200, 242
drduja nom. pl< masc,
201’ 202
drdw* gen. pluń 202
drduda acc. pl. 50,t 201
drduzet inf. 225 nig
drauz 2 sg. imper..219
dracena adi. nom. sg, W
draonii nom. sg. 51,
92, 97, 149	68
drąca nom. pl« 52, 5 -
tóa \sg^aes 97- 209<
dremes 2 sg- Praes'
215
250
dreniioóta adi. nom. sg. 66, 195
dreniioótą acc. sg. tem.
66, 195, 201
drhena adi. nom. sg. neutr.
65
dii praep. 239
diibre adv. 35, 198
dubra adi. nom. sg. 86, 92,
160, 199
dóbrą adi. acc. sg. fem.
37, 201
nddabresa superl. nom. sg.
31, 97, 196
diijóca num. ord. 54, 83, 95,
206
duja 3 sg. praes. 96, 135, 212
diijąca part, praes. act.
37, 96, 218
dumo adv. 121, 160
diipdita part, praet. pass. 227,
239
dufiincet inf. 225
diizaidat inf. 224, 239
duajgnąt inf. 75, 84, 118, 223
doaigna 3 sg. praes. 208
doar nom. sg. 84
doarai nom. pl. 53, 58, 84
123
dcarndića nom. sg. 58
doenacte 204
doenadist num. 54, 69, 127, 203
ddimna nom. sg. 49, 77, 149
db/ii nom. sg. 34, 42, 87, 125,
151
dolo gen. sg. 161
(ka)dóla dat. sg. 138, 162,
240, 242
(pii)dóla loc. sg. 163
dolója, dola 3 sg. praes. 87,
209, 210
dótka nom. sg. 34, 87, 102
120, 143
doląb nom. sg. 37, 43, 74, 76
93, 124, 154
doląbdj nom.-acc. pl. 129,
166
dóląbak nom. sg. 142
doląpfa acc. pl. 166
dola adi. nom. sg. masc. 43
(no)dulq acc. sg. 239
dórcónek nom. sg. 157
dorcani nom. pl. 127, 157, 182
dori-sa 3 sg. praes. 211
dorFa adi. nom. sg. masc 43
77, 195
ddra nom. sg. 43, 76
dórq acc. sg. 172
dorai nom.-acc. pl. 122
174
dąsna nom. sg. 148
dąsna nom.-acc. pl. 87
dujek nom. sg. 76, 144
duja, diiji-sa 3 sg. praes. 76,
212, 76, 210
duna nom. sg. 42
diist nom. sg. 42, 76, 105, 177
diiste nom.-acc. pl. 123,
167, 177
duzd nom. sg. 42, 74, 78, 83,
154, 177
duzde nom.-acc. pl. 78,
107, 123, 167, 177
duzdek nom. sg. 83, 143
eluoa adi. nom. sg. 194
(od)emerica loc. sg. 173
erę acc. sg. 172
famforę nom.-acc. pl. 175
(ka) farsiikóńa dat. sg. 162
(va) fastelooeńa loc. sg. 164
folne acc. pl. 167
foFósta adi. nom. sg. 196
fiidrat inf. 128
gdnam 1 sg. praes. 215
gale nom.-acc. pl. fem. 175
gazdioa adi. nom. sg. masc.
194
gigldita nom. sg. 79
(no)gigla loc. sg. 174
gózda nom. acc. pl. 174
glainena adi. nom. sg, 193
glainó nom. sg. 133
glainą acc. sg. 121
glaipa adi. nom. sg. 49
gldipa nom. acc. pl 201
gid i sta nom. sg. 115
glduia adi. nom. sg. masc 78
glad nom. sg. 67
(oa)glade loc. sg. 35, 109
gladuunótd adi. nom. sg. masc
gladuoótd adi. nom. sg. masc.
1 95
gladiiOdna subst verb. 230
glafka nom. sg. 55, 80, 120
142
glacama nom. sg. 150
glaona adi. nom. sg. masc
55, 67, 80, 193
glaca nom. sg. 31, 67, 80, 93,
105, 115, 152
glaoq acc. sg. 37, 172
glaoói nom.-acc. pl. 122,
174
glóia adi. nom. sg. masc. 30,
100, 194
glótka nom. sg. fem. 199
gląbek adv. 44, 116, 197
gląbuta adi. nom, sg. masc.
37, 42, 77, 107, 195
gbądal praet. sg. 234
gnaidai, (gnaida) nom.-acc. pl.
122," 138, 174
gnała adi. nom. sing. 46, 196
gneoói nom.-acc. pl. 35, 152
gnezdi-sa 3 sg. praes. 210
gniła 3 sg. praes. 207
gnoi praet, sg, 234
gnuj nom, sg. 42, 75, 96
gniijna adi, nom. sg. 193
gniijna nom. - acc. plur. 104
104
neutr. 202
god nom. sg. 30, 74, 104
godai nom.-acc. pl.
166
gódek nom. sing. 30, 46, 106,
144
godaica nom. plur. 46, 89,
108, 144, 164
SOl’55,nn7' SinS' 30' 74' 124,
SÓ^?--P>ur.30,,10,
S0Td Z10 Sg- 64- 65 74
P5T ' W"*- ’«• 51
i	,09. 240 8125:
a ...	65,	121,	163
gordaista nom. sg. 65, 151
. §orx nom. sg. 65, 74
1	sórxa nom.-acc. D1
..	i9’	1J8.
gornel inf. 225
gomes 2 sg. praes. 212,215
górna/ praet, 118, 223, 237
gornęca part, praes. act.
218
, górnak nom. sg. 61, 74, 142
górsla nom. sg. 62
i góran(a) subst. verb. 185
I gósa 3 sg. praes. 30, 74, 211
gozda nom. sg. 34, 78, 83, 116
gąs nom. sg. 36, 74, 154
gąska nom. sg. 120
gęsia nom.-acc. pl. 174
gęsta adi. nom. sg. 75
gęsa adi. nom, sg. 192, 199
gęśar nom. sing. 87, 116, 154
grajpdi nom pl. 165
grdmat inf. 59, 136, 224
grama 3 sg. praes. 52, 55,
59, 94, 131, 212
gramolił, gramolił praet.
sing- neutr. 81, 127,
234
nmk, gmjk nom. sing. 50, 92
’ ‘ fr0Scdj nom. P •
gen?156 179
grausai nom. sg. <
grdusoa nom. sg. i '
153	। cc
grauscói nom.-acc- P •
. *>’	94 113, 151
greblii nom sg. >
252
grex nom sg. 75, 101
greia nom.-acc. plur. 49,
78, 106 115 166
greiiio gen. pl. 168, 242
(nojgrensa loc. sg. 173
gresl-sa 3 sg- praes. 210
gresndifa nom. - acc. pl. 77,
101? 166, 240
gresnariim dat. pl. 154, 169
grebat nom. sg. 60, 81
gribin nom. sg. 32, 75, 126
156
grij-sa 2 sg. imper. 36, 96, 219
grobdlnek nom. sg. 85, 99, 144
groblai, groble nom. - acc. pl.
30,'95, 106, 123, 124, 177
gróba nom.-acc. pl. 30, 138
165
grqda nom. sg. 39, 93, 115
gruzna adi. nom. sg. fem. 42,
193
gurtai nom. sg. 156, 179
(ni)gands-ma 2 sg. praes. 244
gńózda nom. sg. 44, 78, 86,
106, 114, 119, 167
hobóńa gen. sing. 185
(va)xlade loc. sg. 121, 163
xladena adi. nom. sg. 193
xleva nom.-acc. plur. 94
xóla 3 sing. praes. 30, 83, 212
xórnet inf. 63, 89, 225
xomą-sa 1 sing. praes. 139
213, 215
xórna (xorni-sa) 3 sg. praes.
210, 212
xórna nom. sing. 65, 74, 115
xorstaioa adi. nom. sg. 194
xorsiuo nom. sing. 65
xorstoói nom.-acc. pl. 181
xdra adi. masc. 43, 78, 83
xdst nom. sg. 42, 78, 83, 100
xrąst nom. sg. 38, 73, 99, 145
xron nom. sing. 93
xriima adi. nom. sg. masc.
42, 135
xudeł inf. 46, 78, 136 225
xuda 3 sg. praes. 42, 211
xiidi 3 sg. aor. 127, 231
iaizna adi. 78
iauddića nom. sg. 78 145
iauda adi. nom. sg. 78, 192
xdudag gen. sg. 200. 241
idudac nom. sg. 61, 73, 89
90, 106, 147
iemil nom. sg. 58, 78, 159
iorac nom. sg. 43, 78, 83, 94
147
ingldjca nom. plur. 47, 165
jadan num. masc. 33, 70, 95,
113, 202
jadanadist(a) num. 203
jadła nom. sg. 33, 97
jadlai nom.-acc. plur. 33,
47? 122, 174
jagrdića, (jegrdića) nom. sg. 60,
70? 75, 137? 145
jaj pron. 2 os. pl. 187
jaidu nom. sing. 60, 76, 95,
"125
jaigó gen. sg. 121
jaigróją 3 plur. praes. 61, 70,
209, 217
jdimą nom. sing. 60, 95, 120,
156
jdimat inf. 61, 224
jaimója, jdima 3 sg. praes.
"61, 209? 210
jqta part, praet. pass. 39,
226
jdinam adv. 60, 238
janóca nom. sg. 206
janu num. nom. sg. neutr. 33,
95, 98, 113, 202
(oa)janu acc. sg. 241
jam num. nom. sg. fem. 98
(no)jana num. loc. sg. fem.
202
jdumc nom. sg. 50, 55, 89,
90, 147
jaułru nom. sing. 50, 95, 125,
154
jauira adv. 50, 95
jauzaina nom. sg. 95, 137 ( 150
jauzainą acc. sg. 95’
jagła nom. sg. 60, 95
jakra nom. sg. 60
jaskra nom. sg. 61
jaskrai nom.-acc. Dl 199
174	p’
jazba nom. sg. 60, 132
jącmin nom. sg. 32, 38, 55 91
95, 126, 156, 182
jącandjca nom. pl. 61, 164
(ai)jeddj (jadai) gen. sg. 155
177, 178	' ?
(ka)jedai (jadai) dat, sg '
123, 178, 239, 242	h
jest inf. 221, 236
jeda 3 sg. praes. 213	
jej 2 sg. imper. 74, 220 :
jęcia 2 pl. imper. 220	ii
jedal praet. 98, 127, 235
jezdet inf. 95, 225
jezda 3 sg. praes. 211 i,
jelme nom.-acc. pl. 60,123,167
jema 3 sg. praes. 60, 95, 135, !
207	li
jemató-sa 3 du. praes. 34, i
60, 82, 109, 216
jemai~jeg 2 sing. imper, ;
60, 139, 218	|i
jeoer nom. sg. 33, 60, 95
jeoere nom.-acc. pl. 60,
129, 167
jiddina adi. nom. sg.
33, 70, 95, 107, 206
jisin nom. sg. 33
jisl adv. 33, 69, 99
jiz nom. sg. 33, 73
jo, joz, pron. nom. sg. 95,
177, 185, 226, 231, 233,
236, 239, 242
minę gen. sg. 185, 242
manę dat. sg. 114,185, 23
mą acc. sg. 38, 186, 2
maną instr. sg. 186
jobltin nom. sg. 126, 141,
jobliińa nom. sg. 129, 141
184
masc.
, 253
J°dadai nnm
p1' 3°. 44,
”??• sg- 30, 120 157
nom.-acc.V»,
30.M, 106.,25i
W^n°^acc-pl-”5.167
137- m- s'ng- 3°. no,
adi. nom. sg. 42, 129,
jomó nom. sg. 133, 140
jomę acc. sg. 172
joptu nom. sg. 30. 42 55
16. 95, 106, 126, 143 '
jopka nom.-acc. pl. 30. 31
75, 119, 167
jóptadąb 158
josin nom. sg. 126, 148
jósinajna nom. sing, 149
jostrai nom.-acc. pl. 174
jooara nom.-acc. pl. 40
jądra nom. sg. 39, 114, 153
jąlrena adi. nom. sg. fem. 39
jąba nom, pl. 38, 119, 167
jązek nom. sg. 38, 49, 95, 106,
116, 143
jązaifa nom.-acc. plur,
117, 166
jaserai nom. plur. 100, 108
ka praep, 35, 65, 109, 171,
181, 242
karaj, kraj nom. sg. 47, 56, 57,
kalii pron. 42, 53, 57, 74, 114,
190
katóma dat, sg. 190
fiimaoa dat. sing.
klaipdsta adi. nom. sg. 75,
klandika nom. sing. *>>
108, 144 c 52 59
klana 3 sg. praes. 52, 135 * *
135, 207 d 119
klóda nom.
klancdi nom. pl 100
81
59
94
254
klas nom. sg. 75
klasdi nom.-acc. plur. 4/,
123, 138
klafol nom. sg. 42, 67, 76,
126
klatolak nom. sg. 142
klatolta nom.-acc. pl. 166
kląca 3 sg. praes. 38, 91, 94,
212
kledat inf. 128, 224
klenóoa adi. nom. sg. 194
klepósta adi. nom. sg. 1-95
klesta nom.-acc. plur. 99
klóda 3 sg. praes. 30, 207
klogą acc. sg. 172
kląbak 142
klubek nom. sg. 50 106,
kliibducnek nom. sg. 79, 144
kliitoói nom.-acc. plur. 175
kok adv. 238
kokot inf. 127, 223, 226
(ai) kókiM gen. sg. 180, 239
kplai nom. sg. 108
kolao acc. sg. 180
kólindjća nom. sg. 89
koluoa adi. nom. sg. 194
kom adv. 238, 241
kominem adi. nom. sg. 193
komói nom. sg. 47, 124, 156
181
kómanai nom. plur. 47, 109
komójka nom. sg. 143
komót inf. 128, 223, 236
kopą acc. sg. 37, 95
kopę nom.-acc. pl. 95, 123
kopka nom. sg. 31, 79, 120, 143
kopką acc. sg. 79, 172
kopa 3 sg. praes. 209
kortoói nom.-acc. pl. 175
kórfa adi. nom. sg. 74, 101,
194
koroó nom. sing. 31, 74, 106,
133, 152
koroą acc. sg. 172
koroói nom.-acc. pl. 122,
174
kóroa adi. nom. sg. 192, 199
kos nom. sg. 83
kosai nom. pl. 83
kosao nom.-acc. sg. 83
kosal nom. sing. 51, 58, 91
kófa nom. sg. masc., koka
nom. sg. fem., kofuk gen.
sg. neutr. 191
kozdum(a) pron. dat. sg. 291
kózam subst. verb. 230
kądita nom. sg. 37, 74, 107,
141
kąpat inf. 173, 224, 241
kąs nom. sg. 74
kąsa, kąsai nom.-acc. pl.
49, 138; 74, 166
kąset inf. 225
kąsa 3 sg. praes. 211
kąsał praet. sg. 118, 234
kąsająca part, praes. act.
218
kąsena part, praet. pass.
229
kąsója 3 sg. praes. 209
kąsóna part, praet. pass.
227
kąfdl nom, sg. 152
kąfiilena adi. nom. sg. 193
kraidlóta adi. nom. sg. 97, 195
kraidla nom. sg. 44, 75, 97,
<14, 119, 151
kraiodjća nom. sg. 145
kraioa adi. nom. sg. 44, 94,
97, 194
kraiou adv. 117, 197
krancl nom. pl. 182
krangile acc. pl. 167
krauskó, krauska nom. sg. 50,
73, 91, 120, 143
krauz nom. sing. 155
kraodt nom. plur. masc. 182
krają 3 sg. praes. 48, 97, 209
krasdjna nom. sg. 53, 92, 150
kremin nom. sg. 156
kridao nom.-acc. sg. 180
(oa) krijó loc. sg. 163
ktigeri nom. pl. 182
krddna 3 sg. praes. 30, 236
kródes 2 sg. praes. 207, 215
krodal praet. sg. 30 sa
98, 127, 233, 234*	’
(megMradena part. praet
pass. 238
krojói inf. 96, 127, 223, 226
(oa) kromę loc. sg. 163
krosan adi. nom. sg. 127 197
krosna nom-acc. plur. 120, 168
kriidao acc. sg. 180
krdja 3 sg. praes. 96, 135
krumka nom. sg. 80, 142
kodila 3 sg. praes. 46, 212
kucaj nom. sg. 179
klauc nom. sg. 50, 73, 78, 91
94, 140
kfauca nom.-acc. pl, 79
94, 115, 167
kldją 3 plur. praes. 50, 78,
94, 209, 217
kFduka nom. sg. 119
kot nom. sg. 78, 83
kotai nom.-acc. pl. 78,
83, 123
ladajca nom. pl. 46, 164
łajb nom. sg. 49, 105
łajbo gen. sg. 160
lajpdjka nom. sg. 144
lajpdjna nom. sg. 137, 150
laipó, laipa nom. sg. 45, 94,
"i 33
la i poi, laipa nom.-acc. pl.
"122, 174
laisdicka nom. sg. 73, 91, 94,
*142
lajsdjća nom. sg. 145
lajska nom. sg. 120, 142
Idjsna adi. nom. sg. 100
lajst nom. sg. 140, 159
lajstaj nom.-acc. pl. 123
laistndića nom. sg. 55, 9 ,
"137/146
Idjza 3 sg. praes. 34, 4 ,
209, 219
80,
/.	255
nom. sg 115 1ńa
‘ajsdina	148
137, 149m-	«. 88, 108
X “S *« 4
a45
215 g' pracs' 52. 57,
209 S6’ Praes- 52. 57,
Jflgna 3 sg. praes, 209
3 sg. praes. 211, 212
nom. sg. 32, 94, 104
nom. sg. 35, 134, 154,
i oy
lepsa adi. nom. sg. 196
leśna adi. nom. sg. 193
leśna nom.-acc. plur. 201
lestdića nom. sg. 137, 145
leoa adi. nom. sg. 35.
194
(no)leoaj loc, sg. 201
lezą 3 sg. praes. 207
lezqca part, praes.
218
lejón(a) subst. verb. 45
leja 3 sg. praes. 45, 60,
lidą acc. sg. 172
likam adv. 163
lita 3 sg. praes. 212
liza 3 sg. praes. 212
lobu nom. sg. 68
lodq acc. fem. 172
łonu nom. sg, 43, 92, 140
lóstaodića nom, sg. 137, 146
lótoa nom, sg. 84, 153
lozdika nom. sg, 145
lumpói nom. sg,71, 180
Ma nom. sg, 42, 68, 87, 93
sd (luda) instr, sg. 38, 89,
173
(no)luda loc. sg. 174
liij nom, sg. 42, 96
lujna 193	.
act.
209
256
liima 3 sg. praes. 211
lumq 3 plur- praes. 92,
213, 217
liipatdića nom. sg. 137, 145
lutet nom. sg. 58, 68, 77, 101,
126, 150
(sd-)luxfam instr. sg. 50,
87, 101, 126, 163
-Za praep. 244
Faibu adv. 42, 49, 94, 127, 197
Faibaj adv. compar. 96,
"196, 198
Fdiba 3 sg. praes. 211
Fauxuo adi. nom. sg. 194, 197
[audi, Faudai nom. pl. 32, 50,
94, 106, 124, 177
Zan nom. sg. 51, 59, 94, 105,
147
Fat'u adv. 55, 59, 76, 101,
107, 113, 197
Fata adi. masc. 51, 55, 59, 94,
101, 194
Fólen adi. nom. sg. masc. 46,
193, 197
Folaina nom. sg. fem. 193
ZoZa nom. sg. 93
Zona subst. verb. 230
fos nom. sg. 93
Fotója 3 sg. praes. 93, 209
Fotója 3 pl. praes. 38, 217
iótojąca part, praes. act.
137, 218
Fotu nom. sg. 34, 70, 93, 102,
125, 140
(pdl)-Fotó gen. sg. 121,
160
Fotam instr. sg. 51, 57,
125, 162
(oa)leta loc. sg. 35, 70,
102, 108, 138, 163
Fqdu nom. sg. 38, 93
Fqdó gen. sg. 38, 93, 160,
241
madadót inf. 222
madą acc. sg. 173
mai goja 3 sg. praes. 210
mdixaleva adi. nom. sg. 82
129
md[lą acc. sg. 172
maimii adv. 82, 127
(kdjmaisa dat. sg. 172, 242
(no, vći)malndjca loc. sg. 174
malnajfiii) adi. nom. sg. 194
mdlnek nom. sg. 46
maną 1 sg. praes. 88
manaj adv. comp. 89, 96, 196,
198
namanai adv. superl. 31,
96, 196
(nd)manesa adi. superl. 31, 97,
(ka)mareńa subst- verb. dat.
sg. 230
mara 3 sg. praes. 52, 59, 82,
207
marąca part, praes. act.
218
marona part, praet. pass.
93, 226
marzną 3 sg. praes. 62, 208
marzena part, praet. pass.
228
mdza, mazi-ma 3 sg. praes. 52,
59, 210, 211
mauddika 144
maudi-sa 3 sg. praes. 80, 210
mauxó, mauxa nom. sg. 50, 74,
<19, 133, 134
mauxoói nom.-acc. pl. 153,
<75 "
maurnek nom. sg. 144
(ua)mdura loc. sg. 174
magla nom. sg. 52, 59, 81
masodića nom. sg. 51, 108, 145
maucąca pat. praes. act. 218
maucką adv. 64, 173
mauńa nom. sg. 64, 115
mauz nom. sg. 64
(sa)mącam instr. sg. 103
mqća 3 sg. praes. 40, 89, 210
mąćana subst. verb. 40, 89, 230
mąsnena adi. nom. sg. 193
mqsu nom. sg. 39
257
mqU'a adi. masc. 38, 82 101
medai gen. sg. 50, 123 ’i6o '
mex nom. sg. 75	'
mełnairio adi. nom. Sg. 197
menq 1 sg. praes. 215
menas 2 sg. praes. 215 i
mera 3 sg. praes. 35, 1Q2 211 ll
mw^res-'act-;
mesaista nom. sg. 99, 151, 159 I
(oa)meste loc. sg. 121,	163	i
mesiró gen. sg. 160	!
mesak nom. sg. 142	I
mesat inf. 82, 91, 224	i
met inf. 61, 224
mom (ne)-mam 61,	214	I'
215, 236, 242, 244	’
mos (ne-mas) 2 sg. praes.
214, 215, 235, 236
mo 3 sg. pras. 160, 214,
235
móma 1 pl. praes. 214 I
mota 2 pl. praes. 214	।
mota 3 du. praes. 216
(nt)-mal praet. sg. 235 J
mes 3 sg. imperf. 232
metla nom. sing. 32, 82, 93, ;
97, 132, 170	J
mica 3 sg. praes. 90, 209
mija nom. sg. 32, 89, 132, ,
141, 170
mlacenek nom. sg. 67
mlacena adi. fem. 67	!|
mlacnek nom. sg. 120, 144
młaka gen. sg. 67, 80, 114, ।
160
młaka acc. sg. 160
miał inf. 67, 221	.
modajca nom. plur. 165	!
moda i nom. sg. 171, 180
mo{ pron. nom. pl. 187, 244
nos acc. pl. 187
-nam dat. pl. 219
(sa)nóma instr. pl. 187
mo's 155
mott inf. 47, 80, 105, 222
Lehr-Spławiński. Gramatyka pulabska.
m Mg’ S8' Praes- 47’ «.
praet. sg 2
1'14, Uo’ Sg> H 47’
j-nom‘ s£- 149
adi. nom. sg. 93
mdła nom-acc. nlur oni
(pud)molłtl'3m instr sg. 163
Mordja nom. sg. 45
morajen adi. masc. 193 197
mórz nom. sg. 65, 80 ’
mora nom. sg. 141
moslena nom. sg. 193
moskó, mósta nom. sg. 30, 74,
mdsfa gen. sing. 30,’ 171
mos(t)kę acc. sg. 172
mota i nom. sg. 80, 88, 124
158	’
molaića nom. sg. 137, 145
moleia nom. sg. 79, 129
moleren adi. masc. 46, 108,
193, 197
mótardma adi. nom. sg.
34, *109, 193
mótka nom. sg. 120
motq acc. sg. 172
mdza 3 sg. praes. 161, 209
most nom. sg. 43, 105
mótdja 3 sg. praes. 43, 210
motucdidla nom. sg. 43, 97,
110/152
mqcana adi. nom. sg. 56
mqda nom.-acc. pl. 167
mqka nom. sg. 31,37,75,80,115
mqkq acc. sg. 116, 172
muskeleri nom. pl< 182
mucaidla nom. sg. 91, 97, 151
miidala nom. sg. 121
muca 3 sg- praes. 212
miicdla praet. 234
miij pron. nom. sg. masc. 1o»
miijdi pron. nom. pl. masc,
114, 188
muje acc. pl- masc. fem.
188
17
258
miiji pron. nom. sg. neutr.
114, 188
miijim loc. sg. masc.
neutr. 188
mtya nom. sg. fem. 188
miiją acc. sg. fem. 188
miikrel inf. 136, 225
miikrii adv. 92, 127, 197
mukra adi. nom. sg. 42
mumąistd nom. sg. 100, 143,
159"
miizdin nom. sg. 99, 148
miizdine (miizdane) nom.-
acc. plur. 99, 129
miizda nom.-acc. plur. 77, 166
muzes 2 sg. praes. 34, 42, 105,
207, 215
mtiza 3 sg. praes. 42
ne-mazćdó-jeg praet. fem.
233
(joz)miig 1 sg. aor. 231
(nó)mardi loc. sg. 121, 164
mola acc. plur. 201
mord nom. sg. 34, 81, 102,
133, 153
(priz)mor gen. pl. 176, 242
naisfii adv. 45, 76, 127, 197
na;7 nom. sg. 44, 105, 155
naitaidla nom. sg. 97, 152
naoąca adi. superl. 31, 90, 96,
196, 198
nebu nom. sg. 125, 182
nibaśó gen. sg. 157, 183,
241
piid nabiśam instr. sg. 87,
183, 240
oa-nabiśdi loc. sg. 50, 183
nexai inf. 32, 88, 136, 224
(joz) nexam 185, 215, 219
nexól-ma praet. sg. 234
nekatu pron. nom. sg. 191
ni fug pron. gen. sg. 192
nemfdinka nom. sg. 77, 143
nemac nom. sg. 35, 73, 88, 147
neiiipdr nom. sg. 48, 79
ni, ne- praep. 244
nic 192, 242
nidela nom. sg. 32, 35, 93,
107, 120
nidelq, nidela acc. sg. 38,
172, 173, 241, 242
(prid) nidela instr. sg. 240
nidela nom.-acc. pl. fem.
175
nifeda adv. 58, 69, 238
nobórfta nom. sing. 63, 81,
100, 143, 159
no praep. 44, 239
nócql praet. masc. 39
nocqla praet. neutr. 151
nodal praet. sg. 235
nodena part, praet. pass.
88, 235
nóda adi. 77, 192, 198
nolaHa part, praet. pass. 227
noliizena subst. verb. 230
noniisa 3 sg. praes. 237
nópet inf. 222
nópucąt inf. 90, 222
nópucqla part, praet. pass.
39, 90, 226
nópiicgla nom. sg. 151
nos pron. nom. sg. masc.
92, 189
nosi pron. neutr. sg. 127
189
nosa gen. sg. fem. 189
nosa nom. pl. 189, 240
nosem dat. plur. 189
nosarat inf. 223
nooduca 3 sg. praes. 239
nóoaucena part, praet.
pass. 229
nóoet inf. 222, 239
nóoarldi-sa 2 sg. imper. 218
nos nom. sg. 43, 86, 105
(oa) nosa loc. sg. 163
nqlq acc. sing. 86, 172
nę/ar nom, sg. 154
nuc nom. sing. 74, 90, 155, 176
(pol) niici gen. sg. 126,178
(od) niic acc. sg. 241
55,
101,
132,
nucę (niica?) nom.-acc nl
123,179	pL
nucona adi. nom. sg. 56 89
niidel nom. sg. 58, 101 126
150, 177	’ 2b-
niixtć nom.-acc. nl
75, 101, 167. 177
nuga nom. sing. 31 75
132, 140	’	'
nuda gen, sg. 101,
170, 242
niigQ acc. sg. 172
niiddi nom.-acc. plur 48
77, 122, 174	' ’
nuje nom.-acc. dual, 35
90, 101, 107, 113,	'
niigóla adi. nom. sg. 195
nuseł inf, 69, 136, 225
nusa 3 sg. praes. 211,
nusą 3 pl, praes. 213,
(no) nusla loc. sg, 163
niioó adi. nom, sg. fem.
niiz nom. sg, 73, 91, 140
niize acc. pl, 167
nuzaice nom.-acc, plur, 89,175
niiznai acc, pl. 149, 166
nadanilo adi. nom, sg, 194, 197
(sa) omaram instr. sg, 163
ópam 1 sg, praes. 215
orq acc, sg. 172	*	!
otdj nom. sg, 171, 180
pdilą nom, sg. 46, 120, 157 i
pailąta nom.-acc. plur. 46, |
93, 184	‘
pe/ę/aj nom.-acc. dael, 183 J
paista 3 sing. praes. 82, 99, 212 ।
paistąca part, praes. act. i
218	;!
paisfólka nom. sg. 99, 143
pait inf. 44, 70, 82, 105, 222
pają 1 sing. praes. 45, ।
209, 214	J
paja 3 sg. praes. 45, 209, ,
236	•	919
paj 2 sg. imper. 219
pal praet. sg. 46, 70
176
236
217
197
259
n°m- ’« « 45. 125,
.. S£' 121’ 1W-
nom. sg. 45, 115
..acc’ sS- >16.
(Oa)paizda loc. sg, 116
Pajatka nom, sg, 45
pajdna adi, nom. sg, 45, 227
pdjaodića nom, sg. 45, 14§
pan nom, sing, 58, 105
pdrda 3 sg, praes, 62, 212
pdrgna 3 sg, praes, 62
pared nom, sg. 56, 98
parstin nom, sg, 63, 82, 126
148, 182
parzena part, praet, pass, 62,
228
para num, ord, 62, 205
(oa) paresa superl. 205
pdparnaiića nom. sg. 146
papar nom, sg, 53, 59, 81, 113
papra{ gen. sg, 55, 113
pdsindića nom. sg. 32, 59, 91,
109"
pastraića nom. sg. 53, 59, 99,
145"
paund gen. sg. 160
pdusta 3 sg. praes. 79, 211
pazda 3 sg. praes. 52, 59,212
pakna 3 sg. praes, 208, 231
pad 3 sg. aor. 100, 231
pacena part, praet. pass.
228
patincnaića 146
pallnac nom, sg. 32, 82, 107,
147
patinca nom.-acc. plur. 89,
167
pdfai nom.-acc. pl. 174
paunu adv, 64, 117. 197 193
pauna adi. nom. sg, 64, 79, 193
p?S *Pin&
pqpil nom. sg. m
260
pqst nom. sg. 38 82, 176
(sa) pqslq instr. sg. 37, 178
pqst'a gen. sg. 171
pqt num. 102, 203
pq(ł)dii^t num. 100, 118, 204
pqtnocti (pqtnadist) num. 100,
203
pqlstida num. 204
pqłaru num. 82, 129, 206
pókar 154
pekarnaića nom. sg. 137, 146
peldina nom. sg. 161
peraika nom. sg- 33, 145
perdojaika 144
(ka)perdója dat. sg. 161
perdója 3 sing. praes. 95, 237
pirdól praet. sg. 114, 234,
240
pirdóna part, praet. pass.
227, 235
perjeda 3 sg. praes. 213, 240
perjej 2 sg. imper. 114,
220
perlaja 3 sg. praes. 45, 240
permesat inf. 224, 237
perstrelet inf. 225
perstralena part, praet.
pass. 229
peru nom. sg. 82
peresa nom.-acc. plur. 117,
184
perisdi nom. - acc. dual.
158, 184
pera, peri-sa 3 sg. praes. 33
pes(a)n nom. sg. 35, 82, 98,
155, 176
pesnai nom. plur. 35, 45,
82, 107, 124, 179, 236
petai nom. sg. fem. 180
pic nom. sg. 32, 74, 90, 104
(no)pic acc. sg. 239
pican nom. sg. 149
picne acc. pl. 167
pici inf. 221
pica 3 sg. praes. 135, 208
picq 3 plur. praes. 135, 208
picena part, praet. pass
228
pilśnią nom.-acc. pl. 174
pipanq nom. sg. 157
pir, per praep. 240
piroarłóna part, praet. pass. 227
pisót inf. 236
plaja 3 sg. praes. 50
pldjq 3 pl. praes. 50, 217
platere acc. pl. 167
plduca nom.-acc. plur. 50, 93,
168
plduzna adi. nom. sg. 73, 79
plduza 3 sg. praes. 212
plauzena part, praet. pass.
229
platnen(a) adi. 98, 193
platninek 144
płatna nom. sing. 74, 98, 149
plauói nom.-acc. pl. 122, 174
plaoa 3 sg. praes. 67, 211
plesndiya adi. nom. sg. 194
plestdn 149
plitót inf. 127, 223, 226
plita 3 sg. praes. 88, 127
207, 223
plitena part, praet. pass.
228
plógalai~ma 186
plóxta nom. sg. 119
plókat infin. 30, 75, 93, 223
plócą 1 sg. praes. 209,
214
plóca 3 sing. praes. 93,
209
plócq 3 pl. praes. 30
plokól praet. 30, 74, 93,
233, 234
plota 3 sing. praes. 79, 211
pl'qsat inf. 38, 70, 73, 94,
223
pląsa 3 sg. praes. 38, 70,
209,
plqsq 3 pl. praes. 217
pląsana subst. verb. 230
poddibna adi 77, 193,
261
pojąca ma nom. sg 37 ac
110, 149	’ 45’
pójąk nom. sg. 96, 116
poldjfa acc. plur. 166
poić acc. plur. 167
polać nom. sg. 94, 146
pólca nom-acc. pl. 167
P°164 n°m P^Ur' 65, 90, 122
pdrsą nom. sg. 65, 79. 116
157, 184	’
pósmą nom. sg. 157
posmena nom.-acc. pl. 148
post inf. 79, 221
pósa 3 sg. praes. 79, 207
postarnek nom. sg. 100
posloaista 151
polot inf. 128, 223
pó(d)dóna adv. (loc. sg. masc.
neutr.) 198
podraug nom. sg. 113
pokroiła part, praet. pass. 227
pol nom. sg. 43, 105
polot nom, sg. 43,51,57,79,150
polni nom. sg. 98, 182
poliionek nom. sg. 43, 80, 144
poliizet inf. 225
poluz 2 sg. imper. 219
poliizal, paliizal praet. 46
118, 234
popadi-sa 3 sg. praes, 207
popadól-sa praet. 56, 98, 109,
233 154
popaden(a) part, praet. pass.
228	*
poriidena part, praet. pass. 229
póslausat inf. 224
pósldusal 234
pdslól-jeg praet. 139, 234
posttl nom. sg. 155
postila nom. sg. 240
pdslilą acc. sg. 37,
piip nom. sg. 37, 104
pąt nom. sg. 37, 79 10 ,
pąfa gen. sg. 87
no pqt'a loc, sing.
172
154
160
164
f>rai praep. 243
Prdibet inf. 94( 222 243
firaimórla nart
63,81,226 P Lpass'
proaujb 3 sg. praes 24J
Prairustena part, praet
pass. 228
praistóoel inf. 225
•	2 Sing> imPer- 83,
z j y
praioązą 1 sg. praes. 209, 214
praioqzq 3 plur. praes. 37
praioóbet inf. 225
prajzad 2 sg. imper, 219, 243
prqddn nom. sg. 149
prqdina nom. sing. 32, 44,107
148, 167
»	e
 prądin nom. sg. 148
prqda 3 sg. praes. 38, 94, 207
H preplcla adi. 196
i preptct inf. 117, 221, 240
prtcna adi. nom, sg. 193
prid praep, 32, 57, 66, 98,
239, 240
prldjauzdinek nom. sing. 32,
il 142j 240
;! prid(o)cerak nom. sg. 55, 100,
!	142
I prldabeda nom. sing. 33, 141,
i	240,
!| pripek nom. sg. 240
prilai praep. 66, 77, 242
prifa praep. 44, 66, 242
prioist inf. 117, 237
priz praep. 32, 66, 242\
. próoa adi. nom. sg. 30, 92, M
fnojprddajloc.sg.fem.201
prostota nom. sg. 43, 86, 15
prosta adi. nom. sg. <
‘ W P™5'’ ad,V'43 125
prosi! nom. sg. 43, 1£>
prosdonek nom. sg.
prędka adi, nom. sg. 39, 143
prql nom. sg. 79
262
prusa 3 sg. praes. 211
priioćsla nom. sg. 44, 117
pii (po) praep. 240
piicaiuóna subst. verb. 141, 250
piicdioa 3 sg. praes. 210
piicaioóna part, praet. pass.
227
piicqldi-sa praet. pl. 234
pud praep. 44, 240
piidapca 3 sg. praes. 44, 209
pii(d)dor(a) nom. sg. 43, 101,
141
piidluzet inf. 225
puda 3 sg. praes. 96
pud(a) 2 sg. inper. 96,
136, 219
piigripsl inf. 117, 221
pują 1 sg. praes. 155, 209,
. 214
puja 3 sg. praes. 135, 209
pujq 3 pl. praes. 31, 135,
216
pukret inf. 44, 49, 92, 106,
222, 240
puli nom. sg. 32, 125, 141,
159
(oa)piilai loc. sg. 121, 164
piimąćal praet. sg. 89, 234
piimqćan(a) subst. verb. 230
piimazóna part, praet. pass.
227
piipdi nom. pl. 165
piipdl nom. sg. 126, 159
piiprpg nom. sg. 75
pusFód praep. 237, 240, 242
piistena nom.-acc. pl. 167
piistil nom. sg. 141
pusliFa nom. sg. 93, 141
piisodića nom. sg. 145
p'ulqzena part, praet. pass. 228
piitesat inf. 88, 224
piitklóda 3 sg. praes. 44, 240
piitfuc nom. sg. 80, 100, 155,
177, 179, 240
pu(t)fuva nom. acc. pl. 100
179
pufdina 3 sg. praes. 48, 76,
98, 208
puoaucai-jeg 2 sg. imper. 219
piioauzdai-jeg 2 sg. imper. 219
piiDodena subst. verb. 230
piiDóda 3 sg. praes. 101, 211
piizdinw nom. sg. 141, 159
piizdimak nom. sg. 142
piizdral inf. 36, 224
piizdre-m 2 sg. imper. 185,
219
piizdral praet. sg. 234
piizder nom. sg. 33, 141
piizdera nom.-acc. plur.
33
piizcTdinqta part, praet. pass.
227' 228
piiznii adv. 42, 86, 98, 127
197
pas nom. sg. 59, 70, 81, 105,
pasa i nom. plur. 53, 59,
70, 113, 166
posacna adi. masc. 51, 108,
193
pdsak nom. sg. 51, 58, 81,
106, 142
pot inf. 236
pqta nom. sg. 39, 81, 115
pqta num. ord. 38, 81, 102,
205
panideFa nom. sg. 109
raidi nom. sg. 156, 171, 180
ragi-sa 3 sg. praes. 208
radia ića 68, 89, 137
radiu nom. sing. 68, 97, 125,
15?, 163
radia nom.-acc. plur. 120
radiist nom. sing. 31, 106, 126,
155
rada adi. nom. sg. masc. 31
rado adi. nom. sg. fem. 31
raibó nom. sing. 92, 133
raibói nom.-acc. plur. 47,
122, 174
Tcrba adi. 192
raja 3 sg. praes. 48, 209
rókcaida nom. sg. 68, 145, 170
ramq nom. sg. 68, 120, 157,
1QO
ramińam instr. sg. 68 87
183, 240	’ ’
ramandj (ramindi) nom.-
acc. du. 68, "124, 183
ramanesa nom.-acc. pl. 68.
184
rand nom. sg. 31, 106
rang acc. sg. 31, 172
ranił adv. 31, 127, 198
rana adi. nom. sg. 31
rat nom. sing. 51, 57, 105, 177
ratój nom, sg. 68, 96, 119, 142
rat a i nom. sg. 48, 68, 76, 124,
156
raoat inf. 52, 136, 223
raz nom. sg. 73, 91, 155
razi, rdza gen. sg. 91, 126,
177
rebru nom, sg. 113, 153
rebra nom.-acc. plur. 119,
167
rec nom. sg. 73, 91
ręka nom. sg, 35, 115
repa (repó) nom. sg, 119, 133,
134
repói nom.-acc, pl, 122,
174
rezq 1 sg, praes. 94, 209, 214,
reza 3 sg. praes, 94, 209
rezek adv, 197
re^nę acc. sg. 149
ricł inf. 32, 104, 220, 221,
ricą 1 sg. praes. 135, 208,
214
nca 3 sg. 135, 208
rica, rica i-ma 2 sg. imper.
136, 139, 218, 219
rical-ma praet. sg. 98,139,
185, 189, 233
ricex-ma 1 sg. imperf, 139
232
rici 3 sg. aor. 117, 231
rica/ inf, 224
263
™h7nT5,Sg- 32’ «. 8M07,
rdunę nom. sg. 157
rounj nom. pl. 182
rozinfd,- nom.-acc. pl. 174
rosa nom. sg. 43
rozS3 (rdzgd) nom. sg. 43 92
119, 133, 134	’ ’
acc. sg. 92, 172
rozgudj nom.-acc. pl. 181
rgbet inf. 225
rć/bai nom. plur. 165
'(/boi nom.-acc. pl. 122
rgcnek nom. sg. 75,91,144,159
ręcna adi. nom. sg. 193
ręfc nom. sg. 36, 92, 101,115
ręfa gen. sg. 77,101,170
rgkq acc. sg. 122, 172
n?fa nom.-acc. pl. 138
ręce nom.-acc. dual. 35,
101, 176
rqkóma instr, dual, 176
rqkao nom. sg, 80, 116, 152
rąkóoa nom, - acc, plur.
116, 165
rę^aod/ća nom. sg. 36, 146
ruda, riidi-sa 3 sg. praes. 42,
108, 139, 210, 229
rudą-sa 3 plur. praes. 38,
139, 213
riiddl-sa praet. sg. 234
riidena part, praet. pass.
228
riidiiznek nom. sg. 76, 144
ru.cTu.za nom. sg. 76, 120
rug nom. sg. 75
rihdi nom. plur. 45, 9U,
122, 164
ńji;, 3 sg. praes. 96,210
3 plur. praes. 96,
riifa nom. sg. 68, 1/u
riirhdn nom. sg. 8
riisisa 3 sg. praes. 211
riiskókna 3 sg. praes.
ruskacena part, praet.
pass. 228
264
rusplaslaita 2 pl. imp. 99, 220
r'usplaslen(a) subst, verb, 99
ruspadena part, praet. pass.
228
ruat inf. 68. 221
rśsta 3 sg. praes. 68
riistauca 3 sg. praes. 41
ruta ilna nom. sg. 48, 68, 77,
98, 149
ruóósta adi. nom. sg. 196
TUZ, TOZ praep. 44, 68, 243
ruzdela 3 sg. praes. 44, 243
ruzdalena part, praet pass.
229
ruzgnóna part, praet. pass. 227
ruzmesat inf. 243
ruzna adi. nom. sg. masc- 68
ruza nom. acc. pl. 174
rtizan nom. sg. 149
radlaicdista nom. sg. 68, 151
rótfa adi. nom. sg. 34, 55, 93,
101, 161, 194
saidló nom. sg. 45, 92, 97,
"125, 151
saitndića nom. sg. 98, 146
sądna adi. nom. sg. fem. 98
saioa adi. nom. sg. 194
jaja 3 sg. praes. 45, 209
sar nom. sg. 48, 105
3aró gen. sg. 48, 121, 161
(oa) sara loc. sg. 138, 163
sarp nom. sg. 62, 88
sarsin non. sg. 73, 91, 126,
129, 148
saróra adi. masc. neutr. 45.
91, 195
sdrek adv. 44, 46, 116, 197
idrat inf. 52, 88, 223
sdra 3 sg. praes. 59
sayiu adv. 78, 127, 197
3<fa/x3 sóiia adi. nom. sg. masc.
50, 101, 198
sdyxa adi. nom. sg. fem.
101, 199
3<fuxa adi. nom. sg. neutr.
78, 200
sdukna nom. sg. 50, 114, 148
saukó nom. sg. 86, 133
saurai nom. Sg. 156, 179
saurao nom. acc. sg. 180
sauset inf. 92, 225
sausa 3 sg. praes. 211
sa praep. 54, 56, 163, 240,
241
sacit nom. sg. 54, 155, 177
sacitdi nom. plur. 108, 178
sacitdina nom. sg. 54
sadargnąt inf. 118, 223
sadat inf. 36, 89, 106, 222,
236, 237, 241
sadaj 2 sg. imp. 36, 96,
219
sadal praet. sg. 36, 87,234
sdipa 3 sing. praes. 86
sdila adi- nom. sg. 192
saita 3 sg. praes. 211
sagrasena part, praet. pass. 229
saklinek nom. sg. 54, 100, 144
sakódla nom. sg. 97, 151
sakr et inf. 136, 222
salącena part, praes. pass. 228
samet inf. 49, 86, 106, 222, 241
(oa)samarćóna subst. verb. 230
samarena part, praet. pas. 229
samalóna nom. sg. 54
sdpól, sapał inf. 52, 57, 73, 86,
114, 127, 136, 223, 224, 226,
sapa 3 sg. praes. 52
sdpól praet. sg. 114, 235
sapąca part, praes. act 218
sos nom, sg. 51, 57, 105
sasai nom.-acc. plur. 47,
113
sasa 3 sg. praes. 52, 207
sdtdra 3 sg. praes. 54
saolak nom. sg. 67
sazdat inf. 222
• sdzdtj 2 sg. imper. 36
sdzdóna part, praet. pass.
87, 227
sąda 3 sg. praes. 207
sqda 2 sg. imp. 38, 88, 219
sązmą nom. sg. 157
sqzmen3 nom.-acc. plUr.
1 o4
sect inf. 220, 221
secą 1 sg. praes. 214
seca 3 sg. praes. 208
sek 1 sg. aor. 231
3eĆ151 n°69 Sg‘ 32’ 97' 113,
sed nom. sg. 73, 155
3 Sg pracS' 35, 69» 88,
sedgca part, praes. act.
88, 218
sekaró gen. sg. 93, 154
sem adv. 238, 243
semg nom. sg. 35, 157
semanii nom. sg. 148
senena adi. nom. sg. masc.
193
senena nom.-acc. pl. fem.
201
senena nom.-acc. pl. neutr.
202
sentnek nom. sg. 144
senoói nom.-acc. pl. 181
sera 207
sestra nom. sg. 88, 92, 132, 153
sestrdi nom.-acc. pl. 122,
174
sesta nom. sg. 91, 135, 205
sestaru mim. coli. 91
sefdra nom. sg. 48, 77, 153
(di)seg pron. gen. sg. 239, 242
siba gen.-acc. dat. loc. sg* 85,
187, 241
sg, -sa acc. sg. 187, 240
(zó)sabq pron. instr. sg.
37, 109, 114, 187, 242
sidmarii num. coli. 129, 206
sidam num, 56, 98, 203
sidamdiśgt num. 118, 2 4
sldamnocli num. 100, 209
sidamnadist num. 209
sijóna subst, verb. 35, ŁW
sijót, sol inf. 36, 224
265
X3sA praes-35
.,. jo/ praet. sŁ 36 ™
3/pao acc. sg. 180 ^,234
num. 32, 91,104, 203 249
noc.z' num. 100, 203U3’ 242
Jrsmsdńf num. 203
num. 34, 109, 129 206
Xl'-ŁnUm- 87' 10°. H8,204
noai- s«- 30, 31, 107,
skdkat inf. 30, 223
S^2093 Sg PraCS’ 30, 74,
^bćłpa adi. masc. 37
skriipa 3 sg. praes. 54, 130
slaina nom. sg. 119
nom.-acc. pl. 122
sldioanai || sldioane nom.-acc
t pl. 175
*slaux nom. sg, 101
sldusa nom. plur. 92, 101,
165
slduza 3 sg. praes. 212
siad nom. sg. 67
slaisat inf. 224
slaisą 1 sg* praes. 213,
215
slaises 2 sg. praes. 47,
212, 215
slamena adi. nom. sg. masc.
32, 67, 107, 193
slama (slamó) nom. sg. 67,
133’ 134 x 191	”
slamói gen. sg. 1*1
slamói nom.-acc. pl. 171,
174	67
siana adv. nom. sg. masc. 67,
193	MA
slandića nom. sg-	,nn
adi. nom. sś-	100'
195	__
sldza nom. sg- » .r
slepdića nom. sg* 89, M
^aTn^^masc^,
39, 79
51, 61, 83,
167
266
slepac nom-
94, 147	I
ślepca nom--acc. pl-
slid nom. sg. 7
slide acc. pL I6'
slóba adi. 80	,on
sMai nom- sg. 171, IW
sluodi/źa nom. sg.
Mib adi. nom. sg. masc.
1, 42, 55, 108, 195
sliiou 182	i 09
sliioesa nom.-acc. pl-
107, 117, 157, 184
słód praep. 242
smadó, smada gen. sg. loU
smagną 3 sg. praes. 209
smardt nom. pl. 62, 177
smarda 3 sg. praes. 62, 82, 112
smijól-sa, smot-sa inf. 36, 224
smiją-sa 1 sg. praes. 37,
215
smiją-sa 3 pl. praes. 36
smijól-sa, smol-sa praet.
36, 233, 234
smijąca part, praes. act,
218
smórdlaine nom.-acc. pl. 175
smóla nom. sg. 43,132,140
(v'a) smula loc. Sg. 36, 108,
132, 173, 241
sneg nom. sg. 35, 104, 140, 236
sneddo acc. sg. 180
śfridra gen. sg. 160
snocdi nom. pl. 164
snup nom. sg. 79
sniioat inf. 224
sodló nom. sg. 97, 125, 151
soda 3 sg. praes. 30, 211
soddi nom. sg. 156, 179
sojdi nom.-acc. plur. 179
soje nom.-acc. pl. 90,
3 sg. imperf. 232
123, 175, 179
„ "^ nom.-acc. pl. 175, i81
soma pron nom sg
somdića nom. sing. 31, im
145, 170
sómiidólna adi. nom. sg. maco
35, 87, 110, 158, 193
sómac 147
sond i nom. pl. 30, 45, 86, 88
106, 124, 179
sołdo acc. sg. 180
są pron. nom. sg. masc. 39
190
so nom. sg. fem. 190
si nom. sg. neutr. 190
sig, (ai)-seg gen. sg. masc.
neutr. 34, 190
-sam loc. sg. 190
sąśóda nom.-acc. pl. 86
spacirót inf. 236
spęta i nom. sg. fem. 180
(sa) spętam instr. sg. 163
splet nom. sg. 94
srebru nom. sg. 66, 113, 153
sreda nom. sg. 66, 85, 115
(no) sreda loc. Sg. 116, 173
sreduFat nom. sg. 36, 107, 158
sreduletna adi. nom. sg. masc.
66, 98, 193
sretka nom. sg. 66
sribdrna adi. nom. sg. masc.
65, 99, 129, 193
sridna adi. masc. 65, 98, 193
staja noip. sg. 52, 59, 89, 132
stają acc. sg. 52, 172
stamil nom. sg. 55, 59, 74, 99,
113, 131
stamile nom.-acc. pl. 55,
99, 131, 167
staudinac 147
słanddi nom. sg. fem. 171, 180
stablu nom. sg. 53, 80, 113,151
stdpdjća nom. sg. 53
stądai nom. sg. 153, 179
stągoói nom.-acc pl. 153,
18f
stegnu nom. sg. 107, 113, 148
stendića nom. sg. 35, 102, 107,
146
stępa nom. sg. 99
stidcii acc. pl. 166
stida nom.-acc. plur. 204
stijai nom. pl. 164
stila 3 sg. praes. 212
silną nom. sg. 102, 157, 182
stińpta nom.-acc. pl 39
87, 102, 120, 184 ’	'
slipin nom. sg. 127
stor adi. nom. sg. masc. 197
storo adi. nom. sg. fen. 197
stora adi. nom. sg. 30, 85
stora nom.-acc. plur. 201
(ndjstaresa superl. nom.
sg. 31, 97, 196
stórek nom. sg. 30, 144
storna nom. sg. 65, 115
(ka)starne dat. Sg. 35, 65,
109, 171
stornq acc. sg. 37, 121,
172
(no) storna loc. sg. 116,
132, 173
(no tiabe) starne nom.-acc.
dual. 65, 109, 176
storilst nom. sg. 155
stora nom. sg. 141
stoi inf. 224
staodidla nom. sg. 93, 107, 151
stuja 3 sg. praes. 42, 212
stóoa 3 sg. praes 29, 211
stoodi-ma 2 sg. imper. 29,
108, 139, 218
stppin nom. sg. 126
stgpet inf. 36
slgpa 3 sg. praes. 211
sląpó nom. sg. 36, 133, 140
stralpóoa adi. nom. sg. 194
straizin(a) subst. verb< 97, 230
straizoói nom.'acc. pl- l®*
straszą 3 sg. praes. 44, 97, 207
strajefka nom. sg. 33, 73, 1
straja nom. sg. 48
strelel inf. 225
strela 3 sing. praes.
211
267
3łrox nom.-sg. 75
strosdiud
45/194 n°m' S^' masc'
s/iipin 148
Sfajóaf nom. sg. 152
sfarba nom. sg. 48
afajóa gen. sg. 17Q
sfdjibp acc. sg. 172
(oa)stdiba loc. sg. 173
sub»st. verb. 230
sfajno nom. sg. 77, 87
(vd)sfdina loc. sg. 174
sfajpldicfa nom. sg. 79
sWplac nom. sg. 54, 77, 130
staukó nom. sg. 99, 133
staukodi nom.-acc. pl. 175
słona nom. sg. 34, 87, 102,
115, 148
stordip nom. sg. 49, 124
storaipdi nom. pl. 129,165
storka nom. sg. 142
5lorce nom.-acc. pl. 83
sforne, storni nom.-acc. pl.
43, 76, 149, 167, 182
stora nom. sg. 43
stot nom. sg. 43, 76, 105
stuk nom. sg. 76, 140, 159
siibóta nom. sg. 43, 108, 150
siiji pron. nom. sg. neutr. 83,
114, 188
(sa)sdja instr. sg. fem. 83,
173, 188, 241
(od)siijim pron. loc. sg.
masc. 114, 188
siijdi nom. pl. masc. 189
siije acc. pl. 189
siilena part, praes. pass.
suit gen. sg. 86, 126, 178
sodiną nom. sg. 120, 157
sodińa nom. sg. 84, 116
sodina nom.-acc. pl. 1/3
sodrcek "nom. sg. 46, 62
229
268
Milój, 3 sg. Praf' J5'23i°
o3 soailóna loc. sg. »
nom.-acc. pl. 49, 160
sDątdińa nom. Sg. ’ 47 Q9
instr. plur. 47, 82,
108, 137, 176, 240
soecnek nom. sg. 144
soeća nom. sg. 35, 89, 101,
115( 140	6 116
soeca acc. sg. Hu
soeca nom.-acc. pl. 90
soećar 154
soengli nom. pl. 182
soetet inf. 225
soela 3 sg. praes. 101, 211
soikna 3 sg. praes. 231
soifeen, soikndhm3 2 sg.
imper. 219
soici 3 sg. aor. 231
soóret inf. 46, 84, 94, 106, 225
soóra 3 sg. praes. 212
soórató-sa 3 du. praes. 216
soorąca part, praes. act.
218
soorkó, soórka, nom. sg. 65,
84, 170
(od)samarćóna subst. verb. acc.
sg. 62
s/od nom. sg. 34, 93
śonu nom. sg. 34, 87, 125,
140, 148, 159
śoró nom. sg. 133
śorai gen. sg. 121
śorai nom.-acc. pl. 171.
174
śot nom. sg. 83
(nó) soate loc. sg. 84, 121,
163
śątu nom. sg. 83, 125
adi. nom. sg. masc. 38
oó
śaprao adi. nom. sg. masc. 194
śjnfdi nom. sg. fem. 180
3inót inf. 128, 223
śipelai nom. sg. fem. 179
wół inf. 128, 223
śiimói nom.-acc. pl. 171, 174
tabafdi nom. sg. fem. 179
taidó gen. sg. 160
taixam adv. (instr. sg.) 51 57
"74, 125, 198	'	’
talere acc. pl. 167
tari, tardi 56, 98, 203
(sa) tardima instr. 56, 203
240
tarijanóca num. coli. 206
tara 3 sing. praes. 52, 59
łducna adi. nom. sg. 73, 86
'193
tduca 3 sg. praes. 90, 211
taucena part, praet. pass.
229
tacdika nom. sg. 53, 144
tai, -ta pron. pers. nom. sg. 47.
'86, 186, 233, 236, 244
tibe || tiba gen. acc. dat.
sg. 186, 239
tą, -ta acc. sg.38, 186, 239
(sa) Labą instr. sg. 114, 186
taica 3 sg. praes. 212, 236
takac nom. sg. 52, 57, 73, 91,
134, 147
takat inf. 52, 86, 136, 224
tal nom. sg. 48, 70, 86, 105
(ba) taile loc. sg. 48, 70,
121/163
tauct inf. 64, 221
tduca, tauci-sa (tuca tuci-sa)
3 sg. praes. 64
taucal-sa praeter. sg.
98, 139, 221, 233
taukna 3 sg. praes. 64
tausta (tusta) adi. nom.
64, 86
tqgnqt inf. 118, 223
tągna 3 sg. praes. 34,
75, 105, 208
tąglu nom. sg. 75, 151
tąstu adv. 38, 88, 127, 197
. teplu nom. sg. 32, 88, 113,
151, 197
tepla adi. nom. sg. 196
64,
sg-
38,
sg, neutr, 190,
gen, sg masc.
190, 241, 242
sg, fem. 190
Ulg nom, sg, 32, 94. 157
Ulglai nom.-acc, dual. 183
Ulgca adi, nom, sg, 192
tipst, Ust inf. 221
Ulanej nom. sg, 157
lok adv, 238
tóm adv. 243
torcaj nom. plur, 164
łorndil'a nom, sg. 62, 120
to n Ze nom, - acc, plur
62, 175
(oa) lórna loc. sg, 163
tora num. 54, 130, 205
tg pron. nom. sg. masc, 39.
189
to nom, sg, fem, 160, 190
tii nom,
240
tug, -teg
neutr.
tuj gen.
tg acc. sg. fem, 190
(zo)tu acc, sg, neutr. 242
tgcó nom, sg. 37, 86, 90, 107,
133
(pud)tgca instr. sg. 38, 173,
240
tgce nom. - acc. pl. 123,
175
trainócta, (łrdinacle) num. 57,
100, 108, 203, 204
trajnadist num. 57, 109, 127
(ka) trdjoa dat, Sg. 171
tr&st nom. sg. 51, 54, 57, 105,
155, 177
trastdi nom, pl> 53, 57,
124, 179
trastdjna nom. sg, 45, 53, 150
traslinac nom, sg. 147
trastinek nom, sg. 54, 144
trgsina nom. sg. 141, 230
trgsa (trąsi-sa) 3 sg. praes, 38,
94, 139, 207,	„
treba nom, acc, plur. 94, 1/
trepói nom, acc. pL 174
tribdjka nom. sg, 66, 82, 144
269
jnja 3 sg praes
,/a num, 32, 205 ' 212
triteg gen sg 20-
* ~ i? »
g* a
nom. sg. 156, 179
wfem-180
n_om- sg. fem. 83,
188
tliji nom, sg, neutr. 83,
114, 188
lUjg acc, sg, fen. 188
łiijem loc, sg, masc-neutr,
188
luja loc, sg, fen. 188
tuje, (no)LUja acc. pl, 188
239
1'agli nom, pl. masc, 182
tdipa 3.sg, praes, 76, 211,
212
1'aipgca pat. praes. act,
218
taipac nom, sg, 49, 61, 77, 83,
"106, 147
laipal praet, sg. 77, 234
tajsa nom. sg, 76, 115
fauiór nom. sg. 74, 77, 79,
119, 154
t'duxarndića nom, sg. 77, 137,
"146
tdurg nom, sg- 116, 157
fargldi nom.-acc, du. ou,
78," 108, 124, 183
faurin nom. sing, 156
faurai nom, acc, pl. fem-
fdurace 1'araice nom,-acc, pl.
77, 89, 175	7
fdurapolka nom, sg, t
"109
1’ausdt inf. 77, 127, 223
fausól praet, sg, M
270
... ’nf 77 127, 139, 225
2 sg. praes. 139,
fdsb23 sTpraes- 212, 236
faulal praet. sg. U 8, 2
rdulMi praet- p[ 234
fama nom. sg. 52, 59, 87
fanfa adi. nom. sg. masc. 51
59, 159	__
ndM adv. 58, W77’ 238
temfo nom. sg. 38, 53, 54, 58,
74, 77, 90, 154
fenęja gen.-acc sg. loU
fenęja, teną^di nom.-acc.
pl. 90, 166, 167
fenązd adi. nom. sg. masc. 192
fengdaińa nom. sg. 31, 54, 48,
58, 77, 110, 121, 150
fesin nom. sg. 58, 77, 148
lorda adi. masc. 63, 70, 83,
192
fordesa adi. compar. 63,
83, 97, 196
foslu nom. sg. 34, 86, 87, 125,
159
fólat nom. sing. 150
fó7fi nom. sg. 42, 76, 125
fola nom. acc. pl. 119,
161, 167
fdnói nom. sg. 43, 47, 76, 86,
107, 155
fonudića nom. sg. 145
fonar nom. sg. 42, 76, 134.
154
nom*sg< 43,108,
torai(t)ca nom. sg. 89,100, 147
ford i (t) ca nom.-acc. ni
167	P'
?£”•sg-43’ 76’ 15°.
ADzj luj
forac nom. sg. 134, 146
foska nom. sg. 92, 70, 76. 120
toskg acc. sg. 43, 76
fosa nom. sg. 42, 76, 85, 132,
fota i nom. sg. 171
fdloói nom.-acc. pl. 153
fdtó, fota nom. sg. 43, 153
(oska nom. sg. 73, 142
fdza nom. sg. 42, 86
tozai nom.-acc. plur. 107
122, 174
fiibalka nom. sg. 48, 76, 108
142
fiibdla nom. sg. 48, 76, 120
fulna adi. nom. sg. 76, 193
fiitóna nom. sg. 34, 76, 93,
148
fu fon di nom. - acc. dual
124/ 184
fiin nom. sg. 42, 76, 105
funa nom. acc. pl. 167
tiinek nom. sg. 120, 144
fundifa nom.-acc. plur.
77, 144, 166
funsfa adi nom. sg. 195
fiinac nom. sg. 134
fiipdića nom. sg. 76, 145
fuprdioa nom. sg. 45, 76, 108,
121, 153
fupa nom. sg. 42, 76
(pdl)fdpa gen. sg. 132,170,
204
fiisdista nom. sg. 45, 76, 99,
151
fuska nom. sg. 73
fiisfdi nom acc. pl. 174
fiist nom. sg. 42, 70, 76, 105,
155, 176
fiistdi nom.-acc. pl. 124,
179
tustrdiua nom. sg. 76, 153
futalndića nom. sg. 61, 146
fiifdl nom. sg. 42, 51, 59, 76,
87, 113, 152
fiizan adi. 126, 148
tuza nom. sg. 42, 76, 119
tuza adi. nom. sg. 76, 192
oaidlai nom. acc.-plur. 47, 82,
93/97, 122, 174
odijes 2 sg. praes. 213, 215
ud/ja 3 sg. praes. 212
ud/j 2 sg. inper. 74, 220
odtdal praet. sg. 36. 87
105, 234
oaixar nom. sg. 45, 51. 57
74, 126
Ddjna nom. sg. 45, 114, 148,
161
oaindića nom. sg. 82, 146
odika nom. sg. 10
(prt'1'a) oaitdi gen. sg. 170
242
(kd)odil'a dat, sg. 172
(od)odifa loc. Sg. 173
oaitai nom.-acc. pl. 174
(ka) odjżkam dat. pl. 176
oarba nom. sg. 62, 116
oarbói nom.-acc. pl. 122,
174
oarq acc. sg. 173
oardói inf. 237
oarda 3 sg. praes. 236, 237
oardói praet. sg. 237, 238
oarx nom. sg. 62, 75, 82
odrxna adi. masc. 62, 75
odrxnama dat. sg. masc.
i neutr. 200
odrxiioóta adi. nom. sg. masc.
62, 195
odrsak nom. sg. 62, 82
oariao acc. sg. 180
oarti nom. pl- masc, 182
odrtai inf. 224
odrta oarti-sa 3 sg. praes.
62, 69, 70, 211, 212
oas nom. sg. 58, 73, 82, 105,
155, 177, 239
oasi gen. sg. 82, 126, 178
oducet inf. 69, 85, 225
oauca 3 sg. praes. 211
oaucena part, praet. pass.
229
Oauja odja nom. sg. 50, 85
oaujefka nom. sg. 33, 107, 143
oausnena adi. nom. sg. 194
271
Wausna nom. sg. 85 RA m
Vayxu nom- sg. 50,’ 786’ i14
nom. pl.
in8racc- ’d^
Uail5,16?“aCC- PL 50- 85.
oduzda nom. sg. 31,85,105 115
“l«.,173?,W'62'108;i32-
inf. 57, 136, 222
Dafcój num. 96, 114
oabója num. nom. pl, 84
oabujex gen. plur. 40
oiibe, (nó)-oabe nom. acc
du. 35, 44, 65, 84, 92’
114, 125
odda nom. sg. 40, 70, 132
(od)~vadq, (od)-oódq acc.
Sg. 37, 109, 121, 172,
173, 241
Oa ouda loc. sg. 36, 40,
70, 108, 132, 173
Oadna adi. 98, 193
oddal nom. sg. 76, 84, 155
oagórd nom. sg. 41, 64, 84,
113, 243
(oa)oagard acc. sg. 241
oaidłna adi. nom. sg. 98
oaidlą acc. sg. 37, 78, 84, 150
oakninek nom. sg. 144
oaknu nom. sg. 40, 75, 84,
113, 148
oaknó gen. sg. 113, 161
oakna nom.-acc. pl. 107,
120
oakórst adv. 41, 62, 74, 84,
124, 171, 242
oakarsindića nom. sg. 9o, H
odl nom. sg. 40, 80, i 04
oaló gen. sg. 113, 161
oaluoa odia nom- pL
40, 82, 107, 165
odlet inf. 222, 241
oalaih part, praet. pass.
227
272
oalak nom, sg. M
oamócet mi.
Damaknqt (oamakngi) inf. U 8,
od^pron. nom. sg. masc. 40,
70,84,189,235
Dana nom. sg. fem. lo^
-/eg, -neg gen. sg. masc.
neutr. 189
-ma dat. sg. 185, 189
(sa)~nem instr. sg. masc.
neutr. 189
Diinai pron. nom. plur. 41,
16, 84, 114, 189
(ka) naimó dat. du. 189
Dana ii adv. 50, 162
Danaidel inf. 225
canóm adv. 114, 238
Dana adv. 52, 163
capausta 3 sg, praes. 241
Dapóst-sa infin. 139, 221
Dapodena part, praet. pass.
228, 235
capak adv, 41, 84
carat inf. 40, 84, 136, 224
Cara, cara 3 sg. praes. 40,
41, 84, 209, 210
caróna part, praet. pass.
137, 227
cas nom. sg. 51, 57, 74, 80,
92, 105, 155, 177
casai nom. plur. 45, 123,
cask nom. sg. 40, 105
casfai gen. sg. 123, 161,
casla nom. sg. 40
oasma num. 40, 84, 135,
casna adi. 100
casódet inf. 54, 69, 241
°33°0Pfaet PaSS'
oast inf. 222
Oamla) 2 sg. imper 136,219
struga nom. sg. 40, 84, 113,
Jl £v
179
169
205
oaslrilo nom. sg. 40, 80, 84, 126
castruca gen. sg. 160
{ka) castruca dat. sg. 162
oaslaknpt inf. 223
caslacena part, praet. pass.
228
cóstat inf. 57
castóla praet. pl. fem. 234
castóna subst. verb. 230
Destan nom- sg. 148
Dąsa nom. sg. 40, 84, 132
casat nom. sg. 100
cdsaiDcai nom. plur. 106
cataica 3 sg. praes. 69
uataknąt, Crtaknąt inf. 69, 118
223
caten, catain nom. sg. 41, 84
(no) catama loc. sg. 164
catruk nom. sg. 40, 86, 92, 97,
101, 126
catruca adi. nom. sg. 192, 199
catriicak nom. sg. 40, 101, 107,
142
cafu nom. sg. 40, 42, 84, 182
ciicesa nom. plur. 32, 41,
107, 117, 157, 184
ciicai nom.-acc. dual. 41,
45, 84, 124, 184
(sa) ciiedima instr. dual.
masc. 184
caucka, cucka nom. sg. 64, 71
cauk, cuk nom. sg. 64, 71
caunena adi. 194
uaunó nom. sg. 64, 133, 140,
147, 180
cacada nom. sg. 40, 158
cacet inf. 222
oacaUa part, praet. pass. 226
caolact inf. 117, 221
oaouća nom. sg. 41,100,147,158
oaz nom. sg. 40, 105, 243
oazbet inf, 222
oazbalai-jeg praet. pl. fem.
234 "
oazbaita part, praet. pass.
45/ 226
oazbdudet inf. 54, 225
oazbiist inf. 221
subst. verb. 230
Dazdevót-sa inf. 139 223
Oazdćt-ss> (oazdsł) inf. 222, 224
3 Pj- Praes. 217
oaztfoj-S9 jmper
. 2 sg. 36, 139, 219
0aR7dnoo?art' Praet Pass-
o/,
Dazdaldi-Sa praet. masc
plur. 139, 234
oiizdaibdnla) part, praet. pass.
273
(M) Dć/fa loc< sg lw
S, adi'' ' 49 106 185
fg3adl- nom- sit. masc. 35,
yes^ nom. sg, 113 ir
nom. sg. 99 102
137, 146	’ UZ’
o«jęca part, praes, act 21R
tierdat inf, 224	‘ 218
,. ^'dój-jeg 2 sg. imper, 219
oergnęl inf. 223
l’es19pron' nom- sś' masc. 92,
oiizddiba 3 sg. praes, 77
oazlnat inf. 223
oazin 2 sg, imper. 219
oazlet inf. 46, 106, 222
Dózfóna part, praet, pass,
227
odznósat inf, 224
uaznósa 3 sg. praes. 210
oaź^l praeter, sg. 38, 87, 102,
234
Oaząldi, Daząldi praet, pl.
45, ”102, 108, 234, 237
odźę/a part, praet. pass,
226
UeSLprn?' nom' SŹ- neutr.
60, 92, 114, 191
Oeseg gen, sg. 60, 92, 191
oesq acc, sg. fem. 60, 92,
oazą 3 sg. aor, 231
oam 2 sg. imp. 219
odzlągnqł, oaztągnąt inf. 118,
223, 243
vdzlqgna 3 sg, praes, 243
udslrąsł inf. 117, 221, 243
oazodima nom. sg. 141, 159
DazDó^at inf. 69, 89, 101, 243
DazDiidet inf, 41, 54, 69, 108,
225
odzóĄzdna part, praet, pass.
81, 227, 237
uecnek nom. sg. 120, 144
oócana subst. verb, 230
Dedóca part, praes, act, 2 8
oedril nom. sg. 82, 159, 242
oexDa nom. sg. 153
oćxDa nom- acc. plur,
Desai nom. pl, 60, 92.
114, 191
Deaim (vesern) dat. pl, 60,
92, 191
Deśófa pron. nom, sg. 60, 92,
191
veśókag gen, sg, 60, 92,
191
oez- 85, 241
Dezda adv, 60, 238
oezdaiba 3 sg, praes, 211, 241
oezdaibćna part, praet.
pass. 228
oezóqzóna part, praet, pass.
241
Dicir nom, sg, 33, 90, 107,
126, 153
Dicera nom, sg, 33, 120
oicerą acc. sg, 32, 33,
37, 90, 107, 172
oida 3 sg. praes, 207
oijqca part, praes, act, masc. 37
Oijqća part, praes. act.
fem, 36,
oda adv. 32, 198, 240, 244
Dilfa adv, 44, 77, 198
D/lfa adi. nom, sg. masc. J2,
195, 199
18
Lehr-Spławiński, Gramatyka połahska.
274
oilka adi. nom. sg. fem.
195, 199
oilkq acc. sg. 201
vilca nom. plur. masc, 201
odh nom.-acc. pl. fem.
201, 202
oilka nom.-acc. pl. neutr.
202
oipar nom. sg- 56, 98
oisiaraića nom. sing.
137~	i f
oizna adi. nom.-acc. pl. tem.
201
oizt inf. 69, 221
viza 3 sg. praes. 236
Dizd 2 sg. imper. 136, 219
oizena part, praet. pass.
88, 228
oizs nom. sg. 32, 91, 119
(vżz) oiza gen. sg. 171,
241
(ua) oiza loc. sg. 138, 174
uize nom.-acc. pl. 123,175
ulacet inf. 225
olacka nom. sg. 143
olact inf. 220
idąca 3 sg. praes. 63, 211
ulacend part, praet. pass.
67, 229
olik nom. sg. 67, 80
olas nom. sg. 67
u łasa i (olasa) nom.-acc. pl.
67? 123, 138
olasa instr. pl. 169, 240
olastdiska nom.-acc. pl. 147.
168
voi praep. 47, 243
oóibet inf. 222
oojbaiia part, praet. pass.
226
ooibóst inf. 221
ooicódet inf. 225
ooidilet inf. 243, 225
(ka) ooidóńa dat. sg. 87, 242
(ki) voig9Tnińa subst. verb. dat
sg. 230
oóigasena part, praet. pass. 228
oóijadóna part, praet. pass
227, 235
vó[knql inf. 223
oóikna 3 sg. praes. 70, 208,
(joz)uoik 1 sg. aor. 231
ooilaHa part, praet. pass. 227
voimq nom. sg. 120, 157
Doimetat inf. 223
uoimetena part. praet.
pass. 228
oóina[dal praet. sg. 235
oóipaustena part, praet. pass.
99, 228
oóipet inf. 93, 222, 236, 237
oóipej 2 sg. imper. 96, 219
oojipdl praet. sg. 234
ooiplaDa 3 sg. praes. 243
Ddipldoena, ooiplaoena part.
praet. pass. 67, 229
uoiproDena subst. verb. 230
oóipiicdioat inf. 44, 90,110, 224
ooipucaioóna part, praet. pass.
227 "
DÓipdren(a) part, praet. pass.
229
Dóipatrón(a) part, praet. pass.
227
Dóirdoóla praet. sg. 234
Dóiret inf. 49, 222, 243
ooiróda 3 sg. praes. 211
oóis adv. comp. 69
Doisedai inf. 221
oóisek adv. 44, 47, 69, 116,
197
Doismórkat inf. 62, 224
oóistaDena subst. verb. 230
ooistifa nom. sg. adi. 195, 198
(vut)oojsukag 200
naoóisa adi. superl, 31
69, 96, 196, 198
ooitązena part, praet. pass.
228
ooioerdat inf. 224
coicerdona 227 part, praet.
pass. 227
ooioist inf. 117 221
ooiolaci inf. 117
ooiDobal praet. sg. 46, 1]q
234
ooiyobena subst. verb. 230
ooizardna subst. verb. 230
ooizaral praet. sg, 234
oojzarena part, praet. pass.
238
oojó nom. sg. 47, 48, 80, 141
oo/a 3 sg. praes. 48, 209
oójaJdn(a) part, praet. pass, 48
uól'a 3 sg, praes, 210
oom pron, dat. sg. 187
uóma instr. sg, 187
oórblek nom, sg. 65, 80, 143,
oórbla nom, acc, pl, 167
oóret inf. 46, 106, 225
odra 3 sg. praes, 212
odrę 3 pl, praes. 213, 217
oor 2 sg. imper. 219
oorena part, praet, pass.
229
porno nom. sg. 64, 71, 107, 133
oornę acc, sg. 64, 172
oornai nom.-acc, pl. 122,
174
uortaidla nom. sg. 64, 97, 151
159
oorta nom.-acc, plur, 64, 115,
167
odsa pron, nom, sg. fem, 189
ooza 3 sg, praes, 212
Doborldit-sa inf. 225
odbfózai inf. 93, 223
oobrazóna part- praet.
pass. 93
Ddkrast inf. 221
udkrodina part, praet.
pass. 228
odkriipet inf- 225
odrgbet inf, 225
Dpbdl nom. sing. 51, 57, 85,
152	in	CO
tĄborak nom, sg. 37, jo,
85, 107
275
UĄdel nom. sd 17 ze. cn
0(1 r??’ nom, sg. 43 if.
85, 126, 154	’ 76,
a«- Pl- W,
ij/, 184
"“a vit iMm,;acc'pl-85
Oqkarb nom, sg. 65
°<js nom. sg. 85
(no) Uqsa loc. sg ^3
, (no) oq.s3 acc. pl. 239
oosanaića nom. sg. 85
oąsal inf. 85, 224
oosdja 3 sg. praes. 209
orająca part, praes. act.
218
ogłak nom, sg. 85, 116
vqzaića nom, sg, 85
vqzdl nom. sing, 57, 126, 152
oqzdla nom.-acc. pl, 85,
86
vqzalena adi. nom. sg. masc.
109 194
orexa; || oreia acc. pl, 166
crisdita nom.-acc, pl. 65, 166
orilena nom, sg. 32, 66, 69,
117, 148
oriłena nom. - acc. plur,
120, 167
oriindi nom, plur, 182
oiib praep. 241
oiibeset inf, 35, 224, 225
oiibesa 3 sg, praes. 41,
212
Diibasól-sa praet, sg, 234
i)ubasón(a) part, praet
pass. 91, 229, 238, 244
t)bbasón(a) part, praet, pass.
227
obbet inf. 41, 46, 82, 106,
222	. rtjo
oubóoa 3 sg. praes. 41, 212
oubrdja 3 sg. praes, 85
oiibrdila part, praet, pass
227
18*
276
oiibfózat inf. 241
uilbrazdna part- praet.
pass. 138, 227, 237
oiibartdl-sa praet, Sg. 234, 241
oiibdd nom. sg. 81, 113
nom. sg. 90, 175
ut/ca adi. nom. sg. 90, 192,
oóćd nom. sg, 40, 80, 84, 89,
132
viice, o u ca nom.-acc, plur,
40, 55, 89, 175
Diid praep. 238
oiidena nom. sg. 85, 89, 141
oiiden nom. sg. 56, 58, 73,
84, 98, 113, 154
otidrat inf. 224
Diiklip nom. sg. 74, 84, 113,
155
DiikĄsa 3 sg. praes. 41, 84, 243
oukgsóna part, praet, pass.
227
odlsa nom, sg. 41, 84, 91, 119
oiilse nom.-acc. pl. 123,
175
uiifa nom. sg, 40, 80, 93, 119
(sa) vula instr. sg. 38, 173,
241
Diimauróna adi. nom. sg. 243
oiindiia nom. sg. 41, 84, 96
oiińója 3 sg. praes. 210
Oiińojąca part, praet. act,
218
i)&ńa nom, sg. 41, 87
Ciiral nom, sg. 41, 43, 59, 84,
93, 152
viis nom. sg. 41, 73, 84, 154
ousaipdUsa inf. 225
oiisdipató-sa 3 du. praes.
216
j. uusdip 2 sg. imper. 219
ousmaru num. 41, 109 129
206	’	’
viistduca 3 sg. praes. 243
oiistan nom. sg. 41, 84, 87,
126
vust'an nom. sg. 36
eiisact 221
ousam num. 41, 56, 84, 98, 203
ousamdiśgt num. 118, 204
ousamnocti num. 100, 203
ouaamnadist num. 203
uiii praep. 41, 241
uiilicena part, praes, pass, 228
Diitkąd adv. 114, 238
uiilmaknąt inf, 41, 85, 118, 223,
241
Diiior(a) 2 sg. imper. 83, 219
eiiigd adv. 100, 114, 238
uuttaidna 3 sg. praes. 241
outaddjema 1 plur. praes. 34,
85, 95, 209, 216
uiitadój-nam 2 sg. imper.
185, 187, 219
ouodsna adi. nom. sg. 193
óu(ó)as nom. sg. 41, 61, 81, 106
uiiz praep, 243
oiizdrał inf, 59
tdizarai-sa 2 sg. imper. 219
(no)uuzarena subst. verb. acc.
sg. 230
oiizdz 2 sg. imper. 219
vózet inf. 41, 69, 136, 225
oiizlumet inf. 243
oiizmesai inf. 243
uiizmasena part, praet.
pass. 229
ouzatralona part, praet. pass.
41, 230
oaboridit-sa inf. 64,108, 139, 225
oakrodena part, praet. pass.
30, 109
oastaknąt inf. 118
vavauzdena subst. verb, 99
óólar nom. sg. 34, 56, 81, 98,
102, 154
lt)a)oetra loc. sg. 35, 36,
82, 138, 163
ógzat inf. 38, 81, 223
óqza 3 sg, praes. 210
ógzdna part, praet. pass.
137, 227
277
zdida zaidai nom.-acc. plur.
115, 166 '
zajmnii adv. 126
zd/mna adi. nom. sg. 193
zaimnesa adi, comp. 97,
196
zajmą nom. sg. 44, 88, 115
(od) zajmą loc. sg. 36, 82,
88, 108, 116, 173
zajmóna nom. sing. 85-86
zajtu nom. sing. 91, 125
zajló gen. sg. 121, 160
(oa) zajta loc. sg. 163
zajtaina nom. sg. 150
zaioalak nom. sg. 40, 51, 58,
107, 142
zajtia adi. nom. sg, 194
zajoa 3 sg. praes. 207
zajoat nom. sg. 44, 91, 116
(oiid)zaioata gen. sg. 117,
160 "
zanai nom.-acc. pl. 155, 179
zanisna adi. nom. - acc. plur.
neutr. 202
zdrai inf. 36, 52, 59, 88, 106,
136, 224
zarą 1 sg. praes. 37, 52,
59, 135, 213, 215
zdres 2 sg, praes. 135, 212,
215
zara 3 sg. praes. 212
zdra 2 sg. imper. 136,
219, 244
zdrai praet, 36, 52, 93,
105, 136, 234
zaródla nom. sg. 34, 53, 59,
93, 97, 151
zauk nom. sg. 91
zduat inf. 52, 91, 136, 223
zdoa 3 sg. praes, 52, 59
zaoąca part, praes. act,
218
zdzat inf. 223
zdza 3 sg. praes. 207,
223, 227
zazdl-jeg praet. sg. 234
"Ś" part- prMS- act.
4 J /
"2"? Pa'1- Praes. pass.
żagla adi. nom. sg. 196
zagaodjća 146
zaibi-sa 3 sg. praes. 139, 209
2 sg. imper. 219
zajpfea nom. sg. 47, 86,120,172
zaukna 3 sg. praes. 64, 91, 209
zqt nom. sg. 88
zątek nom. sg. 89, 143
ze/ęd nom. sg. 32, 37, 91,
155, 177
zeląda nom. acc. pl. 179
zena nom. sg, 32, 91, 132,
zena nom.-acc. pl. 138,
174
zeodrnak nom. sg. 51, 58, 64
zeuornfśua nom. pl. 165
zeoa 3 sg. praes. 88, 210
zifozena adi. masc. 35, 110
zi/ozil nom. sg. 32, 34, 93,
110, 127
ziła nom. sg. 93
zimnek nom. sg. 144
zimna adi. 135
zima nom. sg. 32, 81, 95, 132
laj)zlma gen. sg. 132, 171
(ka) zimdj dat. sg. 113,172
zimą acc. sg. 37, 82, 122,
172, 242
(pud) zimę instr. sg. U-3*
173
(no)-zima loc. sg. 132,174,
239	_ 25
zina 3 sg. praes. 88, w
zina 2 sg. imper-136, 21’
zlata gen. sg. 67
znojemna adi. nom k
33’- V R5 222
znoi inf. 85, M ?
rnd/er. W’92 96,
®Ą** 209
3 sg- praes- 90.
278

zo praep. 242
zobal-sa praet. sg- 80
zóblqdal praet- sg. 46, 118, 234
zdblqdena part, praet,
pass, 229
zobó nom. sg. 30, 91, 106
zobói nom.-acc. plur. 47,
122, 138, 174
zodarająca part, praes. act. 46,
95, 109, 218
zodija 3 sg. praes. 35
zódiistdioa adi. nom. sg. 194
zógaodića nom. sg. 91
zojdutra adv. 95
zojąc nom. sg. 86, 96,
zojąca nom.-acc. pl. 117,
167
zojącta acc. pl. 166
zoluza 3 sg. praes. 211, 242
zóliizena part, praet. pass.
228
zómdcena subst. verb, 230
zdmaknąt inf. 57, 58, 80, 118,
225, 242
zomakna 3 sg. praes. 208
zómacena part, praet. pass.
58, 80, 90, 109, 228
zomórta part, praet. pass. 63
zopdita subst. verb. 141
zopaifa nom. sg. 77, 143
zópka nom. sg. 80, 120
zósoatena part, praet. pass. 229
zótafiil 152
zóoausndića nom. sg. 146
zovqza 3 sg. praes. 209
zoooindifa acc. pl. 166
zdri nom. sg. 86, 169
(va) zorax loc. pl. 93, 113,
169
zqb nom. sg. 36, 80, 86, 104,
140
zqba, zqbdi nom.-acc. pl.
36, 49, 106, 123, 138,
166
zqdlu nom. sg. 38, 39, 91, 107,
125, 151
zribaića nom. sg. 66, 145
zriba zribą nom. sg. 39, 66,
82, 91, 106, 116, 157
zribac nom. sg. 66, 146
zodna 3 sg. praes. 52, 59, 135
212
zuenu nom. sg. 182
zoenesa nom.-acc. plur.
117, 158, 184
zuna 3 sg. praes. 42, 83, 135
211
zutia 3 sg. praes. 34, 42, 82,
86, 105, 135, 207
żornu nom- sg. 63, 87, 125,
148
żóma gen. sg. 114, 241
żórna nom.-acc. plur. 115
167