/
Tags: sağlık
Year: 1986
Similar
Text
SAGLIK
Aile i0n saglik bilgileri
ад • •_
Milliuet
A-
SAGLIK
Айе фп
saglik bilgUeri
Tesislerinde hazirlanip basilmi$tir
ISTANBUL -1986
ONSOZ
Bu kitap ailede saglik sorunlanha komprime gozOmler oner-
mekyadasaghkh aileolugturmayontemleri gostermek gibi say-
larlayazilmadi. Koskoca bir tip ogrenimini ozetleyerek bi r kita-
ba sigdirmamn olanaksizhgmi takdirinize birakiyoruz. Ancak 01-
kemiz kogullari gozonOne almdiginda, sozgelimi hastenelerimi-
zin azligi, gogu ilge hatta ilimizde bagvurulacak dogru dOrOst
bir saglik orgOtOnOn bulunmamasi, saglik sigortalarimn yeter-
sizligi ve buna benzer bir yigm handikaplar boyle bir kitabm ya-
rarh dlabilecegi konusunda bize cesaret verdi.
Her an elinizin altmda bulunacak bu rehber kitap hig olmaz-
sa doktor gelinceye kadar alabileceginiz onlemler, doktor bu-
lunmadigi zaman elden geldigince yapilabiiecekyardimlar, ge-
nel bir beslenme yontemi Ozerine sizi aydinlatacak.
Aynca evinizde hasta bakimmin nasil yapilabilecpgi, sik kar:
। §ila§ilan kazalar kar§isinda acil olarak alinacak onlemler ve bir
evde bulunmasi gereken ilag ve geregler konusunda da pratik
bilgileri sunacaQiz.
Elli iki milyonluk Olkemizin her bireyinin bir gOn gerekli sag-
hk gOvencesine ve bunun geregi olan yeterli hastane, donanim,
doktor ve uzmanlara bir an once kavugabilmesi dilegimizdir.
Milliyet
GEBELiK VE DOCUM
ORUNMASIZ olarak cinsel iligkide bulunan her saghkh.
gehg kadinm gebe kalma olasihgi yijksektir.
Gebelik, menstttrel siklusun hemen hemen ortalarinda
olugur. Kadin bu donemde cinsel iligkide bdlunursa gebe ka-
hr. QQnkO bu sjrada iki yumurtahktan birinden gikan yurnurta,
fallop borusundan rahme dogru ilerlemeye baglar. Birspermle
yumurta burada bulugur ve dbllenme olur. Dollenmig yumurta
rahme birkag giin sonra ulagir ve igine gomQIOr. BQtun bunlar
olurken kadinm ikinci adet zamam yaklagmigtir. Yani kadin ge-
belikten kugkulanmaya bagladigindaembriyo hizla geligtigi rah-
me yerlegmigtir bile.
Gebelik 38 hafta siirer. Dollehme tarihi kesin olarak bilin-
medigi igin, bir onceki menstrQasyon siklusun ortasmdaki gdn-
den (28 giinliik siklus’larda 14’йпсй дйп) 3 ay geriye gidilip bu-
lunan tarihe 7 дйп eklemekle bebegin dogum дйпй yaklagik ola-
rak saptan i r.
Bu bolumde gebeligin baglangicmda, ortasmda ve sonun-
daortaya gikabilecek gegitli problemlerden sozedecegiz. Son-
ra da yeni dogmug bebegin bakimi ve genel rahatsizhklan ko-
nusunda bilgi verecegiz.
5
Gebelikte doktor kontrolii, hem annenin saghgi agisindan, hem de dogacak
gocugun sihhatli olabilmesi yonilriden muhakkak gereklidir.
a .
KALITSAL OZELLIKLER
Bazi hastaliklar kalitsal ozellik tagir. Kistik fibrosis, orak hue-
reli anemi, thalassemia major (Akdeniz anemisi) ikisi de sag-
hkh oldugu haide anne-babanm досифа tagiyabilecegi hasta-
hklardir. * ,
Ornegin tagiyici anne-babada thalassemia varsa, gocuktabu
hastahgm belirme oram yOzde 25’dir.
Yflksek riskli hastaliklann bagmda Hemofili gelir. Sadece
anne babadan birinin tagiyici olmasi bile bebege gegmesine ye-
terlidir. 30 yagmdan sonra gebe kalan kadmlarda bebegin ge-
gitli anomalilerle dogmasi, —ozellikle sinir sistemi
anomalileri— sik gorOIOr. Bu nedenle gOhOmOzde amnios (*)
sivismda bu sakatliklarla ilgili antijenlerin varhgim aragtirmak
baziOlkelerde, ornegin Almanya’da zorunlu hale geti rilmigtir.
•(*) Amnios sivisi: Bebegin rahimde, iQinde oldugu sivi.
f -
GEBELIKTE BESLENME
Gebelikte dengeli ve dOzenli beslenme zorunludur. Ornegin
et, yumurta, bahk, peynir, baklagiller ve mercimek iyi birer pro-
tein kaynagidir. Mahdra Orunleri kalsiyumdan yana zengindir.
Yumurta, sakatat, beyaz undan yapilmig ekmek, kuru yemig,
meyveler gebenin gereksindigi demiri saglar. Taze sebze ve
meyvelerde ise vitaminler vardir. Bu arada gebe kadmin dikkat
etmesl gereken bazi ozelliklerden soz edecegiz:
— Arada bir igilen bir kadeh igki bebege zarar vermezse de
bunu her giine bindirmemek gerekir.
— Sigaranin, bebegin normalden daha dugOk kilolu ya da
erken dogmasma yol agtigi kesinlikle bilinmektedir.
— Gebe kadmin fazla kilo almasi bebek agisindan bir sa-
kinca tagimazsa da dogumdan sonra bu fazla kilolardankurtul-
mak zor olacagi igin dikkatli olmak gerekir.
— Gebe kadmin fiziksel bir takim egzersizleri yapmasi da
yararlidir. Ornegin yurume ve yOzme yarar saglar.
— Gebe kadmin seyahat etmesinde bir sakmcaolmamakla
birlikte normal haline oranla dahafazlayorulacacji da akilda tu-
tulmahdir. Bu yOzden seyahat planlarmi ona gore dtlzenle-
melidir.
7
Dogum tannine iki haftadan az bir zaman kalmi§ olan gebe kadinlann,
evlerinden рек uzaga gitmeleri Sgiitlenmez.
— Gebe kadin normal zamanda otobQs tutmasindan yaki-
myorsa bunun gebelikle daha da artacagmi gozonOnde tutma-
hdir. QOnkCi ne olursa olsun gebelik sirasmda, arag tutmalan-
8
na kargi verilecek Haglarih higbiri almamaz. Eger gebenin d(j-
дйк yapma olasihgi varsa ya da dogum tarihine iki haftadan az
blr sOre kalmigsa kadinm evden рек uzaga gitmesi ogUtlenmez.
— Qaligan kadmlar 28’inci haftadan itibaren igi tatil eder-
ler. Ancak doktor sakmca gorurse igi daha erken birakmahdir.
Buna kargm kadin kendini iyi hissediyorsadbguma bir hafta ka-
lana kadar galigabilir.
— Gebelik normalse kadinm bQtQn bu stire iginde cinsel ilig-
kide bulunmasmda bir sakmca yoktur. Ancak daha once dOgiik
yapmigsagebeligin 16’nci haftasma kadar cinsel iligkiden uzak
durmasi garttir.
GEBELiKTE GENEL PROBLEMLER
Bulanti ve kusma
Bazi kadmlar gebeligin baglangicinda bulanti ve kusmadan
yakmirlar. Bulanti ozellikle sabah yataktan kalkar kalkmaz bag-
lar. Bir de yemek saatlerinin arasi gok agilirsa olur. Kusma ge-
nellikle gebeligin birinci aymdan baglayip 3.5 aya kadar siire-
bilir. Rahatsiz edici olmakla birlikte zararsizdir. Qok az kadmda
bulanti ve kusma ciddi boyutlara ulagabilir. Boylece de bede-
nin asit-baz dengesini bozarak genel sagligretkiler. Boyle bir
durumda doktora дбгйптек gerekir. Kusma genellikle birinci
bebekte gdrUIOr.
Ne yapmali?
Kusmalan bir derece bnlemek igin ya$h yiyeceklerden uzak
durmah, yemekleri az ve sik yemelidir. Eger sabah kalkarken
bulanti varsa bir ekmek kabugu yada bir kraker yiyerek bastir-
maya gahgilmalidir.
Nlide yanmasi
Gebelerin Ьйуйк bir gogunlugunda mide yanmasi gorulilr.
Gbgoste ve karnm Ost kismmda hissedilen, agizda kotli bir tat
9
birakan ve zaman zaman da gegirmelere neden olan bu tatsiz
. yanmanin onQne gegmek igin az ve sik yemek yemelidir. Eger
doktor izin verirse bir antiasit aimak da yarffr saglayabilir.
Anemi
Gebeliklerde gok sik gorQlen birdurumdur. Kadmin kanimn
hacmi artar, buna kargm sufamr. Bebek de geligtikge anneden
daha fazla demir ve folik asit gekecektir. Aneminin belirtileri
solgunluk, halsizlik, garpmti ve hatta zaman zaman bayilmala-
rakadargiden rahatsizhklardir. Anemi, gebe kadim bekleyebi-
lecek Ьйуйк bir kan kaybma kargi gebeyi savunmasiz birakma-
si agismdan risklidir. Ayrica dogumdan sonra kadmin yakala-
nabildcegi enfeksiyonlara kargi da direncini azaltacaktir.
Ciddi boyutlardaki anemi ceninin de yeterli oksijen almasi-
m engellerve bebegin, ilerde tutulmaoiasiligi fazla olan sanh-
ga kargi koymasim saglayacak demir rezervi edinmesini de
onler. . .
Ne yapmah? «
Anemiyi onlemek igiri gebelikte demirden yaria zengin be-
sinler, ornegin, sigireti, ciger, beyaz unlu ekmek, yumurta, ku-
ru yemig gibLbesinier, demirin daha kolay emilmesi igin de C
vitaminince zengin olan turunggiller ve taze sebze yenilmeli-
dir. Folik asit kaynagihi kurutmamak igin de yegil sebze llimail
edilmemelidir.
Kabizhk
Kabizlik gebelikte sik rasttanan bir rahatsizhktir. Sindirim
sistemi kaslarimn gevgemesinden kaynaklanir. Gebeligin iler-
lemig zamanlarinda ise ЬОуйтйд rahmin bagirsaklara baskisiyla
daha da‘ rahatsizlik verici boyutlara ulagir.
Ne yapmah?
Kabazligi onlemek igin bol bol taze meyve ve sebze aynca
da lifli besinler almmahdir. Bol bol su igilmeli ve tuvalete ge-
rektirdiginde gecikmeden gidilmelidir. Doktoradanigmadan тй-
sil aimak tehlikelidir._,
Varis'
Gebeligin ozellikle son zamanlanna dogru gogukadindava-
10
ris gdrQIOr. Rahim genigledikge bacaktaki kamnkarnadogru gik-
masi yavaglar. Bu da bazen baldirlar ve kalgad'aki damarlarda
siskihlik ve agri olusturur. Ayrica vajina girisindeki damarlar da
bundan etkilenir.
Ne yapmali?
Miimkiin oldugukadar bacaklan ydksege kaldirarak oturma-
hdir. Eger kadin gahgiyprsa durumu patronuna anlatip, ayakta
fazla kalmasmi gerektirecek iglerden uzak tutulmasmi sagla-
mahdir. Varis gpraplari ve ktilotlu goraplar bu §i§mi§ damarla-
ra iyi, gelecektir. Kadinm sabah yataktan kalkar kalkmaz ilk igi
bu gdraplari bacagma gegirmek olmalidir. Gece de yatma za-
mam gelmeden once gikartmamalidir. Damarlar degumdan spn-
ra genellikle eski hallerine ddnerler.
Yiiksek tansiyon
Gebeligin ba§langicmda bazi kadmlarda yiiksek tansiyon go-
riilebilir. Kadinm ya gebelikten once de yiiksek tansiyonu var-
dir bucnun devamidirya da anne olma heyecam yiiziinden уйк-
selmigtir. Eger heyecandan gikmigsa yavag yavag normale do-
necek ve orada duracaktir. Gebenin daha onceden yiiksek tan-
siyonu varsa gebeligin baglangicmda goriilen yQkseklik tehli-
keli degildir. Ama gebeligin sonlarma ddgru tansiyon yUkselir-
se buna iyice dikkat etmek gerekir. Kontrol altma almmazsa ka-
namalara, ceninin dliimOne yada kusurlu bebek dogumunayol
agar. . '
Ne yapmah?
Gebeligin bagmdan itibaren doktor kontrolunde, gereken
kan ve idrar tahlillerini yaptirarak bobregin fonksiyonlarmin ye-
rinde olup olmadigi saptanmalidir. Qogu kadin yiiksek tansiyo-
na kargm kolay dogum yaparlar. Herhangi bir tehlike soz konu-
suysa doktor gereken onlemi alacaktir.
RH uyugmazhgi
Eger anne adayi Rh (—), gocuk babadan kahtsal olarak al-
digi Rh ( + ) ise bebek dogdugu zamap kaninm bir ЬоЮтй an-
nenin kan dolagiminakangir. Bu kangma dOgiiklerde ve kiirtaj-
da da gergeklegir. Genellikle Rh negatif kadmda ilk dogumun-
I da herhangi bir problem gikmaz. Ama kadin dogumdan sonra
' - ' - - 11
kendi dolagimina giren kandaki Rh pozitif faktorpne kargidu-
yarli olmugtur. Ikinci gebeliginde kanindaolugan antikorlarkar-
nmdaki bebegin kanina gegerek kirmizi hOcrelerini tahrip etme-
ye baglayacaktir. Bu Rh uyugmazligi annede herhangi bir semp-
ton olugturmaz: ama, bebegin hemolytik anemi ve neonatal sa-
riliga yakalanmaSina sebep olur. Hatta olu dogumlara da yol
agar. Bu risk, ilerki dogumlarda giderek artar.
Ne yapmali?
Bunu onlemek igin gebelikten once kan gruplannin saptan-
masinda yarar vardir. Eger anne kendi Rh faktorCinQn negatif
kocasinm ise pozitif oldugunu bilirse, gebelik siiresince surekli
ve dOzenli kan testlerine tabi tptulmasina dikkat etmelidir.
CEBELiCiN ILK
DONEMlNDEKt SORUNLAR
Gebeligin ilk Qg ayinda embriyo sOratli bir geligim iginde-
dir. Bu donemde gebeler kagirjilmaz olarak bulanti ve kabizlik
gibi rahatsizliklar duyarlar. DQgOk ve dig gebelik de kadini bu
donemde tehdit eden dnemli tehlikelerdir.
Diiguk .
Diiguk, gebeligin 28’inci haftasi dolmadan olur. Bu tarihten
sonra dogan bebek prematuredir.
DpgOk, embriyodaki bir anomaliden, rahmin yapisal bir bo-
zuklugundan, ya daannedeki hormonal dengesiziikten kaynak-
lanir. Ahnenin dpgmesi ya da hafif bir kazaya ugramasi dOgOk-
lere neden olmaz. Qunkii embriyo rahmin iginde iyi korunur.
Dig gebelik
Ddllenmig yumurta rahimde degil de fallop tdpQnde yerle-
girsedig gebelik olugur. Kannda giddetli agnlarla kendini belli
12
eder. BirsUre sonra kanama bag Гаг. В u kanama karin ipinde de
olabilir (ig kanama).
Ne yapmah?
Dig gebelik kendini belli eder etmez vakit gegirmeden has-
taheye ulagmak gerekir. Geg kalindiginda ig kanama nedenly-
leciddi komplikasyonlar geligir. Belirtilerapandisit ve yumur-
tahk iItihaplanyla kangabilir. Buna tamyi doktor koymalidir.
GEBELifilN ORTA
DONEMINDEKi SORUNLAR
Tamamlanmamig serviks (agik kalmig serviks)
Bu durum genellikle 14’йпсй haftadan sonra ortayagikarve
dOgOklere sebep olur. Tamamlanmamig serviksin tarn nedehi
bilinmemekle birlikte buna daha onceki bir dogum ya da jine-
kolojik biroperasyon sebep olmug olabilir. Boyle birdurumdan
kugkulamldigi zaman dOgOgfl dnlemek igin bir operasyon ge-
rekir. Genel anestezi altmda rahim agzi dikilerek gebelik koru-
nur. Bu dikig ya38’inci haftanm sonunadogru ya dadogumun
bagladigi sirada alimr.
Hidroamnios ©
• Bu durumagebeligin ortalannadogru rastlanir. Cenini gev-
releyen amnios sivisi artar ve rahimde yumugama baglar. Qo-
.gu durumda rahim normalden daha bOyOktar. Ama bunun di-
ginda semptom vermedigi de olur. Kadinda nefes alma zorlu-
gu, hazimsizhk ya da karinda gerginlikyapabilir. Qok seyrek ola-
rak da kesenin gigligi gok belirgin bir hal ahr. Bunun yaninda
gebede mide buiantisi vardir. Bu durum erken dogum riskini
getirir. . .
Ne yapmah?
Basit hidroamniosda gebenin normalden daha gok istirahat
13-
ftftltit О«Г»Иг« Hldroamnlos semptomlari aniden artarsa k'esin
iitiwhaf ve kadin rahmini rahatlatici ilaglar verilerekerken do-
(jum rlskl azaltilabilir.
' 7 .
GEBELIGIN GE£
KOMPLIKASYONLARI
Pre-eklempsi ve eklempsi
Gebenin tansiyonunun anide yOkselmesi ve vucudundazsu
topjanmasi halidir. Nedeni tarn olarak bilinmemektedir. Gebe*
nin idrarinda protein gikmasi, eklempsinin ciddi boyutiarda ol-
dugunu gosterir. Bu durumda tansiyon da gok yUkselmigtir.
Eklempsi gebeligin sori birkag haftasinda prtaya gikarsa gid-
detli bag agrisi, igjga bakamama, bulamk gorme olur. Eklem-
lerde giglik, bulanti ve kusma, sara ndbetleri de tabloya eklenir.
Pre-eklempsi ilk gebelikte daha sik gorOIGr. Cenine bir za-
rari yoktur. Eklempsi annenin hayatim tehdit eder. Hastane gart-
lannda takibigerekir.
Ne yapmali?
Doktor, tansiyonu kontrol altmdatutacak ilag verir. Tuzsuz
bir diyet ve bol istirahat uygulanir.
ANNENIN DOCUM
SONRASI SORUNLARI
Bebegi emzirmekmama ile beslemekten dahayararhdir. Bir
kere anne soto bebegi enfeksiyonlara kargi bagigik yapar. Ay-
rica anne sfltflnOn yapisi, bebegin gereksinmelerine gore de-
gigiklik gosterir. Oysa yapay siitte boyle bir dzellik yoktur. Bu
gU demektir, bebek ne zaman isterse, annesinin memesinden
beslenir ve kilosu aginya kagmaz, oysa mamayla beslenen be-.
..: ~ : : ”
begin gigmanlama olasihgi daha fazladir. Meme emen bebekle
anne arasindaki bag da daha bir giiglenecektir.
Meme problemleri
Hk doQumda kadinm gbgGs baglan igeri dogru gekik olabi-
lir. Masaj uygulanarak baglarm diga gikmasi saglanmalidir.
Qogu kadtnda dogumdan birkag gdn sonra memede sut if-
razatmm gogaldigi gbrOliir. Memeler serf ve agnh bir halalir.
Boyle durum bebegin memeden kesilmesi sirasmdadaolacak-
tir. Agrih memeden bebegi emzirmek gok zor olacagi igin ya el-
le ya da meme pompasiyla sQt gogQsten sagilmah ve bebege
biberonla verilmelidir. .
Emzirme sirasmda bigak saplanir gibi bir aci duyulursa me-
me baglannda gatlaklat var demektir. Doktor kadina bir yumu-
gatici krem tavsiye edecektir. Meme baglan bu kremle birkag
gdn iginde iyilegir ama aciyan merneyle bebegi beslememek,
memenin iyilegmesini beklemek daha dogrudur.
Logusaategf
Bu ategin sebebi, bebegin dogumundan iki hafta sonra an-
nenin genital sistemindeki enfeksiyondur. Antibiyotiklerin var-
ligi ve antiseptiklerin kullammiyla bu hastaligm risk! en aza in-
diriImigtir. Eger hemen anlagilmayip tedavide gecikilirse az bir
plasilikla kan dolagimma kangip kan zehirlenmelerine neden
olur. Yada rahimve fallop toplerineyerlegerek kisirhgayol agar.
Dogumdan sonra depresyon
Bir gok kadin doQumdan sbnra kendihi mutsuz ve huzursuz
hisseder. Buna ddgum sonrasi hdznii denir. Bunun birkag rib- -
deni vardir:
Dogum nedeniyle vUcuttaki hormonlarm hizli degigimi ka- .
dim ruhsal agidan olumsuz etkilemigtir.
Birkag aydir heyecanla beklenen olay gergeklegmig, dogum
olmugtur. Bu da kadmda ani bir gevgemeye sebep olmugtur-
Kadin kendihi gok yorgun hissediyordur.
Kadinm kendine gUveni kalmamigtir. Boyle durumlarda ya;
kmlari ve arkadaglarmm destegi ve anlayigiyla kadinm birkag
15
Normal bir dogumdan sonra kadmin kendini iyi hissettigi zaman cinsel
ili$kide bulunmasmm bir sakmcasi yoktur.
gun iginde iyile§mesi beklenir. ilk birkag hafta iginde annenin
hafif bir huzursuzluk duymasi dogaldir. Yeni bir bebege bakar-
ken duyulan yorgunluk, hayat bigimindeki degi§im, kadmi olum-
16
suz etkiler. Hele bir de galigan kadinsa duyacagi huzursuzluk
biraz daha fazla olacaktir.
Bazi kadin lardabu durum iyice agir boyutiara ulagir. Dogum-
dan bir ay sonra baglayan yorgunluk, bir beceri eksikligi duy-
gusu, zaman zaman bebege kargi saldirgan duygulara kapilma,
hatta gocuga kUsme gibi semptomlarla kendini gosterir. Bu da
kadmdabirsuglulukkompleksininolugmasma neden olur. Bu-
nun sdnucu kadindaya tumliyle igtah.kaybi goriilOrya da agiri
oburluk olarak tersi bir durum ortaya gikar.
Ne yapmali? .
Annenin agin yorulmasim onlemek igin gareler bulmak ge-
rekir. Gece uyanmalariyla bebegin anneyi rahatsiz etmesini on-
lemek igingocuk ayn birodadayatinlirsaiyi olur. Qocugun ag-
hk aglamadini duymama korkusu olmamahdir. Qociik kendini
her zaman duyurur. Miimkunse evdekilerden biri ya da kadmin
egi,gece uyahdigmda bebege yardimci dlmaya galigarak anne-
nin bir stire sakin gekilde uyumasim saglamahdir.
Dogum sonrasi cinsel iligki
Normal bir dogumdan sonrakadin kendini iyi hissettigi za-
man cinsel iligkide bulunmamasi igin bir neden yoktur. Ama ka-
din hemen gebe kalmak istemiyorsa, onlemlerini almalidir. Be-
begi emzirmek sanilanin aksine gebe kalmayi kesinlikle engel-
lemez. Dogumdan sonra normal biradet gordlmemig bile olsa,
kadmin gebe kalma olasihgi yOksektir.
Qogu kadm dogumdan alti hafta sonra normal ayhk siklu-
sunadoner. Bazi kadmlardaeski siklusadonmeaylarahr. Hat-
ta tamamen degigik bir siklusa kavugan kadmlara da rastlanir.
Dogum kontrolOndekullamlan bazi metotlar, dogumdan hemen
sonra elverigli olmayabilir. En iyisi durumu doktorla konugup
aydmhgakavugturmaktir. >
17
' Tj
YENiDOGAN
BEBEGiN SORUNLARI
aEBEGlN sorunlan genellikle basittir ve gogunlukla ev-
de halledilir. Ama bQyuklerde genellikle hafif seyreden
bazi enfeksiyonlar bebeklerde tehlikeli olabilir. Ornegin
ishal, bebeklerde sik,;g6rCilen ve tehlikeli boyutlara ula§madan
Bebeklerin banyo saati anne ve gocuk Igin adeta bir oyun saatidir. Bu mutlu
anlann siirekli olmasi igin, annelerin bebeklerini iigiitmemeye
dikkat etmeleri gerekir.
onlenmesi gereken bir hastahktir.
Yeni dogan birbebegin (hele ilk bebekse) hastaligi anneye
gokzorgelecektir. Bazen bebegin hastaligi birddki]ntQ,ani bir
ate§ ya da ishalle kolayca anla§ilir. Ama zaman zaman bebe-
gin huzursuzluglindan bir §ey aniamak zor olabilir. Ancak eger
bebek israrla ve avaz avaz agliyor, kucagaahndiginda gene sus-
19
Bebeginiilk kez ellerine alan anne, onu nasri tutacagini ya ilk gopugunda
bgrenmigtir, ya da buyuklerinin ona anlattigi gibi tutmahdir.
muyorsa ya da yiyeceklerini yemeyi reddediyorsa, doktoruna
bagvurmakta yarar vardir.
Bu bdlQmde bebeklerde ve ileri yaglardaki gocuklardajsik
gordlen hastahklara deginecegiz. Aynpa bebegin normal geli-
gim tablosunu ve yaptinlmasi gerekli olan agilann bir listesini
ve hasta gocugun bakimiyla ilgili genel bilgileri de verecegiz.
BEBECiN NORMAL GELi^lM!
ButOn gdcuklar mental ve fizik yeteneklerini agagi yukan ay-
m zamanda kazanirlar. Ortalama bir bebegin becerileri goyle si-
ralanabilir.
— 6;haftahkken gOler.
— З’йпсй aydayOzOkoyun yatarken kollarmadayanarak ba-
gim kaldinr.
— 6 ayhkken kendi kendine sirtOstii ya da yOzOkoyuh doner.
20
— 7 aylikken bir yere dayatilirsa oturur.
— Yine 7 aylikken kendi kendine anlamsiz birtakim sesler
gikanr. -
— 8 aylikken kagikla kendini beslemeye galigir.
— 12 aylikken ana-baba gibi sozcOkler goylemeye gahgir.
— Yine 12 aylikken 1-2 san iye ayakta durabilir.
— 15 aylikken yardimsiz ayakta durabilir.
— 18 aylikken basit buyruklan anlar. b
— 20 aylikken gigini, kakasim soyler.
— 2 yagmdagig ve kaka sorunu biter. Basit birkag gOmle
soyler. . .
— 3.5 у ag inday ken gece igemelerini birakir.
— 4 yagmda yardimsiz giyinip, soyunur.
— 5yag inday ken kendi kendine oynar, ziplar, kollan bacak-
lan olan gop adamlar gizebilir.
Anne siitiinun gocuk agisindan onemi buyiiktiir. Ilk aylarda, mama He besle-
nenlere kiyasla anne siitii alan bebekler daha saghkh olurken, anneleriyle
ileti§imleri de daha olumlu olur.
21
BEBEKLERIN
BESLENME SORUNLARI
Bebekleri beslenme sirasinda ve beslenmeden sonra bek-
leyen sorunlar vardir. Eger bebek yeterli sut(j alamiyorve kilo-
su artmiyorsaburadaciddi bir durum sozkonusu demektir. Mut-
lakadoktorunadamgmalidir. Bebegin marnadan sonra aglama-
sm i gaza baglayip bunu gikartmaya ugragmak yanhgtir. Hele be-
bek bibero.nla besleniyorsa yemek sonralan aglarnalari dogal
kargilanmahdir. QOnkQ ya mama gok suludur ve bu bebegitok
tutmaya yetmiyordur. Ya da mama gok yogundur ve bebek bu
rnamayla birlikte bol tuz aidigmdan susamigtir. Onun igin ma-
manin yapilmasma gok ozen gostermek gerekir. Mama tarn ki-
vaminda olmalidir. Eger bebek doymaz da daha fazla mama is-
terse, vermekten kaginmamahdir. Nasil olsa bebek doyuncaar-
t ik yemeyecektir. Bebek aglamasmin bir bagka nedeni de sicak
havada suya gereksinmesidir. Su vermeyi ihmal etmemelidir.
Bir de dogal olarak bebek ilgi istedigi igin de aglayabilir.
YETERSIZ BESLENME
Birkag haftahkken bazi bebekler emzirme sirasinda uyuya-
kahr. Eger boyle bir bebeginizyarsa onu uyandirm ve beslen-
mesini saglaym. Eger buna kargin uyumasma engel plamiyor-
samz, doktoruyla gorugiin.
Yemekten sonra bazi bebekler gaz gikarirken agizlanndan
biraz silt dokdlGr. Buna normal gozdyle bakilmalidir. Ama bazi
gok hareketli bebeklerde bu sut gikarma kusma haline dond-
gdr. Bebek kati mamalarla beslenmeye baglayinca bu kusma-
lari geger. Ama bebeginiz dokuz aydan sonra hala kusuyorsa,
doktoruyla gorQgmekte yarar vardir.
. Pl§lKLER
Bazi bebeklerin ciltleri hassas olur. Onun igin de kalgala-
rmda, genital organlarmda pigik dedigimiz kizartilar gorulйr. Bu-
nun nedeni, bebegin kakasindaki kimyasal bir maddenin has-
sas cildi tahrig etmesidir. Buna ek olarak bebegin bezlerinin iyi!
durulanmamasi sonucu kalan sabun ve deferjan artiklan daaynij
22
Bazi annelerindogumdan kisa bir sure sonra siitleri kesilir. Boyle bir durumda
i hangi rriamanin bebege verilmesi gerektigine, muhakkak ki en iyi
doktorlar karat verir.
23
tahrige sebep olurlar. Boyle durumlarda bebegin altimn sik de-
gigtirilmesi, bezlerinin iyice durulanmasi ve kuruduktan sonra
sicak bir utUyle QWIenmesi gerekir. Bezler steril olmasi igin iyi-
ce kaynatilmahdir. Samldiginm aksine lastik donlar bu pigikle-
re dogrudan sebep olmaz. Ancak eger bebegin alti yeterli sik-
liktadegigtirilmezse, plastik don bezin nemini korumasma yol
agacak ve pigigi daha da artiracaktir.
Bebegin. alti degigtirilirken, genital organlan sabunsuz ola-
rak yikanip, yumugak bir bezle kurulanmahdir. Aynca biraz bug-
day nigastasi ilave edilmig beyaz bulanik suyla yikamak da iyi
Bebegin ilk hattalarda uykudan uyandiktan sonra avaz avaz aglamasi normal-:
dir.Ne var ki zayif sesle, inler glbi olan aglamalar, rahatsizhgin belirtisidir.
24
sonugverir. Qok nadir olmakla birlikte bazen agir pigik vakala-
rindakortizonla tedavi bile gerekmektedir. Onun igin pigikleri
baglangigta gegirmeye ozen gostermelidir.
A§IRI A6LAMA
Yagamimn ilk haftalarmda bebekler uykulanndan uyandik-
lannda avaz avaz aglarlar. Bu normaldir. Eger bebek zayif bir
sesle, inlergibi agliyorsa, ciddi bir rahatsizhgi vardemektir. Be-
bek ancak alt i haftalik olup da gevresiyle ilgilenmeye bagladik-
tan sonra bu aglamalanna bir son verir. Uyanik saatlerini agla-
madari, kendi kendine sesler gikarip, gevresine bakmarak ge-
girir. .
Bazi bebekler uyumalari gereken saatlerde de aghyorve bu-
nu sQrdQrtlybrlarsa buna agin aglama denir. Aslinda sakin an-
rielerin gocuklari da sakin olur. Heyecanli, tedirgin anne ise bu-
nu bebegine aktanr. Bu da gocugun uykusuzluguna ve aglama-
larma neden olur. Bebek agladikga anne daha fazla tedirgin olur
ve bunu bebejje aktarir. Boylece bir kisir dongti olugur.’
Agiri aQIama ilk bebeklerde daha sik gorQlQr. Buna biraz da
annenin deneyimsizligi rieden olur. Kendi duygulannin bebegi
etkileyebileceg inden habersizdir, Bebegin dig gikartmasmm ya
da karin aQrisinm aglamaya neden bldu^unu sanir.
A6LAMA NEDENLERj
Dig gikarma
Bebek ilk diglerini alti ay ila iki yag arasmda gikartir. ilk bagta
dig eti biraz ktzarir ve bebegin aci duymasina sebep olur. Ama
digler birbiri ardma geldikge artik fazla rahatsizhk vermez. Ba-
zen bagkabir hastaligm beiirtisi dig gikarmasirasmdakeridini
gosterir. Onun igin anne, bebegin ishalini ya da sara.nobetini
dig gikarmaya yormayip, doktora danigsa iyi olur.
a) Karin agrisi:
Sadece stit igen bir bebegin karnmin agirmasi igin bir ne-
deri yoktur. Ama bebek susturulamayacak derecede aghyor ve
bu birkag saat sQrQyorsa buna 3 ayhk bebeklerde rastlanan ve
keskin bir agriya rieden olan kolik agrisi denir. Ama bazi dok-
— — — Z — ——
Bebekler giglerini altlarma konan beziere yaparlar. Altlannm plgik olmamasi
igin bu bezlerin sik sik degigtirilmesi ise, annelerin ihmal etmemeleri gereken,
bir husustur.' I
26
torlar buna katilmazve aglama nedenini annenin yorgunluk ve
endigesinin gocuktaortayagikmasi olarak yorumlarlar. Hangi-
si olursa olsun bebek 4 ila alti ay arasmda bu aglamayi birakir.
Bunda annenin art ik bebek bakma deneyimi edinmesinden Sto-
re kendine gOvenini kazanmasmin ve boylece de bebegini ra-
hat ettirmesinin payi yadsmamaz.
b) yapma: <
Bazi bebekler gi§ yaparken aglarlar. Deneyimsiz anne de 'gig
yapmamn acili bir gey oldugunu samr. Qysa bebegin aglamasi
gig etmeyi bir bakima kolaylagtirir. QOnkO boylece karmda bir
i kasilma olur by da mesanenin Ozerine baski yaparak daha ko-\
lay bogalmasini saglar.
Qok enderolarak sOrekli aglayan bebeklerde gergekten bir
rahatsizhk olabilir, Ishal, kusma, akan bir burun, oksOrOk boy-
le bir rahatsizhgin ilk belirtileri olarak ortaya gikar. Ama bunlar
yok ve bebek gene de aghyorsa ya yalniz kalmaktan sikilmigtir
ya da karni agtirve iyi doymarfii§tirdemektir. Bebegi kucagini-
za aldiginiz zaman susuyorsa yalnizhktan sikildigina karar ve-
rebilirsiniz. Kisaca bebegin karnmin iyice doymu§ olduguna ve
yalnizhktan sikilmadiginaemin oldugunuz zaman hala aglamayi
sOrdOrOyorsa bu da ona duygulannizin etkilegimi sebep oluyor
demektir. Gece bebekle birlikte uyamp da uykusuz kahyorsa-
niz gOndOz saatlerinde bebeginiz uyurken siz de uyumayi de-
neyin. Gece bebege bakacak birisi varsa bu dasizin dinlenme-
Ttizi saglar. Boylece tedirginliginiz azahrve bunu bebege aktar-
maktan kurtulmug olursunuz.
27
BEBEK VE
QOCUK RAHATSIZLIKLARI
bolOmde 0-12 ya§ grubu bebek ve gocuklarih rahatsiz-
• jjiklari Qzerinde kisaca durulacaktir. Qocugun f iziksel ve
k—^ruhsal geligimi baton sistem hastahklanndan etkilenir.
Sdz gelimi goz ve kulak rahatsizhklan gocugun ogrenme kapa-
sitesini olumsuz etkiler. Solunum sistemi hastahklari ise go-
cukluk doneminin en onemli hastahklandir. Bunun gibi sindi-
rim sistemi hastahklari dakolaytani konulup tedavisine gabuk
gegilen hastahklardir. Ancak kan ve bobrek hastahklarmin he-
men tesbiti dahazordur. En dikkatli annenin bile gozOnden be-
begin ya da gocugun idrarinin rengindeki bozukluk kagabilir.
Bu durum da ilerde ciddi sorunlara yol agabilir.
28
•
SOLUNUM
SiSTEWli RAHATSIZLIKLARI
Zoryadaerken dogan (premature) bebeklerde solunum zor-
lugu sikga gdrUlQr. Bu durumun tedavisi hastane gartlannda ya-
pilmahdir.
Aynca solunum sistemi kisahgi enfeksiyon yaratan mikrop-
larin bir bolQmden digerine kolaycaatlamasma neden olur. Bun-
dan otOrQ solynum sistemi haStahklan iginde enfeksiyonlaren
buyOk yeri tutar.
Bademcik iitihaplan (Tonsilitis)
Bademcik solunum ve sindirim sisteminin baglangicinda,
bogazin arka tarafinda iki yuvarlak lent bezidir. Dogugta gok ku-
gQkttir, tedrici olarak biiyur. 6-7 yagmda maksimum boyuta eri-
gir. Ne kadar kOgOlse de kaybolmaz. Solunum yolunun baglan-
gicinda mikroplarla ilk kargilagan ve onlari tutaraksolunum yol-
lannin daha alt bolQmlerine atlamasinr durduran bir kapi gibi
gdre'v yapar.
Tonsilitis akut viral ve bakterial enfeksiyondur. Bazen anor-
mal gekilde giger ve kizanr. Asil okul gocuklari gagmda gorul-
mekle birlikte bulyg gagi ve daha sonraki donemlerde de догй-
lor. .. '
Hastahk anide baglar. Bogazda agri ve yutmada gQgl(jk go-
rQIOr. Birkag saat iginde gocugun ategi ytikselir. Bogazin agin
tahrigi gocuktaoksOrOk ve kusmalara neden olur. Nadirolarak
bazi gocuklarda ategli havale gbrOlebilir. Qene altlarindaki lent
bezlerihde gigme ve duyarlilik olur. Hastahk gegtikten sonra bir-
kag hafta daha bu belirtiler sQrebilir.
Bademciklerde yerlegen streptekoklar romatizmal atege ve
glomerulonefrite yol agabilir.
Ne yapmali?
Qocuk evde tutulmali, ama yatmaya zorlanmamahdir. Bulun-
dugu odamn ilik olmasma dikkat edilmelidir. Bol sivi verilmeli
——
ama gocuk yemek-igmek igin zorlanmamahdir. Bogazini serin-
letmek igin soguk tathlar isterse yermekte bir sakinca yoktur.
Birkag kez gocugun bademcikiltihabinatutulmasi, badem-
ciklerinin ahnmasini gerektirmez. QQnkQ yukardadegindigimiz
gibi bademcikler solunum yollannin kapisi gorevini gorOr.
Adenoid (burun eti)
Bulug ga^mdan onceki gocuklarda gorulen, bademciklerin
QstQnde, burnun arkasinda iki kiigiik bez tabiatinda yapidir. Ne
ige yaradiklan kesinlikle bilinmez. Ama viicudun solunum sis-
temiyle birlikte enfeksiyonlara kargi direnmesinde yardimci ol-
diiQu samlmaktadir. Qok bOyflmedigi sOrece tehlikeli degildir.
QoQunlukla gocuk Qg yagindayken Ьйуйтеуе baglar. Begyagi-
na dogru ufalir. BuluQ gagmda yok olur.
Burun yoliarim tikarsa, gocukta agizdan nefes alma ve uy-
kuda horlama gorQliir. Qocuk burundan konugur. Burnun geri-
Qocuklann sik sik doktor kontroliine goturiilmeleri, onlann kBtii bir hastahkla
kar§i kar^iya gelmelerini onler.
30
sindeki salgi oradabloke edilecegi Tgin adenoidler enfekte olur.
Enfekteplan salgi, gocuQun burnundan gOn boyu damlaf. Ge-
ce uyurken bogazma kagacagindan tahrig nedeniyle oksOrOk
gOrOlOr. Orta kulaQa giderse, orta kulak iltihabina neden olur.
Ne yapmah?
Enfekte olmug adenoidler,antibiyotiklerle tedavi edilmeli-
dir. BugOn artik bu bezlerin ahnmasi yoluna gidilmemektedir.
QOnkO gocuk bulug gagina geldikten sonra yok olmaktadir.
Brongit
Cigerlerin Ьйуйк bolOmO brongiyol denilen milyonlarca кй-
gOktOp igerir. Bunlann her biri alveol kesecigine agihr. Burada
oksijenle karbondioksit aligverigi yapihr.
Bronglann ig yOzO bir virOsle enfekte olursa brongit denen
hastahk olugur. VirOs-genellikle bir soguk alginliQimn arkasm-
dan enfeksiyona sebep olur. Sonra hastahk cigerlere dogru ya-
/yilir. Enfekte olan yOzey gigerek hemen hemen havamn alveol-;
'lere girig gikigmi bloke eder. Bebek ya da gocuk yeterli oksije-'
ni alamaz. Bu hastahk bebeklerde daha sik gorOIOn
Bebek normal bir soQuk alginhgina yakalanmig gibi gozO-
kOrken, belirtiler birden aQirlagir. Sik sik ve zorlukla nefes al-
maya baglar. Nefesi igine aldigi zaman gogQskafesi gigmez.
Bebek gevgektir, igtahi yoktur ve rengi mora ddnebilir.
Ne yapmah?
Qocuk bu belirtilerden bazilarini gosterdigi zaman hemen
doktoruna bagvurun. Ozellikle de bebek soguk aiginligi gegiri-
yorsa iyi gdzlemlemek gerekir. Rengi moranrsa zaman kaybet-
meden hastaneye gdtiirmek gerekir. Orada gocuQu oksijen ga-
dinna alacaklardir. .
Pndmoni (Zatiirree)
J 6ir enfeksiyonun neden olduQu akciQer hastahgidir. Solu-
num sisteminin Ost bdlOmOndeki bir viral enfeksiyon sohucu
jort’aya gikar. Bazen ciQerlerin alt bolOmlerinde olugan bronkop-
j'ndmoniye yol agar. Bronkopnomoni aym zamanda kizamik ya
Pa bogmacadan sonra da ortaya gikabilir.
i Qobukta sogukalgmhgi vardtr. UgQncO yadadordOncO gO-
InO ategi birden 38.5° C’ye yflkselir. Normalden daha hizh ne-
31
32
fes almaya baglar. Kuru kuru oksOrQr. Bazen de aksirir. Nefes
almakta gok zorianirsa gocugun rengi morlagabilir.
Ne yapmali?
Eger gocugunuz ategliyse ve nefes almakta zorluk gekiyor-
sa hemen doktora bagvurun. Hele bebeginiz alti aydan daha kii-
giikse zaman kaybetmeye gelmez. Qogu bebek evdeki bakimla
iyilegir. Qocugu sakin bir gekilde yatmaya zorlayin. Bazen ya-
nm aspirin vererek yGksek ategini dfjgOrOn ve yanan vQcudunu
ilik suya batinlmig bir sQhgerle silin. Qok rhiktardasu yada mey-
ve suyu verin. f
.. ? r : /
SARILIK
Yeni dogan bebeklerde hafif bir sarilik gortilebilir. Bunda
merak ediiecek birgey yoktur. Dogumdan birkag gOn sonra
geger.'
Bazi bebeklerde dogar dogmaz ortaya gikan sanhk hemoli-
tik sanhktir. Dogumdan iki дйп sonra ortaya gikan sanhk ise
fizyoiojik (normal) sariliktir. Bir haftalik bebekte gorEilen sarili-
ga tikanma (obstruktif) tipi Sanhk denir. Tikanma, akciger ka-
nallarinda dogumsal yapi bozukluklarina bagli olarak ortaya gi-
kar. f ;
Fizyoiojik sarilik torn bebeklerin yarisinda, buna kargin he-
mblitik sanhk daha seyrek, tikanma ise gok ehder gbrOIOr.
Ne yapmali?
Hemen hemen torn vakalarda fizyoiojik sarilik bebege ye-
teri kadar su vermekle gegen Buna ragmen bilurObin dttzeyi yuk-
sekse bebegi ultra viyole igimnatytmak gerekebilir. Bunadok-
torunuz karar verir.
Hafif seyreden hemolitik sarilik kendi kendine geger. An-
cak gok ciddi durumlarda kan nakline gerek duyulur.
Tikanma sarihgi ise ameliyat edilmeden dCizelmez.
33
jSHALLER
Anne sdfO igerdigi antikorlar nedeniyle bebbgi enfeksiyon-
lardan korudugu gibi, ishalden de korun Bu nedenle anne sO-
tUyle beslenmeyen bebeklerde ishal daha siklikia goriilOr.
Gbnde en az begkere yumugak, yegil, sulu, digkilamaya is-
hal denir. Hafif vakalarda gocukta Ьйуйк degigiklik yoktun Ye-
megini rahatga yer,.keyfi yerindedin Agir vakalarda ise bebek
huzursuz, igtahsizdir ve ateg yUkselir. Bazen de kusrha gorO-
Idr. ishalde en Ьйуйк problem, dehidratasyon (susuz kaima)’dir.
Bdyle durumda bebekte uyku hali gorUIUn Agzi kurudur, bip-
gildagi igerLdogru goker, genel olarak huzursuzdur. Daha agir
durumlarda bebegin derisi porsflmUgtflr, agizdan beslenemez,
ategi ya gok yOksek ya da gokdGguktur. Dehidratasyon gok iler-
lerse bebegin beyni hasara ugrar, hatta olUmlere rastlamr.
Ne yapmah?
Eger bebek biberonla besteniyorsa biberonlann ve emzik-
lerin iyice kaynatilmasi gerekmektedir. Ozellikle emziklerin te-
mizligine Ьйуйк bir ozengostermelrdin Ishalin birihci дйпйп-
de bebege sUt vbrilmez. Yarim litre suyun igine bir gay kagigi
geker ve yarim gay kagigrtuz koyup suyu kaynatmali, soguduk-
tan sonra bebege vermelidir.
Ertesi дйп bu suyla birlikte sakarinli gay, mevsimine gore
elma ya da geftali suyu igirilir. Beg дйп sureyle bu beslenme
sUrmeli, buna ek olarak da kaynat111 p sogutulmug su bol bol ve-
rilmelidir. Bebeklere hig bir zaman biberonda artan mamatek-
rarverilmez. £йпкй ilik ortamdabakterijerhizla artar ve barsak
enfeksiyonlarina neden olur.
SihliR SiSTEMiNiN NOROLOJiK hastaliklari
VE PSiKOLOJik SORUNLAR
Bu bolQmde norolojik sorunlar, nobetler (ategli ategsiz ha-
valeler), serebral paralizi (beyin felci) ve menenjite deginecegiz:.
Psikolojik sorunlarda ise gocugun uyku bozuklugundan, dg-
34
Yeni baglayan ishal, tedbir alinmadigi takdirde, sagltkh gdruniimlu bir досиди
bile halsiz birakip, beyin hasanna neden olabilir.
35
Qocuklann hastalanacaklari, onceden genellikle oyun oynarken yapacaklan huy-
suzluklar ve i§tahlarinin azalmasiyla kendisini gosterir.
renme, davranma bozukluklari ve ige kapanmaya kadar giden
bir sira izleyecegiz.
Konvalsiyonlar (nobetler) sebebi tam olarak hala bilineme-
yen, beyin hQcrelerinin anormal elektriksel degarjlari olarak ka-
bul edilebjlir.
Yeni dogan bebegin nobetleri
Dogumdan sonraki ilk dort haftalik donemde ortaya gikan .
nobetler, bebegin gelecegi agisindan gokonemlidir. Bu nobet-
ler bebegin olUmOne, bmOr boyu sakat kalmasma neden olur.
Yada gegici olup bebegin geligmesinde bir aksamayaratmaz.
En sik olarak yeni dogan bebekte vdcudun bazen bir bazen di-
ger yarismi tutan, ytizde ve kolda simrli kalabilen, kisa sQreli
girpinmalarla orfaya gikarr tiptir.. Bazen ,gir-
pinmalari bir kolda daha sonra bacakta devam edebilen, devamh
bir beden bolgesinde gorulmeyen gezici tipte izlemek mUm-
kUndUr. ,
Gene yeni dogan bebekte kisa siireli soluk alamama, goz-
lerin kaymasi, kollarda, bacaklarda titreme ile gekillehen nobet-
ler gorUlebilir. Bir bagka gekilde gok kisa sUreli, govdeyi bUtu-
nUyle tutan ani bir girpmma geklinde ortaya gikabilir. Yeni do-
gan bebekte bu nobetlere neden olan durumlar gdyle dzetle-
hebilir:
— Erken dogum;
— Dogum travmalan sonucu sinir sisteminin hasar gormesi;
— Enfeksiyona bagh nedenler;
— Kan gekerinde azalma (hipoglisami);
— Kan kalsiyumunda azalma (hipokalsemi).
ATE§LI HAVALELER
6 ay 3 yag arasindaki bebeklerde gorUIUr. Beg yagmdan son-
ra rastlanmaz. Ategle birlikte ortaya gikar. Erkek gocuklarda da-
ha sik gdrulUr. Ategli havale ihmal edilmemesi gereken bir ra-
hatsizhktir. Nobetler uzadigi takdirde, zaman iginde epilepsi-
ye donUgebilir. Kahci felgler geligebilir. Ategli havaleler, ateg-
le birlikte girpinma, kasilma, vucudun gerginligini kaybedip —
pelte gibi— bir hale gelmesiyle ortaya gikabilir. Birden fazla
ategli havale gegiren gocuklarda tedavi, havaleler gorUlmese da-
hi, en az bir yil sUrdUrUlmelidir.
Enfantil spazm (West sendromu)
MUslUman selami diye de adlandinlan bu nbbet tipi begin-
ci aydolayindadahasikgorUIUr. Bagin ve kollarm govdeye ani-
de kivrilmasiyla ortaya gikan bir nbbet tipidir. Nbbet gok kisa
surer ama ileri donemlerde gacukta zeka geriliginin ortaya gik-
masma neden olur.
Qocukluk gaginin selim epilepsisi (sara)
Halkarasmdayaygin kam gocuklardaepilepsinin bulug ga-
gmda gegecegidir. Oysa bu kam sadece bu gruba giren sarali
gocuklar igin gegerlidir. Diger epilepsiler. bulug gagmda geg-
mez. Boyle bir kural yoktur. Qocukluk gaginin selim epilepsisi
bu ismi bulug gaginda kaybolma egilimi gostermesi ile tedavi-
37
ye iyi cevap vermesi nedeniylealmigtir. Ndbet dahagok uykib
da gelir. Nobet esnasmda uykudan uyanan gocugun konugmak
ister gibi agzmi oynattig) ama anlamsiz sesler gikardigi gorO-
liir. Bu arada yiizde de kasilmalar olabilir.
Bebeklerde ve gocuklarda menenjit
Menenjit beyni saran ince zarlann iltihabidir. Birenfeksiyon
sonucu olugur. Bakteri ve viriislerin sebep oldugu kabakulak,
gibi ya da akut orta kulak iltihabi gibi hastahklardan sonra gb-
rtiliir. Seyrek olarak da kafa yaralanmalanndan sonra ortaya gi-
kabilir. /
Qocukta 39° C Ozerinde ateg, konugat^ilen gocuklarda bag
agrisindan yakinma, ense sertligi goruliir. Kafa arkaya dogru
bflkOktQr. Qocuk parlak igiktan rahatsizolur. Kusma ve havale
de. olabilir. Ciddi durumlarda vdcutta morumsu dokiintQler
goruliir.
Bebek derdini anlatamadigi igin hastahk geg farkedilebilir.
KiigOklerde risk daha bOyOktiir. Geg farkedilmesi zaman igin-
de degigik duzeyde beyin hasarlanmh ortaya gikmasina neden
olur.
Serebral felg
Beyindeki anomaliye bagh koi ve bacaklardaki felglerdir.
Beynrn hastal'anan boliimil ilgili kaslari kontrol edemedigi igin
kaslann kullanilmazorlugudogar. Bazen koi ve bacaklar tama-
men felg olur. Qocuk ornegin bir bardaga dogru uzanmayi de-
nerse hareketleri kesik kesiktir ve biiyiik olasihkla bardagi kav-
ramayi beceremez. Buna spastisite denir.
Spastik gocuklarm bazilarinda igitme, gorme bozukluklari,
gagihk ve nobetler olur. Zeka geriligi de ortaya gikar.
Qogu kez bir sebep bulunmaz. Kahtsal olmasi da §art de-
gildir. Bir spastik gocugu olamn oblir gocuklari da spastik olur
diye bir kural yoktur. Serebral felg dogum oncesi, dogum sira-
si (zor dogum) ya da dogum sonrasi gikan beyin hasan ile olu-
gur. Daha ilerdeki ddnemde kafa travmasi, menenjit ya da sara
nobetleri de bu hastaliQin olugmasmda rol oynayabilir. Bebek
bir yagina gelinceye kadar beyin felci saptanarriaz. Esas belir-
tisi koi ve bacaklarin spastik (serf) olmastdir. Bu durum bebek
38
alti aya gelinceye kadar ortaya gikmaz. Qocugun geligmesin-
den endige edildiginde doktorabagvurmakgarttir. Bu gocukla-
nn dOzelme olasihgi yoktur. Ancak rehabilitasyon merkezlerinde
hayata adaptasyonlari saglanabilir.
Uyku sorunlari
Bebekler birkag haftalik olana kadar gece 2-3 kez uyamrlar.
AmabOyudQkge uyku ritm kazanmaya baglar. Biryagindaki go-
cuk 24 saatin 16 saatini uykuda gegirir. 1.5yagmadogru uyku>
gereksinmesi kendine gore ayarlanir. л
Uyuyan bebegin sik Sik yanina gidip gelmek bebegi anne-
ye bagimh kilar ve ilgiyi bulamadigi zaman da uykusuzluk bag-
lar. Gece mamalanm birakmig gocuk uyanip aglamaya baglar-
sa yanina gitmemeli, uyumasi beklenmelidir. Ama aQIama de-
vam ederse oiiu rahatSiz eden §ey aragtirilmahdir. Ancak anne
bebegi kendi yatagma aimaktan kagmmahdir.
Bazi gocuklann gece uykulari muntazam oldugu halde uy-
kuya dalmakta gugliik gekerler. Uyumaya gahgirken kimsenin
odasmagirip onu rahatsiz etmesine izin verilmemelidir.
I.....z,..................................
Hastalanip hastaneye yatinlan bebekler, doktorlar tarafindan tedavi edilmele-
rinin yam sira, bu siire i$inde kendilerine hastane personeli tarafindan goste-
rilecek ?efkate de muhiagtirlar.
39
0©euk hlgblr zaman ceza olarak yataga gonderilmemelidir.
Hti <1(11111 hii daha uykuya rahat dalmasim engeller.
Karabasanlar gocuklarda 4 yagmdan sonra gdrOIOr. Qocu-
gun okul ya da evdeki problemlerinin yaratfigi stresin belirtisi-
dir. Bunun fiziksel bir hastalikla ilgisi yoktur. Ancak gocuk ategli
bir hastahga yakalanmigsa da kabus gorebilir.
Uykuda yurtimek ise kendi bagjna ciddi bir haStalik degil-
dir ama duyguSal bir rahatsizhgm varhgim gosterir.
Ne yapmali?
Karabasan goren gocuga hemen yetigmeye galigip sakin-
legtirmek yarar saglar. Ona soru sormadan, hoguna giden de-
gigik bir konu agarak yeniden uykuya dalmasim saglamak
gerekir.
Uykusunda уйгйуеп gocugu uyandirmadan, gefkatle yata-
ginadogru gdtiirmelidir. Birgocuk psikiyatristi ile gorOgmekte
yarar vardir.
Otizm (ige kapanma)
Ya dogugtan gelen ya da ilk 30 ay iginde edinilen bir hasta-
hktir. Qocuk en yakmlan hatta aha-babasi ile yakmlik kurmak-
ta zorluk geker. Sebebi tarn olarak bilinmemektedir. §izofreni-
ye gok benzer. Bu gocuklarin bir kismi bir kag yil iginde iyile-
gip normal bir birey gibi topluma kat ilabilir. Ama bOyOk bir kis-
mi 6m(ir boyu ozel bakima gereksinir.
oCrenme bozukluklari
Ogrenme, bebegin dogdugu aridan baglar. Saghkli ogren-
me igin bebegin gorme ya da igitme engelli olmamasi, fiziksel
ve zihinsel geligmesini normal tamamlamasi ve kigiligini olug-
turmasi gerekir.
Bebegin ogrenmede bir yetersizligi 18ayhklaokul gagi ara-
sinda rahatlikla farkedilebilir. Daha kQgiik gocukta geriligi ya-
kalamak рек kolay olmaz. Ama anneler babalar gocuklarinda
kendi yagitlanndan daha geri kalma ya da daha tepkisiz olma
durumu sezer sezmez dbktoruna bagvurmahdir. Belki de gocuk-
ta temel olarak ogrgnme problem! olmadigi ortaya gikacak, sa-
dece basit bir geri kalma sorunu ilerde kendiliginden ortadan
kalkacaktir. Eger gocuktaki fiziksel problemler tedavi edilemi-
yor ya da geriligine fiziksel bir neden bulunamiyorsa bir zeka
testinden gegirilmesinde yararvardir. Вu testier zihinsel olma-
40
oyuiuan оу патак gerekir.
yip da sadece fiziksel olan problemleri, asil zihinsel kusurlu
olanlardan kolaylikla ayinr. Bu test aynca dysleksia’mn tesoi-
tmde de.yararhdir. -
Dysleksia
Bazi pocuklar ogrenmekte, ozellikle de okumayi ogrenmekte
zorluk pekerler. Oysa zeka testleri normaldir ve fiziksel bir so-
runlan dayoktur. Bu gocuklardaki sorun, ogrendiklerini yanh§
yorumlamave kullanmaegilimrerinden dogar. Bu sorunaeii iyi
ornek dysleksiadir. Boyle gocuklar okumakta ve hecelemekte
zorluk gekerler. Ama bunun nedehi birbinne benzeyen ancak
yazili§lari birbirinin tersi olan harfleri ayiramamaktan kaynak-
lamr.
41
Kiigiik bit bebegin gi§ini tutamamasi normal, biiyiidiigii zaman da bunu
siirdiirmesi ise anormaldir.
42
Ornegin b-d gibk Bu tQr gocuklar genellikle problemleri-
nin iistesinden gelirler. ‘ <
Engelli gbcuklann egitim soruntan
1 Problemleri nisbeten hafif olan gocuklar normal okullara gi-
debi lirler. Eger okulda uyum gosteremezlerse о zaman ozel bir
egitime tabi tutulmalan gerekir. Ama QzucQ plan butiir egitim
veren okullarin Olkemizde bulunmamasidir.
RA§iTiZM
Ulkemizdekt gocuklarda sik rastlanan bir hastahktir. Qocu-
gun ilk iki ya§inda Ortayapikar. D vitamini eksikligine baghdir.
Eger cpcugun kanmda kalsiyum yeterli oldugu halde D vitami-
яузмаппаап ranaisiz огал ^осикгапп опорешк ауаккаш giymeien, ошалп uerxi
ya$larda tabanlarinin normal bir hale gelmesine yardimci olur.
43
ni yetersizse kalsiyum bagirsaklarda emilmez. Boylece de ke-
mik dokusunda kalsiyumun gokmesi engellenir. Gdnegli yore-
lerde, giineg igmlanndan yeterli olarak yararlanan bebeklerde
ragitizm tehlikesi Ьйуйк bigtide azdir. Qiinkil giinegteki ultravi- '
yole iginlari deride bulunan 7oh kolekalsifer adli maddeyi D vi-
taminine gevirir. Kundak yapilan ve sik sik giinege gikartilma-
yan bebeklerde bu hastahkyaygindir. Sik dogum yapan kadm-
dada beslenme yetersizligi sonucu plu§an D’vitamin! noksan-
hgi bebegin de bu vitamindep yoksun dogmasim saglar. Hu-
zursuz, siirekli aglayan, sik ishal olan bebeklerde ragitizmden
kugkulanmak gerekir. Qdnkti, hastahk ne kadar gabuk teghis edi-
lirse tedavisi о denli gabuk sonug verir. Eger tedavide gecikil-
migse dig gikarma ve yiiriirpede gecikmeler goruliir. Bebegin
bagjnin fazlaterlernesinden oturii yastigasiirtmesi sonucu sag -
dokOlmeieri annenjn gdzQnden kagmaz. Ragitik bebeklerin bin-
gildaklari da yumugaktir ve bir buguk yagma dek kapanmaz.
Hasta bebeklerin gogOsleri ige dogru gdkiik ya da one dogru
gikik olur. Уйгйтеуе baglayan gocuklarda da bacak egrilikleri
goruliir.
Ne yapmah?
Anne adaylan ve emzikli annelerin bol bol giinegte gezin-
meleri ve kalsiyumdan yaha zengin bir beslenmeye onem ver-
meleri gerekir. Ornegin, bahk tOrevleri, beyazpeynir, yogurt, sOh
ispanak, pekmez gibi besinleri bolca almahdir. Bebek ise, giin-
• de en az iki saat giinegte tutulmahdir. Cam arkasindan giinege
tutulmasi yarar saglamaz. Gtineg igmlari direkt olarak yiiz, koi
ve bacaklanna gelmelidir.
Giinegin az oldugu yorelerde doktorun tavsiye edecegi D vi-
tamin! igeren preparatlann verilmesi ve bebegin yapay ultravi-
yole igmlarma tutulmasi yararh olur.
?
GOCUKLARDA GECE l$EMELERi
„ Qocuklar3yagdolaylanndaartik yataklarini islatmayi bira-
kirlar. Ama azimsanmayacak bir oranda bunu sOrdQren gocuk-
lar da vardir. Bazi gocuklar ise bunu glinduz de siirdiirilrler.:
Gece igemelerinden uzun siireden beri vazgegmig bir gocuk
44
yeniden b’aglarsabuna sekonder enOrezis denir. Ozellikle bu
grubUn nedeni psikolojiktir. Ornegin, yeni gelen bir kardeg go-
cugun huyunu bOzmaya yeter. Qok azirida fiziksel bir sebep var-
dir. Spina bifida, geker hastahgi yada idraryollan iltihaplari gi-
bi. BQyUkgocugundagece igemelerinin Sebebi bilinmemekte-
dir. Erkek gocuklarda kizlara oranla daha sikhkla gorQIOr. Aile-
vi ozelligi vardir.
Ne yapmali?
Qocuk geg bir vakitte kaldirihp tuvalete gotOrGlmelidir. De-
gigiklik olrhazsa doktoradamgmahdir. Qocuk bu yiizden ceza-
landirilmamah hatta igemedigi gecelerin sabahmdada odOllen-
dirilmelidir.
Sebebi ne olursaolsun bulug gagmagelmeden once gege-
cektir.
GOCUKLARDA ROMATIZMAL ATE?
(AKUT EKLEM ROMATiZMASI)
Bu hastalik okul gagmdaki gocuklarda ozellikle de 6-8 yag
grubunda gprOIOr. Genellikle bazi eklemlerin agrisi ile baglar.
Bu hastahga bademcik iltihabi yapan B-hemolitik streptokok-
lari sebep olur.
VOcut bakterilere kargi antikorlarolugturur. Ama bunlar ba-
zi gocuklarda eklemlere hOcum eder. Seyrek olarak da kalp za-
rinayerlegir. Eklemlere yerlegen uzun siirmez ama kalbe yerle-
geni kalp kapakgiklarim tahrip eder. Beyinde yerlegen gekline
ise korea minor ya da sydenham koresi denir.
Romatizmal ateg bogaz agrisim takiben 1-4 hafta arasinda
ortaya gikar. Eklemlerin biryada ikisinde agrih hareket, gigme,
kizarma olur. Bu durum eklemlerin 6irinde biterken otekinde
baglar. Qocuk igtahsizdir, ategi yQksektir. Genel olarak kendi-
ni iyi hissetmez. Solgundur. Eklemlerdeki giglik 24 saat sonra
geger. Eger bu donemde tddavi edilrriezse diger eklemlere at-
lar. En gok el, ayak bileklerinde, dirsekte ve dizde gorulOr..
Eger kalp etkilenmigse hemen hemen higbir semptom go-
riilmez. SadeCe yorgunluk duygusu ve solgunluk vardir. Teda-
45
vi edilmezse kalp romatizmasi ortaya gikar. Kalbin ciddi hasta:
Iiklannda gocuk yatarken zorluk gdker. Hareketle zorlanmasi ile
de belirginlegir. Deri aitinda, bacaklarda ve sirttaodem olur. Ge-
nellikle gogOste, sirtta ve karmda kenan kirmizi ortasi sqlukdd-
kOntOler gdrOlOr. Bazen de nodullere rastlamr.
Ne yapmah?
Hastaya doktor kontrolO aitinda yatak istirahati verilir. Kalp
komplikasyonlarmdan korunmak igin 20 yagina kadar ayhk uzun
sOreli antibiyotik tedavisi yapilir. Eger kalp komplikasyonu gik-
migsa bu tedavi pmOr boyu sorer.
ENFEKSIYON HASTALIKLARI
Enfeksiyon, bakteri ya da virOsOn vOcuda girip gogalma-
si ile olugur. Belli bazi hastahklara sadece gocuklarda rastla-
mr. Bir kez gegirildikten sonra bir kez daha yinelernez. Qocuk
hastahklannin gogu bulagicidir. Birinden otekine bulagir. Okul-
larda salginlara neden olur.
Enfeksiyonlara kargi gegitlj mOcadele yollari vardir. VOcut-
taantikordenilen dzel mofekOller olugur. Bazi gocuklarm bagi-
gikhk sistemi hastaligi olugmadan yok eder. Dogal ya da yapay
yollarla bu bagigiklik saglamr.
Kizamik
Qok bulagici bir.hastalik olan kizamik, kizamik virOsO ile ge-
ger. VirOs ve solunum sistemineyerlegir.'kulugka donemi10-14
gOndOr. 1-2 gOn gocukta huzursuzluk, ateg, nezle, kirmizi sulu
gozler gorOIOr. Ishal vardir. Iki gOn iginde ateg dOgerve agizda
minik beyaz benekler olugur. 4-5 gun sonra ateg yeniden yOk-
seiirve karakteristik kizamik dokOntOsO almdan ve kulak arka-
larmdan baglar. BOtOn vOcuda yayilan dbkOntuler buyOk ve bir-
birleriy’le birlegir. Altinci gOn ddkuntOler geger. Bazi gocuklar-
da bu donemde bag bagnsi ve uykuya meyil gorulur.
Ne yapmah? • _
Qocuk evde tutulmah ama kardeglerine bulagtigi varsayila^
rak onlardan tecrit edilmemelidir. YOksek ategi ve agrilanni din-
dirmek igin doktorun bneredegi itag verilir. Viral enfeksiyon ol-
dugu igin antibiyotik verilmez. Ancak kulak ya da akcigerlerde
enfeksiyon geligirse antibiyotik kullamlir.
46
Yiiksek ateg ve viicuttaki kirmizi dokiintuler sonucu ortaya gikan krzamik ve ki-
zil hastahklari, titiz bir tedavi sonunda yok ediiip, gocugun yine
sihhatine kavugmasi saglanir.
Kizii
Streptokoklann bademcik yoluyla vflcuda girmesiyle olugur.
Bakteriler vticuda girdikten sonra gogalir ve kan dolagimina bir
toksin salar. Bir gOnle, bir hafta arasmda degigen kulugkadev-
resinden sonra toksin hastahk semptorniannin olugmasimsag-
lar. ’ \ ? 'j • / '7 ' ; '
ilk gun gocukta 4b°C’yi agan bir ateg gbrQlQr. Bogazi acili
ve kirmizi, dili paslidir. Bazi gocuklarin bademciklerinin iizeri
bdyaz bir brtOyle brtOIOdur ve hasta kusar.
ikinci g(jn gocugun yuzpnde parlak kirmizi dokQntOler gb-
rOlur. Agzimn kenannda dokGntO gorOlmez. ErteSi gOn turn vii-
cudu, kollari ve bacaklan dokOntOyle kaplanir. DbkiinWIer ka-
gmtilidir. Bu arada ate§ dUger. Qocugun dili pembe bir giiek gb-
rilntQsO ahr. AltincrgQn dokOntb solar ve deride soyulma bag-
j lar. Soyulan derinin altmdan kirmizi, taze bir deri gikar. Soyub
; ma 1 veya 14 gun sbrebilir.
47
Kizil, bOyOklerde gorQlmez. Eskisi kadar tehlikeli degildir.
Bagh,ca komplikasyoniari iki yada ug haftasonra gorulen ro-
matizma ategi ya dabobrek zannin iltihabidir. Ama bunjar da
gok nadir olarak gorQIQr. ‘
Ne yapmah?
Qocugun kizila yakalandigmdah kugkulamr kugkulanmaz
doktora bagvurun. Onun yazacagi bir antibiyotik streptokbk bak-
terisinin etkisini gabucak kaldiracaktir. Zamanmda ahnmig an-
tibiyotikle tedavi tamdir.
Difteri
Difteri, tehlikeli bir hastaliktir. Onun igin diger hastahklara
kargi oldugu gibi gocugunuzu difteriye kargi daagilatmalisiniz.
Hastahk yOksek ateg, hizli nabtz ve gig boyun bezleriyle or-
-taya gikar. Burundan bazen koyu, sari bir salgi gelir. Ama asil
belirti bademciklerin Ozerini kaplayan grimsi zardir. Bogazin, gig-
megiyle gocuk nefes almakta zorluk geker. Difterj teghisi ko-
nulunca hastamn temas ettigi herkds agilanmalidir.
Ne yapmah?
Miimktinse tedavi hastanedeyapilmalidir. YOksek dozda an-
tibiyotik, antitoksik ilaglar verilir. Eger nefes alma engellenir
se ameliyatla nefes borusunu agmak gerekir (tracheotomy).
Kizamikgik
Rubella virOsQ ile bulagir. Hafif bir hastaliktir. Kulugka do-
nemi 14-21 gQndOr. Ilk iki дйп hafif ateg, kulak arkasindaki, boy-
nun yan ve arkasindaki bezlerde giglik догйЮг. DpkOntu birinci
yada ikinci дйп bagjar. Once yOzde gikar sonra suratie vOcuda
yayihr. 4-5 gQnde hasta iyilegir. Kizamik gibi en Ьйуйк korhpli-
kasyOnu ansefalitdir.
BQyQklerde ise eklemlerde giglik yapar.
Ne yapmah?
13 ila14 yaginagelmig bOtun kizgocuklanni i.lerde kizamik-
giga feger gegirmemiglerse) yakalarrmamalari igin agilamak ge-
rekir. QunkO gebelikte kizamikgiga yakalahmak vahim sonug-
__ _ ........... — -
lardogurur. Kanndaki gocugun sakat dogma olasihgi belirir. Ki-
zamikgik olan gocugu hamile kadirilarla higbir gekilde temas
ettirmemelidir.
Sugigegi
Herpes zoster virOsOnOn sebep oldugu hafif bir hastahktir.
Aym virus uzun bir sOre uyuduktan sonra zona hastahgma se-
bep olur. VirOs, deriyi, agiz ve bogaz mukozasmi etkiler. Kulug-
ka donemi bir ila Op haftadir. Sugigeginin ilk belirtisi tUm.vO-
cutta yaygin olarak gorOlen bazen acih, igi Sivi dolu kirmizi ka-
barciklardir. Birkag gQn sonra ya patlar, ya soner. Qok kagmti
yapar. Bazen dbkuntQyle birlikte hafif bir ateg yapar. Ama go-
cuk kendini iyi hisseder. BQyuklerde ise basit soguk algmhgi
semptomlari gostererek baglar. Sonra dokOntO gorOIOr. Qocuk-
larda genellikle 10 gOn iginde tamameh gegerse de bliytikler-
de biraz daha uzun sOrebilir.
Komplikasyonlari hemen hemen hig yoktur. Qok seyrek ola-
rak ansefalite sebep olabilir. Sugigegi ashnda kizamik kadar yay-
gin gorOlen bir hastahk degildir. BuyUklerde ise daha da sey-
rek goriilGr.
Kabakulak
Kabakulak da bir virus hastaligidir. iki iia dort haftahk ku-
lugka.doneminden Sonra tiikOrQk bezlerinin gigmesiyle baglar.
En gok da kulak bnQndeki tOkOrOk bezi etkilenir.
Once bir kulak bnOndeki tOkOrOk bezi giger. Bir gQn sonra
da oteki kulakta gigme gorQlebilir. Qigmeyle birlikte ateg gorQ-
IQr. Qocuk kendini iyi hissetmez. Qene altindaki tQkurQk bezle-
ri gigerse gocugun agzini agip kapatmasi gok acih olabilir.
Kabakulak gok sik rastlanan bir gocuk hastaligi oldugu ha1-
de kizamik gibi okullarda salgma neden olmaz.
Kabakulagm gok sik rastlanan korriplikasyonu erkek gdcuk-
larda testiste, kiz gocuklarda ise yumurtalikta giglik ve iltihap-
lanmalardir. Boyun bezlerinin gigmesinden Ug-dort gQn sonra
gorOIOr. BOyOklerde bu tQr iltihaplanmaya daha gok rastlamr.
Birkag g(in iginde geger ve kisirhga sebep olmasi gok az bir ola-
sihktir.
_ _ —— ———————————— —
г
Hasta olan gocuklann bu bastahklan sirasinda altlan degistirilirken daha titiz
dayramp, gocugun iigutulmemesine dikkat etmek gerekir.
50
Kabakulagin bagka bir kompiikasyonu, akut pankreas ilti-
habidir. Kannda keskin biragriylahissedilir. Birkag gun iginde
geger. ' .
Bogmaca
Bogmaca salgm bir hastalik olup solunum-sistemini etki-
ler. Bronglar balgamla tikamr. Qok ciddi oksOrQk nbbetleri has-
taligm karakteristigidir. Bu hobetler birkag haftasurer. Kulug-
ka donemi bir ya da iki haftadir. Hastalik soguk alginhgr gibi
bag I ar. Hafif bir ateg ve nezle vardir. OksQrOk kurudur. Ama nor-
mal soguk alginhginda oldugu gibi semptomlar birkag дйп igin-
de gegmez aksine daha da kotulegir. Bir dakikaya kadar sQren
oksiiriik nbbdfieriyle gbcuk gok sikinti geker. Bu evrede gocuk
bir dakika boyunca nefes alamadigr igin yuzu oksijen eksikli-
ginden kizanr hatta morarir. Qocuk nefes aimak igin ugragirken
horoz gibi ses gikarir. Bu semptomlar bebeklerde daha hafif go-
riilQr. Hastalik iki ila on hafta surer. Bu arada oksuriigGn gid-
detinden kusma da gorOliir. Hastahgin sonlanna dogru kusma
ve oksOrtik nobetleri azahr ama hafif bir oksiirOk aylarca siire-
bilir.
Ne yapmali?
Bogmacaya kargi agilanmig gocuk ve bebeklerde hastalik
daha hafif seyreder. A§i az da olsa ansefalit riskini tagidigi igin
gegmigte bir ya da iki kez nobet gegirmig gocukJara ve aile ef-
radmda sara nobeti gorOlmQg gocuklarayapilmamalidir. Bunun
digmda agilanmig gocukta hastahgin risk! en aza indiriImigtir.
Qocuga okstirtik kesici ilag vermekten sakmmahdir. QOnkil
bu bronglan tikayan balgamin gikarilmasim engeller. Doktorun
ogiitleyecegi bir ilag verilir. Eger nobet gok agirsa oksijen ga-
dinna konmasi ya da maskeyle oksijen almasim saglamak Oze-
re gocuk hastaneye gotOrUlmelidir.
51
Qocuklarda hayvan sevgisi, onlann kigiliklerinin olumlu yonde geligmesi agi-
sindan gok onem tagirken, onlardan kapabilecekleri рек док hastahgi da
___ ______________________ ebeveynler engellemelidir.
52 ~
; J
GOCUKLARDA
BACiRSAK SOLUCANLARI
Solucanlar (oxyuriasiz) bir santim boyunda beyaz kurtguk-
lardir. Bdydklerden gok okul gagindaki gocuklarda gordldr. Bo- -
zulmug yiyecekler yoluyla yumurta olarak vdcuda girer. Yumur-
. talar bagirsaklarda gozdlur ve iki hafta sonra digi kiirtguk ands
gevresinde yumurtlar. Bu yumurtalar kagintiya sebep olur ve
eger gocuk anusu kagiyacak olursa birkag yumurta tirnaklari-
nin arasina girer. Parmagi emmek ya da kirli elle yernek yemek
sonucu bu kurtguklaryeniden gocugun vdcuduna girer. Aynca
gocuk yatak gargaf lari, havlular yoluyla bunlan aile bireylerine
de gegirir. Bunlar gocugun genel sagirgini etkilemezler. Sade-
ce fazla kaginmaktan anils gevresi biraz tahrig olabilir. Kdrtpuk-
lar geceleri gok faaldirler. Bazen de gocugun andsunde ya da
kakasinda gbrulebilirler. Ince beyaz geritlere benzer.
Ne yapmah?
Qocugunuzda solucana rastlarsa'mz ya da gocugunuz sQrek-
li olarak anusdrid kagiyorsa ailece bir doktora gordndn. Evde
temizlige dikkat edin. Kimsenin ellerini yikamadan sofraya otur-
masinaizin vermeyin. Evdeki kedi, kopek gibi hayvanlan okga-
diktan sonra, tuvaletten gikigtaellerin sabunlayikanmasina dik-
kat edin. Geceleri gocuklara gecelik yerine pijarna giydirin. Bu
dagece gocuk anusund kagirken tirnaklan arasina yumurtala-
rin girmesini onleyecektir. Ayrica tirnaklari iyice ktsa kesin ki,
kurtguklar oraya yerlegmesinler.
GL
ALERJILER
Alerjileryenen, dokunulan yadasolunan bazi maddelere kar-
gi agiri duyarlihk demektir. Bu agin duyarhhk vucudun bagigik-
lik sisteminin yaniltilmȤ tepkisinden dogar. Bagigiklik sistemi
bakteri Ve virds gijai mikrbplan etkisiz hale getirerek insam en-
53
Qikolata, her gocuk tarafindan gok sevildigi halde, bazi gocuKiann
alerji olmasma da neden olmaktadir.
54
feksiyonlardan korurtiakigin vardir. Bu mikropiari ya yok etmek
ya da etkisiz hale getirmek igin sisterh antikorlar й ret ir. Ama
bunlar alerjik kigilerde yanhg bir savag vererek, zararsiz mad-
delere kargi koyarlar ki, bu maddelere alerjen diyoruz.
Antikorla alerjenin savagi vOcudun neresinde olursa olsun
ona gore bir rahatsizhk olugur. Ornegin, yiyecek alerjilerinde
aierjenier kan dolagimina girip vQcudu dolagirken antikorlara
rastlarlarsa bag agnsina, deri sisteminde kargiiagirlarsadokQn-
tiiye sebep olurlar. Alerjik burun iltihabmasarhan nezlesi diyo-
ruz ve bunlar polenlerin burun zari Qzerinde etkili plmasiylaolu-
guyor. Astimda ise toz ve polenler cigerler ilzerinde etkili olu-
yorlar. Bazi insanlar gocukluklarmda bir ya da iki alerjiye tutu-
lurlarvetiim yagamian boyunoabunu gekerler. Alerjinin gene-
tik oldugu da biliniyor. Alerjik bQnyelilerin genellikle iki ya da
daha gok alerjileri vardir. Ornegin, egzama ve astim birlikte go-
rOlur.
Ne yapmali?
Alerji yapan nedenlerden uzak durmakla meseleye bir go-
zOm getirilebilirse de.kigi gogunlukla neye kargi alerjisi oldu-
gunu bilmedigi igin bu da kolay bir yol deQildir. Ornegin, ka-
buklu deniz hayvanlarina, polbnlere, hayvan postuna ya da pe-
nisiline kargi alerjisi dlup olmadigim anlamak о kadar kolay de-
gildir. Eger bir alerjen tespit edilirse kigiyi buna kargi duyarsiz
kilmak bir seri enjeksiyonlarla тйткйп olur. Zarar veren mad-
de artan dozlarda kigiye verilir. Doktora danigmadah onlem ai-
mak dogru degildir.
. A' . '
A§ILAR
Agi, kigilerin bazi hastahkiara kargi bagigik olmalanhi sag-
layan biryontemdir. Kigi ornegin, kizaimik gibi bir hastaligaya-
kalaridigi zaman viicut antikorlar Oreterek kizamik mikrobunu
yener ve hastahktan kalktiktan sonra bir kez daha kizamik mik-
robuna rastlasa da o kigide kizamik gbrulmez, дйпкй artik ba-
gigiktir. Buna dogal bagigikhk diyoruz.
Birdeyapay bagigikhk vardir ki, agiyla, о hastahgayakalan-
madan bagigik olmadurumu yaratilir. Agi bagigikhgi siirekli (ak-
. tifj yada(pasif) olabilir. Pasif bagigikligaen iyi ornek yeni dog-
mug bebege anne karmpdayken annesinin kanindan gegen an-
_____________:__________________________;_______________
-x 55
Agilar, gocuklann geli§imlerinde onemli bir etkendir. Onlan degi§ik hastahk-
lardan koruduklan gibi, zamamnda yapilmadiklaritakdirde de etkisiz kahrlar.
tikorlardir. Bebegi bazi hastaliklara kargi bagigik kilar. Sonraki
yagammda bebegin bazi hastaliklara kargi gegici bagigikhgi sag-
lanmak isteniyorsa agilatmak yoluna gidilmelidir. Bu agilann
sagladigi bagigikhk alti aydir. Aktif, yani kalici bir bagigikhk is-
teniyorsa, doktor о mikrobun olil ve zararsiz orneklerinden ha-
zirlanmig biragiyi bebege tatbik edecektir. VQcut bu mikropia-
ra kargi antikorlar Oretecek, bebek о hastahga yakalanmadan
ona kargi bagigikhk kazanacaktir. Sadece bazen hafif bir Steg
gortliebilir arna bu da zararsizdir. Bu tdr agilamayla gigek has-
tahgma kesin bir gozOm getirilebilmigtir.
§imdi bazi bagkatQr hastaliklar igin de aym tarzda biragila-
ma sistemi geligtirilmigtir.
Bazen de bakterilerin neden oldugu toksinlerin yarattigi has-
tahklara kargi agi bakterilerden degil о toksinlerden oretilir.
56
Agagida gocuklari belli bagh hastahklara kargi korumak igin
yaptinlmasi gereken agilarm listesini veriyoruz.
YA§ A§l YONTEM
Ilk birkag hafta 3-6 aylik 6-8 aylik 10-14 ayhk 16-24 aylik 5 yagmda 10-13 yag 10-13 yag (kiz gocuklari) 16-18 yag BCG (TOberkOloz) DTB (Difteri, tetanoz, bogmaca) Qocuk felci DTB Gocuk felci DTB Qocuk felci Kizamik DTB Qocuk felci BCG Kizamikgik Tetanoz Qocuk felci Enjeksiyon Enjeksiyon Agizdan 1. Enjeksiyon Agizdan 2. Enjeksiyon Agizdan 3. Enjeksiyon Enjeksiyon - Agizdan Enjeksiyon Enjeksiyon Enjeksiyon AQizdan
Not: Eger gocugunuzda sara nbbetleri gorOlmOgse ya da ai- s
lenizde boyle bir vaka varsa bunu doktora mutlak hatirlatmah-
simz.
57
bulug cagi
ULUG, gocukluktan bOyOklOge gegme donemidir. Qo-
cukiarda 10 ya da11 yagmdan itibaren bazi degigiklik-
lergorOiQr. Kizlarda adet kanamalan baglar. Ojjlanlarda
ise biraz daha geg, 12-13 yaglarinda degigimler goriilQr. Her iki
cinste de 18 yagma dek bu degigimler siirer.
Bu donemde gortilen rahatsizliklann bir kismi fiziksel bir kis-
mi da psikdlojiktir. Ama ikisinin ayrimim yapmak gok zordur.
Ornegin, yOzQnde sOrekli sivilceler gikan bir gocugun duygu-
sal tepkileri de giddetli olur ve bu onu torn yagami boyunca et-
kiler.
Qok ciddi ve olQmcul olan anoreksia nervosa’nin olugumun-
da da bazi psikolojik rahatsizhklar yatar.
BULU6 $a6i rahatsizliklari
Akne (ergenlik)
insan viicudunun tOm yuzeyi goriinmeyen tdylerle kaphdir.
Bu tOylerin dibinde de deriyi yaglama iglevi gOren minik kese-
ler vardir. Eger bu keselerdeki yag Qretimi gok artarsa ve en-
feksiyona egilimi artinr. Ergenlik sivilceleri kortizon, anti epi-
leptikilagiarlaortayagikabiiiramaozellikle bulug gagindaher-
hangi bir sebebe bagh olmaksizin gdruliir. Ashnda bu sivilce-
ler yirmi yaga dogru gegerse de bazi erkeklerde daha ilerki yag-
larda da gorulebilir.
Bulug gagmdaki hormonal degigime ilaveten yagli bir cii-
din de varligi sivilcelerin olugumunu kolaylagtirir.
59
Buiug gagina yakla^an gocuklarda goriilen gabuk biiyumeistegi onlari
buyuklerin yaptigi davrani$lari yapmaya yoneltir.
60
Ozellikle yuzde, daha sonra ensede, sirtta, gdgOste ve kol-
lann Ost kismmdagorOlebilir.;Sivilceleri sikma ya da koparma
koto sonuglar verir. Ozellikle dd tlerki yaglarda bile koparilan
sivilcenin biraktigi iz gegmdz. • r
Ne yapmali? ,
Cildin temiz tutulmasi gerekir. Sivilceli yerler gOnde en az
iki kez yikanmahdir. GOneg igigi sivilcelerin iyilegmesini sag-
lar. Yiyeceklere de dzen gosterilmeli, yagh, biberli, baharatli ve
ekgi yiyeceklerden kaginmahdir. Doktorun tavsiye edecegi
kremler ya da merhemler de yararh olacaktirl
Anoreksia nevrosa
Dahagok bulug gagmdaki kizlarda gorOIOr. Hormonal degi-
iklikle ilgisi vardir. Ama daha gok zayiflamadiyetlerinin sonun-
da ortaya gikar. Hastalik ashnda psikolojiktir. Ailevi problem-,
' lerden otOrO gorOlOn '
Anorexik kizlar yiyecekleri reddederler ve yedikleri zaman
da bogazlarma parmaklarim sokup kusmaya gaba gosterirler.
Anne-babayla kizlar arasmda уеиек sofrasi baginda bir savag
yerildigi gorOIOr.
Belirtileri nedir?
Once normal bir zayiflama diyetine baglayan kiz gocuk soh-
raki gOnlerde giderek daha az yemeye baglar. Iskelet haline don-
dOgO zaman bile yemek yemeyi reddeder.
Riskier nelerdir? -
Az yeme ya da hig yememe sohucunda vOcudun asit-baz
dengesi bozulur. Vucut sivisi yok olur. Nadir olmakla birlikte
depresyon sonucu intiharlarada rastlamr. VOcudun direncinin
kaybolmasi sonucu enfeksiyonlara yakalanma ihtimali artar.
Ne yapmah?
Boyle bir gocugun tedavisi mutlaka uzman doktorlarca ya-
ni psikiyatristlerce yapilmahdir. Evde bagetme olanagi yoktur.
QunkO, israrla yemek yedirildigi zaman bile gocuk banyoya gi-
dip gene kusma yolunu bulacaktir.
Asilik
Bulujj gaginin en bOyOk ozelligi bu donemde gocugun utan-
gag, igine donuk ve ben merkezci olmasidir. Bu yOzden gogu
kez gocuk asik yOzIO ve huysuzdur. BuyOklerin bgOtlerine ku-
61
62
lak asmamayi, kendi dediklerinde ayak diremeyi Ьйуйк marifet
sayarlar.
BQtOn bu huysuzluklarimn temelinde yatan kendine olan gO-
ven duygusunun henilzyerlegmemig olmasidir. Kendi arkadag-
larma benzemeyi yeglerler, onlardan aykiri goriinmek iglerine
gelmez. Hele bOyOklerine benzemeyi akillarmdan bile gegirmez-
ler. Qogu anne-babalarim кйдйк gorme egiliminde degillerdir
ama ister istemez oyletavirtakinmayi kendi klanlannin kuramr
olarak liygularlar. Anne-baba ve gocuk arasindaki gekiginele-;
irin doruk noktasi goguQun 13-16 yag arasidir.
Qocuklaailebireylerininiyi iletigim kurabilmesi sorunago-
ziim getirebilir ama bu da kolay degildir. QtinkQ, gocuk yagi ge-
regi sabirsizdir ve buyOklerinin anlatacagi ya da ogGtleyecegi
§eyleri uzun uzun dinlemek istemez. BQytiklenn geriye bakip
kendi gengliklerini animsamalarindayararvardir. Higbir ku§ak
otekinin aym degildir, olamaz da. Hele gagimizda, deger hOkiim-
lerinin hizla degigtigi, uzayda tatil yapma olanagmin gok da uzak
bir gelecekteolmadigi gagimizda bOyGklerin gocuklannaanla-
yi§ gostermekten ote yapabilecegi fazla bir gey yoktur. Nukle-
er enerjinin diinyayi yok etme tehlikesinin her an varoldtigu dim-
yamizda yarinlanndan emin olmayan bOyOkler kendi gdcukla-
fimn yannlan hakkmdaki endigelerini рек de iyi anlayabilirler.
Onun igin gimdiki annelerin, babalann gociiklanyladahaiyi ile-
tigim kurabilecegi kamsindayiz. .
S3
ERi§KiN DONEMi
HASTALIKLARI
all bdlOmde erigkin doneminin sik rastlanilan hastalikla-
nndan soz edecegiz. Hastahklarm ayrmtih tammlama-
smdan gok, bellj yakinmalarinxiegerlendirilmesine do-
пйк agiklamalara yer verilmesinin daha yol gosterici oldugu ka-
msmdayiz.
.64
: —
ENFEKSIYON HASTALIKLARI
influenza (Grip)
Grip, influenza virOsleri taraf indan olugturulan, akut, bula-
§ici bir hastahktir.
influenza insandan insana dogrudantemasla gegef. Kulug-
ka devresi 18-36 saattir. Hastahk birden bire, titreme, ateg, bag
agrisi ile baglar. Kas agrilari olur. Ateg 2-3 gQn devam ettikten
sonra diiger. Dil kuru ve pash, hastamn yuzG ve gdzleri kirmizi-
dir. Gribin spesifik birtedavisi yoktur. Yatak istirahati, vitaminler
ve agrilara kargi aspirinle geger.
Zatiirree (Pnomoni)
Ateg, halsizlik, giddetli gogOs agrisi, oksQrOkle birlikte bal-
gam gikarma ile gekillenen birtablodur. Balgam zaman zaman
kanh olabilir. Hastahk on дйп kadar surer. Mutlaka doktor kont-
rolu gerekir.
Bronkopnomoni
Daha gok gocuklarda grip, kizamik, bogmaca, difteri gibi
hastahklarm seyri esnasinda komplikasyon olarak ortaya gikar.
Bazen। higbir sebep olmaksizm an! olarak baglayabilir. Yuksek
ateg, solunum hizlanmasi, garpmti, morarma, kanla karigik bal-
gamh oksOrQkle gekillenen bir tablodur.
Tetanos
Г El ve ayagabatan givi yada kiymiktan yadaderideki birya-
iradan vOcuda giren Clostridium tetani tarafindan olugturulur.
iBir goriige gore,.toksinler sinir sistemi yoluyla vOcuda yayilir.
iBagka bir gorOge gore de kan yolUyla yayihr. Kulugka donemi
3 giin ile 4 hafta arasinda degigir. Hastahk gegitli kas grupiari-
Bulagictherhangi bit hastahga yakalanmig olan ki§ilertbu hastaliklanni, gev-
relerine bulagtirmamak igin ozen gostermeleri gerekir.
66
nm sertlegmesi, yutma guglugO ile baglar. Qigneme kaslarinin
spazmrspnucu gene agilamaz. Hastahgin daha Fieri dbnerhle-
rihde ense, sirt ve kann kaslarmdasertlikler olugur. Ufak bir uya-
nyla vQcutta agrih kasilmaiar meydana gelir.
Ne yapmah?
Hastahga yakalanmamak igin agryaptirmak garttir. Amaeger
tetanos kendini gostermigse doktor kontrolQ gerekir.
Tito
Salmonella typhosatarafindan dlugtiirulan, uzun sureli ateg,
karakteristik ddkQntOlerle belirlenenbir enfeksiyon hastahgi-
dir. Tifo basili agizdan girer, mideden bagirsaga geger. Kulug-
ka donerhi 8-14 gOndOr. Hastada tedrici olarak bag agrisi, ig-
tahsizhkla baglar. Kuru bir bksQrQkve burun kanamasi olabilir.
Ateg 39-40°C yiikselir. Hastada uyku hali gorulUr. Daha sonra
kanh ishaller ortaya gikar. 3-4’йпсй haftada ateg diigmeye bag-
lar. Tedavi hastane kogullannda olmahdir.
Tifodan korunmak igin agi gereklidir. Agmin verdigi bagigik-
ihk6-12 ay kadardir. Heryil yapilarak bagigikhk giiglendirilir. Ta-
g.iytci oldugu bilinen kigilerin aggi ya da girak olarak gahgtiril-'
masma izin verilmemelidir. Tifoya ikinci kez yakalanmak ender
gortilur. Genel kural olarak hastahgin omurboyu bagigikhk ver-
digi kabul olunmaktadir.
Basilli dizanteri
Shigello grubuhdaki organizmalarm sihdirim sistemi yoluyla
viicuda girip kanh ishaller, ateg, giddetli kann agrilari ile ken-
dini belli eden bir hastahktir.
Kulugka donemi 1-6 giindOr. Hastalik ani olarak kramp gek-
linde kann agrilari ile baglar. Kannda gaz artmasi ve kanh is-
halle devam eder. Bag agrisi, halsizlik, bulahti, kusma da goru-~
|1йг, Doktor tarafindan titizlikle takip ediimesi gereken bir en-
Ifeksiyon tablosudur.
Kolera
Vibrio kolera tarafindan olugturulan, ishal ile birlikte ciddi
67
8ivi kaybina yol agan, akut Jbir enfeksiyon hastaligidir. c
Kulugka donemi 6-48 saat arasmda degigir. Hastahk btrden-
bire agnsiz bir gekilde diyare ile baglar. Ishal tipik piring suyu
gbrOnOmOndedir. 24 saat iginde ishalle gikan digkinin miktari
15-20 litreyi bulur. Hasta bulantisiz, hig efor sarfetmeden ku-
sar. VOcutta ishal ve kusma nedeniyle tuz kaybi olur. Bu da gid-
detli kas kramplarina neden blur. Akut donemi hastanede te-
davl edilmesi gereken bir hastaliktir. Agi bir haftaara ile iki kez
yapihr. Verdigi bagigikhk 4-6 ay kadar olup, korunma sOresi %60
dolaymdadir.
ALERJIK HASTALIKLAR
Saman nezlesi (Alerjik rinit)
Qogunlukla bitki lerin gigek agtigi dbnemlerde ortaya gikar.
Her yil aym mevsirnde olugur. Kuru ve rOzg^rh gQnlerde gika-
yetlerartar. Yagmuryagdigi zaman azahr. NbbetlergdQunlukla
sabahlan giddetlenir. En karakteristik bulgu sabahlari arka ar-
kaya gelen bksOrOk nbbetleridir. Burun akar, gozler kizanr, ka-
gimr, gozyagi artar. Farenks, kulaklar ve yOzde kagmti vardir.
Damak yumugaktir. Hasta nefes almakta zorluk gekef. 1
Saman nezlesi hayati tehdit etmeyen bir hastaliktir. Hasta-
larin bir kisminda zaman iginde brongik astim geligebilir.
SinOzit soguk havalarda meydana gelen bir komplikasyon-
dur. Zamanla burunda polipler de olugur.
Ne yapmah?
Alerji kl iniklerinde kiginin duyarli oldugu antijen tespit olu-
nursa agi ile desansibizasyon tedavisi yapihr.
Urtiker
Urtiker, ciltte gegici olarak gegitli buyOklOkte beyaz ya da
soluk kirmizi renkte, gok kagman, simrlari belirli kabarciklann
olugmasiyla karakterize alerjik bir reaksiyon gbsterir. Urtikerin
68
gegitli nedenleri vardir. Bunlgrm iginde, istakoz, balik, findik,
gilek gibi gidalar, penisilin, sulfamid gibi ilaglar,stres,adet do-
nemi, menopoz, hipotrioidi gibi durumlar sayilabilir.
Tipik Urtiker ciltte 1-4 cm. biiyiiklClQOnde yuvarlak kabarcik-
lar halinde bulunur. Qevresindeki cilt genellikle kirmizidirvegid-.
detli kaginma vardir. Genellikle 6-24 saatte kaybolur. Fakat ay-
m yerde ya da bagka bir yanda tekrarlayabilir.
Anti-alerjik ilaglar, evde hazirlanan kepek suyu etkili olur.
Agir vakalarda hastanede tedavi gerekir.
Ahjiondrotik odem
Ciltte tek ya da daha gok, birkag santirtietre buyOkl Cig unde
yuvarlak giglikler olugur. Gildin rengi normaldir. Gbz kapaklan,
dudaklar, dig genital organlar, agiz ve dil en gok rastlanilan bol-
gelerdir.
Antihistaminiklerle tedavj edilebilir. Ancak doktor kontrolp
garttir. Larenksde odem olugiirsa trakeotomi yapilmahdir.
Serum hastaligi
Yabanci bir serumun parenteral enjeksiyonundan iki hafta
sonra ortaya gikan bir hastahktir. Ciltte urtiker, ateg, lent gang-
lionlannda bilyUmei eklem agrilari, karm agrisi, bulantive kus-
ma ile kendini gosterir.
Serum goku
Once duyarhk kazanmig birine parenteral olarak serim ya-
pildiginda enjeksiyondan birkag dakika sonra astmatik solu-
num, giddetli kaginmave Ortiker izler. Kan basinci diiger, nabiz
zayiflar, biting kaybive nobetler olabilir. Bu semptonlardan son;
ra ateg yOkselebilir. Hasta on dakika ile bir saat iginde olebilir.
Hasta iyilegirse birkag giin sonra serum hastaligimn belirtileri
ortaya gikar. .
ilag reaksiyonlan
flag alerjisi de immiinolojik mekanizmalar ile meydana ge-
es
Hr. Ge$ ya da ani bir agin duyarlilik reaksiyonudur.
Bir ilacin farmakolojik ozellikleri ile agiklanamayan reaksi-
yonlara sebep olmasi, hastanm bu ilaca kargi alerjik oldugu gek-
linde agiklanabilir.
has alerjisinde, ciltte Ortiker, eklem agrilari, lent ganglioh-
lartnda bdyOmegOrOlOr.
Alerjik bir hastaligi olanlarda ilag alerjileri daha sik gdrfllOr.
Ilag alerjisi tespit edlldigindep ilaci derhal kesmek gerekir. Bu
durumda bulgular sOratle kaybplur. Eger ilacin ahnmadmda ha-
yati bir onem varsa о zaman gozlem altmda, gerekli tedbirler
ahnarak kullanilmasma devam edilir.
у
SOLUNUM SISTEMI HASTAHKLARI
Akut brongit
Bronglann virQs, bakteri yada tahrig edici gazlarla akut ola-
rak iltihaplanmasi sonucu olugur.
Baglangigta hafif kinkhk, bogazagrisi, ateg venezle hali var-
dir. Daha sonra oksdrOk baglar. Sebebe yOnelik olarak tedavi
edilir.
Kronik brongit
Buna zemin hazirlayan nedenlerin bagmda sigara tiryakili-
gi gelir. Soguk ve nemli iklim, sik sik ortaya gikah sis kronik
brongitin olugmasmi kolaylagtinr. 30-60 ya§ arasmda ortaya 91-
kar. Hastalarda oksOrOkle birlikte balgam vardir. OksOrOk ki§
aylannda ve sabahlari daha fazladir. Sigaramn birakilrnasi, te-
miz hava, istirahat iyi sonug verir.
Astim
Nobetle seyreden bir hastaliktir. Genellikle astim nobetleri
70
gece ba§lar. Havasicakligimn ani degigikligi, soluniim yolu en-
feksiyonlan, sisli, dumanh havayamaruz kalrnak nobetlerin or-
taya gikmasim kolaylagtirir. Ba§langigta gogiiste sikinti duygu-
su ve kuru bir oksilrtik vardir. Nefes alma hiriltilidir. Bu hirilti
hasta ve gevresindekiler tarafindan da duyulabilir.
Nobet birkag dakikadan birkag saate kadardegigik sureler;
de devam eder. Astim kronik bir hastaliktir. Yillarca siirebilir.
Qocuklukta ba§layan vakalarin %25-30’u fieri yaglarda kendili-
ginden iyilegebilir. .
Ne yapmah? , : .
Kig aylarim sicak ve kuru iklimi planyerlerde gegirmelidir.
Sigarayi kesinlikle birakmak gerekir. Yorgunluk ve agin duyar-
hliktan kaginmak yarar saglar. -
^Akciger kanamasi
Akciger kanamasi hemoptizi ile drtayagikar,Akclgerlerden
gelep kan agik kirmizi renkte ve kopilklOdOr. Kanamayi yaratan
nedenler onemlidir, Bunla’n kisaca bzetlemek gerekirse sebep-
lerini baginda mitral stenozu (kalp mitral kapaginin daralmasi),'
brongkanseri, brongetakzi, tUberkiiloz, akcigerenfarktlisu ge-
Ne yapmah? . ' У ;
Kuguk hemoptizi kendiligiriden duriir. Вйуйк hemoptizide
hasta kesin istirahata ahmr. Doktor kontrolO ve hastahgin esas
sebebinin aragtirilmasi garttir.
SiNDiRiM SiSTEMi HASTALIKLARI
Dispepsi (Hazimsizlik)
Qogunlukla yanlig yeme aligkanhgi ya da mideye yakin or-
ganlann fonksiyonel bozukluklari sonucu meydana gelir. Ha-
zimsizhga sebep plan durumlann baginda alinan gidanin mik-
71
Beslenme normal yapildigi zaman kigilerin saglikh olmalan da kolaylagir. A$i-
nbeslenen kigiler ise, gigmanhkla ortaya gikan rahatsizhktan gikayet ederler.
tan ve kalitesi gelir. Dispepsiye agir yagl i yemekler, kavun, ka-
rpuz, baharatli, kizartma yiyecekler, ekgi meyveler, OzQrn gibi
bazrbesinler sebep olur. Fazla igilen kahve/gay, sigara, alkOI,
kabizliga kargi ahnan ilaglar da bu durumu hazirlar.
Iyi gignenmeden yutma, gabuk yeme, diglerdeki kusurlarda
onemli nedenlerdir. Sinirlilik hali de hazimsizliga neden olur.
Bazen yemekten hemen sonra ortaya gikar. Dolgunluk hissi,
72
yanma, agri, gazgikarma, bulanti gibi bulgular vardir. Kusma
ile geger. Bazen de yemek yendikten takriben bir saat sonra bu-_
lanti, dolgunluk hissi ya da agnyla ortaya gikar. Bu durum da-
ha gok on iki parmak bagirsagi Olserine benzer. Bazen bu iki
durum aym hastada gqrOlebilir.
Ne yapmali? 4
Dispepsiye sebep olan mide digmdaki hastahklarin tedavi-
si gerekir. Sinirli hastalaratrankilizan verilebilir. Yiyeceklere ise
dzen gosterilmelidir. AQir, kizartrna, baharatli,ekgi, konserve,
gig sebze, meyve vb. yiyeceklerden, agin kahve, gay, sigara kul-
lanimindan vazgegmelidir.
Akut gastrit
---------------------------——————————,— ----:---r-
Akut gastrit, akut alkolizm, besin zehirlenmeleri, kortizori,
fenilbutazon grup ilaglar, civa gibi tahrig edici maddelerle.mey-
dana gelir. Hastada bulanti, kusma, mide bolgesinde.dolgun-
luk, ateg ve igtahsizlik gorOIOr. Tedavisi igin hastalik nedenini
ortadan kaldirmak gerekir. Bulgular birkag saat ya da birkag gOn
sorer.
Kronik gastrit
Hasta sOrekli olarak hafif bulanti ve igtahsizhktan yakinir.
Sabahlari kusma gorOIOr. Agizda koto bir tat vardir. Hazmi gflg
yemeklerden sonra midede agri, zaman zaman da bele vuran
agri olur. Zamanla hasta zayiflar ve gabuk yorulma baglar. is-
hallere de rastlanir. Iyi bir diyet ve doktorun vereeegi ilaglarla
iyilegir.
Olser
Duedonum (on iki parmak bagirsagi) ulseri
Bu hastalik en sik 20-50 yag grubunda gorOIOr. Bu Olser tipi
dOzelme ve giddetlenmelerle seyreder. Agri gok karakteristik-
tir. Yemeklerden 2 ya da 2.5 saat sonra baglar. Yemek yiyince
ya da kalevi ilaglar alminca geger. Sabaha dogru ter hastayi
uyandinr. ilkbahar ve sonbaharda hastalann yakmmalari artar.
Ulserin aktif oldugu donemde hastalar mide yanfnasindan
73
ve gaz gikarmadan gikayet ederler. igtah genellikle iyidir ve sik
sik yemek yendigi igin hasta kilo ahr.
Ne yapmah?
Doktora danigmak garttir. Ancak az ve sik yemek, yiyecek-
lerden proteini yiiksek karbonhidrati dOgiik yemekler segmek
gerekir. . -
Mide iilseri
Hastalarm yiizde yirmisinde duedonum iilseri ile birlikte go-
riiliir. Agri ulserin yerlegtigi yere gore yemekten yanm ya da
bir saat sonra baglar. Agri daha gok sirtavurur. Yemek yemek-
le gegmez, tersine artar. Yemekten sonra gigkinjik ve bulanti
gorOlur. '
74
J
BA6IRSAK PARAZlTLERi
Nekatoriasis
Bu kurtguklar ince bagirsagm mukozasina agiz pargalan ile
‘tutunur ve kan emerler. Larvalar cildi delerek gegerve kan da-
marlanna girerek akcigerlere gelir. Solunum sisteminden yu-
kari gikarak farenkse girer, buradan da yutularak bagirsaklara
yerlegir. Erigkin kurtlar bagirsakta on beg yil kadar yagarlar.
Genglerde kanstzliga neden olur.
Askariasis
Askariasis 2:40 santim uzunlugundadir. Hafif karm agrilari
ve ishaller yaparlar. Bazen appendix ve safra kanallarint tikar-
lar. Qocuklarda dig gicirdatmasi, uykusuzluk ve salya akmasi-
na sebep olurlar.
Oxyuriasis
Anils gevresinde kagmtiya neden olan kilgOk ig geklindeki
kurtlardir. (Qocuk hastahklan bolumOnde ayrintili anlatildi).
Triginoz ,
Insana iyi pigmemig domuz etiyle geger. Bulanti, kusma, is-
hal yapar. Larvalar kaslara yerlegirse kas agrilari yapar. Iyi pig-
memig domuz eti yendikten 1-2 gOn sonra karm agrisi, bulanti,
kusma gorillilr. Bir hafta sonratitremeyle birlikte 38.5-39°C ara-
sinda seyreden bir ateg, hareket sirasinda kaslarda agri ve has-
sasiyet bag gosterir.
75
Tenya saginata
Bagirsaklarda gorOlen 5-10 metre uzunlugunda yassi gerit-
lerdir. Iyi pigmemig siQireti ile (gig kiyma) bulagir ve 2 ay igin-
de yetigkin kurt haline gelir.
Hafif karin agrisi, bulanti, diyare, fazla acikmave zayifhk go-
rQIOr. Zaman zaman da sinir bozuklugu ve nobetlere neden olur.:
Hastalann digkisinda bazen gentler gorOIOr.
7
KALIN BAClRSAK HASTAHKLARI
irritabl kolon ” '
Kolon gevresinde agri, kabizlik ya da diyare ile ortaya gikan
fonksiyonel bir durumdur.
i Sinirli, heyecanh ve nevrotik kigilerde gdrQlur. Hastalar gid-
detli bag agrisi ve aeorofaji (hava yutma)’den gikayetgidirler. Kar-
nin sol alt kismmdaki agri digkiladiktan sonra geger. Digki serf
ve kegi pisligi bigiminde oldugu gibi, yumugak ve piire gorQnu-
mOndedir.
Kronik iilseroz kolit
Kendiliginden iyilegme ve alevlenmelerle seyreden bir tab-
lodur. Heryagta, sikhkla da 20-40 yaglan arasmda gdrulOr. Er-
keklerde kadmlardan daha fazla rastlamr.
Akut geklinde ateg, kannda gigkinlik, aQn, tenezm diyare var-
dir. Kronik geklinde hasta yemeklerden Sonra kannda agri Гаг-
dan yakinir. Digkida kan ve cerahat bulunur. Bu yakinmalar haf-
talar, aylar boyu sOrdOkten sonra birden dOzelme devresi gelir.
Akut bagirsak tikanmasi
Acil durumlardan biridir.
Akut bagirsak tikanmasinin bulgulari, kolik tarzinda agri, bu-
lanti, kusma ve kabizliktir. Tikanan yer yukardaysa kusma he-
76
men olur. Kannda genel bir §i§kinlik, gaz ve gaita (di§ki) giKa-
ramama hali mevcuttur.
Akut apandisit
Appendix’in iltihaplanmasi sonucu olu§ur. Her ya§ta goru-
lebilen bir hastaliktir.
, Kronik apandisit-genel kaninin aksine- yoktur.
Tablo dainria akuttur. ' ' ;
Bulguiar ge§itiilik gosterir. Tipik hobette duyarlilik, kas di-
renci vardir. Karinda dolguriluk hisSi, bulanti, kusma gorOIOr.
Ba§langigta karinda yaygm olarak hissedilen agri daha sonra
appendix’in oldugu bolgeye lokalize olur. Agrtnin birden bire
gegmesi appendix’in delinmesine igarettir. Tedavi mutlakacer-
rahi yontemle olur.
Kadmlarda apandisit teghisi zordur. Q(jnkU dig gebelik, yu-
murtahk iltihabi gibi hastahklarla aym belirtileri gosterir. Dok-
tora mutlaka danigilmahdir.
PANKREAS HASTALIKLARI
Akut pankreatit
Ozdllikle alkol kullanan ki§ilerde ve ta§h kolesistiti (safra-
kesesi ta§i) olanlardasikliklagorQlur. Kabakulak kompiikasyo-
nu olarak da gorQlebilir.
Akut pankreatit pankreasm kendi kendini hazmetmesi so-
nucu olu§an agir birtablodur. Hastahk birden bire mide bolge-
sinde §iddetli bir agri ile ortayagikar. Hasta agnyi azaltmak igin
dizlerini karnina dogru geker. Bulanti, kusma, kabizhk gok sik
gorUIQr. Bazi hastalarda sarihk ortaya gikar.
Kesinlikle hastane kogullannda tedavisi gerekir.
77
Kronik pankreatit
Kronik alkolizmin ve safra taglannin neden oldugu bir du-
rumdur. Karnin Ost kisminda sol tarafta agrilara sebepxolur, Yag
ve proteinin emilimi bozulur. Hasta zayiflar. Digkinin miktan faz-
ladir, rengi agiktir. Sindirilmemig et elyaflarr igerir.
Sebebe dpnUk tedavi yapilir.
IT
KARACI6ER HASTALIKLARI
Viral hepatit
Viral hepatitin iki gekli vardir. infeksiyoz hepatit (IH), serum
hepatit (SH).
SH gekli homolog serum hepatiti ya da enjeksiyon ile he-
patit adi aitinda amlir.
IH ve SH virUsleri isiya, kimyasal ajanlara ve soguga kargi
gok direnglidir. 4
IH virUsOnUn kulugka devri 15-60, SH virUsUnUn 60-180 gUn
arasmda degigir. IH ozellikle gocuklarda ve genglerde gorUIUr.
Sonbahar ve kig aylarmda salgmlara nedsn olur. SH ise her yag
grubunda ve her m'evsimde gorUIUr.
Sanhksizdevre gogunlukla3-9 gUn surer. Hastada igtahsiz-
lik, yorgunluk, sigara igiyorsa sigaraya kargi isteksizlik gorU-
IUr. Bazi hastalarda 2-5 gUn sUren hafif bir ateg olabilir. Bulan-
ti, kusma, kamm sag tarafmda agri ve eklemlerde hassasiyet
gorUIUr. - .
Sardik doneminde ise ciltte ve sklerada sararma baglar. id-
rarm rengi koyulagir. Digkinmki agilir. Sanlik gorUIUnce sindi-
rim sistemi bulgulari hafifler ve ateg dUger.
lyilegme ise sanligin ortaya gikmasmdan 3-10 gUn sonra
baglar. Digkinin rengi normale doner. Igtah agilir. Erigkinde has-
tahk 2-6 hafta surer, fakat gabuk yorulma diirumu surer.
Tam klinik ve biyogimik iyilegme 6 ay iginde tamamlamr.
78
Siroz
Siroz sebeplerinin baginda kronik alkolizm ile birlikte pro-
teinden yoksul-beslenme (malnOtrisyon) gelir.
Alkolikler az besin ahrlar; bunun sonucu olarak sistin, chlo-
nine gibi lipotropik maddeleri, BT2 vitamini ve bir gok amino
asitleri yeteri derecede alamazlar. Bu durum uzun sOrerse ka-
racigerde yaglanma meydana gelir. Bunu diger patalojik degi-
giklikler izler.
Kronikalkolizmin meydanagetirdigi yagh karaciger alkolOn
kaldinlmasi, istirahat, normal diyete gegig, lipotropik madde-
ler ve vitaminlerin alinmasi ile 4-6 haftada dOzelin
Siroz olugmugsa, baglangig gogunlukla sessizdir. Bu dev-
rede hastalar igtahsizhk, halsizlik, gabuk yorulma, yemeklerden
sonra gazdangikayetederler. Hastalik ilerleyince zayiflama, sa-
nhk, hafif ve sQrekli ateg, kannda sivi toplanmasi (asit), ayak-
larda odem, gogsOn Ostunde arteryal spider (kapiller damarla-
nn orumcek agi geklinde belirmesi), tansiyon dOgOklOgO, jine-
komasti (mesanede bOyOme), impontans (iktidarsizhk), koltuk
alti ve genital bolgede killarin azalmasi, kanamaya dogru biregi-
lim gorOIOr.
Sirozda kesin tam karaciger biyopsisi ile konur.
Karaciger kist hidatigi
Insana kopegin salyasi ilegeger. Karacigerde, beyinde, ak-
cigerde kistlerolugur. Ulkemizde sik gorOlen bir hastahktir. Has-
ta karnm sag tarafmda bir agirhk hisseder. Safra yollanna bas-
ki yaparsa sanhk gorOlebilir. Tibbi tedavisi yoktur, ameliyat
gerekir.
. J
SAFRA YOLLARI VE
SAFRA KESESI HASTAHKLARI
f '
Akut kolesistit
Bu vakalarda genellikle safra kesesi iginde tag vardir. Tagla
- - —- —
safra kesesi kanalinm tikanmasi ile safra digan gikamaz kese-
de birikir. Safra kesenin cidarihi tahrig eder, zaman iginde ko-
lesistiti olugturur.
Bunun digmda kan yada lent yollari ile ke.sede bakteriai en-
feksiyonlariyla da olugabilir.
Safra kesesi koligi diye adlandinlan agri en giddetli agrilar-
dan biridir. Sag omuza ye кйгек kemikleri arasma dogru yayi-
hr. Bazen hafif bir sarihk da tabloya eglik edebilir.
Ategtitremelerle yOkselif, bulanti ve kusma s iklikla gorUIUr.
Safra taglan
Safra taglan safra yolf arm in herhangi bir yerinde olugabilir.
En sik gorUldOgU yer. safra kesesidir. _
Safra taglanni, sessiz taglar ve obstrUksUyon yapanlar ol-
mak Uzere ikiye ayirabiliriz.
Tag, yemeklerden sonra hazimsizhga, sistik kanala girecek
olursa kolik tarzinda agrilara sebep olabilir. Agri sag omuza ve
sirta doQru yayilir. Bulanti ve kusma dagorUlUr.idrardakoyu-
lagma olur. Ama hasta gogu kez bunu farketmez.
. '• a •
KARDIYOVASKULER
SiSTEM HASTALIKLARI
Ateroskleroz
Arteriosklerozun bir gekli olan ateroskleroza bugiin yaglih-
gm kaginilmaz bir sonucu gibi bakilmamaktadir. Degi§ik fak-
torlerin olu§turdugu bir hastahk oldugu anla§ilmi§tir. Hayati
tehdit eden onemli sebeplerden biridir.
Ateroskleroz Ьйуйк ve orta gaph arterlerde (aorta, koroner,
beyin damarlari) догйЮг. Bu damarlarm cidarlarinda aterom de-
nilen plakalar meydana gelir. Bu degigiklikler zaman iginde da-
man daraltir ya da tikayabilir,
Bu dejeneratif degigiklik sadece orta ya da Ьйуйк gaph da- f
80
marlardadegil,sozgelimi, bobrek arteriyolieri gibi dahaince ar-
terleri de tutar. Bu lezyonlar gogunlukla hipertansiyon ile bir-
liktedir.
Diyet ve ateroskleroz
Doymu§ yagiardan (tereyag, hindistan cevizi yagi, hayvan-
sal yaglar) zengin diyetlerkanda kolesterpl; fosfolipid ve gilse-
ridleri artirir. Doymamig yaglar (misir ve aygigegi gibi) ve yag
miktari dOgiik diyetler lipidleri (yaglar) azaltir. OrneQin Qinliler-
desebzeve piring agirhkli beslenmeyeagirlikverdikleri igin ate-
roskleroz orani gok dugQktur. z
Aterosklerozu kolaylagtiran faktorler:
Hipertansiyona bag 11 olarak damar ig'rbasmcm artmas.i; kan
akiminin sOratlenmesi ye kamn bilegimindeki degigiklikler ate-
roskleroz olugumunu hizlandirir. .
Geng yagta ateroskleroz olugmasindakahtimin, hormonal
bozukluklann onemli rol oynadigr bilinmektedir.
Ateroskleroz son derece yaygin be lirti lerle ortaya gikar. Soz-
gelimi bobrek damarlanni tuttugunda nefroskleroz, bobrek yet-
mezligi, bacak arterierini tuttugu zaman da kangrene ve bacak
kesilmesine kadar giden zararlarverir. Koroner arterlerdeki ate-
roskleroz koroneryetmezligi, myokard enfarktQsQne sebep olur.
Beyin damarlanndaki skleroz ise felglerin nedeni olur.
Ateroskleroz tegekkUIUnii Onlemek igin erken yaglarda risk
faktorOnd azaltacak bir program uygulamak yararlidir.
Diyette likit,yaglar (aygigegf, misirozQ) hayvansal yaglann
yerini almahdir.
Hipertansiyon, diyabet, gigmanhk kontrol altmda tutulma-
hdir. Hergiin alinan alkol kandayaglann ydkselmesine neden
Olur. Bu nederile alkol ahmi durdurulmahdir.
Hipertansiyon
Kan basincmin 5’er dakika ara ile, normal gartlarda, yatar
durumdasik sik kontrol edildikten sonra 140/90 Hg.’nm uzerinde
bulunrriasi hipertansiyon olarak kabul edilir.
Hipertansiyon hipertiriodizm, aort yefmezligi, aortamn sert-
legmesi, akut ve kronik gio merulonefrit, kronik bobrek iltiha-
81
bi, bobrek OstO bezinin fonksiyonlarim bozan hastahklar, kafa
igi basinci artmasi gibi norolojik nedenlerle geligebilir,
Ne var ki hipertansiyon vakalarimn yiizde 90’mda herhangi
bir neden tespit edilemez. О zaman esansiyel hipertansiyon-
dan soz edilir.
Hastalarm рек gogunda kan basinci yQkselmesi higbir be-
lirtiye neden olmaz. Genellikle bir muayenede tesadOfen orta-
ya gikar.
Hipertansiyonun baglangig doneminde hasta sabahlari
uyandigi zaman varolan sonra giderek azalan bagagrisi, unut-
kanhk, bag donmesi, yorgunluk ve garpmtidan yakinir. Bu do-
nemde, kan basinci olgOldOgiinde bazen normal, bazen yOksek
bulunur.
Hipertansiyon zamanla kalp yetmezligini ortayagikarir. Ko-
roner dolagiminin aksamasi sonucu angina pektoris nobetleri
olur. Hipertansiyonabagh Pldm gogunlukla myokard enfarkto-
sO ve kalp yetmezligi ile olur. Hipertansiyon bag agrisi, kulak
gmlamasi, vertigo, hafiza zayiflamasma neden olur. Beyin da-
marlannda tikanma veya kanamalara da yol agar.
Hipertansiyon bobrek damarlarim bozarak kanamalara ve
bobrek yetmezligine de neden olur.
Senkop
Beynin kansizligi ve oksijensiz kalmasi sonucu ani biting
kaybidir. Kan basiricimn ani olarak dQgmesi ve kalbin gok ya-
vaglamasi sonucu meydana gelir. Hastamn rehgi solar, yQzQ ye
vdcudunu soguk bir ter kaplar, gormesi bozulur, ayakta dura-
mazveyereddger. Qevresindekileri bulanik birgekilde gorebi-
lir, sesler uzaktan gelir. Biling kaybi tarn pldugu zaman hasta
higbir geyi farketmez ve bu durumda'dakikalarca kaiabilir. Qok
seyrek olarak ydz ya da kollarda titremeler, gekilmeler olabilir.
Kan basinci gok dugnWgtQr.
Tansiyon dilgOklugOnQ gidermek amaciyla sivi ahmi artiri-
lir. Eger bir kontrendikasyon yoksa, tur artinlabilir.
Burger hastaligi (Tromboarigiitis obliterans)
Bu hastalik periferik arter (atardamar) ve ven (toplardamar)le-
rin iltihabi ozellikli tikayici hastahgidir.
V...у.......................... — ......... ....—" .......
82 .
HastalaryGrQrken genellikle “kopek isinr” diye tammladik-
lan bir agndan yakmirlar. Bacaklarda sogukluk hissi vardir. Za-
manla yaralar olugur ve kangrene kadar gidebiHr.
Bu hastahgm sigara ile yakin ilgisi vardir. Baglangig done-
mlnde sadece sigaranm birakilmasi olabilecek dramatik sonug-
lan engeiier.
Raynaud hastaligi
Eller 15-18 derece suda 20 dakika tutuldugundadamarlarin
bGzQlmesi sonucu parmaklarm beyazlagtigi sonra da morardi-
ф gordliir.
Parmaklar soguk ve hissizdir. Nobet uzun sGrerse agri ya-
ratir. Nobet gebelik sirasmda. tGmuyle kayboiabilir. herleyen
olaylarda parmak uglarmda trofik bozukluklar olugur. Parmak-
lar incelir, Qzerindeki cilt gerilir ve parlak bir hal ahr. Tirnaklar
geg bGyur ve igeri dogru kivrihr.
Bu hastalikta sigara kesinlikle birakilmahdir.
Tromboflebitler
iltihabi olmayan ven tikanmalarina tromboflebit denir.
Birdenbire ya da tedrici olarak baglar. Hafif ya da giddetli
agri yapabilir. Odem ve morarma olabilir.
Uzun sQreli yatak istirahatleri sonucu kan akiminin yavag-
lamasi ya da digtan basmcm neden oldugu venoz staz, kamn
pihtilagmasim sGratlendiren durumlar bu hastahgm hazirlayi-
cilaridir. •
Yatak istirahatine tutulan bir hastada agiklanamayan hafif
bir ateg, sedimantasyon ve nabiz sGratlenmesi flebotrombosi-
si ddgGndGrmelidir. ihrnal edilirse kopan kan pihti'si akcigerem-
bolisine ya da enfarktOse sebep olabilir.
Angina pektoris
Tekrarlayici ozelligi olan, birkag saniye ya da dakika sGren
gogus kemifii arkasinda (retrosternal) agri ile gekilierien bir has-
tahktir. Hareket esnasmda gorGlebilecegi gibi, istjrahatle de
olur.
En karakteristik bulgusu agridir. Agri hastalar tarafindan go-.
{jtiste an! bir tazyik, yanma, boQuluyormug gibi bir duygu gek-
llnde Ifade edilir. Bu agri siklikla sol omuza, kolun ig kismma,
sirta, parmaklarayayilabilir. Bazen boyunave geneye dogru da
hissedilir. , y
' Agri sirasinda hasta sikintidan terler, oIGm korkusu
igindedir. :
Angor ag ri lari merdiven gikarken, rQzgara kargi yOrQrken, ye-
mekten sonrabaglayabilir. 5-10 dakika kadar sQrer. Kriz gegtik-
ten sonra kolda uyugukluktan gikayet ederler. '
Angina pektoris agnlari hastayi gece uyurken de yakalaya-
bilir. Bu hastalarm yag miktari duguk bir diyet uygulamalari,
eger gigman iseler mutlaka zayiflamalari gerekir. §eker hasta-
hgi varsa kontrol altina ahnmahdin
Sigara kalbin yukGnO artirdigi ve koronerlerin daralmasma
neden oldugu igin birakilmahdir.
Qogu kez hastalar birbi rlerine damar genigletici etkisini 6ne
sGrerek alkol tavsiye ederler. Fazla alkol ahrni koroner damar-
lardaki kan akimim azaltarak kalp kasimn beslehmesini bozar.
Koroner yetmezligi
Angina pektoristeki agndan daha uzun sQren ama myokard .
enfarktGsGnde oldugu gibi giddetli ve uzun devam etmeyen ara
vakalardir. Agri 10-15 dakika sQren gogQs agnsi ile karakte-
rizedir.
Myokard enfarktiisu
Myokard enfarktGsG, kalp kasimn bir boldmunGn ani ve uzun
bir sure kansiz kalmasi demektir. En bellLbagli belirti agridir.
EnfarktGste.agri genellikle istirahatte olur. Uzun sGrer, trinit-
rin ile gegmez. Saatlerce sGrebilir. OIGm korkusu hakimdir. Bu-
lanti, kusma, higkink, terleme olur.
Ancak agrisiz myokard enfarktGsGne de rastlanabilir. Bu da-
ha'gok yaglilarda gorGIGr.
EnfarktGs 50 yagmdan once olugursa gok tehlikelidir.
Enfarktusun geligtigi 24 saat gok onemlidir. Bundan dolayi
enfarktGs gegirmekte olan hastanm koroner bakim unites! ha-
line getirilmig ambulanslataginmasimn hayat kurtanci ozelligi
vardir. -
84
Kalp hastaliklarinda sebep her ne olursa olsun alkol, siga-
ra, gigmanhk, stresli yagama bigimi yagam siiresini etkileyecek
faktorlerdir. ~
§EKERLi DiABET
(DIABETES MELLITUS)
insulin eksikligi sonucu meydana gelen kronik bir hastahk-
tirl Kalitimla gegebilen ama uzun sure gizli kalabilen bir hasta-
hktir. Ayrica pankreas kanserinde, agir seyreden pankreas ilti-
habmda hQcrelerin tahrip olmasi sonucu ortaya gikabilir. Yine
akromegali hipertirioidizm gibi hormonal hastaliklar diabete se-
bep olabilir, Enfeksiyon travma, stres gigmanhk diabete zemin
hazirlar. Bazi ilaglar dadiabetin ortaya gikmasim kolaylagtirir.
Diabetin jflvenil (bulug gagi) ve erigkin gekli vardir. Genglik
dphemindeki diabette insUlinin mutlakbirazligi vardir ki bu has-
talaragizdan alinan ilaglarlayagamlarini sUrddremezier. Hayat
boyu insulin aimak zorunda kalirlar. Bu diabet tipi gocukluk yag-
lannda ortaya gikar.
Erigkin diabetinin baglangici zayiftir. Erken donemde dia-
bet semptomlan belli degildir. Bu donemde tam genellikle ye-
mekten 2 saat sonra olgQIen kan gekerinin yijksek buiunmasi
yadagekeryOklemetesti ile konur. Erigkin diabetinde pankre-
asm insOlin yapma kabiliyeti tamamen kaybolrhamigtir. Hafif,
orta ve agir gekli vardir.
Hafif gekil genellikle karbonhidratlarm simrlandirilmasi ile
dOzelebilir.
Orta ve agir diabette diyete ilaveten insulin kullammi gerek-
mektedir. Genglik diabeti ani olarak fazla su rgrne, fazla idrara
gikma, fazla yemek yeme, zayiflama ve agin hiizursuzlukla or-
taya gikar.
Bazi hastalarda gece idrara gikma gorQIGr. Hasta kadmsa.
genital bolgede kagmma olur. .Bazen gorme bozukluklari ile has-
ta doktora gider ve diabetik retinopati ortaya gikmigtir, Bazi has-
85
talarda bacaklarda uyugrna, kanncalanma, hissizlik gdrfllebilir.
Erkeklerde empotans (iktidarsizlik) sik gorQlen bir durumdur.
Diabet zaman iginde damarlan tahrip eden bir hastahktir.
GozOn retina tabakasmdaki damarlann bozulmasi diabetik re-
tinopati hastaligini yaratir, zamanla katarakt meydana gelebi-
lir. Bobrek iltihaplan (pyelonefrit) sik gdrUIQr.
Koi ve bacak sinirlerini besleyen damarlardaki harabiyet so-
nucu poiineviritler olugur.
Ayrica ayaklardaki damarlann tikanmasi sonucu gangren-
ler olugabilir. Koroner damarlann bozulmasi, myokard enfark-
thslerini olugturur. Gilt lezyonlan ve enfeksiyon hastaliklanna
ozellikle tilberkiiloza gok sik rastlanir. .
ViTAMiM EKSikLilCLERiWE '
BAGLIHASTALIKLAR ... : '
Bu boldmde vitamin eksikligi sonucu plugan hastaliklara de-
ginecegiz.
К vitamini eksikligi
Ispanak, karnabahar, lahanada bulunur. К vitamini eksikli-
gi saframn bagirsaga akmadigi zaman meydana gelir. Kanamaya
kargi egilimi artirir. '
D vitamini eksikligi
Insanda deride blilunan provitamin Qzerine illtraviyole igin-
lannm etki etmesi sonucu Vitamin Da denilen aktif gekil mey-
dana gelir.
D vitamini kalsiyumun bagirsakta emilmesi ve kemik geli-
gimi igin gereklidir. Eksikligi bu vitaminin ciltte yeteri kadar
OlugmamaSi, sindirim sisteminde iyi emilmemesiyadadiyet-
le yeteri kadar ahnmamasina baghdir.
D vitamini eksikligi gocuklarda ragitizm biiyOkierde ostoe-
malasi (kemik yumugamasi)na sebep olur.
D vitamini fazlahgi ise dzellikle bebeklerde ytiksek doz vi-
tamin verilmesi ile olugabilir. •
Halsizlik, uyku hali, igtahsizlik, kusma, zayiflama, fazla id-
86
rar yapma, fazla su igme ile kendini gosterir. Bdbrek taglarinm
olugmasina da yardimci olur. §iddetli kann agrilari ile birlikte,
ishal, akut pankreatit meydana gelir.
Thiamine (Bt) vitamini eksikligi
Beriberiye sebep olur. Beriberi iki gekilde ortaya gikar. Yag beri-
beri kalp yetmezligi, odem gibi karakteristik bulgular igerir, kuru beri-
beri ise erigkinlerde gbrolen, bacak kaslarinda uyiigukluk, gOgsOzlOk,
uyugma, kanncalanma ile gekillenen polinevrit adi verilen tabloyu
olugturur.
Riboflavin eksikligi
Dudak kogelerinde gatlaklara, burun kenarmda cilt ddkOntOlerine
sebep olur.
Be vitamini eksikligi
B6 vitamini eksikliginde igtahsizhk, bulanti, uyuklama, yOzde cilt
dokOntOleri, dilde giglik, odem olur..
Niacin eksikligi (Pellegra)
Pellegra nikotinik aslt eksikliginde gorOIOr. GQnegte kalan yOz, bo-
yun, el, ayak ve kollarda simetrik gekilde kizarmalar geklinde belirir.
Zamanla deri solar, pullanir. Ozerinde vesikOlve boiler olugur. Ardm-
dan pullanma ve dokOlmeler baglar.
Dudaklar giger, kirmizilagir, dudak kenarlannda gatlaklar olugur. Dil
de giger, kirmizilagir, dil OstO dOzlegir. Burun, antis, testis ve vagina
mukozalannda aym degigiklikler gorOIOr.
Sik, sulu ve fena kokulu ishal blur. Pellegrah hagtalarda zamanla
psikoza kadar varan ruhsal bozukluklar gorOIOr. Zamanla hayaller gor-
me, gagkmlik, delirium belirir. Thiamine eksikliginde gorOldOgp gibi,
polinevritler olugur. Hatta omuriligi tutarak zamanla felg yapabillr.
C vitamini eksikligi (skorbiit)
Askorbik asit eksikligi sonucu meydana gelir. Uzun sOre taze seb-
ze ve meyve yemeyen Rimselerde gorOIOr. Gebelik, emzirme, hipertri-
oidi gibi halier C vitamini ihtiyacini artirin
Baglangig belirtisi halsizlik, kas, kemik ve eklem agrilaridir. Sag
diplerinde, kollarda, kannda karincalanmalar olur.
Zamanla ciltteki kanama odaklan ozellikle kalgalar Ozerinde bOyOk
morluklar halinde gorOIOr.
Kemik zan (periost) altmdaki kanamalar bacaklarda agrilarabebep
olur. Dig etleri giger, kanar ve iltihaplanir. Daha sonra digler sallanir
ve dokOIOr.
87
BA§ A6RISI
Вар agrisi рек gok insanin yakmdiQi bir sorundur. Рек рок
hastahga (hipertansiyon, enfeksiyon hastaliklari vb.) eplik eden
bir pikayet olabilecegi gibi, bir hastahk hali olmaksizin da go-
rQlebilir. BQyQk bir gogunlugunu da bu grup olupturur.
Gerginlik bap agnsi
Enseden baplayip, bapin arkasina dogru yayilan, hastalann
bapimi gember gibi sikiyor diye tanimladiklan agri tipidir. Geng
yaplarda baplayip, ileri yaplara kadar devam eder.
Hastalar ense kaslannda kasilmalardan yakimrlar. Ense ma-
sajla rahatlatilabilir. Ruhsal gerginlik halinin varhgi bQyQk ne-
dendir.
Zaman iginde psipik gerginlik ense kaslannda gerginligt, bu
gerginlik agnyi yaratarak bir kisir dongQ olupturur.
Migren
Migren de sara gibi tekrarlayici bir hastaliktir. Genellikle tek
tarafhdir. Bulanti, kusma, iptahsizlik nobete epllk eder. AQri sa-
atlerce sQrebilir. .
Migren dahagok kadinlardagorQlQr. Geng yaplarda bapla-
yip, menopozda biter. Buna karpm menopozda baplayip 60-65
yapina kadar sQren tipleri vardir.
Migren krizleri gegiren kipiler genellikle perfeksiyonist, ti-
tiz, baskiyafarkh kopullarda uyrtiakta gQgIQk geken insanlardir.
Bu insanlarda sugluluk hissiyle beraber, bastinlmip aggresivi-
te, cinsel baskilar onemli bir yer tutar.
Dip gorQnQmleri itibariyle duyguianni dipa vurmayan, kont-
rollQ, uyumlu, sakin insanlardir.
Рек gogunun gocukluklannda donem dbnem ortaya gikan
kusmalar, araba tutmasi vardir.
Migrenleralelade migren, hemiplejikofthalrnoplejik migren,
alt bap agnsi diye alt gruplara ayrilir.
—
Alelade migren
En Ьйуйк grubu kapsar. Genellikle haber verici beli rti leri var-
dir. Bunlar bulanti, gorme ile ilgili gikSyetler, sindirim bozuk-
luklari olabilir.
Kriz tatil gflnlerini seger.
Hemiplejik ofthalmoplejik migren
Goz sinirlerini tutan felglerle birlikte birvUcut yarismda go-
rtllen kuwet kayiplariyla olur. Bunlar gegici ozellikler tagir.
Alt bag agrisi
Gorme ile ilgili bozuklukla, bag donmesi, kulak grnlamasi,
ellerde ve ayaklarda uyugmalarla birliktedir. Bagin arka kisminda
giddetli agnlar vardir. Kadinlarda daha sik дбгй1йг.
Migren krizlerinde hasta тйткйп oldugu kadar sessiz ve
karahhk bir odaya gekilmelidir. Krizler arasi donemde dflzenli
birtedavl, krizler arasmdaki sflreyi agmakta yardimci Olur. Ay-
nca krizlerin daha hafif atlatilmasini da saglar. Hastalann psi-
gik problemlerinin hafiflemesi krizlerin seyrinde onemli bir rol
oynar.
89
6J
YA§LILIK
Ц sb IBBIN ilerlemesl, yagam standartlanpin yOkselmesi, in-
I j san атгйпй uzatmaktadir. insan vucudu streslere kargi
Щ 9-10 yagmda gosterdigi direnci ilerki yaglarda gostere-
mez. Zaten bu direnci gosterebilseydi insan 6mr(j 600-700 yila
kadar uzardi.
Oysa zaman iginde insan canhsinin yapisal ozelliklerini nor-
mal smirlar iginde tutabilme yetenegi zayiflamaktadir. Bu ne-
denle hastalanmave oliim ihtimali artmakta ve insan ornrO gok
kisa bir zaman dilimi iginde kalmaktadir.
Kaba olarak geriyatri 40 yag dolaymda baglar. Bu gagdan
itibaren omrO (ig devreye ayirmak mOmkun olur:
ileri olgunluk gagi (40-60) yag arasi
Yaghhk devresi (60-75) yag arasi
Yaghlik sahasi (75’ten sonra)
Omiir devrelerini bu kadar kesin bir gekilde ayirmak, ihtiyar-
hk problemlerine pratik yaklagmayi kolaylagtirir. Yoksa yaga-
mi boylesine kesin gizgilerle ayirmak plasi degildir. Qiinku bir
insan 75’indeh once ihtiyar olabilecegi gibi, ileri olgunluk ga-
gim 60’in gok btesine gbtOrebilenler de vardir. •
ihtiyarhk, vQcut dengesinin zayiflamasi sonucu dig etken-
lere verdigi cevapta da zayiflamamn belirdigi donemdir.
Yara iyilegmesi, kemik kiriklarmin dOzelmesi, akut bir has-
tahktan sonra saghk ve dingliQin yeniden kazanilmasi gibi ta-
mir olaylari ihtiyarlardazayiftir. 5 yagindaki bir gocukta akut bir
enfeksiyondan sonraki nekahat devresi igin 24 saat yeterli iken,
60 yagindaki bir insanda sure 12 gQne gikmaktadir.
ihtiyariama ile ilaglara verilen cevaplarda da degigmeler
meydanagelir. Ilaglarin sindirim yoluylaemilmeleri dahayavag,
eliminasyonlari gecikmig ve azalmigtir. Bu nedenle daha kolay
birikmeier blur, zehirlenmeler daha sik ortaya gikar.
Yagin ilerlemesi ile kiginin psikolojisinde de birtakim fark-
hliklar belirir. Ihtiyarlar gerek emosyonel gerekse entellektiiel
90
bakimdan gengliklerinden farkh davramglar gosterirler: Ruhsal
degigim gok yavag ve sQrekli olarak meydana gelir. Genglik ve
ilk olgunluk gagindan yerlegen karakter ihtiyarlama devresim
de daha keskinlegir. Ornegin ilk olgunluk gagmda dindar olan
kimsenin ihtiyarhgmda mutaassip olmasi gibi,.
Genglik ve ilk olgunluk gaginda рек gok karakter ozelligi sak-
lanabildigi halde yaglilik doneminde bu gabamn oftadan kalk-
tigi.ve otokontroiGn zayifladigi goriiltir.
jhtiyarligi bir tQr gocuklagma diye degerlendirmek yanhg-'
tir. heri yaglarda gocuklaganlar hayatlan boyunca entellektoel
ve emosyonel bakimdan zaten bir denge kuramamig olanlardir.
Karakterin ihtiyarhkta sertlegmesinde gevresel faktorlerin
de bnemi goktur. Yagamimzenginiegtirememig, ilgi alamni gok
sinirh tutup sadece rutin bir yagami yeglemig geng erigkinih
ilerki yillarda hoggorillU olmasi beklenemez.
91
YA^LILIK DONEMI HASTALIKLARI
Enfeksiyonun yagam boyu sik siktekrarlanmasi, organizma-
mn yaglanma hizmiartinr. Saghkli biryagamadinayagamm her
doneminde enfeksiyon hastaliklari ciddi bir bigimde eleal in ip
tedavi edilmelidir. Sikhkla gdriilen Ost solunum yolu enfeksi-
yonlan, soguk alginligi gibi durumlarm enerjik bir bigimde te-
davi edilmesi gerekir. Diabetin (geker hastaligi) direnci kirdiQi
bilinir. ihtiyar diabetlilerin normalde hafif gegmesi beklenen bir
enfeksiyonu agir gegirdigi bilinir. Ihtiyarhkta kaza ya da uzun
Siireli hastahklar nedeniyle yatakta kaima soresi uzadikga ak-
ciger ehfeksiyonlan igin zeminin hazirlanmasrkolaylagir.
Yagm ilerlemesiyle dolagim sistemi hastaliklarindan olOrn
oranrartar. Kalp ritminde diigme olur. Ekstrasistoller ve parok-
sistik okQler fibrilasyonlari artar.
ihtiyar insanin kalp kasimn (myokard) enfeksiyonlara, agir
fizik yOklere olan direnci azalir. Aym zamanda damarlann (ar-
terlerin) esnekliginde de azalma olur.
OksOrUk yaghhkta rastlanan ve sik gdrtilen bir hastahktir.
OksOrQgOn nedeni mutlaka aragtirilip ortaya gikanlmahdir.
Diglerde bozulmalann ortaya gikmasi, yaghhkta sindirim sis-
temi bozukluklannin nedenlerinden biridir.
Kabizlik daihtiyarlarm en gok yakalandiklan bir hastahktir.
YA§LILIKTA KAZA VE TRAVMALAR
ihtiyarhkta torn fonksiyonlarda gerilemelerin meydana gel-
mesi dolayisiyla kazalarve travmalar hem daha sik hem de teh-
likeli olmaktadir. Trafik kazalanndaki olQmlerin (Jgte biri 65 ya-
UstOndekilerde gorhltir. Gorme, igitme, adaptasyon дйсй-
пйп azalmasi, dengehin Zorlanmasi ileri yaglarda kaza tehlike-
sini artinr. •
Geng insanda zarar vermeyen hafif bir diigme ihtiyarda ya-'
talak olmaya kadar gidebilen durumlar gikarir.
ihtiyarlarda kemikler kolay kirihr. Bunun ozellikle yalmz ya-
92
gayan ihtiyarlarda onemi vardir. GOnlerce dOgtOgO yerde kalan
insanlar vardir. DOgmeler dig sebeplerle, cilalanmig parke.ayaga
takilan hah, iyi aydmlatilmamig mekanlardan plabilecegi gibi,
bag donmesi, basit bir gripal enfeksiyondan da ortaya gikabi-
lir. 7 ' - ‘ ? '/ v- ' - - : ~ .
Ihtiyarlann yatar ya da oturur durumdan ayaga kalkmaiariy-
la ba§ ddnmesi olabilir. Boyle durumlard^ dOgmeleri de kolay-
lagacaktir.
DOgmeden sonra biting kaybrbelirirse epilepsi (sara), beyin
dolagim yetmezligi gibi durumlar soz konusudur demektir.
Bunlara ek olarak giddetli oksOrOkler, ikinmalar da bayilma-
larayol agabilir. Bazen de yaglilar higbir neden yokken bog bir
guval gibi yere yigildiklanni hissederler.
Evde dQgmeler genellikle geceleri olur.
YA§LILIKTABESLENME
Yagamboyu sOrdOrOlen yanhg beslenmenin koto sonuglan
yaghhk doneminin birgok hastahgimn sebebini olugturur.
Bebeklik doneminden itibaren sOrdOrOlen dogru beslenme
bigimi ise ding ve saglikh bir ihtiyarhk ddnemini getirir.
Aslmda uygun beslenme ihtiyarhk gagrigin onde gelen bir
korunma yoludur. Ihtiyarhк ddnemipe gelmig insanin beslen-
me bigimini degigtirmek gok gilgtOr. Bu ddnemde insanlann
aligkanhklari pekigmig, keskin hale gelmigtir. Ayrica рек gok
insanda yemek yeme bir tdr tatmin yolu olmugtur.
Noksan ve yanhg beslenme ihtiyarhkta daha siktir ve onlar.
daha gok etkilenir. Yalmzlik, sosyal aktivitede diigme, biitge-
nin daralmasi,.toplumsal itibarin ddgmesi, ayrica ihtiyaryalniz
yagiyorsa beceriksizlik, Ugengeglik gibi nedenlerle igtah azal-'
masi, dolayisiyla eksik beslenme gorOIOr. Bunun tersi olarak
eger ruhsal nedenlerle igtah artmasiyla birlikte gigmanhk go-
rdlOrse, bunun ihtiygrhkta zararlan daha da fazladir.
Рек gok hastahgin onlenebilmesi, geligmeden tedavi edil-
mesi, dOzenli birdiyet ayarlamasi ile mOmkOndOr. Ornegin, da-
mar sertligi 35-40 yaglarmda baglamaktadir. Bu gozlemle yola
gikildigmda kigj uygun bir diyete baglayip sOrdOrdOgOnde ileri
93
yaglarda gikacaK olan damar hastaliklanndan korunmug olacak-
tir. \ ' -
Damar sertligi diyetihde esas olan ideal kiloyu muhafazaet-
mektir. Aynca gekercinsinden olan karbonhidratlann azaltilma-
si, yaQIarin en azdOzeyde tutulmasi, donmug yag asitlerinden
yana zengin doymug kati yaglann yerine doymamig yag asitle-
rinden zengin sivi yaglann yenilmesi, kolesterini bol gidadrOn-
lerinden vazgegilmesi, vitamin ve minerallerden yana zengin
sebze ve meyvelere agirlik verilmesiyle dengeli bir beslenme,
saglamr.
Ileri yaglarda dehidratasyon (susuzluk) hali olur ve bu ara-
da bobrek fonksiyonlan da geriler.
Birgok metabolitlerin idrarla vucuttan uzaklagtirildigi goz-
onune ahnirsa gOnde 8-10 bardak su igmenin dnemi ortaya gi-
kar. Ihtiyarlar genellikle su igmeyi sevmezler. Ancak bunun one-
mi kendilerine titizlikle anlatilmahdir.
Yaglilarda aynca kabizhk yapmayan bir beslenme uygulan-
mah, bunun igiri de sebze ve meyve agirligi olan bir diyet uygu-
lamalidir.
•)
SENILE DEMENTIA
(BUh^KLIKI
Bunaklik, beynin normal fonksiyonlarinin azalmasiyla.orta-
ya gikan unutkanlik, gagkinlik ve gergek diinyayla baglarin kop-
masidir. 65 ya§indan once рек gdrdlmez.
Bunakhgin sebebi bazen beyindeki yerine konamayan h(ic-
relerin harap olmasidir. Bunun ilaglarla tedavisi mOmkCin oia-
bilir. Bir de damar sertligine bagh olarak beyine kan tagiyan ar-
terlerin daralip sertlegmesiyle olugan bunaklik vardir.
Bunakhgin semptonlari nelerdir?
Onceleri kademeli olarak artan bir unutkanlik gordlOr. (Ozel-
likle en son olaylan unutmak). Yagli birkag saat oncesindeki bir
olayi hig hatirlamaz ama gengligine ait bir ariiyi tom aynntisiy-
la anlatabilir. Aylar haftalar gegtikge yaglimn kavrama ve mu-
94
hakeme yetilerinde azalma, ev halkiyla ilgilenmeme, birlikte pay-
lagilan televizyon izleme gibi iglere ilgisizlik bag gosterir. Has-
tanin masa adabi kbttiiegir, temizliQini ihmal eder, her zaman-
ki nezaketi bile yok olabilir. Bazen hasta saldirganlagabilir.
Boyle bir hastayi yalniz birakmak gok tehlikeli sonuglar do-
Qurur. Unutkanhgi ve konsantrasyon yetisinin kaybolmasiyla bir-
takim kazalara kargi savunmasiz kalir. Ornegin, havagazi mus-
lugunu kapatmayi unutabilir ya da soba yakmaya kalkarken yan-
gin gikartabilir.
Ne yapmah?
Yakinimzin yagiandikga bazi geyleri unutmaya bagladigim
gozlemler gbzlemlemez hemen doktora gdrOnmesini saglayin.
Her ne kadar bir tedavi sbz konusu degilse de doktor hem has-
taya hem de onunla ilgilenecek kigiye bazi pratik oQOtler vere-
bilir.
95
Tj
SAGLIKLI YA§AM
a ER yagta bedenenve zihneh saglikli olmak esastir. Ama
orta yaga dogru geliyorsamz daha dikkatli olmaniz ge-
rektir. QCinkQ, orta yag donemi organik ve beyinsel go-
zdlmelerin sik rastlandigi, dahadogrusu ortaya gikmasin in ko-
laylastigi donemlerdir. Bunun daha onceki donemde ozenli bir
saglrkh yagama bilincinin hayata gegirilmemesi ile ilgisi vardir.
Saglikli olmaklazindeligin yakmdan iligkisi vardir. Zindelik
insanin genel saghgmin bir gostergesidir ve bunun bedensel
gahgma ile ilgisi vardir. Zinde olup olmadigimzi kolayca anla-
yabilirsiniz:
— Kilonuz, boyunuzla orantilidir. Ndrmal kilonun uzerine
gikmamak igin gaba gbsteriyorsaniz.
— Kalbiniz ve cigerleriniz saglikli ise.
— Haftada en az 2-3 kez siki bir egzersiz yapiyorsamz.
— Viicudunuz ve eklemleriniz yeterince esnekse.
— Bunlann hepsine evet diyorsaniz zindesiniz demektir.
Egzersiz sizi bedenen ve zihinsel olarak saglikli kilmada yar-
dimci olacaktir. Oyle ki, egzersiz sonucu ter iginde kahn ye kal-
binizin vurugu artsm. Kaslann herdevinimi onlann oksijene ge-
reksinmelerini artirir. Onun igin egzersiz yaparken derin derin
nefes almaya dikkat edin. Bu arada kastan ibaret olan kalp de
hizli atarak kaslara daha fazla kan pompalayacaktir. Joging, yiiz-
me, bisiklet gibi sporlar kalbi, cigerleri, kaslan gUglendirir. Ek-
lemlerinizin de yumugakhgmi ve esnekligini saglar.
Hareketsizlik birtakim hastaliklarin nedenidir. Biryaralan-
ma ya da hastalik doneminde yatakta uzun sQre kalan kiginin
kaslannin gilgsiizlegtigini gozlemigsinizdir. Kullanilmarna ke-
mikleri de olumsuz etkiler. Bobrek gibi bazi organlarda bu de-
vinimsizlikten kendilerine dOgen payrahrlar.
Egzersizin perhiz yapanlara da yarari dokunur. Qiink(i igta-
hi azaltir. Bunun igin de egzersizi yemekten once yapmahdir.
YiirUytig kisa vadede kilo vermenize yardimci. olmayabilir.
— . . _ __ _ __ .
Ama uzun vadedeyaranni gorUrsunliz. OrneQin, haftada bir kez
iki kilometre fazladan yOrOyOg size binyilm sonunda2.5 kilo kay-
bettirecektir. QoQumuz egzersiz yapmak igin zamammimiz ol-
madigindan yakininz. Bu aslmdatembellikten bagka bir gey de-
gildir, GOnlOk rutin yagamimizi degigtirmemiz zor geliyordur.
Bunun igin size bazi o^Otlerde bulunacagiz. Saninz bunlan yap-
mak рек zamanmizi almaz ve de zor degildir:
— Hafta sonlan evde ya da digarda galigma ortamlan yara-
tin. Omegin, enerjik bir bigimde bahgede ya da evde galigma-
ya bakin. Bisiklete binin.
— Yemeklerden once on dakika yuriimenin yollarim bulun.
Bunu her gOn yapmasaniz bile hafta sonlari deneyin.
— Evie ig arasmdaki yolu hizh.hizh yOrdyOn.
Zindelik kazanmak igin gok acele etmemek gerekir. Eger
gOnde 20 dakika jimnastik yapacaksamz once kaslarmizi isitin.
Sonra da yumugak baglayarak eforunuzu yavag yavag artinn. is-
tenilen dOzeye'dort hafta sonra ulagmak idealdir.
Bir egzersiz programme baglamadan once kendi kendinizi
kontrol edin. Ornegin, yerinizde 30 saniye sOreyle kogar gibi ya-
pin. Sonra nabzinizi saym.Qikan sayi sizin orta karar bir gaba-
dan sonra nabzmizm hizidir.
15-20 dakika siki bir egzersizden sonra nabzmizm hizi bu bul-
dugunuz sayiyi gegmemelidir. Egzersiz yaparken her iki daki-
kada bir nabzinizi dinleyin. Eger gok hizli ise eski haline gelin-
ceye kadar istirahat edin. Gergek birzindelige ulagmcaya ka-
dar bu istirahatleri sOrdOrun. Bir gOn nabzmizm 15 dakika s0-
rekli egzersizden sonra bile istenen hizm Ozerine gikmadigmi
goreceksiniz.
Egzersize baglama kurallan
— 60yagm Ozerindeysenizyadahigegzersizyapmadan 45
yagmiza ulagmigsamz,
— GOnde 20 sigaranm Ozerinde igiyorsaniz,'
— Yuksektansiyon, kalp, geker, bobrek rahatsizliklarmdan
birinden mustaripseniz,
— §igmanhk probleminiz ciddi boyutlardaysa, mutlaka bir
doktora дбгйпйр onun onayiyla egzersize baglaymiz.
— Sporsevmiyorsahiz yapmak igin kendinizi zorlamaymiz.
QOnkO egzersiz ancak sevilerek yapilirsa yararli olur. Onun ye-
rine evde ya da bahgede daha severek yapacagmiz bir igi Qstle-
nin.
97
— Egzersiz size birydk gibi gelmemeli. Ya da kendinizi ce-
zalandinyormug duygusuna kapilmaym. Eger bbyle hissediyor-
saniz kendinizi fazla zOrluyprsunuz demektir.
— Giinluk hayatta yapabileceginiz bir у ig in egzersiz vardir.
Kopeginiz varsaonu dplagtirmak, asarispre bineceginize mer-
divenleri tirmanrTjdk gibi.
— Higbir zaman dolu bir mideyle egzersiz yapmayin.
— Egzersizi haftada 2-3 kezdan daha fazla ya da 20 daki ka-
dan daha uzun stireyle yapmayin.
Bir egzersf&nasil yapihr?
— Once'-beg dakika kadar aligtirma yapin. Ya da 2 dakika
aligtirma, Qg tfakika da gOglendirme hareketi yapin.
— Her kelunuzla onar kez daireler gizin.
— Her iki yaniniza oner kez egilin, dogrulun.
— Govdenizi, dizlerinizi ve kalganizi iki yana onar kez de-
vindirin. л
— Bagi, kollan ve bedeni kendi ekseni gevresinde onar kez
dondOrOn. --
— SaQ elinizle sol ayak bileginize sonra Pteki elinizle sag
ayak bilegine degin (15 kez). Yadayukardaki devinimlerin yeri-
ne 15 dakika sQreyle kogun, bisiklete binin, yOzOn, tenis oyna-
yin yb.
- a
ZiHiNSEL ZiNDELiK
Zihinsel zindelik igin geygemeyi iyi bilmek gerekir. BugO-
nOn kogullarinda yalniz fiziksel degil, psikolojik zindelik de gart-
tir. Yoksulluk, sagiiksizhk, ekonomik ve ailesel problemler gibi
birkag sres faktorCi insamn zihinsel saghgini tehdit eder. Stres
resmi bir hastahk degilse de hastaliklara kargi direnci kirmasi
bakimindan onemle Ozennde durulmasi gereken bir durumdur.
Gergek anlamda gevgemeyi bilirseniz igte olsun, evde olsun
kargilagtigimzbirtakim problemlerin Ostesinden dahakolayhkla
gelebilir, insanlarla i ligki lerinizi daha kolayhkla yoluna koyabi-
lirsiniz. Gevgeme aynca uyku problemlerinizi de ortadan kaldir-
manin bir yoludur.
98
Bazi kigileryapilan geregi stres ve huzursuzluktan digerle-
rine oranla daha az etkilenir. Oteki gruptakiler ise en ufak bir
problem! bOyiik birendige ve kizginhk kaynagi yapar. Bu gQglO
duyarlilik adrenalin hormonunun kanasalgilanmasmdan dtOrd
bedeni, fiziksel olarak etkilemesi demektir. QunkG, adrenalin,
soiunumu ve kalp vuruglarini hizlandinr. Aym zamanda mide bu-
lantisihave tansiyon yOksekliginede neden olur. Bunun sQrek-
liligi ise bedeni olumsuz yonde etkiler. Hatta saglikli bir insa-
nm bile hastalanma riskini ytikseltir.
Gevgemenin birtakim yollan vardir. Egzersizlere ek olarak
burada size bazi gevgeme yontemleri sunacagiz: L
Solunum egzersizleri
Qogu insan saQIikh bir bigimde nefes almasim bilmez. Ke-
sik kesik nefes alma yerine derin nefesler almayi adet haline
getirebilirseniz strese kargi iyi bir silahmizvar demektir. Dog-
ru nefes almanm kriteri gogsiln degil karrtm daha gok gigmesi-
dir. Yere uzanm,bir elinizi gogsQnuzUn Ust kismma, bir elinizi
karnimza koyun ve nefes alm. Eger karnimz gogsOnOzden da-
ha once gigiyorsa nefes almayi biliyorsunuz demektir. E^ertersi
oluyor yani, once gogstinOz gigiyorsa iyice pratik yaparak kar-
nimzin once gigmesini saglamahSmiz. GOnde iki kez yere uza-
nm ya da rahatga oturun. Bir dakika iginde normal olarak aldi-
gimz nefes sayisimn yansi kadar nefes ahp-vermeyi deneyin.
Boylece daha derin nefes al ip yavag yavag digan vereceksiniz.
Ama eger bagmiz donerse hemen bu egzersizden vazgegln.
Gdnde iki kez be§er dakika bu egzersizi yapmak yeterlidir.
Basit gevgeme
Rahat bir kanape ya da yataga uzamh. Uzerinizdeki siki gi-
yecekleri gikann. Oda ihkolmah. Degilse Uzerinize ihce biror-
tii aim. Sevdiginiz birmOzik pargasim dinlemeye baglaym. Bir
yandan da kendinize rahatim rahatim diye telkin yapin. Sonra
ayak parmaklarmizdan baglayarak bedeninizin her boiQmOnu te-
ker teker akhniza getirip iyice konsantre olun ve о bolOmiin agir-
hgmi yitirdigini dugOnOn. Ayak parmaklan, ayaklar, dizler, ka-
rm derken daha yukan gikm. Bunlan yaparken solumamzi da
yanyajndirin. Yani, normal solumanizdan dahaazsoluyun. De-
rin derin nefes alm, yavag verin. On dakika sonra kendinizi iyi-
ce gevgemig hissedeceksiniz.
Beden egzersiziyle gevgeme
llik bir odadayere arka QstO uzanm. Gdzlerinizi kapaym, kol-
99
lanniz iki yammzda serbestge uzanmig olsun.
• : • w Once yOzQnOzQn derisini burugturup agin. Oyle ki yOzil-
niizOn derisi yere degecekmig duygusunakapilm.
— Kafanizi yerdenkaldinp genenizi gdgsQniize dogru uza-
tin. Sonra genenizi ve boyniinuzu gevgetin.
Omuzlanmzi yere dogru iyice bastion ve tekrar gevgetin.;
— iki yanaagtigimz koHarimzi ve pdrmaklarinizr iyice geriri/
sonra gevgetin. v
Kalganizi yerden yukandogru kaldirin, sonra gevgekge
yere birakin. '
— Bacaklarimzi bi rbiri ne* biti§ti ri p ayak parmaklannizi yere
dogru gerin. Gevgeyin.
Bu hareketleri birbiri ardma on dakikayapin. Sonra tQmiiy-
le gevgeyin. TOm organlanniz yere yapigmig duygusuna kapi-
larak beg dakika dinienin. Sonra ytizil koyun doniin. 2-3 dakika
da oylece yatin. Artik kalkabilirsiniz.
Meditasyon
Tam gevgeme igindOgiincelerimfeden tumilyle annmakzo-
rundayiz. Ama bu da kolay bir §ey degildir. Diigiincelerinkafa-
miza Ogilgmesini minimuma indirmek elimizdedir. Kendinizi ra-
hatsiz edici d(j§(incelerinizden azami bir §ekilde anndirdiginiz
zaman gergek gevgemenin ger<?ekle§tigini gbreceksiniz.
GUnde iki kez onar dakika siQinabilecejjiniz sakin bir;ko§e
edinin. Ya sirt Qstil uzanin ya da bir iskemleye rahatga yerle-
§in. Gbzlerinizi kapatm. Derin derin nefes alm. Zihninizi tek bir'
§eye, ya bir sozcUge ya da tek bir imaja konsantre etmeye ug-
ragin. Bu bir gUzel gOI imaji olabilir omegin. Kelime ise, ozel-
likle anlamsiz olmalidir. Agzmizi oynatmadan kendi kendinize
kelimeyi tekraredin. Eger iki yontem de gegerli olmuyorsa ne-
feslerinizi saymayi deneyin. Bu arada dOgOncelerinizin kafani-
za й§й§Шдйпй farkedeceksiniz. Ama onlari izlemeyin, birakin
orada kalsinlar. Kendinizi kpnsantrasyonunuza verin.
. e ! .
UYKU SORUNLAR!
Uyktiyadaldiginiz zaman bedeninizyankig uykusunagirer.
VQcut ateginizyarim derece diiger, kalp atiglarimzyavaglar. So-
100
luk alipvermeniz siglagir. Midedeki, bagirsaktaki sindirim du-
rur. Sadece kaslanniz daha rahat edebilsin diye donup durulur.
Aragtirmalara gore bu sagdan sola donmelerin miktari birge-
cede 20’ye gikmaktadir. Uyku yeni dogmug bebek igin bOyuk
bir gereksinirridir. 24 saatiri 16 saatini uykuda gegirir. Qocuk se-
kiz yagma gelince artik eskisi kadar uykuya gereksihmez. Nor-
mal bir insanin uykusu kadar uyur. Uyku gereksinimi kigiden
kigiye degigmekle birlikte 6-8 saat uyku yeterlidir.
Yetmig yagina gelince gecede iki saat uyuyup sonraki za-
mani uyuklayarak gegirmek yeterlidir. Uyku fiziksel bir fenomen
degildir. Kimyasal ve hormonaldir. Bizi uyumaya yonelten yor-
gun birvQcut deOil, yorgun bir beyindir. 16 saat durmadan gali-
gan bir beyin yorulur. Tipki birakQ gibi bogalir. Gece uyku stra-
sinda ise tekrar dolar. Dinlenmig, uyanik ve zindeyken beyni-
mizentelektuel faaliyetler igin gerekli kimyasalgranQIlerle do-
lar. Eger yorgunsak beyin bu granOllerden yoksun kahr. Igte bu
graniiller uyku sirasmda tekrardan belirir.
Bedenimjz oriu 24 saat ayarlayan bir Jgsel saatle yohlendi-
rilir. Bu saatin24 saatlik bir ritmi vardir. Bu ritm herkes igin de-
gigiktir amagok buyQkfarkhliklar gbstermez. Bu ritm bbbrekOs-
tQ bezlerince salgilanan ve hayat verici kortizonim kan dQze-
yiyle ydnlendirilin Gece yarismdan sonra saat 2-4 arasinda bu
kortizon seviyesi en dOgOk ddzeyine gelir. Bdbrekdstti bezi da-
ha sonra kortizonu bizi sabah 6 ile 9 arasinda uyandtracak bi-
gimde salgilamaya baglar. Erken uyanan kigilerin kortizon do-
rugU erkendir. Uykudan zor uyanan, hatta kaiktiktah sonraan-
cak bir kahva igerek kafasim toparlayabilen ya da hala uyukla-
mayi siirdOrenlerin kortizon dbrugu ise gegtir. Erken ya da geg
kalkahm bizleri uyanik, eherjik ve hareketli kilan bu kortizon-
dur. Ogle yemeginden sonra hemen herkesin duydugu uyukla-
ma duygiisu plasma kortizonun dOgmesinden kaynaklanir.
Akgama dogru kortizon yine yOkselir ve geceyi gegirmek igin
gereken enerjiyi toplamamiza yardimci olur. Saatler ilerleyip ge-
ceyansma dogru gelindiginde kortizonun tQkenmesiyle birlik-
te uyku gereksinimi baggosterir. Gece insanian denilenlerde
kortizon gecenin geg saatlerine kadar dQgmez.
Riiya gorme
Beyin, eleyen ayiklayan, siniflayan, goziimleyeh ve ayrigti-
ran bir bilgisayar gibidir. Beyin uykudayken gundOzyagadikla-
nmizi ayinr, smiflar, goztimler ve ayngtirir. Tipki bir bilgisayar
101
gibi gereksiz bilgilerle biIgilendiriIirse kisa devre yapar ya da
sigortasi atar. Bilgisayardevrelerini elektriksel temizler, beyinSe
uykuda. Beynin temizleme mekanizfnasi rOyalardir. '
Bu kurama gore beyin entelektuel faaliyetler igin gerekli
olan kimyasalelementleri гйуа esnasmda Qretir. Riiya gormez-
sek bu elernehtleri Oretemez. Laboratuvarlarda gonulfiller (ize-
rinde yapilan bir aragtirma 7-8 saat deliksiz ama riiya gorme-
den uyuyan kigilerin gok yorgun uyandiklanm gostermigtir. Eger
sabah enerjik bir bigimde kalkmakistiyorsak riiya gormemiz ge-
rekiyor. Barbiturath bir uyku ilaci aldigimizda, riiya gorme he-
men hemen tiimiiyle engelleneceginden sabah yan sarhog gi-
bi uyanihr. Oysa riiyalara etki yapmayan bir trankilizanla daha
rahat uyanma saglanir. Hatta gece birnedenle uyanildiginda
gene rahatsizhk hissedilmez.
Uykusuzluk (Insomnina) .
Uykusuzluk, uykuya dal makta gekilen zorluk, uykuya daldik-
tan hemen sonra uyanma, geceninyansinda uyanma, sabah er-
ken uyanma ya da hig uyumamadir. Ashnda gogumuz sandigi-
mizm aksine sabaha kadar goziinii kirpmadan yatamayiz, ya da
birbirini izleyen kesintisiz 7 saatlik uykusuzluk gekemeyiz.
Kronik uykusuzluk insani giigten dtigiiriicii bir rahatsizlik-
tir. Herkesiir uykuya gereksinimi vardir. Onun igin uziin siire-
dir uykusuzluk gekiyorsaniz mutlaka doktOra goriinQn. Uykusuz-
luk genellikle bir stres sonucu ortaya gikmigtir ve doktorla ko-
nugmak bile bir tor igipizi dokme firsati vereceginden kendili-
ginden geger. Ama bezen de kisa sQreyle uyku ilaci aimak ge-
rekebilir. Uykulareski diizenine kavugunca bu ilaci kesmek ge-
rekir. Yoksa ilag baQimhhgi uykusuzluk kadar kotiidiir.
Uykuya dalmayi kolaylagtinci oneriler
— Yatmadan once heyecan verici olmayan, sakin bir geyler
okumayi deneyin.
• — Ig ya da ailesel probiemlerinizi birlikte yataga gbtQrme-
yih. . ' .
— AkgarnilstU itibariyle* kahve, gay, kolali igeceklerve si-
garayi birakin. •
— Yatmadan once gekerli bir geyler yemeyin.
— Yatak odanizim sicak ya da gok soguk olmamasina dik-
kat edin. Hava alabilmek igin caminizi agin.
— Damlay.an musluk, gicirdayan kapi gibi sizi gece uyandi-
racak ahzalara izin vermeyin,
102
— Gergek pamuklu gecetik ya da pijama giyin. Sentetik giy-
siler rahat uyumanizt ehgeller.
— Yatmadan once ilik bir banyo kanimzin beyinden deri уй-
zeyine yayilmasini sagiayacag indan rahat bir uykuya neden olur.
Ya da sicak bir igecek deneyin.
— Uyku sCirenizi kisaltin.
— Seks, en iyi ilagtir.
Eger yatakta uyumadan yatarken yanmizda derin derin hat-
ta horlayarak uyuyan bir eginiz varsa ona garez duymaya ba§-
lamadan hemen.yataktan kalkin ve mutfakta, bagka odada, ya
da havauygunsa bahgede kendinizi oyalayacak bir i§ edinin.
Uyanik yatmaktansa az йуиуир о uykusuz saatleri yararh bir ige
harcamak da size manevi haz verecektir. -
Gerekli uyku suresi
Herkes igingereken uyku suresi degigiktir. Hig rahatsiz edil-
meden uyuyabildiginiz kadar uyudugunuzda kag saat gegmig-
se о kadar uykuya gereksiniyorsunuz demektir. Bazen bu nor-
mal uyku saatiriden iki saat daha fazla ya da az uyudugumuz
da olabilir. Ashnda uyku gereksinimi yaglandikga azahr. Altmig
yaglann (jzerindedortsaatuykuylazindelikierini koruyanlarvar- z
dir. x __
Qgleden Sonra uyumak yararlidir. Ogle yemegi sonrasi kor-
tizonun diigUk oldugu siraiarda zaten yeterince enerjik ve uya-
nik olamiyoruz. Bunu da uykuda gegirip akgam uzeri ve gece
igin zindelik. kazanmak yararh olur. Saat 14-16 arasmda bir Sa-
atlik uyku yeterlidir. 4
SA6LIKLI BESLENME
Saglikli beslenme saglikh yagamin temel taglanndan biri-j
. dir. VQcut igin gerekli protein, yaglar, karbonhidratlar, vitamin--
ler ve mineralleri dengeli bir bigimde aimak saglikh bir beden
igin gereklidir. S6n zamanlarda incelmek igin yapilan diyetler-
de bazi temel ihtiyag maddelerine izin verilmemesi, vucudun
dengeli beslenmesini bozmakta, buna bagh Olarak gegitli rahat-
sizhklarm ortaya gikmasina neden olmaktadir- Size bu bolOrri-
de dengeli beslenmenin temel kurallarmi anlatacagiz ve bazi
diyet ornekleri verecegiz.
103
Dengeli beslenme nedir?
Dengeli beslenmenin alti temel besimmaddesi, enerji Qre-
tiei protein, karbonhidratlarve yaglar, seldloz Oretici vitamin
ve mineraller ve hayatin sOrmesfigin en temel madde olan su-
dur. Yemek ve su verilmeyen bir insan ancak5-6 gOn yagayabi-
lir oysa sadece su yerilen bir bagkasi iki aya kadar yagamini sOr-
dOrebilir.
Proteinler
Protein vOcudun temel yenilegtirici maddesidir. VQcut do-
kularmr yeniden olugturmaktaya da eskiyenleri yenilegtirmek-
te etkilidir. Ayrica enzimlerin; amino asitlerin ve antikorlann
olugmasmda da gereklidirler. Proteinler, hayvan ve sebze pro-
teinleri olarak iki gruptur. Birincileri et, balik ve yumurta, ikin-
cileri ise bezelye, fasulye, baklagiller, hububat ve ekmekte bu-
lunur. Protein yemeklere tat katar. Bedeniniz dokularinm ge-
reksiniminden fazla protein alindiginda fazlasi yaga donugUp
depo edilir.
Yaglar' '
Yaglar, hayvansal besinlerde oldugu gibi, yerfistiginda ve
zeytinde de bulunur. Yaglar, enerji sagladigi gibi bedenin ge-
ligmesi ve yenilenmesinde de yararlidir. Yagin fazlasi vUcutta
depo edilir ve ciddi kalp rahatsizhklarma neden olur.
Karbonhidratlar
Ka,rbon, hidrojen ve oksijen igeren kimyasal maddelerdir. Ni-
gastah ve gekerli turn maddelerde karbonhidrat vardir. Tahil, ge-
ker, ekmek, biskQvi, makarna, patateste bol mi kt arda bulunur.
Karbonhidratlar enerji kaynagidir. Ayrica dengeli beslenmede
bagka elementler igerdikleri igin de gereklidirler. Ornegin, be-
yaz unlu ekmeklerve patateste selOlbz, hububatta protein var-
dir. Ekmek^ demir kaynagidir. §eker diyetlerde рек makbul sa-
yilmasa da gok gabuk enerji urettirir. §igmanhgin baglica ne-
denlerindendir. Ayrica digler igin de kbtti etkileri vardir. §eker-
siz bir beslenmede vUcut depolanmig yagi kullanmak zorunda
kalacak boylece incelmesi kolaylagacaktir.
Seliilbz
Son yillara kadar beslenmede selUlbzQn geregi anlagilama-
migtir. VOcuttan atildigma gbre yararsizdir deniyordu. Oysa
aragtirmalar gostermigtir ki, saghkli beslenmede selQIbzOn
bnemli bir yeri vardir. Ornegin, suyun digkida tutulmasini sag-
layarak yumugak digkilamaya neden olmaktadir. Ayrica yiyecek-
104 ,
lerin bagirsaklara daha hizh intikalini de saglamaktadir. Boyie-
сё de kabizhgi dnlemekte yardimci olmaktadir. Bazi doktorlar
selOldz agirlikh bir diyetin vilcudun yaglan kuilanmayontemi-
ni etkiledigi igin kandaki koiesterol diizeyini de dOgOrdiigii ka-
nismdalar. Aynca seldlozden zengin besinlerin kolit, apandisit.
ve bazi ig organlann kanserine egilimleri de azalttigi dne stirUl-
mektedir. GOnde iki kagik kepegin gerekli seWlozO saglayacr
gorOgd yaygmdir.
Vltaminler ve mineraller
Vitamin ve mineraller kimyasal maddeler olup'gogu kez vii-
cut taraf indan yapilamazlar. Ama viicut fonksiyonlan igin temel
tagidirlar. Vitaminlerin birgok turii vardir ve ancak dengeli bes-
lenen bir kigi bu vitaminleri kolayca saglar. Vitaminler metabo-
lizmayrdQzenler ve karbbnhidratlarla yaglann enerjiye ddnQg-
mesini saglar.
Mineraller ise su dengesi gibi metabolik iglevler, sinir ve kas
tepkileri ve bezlerin salgilamalannda onemli rol oynarlar.
Mineralleri hayvan ve bitkilerden saglamak mumkundOr. T0-
kenenin yerine surekli olarak yenisihi koymak gerekir. Mineral-
ler sodyum, potasyum, kaisiyum, fosfdr ve manganez igerirler.
Taze sebze ve meyvelerle, hayvansal yiyeceklerde bol bol bu-
lunurlar. Kadmlar demir azli&ina bagli anemiyeyakalarimaya da-
ha eQilimli oldukian igin demirden yana zengin besinler alma-
ya ozen gdstermelidirler.
Su
insan vOcudunun gogu sudan ibarettir. Sadece vOcutta de-
gil, hQcrelerde ve dokiilarda da su bulunur. Suyun yarari, besin
artiklannr idrar sistemine tagimasidir. Gtlnde terleme, digkila-
mave idraria insan yaklagik 2 litre su kaybeder. Bunu yerine
koymak gerekir. Ancak yiyeceklerin gogunda su orani ydksek
oldugu igin 2 litre suyu ille de igerek tamamlamak. gart degil-
dir. Ama gene de 1.5 litreden az su igmemeye ozen gosterin.
Sicak havalarda, ishallerde su kaybim gidermek igin bol bol su
igmeyi ihmal etmeyin.
: < — J) ? ?
DENGELI BESLENME
Dengeli beslenme ya da dogru beslenme, yanlig yemek ye-
meme degil, bazi besinlerden eksik almama, ya da diger besin-
105
lerden fazla almama anlamina gelir. Qok gekerli ve ya§h yiye-:
ceklervQcuttadepoedileceSinden gigmanligavesaQhgi olum-
suzydnden etkilemeye neden olacaktir. Burada size ne yapma-
mz gerektigi konusunda ozet bir bilgi verecegiz:
— Giinde bir kez et yiyin.Ya da yiyeceQiniz etin porsiyonu-
nu ikiye bolerek iki kerede yemeyi deneyin. Sigir, koyun etleri-
ni azaltin. Yagdan yana zengin sosis, salam, sucuk gibi etler-
dense, bahk ve kiimes hayyanlannin etlerini yemeyi yegleyin.
— Etleri ince ince diiimleyin ve goriinurdeki turn yaglan gi-
kartin. '
— Kizarmadansa, haglanmig ya da finnlanmig et yiyin. Qok
yagemen garnitOrlerden, ornegiri, sogan, mantar vb.lerden ka-
ginin.' • -
— Krema, krem peynir, tereyagi, sut, dondurmagibiylye-
cekleri gok az alm, ya da hig almayin. Yogurt, yagi ahnmig silt
ve yagsiz peynirleri yiyin.
— Karbdnhidrattah yana zengin pasta, krema, hamur Iglerl-
ni yemeyin.
— Doymamig yagian kullanm.
— Haftada dort yumurtadah fazla yemeyin. QQnkti, yumur-
ta kolesterolQ artinr.
— Her yemekte yediginiz taze meyve ve sebze porslyonu-
nu artirim Sebzeleri gok az pigrnig yemeyi deneyin.
— Seliilozden yana zengin besinler almayadzen gosterin.
— Sabah kahvaltisindan vazgegfneyln. Ya da gOnde bir ogQ-
n(i atlamaya kalkmayin. Yaranndan gok zaran dokuriur.
— Bir tek, kapsamli yemek yerine, az ye sik yemek daha ya-
rariidir. ~ '
Sebzeieri bol suda ve gok uzun siireli yikamaktan vazge-
gin. Yft da sebzeieri dogradiktan sonra suya koymaym.
Diyet nedir?
Qigmanlik hem estetik olarak, hem de saglikagismdan oze-
nilir bir durum degildir. Orta yaga dogru insanlardaha gok kilo
alma egilimindedirler. Qigmanhgin nedenlerinden biri yakaca-
gmdan gok kalori almaktir. KilovermekistiyOrsanizaldigmizka-
lori miktarim kismakve ideal kiloya geldikten sonra da о kilo-
yu muhafaza etmeye ozen gostermelisiniz.
Cinsiyet farkhiigi
Kadmlar, erkeklere orahla daha yagh olma egilimindedirler.
Ortayagayaklagtikgabu oran kadin aleyhihe artar. Ornegin, 20
106
yagmdaki bir kadmin vOcudunda yuzde 25 yag varken, erkekte
bu bran yOzde 20’dir. 40 yag dolayinda ise kadmda yOzde 50 ya§
varken erkekte sadece yuzde 25’tir. Erkek kadma oranla iki kat
daha hizh kalori yakar. Kas sistemi saglam kalabilmek igin da-
ha gokbnerjiye muhtagtir, Ayrica kadin hormonlari —ostrojen
ve progesteron— dogal gevirgenlerdir. Yani, yemegi yaga ge-
virmekte yardimci oiduklan gibi vOcudun su tutmasma da ne-
den olurlar,
Metabolizma
Metabolizma insandan insana degigkenlik gosterir. Birinin
ihtiyaci kadar olan yiyecek, digerine fazla gelebilir. Eger yete-
rinden fazla yiyorsaniz gigmanlamamzkesindir. Metabolizma-
mz bunu degigtirme gOcOnde degildir. Egermetabolizmamza§ir
gahgiyorsa igtahinizi gemlemek zorundasimz. Ama eger meta-
bolizmasi hizh olan ganslilardansaniz ne yerseniz yiyin kilo al-
mazsmiz. Ama ne olursa olsun gereksindiginizden daha az ye-
meye gayret sarfedin. Hele yag ilerleyip, aktiviteniz azalmaya
yOz tutmugsa daha da az yemelisiniz.
Kalifsai ve gevresel ozeliikler
§igmanhk irsi ozeliikler gosterir. Bunun genetik mi olduQu
ya daailedeki koto beslenme ahgkanhgmdan mi dogdugu ke-
sinlikle bilinmiyor. Beslenmenin yetigtiginiz gevreyle de ilinti-
si vardir. Eger anne-babanizdan koto beslenme ya da yanhg bes-
lenme ornegini almig ve sOrdOruyorsamz ya da onlar gibi siz
de egzersiz yapmaktan kagmiyorsaniz kilo alma olasiligimz ar-
tacaktir.
Ayrica psikolojikdurumlar da kilo almakta etkin olurlar. Dep-
resyon, endige ve can sikmtisi sizi gok yemeye ybneltecektir.
Bunun getirdigi gigmanhk moralihizin bozulmasma neden ola-»
cak ve depresyona gireceginiz igin yeniden yemege sanlacak-
simz. Bu kisir dbngOden gikmamn yollarim aramahsmiz.
3 ' /
DiYETTIPLERi ’
Kalori hesabi
Masa bagmda gahgan bir kadmin gOnde 2.000 kaloriye ge-
reksinimi vardir. Ejjer ev kadimysa bu miktar 2.300 kaloridir.
Erkek ise masa bagmda gahgiyorsa 2.500, daha aktif bir ig-
107
teyse (marangoz, bgretmen vfr) 2.800, agir iggiyse 3.300 kalori-
ye gereksinir.
Diigiik karbonhidrat -
§eker.ve nigastah besinleri kesmekle yapihr. Yiyeceklerde-
ki karbonhidrat birimlerihi sayarak gOnlOk yiyecek ihtiyacinizi
saptarsamz kalori hesabindan daha kolaydir. Aynca ag kalma-
mzi onler.
Yiiksek protein
YOksek proteinli besinlerden istediginiz kadar yiyebiljrsiniz.
Eger protein yakabileceginizden daha az kalori Oretirse ige ya-
rayabilir. Kilo verdirdigi sanilmaktaysa da ashnda vOcudun su
atmasim saglar. Tatmin edici biryeme bigimidir. Qokga vitamin
ve mineral almahiza da yardimci olur. Ama dengesiz bir bes-
lenme tOrOdOr. Aynca gok pahahdir. KolesterolO artirir ve vO-
cudun ciddi boyutlarda su kaybetmesine yol agar,
Diigiik yag
Karbonhidrat birimlerini sayarak yiyeceginizi ayarlaym. Yaglr
yiyecekleri kaldinn. Yagsiz olma koguluyla patates, makarha,
ekmek bile yiyebilirsiniz. Etkili oldugu kadar da pahah olmayan
bir diyet tOrOdOr. Ancak gekerli yiyeceklerle alkol sinirh ahn-
mahdir.
' ' . ?
YIYECEK GRUPLARI
Yiyecek gruplannin ne oldugunu bi I irseniz yukardaki diyet-
lerden birini uygulayacagimz zaman hangi yiyecekten ne kad,ar
yemeniz gerektigine karar vermeniz kolaylagacaktir.
Yiiksek proteinli yiyecekler
Et, bahk, kOmes ve ev hayvanlan, sakatat, yumurta, peynir,
ceviz, fmdik, baklagiller. Bu besinler proteinin yamndayag, de-
mir, A, D, В vitaminlerini de igerirler.
Siit ve siiriin iiriinleri
SOt, krema, yogurt, dondurma, peynir.
Proteinden bagka, yag, kaisiyum, D, A, B2 vitaminleri igerir.
Krema ve krern peynirleri gok kalori verdigi igin enerjiyi de arti-
rir. Ancak proteinden yanazayiftir. Hayvansal yag oram yOksek-
tir.
----------------------------------------------------------——
108
Yegil, san sebzeler
Lahana, kirmizi ve kara lahana, hardai otu, ispanak, brOksel
, lahanasi, taze fasulye, yegil salata, kerevit. Kalsiyum, klor, krom,
kqbalt, bakir, manganez, potasyum ve sodyum gibi mineralleri
igerir. BOtun meyve ve sebzeler su ve selOloz saglar.
Turunggiller
Domates, portakal, greyfrut, gilek, limon, kavun. Bol C vita-
mini igerirler.
Diger sebze ve meyveler
Patates, gekerpancari, misrr, havug, karnabahar, elme, muz,
ananas, kayisi. Karbonhidrat ve А, В, C vitaminlerini Igerirler.
Ekmek, un, tahillar
Ekmek, biskOvi, makarnalar, piring, yulaf. Protein, karbon-
hidrad, В vitamini, demir, kalsiyum. Ratine unlardan ve yiyecek-
lerden kagimn. Otekiler viicut igin gerekli selOloz, protein ve
kaloriyi saglayacaktir.
Yaglar
Tereyagi, margarin, zeytinyagi, hayvansal yaglar. A ve D vi-
tamininden yana zengindirler. Margarinde tereyagina oranla da-
ha gok D vitamini vardir. Yiiksek kalori saglarlar. Tereyagi hay-
vansal yagdan yana zengindir.
ALKOL
Arada sirada igilen igki milyonlarca insan igin bir keyif kay-
nagidir. Orta kararaimak koguluyla bira, garap ve yOksek alkol-
10 igki lerin saghga zaran yoktur. Ama yanhg zamanlarda ve gok
miktarda igilirse zarann sonu yoktur.
AlkolOn baghcaetkisi beynin ve sinirlerin tepkilerini kesme-
sidir. insanlann igkiden hoglanma nedeni de budur. Bir ya da
iki igki bir trankilizan gibi etki yapar. Bazi insanlann inandiQi-
mn aksine az miktarda alkol uyanci degildir. Hatta zihinsel ya-
saklan bir dereceye kadar ortadan kaldirdigi igin insanlann ya-
ratici yanlarinin ortaya gikmasinda dayardimci olur-denebilir.
Alkol ayni zamanda damarlari agici etki yapar ve idrar sok-
tOrOr. AlkOI bol miktarda ahndigmda kandaki geker sOratle d0-
ger(hiypogiisami). igkici kendini zayif, sinirli ve ag hisseder. Al-
109
koi karbonhidrat formunda kalori bulundurursa da bagkaca be-
sin degeri yoktur.
Ne kadar ipmeli?
Alkolun etkisi kandaki yogUnluguha baglidir. Bu yogunluk
da insandan insana degigir. Eger iri yan biryaprdaysaniz ufak
yapili bir insana oranla alkol kanmizda daha az yogun olacak
ve digari atiimasi kolaylagacaktir. Eger iperken bir geyleryiyor-
saniz yada ipmeden once mide cidanhi yaglayacak bir gey ye-
migseniz (tereyagi sttrillmug birdilim kizarmig ekmek gibi) al-
koliln kandaki yogunlugunun yOkselme hizi yavaglar. ipkiyi agir
agir iperseniz etkilemesi daha yavag olacaktir. Yiiksek alkolora-
nrolan bir ipkiyi birden ipmekle hemen капа karigmasirii sag-:
lamig olursunuz. Onun yerine aym hizda bir bira iperseniz etki-
si fazla olmayacaktir. Hele agir ipilen bir bira, daha bardak so-
na ermeden vOcuttah digan atilma agamasma gelmig olacak-
tir.
Ogle yemeginde ipilen bir ya da iki kadeh ipki vOcuttan ati-
hncaya kadar birkap saatin gepmesi gerekecektir. Ama akgam
iizeri buna Have olarak iki kadeh daha ipecek olursaniz karida-
ki yogunlugu artacaktir.
Alkolun zararlan
Fazla miktarda alkol almmasi beyinde tahribata neden ol-
maktadir. Hafizada bogluklar, konsantrasyon eksikligi, duygu-
sa| reaksiyonlarve dilde dolagma, derige yitimi gozlenir. SiirekIL
ve agir ipmenin sonucunda karaciger kapmilmaz olarak siroza
yakalanacaktir.
Bir seferde pok fazla alkol alma midenizde akut gastrite se
bep olabilir. Ama uzun sQreli fazla alkol almmasi kronik gast -
rite yol apacaktir. Ayrica alkolizmin erkeklerde iktidarsizliga, ge-
be kadmnlarda ise bebegin dGgmesihe yol aptigi saptanmigtir.
Ne ipmeli?
Her gUn ipmek hem bagimhlik ddgurabifecegi Spin hem de
midede agirtahriglere yol apacagi ipin dogru degildir. Ama bir
Ьйуйк gige bira, ya dprt kadeh garap, ya da bir duble yiiksek
alkolld ipki ipmgk zaran en aza indirir.
Renkli ipkiler, yani viski, konyak ve kirmizi garaplar bag ag-
nsina neden olur. Gin, raki ve votka gibi renksiz ipkiler ise da-
ha az bag agrisi yapar ya da hip yapmaz. Ipkiyle birlikte sigara
ipmek.de bag agrilarim artirici faktordtir. Agir bir ipki ipiminin
sabahmda miimkOn bldugu kadar pok istirahat ediri ve pok su
110
igin. Qtinkti, igki idrarsoktQrQcQ oldugu igin suyun dayardimiyla
vQcuttaki alkolQn digan atilmasim saQIayacaktir. Eger bagimz
gok agnyorsa aspirin igmekten kagimn. QiinkCi aspirin zaten tah-
rig olan mide mukozasini olumsuz etliyecektir. Bagka bir agri
kesici deneyin.
SiGARA
TOm kargi kampanyalara, basinda, TV’de, sigaramn zararla-
ri Qzerine yapilan konugmalara kargin sigara toketimi ulkemiz-
de gegmig yillaTa oranla daha da artmig durumdadir. Sigaramn
iginde sagligi olumsuz etkileyecek Cig madde vardir: Katran, ni-
kotin ve karbon monoksit. Katran ve nikotin cigerlerde olum-
suz birikimlere neden olurlar. Aynca nikotinin sinir sistemi Oze-
rinde de olumsuz etkileri vardir.
Sigaramn gOnde igilen miktari, iginize gekip gekmemeniz,
ya da sigarayi filtresine kadar igip igmemeniz bile'bnem tagir.
Yanm sondOrQlmCig, igine gekmeden Wketilmig bir sigaramn
bile sayisiz zaran vardir ama tabii ki cigerlerinin dibine kadar
gekilmig bir sigaradan daha dOgQkWr. Kag senedir sigara igi-
yor olursamz olun, hemen birakmaya gaba gosterin. QOnkO bi-
raktiktan sonra saghgimz Cizerindeki riski sQratle telafi olacak-
tir.
Beg yilhk bir ara sonunda sigaramn kalp krizleri yaratma riski
yariya inecektir.
Sigarayi birakmamn gegitli yontemleri oldugu halde bir Wr-
it) birakamayanlardansamz, agagidaki onerilerimize uymaya
gahgm:
1. Katran ve nikotini diigiik bir sigara tiirii igin
2. Daha az miktarda igmeye galigin
3. Az nefes almaya bakm ve yariya gelince sondiiriin
4. Cigerlerinize kadar gekmemeye ozen gosterin.
in
KAFEIN
Kahve, gay, какао ve kolah igkilerde bulunan bir maddedir.
Merkezi sinir sistemini tembih eder ve insanin kendini daha
enerjik hissetmesine yol agar.Ayni zamanda idrar soktOrOcO-
dOr.
Herkesteki etkileri ayri ayri olmakla birlikte gOnde iki bar-
dak gay ya da kahve igmek yeterlidir. Daha fazla boyuttaki ka-
fein huzursuzluk, uykusuzluk, garpinti ve ishale neden olur.
GOnde begten fazla koyu kahve igenlerde bu semptonlann bir
ya da ikisine rastlamh
Fazlafniktarda alinmasi tiryakilige yol agmakla birlikte bO-
yOk saglik problemleri yaratmaz. Ama gene de higbir besin de-
geri olmayan bu igecekleri az almakta yarar vardir.
112
YAZ HASTALIKLARI
Cw ICAK yaz gOnleri ozellikle hipertansiyonlu insanlarda
hipertansiyona bagh komplikasyonlarm ortaya gikmasi
kolaylagir (beyin kanamalarr, myokard enfarktOsQ vb.
gibi).
Bu nedenle hipertansiyonlu, diabetli, kalp hastalikh kigile-
rin sicak Ogle saatlerinde degil, Sabah erken ya daakgam Ozeri
gibi nisbeten serin saatlerde sokaga gikmalaridaha dogru olur.
Yine yazin sicakhgin artmasiyla birlikte zaman zaman bazi
kigilerde saldirganhgin artmasma tanik oluyoruz. Aynca Sicak
yiiztinden dikkat azalmasi, gagkinlik gibi ruhsal tablolar da olu-
gur. SOzgelimi yaz aylarmda trafik kazalarimh artmasi rastlan-
ti degildir. Ozellikle kirsal kesimlerde an, akrep ve yilan sok-
malan olur. Bunlara kargi Ozellikle akrep ve yilan sokmalanna
kargi serumlar uygulanmahdir.
Sivi kaybi
Agiri sicaklarda buharlagma ile birlikte ciltten su kaybi ol-
maktadir. Eger yitirilen su yerine konulmazsa bazi rahatsizlik-
lar dogurur.
Ozellikle bedensel aktivite gOsteren kigilerin sivi kaybma ug-
ramamasi igin dikkat etmesi gereklidir. Saidece su almakla ye-
tinmeyip, tuz kaybim da onlemeliyiz. Dehidratasyonun ciddi bo-
yutlarinda agizdan verilecek sivi kisa zamanda sonug vermeye-
ceQi igin serum geklinde sivi verilmesi dogru olur.
Yaz ishalleri
Bebeklerde daha fazla olmak Ozere erigkinlerde de gordlen x
bu hastahk, yazm daha gok enfekte sular, kirli yiyeceklerle
bulagir.
ishal gok sulu, gflnde beg kezden daha fazla digkilamahali-
dir. YQksek ateg, kusma, bag agrisi, halsizlik, tabloya eglik eder.
Ozellikle bebeklerde durum dehidratasyon denilen vOcudun
susuz kalmahalini yaratir. Boyle bebeklerde uyku hall gorUIUr.
Agiz kurudur, bmgildagi igeri dogru gokmUgtUrve genel olarak
huzursuzdur. Daha agir durumlarda bebegin derisi porsUmUg-
tur, agizdan beslenemez, ategi ya gok yUksek, ya da gok dUgUk-
tUr. Dehidratasyon gok ilerlerse bebegin beyni hasara ugrar, hat-
ta olUmlere bile rastlamr. .
Ne yapmah?
Dehidratasyona sebebiyet vermemek igin Ьйуйк ya da go-
cuk hasta gok bol su igmelidir. Aynca bebek sUt emiyorsa 24
saat sflreyle sUtten kesilmeli onun yerine yarim litre suyun igi-
ne bir gay kagigi geker, yarim gay kagigi tuz koyup suyu kay-
nattiktan sonra sogutup bebege igirmelidir. BUyUklerde ise bol
sulu, yagsiz yiyecekler (ornegin kizarmig ekmek, beyazpeynir,
haglanmig patates lapa) verilmeli. Bu diyet semptomlar gegtik-
ten bir дйп sonraya kadar sUrdUrUlmelidir.
Giineg yaniklan
GUneg yamgi vUcudun gereginden fazlagUnegiri ultra viyo-
le iginlarma maruz birakilmasi sonucu olur. Yanan yer kirmiz,i
sicak ve hassastir. Daha agir vakalarda kabarciklar olugur.
Agik renk ciltli insanlar koyu renklilerden dahafazla дйпед
yanigma ugrarlar.
Tehliketeri nelerdir?
Her yil fazla yanmak sonucunda deri esnekligini yifirir ve
buruguk yagli bir дбгйпйт ahr. Aynca vUcudun дйпеде maruz
kalan yerlerinde keratos denilen kalm, kirmizi deri у anmalari olu-
gur. Kuvvetli дйпед iginlarma uzun sure ve devamli maruzkal-
manm agir bir riski de cilt kanserleridir.
114 - ’ ' - ................ ...
Ne yapmali?
GOnegte kalmanin yollanni bilip, ona gore davranmalidir. ilk
gOn gOnegte 15 dakikadan fazla kalmmamali, bunu her дйп bi-
raz artirarak dbrt-beg gOnde vOcudun gOzel bir renk almasini
saglamalidir. Bu donemde vOcuda koruyucu bir krem ya da vO-
cut losyonu sOrmek gereklidir.
i. Hergeye ragmen gOneg yamgi olduysa, vOcudun о bolOm-
lerini denize girerken dahi ortOlu tutmaya ozen gosterin. Bu ara-
da kalamin losyonu ya da onun benzeri losyonlan sOrOn. Act
varsaagri kesicileralarak rahatlamaya gahgin. Derinin duyarh-
gi gegmeden de gOnege gostermeyin.
Ama eger yaniklar gok daha agir boyuttaysa bir doktora
gorOnOn.
Giineg alerjileri
Bazi insanlarm ciltleri igin ultra yiyolejgmlar elerjan bir fak-
tor olugturabilir.
Ozellikle vOcudunjOneg goren yerlerinde, kollarda, bacak-
larda, sirtta, kagmtili, kabarik alanlar olugur. Bu bolgeler hizla,
gbzle gorOlebilecekgekilde bQyOr. Hastagiddetli agnli kaginti-
dan yakinir. Bu alerjik bir durumdur. Korunma bu alerjik duru-
mun ortaya gikmamasi igin birinci garttir.
Giineg konjoktiviti
Ciltteki ultra viyole duyarhligimn gbzde konjoktiva tabaka-
smda gorOlen geklidir. Goz kizarir, sulamr.
Giineg keratiti
Ultra viyole ig in lannin gozun kornea tabakasinda keratit de-
nilen iltihabi duruma sebebiyet vermesi halidir.
Bu durumlarda doktora gorOnmeyi geciktirmemek gerekir.
Giineg garpmasi
Kizgin gOnegte bagi agik insanlarda ama daha gok gocuk-
larda gorOlen bir yaz rahatsizhgidir.
§iddetli bag agrisi, mide bulantisi, kusma, ategle kendini
115
gdsterir. Ate§ 39-40°C’ye gikabilir, dalgmhk hali vardir.
Ba§a soguk suyla kompres yapmah ve doktora haber ver-
melidir. Sakin ve Serin bir odada hasta yatirilmali, bol su veril-
melidir. Bag agnsi. igin de agri kesiciler verilebilir.
Besin zehirlenmeleri
Clostridum botulinum toksini ile meydana gelen bir zehir-
lenmedir. Konserve geklinde hazirlanmig gidalardabzellikle ka-
raciger ezmesi, fiime bahk, ton bahgi gibi yiyeceklerden bula-
gir. Tpksin ile bulagmig besinlerde tat ve manzara bakimindan
bir degigiklik gbrOlmeyebilir.
Toksin midede emildikten 12-36 saat sonra bulanti, kusma,
ba§ ddnmesi, agiz ve bogaz kurulugu olur. Daha sonra ses ki-
sikhgi, gift gorme, yutma gdglQgO, solunum felci ve akcigeren-
feksiyonlari olum sebebidir.
Hastane gartlannda tedavisi gerekir.
EVDE HASTA BAKIMI
aVDE hasta bakimi igin pahah gereglere ya da donamma
ihtiyagyoktur. Yatagi yapmak, hastamn ategini olgmek
(derece aimak), yerinden kimildayamayan birhastayi ra-
hatsiz etmeden gevirmek igin biraz deneyim ve akh selim ye-
terlidir. '
Baglica kural hastayi rahat ettirmek,serin ve temiz tutmak-
tir. Kigi ne denli hasta olursa olsun, temiz bir gargaf Uzerinde
kendini daha serinlemig ve daha temiz hissedecektir. Uzun su-
re yatmasi gereken bir hastamz varsa UtU istemeyen gargaflar-
dan birkag takim edinmeniz yerinde olur.
Qocuklarve yaglilarin hastayken bakimlari egit derecede zor-
dur. Qociiklar hastaykeh istekleri bitip tUkenmez. Yaghlar ise
katilagmig eklemleri, hareketsiz kaslari yUzUnden bakiciya bU-
yuk zorluklar yUklerler. Onlari rahatsiz etmeden dogrultmak, ya
da biryandan ote yanina gevirmek, gargaf lanni degigtirmek hep
ozen isteyen ugraglardir.
Eger uzun sure yatmasi gereken bir hastamz varsa onu ya-
tiracagimz odamn segiminde dikkatli olun. Kendini izole edil-:
mig hissetmemeSi igin yaganan mekana yakin birodayayerleg-
Itirin. Bu sizin de daha uzun yollar katetmenizi ehgelleyecektir.
__
Hastayi tek kigilik bir yatakta yatirmak gargaflan degigtirmek
agismdan kolaylik saglar. Hastanin yatagmm iki yanmdada ge-
git olmah ki, hem doktora, hern size kolaylik olsun. Hastanin
bagucuna bir komodin koyun. Uzerine ilaglar, OstO ortOlO birsO-
rahi, su bardagi, gece lambasi, hatta size kendini duyurhbilme-
sini saglamak igin bir minik gan koyun. Eger odada pencere ver-
sa, hastanin yatagmi pencereden digarsmi gorebilecek bigim-
de ayarlayin. Hasta odasi g0nd0z21?C gece 18°C den fazla ol-
mamahdir. Hastanin istegine uyarak camim biraz agik biraka-
bilirsiniz.Ama eger istemiyorsa sakm zorlamayin. Hastanin ge-
reksindigi ilaglari doktorun uyarilarmi dikkate alarak saatinde
vermeye gahgin. Egerilacmi kendi igebilecekdurumdaysa, bag
ucundaki suyunu hig eksik etmeyin.
Hastanin ategini bir termometreyle olgeriz. 37° C ateg nor-
maldir. GOn boyunca bu yanm ya da bir derece oynayabilir. De-
receyi olgmenin en kolay yolu agiza koymaktir. Ama gocuklar-
da bu tehlikeli olabileceginden kolunun altma kistirmak en iyi-
sidjr. Minik gocuklari dereceyleyalmz birakmak dogru degildir.
Yatak yapmak
Hastanin yatagi teri emecek bigimde pamuklu kumaglardan
kaplanmalidir. Hastanin yatagi gOnde iki kez dOzeltilmeli, ara-
da da toplanan gargaflar dOzeltilmelidir. Qargaflari 4 gOnde,bir
degigtirmek yeterli olabilir. Ama eger hasta gok terliyorsa gar-
gaflan her ter krizinin arkasmdan degigtirmek gerekir. Yatak gar-
gafim ortaya toplanmayacak bigimde yatagm altindan baglana-
cak bigimde hazirlamalidir. Qargafm dbrt ucunadikilecek uzun
kordonlar yatagm altindan gaprazlama baglamrsa hastayi rahat-
siz edecek burugukluklarm onune gegebilirsiniz. Eger hasta sir-
tim dayamak istiyorsa ters gevireceginiz bir iskemleyi yatagm.
bagucuna koyun onOne de biryastikdayaym. iskemlenin yata-
gm bagucuna gelecek ayaklarmi karyolada giziklere neden ol-
mamasi igin yumugak bezlerle kaplaym.
Yerinden kimildayamayan bir hastanin gargaflarmi degigtir-
mek igin hastayi yatagm bir kenarma dogru yan olarak yanagti-
rm. Hastanin emniyette olmasmadikkat efmeyi unutmaym. Eski
gargaflari sirtma gelecek kadar yuyarlayarak toplaym, yeni gar-
gafi oraya kadar serin, sonra hastayrbu temiz bblOme alip ya-
tagm bteki kenarmadogru yan yatirm. Kirli gargafi alip, temizi-
ni yaymak kolaylagacaktir. *
118
Hastayi yikamak
Eger hasta kendi kendine yikanamiyor ve de yerinden kal-
kamiyorsaonu yatakta temizlemek pekalamumkundOr. Hasta-
mn altina bir Ьйуйк havlu serin. Odanin ihk olmasina 6zen gos-
tererek hastayi soyun. Uzerinede Ьйуйк birhaviu ortfln. YUzUn-
den baglayarak yavag yavag, ovmadan belirli bolUmlerini sUn-
gerle silin. Silinen yer bittikge flzerindeki havluyu oraya gotfl-
гйр daha agagilara inin. Sonra hastayi уйгйкоуип gevirin ve sir-
tmi, bacaklannin arkasim da aym gekilde temizleyin. Yumugak
bir havluyla kurulamaya dikkat edin. .
Kusari hastaya bakim
Bazi hastalar kusarken yanlarmda-kimseninolmasmi iste-
mezler. Bazilan daalmni tutacak birini isterler. Egeryardimini-
zi istiyorsa kustuktan sonra agzmin ve ellerinin iyice silinme-
sine ozen gostermelisiniz. Mide bulantisrolah bir hastamn uy-
kuya dalmasinda ya da biling kaybina ugramasr halinde gok dik-
kat etmelisiniz. Aslmda kusmak gok tehlikeli degildir ama ne-
fes borusuna kagma ihtimali de gozardi edilemez. Kusan biri-
ne alt i yedi saat boyunca kati yiyecek vermeyin. Ancak kusmak-
la kaybettigi-vUcut suyunu tamamlayabilmesi igin bol bolsu
ya da meyve sulari verin.
Kusma krizleri sona erdikten sonra dpktorun bgOtlemesi ha-
linde hastaya hafif bir gorba, et suyu, gay gibi yiyecek ve ige-
cekleri verebilirsiniz.
Hasta goctiklann bakimi
Qocuklanp hastaliklan genellikle yaghlarinki kadar a§ir geg-
mez. Ama gocuklar hastalandiklari zaman yanlannda mutlaka
annelerini gormek isteypceklerdir.
Eger doktor gocugun yatirilmasinda gereklilik gormediyse
gocugu yatmasi igin zorlamayin. Birakin g ne istdrse yapsm.
Ama gocuk hastahgi boyunca sQrekli olarak birgeyler isteye-
cektir. SUrekli olarak odasina girip gikip yorulmaktansa yatagi-
ni oturma odahiza tagiyin. Ya da oturma oidasindaki bir kana-
peyi ona hazirlaym. Boylece surekli yanmizda olmasmi sagla-
mi§ olursunuz.
119
lifttwi goouklara Hag iglrmek Ьйуйк bir dert olur. Bazilafi
haplari yutmakta zorluk gekerler. Onun igin de genellikle go-
cuk llaglari sivi geklinde olur. Ama gocuk bunu da> igmek iste-
meyebilir. Onu kucagimza oturtun ve eline sevdiQi bir meyve-
hin suyu dolu bardagi tutugturun. Ilacim igtikten sonra hemen
bu meyve suyuna sarilabilsin.
EQerhapi igmekte zorlamyorsa elinizle hapi dilinin тйткйп
oldugu kadar gerisine koymaya gahgin. Eger gocuk ilaci higbir
gekilde aimak istemiyorsa, onu ufalayarak (siviysa daha kolay)
en sevdigi ylyecegin igtne kangtirarak verin.
Yiiksek ateg .
YUksek ateg eger kirk dereceyi gegmemigSe tehlikeli sayil-
maz. Ama kirk derecenin Uzerinde de havaleler gok seyrek go-
гй1йг.
Qocugun ategi yUksekse ona bol miktarda su verin ve Uze-
rine fazla geyler giydirmeyln. Ilikbir odadasakin yatmasim sag-
layin.
Qocugun ategi 38 civanndaysa ve huzursuz gdrOnQyorsa
yarim aspirin verebilirsiniz. Ancak ikihci yanmi aradan dort sa-
at gegmeden vermeyin. Ama ikinci kez ilaci vermeden once ge-
ne gocugun derecesini aim. Eger ateg du gm eye y(iz tutmugsa
ilaci vermekten vazgegin.
Eger ilaca ragmen gocugun ategi 39°C’nin uzerine gikmak-
ta israr ediyorsa, hemen doktorunu gagirm ve bu arada onu ra-
hat ettirmek igin vUcudunu ihk suya batinlmig bir sflngerle sil-
meye baglaym. Biryandan da serinlemest igin elektrikli birvan-
tilatdru gocuga dogru tutun, Boylece vQcuduml sildiginiz su
kendiliginden buharlagarak gocuga belli bir serinlik saglar. ,
Hasta gocugun beslenmesi
Doktor belli bir beslenme regetesi vermediyse birakin go-
cuk ne isterse onu yesin. Yatakta hareketsiz yattigi igin fazla
enerjiye ihtiyag olmadigindan cam yemek istemeyebilir. Bu ca-
nimzi sikmasin. Sadece yUksek ategte, kusmada ve ishalde bol
bol su vermeyi ihmal etmeyin. Qocuk isterse bunun yerine li-
monata, kolah bir igecek verebilirsiniz.
\ ' KAZALAR .... .
aVDEKl kazalarda ilk yardim sadece hastanin iyilegme-
sini saglamak, ya da yaralarin ve hastaliklann daha da
kbWIegmesini onlemenin yollanni bulmaktir.
Кйдйк kazalarda ilk yardim evde yapilabilir. Ama Ьйуйк ka-
zalarda elinizden geleni yapmadan once hemen gereken yerle-
re bag yurunuz. Doktor ya da ambulans gelinceye kadar da has-
taya ilk yardimi yapm.
Bogulma
Nefes borusuna yabanci bir cisim kagan ve bogulmakta olan
bir bebegi, eger gok kUgUkse ayaklarmdan bagagagi sallandi-
nn ve elinizin ayasiyla sirtimnortasina birkag kez vurun. Ya da
gocuQu kucaginiza, bagi agagi gelecek gekilde yatinn ve gene
elinizin ayasiyla birkag kez vururi.
Ciddi yaralanmalar
Ciddi bir yaralanrnada kan kaybi yaralinin hayatim tehlike-
ye koyacak boyirtlara gok sflratli erigir, Eger bir Ьйуйк bir litre
kadar kan kaybetmigse, bir gocuk da bunun Ugte birini kaybet-
migse durum ciddi demektir. Bunun sonucu goklar ve biling ka-
yiplaridir.
Yaraliyayapilabilecek ilkyardirnkan kaybim durdurucu on-
lem almaktir.
1. Eger elverigliyse yarahyi sakince yere yatinn ve kanayan
orgamni yukan kaldinn.
2. Temiz bir bezle yaranin Uzerine sikica basin. Eger yara
ikiye ayrihyorsa kenarlan bir arada tutmaya galigm. Eger yara-
da yabanci bir cisim varsa, uzerine degil, yanlanna bastinn.
3. Esnek bantlardan edinin ve yarayi sikica sarin ki yara Uze-
rindeki baski devam etsin. Esnek bant yoksa temiz bir bez par-
gasi da olabilir.
4. Eger kan bandajin uzerine gikarsa bandaji gozmeyin. Onun
uzerine bagka bir bez pargasiyla yeni bandaj yapm. *
5. Eger yaranin Uzerine direkt basing kanamayi durdurma-
ya yetmediyse, yaranin Ust tarafmda kam durdurucu bir bolge
bulup,oha bastinn.
Belli bolgeyi bulmak nasil olur?
Eger yaraya yaptigimz basing karii durdurmaya yetmediyse
ya da yara basing yapilabilecek bir yerde degilse, yarayla kalp
arasmdaki Ьйуйк kirmizi kan damanha baski yapm. Koldaki ar-
ter kolun Ust bolumUnUn ig yUzUnden geger. Burasim parmak
uglannizla kemige dogru bastinn.
Bacaktaki arter bacaga inmeden once kasiktan geger. Has-
tamn bacagimn Ust bolumUnU iki elinizle tutun ve iki bag par-
magmizi kastaki bolgeye bastinn. iki bag parmak birbirine biti-
gik olmahdir. .
Kata yaralan
Kafa yaralan genellikle gok kanar. Eger yUzeysel bir kafa ya-
rigi ile kargi kargiyaysaniz bir temiz mendil ya da bez pargasiy-
la yaraya bastinn. Eger daha agir bir durumla kargilagmigsamz
yarali bolUmUn Uzerine hafifge bir temiz bez baglaym. Bezi ya-
raya bastirmayin ki, yabanci bir madde ya da kinlmig kafa ke-
mikleri beyne batmasin. .
§ok x
§okagirmig hastasolgun, baygin ve terlidir. Nabzi zayif an- '
cak fazla atar. Derisi soguk ve nemlidir. Endigelidir ve sUrekli
su ister. Kendini kaybeder ve biling kaymasi olur.
§ok gogu kez baygmlikla kangir. Normal bayginhkta hasta
once baginin dondUgUnU soyler ve hemen bayihr. Ama bu bay-
gmliklar iki dakikadan fazla sUrmez.
122
$ok nasil onlenir?
§ok genellikle agir yaralanmalar ya da agir yamklardan sonra
olur. §oka giren hastayi bagi -agagi gelecek gekilde yatirm. Ayak-
lan bagindan 30 santim yukarda olmalidir. Uzerindeki siki giye-
cekleri gevgetih ve isi kaybma ugramarnasi igin bir battaniyey-
le siki sikt ortQn. Yiyecek igecek bir gey vermeyin. Sadece onu
rahatlatmaya bakm.
Cereyan garpmasi
Cereyan garpmalari insani birden yere serer hatta kalp dur-
malarina;yol agar. Birini cereyan garptigi zaman ilk iginiz has-
taylaelektrik kagagi yapan kaynagm baglantisim kesmelisiniz.
Ancak bunu yaparken yalitkan bir alet kullanmamzgerekir. QOn-
кй cereyan garpan kigi de dokunduQunuz takdirde sizi garpar.
Kaynaktan uzaklagtirdiktan sonra nefes al ip almadigmi kont-
rol edin. Almiyorsa agizdan nefes yermeyi deneyin. Eger beg
nefesten sonra nefes almiyorsa kalbini kontrol edin. Belki de
kalp masaji gerekecektir; Eger hasta sadece bayginsa onu yO-
zOkoyun gevirin. BunU yaparken yOzOnOn yere garpmamasina
dzen gOsterin. Bagini bir yana gevirin ve kollanni baginin Ozeri-
ne uzatin.
Agir yaniklar
Yaniklarm ciddiyeti bulundugu yerveyaptigi hasarladlgii-
IOr. Aslmda yamklara en iyi gelen tedavi soguk sudur. Yanan
yeri 10 dakika suyun altinda tutmalidir. Eger yanik yeri gok Ьй-
yQkse о zaman soQuk suyla islatilmig bir havluyu yaramn Oze-
rine kdyimuz. -Temiz bir bezle yanik yerini hafifge bandajlaym.
Sonra da uzerine bir plastik torba gegirin. Yaralanan el ya da
kolu yukari kaldirm. Boylece gigmesini onlemig olursunuz. Sik
sik hastaya soguk su igirin.
Hafifyaniklar
Hafif yaniklar evde tedavi edilir. GOneg yamgi da boyle ya-
niklardandir. Yaniklar gok aci verir. Bunu onlemek igin yanik yeri
serin tutmak gerekir. Eger yanik yer su toplamigsa sakm pat-
latmaym. Ozerini temiz bir bezle kapaym. Eger su toplanmig deri
patlamig ve alttan yeni deri gdzukOyorsa enfekte olma ihtima-
lini azaltacak onlemler alm. Higbir yamgm Qzerine krem, yag
ya da bagka birgeyler sOrmeyin. Ancak gdneg yaniklari gok aci
verecegi igin ona kalamin Ipsyonu sOrmekte yarar vardir.
Giineg garpmasi
Fazla sicaklarda giinlQk ihtiyacm daha uzerinde su igmek
ve fazla tuz aimak gerekir. ‘
123
Eger yeterli su ve tuz almazsamz agiri terleme sonucuhda
sicak garpmasiria ugrarsiniz. Hasta sikintili, solgun, teni islak-
tir. Bir siire sonra bayilir. Nabizve solunum hizlamr. Bag aQnsi
yadaadale kramplariolugur. Eger hemen tedavi edimezse kalp
krizi gegirebilir. -
Hastayi serin vesakm bir yere, ayaklari bagindan dahayOk-
sekte olmak lizere yatinn. Yakasmt, ya da siki giysilerini gev-
getin. Bir litre suya bir gay kagigi hesabiyla tuz koyup hastaya
sik sik igirin. •'
Zehirlenmeler
ilagtan olsun, gazdan ya da kimyasal maddelerden olsun,
zehirlenmelerde doktor tedavisi garttir. Hastayi kusturmaya ya
da su vermeye kalkmayin. Hastayi yOzukoyun, kollan baginin
Ozerinde ve bagi yana donOk yatirip hemen doktoru gaginn.
Ayak burkulmalari _ л .
BurkUlmalarda eklem giger ve agrir. Orada bir kink olmadi-
dinaeminseniz evde tedavi edebilirsiniz. Bir SQngeri soguksu-
da islatip burkulan yere koyun ve on dakika tutun. Sonra siki
olmayan bir bandaj yaprn ve burkulan yere bir agirhk yOklemek-
ten kaginin. Bir iki gOn sonra dOzelecektir.
EViN iLKYARDIM DOLABI
a ER evde hele kOgOk gocuklarimz varsa bir ilkyardim do-
labi bulunmasinda yarar vardir. Otomobillerde ilkyardim
gantasi bulunmasi zaten zorunludur.
Bdyle bir dolapta gunlar bulunmalidir:
1. Birkag boyda steriI sargi bezi.
2. Birkag paket gazh bez.
3. Qegitli geniglikte yara bantlari (plaster).
4. Bir paket pamuk.
5. Kalamin losyonu (yamklar ve bocek sokmalan igin)
6. Agri kesiciler. Aspirin vb.
7. Cimbiz, kOguk bir makas, gengelli igneler.
8. Derece.
9. Bir gige saf alkol.
124
ICiNDEKiLER
I. GEBELIK VE DOGUM...,......................................
A: Kahtsal ozellikler—;.........................................................6
B. Gebelikte beslenme.l...........................л............................—7
G; Gebelikte genel problemler........... ...................................;.—9
— Bulanti, kusma..................................................... ..9
— Mide yanmasi........................................................ .9
Anemi...........................,.......................7..—J-...—.10
•— Kabizhk............................ ;.......,........................1O
— Varis....................................................—;л..-......;.л10
— YOksek tansiyon................................................... 11
— Rh uyugmazligi.......................................................;...11
D. Gebeligin ilk dbnemindeki sorunlar..............;..л.л......:...12
— DUgiik....................;........;..................»....12
— Dig gebelik....^.......................................i,..,..................12
E. Gebeligin orta donemindeki sorunlar.......................................13
- — Tamamlanmamig serviks.—.—...—....................................,..,.,...,.13
— Hidroamnios.............
F. Gebeligin geg komplikasyonlan......................................... 14
— Pre-eklempsi ve eklempsi................................................14
G. Annenin dogum sonrasi sorunlan.—...,.................................... 14
— Meme problemleri—..л................................................ 15
— Logusa ategi...................,.................................... 15
— Dogumdan sonra depresyon.............................................. 15
— Dogum sonrasi cinsel iligki...................................... 17
II/YENI DOGAN BEBEGlN SORUNLARI...............................................18
—Bebegin normal geligimi................................ ................20
— Bebegin beslenme sorunlan............................................. 22
— Yetersiz beslenmb............................................. —.22
— Pigikler..................................................... —22
— Agin aglama...................................................... 25
a) Karm agrisi............................J...i..’.1;:..';;;.'.;.....25
b) Qig yapma........................................ ..........27
III. BEBEK VE QOCUK RAHATSIZLIKLARI......................................28
A. Solunum sistemi hastaliklari........................................ 29
— Bademcik iltihaplan................................... 29
— Adenoid............................................... 30
— Brongit..................................... ............ 31
— Pnomoni.................................................. —31
B. Sanhk............................. ..........-............. 33
C. Ishal............................ ,.................——.......34
D. Sinir sisteminin norolojik hastaliklari.................... 34
125
— Yeni dogan bebegin nobetleri................... ..........36
— Ategli' havale..................?.................... 37
— Enfantil spazm....................................... 37
— Qocukluk gaginin selim epilepsisi................. .......37
— Bebekte ve gocukta menenjit.............................. 38
— Serebral felg.......................................... .38
— Uyku sorunlan....................................... 39
— Otizm (ige kapanma)................................. .40
— Ogrenme bozukluklari................................... 40
— Dysleksia............................................... 41
E. Ragitizm......................................... .-.......43
F. Gocuklarda gece igerheleri............................. .....44
G. Romatizmal ateg........................ ................ 45
H. Enfeksiyon hastahklari........................................ 46
. — Kizamik.................................................. .46
— Kizil..................................................... 47
— Difteri............................................. -.48
— Kizamikgik.................................................. 48
— Sugigegi................................................... 49
— Kabakulak............................................... 49
— Bogmaca........................;........................ ....51
J. Gocuklarda bagirsak solucanlan.................................. .53
K. Alerjiler.................................................. ....53
L. Agilar....................;.............:...................... 55
IV. BULUG QAGI........................................................,.59
A. Bulug gagi rahatsizhklari........................................ 59
— Akne (Ergenlik)........................................... 59
— Anoreksia nevrosa....................................... 61
— Asilik.................................................... 61
V. ERl§KiN DONEMi HASTAHKLARI............................... ......64
A. Enfeksiyon hastahklari...................................... .65
— influenza....................................,................ 65
— ZatOrree (Pnomoni)..................2......................... 65
— Bronkopnomoni....................................................65
— Tetanos.................................................. 65
— Tifo........................................................... .....67
— Basilli dizanteri................................................ .67
— Kolera......................................................... ....67
B. Alerjik hastahklar................................................. 68
— Saman nezlesi................................................ ........68
— Urtiker............................................................ 68
— Anjionorotik odem.............................................. 69
— Serum hastaligi............................................ 69
— ilag reaksiyonlan....................................... ...69
C. Solunum sistemi hastahklari..................................... 70
126
— Akut bron§it.................................................... 70
— Kronik bron§it............................................... .....70
— Astim—„—......................................................... 70
— Akciger kanamasi........................ s.......................... 71
D. Sindirim sistemi hastaliklan...................................... —————71
— DispepsL....................................................... —.71
— Akut gastrit............................ ............................—73
— Kronik gastrit.........................................................73
— Ulser.............;............................................. -73
— Mlde Olseri.;.................1......................... ........... -74
E. Bagirsak parazitleri............................................... 75
— Nekatoriasis.................'................................... .75'
— Askariasis........................................ 75
— Oxyuriasis.......................................... 75
— Tri§inoz........................................ 75
— Tenya.......................................... .——...76
F. Kalin bagirsak hastaliklan............................... 76
— Irritabl kolon.....—............................... —76
— Kronik Olseroz kolit.............................. 76
— Akut bagirsak tikanmasi—................ ,................76
— Akut apandisit......................................... 77
G. Pankreas hastaliklan....................................... 77
— Akut pankreatit....................................... .77
—• Kronik pankreatit................................... 78
H. KaraciQer hastaliklan...—.......................——...........78
— Viral hepatit............................................ 78
— Si roz.......................................... .....79
— KaraciQer kist hidatiQi....................................79.
J. Safra yollan ve safra kesesi hastaliklan.............79
— Akut kolesistit............................................79
— Safra ta§lari—......................................... 80
K. KardiyovaskOler sistem hastaliklan................... .——80
~ Ateroskleroz—.......................................... „80
— Hipertansiyon.................................—........4...—81
— Senkop—.......................................... 82
— Burger hastahgi................................. ..—..82
— Raynaud hastahgi—.......................................———83
— Tromboflebitler....................................... .83
— Angina pektoris........——................................... .83
— Koroner yetmezligi.......................................... 84
— Myokard enfarktOsU....................84
L. §ekorll diyabet.................... —.......................... 85
M. Vitamin okr.iklikleri........................................ 86
N. Ba? atjnin............................................... 88
— Gorginlik agnsi............................................ —88
127
Migren.....................................................................88
— Alelade migren.............................................. 89
— Hemiplejik ofthalmoplejik migren........................... „„..89;
— Alt bag agrisi........................................../........89;
VI. YA§LILIK..............................;...................J........90:
A. Yaglilik ddnemi hastaliklan................................... 92-
B. Yaglihk kaza ve travmalari...................................... 92;
0. Yaglihkta beslenme.......................................... 93;
D. Senile dementia...............'............................... 94:
VII. SAGLIKLI YA§AM
A. Zihinsel zindelik....................'..............,.............. 98
— Solunum egzersizleri.............................................. ...........99
— Basit gevgeme........................................................... ...99
— Beden egzersizi ile gevgeme....................................................99
— Meditasyon......................................................... .......100
B. Uyku sorunlan...................................................... .......100
C. Saghkli beslenme..........................................X............f........103
D. Dengeli beslenme:..................:.............-........................... 105
E. Diyet tipleri.....................................;................. ........107
F. Yiyecek gruplari..................................................... .108
G. Alkol......................................................... ................109
H. Sigara..............................................................:..........111
I. Kafein............................. „....................................,....112
VIII. YAZ HASTAL1KLARI..............................................................113
— Sivi kaybi........................................................... .....113
— Yaz ishalleri........................................................ .....114
— GOneg yaniklari....................................... 114
— GOneg alerjileri..................................... „....115
— GOneg konjoktiviti...,................................ 115
— GOneg keratiti........................................115;
— GOneg garpmasi....................................... 115:
— Besin zehirlenmeleri......................... ........116:
IX. EVDE HASTA BAKIMI................................... ...117:
X. KAZALAR............................................... ...12T
XI. EViN iLKYARDIM DOLABI................................... 124
128