В.И. Ленин. Том 19. Июнь 1909 - октябрь 1910 - Ленин В.И.

* 1. «ПРОЛЕТАРИЙДІҢ» КЕҢЕЙТІЛГЕН РЕДАКЦИЯСЫ- НЫҢ КЕҢЕСІ ТУРАЛЫ ХАБАР

* 9. «ПАРТИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ БАСҚА САЛАЛАРЫМЕН ҚАТАР ДУМА ҚЫ3МЕТІНЕ КӨЗҚАРАС ТУРАЛЫ» ҚАРАРҒА ТОЛЫҚТЫРУ

* 14. «ПРОЛЕТАРИЙДІҢ» КЕҢЕЙТІЛГЕН РЕДАКЦИЯСЫ КЕҢЕСІНІҢ ҚАРАРЛАРЫ

2. Большевиктердің партия ішіндегі міндеттері

3. Партиядан бөлек большевиктік съезд немесе большевиктік конференция шақыру жолындағы үгіт туралы

4. Шетелде NN-де құрылып жатқан партия мектебі туралы

5. Максимов жолдастың бөлініп шығуы туралы

ПАТПІАНЫҢ ЕВРОПАҒА ЖӘНЕ ҚАРАЖҮЗДІК ДУМАНЫҢ КЕЙБІР ДЕПУТАТТАРЫНЫҢ АНГЛИЯҒА САПАРЫ

*М. ЛЯДОВТЫҢ «ПРОЛЕТАРИЙ» РЕДАКЦИЯСЫНА ЖАЗҒАН ХАТЫ ЖӨНІНДЕ

*МОСКВА ОКРУГТІК КОМИТЕТІ АТҚАРУ КОМИССИЯСЫНЫҢ АШЫҚ ХАТЫ ЖӨНІНДЕ

ШАҚЫРЫМПА3ДЫҚТЫ ЖӘНЕ ҚҰДАЙ ЖАСАМПА3ДЫҚТЫ ЖАҚТАУШЫЛАРДЫҢ ФРАКЦИЯСЫ ТУРАЛЫ

ТАҒЫ ДА ПАРТИЯЛЫҚ ПЕН БЕЙПАРТИЯЛЫҚ ТУРАЛЫ

*«ПЕТЕРБУРГ САЙЛАУЫ» ДЕГЕН МАҚАЛАҒА ЕСКЕРТУ

*ПАРТИЯНЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ БІРЛІГІН НЫҒАЙТУ ТУРАЛЫ ҚАРАРДЫҢ ЖОБАСЫ

ҚАЗІРГІ ИДЕЯЛЫҚ АУА ЖАЙЫЛУШЫЛЫҚТЫҢ КЕЙБІР НЕГІЗДЕРІ ТУРАЛЫ

ЖОЙЫМПАЗДАРДЫҢ АМАЛ-АЙЛАСЫ ЖӘНЕ БОЛЬШЕ- ВИКТЕРДІҢ ПАРТИЯЛЫҚ МІНДЕТТЕРІ

ГОРЬКИЙДІҢ ПАРТИЯДАН ШЫҒАРЫЛУЫ ТУРАЛЫ БУР- ЖУАЗИЯЛЫҚ БАСПАСӨЗДІҢ ЕРТЕГІСІ

РОССИЯ СОЦИАЛ-ДЕМОКРАТИЯСЫ АРАСЫНДАҒЫ ИДЕЯЛЫҚ ҚҰЛДЫРАУ МЕН АУА ЖАЙЫЛУШЫЛЫҚ ТУРАЛЫ

8 САҒАТТЫҚ ЖҰМЫС КҮНІ ТУРАЛЫ ЗАҢНЫҢ БАСТЫ НЕГІЗДЕРІІІІҢ ЖОБАСЫНА ТҮСІНІК ХАТ

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СОЦИАЛИСТІК БЮРОНЫҢ ОН БІРІНШІ СЕССИЯСЫ

ПАРТИЯЛЫҚ БІРЛІК ЖОЛЫНДАҒЫ КЕДЕРГІЛЕРДІҢ БІРІ

II. Біздің партиядағы «бірігу дағдарысы»

2. «Екі майданда да күресу» және ауытқушылықтарды жою

3. Бірігу шарттары және үйірмелік дипломатия

4. Партия ішіндегі істің жайы туралы қарардың 1-параграфы туралы

7. Партиялық меньшевизм туралы және оған баға беру туралы

8. Қорытынды. Большевиктердің платформасы туралы

*КОПЕНГАГЕН КОНГРЕСІНДЕГІ РОССИЯ СОЦИАЛ-ДЕМОКРАТИЯЛЫҚ ДЕЛЕГАЦИЯСЫНЫҢ КООПЕРАТИВТЕР ТУРАЛЫ ҚАРАРЫНЫҢ ЖОБАСЫ

ҚАЗІРГІ ЕГІНШІЛІКТІҢ КАПИТАЛИСТІК ҚҰРЫЛЫСЫ

В. И. Лениннің «Қазіргі егіншіліктіц капиталистік құ- рылысы» деген қолжазбасының бірінші беті.— 1910 ж. 349

III. Капитализм тұсындағы шаруа шаруашылықтары

IV. Егіншіліктегі әйелдер мен балалар еңбегі
V. Ұсақ өндірісте еңбектің ысырап болуы
VI. Қазіргі егіншілікте машиналарды қолдану- дың капиталистік сипаты

VII. Ұсақ өндірістегі еңбек онімділігінің төмендігі және шамадан тыс жұмыс

КООПЕРАТИВТЕР ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕНІҢ КОПЕНГАГЕНДЕГІ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СОЦИАЛИСТІК КОНГРЕСТЕ ҚАРАЛУЫ

КЕЙБІР СОЦИАЛ-ДЕМОКРАТТАРДЫҢ ИНТЕРНАЦИОНАЛДЫ РСДРП-дағы ІСТІҢ ЖАЙЫМЕН ҚАЛАЙ ТАНЫСТЫРАТЫНЫ ТУРАЛЫ

РОССИЯДАҒЫ ПАРТИЯ ІШІНДЕГІ КҮРЕСТІҢ ТАРИХИ МӘНI

РОССИЯДАҒЫ СТАЧКАЛАР СТАТИСТИКАСЫ ТУРАЛЫ

Ереуіл жасаған жұмысшылар санының жыл тоқсан- дары бойынша диаграммасы.— 1910 ж.

В. И. Лениннің ««Рабочая Газетаны» шығару туралы хабарландыру» деген қолжазбасының бірінші беті.— Октябрь, 1910 ж.

«РАБОЧАЯ ГАЗЕТАНЫ» ШЫҒАРУ ТУРАЛЫ ХАБАРЛАНДЫРУ

«КОПЕНГАГЕНДЕГІ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СОЦИАЛИСТІК КОНГРЕСС ЖӘНЕ ОНЫҢ МАҢЫЗЫ» ДЕГЕН РЕФЕРАТТЫҢ ЖОСПАРЫ

В. И. Ленин редакциялауға қатысқан басылымдар мен еңбектердің тізімі

В. И. Ленин цитат келтірген және ауызға алған әдеби еңбектер мен деректемелер көрсеткіші

В. И. Лениннің өмірі мен қызметінің кезеңдері

Author: Ленин В.И.

Tags: материализм тарих

Year: 1977

Similar

В.И. Ленин. Полное собрание сочинений. Том 12. Октябрь 1905 - апрель 1906

В.И. Ленин. Полное собрание сочинений. Том 11. Июль - октябрь 1905

В.И. Ленин. Полное собрание сочинений. Т.16. Март 1908 ~ июнь 1909

В.И. Ленин. Полное собрание сочинений. Том 10. Март - июнь 1905

Text

ҚАЗАҚСТАН КП ОРТАЛЫҚ КОМИТЕТІ ЖаныңДАҒы ПАРТИЯ ТАРИХЫ ИНСТИТУТЫ-КПСС ОРТАЛЫҚ КОМИТЕТІ ЖАНЫНДАҒЫ мАРКСИЗМ-ЛЕНИНЙЗМ ИНСТИТУТЫНЫҢ ФИЛИАЛЫ
В.И.ЛЕНИН
19
ТОМ
Июнь 1909 ~ октябрь 1910
«ҚАЗАҚСТАН» БАСПАСЫ
АЛМАТЫ -1977

ЗК 2
Л 40
Л -10102 81 „2—77
401 (07)-77
© Қазақша аудармасы, «Қазақстап» баспасы, 1977.

IX
АЛҒЫ СӨЗ
В. И. Ленин Шығармалары толық жинағының он то- ғызыншы томына 1909 жылдың июнінен 1910 жылдың октябріне дейін жазылған шығармалары енген. Бұл Лениннің столыпиндік реакция дӘуірінде жазылган еңбектері кіргізілген томдардың соңғысы.
Ленин реакция дөуірін революция аралық, револю- ңияның екі толқыны арасындағы өтпелі дөуір деп қа- рады. Сол тарихи кезеңге жэне революцияның даму перспективаларына берілген осы лениндік бағаны өмір толығынан дэлелдеп берді. Столыпиндік саясаттың күй- рейтіндігінің алгашқы белгілері 1909 жылдың өзінде-ақ көріне бастады. 1909 жылдың аяғында Ленин былай деп жазды: «Столыпин эзірге жаңа жағдайды жасай алмай, тек ескі жағдайды шатастырып, шиеленістіріп қана отыр» (осы том, 151-бет), Бір жылдан кейін ол, Столыпин мен помещиктік Думаның революция күште- рінің өсуін тежеуге тырысқанына қарамастан, елде жа- ца революциялық дағдарыстың топғағы жетІП келе жат- қанын атап көрсетті. Деревняда тал күресі шиеленісе түсті. 1909 жылға дейін созылған ауыр депрессиядан кейін өнеркӘсіптің жандануымен бірге жұмысшы қоз- ғалысы да орлей бастады. 1910 жылғы жазғы стачка- лар пролетариаттың күш жинап, шабуылға коше баста- ғанын көрсетті.
Жұмысшы табыныц маркстік партиясын нығайту, бұ- қараны жаңа революциялық өрлеуге даярлау осы дэ- уірдің аса маңызды міндеті болды. Құпия социал-демо-

X
АЛҒЫ СӨ3
кратнялық партияны сақтап қалып, нығайту, оның бұ- қараға ықпалын ұлғайту мәселелері Лениннің осы том- ға енген еңбектерінен өзекті орын алады.
Реакцня жылдарында патша үкіметі мен контррево- люциялық буржуазия өздері жек корген революциялық жұмысшы партиясын, озіпіц жұмысымен революция- ның өсиеттеріне адалдыгын дәлелдеген партияны құрту үшін қолдан келгеннің бәріп істеп бақты. Жойымпаз- дар революциялық құпия маркстік партияға қарсы қи- ян-кескі күрес жүргізді. «Әшкереленген жойымпаздар», «Жойымпаздардың амал-айласы жэне болыпевиктердің партиялық міндеттері», ««Голос Социал-Демократа» жэне Череванин», «Жойымпаздар «Голосының» пар- тияға қарсы шығуы», «Публицистің заметкалары» де- ген мақалаларында Ленин жойымпаздықты либерал буржуазияның контрреволюциялық пиғылымен жэне демократиялық ұсақ буржуазияның арасындағы құл- дыраумен тығыз байланысты терең әлеуметтік құбылыс ретінде сипаттады. Меньшевиктік, оппортунистік кон- цегіция, ең алдымен пролетариаттыц буржуазиялық-де- мократиялық революциядағы гегемондығын, жұмысшы табының шаруалармен одағын жоққа шығару жойым- паздықтың идеялық негізі болды деп көрсетеді Ленин. Осы дӘуірдегі жағдайдың өзгешелігін сипаттай келіп, Ленин партияға қарсы жаулардың — Столыпин мен контрреволюцИялық либералдардан бастап жойымпаз- дарға дейінгі бірыңғай майданы қалыптасқандай болып отыр деді.
«Солшыл» жойымпаздық — шақырымпаздық пен ультиматнзм партияга үлкен қауіп төндірді, оның оң- шыл жойымпаздықтан айырмашылығЫ тек партияны бүлдіру өдістерінде, өзінің жойымпаздығын Әсіре рево- люцияшыл бос сөздермен бүркемелеуінде гана еді. Ша- қырымпаз-ультиматистер болыпевиктердің тактикасы- на шабуыл жасаумен шектеліп қалмады; олардың лндері А. Богданов диалектикалық материализмді реак- циялық идеалистік философиямен — субъективтік идеа- лизмпің бір түрі махизммен ауыстыруга тырысып, марксизмнің философиялық, теориялық негіздеріне жо- рық ашты. Оның жақтастарының бір бөлегі ғылыми

АЛҒЫ СӨЗ
XI
социализмді жаңа дін деп санап, құдай жасампаздықпен Әуестенді. Махизм мен құдай жасампаздық жұмысшы табын рухани қарусыздандырды, оны революциялық күресті өрістету үшін күштерді әзірлеп, жинақтаудың бірінші кезектегі міндеттерінен басқа жаққа бұрды.
Ленин, болыпевиктер күресті екі майданда: оңшыл жойымпаздарға — партияның тікелей дұшпандарына қарсы жэне «солшыл» жойымпаздарға — РСДРП-ның «жасырын жаулары» шақырымпаздар мен ультиматис- терге қарсы жүргізді. Революциялық марксизмді оппор- тунистік жэне ревизионистік тұрғыдан бұрмалауға қар- сы, сондай-ақ догматизм мен сектанттыққа да қарсы ымырасыз күрес жүргізілді. Партия ішіндегі күреске арналған еңбектерінде Ленин екі майданда бірдей күрес жүргізуді маркстік жұмысшы партиясын құрып, ны- ғайтудың, дұрыс, революциялық саясатты жүргізудің заңды құбылысы деп атап көрсетті.
Бұл том 1909 жылы июньде өткен «Пролетарийдің» кеңейтілген редакциясы кеңесінің материалдарымен ашылады, олар Лениннің партиядағы «солшыл» жо- йымпаздыққа қарсы күресін айқыи бейнелейді. Кеңестен кейін жазылған «Жойымпаздықты жою», «Шақырым- паздықты жэне құдай жасампаздықты жақтаушылар- дың фракциясы туралы», «Петербург большевиктерімеп өңгіме» деген жэне басқа мақалалар өзінің мазмұны жағынан Кеңестің материалдарымен тығыз үндесіп жа- тыр. Кеңестің материалдарында жэне осы мақалаларда шақырымпаздықтың большевизммен сыйыспайтындығы ашып көрсетіледі, большевиктердің шақырымпаздармен жэне ультиматистермен іргені батыл түрде ашуы ке- ректігі иланымды дэлелденедк Ленин теорияның, стра- тегияның жэне тактиканың барлық негізгі мөселелері жөнінде шақырымпаздардың большевиктерден мүлдем алшақтап, марксизмнің революциялық Принцинтерінен шегініп кеткенін, анархизм мен синдикализмге бой ұрып кеткенін, партияның және жұмысшы табының ішінде буржуазиялық ықпалды таратушылар екенін көрсетеді.
Лениннің тікелей басшылығымен өткен Кеңестің қа- былдаған қарарлары болыпевііктер қатарының бірлігі

XII
АЛҒЫ СӨЗ
жолындагы, реакция жағдайыпда құпин партия ұйым- дарын нығайтып, сақтап қалу жолындағы, революция- лық марксизм жолындағы күрес пдеясына толы. Боль- шевизмге «ең нашар карикатура» деп шақырымпаздық- қа берілген лениндік бағаны Кеңестің шешімдері тагы да дэлелдедк Бұл шешімдерде саясп жагынан қара- ғанда ультиматизмніц гаақырымпаздықтан ешбір айыр- масы жоқ екені, ол тек өзінің бүркеулі шақырымпаз- дығымен шатасушылық пен ауа жайылушылықты бұрынғыдан да гөрі күшейте түсетіні атап көрсетілді. «Пролетарнйдің» кеңейтілген редакцнясының кеңесі большевнзмнің шақырымпаздықпен жэне ультИматнзм- мен ортақ ештеңесі жоқ деп мәлімдеді, сӨйтіп больше- виктерді революцнялық марксизмнен бұл сияқты ауыт- қушылықтарға қарсы мейліншо батьтл күросуге ша- қырды.
Болыпевиктердің Дума қызметіне козқарас жоніндегі міндеттері туралы мәселе шақырымпаздық пен ульти- матизм туралы мәселемен тығыз байланысты болды. Кеңестің материалдары партняның бұқарамен байланы- сын нығайту үшін жария мүмкіндіктердің бөрін пайда- лануға Лениннің қандай зор маңыз бергенін көрсетеді. Сонымен бірге КеңестІҢ материалдары бұл мэселеге келгенде болыпевиктер мен меныпевиктердің арасын- дағы айырмашылықтың қаншалықты зор екендігін ашып береді. Дума қызметіне козқарас жөніндегі қарар жобасында Ленин Думаны революциялық тұрғыдан пайдалану туралы қағиданы дамытты және большевик- тердің Думадағы тактикасын нақтылай түсті. Күш-жі- герді фракция өз жұмысын жалпы жұмысшы қозғалы- сының мүдделеріне бағындыратындай болуына, фрак- цияның партиямен үнемі байланыста болып отыруына жэне партия съездері мен партияның орталық мекеме- лерінің директиваларын жүзеге асырып отыратындай болуына жұмсау қажет деп жазды Ленин. Бұқараға буржуазиялық партинлардыц дұшпандық сипатын жан-жақты түсіндіру, үкімет саясатын, либерализмнің контрреволюцияшылдығы мен ұсақ буржуазиялық де- мократияның бұлталақтауын эшкерелеу, пролетариат пен революцияшыл шаруалардың одағын нығайтуға

АЛҒЫ СӨЗ
XIII
жәрдемдесу, Дума трибунасынан социалпзм идеясын қорғау, революцня туын жоғары ұстау қажеттігін Ленин фракцияныц аса маңызды міндеттерінің бірі деп көрсетті. Лениндік жобаның аса маңызды қағида- лары болыпевиктердің Дума қызметіне көзқарас жө- ніндегі міндеттері туралы қарарға негіз болды.
Кеңес шақырымпаздардың тактикалық позициясына ғана соққы беріп қойған жоқ, сонымен бірге шақырым- паздар мен ультиматистердің құдай жасампаздықты уа- Ғыздауда ерекше айқын көрінген философиялық көзқа- растарын да қатты айыптады. Кеңес қабылдаған ар- найы қарарда болыпевиктердің құдай жасампаздықты марксизм негіздерінен қол үзген жэне жұмысшылар бұ- қарасын ағарту жөніндегі революциялық социал-демо- кратиялық жұмысқа орасап зор зинн келтіретін ағым деп білстіпдігі айтылды. Кеңес «Орталық Органды жүр- гізу туралы» қарарда философиялық мэселелер жөнінде принЦиптік позициясын білдірді, болыпевиктерге Маркс пен Энгельстің диалектикалық матернализмін батыл қорғау ұсынылды.
Кеңесте шақырымпаз-ультиматистердің большевик- терді жікке бөлуге багытталған екіжүзділік Әрекеттері Әіпкереленді. Шақырымпаздар Каприде антипартиялық мектеп ұйымдастырып, өздерінің ерекше, топтық мақ- саттарын көздеп отырғанын қарарда атап көрсете келіп, Кеңес бұл мектепті большевиктерден бөлініп жатқаи фракцияныц жаңа орталығы деп айыптады. Кеңес- тің қаулыларына бағынудан бас тартқан А. Богданов марксизмді ревизиялау жолына түскен адам ретінде, шақырымпаздардың, ультиматистердің жэне құдай жасампаздардың лидері жэне дем берушісі ретінде Кеңестің шешімі бойынша большевиктердің қатарынан шыгарылды.
Большевиктердің партня ішіндегі міндеттері тураны мэселе талқыланғанда Ленин марксизмді қорғау үшін, ортақ жау — неше түрлі жойымназдарға қарсы күресу үшін большевиктердің партияшыл-меныпевиктермен, плехановшылдармен, блок құруы қажеттігін талап етті. Ол партия құрылысы ісіне «бұған жарамды барлық эпе- менттерді» тарту РСДРП-ны сақтан, нығайтуға жауап

XIV
АЛҒЫ СӨ3
беретін, партиялықты табанды түрде жэне дәйекті қор- ғаушы болыпевиктердің маңызды міндеті болып табы- лады деп көрсетті. Ленин жойымпаздыққа қарсы бірле- сіп күресу туралы плехановшылдармен келісімге келу қатал принципті негізде, «ешқандай идеялық ымыра- ға бармай-ақ, партия багыты шецберіндегі тактикалық жэне басқа алауыздықтарды ешқандай көмескілемес- тен» (159-бет) жүргізілуге тиіс деп атап айтты. Кеңес Лениннің ұсынысын қабылдап, партияшыл-меныпевик- термен жақындасуды жақтаған пікір білдірді.
«Пролетарийдің» кеңейтілген редакциясының кеңесі шешімдерінің жалпы партиялық үлкен маңызы болды. Оларды Россиядағы жергілікті партия ұйымдары ма- құлдап, өздерінің қызметі үшін директива ретінде қа- былдады. Ленин болыпевиктер партиясы реакция жыл- дарында талдап жасаған саяси бағытты Кеңес растап бергенін атап көрсетті. Кеңесте партияның ең көкейтес- ті мӘселелері төңірегінде өрістеген ндеялық күрес партия кадрларын саяси тэрбиелеуде үлкен роль атқарды, большевиктердің төңірегіне шын партиялық элемент- тердің топтасуына көмектесті.
Кейінде Ленин болыпевиктердің партияны нығайту жолында реакция жылдарында жүргізген күресі сабақ- тарына тоқтала келіп, былай деп жазды: «Қираған оп- позициялық жэне революциялық партиялардың бӘрінің ішінде болыпевиктер неҒұрлым төртіпті түрде шегінді, олардың «армиясына» келген зиян неғұрлым аз болды, «армиясының» ұйтқысын негұрлым көп сақтап қалды, жіктелістері (тереңдігі жэне ем қонбаушылығы жағы- нан) неғұрлым аз болды, берекесізденуі неғұрлым аз болды, жұмысты неғұрлым кең, дұрыс, жігерлі түрде қайта жүргізе алу қабілеті неҒұрлым күшті болды. Ал болыпевиктер бұған мына себептен гана жетті: больше- виктер шегіну керек екенін, шегіне білу керек екенін, нагыз реакцияшыл парламенттерде, нағыз реакцияшыл кӘсіптік, кооперативтік, қауіпсіздендіру жэне сондай ұй- ымдарда жария жұмыс істеп үйрену керек екенін түсін- гісі келмеген сөзуар революңионерлерді аямай эшкере- леп, қуып шығып отырды» (Шығармалар, 31-том, 12— 13-беттер).

АЛҒЫ СӨЗ
XV
Томта енген шыҒармалардың бөрі партняны сақтан, нытайту ЖолынцаҒы күрестің Жемісті болатынцыҒына деГен КӘмід сенімГе толы. Бұл сенімділікті Леннн мы- наҒан нөГІзцеП айтты: бірінпіі Орыс ревОЛЮЦИясының тӘЖірнбесін қабылңан, меҢГерін алҒан Жұмысшылар- Дың алДыңҒы қатарлы тОнтары неҒұрлым ЖетілГен, тон- тасқан Жэне ұйымДасқан тоПтарва айналңы, нролетар- лар Ортасынан партня ұйымдарын басқарын ЖүрГен Жаца кадрлар өсін шықты. «ПартИЯның барлың Жұмы- сын ӨЗДІГІнен ЖүрГІзе алатын Жэне, бұрынтымен салыс- тырҒанца, он есе, Жүз есе көл нролетарлар бұқарасын ұйымңастыру, тОПтастыру, біріктіру қолынан келетін» (449-бет) жұмысшы-революЦИОнерлерДІҢ жада тИПІнің шытуын ЛенИн революЦИя ісінің бОлашақ ЖӨҢІстерінІҢ сенімДІ кенілі цен білці.
«Бірлікке» ДӨГен мақала нартня Жолынцаты, барлық нартИЯлық күштерңі біріктіру Жолынцаты күрес мэсе- лелеріне арналтан; онца Леннн былай цел жазцы: реак- ЦИЯНЫҢ езГІсі мен контрревОлюЦИЯлық ПИҒылДьщ өршуі жэне бірңен-бір ҒылымИ сОцналнзм ретінде маркснзмці қортау қаЖеттІГІ саналы Жұмысшылар арасынца пар- тИЯЛық бірлікті ныҒайтуҒа ДӨГен құштарлықты туҒЫз- ДЫ. РОссняныҢ ЖерГІлікті Партня ұйымДарынца басым болыП отыртан бытыраЦқылық пен майңаГерлік күштер- ці біріктірмейінше, басшы Орталықты құрмайынша практнкалық жұмысты epre бастыру мүмкін еместІГІн Жұмысшыларта КӨрсетін берДІ.
Ленни болЬшевИКтерДІҢ партИяшыл-менылевИктермен блОГын құру негізінце ПартИЯЛық күштерді шоРыряан- цыру тек бОлыпевИКтік фракЦИяны сақтан ңалҒан Жэне ЖойымпазДар мен шақырымназДарҒа қарсы батыл күрес ЖүргізГен Жатдайда тана мүмкін бэлатынын атап кәр- сетті. КелісімПазцар тобы осы ленннДІк баҒЫтқа қарсы шықты, олар болЬшевнктік фракЦИЯны таратын Жіберу- ңі, сөйтін бОЛылевИктерДІ РСДРП-та кіретін барлық фракЦИЯлармен жэне тОнтармен, Онъщ ішінДӨ ГОЛОс- шыл-меныпевИктермен (ЖОЙымназцармен), шақырым- Пазңармен Жэне трОЦКИетермен біріктіруді талап етті. Леннн бұл ұсыныстарҒа батыл тОЙтарыс берді, келісім- ПазцарДЫҢ нартня ЖауларыныҢ сойылын сОҒЫн отырҒа-

XVI
АЛҒЫ СӨЗ
нын, ТроЦКИЙмен 6ipirin кеткенін көрсетті; «фракЦИя- дан шеткерілік» Пердесін бүркенген ТроЦКИЙ барлық фракЦИяларДы, оларДЫҢ көзҚарастары мен сенімдеріно қарамастан, ПршщИпсіз түрңе біріктіре беруці тапап ет- кен ӨДІ. Ленин бірқатар мақалаларында ТроЦКИЙді Жо- йымпаздар мен шақырымПаздарцыЦ қОрҒаушы адвОкаты ретінңе сИПаттайңы, Онъщ екІЖүзділігі мен ПрннцИнсіз- ДІГІн ӘшкерелеЙДІ. «ТроЦКИЙ,— цен ЖазДы Леннн,— бүгін бір фракЦИяныЦ, ертец екінші фракЦИянъщ нцея- Лық қазынасын ұрлайцы, сондықтан өзін екі фракЦИЯ- ныҢ екеуінен ңе жОГары тұрмын цен Жарнялайцы» (409-бет). ЛенИн ТроЦкнйдІҢ Центрнзмі ПартИЯ ішінДӨГІ ерекше қауілті кесел бОлыл табылацы, өйткені ол фрак- ЦИЯҒа қарсы-мые детен 6oc сөзДерді бүркемеленеді цел көрсетті.
1910 Жылы январъДа ПарИЖде РСДРП Орталық Ко- мнтетінІҢ «бірІГу» Пленумы дел аталтан Пленумы болып өтті. Пленумның Жұмысына барлық фракцнялар мен тоПтарцыҢ Өкілцері қатысты. Пленумца келісімназцар КӨншІЛІк бОЛДы. Леннн нленумңа Жойымназдық Пен ша- қырымпазДықты батыл айьштауцы талан етіщ болыне- внктерДІҢ ПартИЯШыл-менЬшевИКтермен Жақындасу ба- Ғытын ұстай ОтырыП, ошюртунИстер мен келісімПаз- ДарҒа қарсы табанңы күрес Жүргізді.
«Бірлікке», «ПублИЦИстІҢ заметкалары» Детен Жэне басқа мақалаларынца Леннн ПленумныҢ Жұмысы мен шешімцеріне сннаттама берңі. Ол былай ДӨП Жазды: пленум Жойымназдық нен ніақырымназДық бурЖуазИЯ- ныҢ Пролетарнатқа ықнал етуінІҢ корінісі цен тауып, ПартИЯның контрреволюЦИЯ дӘуіріндеГІ тактнкалық ба- Ғытын бірЖОла белГІлеП берді. СОнымен 6ipre Леннн Январъ пленумыныҢ қате, ымырашылдық шешімдерін қатты аёыПтады, бұл шешімцерДІң нартняҒа үлкен знян келтіргенін кәрсетті.
Пленумнан кейін ГОЛОСшыл-менЬшевнктер, вперед- шілңер Жэне троЦКИстер Оның ЖОЙымназдық нен шақы- рымназДықты айынтатан, РСДРП-ның бірлІГІн қалны- на келтіруГе батытталтан шешімңерін сынта алцы, ОЛ ніешімдерге багынудан бас тартты. Олар ПартняныЦ Орталық мекемелерінің қызметі мен жергілікті nap-

АЛҒЫ СӨЗ
XVII
ТИЯ ұйымдарының Жұмысын ЖолҒа қоюта кецергі Жа- сады.
ЛеннннІҢ ЖойымПазДар мен шақырымназдарҒа қарсы ымырасыз Жэне цәйекті күресі болылевнктердщ үзыді- кесілці Жендске Жетуін қамтамасыз етті.
ЛенИн былай ДӨП үйретті: еңбекШІлерці азат етудің Жотары мүдцелері тан күштерін айқын Да дэд баталай білуңі талап етеці, ПартИнлықты бэсеццету немесе бүр- кемелеу атаулыны сөзсіз Жоққа ШЫГарацы. Біз, деп ЖазДы ОЛ, нартИЯЛықты прИНЦИпті түрце, қалың бұ- қараныҢ мүДДесі үшін, Оларды бурЖуазнЯлық ықпал атаулыныҢ Қанңайынан бэлса ца азат ету мүцДесі үтін ЖақтаП Отырмыз; сОНДықтан «барлық күшімізді салъш ПартИЯЛықтыЦ сөз жузінде тана бОлмай, іс жузінде бо- луына жетуіміз жэне мұның осылай болуын мейлінше қатаҢ қаДаталан отыруымыз керек» (117-бет).
Бұл Жылцары Леннн бірінші орыс революЦИясыныц тӘЖІрнбесін қорытындылаута зор көҢІл бөлІП отырацы, Осы Проблеманы тереҢ зерттеуге «РеволюЦИЯныҢ сабақ- тары», «РОССИЯДаты нартня ішінцеГІ күрестІҢ тарнхн мӘні», «Не үшін күресу керек?», «РоссИяцаҒы стачка- лар статИстИкасы туралы» деГен мақалаларын арнайцы. ЛенИн болЬіпевИктерДІ револіоЦИяныҢ тӘЖірнбесінен үй- ренуГе, бұқараны революЦИЯлық күресте жещп шыҒува үйретуГе шақырацы. Ол 1905—1907 ЖылцарДаҒЫ рево- ЛЮЦИЯНЫҢ басты үш сабатын ерекше белін көрсетеді; ОларДЫҢ ішіндегі біріншісі Жэне еҢ негізГІсі елцІҢ тат- Дыры үшін бұқараның революЦИялық күресінІҢ шешу- ші мақызын мОЙындау бэлын табылацы; екінші сабақ мынацай: Патта әкіметін шайқалту, теЖеу өді жеткІЛІк- сіз, Оны ЖОЮ керек; ақырынца, үшінші сабақ — қовам- ныҢ эр түрлі таПтарының қалай қнмыл Жасайтынын ре- ВОЛЮЦИЯ айқыи көрсетІП берГеііДІгінДе.
РоссИяііыҢ жұмысШы табы езінІҢ бірден-бір ақыры- на Двйін революцИЯшыЛ тал екенін, бостанцыҚ ЖОлын- даҒы күресте халық бұқарасының бірцен-бір бастыоы екенін ДӘлелцеді. ПрОлетарнат бастатан бұқаралық ре- вОЛЮЦИЯлық күреске шаруалар өзінІҢ қабілетті екенін корсетті. Ленин бірінші орыс револіоЦИЯсыныҢ ұлылы- Ғы мынаца деп білңі: Жұмысшы табы демократняшыл

XVIII
АЛҒЫ СӨЗ
бұқараның өкіметті ЖӨҢІП алуы мүмкін екенін, Рос- сИЯДа республнка Орнатуңың мүмкін екенін тӘЖІрнбе Жүзінде көрсетті, «муның ңалай істелетінін» көрсетті. Ленни Жұмысшы Жэне солцат цепутаттары СоветтерінІҢ Жэне шаруалар комИтеттеріпІҢ құрылуы ПрОлетарнат- тың шаруалармен оцақтаса отырыП, саЯсн өкіметті Же- ҢІП алуыныҢ басы болды (231-бет) цен атап кор- сетті.
БурЖуазня өзінІҢ ПрОлетарнат пен шаруаларта Дұш- нанДЫҒын, өзінІҢ самоДерЖавне алдынца құрдай ЖОрҒа- Лайтынын Жэне демократИЯ мен азаттық күресі ісіне толық онасыздыҒын ДӘлелңеДІ. РоссняныҢ бурЖуазнясы ПОмещИКтер мен натша өкіметі Жавына кезДеёсоқ тай- қып шыққан жоқ. КаПИталнстер табыныҢ бурЖуазня- лық револЮЦИЯДЯҒы қарама-қайшы нозИЦИЯсын ашып корсете келіп, Леннн былай ңеп Жазцы: «Бұл тан реак- ЦИЯДан ropi революЦИяңан көбірек қОрықты, натта өкі- метінІҢ сақталып қалуынан ropi халықтъщ Жеңуінен көбірек қорықты, кренОстннктер өкіметінІҢ сақталыл қа- луынан ropi номещИктік Жерлерці конфнскелеуден көбі- рек қорықты» (229-бет).
РеакЦИя Жылңарында натша өкіметінІҢ лнберал бур- ЖуазИЯмен тыеыз одаҒЫ бірЖола қалынтасын болцы. Осы томта енГен бірқатар мақаладарДа: «Патшаның Ев- ponara Жэне қараЖүзцік ДуманыҢ кейбір ценутаттары- ныҢ АнГЛИЯҒа салары», «Орыс лнбералИЗмінщ СОҢҒЫ сөзі» ДӨГен Жэне басқа мақалаларца Леннн лнберал бур- Жуазняның жалтан ДемОкратнзмі мен онъщ контррево- люцИЯлық мӘнін ашыП көрсетеді, езінІҢ кәсемі Молоков арқылы «орыс онПОЗИЦИясы натша атзамныЦ onno- зИЦИясы», ЯҒНИ натша самОДержавнесінщ ацаЛ малайы болыП табылацы цен мӘлімңеГен РОССИЯ бурЖуазня- сыныҢ басты ПартИЯсы — каңеттер партнясын эшкере- лейці.
ЛнбераЛ бурЖуазИЯНЫҢ реакЦнялық ИДеолоГИясына қареы баҒытталҒан ««Вехн» туралы» деГен мақалаДа ЛенИн орыс бурЖуазИЯЛық лнбералИЗмінІҢ азаттық қоз- Ғалыстан, ОныҢ барлық негізгі мінцеттерінен Жэне не- ГІЗГІ ДӘстүрлерінен мейлінше толық қол үзГенін көрсетІП берці. КацеттерДІҢ «Вехн» ЖИнаты, Леннннің берген

АЛҒЫ СӨЗ
XIX
анықтамасы бойынша, «либерал ренегаттъщтыҢ эіщи- клопедиясы», «ңемократИЯҒа реакЦнялық тұрҒыдан бас- тан-аяқ күйе ЖаруДың цәл өзі» болды. Лнберал буржуазия Осы Программалық Жинақта Орыс Жэне халықаралың демократИЯныҢ ИДеялық неГІздеріне қарсы арсыз- дықлен ашықтан-ашық сотые Жарнилады, патша екіме- тін қолдайтынын айтыл ашықтан-апіық Жар салңы. Ре- волЮЦИЯлық қозҒаЛЫстан қорыққан лнберал бурясуазиЯ ец қараПайым ңемОкратИЯЛық тенценцИЯлардыв; әзінен қол үзңі, сейтІП халыққа қарсы барытталтан реакцня- лық мекемелерДІ қорҒауҒа батыл бет бұрцы.
ЛенИн неміс соцнал-Демократтарының Журналы «Die Neue Zeit»-Te ЖарняланҒан Мартов нен ТроЦКИЙңің ма- қалаларынңа бірінші орыс ревОлюЦИЯСыныҢ тарихы бұрмаланҒанДЫҒЬін Әшкереледі. Бұл мақалаларда Жұ- мысшылар мен шаруаларңыҢ ролі төмендетіліп, бурЖуа- зііЯныҢ рОЛІ асыра көрсетілңі, болылевнктер мен менъ- шевИКтерцІҢ арасындаты таластар мен пікір алалықта- рыныҢ МӘні бурмаяаныП көрсетілді. БолыпевнктерДІҢ менЬшевИктерГе қарсы күресі «саясн Жатынан Жетілме- тен пролетарнатқа» ықнал Жүргізбек болтан марксшіл ИнтөллИГӨНЦИя арасынцаҒы күрес цетен ОППортуннстер- ДІҢ шіп-шнкі өтірігін эшкерелей кеЛІП, Леннн болыле- вИктердіц меныпевИктермен келісе алмауынъщ түн-та- мыры «орыс революЦИЯсыныҢ экономикалық мазмунын- да» Жатқанын кәрсетін берДІ. Пролетарнат цен шаруа- лардыв; револЮЦИЯлық Днктатура жолынДаты күресі болъшевИктерДІҢ 1905—1907 ЖылдарцаҒы ревОлюЦИЯДа- Ғы тактИкасыныҢ негізі болцы; мұндай Днктатура кре- ПОстнИКтік тӘртінтІҢ барлық қалцыҚтарын түГелцей жо- йып Жіберер еді, елңің ондірГІш күштерінІҢ барыніпа тез өркенцеуін қамтамасыз етер еді. Меныневнктер про- летарнат пен ШаруаларДЫҢ револіОЦИЯЛЫҚ-Демократия- лық ДИКтатурасы шаруашылық цамуДың бүкіл барысы- на қайшы келеңі-міс цен Пайымцан, ован қарсы шықты.
ЛенИн РоссИя нрОлетарИатынЬщ артта қалҒанцыҒы мен ЖетілмеГендІГІ туралы ТроЦКИЙ мен Мартовтьщ ПайымңауларыныҢ мүлцем неГІзсіздІГІ мен ЖалҒанцы- Ғын керсетІП берДІ. ШынДЫҒынца жұмысшы табы «co- цналИзм ЖОЛынңаҒы күрестІҢ шарты ретінде бостанңық

XX
АЛҒЫ СӨЗ
үшін, демократИя үшін Жүргізілетін күрестің гегемоны болу ролін өзіне ЖвҢІн алды. 0л РоссняныҢ барлық езілГен Жэне қаналушы тантарына революЦИЯлық бұ- қаралық күресті Жүргізе білуді Жеңін Әнерці, ал мұнцай күрессіз Дүнне ЖүзінІҢ енібір Жерінце ацамзат nporpe- сінде айтарлықтай еш нэрсеге ҚОЛ Жетін көрГен емес» (404-бет). Дүние жүзіііІҢ басқа халықтарында бутан ондатан Жылңар кеткенііі айта келіл, Леннн Россия Пролетарнатын мақтал етеңі.
Леннн РоссИЯ прОлетарнаты революЦИЯЛық күресінІҢ маңызына бата бере келІП, «ІІатша фннн халқына қар- сы» Жэне «ФннЛЯНДИЯҒа Жорық» деГен мақалаларынца нақ орыс революЦИЯсы самоДерЖавнені фннн халқының аЛқымынан алтан шеҢгелін Жазута мӘЖбүр еткенін, шаҒын елге өзініц Дөмократиялық ираволарын ұлтай- туына мүмкінДІк бергенін атап корсетеді. Ленин бұл мақалаларца латша Окіметі мен Орыс бурЖуазнясының шовИНИстік ннеттерін Әшкереледі, финн халқы озіне азаттықты бұлардан күтнеуге тніс екенін корсетті. Ол «ФннлянДИЯныҢ бОстандыҒЫ үшін... Россня пролетарна- тыныҢ көтерілетін уақыты туацы» деП КӨрегендіклен айтты. Бұл сезДер 1910 жылы айтылтан еді, ал 1917 ЖылДЫҢ декабрінДе, ¥лы ОктЯбръ соЦИалИстік револю- ЦИясы ЖеңГӨннен кейін, Леннн фннн үкіметінІҢ өкіліне ФннлЯндИЯныҢ тӘуелсізцігін танытан цокументті таП- сырды.
ЛенИн 1905—1907 ЖылцардаҒы револЮЦИЯны қОры- тынцылай келін, «РоссИяцаты стачкалар статИстИкасы туралы» деГен мақаласынца бірінші орыс революЦИя- сынңаҒы үш ЖылДЫҢ Әрбір айы Жылта барабар болцы, Осы үіп ЖылДЫҢ ішінДӨ Жұмысшы қозҒалысы ӘдеттеГІ ЖаҒДайларңа 30 жыл қаЖет болатын Жолңан өтті цен Жазды. 1905—1907 жылцарДаты револкщИялық күрес- тің орасан зор ауқымы стачкалық қОЗҒалыстан айқын Жэне толық көрінңі. Леннн Росснядағы бұл Жылцар ішінДӨГІ стачкалар Дүнне Жүзінце бұрын-соҢДы болыл көрмеГен құбылые екендІГІн атан көрсетеці. Револю- ЦИЯ Жылңарында стачкашылар саны Жатынан Россня Дүнне ЖүзінДӨГІ барлық канИталнстік елцерден асын түсті.

АЛҒЫ СӨЗ
XXI
Стачкалар статнстИкасы бірінпіі Орыс ревОЛЮЦИясы- ныҢ неГІзГІ ңаму кезевдерін айқын бейнелейці, оның басты қозҒаушы күштерін ашьш көрсетеці; революцня- ның шұтыл өрлеуінің 'бөрі Жұмысшы табыныҢ саяси Жэне экОНОМИкалық стачкаларының өрлеуімен байда- нысты болДЫ. Пролетарнат революцИЯ ЖылДарынңа өзінІҢ күшін асыра баталады-мыс ңеген лнбералдар мен ЖОЙымгіаздардыц жеділісті құитаҒан найымцаулары- ИЫҢ жалҒаидыҒыи әшкерелей отырыл, Ленин, керісіп- ше, Жұмысшылар өздерінің күшін жете баҒаламаҒанып, оны толық наЙДаЛанбатанын кумэнсыз Дэлелцеп берці. Стачкалық қозталыс Жөнінңе елдщ ауцанцары бойынша алынтан деректер түрлі аудандар ЖұмысшыларыныҢ стачкаларта қатысуы біркелкі болматанын көрсеткен еді. РеволЮЦИЯ жылДарынцагы стачкалық қозҒалыс туралы ЖалПы ңеректерді қарастыра келІП, Леннн: егер жұмысшылардьщ стачкалық күресініц күш-ЖІГері мен табандылыҒы бүкіл елце ПетербурГ лен Варшава ОкруГтерінДегідей бОлса, онца стачкашыларңыЦ ЖалПЫ саны екі есе көн болар еці, сойтіл ОсыҒан сэйкес само- ДөрЖавИӨГе берілетін сОққы да ұлтаЙҒан болар еді цеген қОрытынДы Жасайды.
ЛенИннІҢ экОномнкалық стачкалар мен саЯсн стачка- лардыҢ арақатынасы ЖөнінңеГІ нұсқауларыныҢ зОр маіқызы бар. СтатИстнкалық церектерді талцай келіи, Ол экономИкалық стачкалар мен саясн стачкалардьщ тыҒыз байланысты екенін атан кәрсетеді. 1905—1907 ЖылДарцаҒы ревОЛЮЦИяныҢ тӘЖІрнбесі экОномнкалық стачкалар мен саЯсн стачкаЛарцыҢ тытыз байланысы болмайынша, шын мӘнінце кец Жэне бұқаралық қозҒа- лыстыҢ болуы мүмкін еместІГІн көрсетті; erep қозҒа- лыстыҢ алташқы кезінде Жэне күреске жұмысшы табы- ныҢ Жада тОПтары тартылып жатқан кезце экономнка- лық стачка басым ролъ атқаратын болса, саясн стачка артта қалҒанцарды оЯтады, қозталысты ұлтай- тын, теревдетеңі, сейтін оны жотары сатыта көтереді. Стачкалық күрестіц нӘТИЖелерін баталай келін, Леннн коптеГен церектердІҢ неГІзінде мынацай завдылықты ашаңы: ЖұмыстыларДЫҢ теГеуріні ңанпіалықты күшті бОлса, оларДЫҢ күресі де соншалықты табысты болмақ;

XXII
АЛҒЫ СӨЗ
қозгалыстыҢ барынша күшті болуы Жұмысшы табының барынша табысқа шететінін це білціреңі.
Сөйтіп, бірінші орые революЦИЯсыныҢ тәЖІрнбесін ҒылымИ қорытындылау негізіиде Леннн Жұмысшы та- быныЦ революцИЯлық күресінІҢ барлық формаларына ойңаҒыдай басшылық етуңе орасан 3op маҢызы болатын тұЖырымцар Жасацы.
Осы тОМҒа енген шыҒармаларңа Леннннщ халықара- лық ЖұмысШЫ қОЗҒалысынцаҒы оппортуннзм мен ревн- ЗИОНИЗМГӨ қарсы күресі бейнеленГен.
Леннн РСДРП ішіндеГІ оППортуннстерДІ қолңаҒан, өздерінІҢ басПасоз ОрГанДарынңа бОлылевнктерГе қарсы жалақорлық мақалаларцы кіціріссіз Жарнялатан II Ин- тернаЦИОналДың Жэне ЖекелеГен соЦИал-ДемОкратня- лық партИЯларДың рефюрмнст лндерлерін Әшкерелейңі. Герман соЦИал-ДемократтарыныҢ Журналы «Die Neue Zeit»-TiH; рецакторлары Каутскнй мен Вурм меныневИК- терте тілектестік білцірін, Мартов нен ТроЦКИЙДІҢ ма- қаЛаларын ЖарнЯлацы, ал менылевнктердщ қасақана ойлан шыҒарҒан Өтіріктерін Әіпкерелейтін ЛеннннІҢ «РоссИЯдавы нартня ішіндеГІ күрестің тарнхн мэш» деГен мақаласын басуцан бас тарттЫ. КоненГаГенде II ИнтернацИоналДЫҢ VIII конГресі ашылҒан күні не- міс сОЦИал-ДемократтарыныҢ орталық ортаны «Vor- warts» Газетінде ТроЦКИЙңің Жалван мақаласыныҢ Жарищ көруіне байланысты Леннн жэне конГрестІҢ РСДРП-дан сайланҒан басқа да целегаттары Герман соцИал-ДемократИЯЛық нартнясыныҢ басқармасына на- разылық білдірді. «Кейбір соцнал-ДемократтарДЫҢ Ин- тернаЦИОналды РСДРП-даты істІҢ Жайымен қалай таныстыратыны туралы» деГен мақалада (386—388-бет- тер) ЛенИн болыневнктерГе қарсы ДұшнанДық эрекет- Tepre Жалны сннаттама берці.
1905 ЖылдыҢ Октябрінен Халықаралық соЦИалИстік бюроныҢ (II ИнтернаЦИоналдыц тұрақты атқару-нн- формаЦИЯлық орГаныныц) мүшесі бОЛҒан Леннн оның мӘЖілістеріне белсенө қатысын отырцы Жэне Штут- тартта өткен II ИнтернаЦИоналцыҢ VII конГресінен бастал халықаралық соЦналИстік конГрестердің барлы- ҒыныҢ целеГаты болды. ЛеннннІҢ Халықаралық соцна-

АЛҒЫ СӨЗ
XXIII
лнстік бюроныҢ мӘЖІлістері мен конГрестерДе еөЙЛӨГен сөзңері, ол Жазтан қарарларцың Жобалары, оныц ше- шімДерГе ентізГен түзетулері мен толықтырулары оп- портунИзм мен ревИЗИоннзмГе қарсы, революцнялық маркснзм ПрннЦИПІ Жолынца ДӘЙекті күресуцің үлГІсі болын табылады.
Осы басылымда негұрлым толық Жазба бойыніпа ЖарнЯланын отырван, немістІҢ солШЫл социал-демо- краттарыныҢ тазеті «Leipziger Volkszeitung»-Te басыл- Ған, Халықаралық соЦналИстік біОрОныҢ 1909 ЖЫЛҒЫ 7 ноябрЬДӨГІ мӘЖІлісінДӨ сөйлеГен сәзінде, сОнцай-ақ «Халықаралық соцналИСтік бюроныҢ он бірінші сессня- сы» ДӨГен мақалада Леннн ГОЛланДИЯдаҒЫ Жұмыспіы қозҒалысыныҢ сол қанаты болын саналатын ГэлланДИя маркснстерін—«трнбунИстерДІ» (кейін, 1918 жылы, Олар ГолланДняныҢ Коммуннстік нартнясын құруҒа қатысты) қолдацы. Халықаралық сОЦналИстік бторо сесснясының күн тӘртібіндегі басты МӘселені — Гсллан- ДИЯ ПартИЯсындаҒы Жікке бөліну туралы мӘселені тал- қылауды баЯнцай келін, Леннн II ИнтернаЦнонаЛ бас- шыларыныҢ ымырашылДЫҒын Жэне оларцыҢ нрннЦИПті мӘоелелерДе маркснзмге Онасыздық еткен Голландня ОПнортунИСтерін іс Жүзінде қОлдап отырҒандыҒЬіи ашып береці. Леннн ГэлланДИя маркснстерін жікке бөлінДІвдер ден кінӘлаҒан Жэне ГОлландня солшылца- рыныҢ ИнтернаЦИОналта алу туралы өтінішін қабылңа- май тастатан Халықаралық соЦИалИстік бюрОныҢ Атқа- ру комнтетін қатты айыПтацы.
KoneHrareH конгресі кезінце (1910) Леннн халықара- лық Жұмысшы қозҒалысынңаҒы революЦнялық элемент- терц! ұйымцастырыП, тОПтастыру үілін II ИнтернацИо- налДавы солшыл соЦИалИстердІҢ кеҢесін еткізці.
КоПӘНГаГендеГІ конГрестө Леннн конГреетің негізгі комИСсняларыныҢ бірі —коонератИвтік КОМИССИята кір- ді. КонГресте кООПератнвтер туралы мэсеяе жөнінде өрістеГен қызу Пікір таласы батыс еврОпалық onnopTy- нИстерДІЦ коонераЦИЯларДы цамыту арңыЛы каннта- ЛИзмпІҢ соЦналИЗМГӘ бейбіт ұласу мүмкіндІГІ турады кәзқарастарыныҢ рефОрмнстік мәнін ашьш берді. Леннн бұя Өтірікті ЖОққа шытараДы, сОЙтін капИталнзм:

XXIV
АЛҒЫ СӨЗ
шеҢберінце қол Жетерлік ішінара Жақсартулар «енңіріс лен айырбас құралцары белгілі тантың — Оны экснрО- ПрнаЦИЯлау соЦИалИзмнің басты мақсаты бэлын табы- лаДЫ — қолынца қальш отыртанца... өте тар шеҢбөрңе шектеулі болацы» (336-бет) цел атаП көрсетеді. Ол ОППортунИстердІҢ өнціріс нен айырбас құрал-Жабдық- тарын «соЦИалИзаЦИялау» туралы реформнстік ұраны- ныҢ мӘнін ашып береці, мұны шаруалар серіктіктерінен бастаП, мунИЦнналДық мОншаларта ңейін каннталнзм піеҢберінДе Жасалатын қандай ңа болса ішінара шара- лар мен реформалар Ден түсінуге бэлатынын ескертеці. ПрОлетарИаттыҢ тан күресінце Жұмысшылар коонера- тИвтерінің алатын Орны мен маҢызын анықтай келІП, ЛенИн коонератИвтер туралы қарарцыҢ Жобасында ПролетарнаттыҢ экОномнкалық Жэне саясн күресінде коонератИвтердің үлкен ролЬ атқаратынын көрсетеді Жэне ЖұмысшыларДы лролетарлық коонератИвтерге Kipyre, коонератИвтерДІҢ соцнал-ДемократИЯлық Жұмыс- шы партИясымен Жэне кӘсІПОДақтармен байланысын ныҒайтута шақыраңы.
«КоонератИвтер туралы МӘселенід КоПенГаГендегі халықаралық сОЦИалнстік кОНГресте қаралуы» цеген мақалаца Леннн коОнератИвтерДІ кашіталИстік қОҒамцы «Әлеуметтік өзГертуцІҢ» элементі цен қарайтын жэне кооПератИвтерДІҢ бейтаралтыРын уатыздайтын фраіщуз реформнстерініҢ көзқарастарын теріске шыҒараДы; со- нымен бірте ол каПИталнстерді экепрОнрИаЦИялау туралы нроГраммалық қаҒИДаның Орнына «канИталИзмді ИГерін кету» туралы тезнсті ұсынтан неміс Оннорту- ннстерін қатты сынайцы. Конгресте КООператнвтер туралы мӘселенің талқылануын қорыта келіп, Леннн бірауыздаи қабылданҒан қарарца, онъщ кемшіліктеріне қарамастан, пролетарлық кооператИвтерДІҢ мінДеттері негізінен алтанда ДҰрыс аныҚталды ңен атаи кәрсетеДІ.
ЛеііИннІҢ коОПератИвтер туралы мэселе Жөніндегі Пікірлері коммуннстік жэне жұмысшы ПартмЯлары- ныҢ қазірГІ реформИстер мен ревИЗИоннстерГе қарсы күресінДе өзінІЦ актуалңы маңызДылыГыи Жойтап ЖОҚ, ал қазіргі реформнстер мен ревИЗИОннстер кашіталнзм- нІҢ аПолОГеттеріне ілесе кашгталИзмнщ біртінцеП сощіа-

АЛҒЫ СӨЗ
XXV
лИзмГе «айналатыны» туралы, бурЖуазнялық қОҒам шеҢберінде түбеГейлі Әлеуметтік рефОрмаяарДЫЦ Жаса- лу мүмкінцІГІ туралы қақсан Жүргені мӘлім.
МарксИстердің атрарлық мэселецеН бурЖуазнялық- реформнстік теорИЯлар мен ревнзИОНИЗмге қарсы күре- сінДО ЛенИннің «Ңазіргі егіншіліктІҢ канИталнстік құрылысы» ДвГен еҢбегінід зор маҢызы бар. 1907 жыл- Ғы герман ауыл шаруашылық санатыньщ матерналдары негізінде Ленин капитализм тұсында ауыл шаруашы- лыҒЬіныҢ дамуы меи інаруаларДЬщ жаҒДайы туралы маңызңы қОрытынДылар Жасайцы, буржуазИЯныҢ қОр- Ғаушылары мен ревИЗИОНИСтердің шынңықты бұрмалад отырҒанДЫҒын Әшкерелейці.
Ауыл шаруашылыҒыныҢ каПИталнстік ңұрылысы, цен ЖазДы ЛенИн, ең алцымен қОЖайынцар мен Жұмыс- шыпар арасынңаҒы, түрлі тннті шаруапіылықтар ара- сынцаҒы қатынастарды сннаттайды. Оның бер жавында бурЖуазнялық статнстИктер қате ЖИнақтал, тонтастыру арқылы өте мол матерналдарды бұрмалан, бұл қатынас- тарды ораҒытыП өтуге немесе бүркемелеП ЖіберуГе тырысады. «Әлеуметтік-эконОМИкалық статистика — Әлеуметтік тапымпын, Осы ӨҢ қуатты құралдарының бірі — Осылайша бейшара күЙГе түсірілін, өншейін ста- ТИстИкава, ойынҒа айналцырылыП отыр» (362-бет).
1907 ЖылҒы санақ церектерін Ғылымн талдауцыц неГІзінңе ЛенИн Германня ауыл шаруаіпылыҒы экОно- мнкалық құрылысыныҢ мынацай бейнесін жайып са- лады: ПИрамнДаныҢ төменГІ жатынца — орасан КӨП «нролетарлық шаруашылықтар», япш аса кеңей шаруа шаруашылықтары; Жотары ЖаҒында — каПнталистік шаруашылықтардыҢ бОлмашы азшыЛЫҒЫ, барлық жер мен барлық ӘГІстіктІҢ жартысынан көбі осыларңың Қо- лында, Жалңама ЖұмысшыларцыҢ сансыз көн армнясы Осыларда істейці. «ПрОлетарлық ШаруаінылықтарДЫ» зерттеГӨНДе Леннн каПИталнзмнІҢ крепОстннктік снсте- мамен байланысын Жэне Олардъщ біртектілІГІн көрсе- теңі, өйткені мұнңай «шаруашылықтар» креПостниктік тӘртінтІҢ каПИталИзмцегі тікелей ңаЛдығы бэлып сана- лацы. Күн көріске де ЖетПейтін ұлтарақтай Ғана жері бар аса кеңей «қожайынцар» бұқарасы жұмыссызДар-

XXVI
АЛҒЫ СӨ3
Дың резерв армИЯсының бір бөлеГІн құрайды. «КөнтеГен арзан Жұмыс күшін ешқанцай шыҒынсыз эрцашан та- уып отыратын болуы үшін каПИталнзмГө осы «марңым- сыз», «нарЦӨЛЛЬДІк» целінетін қоЖайынцар қаЖет» (360-бет) ден Жазацы Леннн.
КапИталИстік шаруашылықтар мен орасан көн прОле- тарлъіқ «шаруашылықтарДЫҢ» арасында шаруаларцың ұсақ інаруашылықтары бар. БурЖуазнялық статнстИ- каныц церектеріне талңау Жасай келін, Леннн капитализм тұсында мұнңай ұсақ шаруашылықтарцыҢ күйзеліске ұшырамай қалмайтынын, Жетілдірілгеп құ- ралцар мен мапшналарДы қолДанута шамасы келмейтін- ціктен оларДЫҢ канИталИстік ірі кэсшОрынцармен бэсекелесе аямайтынцыРын цэлелден береці. ¥сақ ша- руашылықта ӨҢбектІҢ ысырап бОлуы мен қалт-құЛт күнелту үшін шаруаны зорыққанша еҢбек істеуГе МӘЖбүр ететін ауыр мұқтаЖДық қосылын кетеді. ¥сақ өндірушілерДІ күйзелтін, ытыстырын отырмайынша, каПИталИзм егіншілік техннкасын Жетілңіре алмайцы, оны inrepi бастыра алмайцы, мұнъщ өзі кацИталИстік ауыЛ шаруашылыҒЫ цамуынъщ шалпы завдылыты бо- лып табылады.
¥сақ шаруалар бұқарасыныҢ болмапіы азшылыҒы Ғана «ацам санатына қосылыП», каннталИске айналаты- нына қарамастан, ұсақ қоЖайындар канИталнстік ncn- холоГняны бОЙта сІҢІре береді. «БурЖуазііЯШЫЛ экОно- мИстер (ал олардыҢ ізімен ревИЗИОннстер це) осы псИхолоГИЯны қолцаЙДы; маркснстер ұсақ шаруаларта Жалцама ЖұмысшыларҒа қОСЫлуцан басқа құтылуңың амалы Жоқ ңен түсіндіреді» (366-бет). Жұмысшылар мен едбекші шаруаларңыҢ түбегейлі мүңделерінін; op- тақтыҒы оларДЫҢ ескі құрылысқа қарсы, соцналИзм Жолынңа бірлесін күресуі үшін оцақтасуына неГІз бо- лыП табылацы.
* *
*
Томта «ПролетарнЙДІҢ» кеҢвйтілген рецакЦИЯсы ке- ҢесінІҢ 14 ңокументі енці, олар В. И. Леннн ШыҒарма- ларынца бірінші рет ЖарИЯланын Отыр. Бұлар—Леннн-

АЛҒЫ СӨЗ
XXVII
нІҢ нартИядан бөлек бөлЬшевИктік съезД немесе болъ- шевнктік конференЦИя шақыру жолындағы үгіт туралы қарар талқыланҒанңа сейленГен сөздері; шақырымпаз- дық пен улЬтнматИзм туралы, КапрИДӨГі мектен туралы, фракцИяныҢ бірлігі туралы мэселелер талқылаетан- ца сөйленГен сөзңері; бОлыпевИКтерДІҢ Дума қызметіне көзқарас ЖөнінцеГІ міндеттері туралы мэсеяе талқы- ланҒанца сөйленГен бірінші сөзі; партняЛық баспасөз туралы Жэне Орталық ОрГанда («СоЦнал-Демократ» тазетінДе) фнлософИЯлық мақалаларцы жарнялау ту- ралы, БОЛыпевИКтік орталықты қайта Құру туралы мэселелер талқыланҒанңа сөйленГен сездері мен ұсы- ныстары; Думацаты фракцняның тазетін шыгаруҒа қарЖы бөлу туралы ұсыныс Жэне басқалар.
«ДайынДық матерналдар» белімінДӨ Леннннщ мына рефераттарыныҢ жоснарлары ШыҒармаларца бірінші рет жарняланын отыр: «КонтрреволюЦИялық лнбера- лИзмнің ИдеолоГИЯсы («ВехИДІҢ» табысы Жэне онъщ қОҒамдық маңызы)», «КОПенгагенцеГІ халықаралық сОцналИстік конгресс Жэне Онын; маңызы»; бұл рефе- раттарңы Леннн 1909 жылы ноябрЬде ПарнЖДе Жәпе 1910 Жылы 26 сентябрЬДе КоненгаГенце оқыҒан бОла- тын.
КПСС Орталыц Комитеті жанындағы Марксизм-ленинизм институты

В. И. ЛЕН И И
19 10

1
„ НР О ЛЕТА ГИЙ ДІҢ“ ІІЕҢЕЙТІЛ ГЕН ГЕДАКЦИЯСЫНЫҢ КЕҢЕСГ
8—II (21—30) ИЮНЬ, 1909 ж.
«Хабар» мен ңарарлар 1909 ж.
3 (16) июлъде «Пролетарий» газетінгң 46-номергне Ъосымшада басылған; баяндамалар, еойленген сездер, Ъарарлардыц жобалары, толыцтырулар мен усыныстар бгргншг per 1934 ж.
««Пролетарийдгц» кецейтглген редакциясы кецесгнгц протоколдары» дегеи кггапта басылған
Ңосымшаныц текстг бойы/нша басылып отыр; документтердщ бгр бөлегі — протоколдыту жазбамен салыстырылган пгтаптын тексті бойынша жэне ъолжазба бойынша басылып отыр

3
1
«ПРОЛЕТАРИЙДІҢ» КЕҢЕЙТІЛГЕН РЕДАКЦИЯСЫНЫҢ КЕҢЕСІ ТУРАЛЫ ХАБАР
Оқушылар «ПролетарнЙДІң» кеҢейтілген рецакцИясы- ның соҢҒы кеңесінңе қабылДанҒан қарарларцың текстін төменце кереДІ. КедестІҢ құрамы мынанңай болцы: «Пролетарнй» рецакЦИясыныҢ 4 мүшесі, Жергілікті ұйымДарңа,— ПетербурГ ұйымы мен Москва Облыстық (орталық Россня) Жэне Урал ұйымдарынДа,— істейтін болЬшевИКтерДІҢ 3 өкілі Жэне Орталық Комнтеттін, 5 болыпевИк мүшесі болды.
КеҢесте оріс алтан айтыстардың жалПы партнялық зор маңызы бар екені сөзсіз. Бұл айтыстар болыпевнк- тік фракЦИяныЦ басшы органы кейінгі кезДе үнемі ЖүрГізіп отыртан Жэне өзцерін болылевИктерміз цеп санайтын ЖолңастардыҢ белГІлі бір бөлеГІ арасынңа соңҒЫ уақытта еДӘуір айъштаулар туҒызып отыртан саясн баҒЫтқа үлкен айқынцылық Жэне белГІлі бір ДӘ- реЖеце толық қалынтасқанДық сИПат берці. КеҢесте қаЖетті түсінісуГе ҚОЛ Жетті, мұнца оннозИцИянын; атынан екі Жолдас болцы.
ОсыныҢ бэрш ескере отырып, «Пролетарнйдің» редакцИЯсы кецестщ нротОКОлцарын мүмкінДІГІнше неҒұрлым толыҒырақ Дайынңан, бастырын шытаруга бар күшін салмақ. Ал біз бұл хабарда белГІлі бір тұр- Ғыдан түсінДірГенце ұҒыныснаушЫлық турызуы мүм- кін — Жэне шетелдеГІ ЖОлңастар арасынца қазірдің өзінңе ұҒыныснаушылық тутызын Отырран — цункттер- ГӨ тана тоқталмақпыз. КеҢӨстІЦ көдемді Әрі айтарлық- тай айқын қарарлары, шынына кеЛгенде, түсіндіріп

к
В. И. ЛЕНИН
ЖатуДЫ керек етпейді; кеҢестіц Протоколңары тұтас аЛҒанда қарарларцы Жете түсіну үшін Жеткілікті матерная береці. Бұл хабарцың мінцеті — қабылңанҒан қаудылар мен қарарларцыц кОбінссе ішкі фракциялыц мацызына қатысты түсініктер беру.
«Шақырымлаздық пен улЬТИматнзм туралы» қарар- дан бастайық.
ҢарарДың шақырымПаздыққа қарсы тікелей баҒыт- талтан бөліміп алатыи бОЛсақ, оиңа ол кецесте ОППОЗИЦИЯ окілдері тараПыиап, шыпДыгынңа, үлкен қарсылық кезцестірГен Жоқ. ШақырымпазДық белГІлі бір аҒым болын қалыПтаса бастатанДықтан, оныҢ соЦИал-ңемО- кратИяңан барган сайын алыстай беретінін, шақырым- пазДықтың кейбір өкілцерінІҢ, атап айтқанца оныҢ белгілі көсемі Ст. ЖолңастыҢ тіпті «анархнзмГе бірша- ма бой ұрын» үлГерГвнін опнозИЦИЯНЫҢ екі әкілі це мОЙындады. ШақырымназДықты аҒым цеп білін, отан қарсы қаЖырлы Жэне ұңайы күрес жүртізу қаЖеттіті кеңесте бірауыздан мойынцалды. УлЬТИматнзм болса басқаша мэселе.
ОППозИЦИяныц екі өкілі де кецесте Оздерін улъти- матнстерміз цен атады. ОларңыЦ екеуі ңе қарарҒа ңауыс беру үстінде тансырҒан Жазба мэлімДӨмесінДе: бізцер— улЬТИматнстерміз, қарар улЬТИматнзмпен іргені аулақ салуДЫ талан етеці, мұныҢ озі бізцер үшін Озіміз озі- мізцен ірГені аулақ салу болын табылар еці, бұҒан біз қоЛ қоя алмаймыз ңеңі. Кейін, ОПпозИЦняның цауыста- рына қарсы таты ца кейбір қарарлар қабылңанҒанДа, ОППОЗИЦИЯНЫҢ екі өкілі Жазба түрце: бізДер кедестің қарарларын заҢсыз цеп есеПтейміз, кен,ес бұл қарарлар- Ды қабылңан, фракЦИЯныҢ ткікке бөлінуін Жарнялайцы, бізцер бұл қарарларта батынбаймыз Жэне оларДЫ Жузе- Ге асырмаймыз цен МӘЛІМДӨДІ. Біз бұЛ дау-ЖанЖалҒа бұңан арғы баянцауца тОЛЫҒырақ тоқталамыз, өйткені бұл ңау-ЖанЖал ошіозИЦИЯҒа жататын окілцердің бірі Макснмов ЖолңастыҢ «ПролетарнЙДІҢ» кеҢейтілГен ре- ңакЦИЯсынан бөлініп шытуын формалЬДы түрде анқта- Ды. Ал бұл араца біз ӘЛГІ дау-жанЖалды басқа Жавынан алып қарамақшымыз.

«ПРОЛЕТАРИЙДІҢ» ... РЕДАКЦИЯСЫНЫҢ КЕҢЕСІ
5
УлЬТИматнзмДІ баталауДа ца, ал онан соҢ, іпақырым- назДық цен аталатын ДӘЙекті улЬтнматнзмДІ баҒалаған- да ца, амал не, ЖазылҒанДарңан төрі, аҢыз-ӘҢгімемен көбірек істес болута тура келеці. УЛЬтИматнзм ңе, шақырымназңық та азцы-көПті тұтас «Платфюрмаца» осы кезГе цейін бейнеленГен ЖОҚ. Сондықтан улътима- тИзмңі оның бірцен-бір нақтылы түрінде — думадаты соЦИал-ДемОкратИялық фракЦИЯҒа ҚатаҢ нартИялық фракЦИЯ болу Жэне партня орталықтарының барлық ДИректИваларына баҒыну, немесе цепутаттыҚ уӘкілцік- терінен бас тарту Жөнінңе ультиматум ҚОЮ талабы түрінДө — алуҒа тура келеді. Бірақ улЬТИматИзмнІҢ мұн- дай сИнаттамасын толыГъшан цұрыс Жэне дэл сннатта- ма ДеуГӨ болмайтын сняқты. Ал Оныд себебі мынау. Кеңеске қатынасқан екі улЬТИматнстің бірі Марат ЖОлцас: бұл сИПаттама матан тура келмейді цеДІ. Ол, Марат ЖОлцас, Думацаты соЦИал-Демократнялық фрак- ЦИЯ ЖұмысыныҢ соңҒЫ кезде еңӘуір Жақсартанын мойынцаЙДы, сонцықтан Ол фракЦИята Дэл қазір, дереу, улЬТИматум ҚОЮДЫ ойламайңы Да. Ол тек нартня дума- цаты фракЦИЯҒа барлық мүмкінцік арқылы ықпаЛ етуГе, оҒан Жотарыца банндалҒан улЬТИматумңы қОЮҒа цейін ықнал етуте тніс цен есентейді.
Мундай улътИматИстермен бір фракЦня ішінңе сыйы- сута, әрнне, болады. Мундай улЬтнматИст цумацаты фракЦИЯ ЖұмысыныҢ Жақсаруына қарай өз улътнма- тнзмінен арылута тніс. Мундай улътИматИзм ПартняныҢ Думацаты фракЦИЯмен ұзақ Жұмыс істеуін Жэне фракЦИЯ жәнінде ұзақ Жұмыс істеуін, үГІт Пен ұйымңастыру мақсаты үшін Думалық жұмысты шебер найцаЛану ЖӨнінДе ПартИяныҢ ұзақ жэне қаЖырлы Жұмыс істеуін керексіз цемейді, қайта СОны керек цен біледі. ФракЦия ЖұмысыныЦ шақсару тенценЦИЯСы анық байқалҒан екен, Онда, эрнне, осы батытта бұцан әрі це табанды жэне қаЖырлы жұмыс істей беру керек болады. Осыдан келіп улЬТИматнзм біртінцеП өзінІҢ Объектнвті маңы- зын ЖОҒалтады. Мундай улЬТИматИст-бОлыневнктер Жөнінце Жікке бөліну туралы ӘҢГІмө бОлуы да мүмкін емес. «Шақырымпаздық Пен улЬТИматнзм туралы» қарарңа Және «БОлыневИКтердің Партия ІШІнңегі мін- 2 19-том

6
В. И. ЛЕНИН
цеттері» ДӨГен қарарца сөз болын отырҒан іргені аулақ салуДы оларта қОлцануДЫҢ әзі Орынцы бола қОЯр ма екен. Мундай улЬтнматИзм — белГІлі бір нрактИкаЛық МӘселенің қОЙылысынцаҒЫ Жэне оны шешуңеГІ жай тана сарын цеГен сөз; мұнңа азДы-көнті айтарлықтай ПрИнцішті алауызңық Жоқ.
УлЬтнматИзм, ультнматнзм бОЛҒанда Қарар болыне- вИзм ipreciH аулақ салуы қаЖет цен Отыртан улътнма- тИзм, нартИЯ ішінДӨГІ нцеЯлық аҒым ретінңе,—басқаша құбылыс. Бұл улЬТИматнзм — ал ол қазір сөзсіз бар — Партняның Жэне оныҢ ОрталықтарыныҢ думаңаҒЫ фракЦИЯ жөнінце ұзақ Жұмыс істеуін керексіз Дейңі, III Дума 6epin Отырран бай үгіт матерналын шебер ПаЙДалану маҒынасынңа партпяның жұмысшылар ара- сында ұзақ, шыцамдылықнен Жұмыс істеуін керексіз ңейді. Бұл улЬТИматИзм ПартИЯныҢ думацаҒы фракЦня ЖөнінДӘ тиімді, творчестволың Жұмыс істеуін керексіз дейді. Мұндай улЬТИматнзмнің бірден-бір құралы — бұл Оның ультиматумы, өзінің ңумадаҒы фракЦИЯСын үнемі қорқытын ұстау үшін лартня ӘЛГІ улътИматумды Дамокл семсері ретінде Әзір ұстаура тніс Жэне бұл улЬтнматум РСДРП үшін нарламентарИзмДІ натыз ревОЛЮЦИЯЛық ЖОЛмен ПайцаланудыҢ бүкіл тожірибесінін;, батыс евро- Палық соЦнал-демократИЯныҢ қаЖырлы, ұзақ уйренуі арқылы ЖИнатан тӘЖІрнбесінІҢ орнын басуы тніс. Мун- дай улЬТИматнзмді шақырымПазцықтан белін алу мүм- кін емес. Олар авантюризмніц өзДеріне ортақ рухымен айыррысыз байланысты. РОССИЯ сОЦИаЛ-Демократнясын- ДаҒЫ ревОЛЮЦИЯлық аҒЫм болыП отырҒан болыпевнзм бұларДың екеуінен де бірдей іргесін аулақ салуҒа тніс.
Бірақ Осы «іргені аулақ салу» цегеннен біз нені тү- сінеміз, кеҢес нені түсінці? ОшюзИЦИЯныҢ кейбір окілДерінІҢ біздерді сенцірмек болыП ОтырҒанындай, көҢес болъшевиктік фракцияның жікке бөлінгенін Жарнялады цеуге қайсыбір дерек бар ма? Мұнцай це- ректер Жоқ. КеҢес өзінІҢ қарарлары арқылы мынаны мӘлімДеді: болЬшевнктік фракЦИя ішінце атымдар бай- қалыП Отыр, аҒымңар болҒанңа өзінің нақтылы тактн- калық тұрПаты бар болыпевнзмге қайшы келетін аҒым- дар байқалып отыр. Бізде болыпевизм цегеніміз ПартііЯ-

«ПРОЛЕТАРИЙДІҢ» ... РЕДАКЦИЯСЫНЫҢ КЕҢЕСІ
7
ның болЬшевнктік фракциясы. Ал фракцИЯ ДӨГеніміз нартня емес. ПартИЯДа толын Жатқан эр алуан сарын- Дар болуы мүмкін, ал бұл сарынңарДЫҢ ең шеткерІЛері тіпті бір-біріне тікелей қайты кеЛуі це мүмкін. Біз терман нартИЯсынан КаутскнЙДІң наҒыз-революЦИЯ- лық баҒытымен қатар Бернштейннің натыз ревнзИо- ннстік батытын көреміз. ФракЦИЯ болса — бұлай емес. Партня ішіндеГІ фракЦИя деГеніміз пікірлестер тэбы, бұЛ, ен; алцымен, нартнята белгілі бір батытта ықнаЛ ету мақсатымен, нартня ішінце ез прннцИПтерін мүм- кінДІГІнше неғұрлым таза күйінңе ЖүзеГе асыру мақса- тымен құрылтан тон болын табылацы. Бұл үшін шын пікірлестік болу қаЖет. Партияның бірлігі Жөнінңе ЖӘ- не фракцияныц бірлІГІ Жөнінце бізДІҢ қойын Отыртан талантарымызцыҢ Осы айырмашылыҒын бОлылевИКтік фракцИядаты ішкі бақастық туралы мӘселенІҢ шын ЖаҒДайын білГІсі келтен адамның қай-қайсысы да түсінуГе тИІс. Кеңес фракция жікке бөлінді деп жария- лаГан жоі$. КеҢөетІҢ қарарларын шаңырымпаздың ниет- тегі ЖұмысшыларДы ұйымдарңан қууҒа немесе, Оның үстіне, шақырымпазДық элементтер бар ұйымДарцы тезінен Жікке белуте шақыртан үнцеу цен түсінетін ЖерГІлікті қызметкерлер мүлде қате Жасатан болар еці. Біз ЖерГілікті қызметкерлерді мұндай Қадамдар жасау- ңан барынша қатты сақтанДырамыз. Дербес атым бо- лын қалыПтасқан шақырымПазцық жұмысшы буі^арасъі арасында ЖОҚ. ШақырымПаздарДың өз таҒдырын өзі шешуге, нікірлерін аЯҒЫна цейін жеткізе айтута эрекет Жасауы Оларды сИНДИкалнзмге, анархнзмГе экен соқнай қоймайды. Осы соңты атымдарды азцы-көПті ДӘЙекті Жақтаушылар өзңерін фракЦИЯДан да, лартИЯдан Да шыҒарын тастайды. БұҒан шақырымпаздық ниеттегі жумысшылардыц, мүмкін, қалың топтаръш да Жатқызу қнсынсыздық болтан болар еді. Мұндай түрцвГІ шаҚы- рымназдық ДӨГеніміз, көбінесе, цумадаты фракЦИяның Жұмысынан бейхабарлықтың нӘТИЖесі. Мундай шаңы- рымпаздықПен күресудІҢ ед лайықты құралы — бір ЖаҒЫнан, фракЦИЯнық жұмысы туралы жұмысшыларта толық Жэне кең түрде хабарлан Отыру болса, ал екінші ЖаҒынан, жұмыстыларҒа фракЦИямен байланысып тұ- 2*

8
В. И. ЛЕНИН
ру Жэне фракЦИЯҒа ықлал етіп отыру тӘсілцерін тауыл беру бОлады. Мысалы, Петербургте шақырымпаздық ПИҒЫлды бірсыпыра әлсірету үшін Думацаты ңецутат ЖОлцастардыҢ Петербург Жұмысшыларымен бірсыПыра ӘҢГІмелесуі жеткілікті бОлңы. Сюнымен, бар күшті шақырымлазДардан уйымдың жағынан жікке бөлінуден аулақ бОлута баҒЫттау керек. ШақырымПазцыққа Жэне онымен төркінДес СИнднкалИзмГе қарсы азды-көпті қа- Жырлы Және ДӘЙекті идеялъПу күрес Жүртізу ұйымдық Жікке бөлінуінілік туралы қандай да болмасын ӘҢгіме- лерці мүлце бос сэз етеці, ал, тым құрыҒанда, шақы- рымназңарДЫҢ болыневИКтік фракЦИЯДан Жэне партня- дан Жекелен не тонтанын бөлінуіне экен сОқтырацы.
АныҒынца, «ПрОлетарнЙДІҢ» кеңейтілГен редакЦИя- сыныҢ кеҢӨСінде де істІҢ Жайы Дэл осылай болтан-ДЫ. МаксИМОв ЖолцастыҢ улЬТИматнзмі бОлыневИЗмнІҢ кеңес таҒЫ ца тұЖырымцаҒан лозИЦИЯсымен мүлңе СЫЙЫСНаЙТЫН уЛЬТИМаТИЗМ бОЛЫП ШЫҚТЫ. НбГІЗГІ ПРИНЦИПЫ қарарлар қабылданҒаннан кейін, бұл қарарлар- Дың екі ңауысқа қарсы, ал кейбіреулерінІҢ — бір ңа- уысқа қарсы (МакснмовтЬщ), бір цауыс қалыс қалыП (мысалы, тұтас алтанца «ШақырымлазДық лен улЬТИ- матнзм туралы» қарар), Он Дауыспен қабылцанҒанына қарамастан, МакснмОв ол қарарларцы заҢСыз цел са- найтынын айтты. Сонца кеҢес Макснмов Жолцастың барлық саЯСИ Әрекеттері ЖоніндеГІ ЖауаПкершілік атаулыны оз мойнына алмайды дел ңарар шыҒарцы. Моселе айқын: кеҢестІЦ сОншалық басым көПшілігімен қабылДанатын ПрннЦИПті қарарларцыҢ бөрін МакснмОВ ЖОЛдас үзілДІ-кесілДІ теріске шытарады екен, онца ол партияның ішінде фракция бОлуыныҢ қаЖетті шарты болын табылатын пікірлестіктіц кецес лен Озінің ара- сында ЖОҚ екөндігін түеінуге тніс. Бірақ Макснмов ЖОлдас мұнымен тОқталмацы: бұл қарарларды өзінің іс Жүзіне асырута ннетінІҢ жоқ екенцігі былай тұрсын, тіпті ОларГа баГынбайтынын да ОЛ үзілці-кесілді айтты. Кеңес МакснмОв ЖолцастыҢ саЯСИ қызметі Жөнінцегі ЖауаПкершілік атаулыны өзінен алып тастаута мінцет- ті бодцы, бірак, мұнымен қатар кеҢес былай деці (СПБ. ңелеГаты М. Т-ныҢ Жэне басқаларцыҢ мӘлімңемесін

«ПРОЛЕТАРИЙДІҢ» ... РЕДАКЦИЯСЫНЫҢ КЕҢЕСІ
9
қараңыз): «өңгіме бұл Жерңе фракЦИЯның Жікке белі- нуі жөнінде болын ОтырҒан ЖОҚ, «ПрОлетарнЙДІҢ» кеҢейтілГен редакЦИЯсынан МакснмОВ ЖОЛДастыҢ бәлі- НІП ШЫҒуЫ ЖӨНІНДӨ боЛЫП ОТЬір»*.
Біз кеңестІҢ: «БОЛЫневИктерДІң партнЯ шгіндеГІ мін- Дөттері» ЖӘне «ПартИЯлық Жұмыстың басқа салалары- мен қатар Дума қызметіне көзқарас туралы» қарарла- рына ЖОлңастарДЫҢ бар назарын ауцаруды ца қаЖет цеп табамыз. Мұнда болыневпктердің «нартИЯлық ба- Ғыты» туралы ЖӘне ЖалПЫ алтанда Жарня мүмкінші- ЛіктерГе, Жекелен алванда Дума трнбунасына көзқарас туралы мӘселенІҢ қОЙылысын Дұрыс түсіну өте ма- ңызды.
БіздІҢ кезектеГІ мінңетіміз — РСДРП-ны сақтау ЖӘ- не ныҒаёту. Осы зор міндетті орынцаудыҢ өзінңе ерек- іпе бір мадызды Жавцай бар; бұл — жОйымпаздыңтың екі түрлі сарынымен — оҢшыл Жойымпаздықнен це, солшыл ЖойымпаздықПен це — күресу. Оңшыл Жойым- лазцар құннЯ РСДРП-ныҢ керегі Жоқ, соЦнал-ДӨМОкра- тИялық қызметтІҢ өзеГІ тек қана немесе тек қана ңер- лік жарИЯ мүмкінДІктер бОлута тніс цейді. СОЛіпыл ЖОЙымназцар мӘселені теріс айналдырыП Отыр: олар үшін нартИЯ қызметінде ЖарнЯ мүмкіндіктер деген ЖОҚ, олар үшін қалай бОлтанда да құшіялық болса болҒаны. Мұиың екеуі це — РСДРП-нъщ біршама теҢ ДӘреЖелі ЖОЙымназдары, ойткені жарня Жұмыс nen құПИЯ Жұмысты ЖосларлаП, мақсатқа сәйкес уштасты- рып Отырмайынша, бізГе тарнх цушар сткен қазіргі ЖаҒдайңа «РСДРП-ны сақтау Және нытайту» ешбір мүмкін емес. ОҢШЫЛ ЖОЙымназцықтыҢ Әсіресе менъ- піевИКтік фракЦИЯда, ал ішінара Бундта4 ерекше күшті бОлыП Отыртаны Жұртқа мәлім. Бірақ сОңты кезце * Марат жолдас та кеңестің қарарларын өзінің жүзеге асырмайты- нын, бірақ оларға бағынатынын мәлімдеген-ді. Ал ерекше мәлімдеме- сінде Марат жолдас: шақырымпаздыққа қарсы жолдастық түрдегі идеялық күрестің қажет екенін мойындағанмен, шақырымпаздыққа қарсы ұйымдық күресті де, большевиктік фракцияның жікке бөлінуін де өзінің мОйындамайтынын ескертті. Ал жалпы алгакда уйъімдыг^ жік туралы мәселеге келетін бОлсақ, онда кеңестіц «Шетелде NN-де құрылып жатқан партия мектебі туралы»2 қарарынан: бұл ретте жік- ісе бөліпушілік әрекетті шақырымПаздардың және құдай жасампаз- дықты3 жақтаушылардың істеп отырғаны көрініп отыр, өйткені бұл мектеп жаңа фракцияның жаңа идеялыг^-уйымдыт^ орталыгът құру әрекеті болып табылатыны сөзсіз.

10
В. И. ЛЕНИН
меныневИКтер арасынңа құттықтамауҒа бэлмайтын та- маша құбылыс — нартнЯлыққа қайта оралу байқалын отыр: кеңес қарарынңа айтылтанынцай, «фракЦняның азшылЫҒы» (меныневИКтер)5 «ЖОЙымпазцық ЖОлын ақырына цейін байқал көрін, қазірцің озінңе бұд Жолта қарсы наразылық білДІріл отыр, өздерінІҢ істері үшін қайтадан Партнялық неГІз ізцен отыр»*.
МенЬшевИКтердІҢ өзіргө осы аз бөлеГІ ЖӨнінңе — ОҢШыл ЖОЙымпаздыққа қарсы күресін отыртан болегі ЖөнінДе — болылевИКтердің мінңеттері қанцай? Болъ- шевИКтер ПартИЯШылцарДЫҢ осы белеГІмен — маркстік Жэне лартнЯлық бөлеГІмен, сөзсіз, ЖақынДасуҒа тыры- сулары тніс. Бұл араңа ӘҢГІме тінті де меныневИКтер мен бізДІҢ арамызцаты тактнкалық келісПеушілікті Жою ЖөнінДӘ бОлын отыртан шоқ. Біз револЮЦИяшыл соЦИал-цемОкратИяныҢ Жолынан меныпевИКтік шегіну- шіліктерГе қарсы еҢ батыл күрес ЖүрГІзуцеміз Жэне кеЛеілекте де Жүргізе береміз. Партня ішінце болыне- ВИКТік фракЦИЯныҢ қанцай болсын бытырауы матына- сынца епібір ӘҢгіме болын отырматанДыты өзінен-өзі түсінікті. ПартИЯлық ПОЗИЦИяларды Жеңін алу Женінце бОлылевИКтер көн нэрселер істеці, бірақ бұл батытта алңа істелетін Жұмыстар Әлі де көн. Партня ішінцеГІ белГІлі бір ИдеЯлық атым ретінңе болыневИКтік фрак- ЦИЯ бұрынҒыша емір сүре беруте тніс. Бірақ бір нэрсе- ні: РСДРП-ны «сақтау Жэне нытайту» Жауапкертілі- ri—кеҢестІҢ қарары көрсетІП отыртан ЖауаПкершілік— түГелімен болматан күнңе, кебінесе, қазір болыневИКтік фракцИЯҒа ЖүктелІП отырҒанын есте қатты сақтау керек. Партияның іс ЖүзіндеГІ Жұмысын түГелцей, немесе түгелдей дерлІГІн — Әсіресе Жергілікті Жерлер- це — қазір бОЛЬшевИктер атқарып отыр. Сонцықтан қазір өте зор мадызцы міндет—жарамцы элементтердің бӘрін партия курылысы ісіне тарту ПартИЯЛықты табан- Ды Жэне ДӘЙекті Жақтаушы бОлыпевИКтерГе Жүктелін отыр. Ал қазірГІ ауыр кезевде басқа фракЦИЯларцың * «Голос Социал-Демократа»6 «редакциясындағы жікке бөлінушілік». деп қарар Плеханов жолдастың осы редакциядан шығуын айтып отыр,— Плехановтың өз мәлімдемесі бойынша, оны редакциядан шы- ғуға мәжбүр еткен нәрсе «Голос Социал-Демократа» редакциясының жойымпаздық бағытынан басқа ештеме де емес.

«ПРОЛЕТАРИЙДІҢ» ... РЕДАКЦИЯСЫНЫҢ КЕҢЕСІ
11
маркснзмДІ ЖӘне нартИЯЛықты Жақтан, ЖойымпазцыҚқа қарсы шығып отырҒан ПартИяіпылДарына қол созбау өз таранымызДан натыз қылмыс болтан болар еці.
БұЛ көзқарасты кеҢӨстІҢ басым көшліліГІ Жэне Оның ІШІвде ЖерГІлікті ұйымДарңаҒЫ болылевИКтерДІң бар- Лық өкілцері Де мойынцаДЫ. ОннознцИЯ не бізді жаңтап, не бізГе қарсы белГІлі бір ПОЗИЦИЯҒа тұрақтай алмай толқыДЫ. Бірақ, осылай бола тұрса ца, Макснмов Жол- цас яақ осы батыт үшін кеҢесті «болылевИЗмге онасыз- Дық Жасады», менылевИктік көзқарасқа көшті, т. с. Дея ЖазҒырДЫ. БізДІҢ бұтан бертен ткауабымыз мынау тана болДы: мұны басПасөзде, бүкІЛ нартня алдынңа жэне бүкіл болылевИктік фракцИЯ алцында тезірек ашық айтыҢыз, сонңа біз сізцІҢ «революЦИЯШЫЛДытыҢыздың» наҒыз мӘнін, бОлыпевИзмді сіздің «қорҒауыҢызДың» наҒыз сипатын таты ца бір Әпікерелеуге мүмкіндік аламыз.
КеҢестІҢ «...Дума қызметіне көзқарас туралы» цо- тен қарарына ЖолцастарДЫҢ көҢІл болуін ұсынамыз. ЖоҒарыца біз «ЖарііЯ мүмкіндіктер» туралы мэсе- ленІҢ түрлі сарынды ЖОЙымпазДыкден тыҒыз бай- ланысты екенін көрсеткенбіз. Оңшыл ЖойымПазДықПен күрееу қанңай мінңетті бэлса, солшыл ЖОЙымназдық- Пен күресу Де қазір сонцай мінцетті. Партия ушш, пар- тияныц мудделері ушін ЖарИЯ мүмкінДІктерДІҢ маңы- зын түсінбейтін ілақырымПаздық ревОЛЮЦИЯЛық со- цнал-ДемОкратИЯҒа қаншалықты жніркенішті болса, бүкІЛ нартня ұйымын Жұмысшыларды «Жарня мүмкін- діктер» төңіреГІне, Әсіресе цумалың қызмет төҢІрегіне тоПтастырута Әкелін сантын нарламенттік кретИннзм де сОншалық ЖИІркенішті. КеҢестІҢ Қарарларында жа- рИЯ мүмкіндіктерДІ лайцалану партия ушін маҢызы ете ЗОр іс цел мойындалҒан. Бірақ жарня мүмкінДІктер Жэнё бұл мүмкіндіктерді ПаЙДаЛануцы тек өзінДІк мақсат дел бұл қарарларцыҢ еш жерінде це көрсетілме- ген. ОларДЫҢ бзрі қай Жерңе болсын құпИЯ Жұмыстың мінңеттерімен Жэне тӘсілдерімен тывыз байланыста қОЙылҒан. Ал бұл байланъіс қазірГІ кезце ерекпіе көҢІл бөлуді керек етеді. Бұл ЖӨнінДе кейбір практикалық нұсқаулар қарардың өзінңе берілГен. Бірақ бұл — тек

12
В. И. ЛЕНИН
нусңаулар Ғана. Ал Жалпы айтқанңа, қазір ӘҢгіме — партиялың ЖұмыстыҢ басқа салаларыныҢ қатарынДа «ЖарИЯ мүмкінДІктсрдің» нақ қанцай орын алатыны Жөнінңе болута тністі емес, қОлца бар «ЖарнЯ мүмкін- Діктерці» нартИЯ үшін неҒұрлым тнімДІ етіц, цалай найцалану Жөнінце болута тніс. Астыртын жұмыстың ұзақ Жылңары бойыі-гда ПартИЯда құшія Жұмыс жөнін- це зор тәЖірнбе ЖИнақталцы. Басқа сала туралы — ЖарИЯ мүмкінДІктерДІ лайцалану туралы мұны айтуҒа болмайды. Бұл араца партИЯ, атап айтцанда большевик- тер, жұмысты Жеткіліксіз істеді. Бұя саланы найцала- нуҒа осы кезге дейін істеліП келгенінен төрі көбірек көҢІл белу, ИНИЦИатИва көрсету, күш Жұмсау керек. Жарня мүмкінДІктерДІ найдалануцы уйрену керек, үй- ренГенде құПИЯ Жұмыстың тӘсілдерін біз цалай үйреніл келеек Жэне үйренІП ОтырҒан болсақ, ол тӘсілдерді це Дэл сонцай табандылықнен үйрену керек. Жарня мүм- кінДІктерці ПартИЯ мүдцесіне найцалану ЖөнінцеГІ осы ңажырлы жумысңа РСДРП мүДДелерін жоҒары санай- тын адамңардың бӘрін кеҢес шақырын та отыр.
ПартИяныҢ құння жұмысы Жөніндегі біздІҢ көзқара- сымыз бұрынҒыша езгеріссіз қала береці Жэне қала 6epyre, эрнне, тніс те. РСДРП-ны сақтау Жэне нытайта беру — негізГІ міндет, барлыты Осытан баҒЫнңырылуҒа тИІс. Тек осы ныҒайтуҒа қол Жеткізсек қана біз нартня мүДДелері үнгін сол Жарня мүмкінціктерДІ це найдалана аламыз. ӨнеркӘсін орталықтарында құрылын отыртац Жэне ПартИЯлық Жұмысқа Жалпы басшылық ету ісі соларДЫҢ қОлдарына кәшуГе тністі — біртінцөП көпіІП те отырҒан—Жұмысшы тОнтарына ӨҢ күшті көңіл бөлі- нуге тніс. ЖұмысымыздыҢ барлық салаларынцаҒЫ бізцІҢ бар күш-Жігеріміз осы тоПтарңан наҒыз партня- лық соЦИал-ДемОкратИЯЛық кадрларңыҢ цаЯрлануына баҒытталуы керек. Тек осы неНзце тана РСДРП-ны сақтау Жэне нытайту шынымен мүмкін болады.

«ПРОЛЕТАРИЙДІҢ» ... РЕДАКЦИЯСЫНЫҢ КЕҢЕСІ
13
2
ПАРТИЯДАН БӨЛЕК БОЛЫПЕВИКТІК СЪЕЗД НЕМЕСЕ БОЛЬШЕВИКТІК КОНФЕРЕНЦИЯ ШАҚЫРУ ЖОЛЫНДАҒЫ ҮГІТ ТУРАЛЫ ҚАРАР ТАЛҢЫЛАНҒАНДА СӨЙЛЕНГЕН СӨЗДЕР
8 (21) ИЮНЬ
1
Бір жаҒынан, ПрннЦИнті алауызңықтар ЖОҚ деГен мӘлімцеме Жасалацы, ашық нікір айтуцан бас тартады, ал екінші Жатынан, бОлыневИКтік фракЦИЯдаты прнн- ЦИПті алауыздықтар туралы сөз етеці. ЕкіЖүздІЛІк де- тен осы емес ne? ЖалПЫ нартИЯлық КОнференЦИяда Дан былай Деңі: Леннн меныпевнзмге бой ұрцы ДӨП айыПталатынДЫҒын кім білмейді? Мен отан былай цел Жауан берңім: «ПролетарнЙДІ» оқыҢыз ңа, соның Heri- зінде төрелік айтыцыз, ал есек-аявды ЖИЫП-термеҢІз. Макснмов ол кезде ештеҢе айтқан Жоқ. Ашық күрестІҢ бэлмауынан жаман нэрсе жоқ. Мен ПрннЦИПті бірлік бұзылды деймін, сіз басқа бірцеҢе айтасыз, сонымен қатар Ленннді Мартов цел атайсыз... Осы яшнаЛЫс ПартИЯЛық Жатынан неліктен құПИя өтІП отыр? БоЛЬ- шевнктік орталықтың мүшелері съезде сайланцы, боЛЬ- шевнктік көзқарастарДы қайткенце ЖақсылаП Жүргізу- re болатынын айтын жүр. Мұнңа нендей сөлекеттік бар? Сіз болЬшевИКтік ерекше съезді жақтан үгіт жүр- ГІзІП, ПартИЯЛық Жөнінце бірЖолата тОрыққаныҢызцы көрсетІП отырсыз. Біз II съезцен бастаП әрқапіан ца нартИялықты Жақтан келдік, қазір це con батытты ғана ұстап Отырмыз, сіз боЛсаҢЫз, төменГІ Жерлерце Жікке болінуці уаҒызцаП Отырсыз. МеньшевнктерДе де пар- тнЯлық атым бар. Біз Партнялыққа сенеміз Жәие сОНы қорҒаймыз.
Протоколдыц жазбамен салъістырылғап кгтаптыц тскстг бойынша басылып отъір

14
В. И. ЛЕНИН
2
МакснмОв съезд шақыру үпіін үгіт ЖүрГІзілГен Жоқ Дейді. Лндов, Станнслав, ВсевОлод Жетерліктей айқын айттЫ. 1908 ЖылҒы майцан бастан Ляцов нен Станнслав РосснЯда үГІт Жүргізді. Бізде Станнславтың қарары бар, ОПЫҢ нені қалайтынңыҒы сол қарарца барынша айқын айтылҒан7. Мұныц өзі фракЦИяны қорлау. МенЬшевИктерце Ортоцокстік-маркстік, шіехановтық, арым бар, болыневИктерДӨ ңе ортОДокстік-маркстік атым бар. МенЬшевИктерце це, бізцерңе це валентнновтік- міакснмовтік ЖойымназДық атым Жэне т. с. бар. Мак- СИмов ЖОлдастыҢ мӘлімдемесі Жөнінце мынаны қайта- лаП айтамын: менІҢ айтқаным МакснмовтІҢ «толық ленИНДІк-Плехановтық фракЦИЯ аҢҒарылыл Отыр» ДвГен сөздеріне берілГен жауап болңы.
Ңолжазба бойынша басъілып отыр

«ПРОЛЕТАРИЙДІҢ» ... РЕДАКЦИЯСЫНЫҢ КЕҢЕСІ
15
3
ШАҢЫРЫМПАЗДЫҚ ПЕН УЛЬТИМАТИЗМ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕ ТАЛҢЫЛАНҒАНДА СӨЙЛЕНГЕН СӨЗ
9 (22) ИЮНЬ
«Орталық ндеясына» тоқталҒым келеці. Коткада өт- кен кОнференЦИЯ8 туралы Макснмов шатастырып бол- Ды; істІҢ мӘні былай еңі: егер ноляктар бойкОт Жасау- Ды Жақтайтындай болса, ал менің ңаусым шетуші цауыс болтан күнде, Онда мен болыпевИКтермен бірге цауыс беруці шөн көремін цен мӘлімцедім. Бұл менІҢ ноляктар ЖөнінДӘ қОЙҒан шартым еңі. Ол кезце бүкіл БОЛЬшевИКтік Орталық бэйкот ЖасауҒа қарсы бОлатын. Ал фракцИЯ бойкОтты Жақтацы, бірақ жікке бөЛІну болҒан жоқ, өйткені Жікке болінгісі келетін Ton жоқ еці. Бір Жылдан кейін фракЦИя бізДІҢ Жатымызда бо- лын шықты. ШақырымназдарҒа СОққы беруден, менЬ- ПіевИКтермен бірте болуцан қорқатын «болылевИктер» бар. Мен КОнференЦИЯДа «меныневнктермен» 6ipre ШақырымназДарҒа қарсы шықтым. Сізцердің ортаЛық туралы ойлайтынДарыҢыз, міне, осы.
МакснмОв баяндатан жікке бәлінуДІҢ тарнхы — күл- кІЛІ Жайт. МаксИМОвтыҢ қаҒазцарында Орталық туралы ештеҢе айтыЛмайды, бірақ МнханыҢ хаты енДІ дэЛел- ценді. Ол хатта Леннн оңшыл-бунцтық багытты Жүргі- зІП отыр целінГен. Мұнъщ езі ДОкументтерде бар. Мак- сИмов қазір не айтын Отырса, Мнха соны ЖазҒан-ды. ОрталықтыҢ Идеясы, міне, Осы. Ал Осы хатты бізге бізДІҢ кавказңық ңостарымыз Жіберці, олар оңшыл ИлЬИчке манңат берген. Бұл сансатты 1908 жылы ИЮЛЬДе ТОПТЫҢ қатысуымен Мнха жүргізді. МаксИМОв бізці ПлеханОВИен бірге мӘЖіліе өткізетін болацы дейці.

16
В. И. ЛЕНИН
Әрнне, өткіземіз, Орталық Органда9 Данмен, Мартовнен өткізГеніміз СИЯқты әткіземіз. КОнференЦИЯДа10 шақы- рымПазңарДЫҢ ацал ниетті болуына ариалысқан күрес арқылы қол Жетті. Біз Оларта улЬтнматум қойңық. АкселЬроД Әскерн-ЖауынГерлік мінңеттер туралы нунктті оқытан кезңе, ол: «мұнңай «болыневИКтермен» бірте Жұмыс істеу қиын емес» цеці. Біз Данмен 6ipre болтан цумалық КОмнссИяларга шақырымназДарды кір- гізбейміз. Иэ! Біз, Данмен, Мартовлен бірге мӘЖІліс Жасатанымыз сняқты, ПлехаиовПен це мӘЖІліс Жасай- тын бОламыз. Бұл туралы басПасөзце Жаза берІҢІз.
Мен Орталық Комнтетте Маратпен 6ipre мӘЖІліс Жасаймын. Сіз, Марат, құдайшыл шақырымПаздар фракцИЯСЬіныҢ мүшесісіз. Мен ізгі ннеттер ЖайынДа айтыП отырҒаным Жоқ, ал сансИ батыт Жайынца айтын Отырмын. Жоицастар, мен Плеханов Жөнінце айтылыП ЖүрГен пікір туралы ОЙлануды сұраймын. Плеханов кәсІПтік одақтарҒа кезқарас Жөнінңегі өзінІҢ қатесін айтқанда, оны өздерінен Here аулақ ұстамайцы екен деП бізді кінӘлан Жүр. Ол өзінІҢ қатесін құрбан- ДЫқ қылуҒа Әзір болын отыртанца, оны Луначарскнйге қарсы мақала арқылы біз тартыП отырмыз ба немесе БОГданОв-ЛуначарскИЙдІҢ антнмаркстік наснхатына 6o- ла нартИЯшыл «менылевИктерДІҢ» Жэне ортодокс маркснст «менЬшевИктерДІҢ» азшылыҒЬін сізцер аулақ- татыП Отырсызцар ма?— мэселе Осынңа. Біз Луначар- скИЙГе қарсы Плехановнен мэмлеге келГен жоқпыз, бірақ біз кімнің кіммен ымцасып ОтырҒанын айтамыз. Плеханов Потресовті куыл шыққанца, мен Плехановқа қОлымДЫ ұсынута Әзірмін. Бұл араца ЖаҢа орталық жоқ, ЖаҢа карИкатуралық болыневИзм бар. БізГе Роза Лкжсембуршен бОЛҒан ескі бір ОқИҒаны қайталаП отыр11. Бірақ бұл арадавы қайталау карнкатуралық қай- талау, «болыневИзм» бұдан құтқарылута тніс.
Енді «бОлылевИзм» натыз маркстік бэлылевИзм болу- та тніс.
Протоколдық жазбамен салыстырылғап кітаптыц текстг бойыпша басылып отъір

«ПРОЛЕТАРИЙДІҢ» ... РЕДАКЦИЯСЫНЫҢ КЕҢЕСІ
17
4
КАПРИДЕГІ ПАРТИЯ МЕКТЕБІ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕ ТАЛҢЫЛАНҒАНДА СӨЙЛЕНГЕН СӨЗ
10 (23) ИЮНЬ
Осының бізДІ Әлі ЖалықтырмаҒанына таҢ қаламын. МакснмОВ Жолдас босқа қызбаланацы, өйткені мейлін- ше қатты айыптаусыз бірңе-бір жікке бөліну болван емес, СОЛ себеПті де бөлінІП шыҒу оқИҒаларын Әрқашан да ар-намыс мӘіселелерімен шатыстырын келді. 1901 жы- лы КрнчевскИЙмен, 1905 жылы Мартовпен, 1907 жылы ПлехановПен бОЛҒан оқнҒадар есімде — ар-намыс Жай- лы айқай котерІП, бөрі матан цүрсе ҚОЯ берГен-ці. ӘҢ- ГІме ар-намыста емес, күрес барысынца Жұрттың өз фракЦИЯсыныҢ берекееін кетірін, ЖаҢа фракЦИя құ- руынца бОлып Отыр. Лнцовты мысалта алайық. Ол жа- ман ЖОЛДасқа айналтан жоқ, біраҚ бізцІҢ фракЦИЯМыз- ДЫҢ берекесін кетірІП, өз фракЦИясын құруца. Men МаксИМОв Озі менылевнк ДӨП санатан адамдарДЫҢ бере- кесін алыП Жүр цен ОЙлаймын. Бұл Оның өте завды правОсы, ал ол бізте ЛенннДІ мектеПке шақыру туралы айтацы. Бақылау туралы мэселе це ацам күлерЛІк. Одай істеуГе болмаЙДы. МектеПтІҢ Жаңа оргалық, Жаща аҒым екендігі айқын. Марат: өзімнің қызмет орынңарымды тастап кетнеймін дейді. Сіз, Марат жол- цао, «құдайшыл» шақырымназДарДың саясн күресі ту- дыртан фракЦИЯЛық қызбаЛыққа бой ұрыП кеттіңіз.
ФракЦня ңеген не? Ол нартня ішіндегі ПІкірлестерцің одаҒы. Думаңа — нартня дегеніміз Дума ІШІнцегі нікір- лестерңің ОДаҒы. Мысалы, Думанъщ мүшесі ХомякОВ- тыҢ басқа партняҒа көшуінен Ол ДуманыҢ предсөдателі болмай қалмайды той. ФракцИлның партнята қатЫсы

18
В. И. ЛЕНИН
Жонінде це сонДай. Партняцап алтан орнъщызды сізден тек нартИЯ пана қайтын ала іалацы. Біз қазір ұрыс-керіс- пен Жүрміз, мұныҢ себебі — бізце нікірлестер ОДаҒЫ Жоқ. СіздІҢ нартнялық орныңызҒа ешкім сұқтанбайды, сондықтан оны қыстыруңың қаЖеті ЖОҚ. БізДе нартня Жікке бөлінін Отыртан Жоқ, фракцня ЖІкке бөлініп Отыр. Партнялық орындар біздІҢ жнналыстың қарауы- на ЖатПайцы. Ал ар-иамыс туралы бұл араца айтын жа- татын ештеңе ЖОҚ. Мен oran үйреиін болңым: мені Осы- мен төртінші рет corin Отыр. Барцы барша МОЙынцау керек: екі ОрталықтыҢ, екі аҒымның Жэне мектентщ бар екені факт. Біз тон-тоПқа бөлінін біткен кезце бзрі ңе айқынырақ болады.
Протоколды^ жазбамен салъістыръілған кітаптыц текстг бойынша басылып отъір

В. И. ЛЕНИН
В. И. Лениннің
11 (24) июньде «Болыпевиктердің партия ішіндегі міндеттері туралы мэселе талқыланғанда сөйленген сөз» деген қолжазбасының бірінші беті — 1909 ж.
Кгшірейтглген

«ПРОЛЕТАРИЙДІҢ» ... РЕДАКЦИЯСЫНЫҢ КЕҢЕСІ
19
5
БОЛЬШЕВИКТЕРДІҢ ПАРТИЯ ІШІНДЕГІ МІНДЕТТЕРІ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕ ТАЛҢЫЛАНҒАНДА СӨЙЛЕНГЕН СӨЗ
11 (24) ИЮНЬ
Мен мэселенщ моні Жайынца МакснмОв ЖОЛдасқа Жу- зінші, мыңыншы рет ЖауаП беруді, ЯҒНИ ол бізцен бөлі- нін шыҒЫП, карнкатуралық бОлылевИктерДІң немесе құ- ңайшыл шақырымПазцарДЫҢ фракЦИЯсын құрацы ДӨГен- ді қайталал айтуцы артық ДӨП есеПтеймін. Мұнъщ бзрі «ПрОлетарийде» айтылтан, басылтан, эбцен түсіндіріл- Ген, атад кәрсетілГен. Мен тек қана былай цен тұрмын: сіз осы төрт қабырта ішінДе айтын ОтырҒан нікірІҢІзці баспасөз бетінде айтыҢыз,— сОнңа Жэне тек сонца Ғана осынца төртінШІ күнГе созылын Отыртан лайықсыз ұрыс-керістердІҢ орнына біз ИДеялық күреске шыҒамыз. «ЖаҢа «Искра»»12 матынасында алтанца» бізңІҢ «жаңа болыневИктер», «жаҢа ПрОлетаршылңар», яҒнн шынына келГенде меныневнктер екенімізДІ, біздІҢ «екі ацым ке- йін кетіп ОтыртанымызДы», бізцІҢ «орыс революцнясы- ныҢ аса баталы мұрасын—болыневИзмді бұзъш Жатқа- нымызДы» баснасӨз бетінце айтыҢыз, мен сіздІҢ еөзіңіз- Ден Жазын алтан Осы нӘрселерці баспасөз бетінде айтыҢыз, сонда біз карнкатуралық бОлылевИктщ тИПІне нақ әзіңізДІҢ ұқсайтынъщызДы көПшілікке көрсеткен үетіне көрсететін боламыз. БізцІҢ—таты да сізңІҢ сөзі- ңізңен Цнтат келтірін Отырмын—«жаҢа орлеу бола қал- Ған ЖаҒдайңа, ПлехаПОВтыҢ уысынан шыта алмаган- цықтан, сансИ аЖалцап өлетінімізді», біздІҢ «реакңнЯ ұзаққа сОзылтан жаҒДайда жеЦІП шытатынымызды», міне, осыларды баспасөз бетінде айтыңыз, сонда біз таҒы ңа болылевнзм мен «Құцайшыл ШақырымназДьщ»

20
В. И. ЛЕНИН
арасындары айырмашылық Жайында нартИЯта лайдалы түсінік береміз. Ал сіз (1908 ЖылдыҢ авгусынаи бастап, реңакЦИЯНыҢ Жнналысында, сізГе кітапша шы- Ғарыңыз, кітаншаца ӨзіңіздІҢ көзқарастарыҢЫзды банн- даҢыз цен формалЬДы түрце ұсыныс Жасалтан кезден бастан бізцІҢ тікөлей шақырҒанымызҒа қарамастан) бас тартыП Отыр екенсіз, сіз ашың күреоуцен бас тар- тып, іштей бақастықты қоймайцы екенсіз,— онда біз сізДІ біздіҢ фракЦИЯдан (нартнЯДан емес, фракЦИяцан) тікелей беліп шыГару арқылы, партняҒа көн Ғнбрат боларлық ИДӨЯлық күрес үшін бөлін шытару арқылы, сіздІҢ тарапыҢыздан нікірДІҢ аіпық айтылуына Жетуге тиіспіз.
Ңолжазба бойынша басылып отыр

«ПРОЛЕТАРИЙДІҢ» ... РЕДАКЦИЯСЫНЫҢ КЕҢЕСІ
21
6
ФРАКЦИЯНЫҢ БІРЛІГІ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕ ТАЛҚЫЛАНҒАНДА СӨЙЛЕНГЕН СӨЗ
12 (25) ИЮНЬ
Мен Макснмовқа жауан беріп жатнаймын, Жұрттың бзрі бұЛ біздің Онымен 6ipre өткізІП отыртан соҢҒы мэ- Жілісіміз Деген қОрытындыҒа келін Отыр. Ақырына таяп келГенце балататтасын Жатудан тартынтанымыз Жөн. Мұнымыз лайықсыз. Марат матан ӨзІҢДІ-езің қуын шық ден ұсынады цейці. Марат өзінің шақырымназдармен 6ipre Жұмыс істеГеннен төрі шақырымназДарҒа қарсъь лармен бірге Жұмыс істеГенці Жөн көретінін МӘлімцеген- ңе, оныҢ бұл мӘлімдемесі: Жарайсың! цен құнтан қар- сы алынДЫ. КанрИДе ЖІкшілДІк орталық құрҒаны жө- нінДӨ оны ешкім айылтаҒан Жоқ, құңай жасамПаздық туралы ОЛ барынша айқын нікір айтты. ФОрмалъдың ЖаҒынан Оныкі Дұрыс емее. Біз ез тараПЫмызцан ПІкір- лестердІҢ Жеке Орталықтары құрыЛын қоЙҒан Жерінен Әрі Жікке бөлінуці айтыП ЖатнаңыҚ.
Протоколдыъ жазбамен салыстырылған кітаптыц тексті бойъінша басъілып отыр

22
В. И. ЛЕНИН
7
БОЛБШЕВИКТЕРДІҢ ДУМА ҚЫЗМЕТІНЕ КӨЗҢАРАС ЖӨНІНДЕГІ МІНДЕТТЕРІ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕ ТАЛҚЫЛАНҒАНДА СӨЙЛЕНГЕН БІРІНШІ СӨЗ
12 (25) ИЮНЬ
ВИШневскИЙДІҢ банндамасы — бізДІҢ осынца тывда- Ған бірінші Дұрыс банндама.
Жадны ПартнЯлық конференЦИЯҒа целеГаттыц Жібе- рілмеуіне келетін бОЛсақ, Онда ВншневскИЙ, сірӘ, қате- лесіп Отыртан тэрізді. ПОлетаев, erep Дан телеГрамма берсе, ценутаттар келетінін айтты. Дан бұңан бае тарт- ты. ДелөГаттыҢ бэлмауынан конференЦня ете қнындық керДІ13.
Сізцер білетін кісілер14 туралы оларцы тайдыруҒа болмайтынын айтын ОтырсызДар. Олармен күресуцің құ- ралы — ЖарнЯлылық Жолы. Олар туралы кебірек мэлъ мет беру керек. ТОП-толқа болш, оларцьщ мінезДемепе- рін беру керек.
«Пролетарнй» рецакЦИясының фракцня ЖанынДаҒЫ секретары туралы мэселе. Секретаръ мінцеттерңі атқара алатын цэреЖеце болван ЖОҚ, ол өте формалъды түрце ЖазДы; Стеклов керек қылып жүрГенімізцей тұлта емес, қара Жұмысты атқарушы керек. МүмкінціГІнше епкей- теГЖейлі хабарцар етін отыру керек, Онысыз ЖӘрДемші тонтарДЫҢ бзрі түкке тұрҒысыз болацы.
ПарнЖ ЖӘрңемші тобы15 — сақ болатын іс. Біз Плеха- новтың баҒытын қуаттайтын боламыз, қалҒан меныле- внктер бұҒан өте ызалана қарайцы. Дан сИЯқты менъ- шевИКтермен Жақынцасу қнын. Твпты қалай ҚҰРУ керек? МеныневИктер ОҒан жұртты қаптатады. Жан- Жалдан басқа еш нэрсе шытуы мүмкін емес. ¥рыс-ке- рісген аулақ болу үінін Орталық Ортан жанынан тністі топ құрува болмас на екен.
ФракЦИяца болыпевИКтерДен білетін кісілер болма-

«ПРОЛЕТАРИЙДІҢ» ... РЕДАКЦИЯСЫНЫҢ КЕҢЕСІ
23
йынша ештеце істей алмайсың. Біз мұнда екі-үш ацамңы ЖарнЯ ЖатдаЙҒа шытарута тиісніз. Вадим аталып отыр, бөлкім, Каменев болар.
ДумаңаҒы фракцияның қызметіне Жертілікті ұйым- дардың қатысуы туралы. Лнстоктар арқылы жүргізіле- тін үтітті кеҢІнен өрістету қаЖет. Дума қызметі туралы ЛИСтоктардың белГІлі бір үлГІсін беру керек. Думаны револЮЦИялық сОЦИал-ңемократИялық ЖОЛмен найдаяа* ну ісі ұйымдардыҢ ықналынсыз революЦИялық та, co- Цнал-ДемОкратИЯЛық та бОЛмайңы. Думада сейленетін сездер тацырыптарына листоктар шытару қаЖет. Мұн- ңай нэрсе ұйымңарДы іске тартын, түрткі салады. Дену- таттар ЖИналысы осы уақытқа дейін Жеткіліксіз ПаЙДаЛанылып келДІ. Олардың көн уіақыты шақырым- наздармен айтыс-тартысқа кетті. Сондай-ақ, Думадаты партиялыц топтасу туралы листоктар жэне, ақырында, жалпы Думаныц жумысы туралы листоктар шыҒару қа- Жет. Думадаты фракЦнята тек Орталық КомИтеттің өкілцері ғана емес, сонымен қатар ұйымныҢ өкілдері це баҒыт берін отырута тніс. Думада сөйленген цайсыбір создердіц маңызы туралы листоктар шыҒару қаЖет. Мы- салы, сыртқы еаЯсат туралы мэселе ЖөнінДе. Тек біздің денутаттарымыз Ғана сез сөйлеці. Мұның өзі тнісініле баталанбады. Сойленген сездерден узінділер келтірілген листоктар шытару қажет. ҮйымдарңыҢ қатысуы деГвнці мен лнстоктар шыҒару формасынан басқаша түсіне аЛ- маймын. ЦулДырау сұмдық, лнсток арқылы Жүргізілетін Жұмысты барынша өрістету керек. ШетеЛдік тазеттер- ңің сыны кешІГІп Отыраңы. Парламентте сөйленГен сэз- церДӨ це эрцайым Жете айтыла бермейңі. Лнстоктар Жет- кізе айтатын болацы.
ҮйымцарДЫҢ өкілңер Жіберін тұруын кейде ЖүзеГе асыру қнын.
Газетке келетін бОлсаң, Онца бірцен^бір піарт: көппіі- ліктІҢ бізңі Жақтауын қамтамасыз ету, біраҚ мен ондай тазетті16 ұйымдастыру мұмкінңІГІне сенбеймін.
Протоколды^ жазбамеп салъістырылған кітаптъі/н тексті бойынша басъіл-ып отыр

24
В. И. ЛЕНИН
8
БОЛЬШЕВИКТЕРДЩ ДУМА ҚЫЗМЕТІНЕ КӨЗҚАРАС ЖӨНІНДЕГІ МІНДЕТТЕРІ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕ ТАЛҚЫЛАНҒАНДА СӨЙЛЕНГЕН ЕКІНШІ СӨЗ
ЖЭНЕ ҚАРАРДЫҢ 5КОБАСЫ17
13 (26) ИЮНЬ
Біз жарыс сөзцерДІ аяқтап келеміз, менІҢше оларңы қарар арқылы ерекше бекітуцІҢ керегі ЖОҚ, өйткені қа- рарта сақ болуымыз керек. ӘҢГІме мӘселені озара түсі- нісуце болцы ҒОЙ. Жарня мүмкіндіктерді найцалану ту- ралы Власовқа Жауан ретінце қарар Жобасын оқнын:
«БолЬшевнктік Орталық қаулы етеңі: шалПы алҒанда «Жарня мүмкінДІктердІҢ» бэрш, Жұмысшы табыныҢ ЖарИЯ ЖӘне Жартылай ЖарИЯ ұйымдарыныҢ бэрш пай- цалану Жэне Әсіресе Дума трнбунасын цайдалану Жө- нінДе қазір болъшевИктердІҢ бӘрі мойынцан отыртан мақсаттарңы іс жузінде ЖузеГе асыру үшін — атаП айт- қанда в£волЮі{ілялЫ^-соЦИал-демОкратИялық рухта Жэне баҒытта ЖүзеГе аеыру үшін — міне Осы үшін болыпе- внктер фракцИЯсыныҢ тӘЖІрнбелі, өз ісіне мамандантан, озінІҢ ерекіне жария қызметіне (кӘсілтік оцақтар; клубтар; Дума комнссИЯлары Жэне т. т. Жэне т. с.) бе- рік ОрныҒЫП алтан болыневИКтер кадрларын Әзірлеуці Өзінің мақсаты етІП айқын қОюта Жэне оны қалай ца ОрынДан шыруҒа тніс екені сөзсіз».
ВдасОв мұның лндерлерГе қатысты екенін айтты. Бұл цұрыс емес. Мэселе мынада: біздІҢ болыневИКтік фрак- цИЯда Онңай маманңар керек емес детен нікір таран кет- кен. Бізңе күш аз: оларңы Жарня қызметтерГө бөлуіміз Жэне наЙДалануымЬіз керек, Оларта осы қызметтерці фракЦИЯның атынан Орынцауцы тапсыруымыз керек. Erep біз партИЯ ұяларын құру туралы айтып отыртан бодсақ, Онда мұны істей білуіміз керек. Мен лнстоктар

«ПРОЛЕТАРИЙДІҢ» ... РЕДАКЦИЯСЫНЫҢ КЕҢЕСІ
25
арқылы ЖүрГІзілетін үгіт туралы қарарңың нобайын Әзірлецім.
«БОлылевИКтерДІҢ Дума қызметіне көзқарас ясөнін- ңеГІ мінДеттері туралы мӘселені талқылай келін, Болъ- шевнктік орталық қаулы етеді: бұқараҒа сОЦИал-цемО- кратИяныҢ ДумаңаҒы Жұмысы туралы мәліметтерДІ тарататын Жэне осы Жұмысқа барыт беріл отыратын ЛИстоктар арқылы Жүргізілетін үгіттІҢ (жергілікті жэне Облыстық басПасоз органдарының үстіне) маңызцылы- тына барлық ЖерГІЛІкті ұйымдарцың назары аударыл- сын. Дума трнбунасынан айтылута тністі мӘселелерді көрсету, соцнал-демократИЯНың ДумацаҒы қызметінің Жэне Партнялардың тОнтарта бөлінуінің қорытындыда- рын шыҒару, осы мэселелер Жөніндегі наснхаттық сөз- ДерцІҢ конснектілері, Думаңа сөйленген өте-мөте ма- ҢЫЗДЫ сОЦИал-ңемократИялық сөзңерДщ саЯсн маҢызын талДаП кэрсету, ДумаДаты сОЦИал-цемОкратИялық сез- цердІҢ көмеекі айтылҒан немесе цэл айтылматан Жер- лерін кәрсету, ақырында,— оларДЫҢ сөздерінен үзінці- Лер келтірін, олардан наснхат Пен үгіт үшін маҢызы бар нрактнкалық қОрытынцылар Жасау Жэне т. т. Жэне т. с. осынңай ЛИстоктарДЫҢ тақырыбы бэла алар еці>>.
Сонымен қатар Дума қызметіне көзқарас туралы мэ- селе жөнінДе Жеке Жнналыста сөз болҒан ПункттердІҢ де қарар формасындаты нобайын Әзірлеңім:
«II. Думаны револЮЦИЯлық-соЦИал-ДемОкратнялық тұрҒыңан ПайңалануДЫҢ Оны рефюрмашылДық (немесе кеңірек айтқанца: ОнпортунИстік) тұрҒыцан ПайцаЛану- дан айырмашылыҒЬін мынацай—толық қамтылңы ДеуГе болмайтын — нұісқаулар арқылы спПаттауҒа боЛады.
ДумацаҒы сОЦИал-демОкратнялық фракцнЯның, бы- лайша айтқанңа, сыртқы қатынастар тұрҒысынан к,ара- танда, Думаны революЦИЯЛық-сОЦИал-Демократнялық тұртыдан найцалануДЫҢ оны ОППортуннстік тұрҒыдан пайцалануДан айырмашылыҒы мынаца: ценутаттардыҢ Жэне олардыҢ төҢІреГІндегі кебінесө бурЖуазнялық нн- теллИГенцИЯНың ларламенттік қызметті қайдаҒы бір бас- ты, негізГІ, өзіндік мӘні бар нэрсе цел дэрштеуге, бур- ЖуазИялық қоҒамның қайсысыиа бОЛса ца (ал РосснЯ- да әеіресе реакцня доуіріне) тән осы бір эрекетке қарсы

26
В. И. ЛЕНИН
күресу қаЖет. Атан айтқанда, фракЦИЯнъщ өз Жұмысын іс Жүзінце Жалпы Жұмысшы қозҒалысыныҢ мүДДелері- не баҒындырылган міндеттерцІҢ бірі есебінде Жүргізуі- не, сондай-ақ фракЦИЯнъщ ПартИЯмен үнемі байланыста болуына, одан оқшауланбауына, қайта нартИЯЛық көз- қарастарды, нартИЯ съезцері мен иартИЯныҢ орталық мекемелерінІҢ днректИваларын Жүзеге асырын отыра- тын болуына барлық күшті Жұмсау қаЖет.
ФракЦИЯ қызметінің ішкі мазмұны тұртысынан қара- Ғанңа мыналарды ескеру қаЖет: Парламенттік соцнал- ДемократИЯлық фракЦИя қызметі мақсатыныҢ ОДан бас- қа барлъіц сансИ ПартИЯларцыҢ Қызметі мақсатынан нрИНЦИнті айырмашылыҒы бар. Пролетарлық партИЯ мэмлеге келуге, қолынца бнлІГІ барлармен сауцаласуҒа, контрреволюЦИЯныҢ крепостннктік-бурЖуазИЯЛық днк- татурасының реЖИмін найцасыз Жаман-ЖасқауҒа ты- рыснаЙДы, қайта барлық шараларңы қолдана отырыП, Жұмысшы бұқарасыныҢ тантық сана-сезімін, ойыныҢ соцналИстік айқынцыҒын, револЮЦИЯлық батылДЫҒЫ мен Жан-Жақты ұйымшылцыҒЫн арттыруҒа тырысацы. ФракЦИЯ қызметінІҢ Әрбір қаңамы осы ПрИНЦИнті мақ- сатқа баҒынДырылута тніс. СОндықтан Дума трнбунасы- нан соЦналИстік ревОлюЦИяныҢ мінДеттерін қорҒауҒа көбірек назар ауңарылуҒа тніс. СОЦИалнзмнІҢ, атан айт- қанца ҒылымИ соЦИалИзмнІҢ неГІЗГІ ұҒымцары мен мақ- саттарын наснхаттайтын создер Дума трнбунасынан Жнірек естілін тұруына күш салу керек. Сонан СОҢ, бур- ЖуазИЯлық-цемократИЯЛық революЦИя оцан Әрі ЖшіҒа- сьш жатқан Жатцайца ДумацаҒы фракЦИЯнъщ «азаттық ҚОЗҒалысқа» Жасалатын кОнтрреволЮЦИядық шабуыл- цар тасқынына қарсы үнемі күрееін Отыруы, револю- ЦИяны кінӘлаута, оныҢ өзінІҢ, оныҢ мақсаттарыныҢ, ӘДІстерінІҢ қадірін кетіруГе Жэне т. т. батытталтан (ашық реакЦИонерлерДІҢ це, лнбераЛДарДЫҢ — Әсіресе кацеттерДІҢ це) кеҢ атымына қарсы күресуі өте маҢЫз- ды. ДумаңаҒЫ соЦИал-ңемОкратИЯЛық фракЦіія револю- ЦИЯНЫҢ туын, алДЫҢҒЫ қатарлы тантыҢ — РОССИЯДаты бурЖуазИЯлық-демократИЯЛық револкщИЯ көсемінІҢ туын жоҒары ұстауга тніс.
Одан СОЦ, Думацаты соЦііал-демОкратИЯЛық фракЦИЯ-

«ПРОЛЕТАРИЙДІҢ» ... РЕДАКЦИЯСЫНЫҢ КЕҢЕСІ
27
ныҢ Жұмысшылар Жөніндегі зад шытару мәсеЛелерінІЦ бэрше ЖІГерлі түрде қатьгсуы сИЯқты ңазірГІ кезеҢДӨГІ аса маңызды мінңетін көрісету қажет. Фракцня осы міндетті өзінІҢ қызметімен ОППортунИстік тұрҒыцан бұр- малауңан ете сақ бола отырыП, Батые Европа сОЦИал- ДемОкраттарыныҢ Парламенттік мол тӘЖІрИбесін найца- Ланута тніс. ФракЦИЯ ӨзінІҢ ұранцарын Жэне бізДІҢ нартИЯныҢ нроГрамма-тіпітиш-ныҢ талаптарын ық- шамдамаува тніс, қайта соЦИал-рефОрматорлықтың екі- ЖүзңілІГІ мен ЖалғандыҒын бұқара алДЫнда атып корсету мақсатымен, бұ-қараны дербес бұқаралық экономИ- калық Жэне саЯсн күреске тарту мақсатымен өзңерінің соцИал-ДемократИЯлық заҢ Жобаларын (сондай-ақ, үкі- меттің Жэне басқа нартИЯларцыц заЦ жоб-ал-арына түзе- тулерці) дайындан, енГІзуГе тніс; Осы бұқаралық экОНО- мнкалық Жэне саясн күрес қана ЖұмысшыларДы шын ЖӨҢІстерГе жеткізе алады немесе қазірГі тәртіпке сүйе- нетін шала-шарны Жэне екіжүзді «реформаларцы» про- летарнатты толық эмансннаЦИЯлау Жолындаты inrepi ңамыҒан Жұмысшы қозҒаЛЬісының тірөк нункттеріне ай- налдыра алаңы.
Думацары соцнал-ДемократИялық фракЦИя жэне бүкіл соЦнал-демократИялық нартИЯ сОЦИал-цемократИяның ішінцөГІ рефОрмнзм Жөнінңе, отан ОППортуннстік ада- суларцыҢ СОҢҒЫ Жемісі цен қарал, осындай ПОЗИЦня ұс- таута тИІс.
Ақырынңа, Думаны революЦИялық-сОЦИал-демокра- ТИялық тұрҒыцан найдалануДЫҢ оны ОППОртунИСтік тұр- Ғыңан найцаланудан айырмашылыҒы мынаца: соцнал- цемОкратИЯлық фракЦИЯ мен партня, үкіметке жэне ашық реакЦИОнерлерге шабуыЛ жасаумен шектелін қал- май, қайта лнбералИЗМнщ КОнтрревОЛЮЦИЯшылДЫҒын Да, ұсақ бурЖуазИнлық шаруа ДемОкратИЯсыныҢ бұл- талақтауын ца эшкереяей отырьш, бұҚараҒа барлыҚ бурЖуазнялық саЯсн ПартИЯларцың таптық снпатын Жан-Жақты түсіндіруге мінңетті».
Ңарардың жобасы 1909 ж. Сөз протоколдъіқ жазбамен
12—13 (25—26) июнъде салыстъірылған кгтаптыц текстг
жазылған бойыпша; ^арардың жобасы
цолжазба бойынша басылып отыр

28
В. И. ЛЕНИН
9
«ПАРТИЯЛЫҚ ЖҮМЫСТЫҢ БАСҚА САЛАЛАРЫМЕН ҚАТАР ДУМА ҚЫЗМЕТІНЕ КӨЗҚАРАС ТУРАЛЫ» ҚАРАРҒА ТОЛЫҚТЫРУ18
Жарня мүмкіндіктерДІ найцалану ісіне (бұл салаДа қазірдІҢ озінде кейбір табыстарта қол Жетті) осы уа- қытқа ңейін істелГеннен төрі едөуір көл назар ауңару, ИНИЦИатИва көрсету ЖӘне күш-Жігер Жұмсау керек.
1909 ж. 13 және 15 (26 және 28) июнь аралығында жазылған
Ңолжазба бойъінша басылып отыр

«ПРОЛЕТАРИЙДІҢ» ... РЕДАКЦИЯСЫНЫҢ КЕҢЕСІ
29
10
ПАРТИЯЛЫҚ БАСПАСӨЗ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕ ТАЛҚЫЛАНҒАНДА СӨЙЛЕНГЕН СӨЗ
15 (28) ИЮНЬ
«ПрОлетарнЙДІ» Жойын Жіберу, эрнне, мүмкін емес. Коншілікке кеҢ тарайтын орган қаЖет, бірақ бұл мэсе- ле эр түрлі басқа ЖаҒдайларта, мысалы, фннансқа бай- ланысты. Жарня баснасОЗГе кемектесуте Власов сняқты үзілці-кесілДІ тыйым еалуҒа болмайңы. Көлемі Жатынан, ең болматанца, Жойымназ-менЬшевИктер шытарын отыр- ган — «ДалЬ» 19 сняқты шатын Журнал шытару найңалы болар еДІ ңен ойлаймын.
Протоколдың жазбамен салыстъірылған кгтаптыц текст! бойынша басъілъіп отъір

30
В. И. ЛЕНИН
и
ОРТАЛЫҚ ОРГАНДА ФИЛОСОФИЯЛЫҚ МАҚАЛАЛАРДЫ ЖАРИЯЛАУ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕ ТАЛҚЫЛАНҒАНДА СӨЙЛЕНГЕН СӨЗ
15 (28) ИЮНЬ
ФИЛОСофня Жөнінңе айтыстардың қалай орістейтінді- Гін күні бұрын болЖау қнын, сонцықтан мӘселені Марат жолдастың қойыП отырваны снЯқты қоЮҒа болмайды. СонДықтан бұЛ Жөнінце Орталық OpraHFa қанңай да болсын тыйым салу тоқтатылсын. Жарнн жннақтарҒа фнлософИялық мақалалар басуцың қажеттІГІ туралы Марат ЖолцастыҢ мӘлімдемесін құптаймын.
Протоколдыъ жазбамен салыстырылған кітаптыц текстг бойынша басылып отыр

«ПРОЛЕТАРИЙДІҢ» ... РЕДАКЦИЯСЫІІЫҢ КЕҢЕСІ
31
12
ДУМАДАҒЫ ФРАКЦИЯНЫҢ ГАЗЕТІН ШЫҒАРУҒА ҚАРЖЫ БӨЛУ ТУРАЛЫ ҮСЫНЫС20
16 (29) ИЮНЬ
МешковскИЙ Жолцастьщ МӘлімцемесі мадызды бол- Ғанцықтан Жарня басната бәЛІнГен 1500 сомнъщ 1000 сомын цумалық Газетке Жұмсауды ұсынамын.
Протоколды^ жазбамен салыстырылған кгтаптыц текстг бойынша басылып отыр

32
В. И. ЛЕНИН
13
БОЛЫПЕВИКТІК ОРТАЛЫҚТЫ ҚАЙТА ҚҮРУ ТУР АЛЫ МӘСЕЛЕ ТАЛҚЫЛАНҒАНДА СӨЙЛЕНГЕН СӨЗДЕР МЕН ҰСЫНЫСТАР
17 (30) ИЮНЬ
1
МешкОвскИЙДІҢ айтқанына қОСыламын. Референцум нартИЯНың барлық мүшелеріне қатысты, ал сны өткізу мүмкін емес. КеҢестер өткізу қаЖет-ақ, бірақ оларды уставтық Жолмен енГІзбеу керек. Дүркін-Дүркін кеҢес- тер өткізу ИДӨЯсын тана қабылцау керек ДвП ойлаймын.
2
БолъшевИКтік Орталықтыц орыс мүшелері Жалны ал- Ғанца КОЛлегня құратынын оларцыҢ санын үштікПеи шектемейтінін Жазу керек.
Протоколдыц жазбамен салыстырылған кгтаптъең, текстг бойынша басылып отыр
3
«Пролетарийдіц» редакторлары мен Шаруашылық ко- МИССИЯсыиың мүшолері шығьш қалса, Олардың Жұмы- сын Пленум бОлматан ЖаҒДайда Атқару комнссИЯсы Жүргізе алаңы.
4
БолылевИКтік орталықтыҢ шетелДІк секретарнатын Пленум екі ацамнан татайындайды.
Цолжазба бойынша баеылып отыр

«ПРОЛЕТАРИЙДІҢ» ... РЕДАКЦИЯСЫНЫҢ КЕҢЕСІ
33
14
«ПРОЛЕТАРИЙДЩ» КЕҢЕЙТІЛГЕН РЕДАКЦИЯСЫ КЕҢЕСІНІҢ ҚАРАРЛАРЫ
1
ШАҚЫРЫМПАЗДЫҚ ПЕН УЛЬТИМАТИЗМ ТУРАЛЫ
БізДІҢ ПартИЯНың ревОЛЮЦИЯШыл қанатыныд Булы- ГИн цумасы мен I Мемлекеттік цумава бэйкот Жасау жө- нінде ұсынтан ұраны ол кезде үлкен револЮЦИЯЛық РОЛЬ атқарыП, Жұмысшы табынъщ еҢ белсенңі Жэне еҢ ревоЛЮЦИЯПіыл тОПтарыныҢ бӘрін өз соҢына ертті.
Ңалың бұқараның тікелей революЦИЯлық күресі мұ- ның ізінше контрреволюЦИЯныҢ ауыр кезеҢІмен алмас- ты; соЦИал-ДемОкратИЯҒа енді өзінің револЮЦИялық так- тИкасын осы Жаңа сансн шатдайта қолцану қаЖет бол- ды, сӨЙтІП ОсыҒан байланысты ашық Дума трнбунасын соЦИаЛ-демократИЯЛық үтіт nen ұйымңастыру Жұмыста- рына комектесу үшін Пайңалану аса мацызды міндет- тердІҢ бірі болды.
ОныҢ бер Жағынңа тікелей революЦИялық күреске қатынасңан жұмысшылардыЦ бір болегі ОқИҒалардыҢ осы кеиет бұрылысы кезінде революЦИЯлық-соЦИал-ңе- мократИЯЛық тактнканы контрревОлюЦИЯның Жаща ЖаҒ- ңайларында қолңануҒа бірцен көше алмацы, сөйтІП ашық азамат соҒысы заманында ревОлюЦиялық ұрандар болып табылГан, ал қазір Оларцы жалаҢ ңайталау күрес- тІҢ ЖаЦа ЖаҒДайларыьіДа ПролетарнаттыҢ ұйымңасу npo- Цесін теЖеуі мүмкін ұранцарДЫ құр Әншөйін қайталай берумен болДы.
Екінші ЖаҒынан, Осы Қнын ӨЗГеріс себепті, револЮ- ЦИЯлық күрес төмендеП қалтан, тІПті Жұмысшылардың бір бөлегі арасынңа ецсесі түсушілік және асып-сасу- шылық тутан ЖаҒДайңа, Жұмысшы ұйымдары талқанда-

34
В. И. ЛЕНИН
лыП Жатқан, сойтІП іштен ірітушілік ықналДарына олар- дың қарсыласу күніі Жеткіліксіз болыП Отырран ДӘуі^- це,— ЖұмысШы табының бір болегі арасынца Жалны алтанда саЯсн күреске селқОотық лайда болын, өсіресе соЦИал-ДемократИЯНЬщ цумадаты Жұмысына немқұрай- Ды қараушылық күшейіп кетті.
Мұндай ЖатДайца нролетарнаттыц осы тонтары ара- сынңа шақырымпаздық нен улЬТИматнзм ДейтінцерДІҢ уақытша табысқа Жетуі де мүмкін.
ЖұмысшыларДЬщ мұқтаЖДЫҒын ашықтан-ашық қор- лап Отыртан III ДуманыҢ Жұмысы сОЦИал-цемократтар- Ға қанаушы тантарцың осы окілдігін халықтың қалыҢ бұқарасына самодерЖавне мен барлық контрреволюцня- Лық күштердІҢ шын сннатын, сОнымен қатар револю- ЦИЯлық күрестің қаЖеттІГІн түсіндіру үшін революЦИя- лық тұрҒыдан ПайцалануҒа III Думаныд нақ осы ісі мүмкінцік беретінін ӨЗДерінІҢ соЦИал-ДемократИЯлық тэрбнесінІҢ ЖеткіліксіздІГІнен Әлі це түсіне алмайтын ЖұмысшылардыҢ цэл осы тОптарының арасынңа шақы- рымлаздық пейілДІ күшейтеді.
ОныҢ үстіне, ЖұтиысшылардыЦ осы бәлеГІнІҢ арасын- ДДҒы шақырымПаздық ПИҒыл думацавы соЦИаЛ-ңемОкра- тнялық фракЦИЯның Әсіресе алҒаніқы ЖылҒы қызметін- де жіберГөн өте-мөте елеулі қателерінен қоректенІП КӨЛДІ.
Жұмысшы табына соЦИалИстік Жэне революЦИялық тэрбне беру ісінңе бұл шақырымПаздық ПИҒЫЛДЫҢ теріс мӘні болатындыҒын мойынцай Отырыл,— бОЛЫлевИКтік фракЦня мыналарды істеуңі қаЖет ден санайцы:
a) жумысіиылардыц Осы топтары жөнінде — СОЦИал- ДӨмократИялық тэрбне беру Және ұйымдастыру Жолын- да ұзақ Жұмыс істеу, шақырымгіаздық нен улЬтнматнзм- нің бүтіндей саЯСИ ЖеміссізДІгін, соЦИал-ДемОкратИялық Парламентарнзмнің шын маҢЫзын Жэне кОнтрреволю- ЦИЯ ДӘуірінде Дума трябунасыныЦ сОЦИал-демОкратня үшін атқаратын рОлін табанңылықпен үнемі түсінціріп отыру;
b) думадагы социал-демократиялың фракция мен жал- пы Дума жумысы женінде — цумадаты фракЦИЯ мен ал- дыңҒы қатарлы Жұмысшылар арасынңа тытыз байланыс

«ПРОЛЕТАРИЙДІҢ» ... РЕДАКЦИЯСЫНЫҢ КЕҢЕСІ
35
орнату, ДумадаҒы фракЦИята Жан-Жақты көмек көрсету, ОҒан бүкІЛ партИяның ұйымдасқан бақылауын, ықпа- Лын ЖүрГІзу, оныҢ берЖаҒынца, мұны фракЦияның к,а- теЛерін ашық түоінңіру арқылы да істеу, Партня ортаны ретінДӨГІ фракЦИЯның ісіне нартИяның басшылыҒЫн нақты ЖүзеГе асыру Жэне Жаипы алтанца сОЦғы Жадпы ПартИЯлық конференЦняныҢ осы жөніндеГІ ніешімдерін болЬшевнктерДІң ЖүзеГе асыруы қаЖет, ейткені Дума- даҒы соцИал-демОкратИялЬіқ фракЦИЯның жұмысыиа ЖұмысшыларДың назар ауңаруын күшейте түсу тана жэне соЦИал-демОкратняның ДумацаҒы Жұмысына ояар- ДЫҢ ұйымңасқан түрңе Қатынасуы тана бізцІҢ цумацаты фракЦИяньщ тактИкаоын іс Жүзінде түзей алацы;
с) партиянъщ 0ц цанаты жөнінде — думацаты фрак- цИЯны антИпартнялық Жолта тартатын жэне сОнысы ар- қылы оны ЖұмысШЫ аванГарДынан айыратын ОҢ қана- ты Жөнінде,— үнемі, бітісПес күрес Жүргізу Жэне nap- тня үшін бұл қатерлі тактнканы ошкерелеу.
* *
*
БурЖуазИЯлық-демОкратИЯлық революЦИянын, бары- сында бізДІҢ нартИЯҒа, онын, таза Пролетарлық про- траммасымен емес, кебінесе оныҢ цемОкратИЯ үшін ЖүрГізген айқын, ЖІГерлі күреісімөн тартылған Және нролетарлық нартИяныҢ ревОЛЮЦИЯлық-демократИялық ұрандарын соцналИстік ПролетарИаттыҢ тұтас алынван бүкіл күресімен байланыссыз қабылДаган бірқатар эле- менттер кірңі.
Пролетарлық көзқарасы кем мұнңай элементтер бізДІң бОЛЬшевИКтік ^ракЦИЯ қатарына да кірГен. ҢИыншы- лық уақыт кезінңе бұл элементтер өздерінІҢ сОЦИал-це- мократИЯЛық ұстамцылыҒыныҢ ЖеткіліксізДІгін бартан сайын көрсете түсін отыр, сәйтін ревОлюЦИЯЛық-соцИал- цемократИЯлық тактнканыҢ неГІзңеріне бартан сайын шұҒыл қарама-қарсылыққа келін, СОҢҒЫ Жылдың ініін- де шақырымПазДық нен улЬТИматнзмнің теорнясын қалынтастыруҒа Әрекеттенетін, ал іс жүзінце сОцнал- демОкратнялық Парламептарнзм мен цумадаты сОцнал- демократИЯлық зкұмыс туралы жалтан түсініктерді

36
В. И. ЛЕНИН
ПрннЦИПке айналДырып, оны тереңДететін Ғана атым ТуҒЫЗЫП Отыр.
ШақырымПазДық ПИҒылңан бүтіндей бір шақырым- пазДық сансат Жүйесін Жаеамақ бОлтан бұл эрекеттер, шынДЫҒында, бір Жатынан, саясн селқОСтықтыҢ, екінші ЖаҒынан, анархИЯлық ацасушылықтарДың вдеологИя- сын көрсететін теОрИЯҒа Әкелін сотады. ӨзінІҢ бүкіл ре- волЮЦИЯлық сОзуарлыҒына қарамастан, шақырымПаз- дық Пен улЬТИматіізм теорнясы іс Жүзінде, еДӘуір ДӘре- Жеце: Мемлекеттік цуманыҢ өзі-ақ халықтыҢ белгілі бір көкейтесті талаПтарын қанаҒаттандыра алацы дейтін үміттерГӨ байланысты констнтуЦИялық Жалтан үміттер- ДІҢ екінші жаты болын табылацы, сӨЙтіц іс ЖүзінДе npo- летарлық нцеолОГИяны ұсақ бурЖуазнялық тенңенЦИя- лармен ауыстырып Жібереці.
СоЦИал-ңемократИЯлық жұмысқа улЬтнматИзм дейтіп де (яҒііИ үшінИіі ДуманыҢ трнбунасын Пайцалануцан нрннцИПті түрңе бао тартатын немесе бұл міндетті орындаудан әзіхіщ бұлтаруын Практнкалық моні бар себептермен ақтауҒа орекеттенетін ЖӘне ДумаңаҒы со- днал-ДемократИЯлық фракЦИЯны кері шақырып алуҒа тырысыП, ңумалық фракЦняны тэрбнелеу, түзету Жо- нінцегі ұзақ мерзімге арналтан Жұмысты фракЦИЯҒа Дереу ультиматум қоіОмен алмастыратын аҒым) ашық ша- қырымпазДықтан кем знЯн келтірмейці. Саясн жақынан қаратанда улЬТИматизмнІҢ қазір шақырымлазДықтан ешбір айырмасы Жоқ, ол тек өзінін, шақырымПазңыҒы- ныҢ бүркеулі сИПатымен шатасушылық нен ауа Жайы- лушылықты бұрынҒыцан да ropi күшейте түсеці. РевО- ЛЮЦИЯныҢ белгілі бір кезеңінце, бізцІҢ фракЦИЯ қол- цанҒан бОЙкотнзммен улЬТИматнзмнІҢ тура байла- ныс Жасаута Әрекеттенуі нартИЯмыздыҢ басым көшлі- лІГІнің БулыгИн Думасы мен I Мемлекеттік цумата эб- Ден ДҰрыс қолданҒан бОЙкОтыныҢ тек шын маҒынасы мен сИПатын бұрмалайды. РевОлюЦИЯның белгілі бір кезоҢІнде өкілцік мекемелерге кейңе бойкот Жасау Әді- сін қолцануҒа сүйене келІП, мұныҢ озі болылевнзм так- тнкасының айрықша белгісі, тіпті КОнтрревОЛЮЦия ке- зінце це бойкот ЖасауҒа болаңы дел көрсетуге эрекет- тенуі арқылы улЬтнматнзм мен ніақырымПаздық,—міне

«ПРОЛЕТАРИЙДІҢ» ... РЕДАКЦИЯСЫНЫҢ КЕҢЕСІ
37
Осы ЬГымдар, шындьіҒЫнда, революЦИя дамуының қа- зірГІ кезеціне қарамастан, революЦИЯлың әрлеудІҢ бар- Жоғына қарамастан, өкілдік мекемелердіц бөріне де бет алды қатыса беруңі уатыздайтын меныпевИзмнің екінші Жағы болын табылатындыҒын корсетеці.
Шақырымпаздық Пен улЬТИматнзмнің ез теорИЯсын ПрннцИП Жатынан неГІзцеу Жөнінде осы күнге цейін істеП келген әрекеттерінің бзрі оларды революЦИЯЛық маркснзмнІҢ негізңерін теріске тытарува созсіз Әкеліп сОқтырацы. Ал олардыҢ белгілеП Отыртан тактнкасы анархИЯЛық ауытқушылықтарта анарып соҒЬіп, халың- аралық сОЦИал-ДөмократИЯныҢ сол қанатыныҢ орыстық қазірГІ Жатцайларына қОлцанын отырван тактакасынан СӨЗСІЗ ТОЛЫҚ ҚОЛ үЗГІЗӨДІ.
ШақырымПазДық-улЬТИматИстік үГІт қазірцің өзінце- ақ Жұмысшы қозҒалысы мен соЦИал-Демократнялық Жұ- мысқа сөзсіз знян келтіре бастан Отыр. Ол мұнан былай ца Жүргізілө берсе, нартнЯ бірлігіне қауІП туҒызуы мүм- кін, ейткені бұл үгіт қазірцІҢ өзінце-ақ біздІҢ нартня- ныҢ ДумацаҒы өкілңІГІне Жэрцем беруцен бас тартқызу үшін шақырымПаздар мен эсерлерДІЦ21 6ipiryi (С.-Пе- тербурГтвГІ) сИЯқты өрескел құбылыстарҒа, сонңай-ақ белГІлі бір СИНДИкалИстерге қОсыла Жұмысілылар ал- Дынца копШІлікке арнан кейбір сөздер сөйлеуГе өкелІП СОқтырыП отыр.
ОсылардыҢ барлыҒыи ескере келіл, «ПролетариЙДІң» көҢейтілГен реңакцИЯсы мыналарңы мэЛІмдейді: РСДРП ішіііДӨГІ белгілі бір аҒым ретінце бОлылевИзмнІҢ шақы- рымПазДықПен Жэне улЬТИматИзммеи ортақ ештеңееі Жоқ, болыиевИКтік фракЦИЯ ревОлюЦИЯЛық маркснзм- нің ЖОлынан бұл сИЯқты ауытқушылыңтарҒа ңарсы на- Ғыз батыл күрес ЖүргізуГе тніс.
2
БОЛЫПЕВИКТЕРДІҢ ПАРТИЯ ІШІНДЕГІ МШДЕТТЕРІ
II Дума қуылҒаннан кейінГІ жерде контрреволюЦии- ныҢ эбцен салтанат құртан заманынца бүкіл партня Жұ- мысының алдына істін; Жайы мынацай міндет ҚОЙДЫ: ре- 3 19-том

38
В. И. ЛЕНИН
акцИЯНЬщ Әрекеттеріне қарамастан Жэне таптық npo- летарлық күрестІҢ өте-мотө бэсевден қалҒанына қара- мастан, нролетарлық күрестід ЖОҒары өрлеГен Жылда- рында құрылван пяртия ұйымын, ЯҒНИ ааналы түрде ортодокс маркснзм неГІзінДе тұрраи Жэне бірыЦҒай ре- волюЦИЯЛық соЦИал-демократИЯЛық тактИканы жүргізу мақсатымен барлық «ұлттық» СОЦИал-Демократнялық ұйымдарДы біріктіретін ұйымңы сақтап Қалу міндетін ҚОЙДЫ.
ПартИЯ үшін Жэне Партнялық үінін ЖүрГІзілген осы екі ЖылДық күрестІҢ барьтсында, бір жагыиан, бурЖуа- зИЯлық-ДемократИялық револЮЦИЯНЫҢ ерекше ЖаҒцай- лары себенті нартняҒа келін енГен элементтерцен нар- ТИЯ өзінІҢ ipreciH айырҒанңыҒы, екініпі Жатынан, ревО- люцИЯшыЛ СОЦИал-демОкраттардың оцан Әрі тоПтаса түскенДІГІ тОлық айқынңалды. Бір Жатынан, соЦИал-це- мократняныҢ бұрынты жолбнкелері толық айқындалды, нартИЯДан кеткен соҢ, олар өздерінІҢ қызметін түГелі- мен түрлі жарня ұйымдарта (кооПератнвтер, кӘсІПтік оңақтар, аварту қоҒамцары, Думацаты фракцня жанын- ңаҒы комИссИЯлар) көшірці, сөйтін оларда партня сая- сатын ЖүргізбеГені былай тұрсын, қайта, осы ұйымдар- ды партИяңан бәліп алута, оларды нартИЯҒа қарсы қою- ra тырысыП, нартИЯмен күрес Жүргізңі. Жарнялылықты фетИшке айналңырыП Жэне жұмысшы қозҒалысыныҢ уақытша төменңеуі мен бытыраҢқыльіҒЫ душар еткен істІҢ тар формаларын прИнцнпке айналңырын, бұл эле- менттер — нартИяның ашық ЖОЙымПазДары — жұрттъщ бӘріне толық айқын түрңе теорнЯлық Жэне тактнкалық ревИЗИонИзм неГІзіне түсті. Ұйымцық жойымназңық- тыҢ — нартня мекемелерімен күресуДІҢ — Жэне маркс- тік теорнЯҒа, РСДРП нроГраммасынъщ неГІзДеріне қар- сы ПрннЦИПТі күрестің арасынңа тыҒыз байланыстың бар екені бізДІҢ думацаҒы фракЦИята оныц ннтеЛЛИГент- тік кеҢесшіяерінІҢ ОППортунИстік Жолцы экен таңуы- ныҢ бүкіл тарИхынан, Жарня Жұмысшы ұйымдарының ішінДе Және төрт съезңін;: халық уннверсИтеттері22, коолератИвтік 23, эйелдер 24, фабрнка-завоД ДӘрІГерлері25 съезДерінін, Жұмысшы тоПтарының ішінце ЖОЙымпазДар

«ПРОЛЕТЛРИЙДІҢ» ... РЕДАКЦИЯСЫІІЫҢ КЕҢЕСІ
39
мен ПартИЯШЫлДарДЫҢ арасынца болван бүкіл күрестен қазір ан-айқын керінІП те, ДӘлелДеніп те отыр.
Екінші ЖаҒынан, КОнтрревОЛЮЦИЯныҢ Осы әбцен сал- танат құруы ДӘуірінце нартИЯҒа басшьіЛық ету міндеті жүктелген партИяныв; сол қанаты нартнянын; құпия Жұ- мысы мен Жарня Жұмысын мақсатқа лайыҚтан бірікті- ру тактИкасын теОрИЯлық жағыпап мойындап, іс Жүзін- де ЖүзөГө асырды. БұҒан Думадары фракЦИя жонінДе ЖүргізілГен партИЯЛық жұмыстын; бэрі Жзнс нролетар- лық ЖарИЯ Жоне Жартылай жарИЯ ұйымдарца жүртізіл- Гөн нартИЯЛық жұмыстыҢ бәрі кіреці. Қазіргі тарнхи кезеҢнІҢ ерекше Жатцайлары, Партия ЖұмысыныҢ не- ГІЗГІ формаларына қОсымша, құнИя нартняныҢ азцы- көПті қалыц бұқараҒа эсер ету формалары ретінце Жұ- мыстыҢ нақ осы формаларын алта қойып отыр. Жұмыс- тың нақ осы формаларында нартня ПрактИкаца, іс Жүзінңе, ЖойымПаздармен кездесІП, отан қатты сОқңы берін отырады. Әр түрлі фракЦИяларДЫҢ ПартііЯлық СОЦИаЛ-ңемократтары Практнкада нақ Осы негізДе бір-бі- рімен шақындасты ЖӘне ЖақынДасуца*. СөйтІП, ақыры, осы арада, үшінші Дума ДӘуірі ЖаҒДайындаты Партня- ныҢ дэл СОЛ тактнка жэне ұгйымдастыру мӘселелерінце, болыневИктік фракЦИя кэцімгі Партня Жұмысының ЖаҢа фэрмаларына «ілақырымПазДық» Жалауын бетке ұстан, қарсы тыққан Жалтан-революЦИЯШЫЛ, табансыз, маркстік емес элементтерден ашықтан-ашық ipreHi ау- лақ салды.
ҚазірГІ уаңытта, бОЛынөвИКтөрДІҢ негізгі мінңеттерін белгілей Отырыщ «ПрОлетарнЙДІЦ» кеңейтІЛГен реДак- Цнясы мыналарды көрсетін Өтеңі:
1) ПартііЯ үшін Жэне ПартнЯлық үшін бұцан былай ЖүрГІзілетін күресте ПартнЯлық үшін Және партііЯДагы революЦнялық соЦИал-ңемОкратИЯлық ЖОЛ үшін алцыц- ҒЫ қатарцаҒы күрескер бОЛЫП қалута тністі болылевИК- тік фракЦИЯНЫҢ мінцеті нартИЯның ОрталыҚ Комнтеті мен Орталық Органын Жан-жақты ңызу қоЛДан отыру * Кәсіптік одақтар, кооперативтер туралы қарарлар және думадағы жүмыс туралы бірсыпыра қаулылар Орталық Комитетте бграуыздан қабылданды. Соңғы жалпы россиялық конференцияда басым көпшілік партия жолын қуаттады. Орталық Органды жүргізу тәжірибесі, жо- гарыда көрсетілген съездердің жұмысшы топтары және т. б.

40
В. И. ЛЕНИН
болып табылады. Партия күштерінІҢ қайта тонтасын Жатқан қазіргі ДӘуірінңө тек Жалны ПартИЯлық орта- Лық мекемелер Ғана нартнЯ ЖолыныҢ, ОҒан наҒЫз nap- тИЯЛық жэне натыз соЦИал-ДемократііЯлық элементтер- ДІҢ барлыҒы біріге алатын ЖолцыҢ беңелці Және күшті Окілі бола алады;
2) ПартИЯныҢ меныневИКтік лаГерінңе, фракЦИЯНЫҢ ресмИ органы «Голос СоЦИал-Демократа» толыҒымен Жо- йымПаз-менЬшевИКтердІҢ тұтқынына түсіл Отыртан жағ- Дайца, фракЦИЯныҢ азшылыты, жойымпазңық жолын ақырына дейін байқаП коріП, қазірцІҢ озінце бұл ЖОЛҒа қарсы наразылық білдірін отыр, өзцерінІҢ істері үшін қайтацан гіартнЯлық негіз ізден отыр (С.-ПетербурғтеГІ «выборггік» менЬшевИктерДІҢ хаты, Москваца меныне- ВИктердІҢ Жікке бөлінуі, «ГОлос СоЦнал-ДемОкрата» ре- дакЦИЯсындаҒы Жікке болінуніілік, соган сэйкес Бунң- таҒы бөлінушілік Жэне т. <с.);
3) мұнцай ЖаҒдайңа лартИЯныҢ тонтасқан авангарды болыП қала беретін болылевИКтерДің мінңеті, ЖойымПаз- дыққа Жэне ревіізИонИзмнің барлық түрлеріне қарсы күресті Жүргізе беру Ғана емес, оның үстіне басқа фрак- ЦИЯлардыҢ маркстік Жэне иартИЯлық элементтерімен Жақындаса түсу болъш табылацы; мұны РСДЖ ПартИЯ- сын сақтау Жэне оны нытайту үшін күрестегі мақсат- тардыҢ ОртақтыҒы талаП етІП отыр.
3
ПАРТИЯДАН БӨЛЕК БОЛЫПЕВИКТІК СЪЕЗД НЕМЕСЕ БОЛЫПЕВИКТІК КОНФЕРЕНЦИЯ ШАҚЫРУ ЖОЛЫНДАҒЫ ҮГІТ ТУРАЛЫ
Мыналарды ескере кеЛІп:— болЬшевнктік фракщіЯ ПартИЯ бірлігі қалПЫна келтірілГен уақыттан бері қарай өзінІҢ саясн Жолын ЖақтаушыларДЫ өрқашап Жалпы нартИЯлық айтыс тақырыбы болын отыртан мэселелер- ңе Жэне әрқашан бұл мӘселелерці ЖалПЫ лартИЯлық ко- лемде—ПартнЯ ұЯларыида, Жалны нартИЯлық съездерде қатарластыра нлатформалар ұсыну Және айтые ашу ар- қылы — езінің шешімі Жолындаты Иденлық күресімен бөліп алын, ұйымдастырыП келці;

«ПРОЛЕТАРИЙДЩ» ... РЕДАКЦИЯСЫНЫҢ КЕҢЕСІ
41
— тек осынңай ЖОЛ Ғана піыіі ПІкірлестерці тонтас- тыруды да, інындыҒынДа фракЦията Жақын элементтер- дің бөрін ОҒан тартуДы да қамтамасыз етеці;
— бізДІҢ нөГІЗГІ мақеатымызды ЖүзеГе асыру үіпін де, ПартИЯДа ревОЛЮЦИялық соцнал-ДемократИяныҢ ЖО- лы бірЖОлата салтанат құруы мүдделеріне сай нартиЯ- та ықлал Жүргізу үшін боЛылевИктерДІ тек жалПЫ nap- тИЯлық көлемДе Ғана бөліп шытару бірден-бір цұрыо Жэне бірДен-бір қолайлы ЖОЛ болъш табылады;
— бұцан басқа ЖОл — ерекше болыневИКтік конфе- ренЦИЯлар мен съезцер шақыру ЖОЛы Партняны сезсіз ЖОҒарыдан төменГе цейін Жікке бөлінуГе экен соққан бОлар еді Жэне РСДЖ ПартнЯсын Осынцай бірЖолата Жікке бөлу іігіИЦИатИвасын қолыиа алҒан фракщіяҒа ОҢалмайтын соққы берген болар еді;
ОсыларДың бӘрін ескере келін, «ПрОлетарпйдщ» ке- ңейтілГен реңакцИясы қаулы етеді:
1) Арнаулы болЬшевнктік съезң шақыру ЖолындаҒы үГІттІҢ объектнвті Жатынан алтанда нартИЯны Жікке бөлуГе ӘкеП соҒатыны жэне ПартняДа революЦИЯлық со- ЦИаЛ-ДемократИЯның қазіргі ЖӨҢІн алҒан ПОЗИЦИЯСына күшті соққы беруі мүмкін екені барлық нікірлестерГе ескертілсін.
2) БОЛылевИКтерДІҢ танудаты конференЦИЯСы кезек- төГІ нартИЯ конференЦИясына Орайлас ілақырылсын, ал Пікірлестердің таяуцаҒы Партня съезінңегі Жнналысы бүкіл фракЦИЯныҢ ЖОҒарры ЖИналысы болацы.
3) ПартИя мен фракЦИЯны тОЛҒандырыл отырҒан ма- ңызды мэселелер алца тұрҒанДықтан, Орталық Комитет- төГІ болыневИКтерГе мүмкін боЛҒанынша жалПЫ нартИЯ- лық конференцня ніақыруДы тезцету (2—3 ай мерзім ішівде), ал одан кейін ПартИЯ съезін шақыруңы тезце- Tyre күш салу Жүктелңі.
4
ШЕТЕЛДЕ NN-де ҚҰРЫЛЫП ЖАТҚАН ПАРТИЯ МЕКТЕБІ ТУРАЛЫ
«ПролетарИЙДІң» кецейтіЛГен рецакЦИясы NN-дегі мектен туралы мӘселені қаран, былай деП танИДы: ИНИ- ЦИаторлар тобы арқылы (оның ішінде «ПрОлетарнйдің»

42
В. И. ЛЕНИН
кеңейтілГен реңакЦИясы мүшелерінің бірі — МакснмОв Жолдас бар) бұЛ мектенті ұйымдастыру Жұмысы эуел бастан-ақ «ПролетарнЙДІҢ» рецакЦИясынан тыс Жэне отан қарсы үГІтнен ұпітаса Жүрңі. ИнИЦнаторлар тобы- ныҢ ОсыҒан цейінГІ істеГен Әрекеттері болыпевИКтерДен бөлінІП Жатқан фракЦИЯныҢ осы мектел бетке ұсталып Жаңа орталыҒЫ Жасалып Жатқанын қазір әбден айқын көрсетІП отыр. Бұл мектеПтіҢ ннИЦИаторлары, ЖалПЫ орталықтарцы былай ҚОЯ тұрын, колтегеи Орыс комнтет- терімен Қатынас жасаГап, тІПті «ПрОлетарнйдІЦ» реңак- ЦИЯСына ңа, Жалны ПартИЯЛық орталыққа ца хабар- ламастан, дербес касса ұйымңастырыП, ақша жн- наҒан, өзінің аГентурасын ұйымДастырып Жатқан кө- рінеді.
Ңазір тӘЖІрнбелі лартИя қызметкеряері Жеткіліксіз болып отыртан жатцайда, мақсатқа сай Жолта қойыл- ван, наҒыз партня мектебі, тіиті шетелде бОЛҒанПЫҢ өзінце це, Жергілікті ұйымдардьщ Жұмысшылар арасы- нан Жарамцы партИЯ қызметкерлерін Әзірлен алу ісіне белгілі бір ДӘреЖеде көмек бере алатынын мОЙынцай ОтырыП Жэне біздІҢ ұйымымызңыҢ Жатцайы Жергілікті ұйымдарҒа осынцай көмек корсетуГе мүмкіндік беретін нӘрселерДІҢ бөрін өз таранынан істеуці қаЖет цен са- най Отырын,— кеңейтілГен реңакцИЯ NN-дегі мектел ИНИЦИаторлары Әрекеттерінің бүкіл түр-сИнатына Қарай мыналарДЫ көрсетеДІ: бұл ИНИЦИатОрлар ЖалПЫ фрак- ЦИЯЛық мақсаттарды, ятнИ партняныҢ ішінцегі ИДӨЯЛық аҒым ретінДвГІ болыневИКтік фракЦИЯНың мақсаттарын көздСП Отыртан Жоқ, қайта ОздерінІҢ ерекше, тонтық ндеЯлық-саЯСИ мақсаттарын көзден отыр. «Пролетарнй- дің» кеҢейтілГен редакЦИЯсы мыпаны корсетеді: бізДІЦ фракЦИЯмызңа шақырымПаздық, улЬТИматнзм, құДай ЖасамПазДық уаҒЫЗҒа көзқарас туралы Жоие Жалпы ал- ганда бОЛЬіневИктердІҢ лартИЯ ішіндегі міндеттері туралы мэсеЛелер Жөнінце байқалъш Отыртан алауызцық- тарҒа байланысты, NN-Дегі мектентщ Ишщнаторлары мен ұйымДастырушылары оҢкей шақырымназдық, улъ- тИматИзм Жэне құдай Жасамназдық екілцері екеніне бай- яанысты,— бұя ЖаҢа ОрталықтыҢ ИДӨЯлық-саЯСИ бет бейнесі эбцен айқын байқалын отыр.

«ПРОЛЕТАРИЙДІҢ» ... РЕДАКЦИЯСЫНЫҢ КЕҢЕСІ 43
ОсыларДЫҢ бӘрін ескере келіщ «ПролетарийцІҢ» ке- ңейтілГен реңакЦИЯсы болылевИКтік фракщіЯ бұя мек- тенке ешқанцай жауанты бола алмайды ңеп мэлімцеЙДІ.
5
МАКСИМОВ ЖОЛДАСТЫҢ БӨЛІНІП ШЫҒУЫ ТУРАЛЫ
Бір ЖаҒынан, «ПрОлетарнйдІҢ» кеҢейтілген редакЦИЯ- сыныҢ Он мүшесінІҢ Жэне, екінші Жавынан, Макснмов ЖОлңастың арасынңа нрннцИпті Жэне тактнкалық бір- лік Жоқ екені күн тӘртібіне қойыдҒан мэселелерцщ бар- лыҒЫна ца байланысты айқын корінГенін мОЙынцай Отырын; онан Әрі, МакснмОв Жолдастың таранынан соңҒы кезңе болыневИктік фракЦИЯныҢ ұйымдық бірлі- Гін бұзуҒа Да батытталран қацамдар жасалганын мОЙын- ңай отырын; ақырынңа, Макснмов ЖОлңас «Пролетарнй- дІҢ» кеҢейтілГөн рецакЦИясыныҢ қаулыларына баҒыну туралы Жэне оларды ЖүзеГе асыру туралы мэселе Жө- нінце теріс Жауан берГенін көрсете келіп,— «Пролета- рнйдІҢ» редакЦИЯсы кеҢейтілген құрамынңа Макснмов Жолдастыц барлық сансИ қадамңарына бүгіннен бастан ешбір ЖауаПты бэлмайтынын мӘлімцеЙДІ.

44
ЖОЙЫМПАЗДЫҢТЫ жою
«ПролетарИЙдің» осы номеріне арнаулы қосымшадан оқутылар бОлылевИКтерДІҢ кеңесі туралы хабар мен олардыҢ қабылДаҒан қаріарларыньщ текстін көре ала- ды*. Біз бұл мақаЛаңа осы көҢестІҢ маҢызына Жэне Ол кецесте болыневИКтердің шаҒын бөлегінІҢ бөлініп кетуі- не бізңің фракцИЯмыздыҢ ца, тұтас алтанда бүкіл РСДРП-ныҢ да көзқарасы тұрҒЫСЫнан баға беруге тоқ- талмақпыз.
СоҢҒы екі Жыл, шамамен айтқанңа, 1907 Ж. 3 шонЬде- ri мемлӨкеттік төҢкерістен26 бастан осы уақытқа дейінгі екі Жыл, орыс ревОлюЦИЯсының тарИхындаҒы Жэне Poc- СИЯ ЖұмысШы қозҒалысының дамуы мен РСДРП-даты шұҒыл бет бұрыс, ауыр давдарыс ДӘуірі боЛды. 1908 Ж. ДекабрЬцегі РСДРП-ньщ Бүкіл рОсснялық конференЦия- сы қазірГІ сален Жатцай туралы, революЦИЯлық қозҒа- лыстыҢ Жайы мен Оның ПерспектИвалары туралы, Жұ~ мысшы табы лартИЯсының қазіргі. кезевдеГІ мінцеттері туралы мэселелер Жөнінде қорытынды Жасады. Бұл КОН- ференЦИЯныҢ қарарлары — ПартИЯныҢ берік ИГІлігі, ал оларды қайткен күнңе це сынаҒысы келГен ОііПортуннст- менЬшевИКтер осы қарарларда шешілГен мэселелерге ойластырылҒан тұтас, Жүйелі ешбір ПІкірді қарсы қоя алмайтын «сынының» ДӘрменсізДІГІн тана мейлінше ай- қын аңҒартты.
Бірақ нартня КОнференЦИясы бізте Осыны тана аҢҒар- тып қоЙҒан Жоқ. Ол екі фракЦИЯныҢ екеуінңеГІ де: менылевИКтердеГІ Де, болыпевИКтерцеп де жаца идея-
Қараңыз: осы том, 3—12, 33—43-беттер. Ред.

ЖОЙЫМПАЗДЫҚТЫ ЖОІО
45
лық топтарГа бөлінуді көрсетіп, нартня өміріндө аса ма- ңызды ролЬ атҚарды. Бұл фракцняЛардыҢ күресі, асыра айтПаҒанның өзінде, ПартняныҢ тікелей ревОЛЮЦИЯ қар- саҢынДаГы да, сОндай-ақ револЮЦИЯ кезіндегі це бүкіл тарИхыи қамтыды. СОндықтан Жаңа ИДеялық тоігтарҒа бөліну ДӨГеніміз нартИЯ оміріндегі өте маңызцы құбы- лыс болыл табылаДы, жаңа жатдайдың Жаңа мэселеле- ріне саналы түрде қарай білу үшін барлық сОцнал-ДемО- краттарДЬіҢ мұны ойланыи, түсінІП, меҢгеріп алулары керек.
Бұл Жаңа Иденлық тОптарҒа бөлінуДІ партняныҢ шет- кері екі қанатында ЖОЙымназдықтьіҢ найца болуы ре- тінде ЖӘне олармен күрес ретінде қысқаша сИнаттаура . болаңы. МеныпевИКтерДе ЖойымназДықтыҢ бар екені 1908 ж. декабріне Қарай әбден айқын байқалцы, ол кезңе Оларва қарсы күрес түГелңей дерлік басқа фрак- ЦИядар (болылевИктер, полЯК, латыш соЦИал-Демократ- тары, бундШЫЛДардыҢ бір бөлегі) тараПынан жургізілці. ПартИяШыл-менЬшевИктер, Жойымназдыққа қарсы менЬшевпктер ол кезде, атым ретінде, ЖаҢа-жаҢа біліне бастаран еці, Олар азДЫ-КӨПті тоігтасып ашық бой көрсе- те алмацы. Ал бОЛЫпевнктердІҢ екі бөлеГІ ңе: шақы- рымпазДЫіқ-нен батыл күресІП, конференЦИяныҢ барлық қаріариарын өз рухында өткізГен Ортодокс боЛЫневИктер- діҢ басым КӨПшілІГІ це, өз көзқарастарын Жеке топ ре- тінце қОртаҒан, өздері мен ОртоДОКс болыневнктер ара- сынңа ауытқын отырҒан «улЬТИматИстерңен» талай рет көмек алҒан «шақырымназДарДЫҢ» азшылыҒЫ да айқын бейнеленІП, ашық бой көрсетті. Шақырымпаздар (Жэне улЬТИматИстер, ейткені бұлар ца сОларва қарай ойысыП отыр) Деғеніміз өңін айналцыртан меныпевИКтер, Жада түрцеГІ ЖойымназДар екені «ПролөтарнЙДе» (Әсіресе 39, 42, 44-номерЛерін қа-раңыз*) элценеше рет айтылын, көрсетілГен бОлатын. Сэнымен: меныневнктерДе Жойым- наздар басым көпшілік, ал ПартИяшылдардың оларна қарсы наразылыҒЫ мен күресі жаңа-Жаца тана белгіле- ніп келеці; бОлыневнктерДе ОртОДОКс элементтер толық үстемДІкке ЖөтІП Отыр, ашық бой көрсетуті шақырым- * Қараңыз: Шығармалар толық жинағы, 17-том, 318—337, 400—404, 430—443-беттер. Ред.

46
В. И. Л Е Н И Н
Паздар азшылық,— РСДРП-ның декабрЬдегі Бүкіл рос - СИЯЛық конференЦИЯСынДа көрінген партияныҢ ішкі ЖаҒДайы осындай еді.
Осы ЖойымПазДық цеГеніміз не? оныҢ паёца болу себебі неце? шақырымназдарДың (ткэне құдай Жасам- ПазцарДЫҢ, бұлар туралы біз төменңе бірнеше сөз айт- нақпыз) ЖойымПаздар, ӨҢІн айнаЛДырҒан меныпевИКтер болын табылатын себебі не? бір сөзбен айтқанца, бізцІҢ нартИЯның ішінңе ЖаЦа ндеЯлық тоПтарҒа бөліну- ДІҢ Әлеуметтік маҒынасы мен Әлеуметтік маҢЬізы қан- цай?
СозДІң тар маҒынасынДаҒы ЖойымпазДық, меныне- внктердің ЖОЙымпаздыҒы, Иңеялық Жатынан Жалны ал- Ғанца сОЦналИСтік пролетарнаттыҢ революЦИялық тап күресін теріске шытару, ал Жекелеп алтанДа, біздің бур- ЖуазИЯлық-ДемократИЯЛық револЮЦИЯдаты Пролета- риаттың ГӨГсмонДЫҒын теріске шыҒару болып табылаңы. Бұл теріске піыҒарушылық, элбетте, эр түрлі форм<алар- Да болацы, азды-копті саналы, қатаҢ, ДӘЙекті түрңе Жү- pin отырацы. МысалҒа Череваннн мен Потресовты алуҒа болаңы. ПролетарИаттыҢ рөволкщИЯдаҒы роліне Черева- НИН берГен батаныҢ әрескел болтаны соншалық, «Голос СоЦИал-ДемократаныҢ» ішіндеГІ Жікке бөлінушілікке Дейін-ақ оньщ букіл реңакЦИясы (яҒнн Плеханов та, Мартов — Дан — АкселЬроц — Мартынов та) Черева- нИннен безуте мӘЖбүр болды, бірақ ОЛ мұны өте-мөте Қо- лайсыз фюрмада жасаңы: атал айтқанца, ДӘЙекті Жойым- пазДан ол «Vorwarts»27-Te, немістер алңынДа, безці, өзініц Осы мәлімдемесін Орыс Оцушылары ушін «Голос Социал-Демократада» келтірмеді! Потресов Озінің «XX тасырДЫҢ басындаты РоесИЯдаты қотамдық ңозҒадыс» деген мақаласыПда орыс революЦИясынДаҒы пролета- рнаттыҢ ГӨГемОндыҒы ИДенсын ОЙДавыцай ЖоЙҒанңыҒы сонша, Плехаіюв коллектнвтік ЖойымназДық реңакцИя- дан шыҒын кетті.
ҰйымДық Жатынан алҒанда жойымПазДық деГені- міз — құпня соцнал-демократИялық партняныҢ қаЖет- тІГІн теріске шывару жэне оотан байланысты РСДРП- дан безу, Одан шыҒу, Жарня баспасөз беттерінңе, ЖарИЯ Жұмысшы ұйымДарынца, КӘсінтік Одақтарца, Koone-

ЖОЙЫМПАЗДЫҚТЫ ЖОЮ
47
ратИвтерңе, Жұмысшы дөПутаттары қатысатын съезцер- Де Және т. т. отан қарсы күрес Жүргізу деген сөз. СОҢҒы екі жыл ішінДө РОссИяньщ кез келтен нартия ұйымы- ның тарнхы меныневИКтерДІҢ мұнцай ЖойымпазңыҒЫ ЖөнінДеГІ мысалңарҒа лық толы. ЖойымПазДықтыҢ ерекше көрнекі мысалы ретінде біз ЖОҒарыда («Проле- тарийдіц» 42-номерінце, «РСДРП-ның 1908 ж. декабрЬ- дегі Бүткіл рОССИЯлық конференЦнясы» дегеи кітапшаца көШІрілІП басылтан) цекИст-меныневИКтердің партия- ныц Орталъщ КОмитетін тура жойып, бұл мекеменІҢ қызметін тоқтатқылары келГенцІГІн корсеткенбіз. Рос- СИЯД3ҒЫ менЬшевИКтік Ңұння ұйымцарДЫҢ бүтінцей цер- лік ыдырауыныҢ белГІсі ретінце СОҢҒЫ партня конферен- цИясында «Кавказ ДелетаЦИЯСы» кілең тетелдіктерден құралтанын, ал «ГОЛОС СоЦнал-ДемократаныҢ» реңак- ЦИЯсын ПартИЯныҢ Орталық КомИтеті (1908 Ж. басын- ңа) Россняда Жұмыс істейтін белГІлі бір ұйыммен еш- қандай байланыСЫ Жоқ Жеке эцебн тон ретінңе бекітке- нін көрсетуГе болацы.
МенЬшевИКтер ЖОЙымПазДықтыҢ мұнДай кәріністері- нІҢ бэргнен қорытынДылар Жасамайцы. Бұларцы олар ішінара жасырын жүр, жөкелеген фактілердід маҢызын түсінбей, ұсақ-түйектер, шырталаҢ оқнҒалар, Жеке ацам- ңар Жөнінңе аңасып, қорыта білмей, болын Жатқан оқн- ГалардыҢ мӘнін түсінбей, ішінар-а өзДері шатасып ?күр.
Ал мұныҢ мәні мынада: жұмыспіы партИясының оППортунИСтік қанаты бурЖуазнялық революЦня ДӘуі- рінңегі даҒдарыс, ыдырау мен сәтсіздікке ұшырау кез- Дерінце сөзсіз не түГелцей Жойымназдық қанат болыл шытуҒа, не ЖойымпаздарДЫҢ шылауына түсі-п кетуГе тИІс еңі. БурЖуазнялық ревОлюцня ДӘуірінңе нролетар- лық теория мен тактнканы nrepyre неҒұрлым қабілетсіз, СӘтсізДІкке ұшырау ДӘуірінде табан тірен қалура нетұр- лым қабілетсіз, ОппОртуннзмДІ ақырына цейін Жеткізуте неҒұрлым Икемді ұсақ буржуазияльіҚ жолбикелердщ (немісше мұны Mitlaufer деп атайңы) нролетарлық ПартИЯҒа қосылып кетуі сөзсіз. Ыдырау басталды — коптеГен ИнтеллИГент-менЬшевИктер, ӘДебнетші-менЬше- вИКтер іс жүзінде лнбералДарҒа ауцы. ИнтеллИГенцня нартнЯДан бойын аулақ салңы — демек, көбінесе менЬ-

48
В. И. ЛЕНИН
шевИКтік ұйымңар ыдырады. ПрОлетарнатқа, нролетар- лық тан күресіне, нролетарлық революцИЯлық теорняҒа шын тілектес меныневИКтер (өзінің ревОлюЦИЯДаҒы on- ПОртунИзмін жаҒДаЙДЫҢ барлық бұрылыстарын, шатас- қан тарнхИ жолцыҢ барлық қалтарыстарын еске алҒы- сы келетіндІГІмен ақтаП келген мұнңай меныпевИКтер өрқашан да болды) «таты ца азшылық», меныневнктер арасында азшылық, жойымпаздармен күрее жүргізуге Жаоқаншақ, бұл күресті оЙДатыцай ЖүргізуГе Әлсіз бо- лыП қалды. Бірақ Жолбнке-ОПНОртунИстер лнбералИЗМГе ЖақынңаҒан үстіне Жақывдай береді, Плехаіюв Потре- совқа, «Голое СоЦнал-Демократа» ЧереванннГе, Моск- ваның Жұмысшы-менылевИКтері ИнтеллИГент-меныне- вИктерге төзе алмайтын ЖДҒдайда болцы жэне Одан эрі ңарай Осылай бола береді. ПартИЯшыл-менЬшевИКтер, ортоДОКс марксИст-менЬшевИКтер бөлектене бастайды жэне олардыҢ өзңері партияГа бет алҒанңықтан, амал- сызДан болЬшевИКтерге баратын бОлыП шытаДы. Ал бізДІҢ міндетіміз—Осы жаҒДайңы түсіну, барынша, бар- лық ЖерДе бірдей ЖойымПазДарцы нартИЯшыл-менЬше- внктерден бөлектеуте тырысу, ПрИііЦИПті алауыздық- тарды ЖойыП Жіберу маҒынасынңа емес, қайта алауыз- дықтар ортақ Жұмысқа, ортақ тереурінге, ортақ күреске бөГет Жасамайтын піынайы бірыңрай Жұмысшы нартИЯ- сына тоПтасу маҒынасында ПартИяшыл-меныиевИКтер- мен Жақынцасу.
БіраҚ ПрОлетарИаттыҢ ұсақ бурЖуазнЯлық Жолбнке- лері ДӘГөн ЖалҒыз меныневИКтік фракЦИЯныҢ Ғана ен- шісіне тИГен нэрсе ме? Жоқ. Біз «ПрОлетарийдіц» 39-но- мерінңе бұлардың болыпевИКтерде Де бар екенін, мұны ДӘЙекті шақырымПазДарДың барлық ДӘЛелңеу тӘсілцері, олардыҢ «Жіаңа» тактнканы неГІзцеу жөніндеті эрекетте- рінІҢ бүкіл ОИПаты қалай цэлелдеП отыртанын кәрсеткен боЛатынбыз*. Бұқаралық Жұмысшы ПартнясыныҢ азДЫ- көПті елеулі бөлегінің ешбіреуі, істІҢ шын мӘніне кел- генце, бурЖуазнялық револкщня ДӘуірінце эр түрлі са- рындаты «ЖОлбнкелерДің» белгілі бір мөлшерін қатары- на кірГізуцен қашын құтыла алмады. Мұнцай құбылые
Қараңыз: Шығармалар толық жинағы, 17-том, 318—337-беттер. Ред.

ЖОЙЫМПЛЗДЫҚТЫ ЖОІО
49
тінті анаҒұрдым цамытан капиталистік елдерде бурЖуа- зИЯлық ревОЛЮЦИя толық аЯқталганнан кейін це болмай қоймаЙДы, ойткені нролетарнат Әрқашан ұсақ бурЖуа- ЗИЯНЫҢ натыз эр алуан тонтарымен жанасыП отырацы, арқашан осы тоПтардан қайта-қайта тоЛЫҒЫП отырацы. Егер тек нрОлетарлық нартня бөГде элемеііттерці қата- рына сіңіре білетін, Оларта багыныП кетПей, қайта олар- Ды Өзіне баҒынДырыП ала білетін болса, кейбір элемент- терДІң шынында Да богце элементтер екендІГІн, белГІлі бір жатцайларца олардан айқын Жэне ашық түрДе бойцы аулақ салуДың қажеттІГІн цер кезінде түсіне білетін болса, бұЛ құбылыста оҒаш, қорқынышты ештеңе ЖОҚ. РСДРП-пыҢ екі фракЦИЯсы арасындаты бұл ЖөніндеГІ айырмашылық нақ мынатан еаЯДы: менылевИКтер шо- йымназДарДЫҢ (лҒНИ «ЖолбнкелерДЩ») ықналына түсіп кетті — мұны РоссИЯДа меныпевИКтерцщ әз араларынан шыққанңар Жэне оларңың москвалық Жақтаушылары ца, шетелДе ПОтресОвтан Жэне «ГолОС СоЦиал-Демокра- тадан» бөлінуімен Плеханов та ДӘлелдейці, ал болыпе- ВИКтерңе шақырымназдық нен құдай Жасамназдықтың ЖОЙымназДық элементтері эуел бастан-ақ бэлмашы аз- шылық бодцы, эуел бастан-ақ зИЯнсызданДырылцы, ал сонан соҢ ьіҒыстырылыП та тасталңы.
Шақырымназцық цегеніміз ӨҢІ айналцырылҒан менъ- шевИзм екенДІГІне, Онъщ сөзсіз, тек біршама басқаша түрДе, ЖОЙымназДыққа Әкеліп сОгатынын-а кумэн бол- мауҒа тніс. ӘцГІме, эрнне, жеке адамңар туралы, Жеке- лөГөн тоПтар туралы болын Отырран жоқ, бұл батыт тек ПИҒыл болуңан қалыП, ерекше батытқа қалыПтасуҒа ты- рысын ОтырҒанДықтан, Осы батыттьщ Объектнвті тенден- ЦИЯсы туралы болып Отыр. БОЛыневИКтер револіОЦИЯҒа дейін эбден айқын түрңе мынацай мӘлімцемелер Жаса- Ды: біріншіцен, олар соЦИалИзмДо ерекше бір бағыт жа- сатылары келмейді, бізңІҢ революцИяныҢ Жаңа жакдай- ларына бүкіл халықаралық ревОлюЦиялық, ортОДокс- маркстік соЦИал-Демократняның неГІзГІ прннциПтерін қОлцанҒылары келеДІ; екіншіден, егер күрестен кейін, қОлда бар ревОлюцИЯлық мүмкінДІктерцің бзрі сарқыЛ- таннан кейін тарнх бізДІ «самодерЖавнелік констнту- ЦИЯның» Жолңарымен сүйретілуГе мэжбүр етсе, олар

50
В. И. ЛЕНИН
өзцерінІҢ борышын наҒыз ауыр, бану, қарапайым күнде- лікті Жұмыста ца Орындай алады. Бұл мӘлімңемелерді азДЫ-КӨПТі зерцелі ОқутыныҢ қайсысы боясын соЦИал- ДемократтарДың 1905 ЖылҒы Әдебиетінөн таба алацы. БүкІЛ фракЦняныҢ мінңеттемесі тұрҒысынан, өз Жолын саналы түрде таңдан алуы тұрҒысынан алтанда бұл мэ- лімдемелерДІң орасан зор маҢызы бар. Бұл міндеттемені нролетарнат алдында орындап шыту үшін бостандық күндерінде соцИал-ңемОкратИЯҒа тартылҒандарды (тіпті «бостанДЫҚ күнДершңеГІ соцнал-Демократтар» rani ңеген Де қалыПтасты), еҢ алДымен, ұранцарДЫҢ батылДыгы, ревОЛЮЦИяшылДЫҒы, «айқынцыҒЫ» еліктірін экеткен- дерді, революцнялық мереке күнцерінде Ғана емес, тіпті контрревОлюцИЯЛық Жай күнДерДе це күресуте ұстамды- лыҒы ЖетнегенДорДІ Әрңайым қайта үйретіп, тэрбнелеу керек бОлды. Бұл элементтерңІҢ бір болеГІ бірте-бірте нролетарлық Жұмысқа қосылыП, маркстік дүнпе таным- Ды меҢгерІП алды. Екінші бір болегі ескі сөзДерці қай- талай берін Жэне рөволюцнялық сОцнал-ДемократИЯлық тактИканыҢ ескі ПрннЦИптерін езГертен Жатцайларта сэйкес қолдана білмей, бірнеше ұранцы Жаттан қана алды, бірақ түсіне алмацы. Осы екі бөлектІҢ де татцырын III Думата бойкот Жасатысы келГевдердің эволіоЦнясы айқын корсетеДІ. 1907 жылцың Июнінңе мұндайлар бОЛЫпевИКтік фракцняДа көпшілік болцы. Бірақ «Пролетарий» бойкотшылДыққа қарсы бағытты табанды түрт де ЖүрГІзін отырДы. БұЛ батытты өмірдІҢ өзі сыннан өткізін берці, сөйтін бір жылңан кейін байырты «бойкОт- шылДықтыҢ» Tiperi — Москва ұйымынДа болыпевИктер арасынца «шақырымПаздар» (1908 жылцыд ЖазынцаҒы 18 дауыстыҢ орнына 14 дауыс болын) азшылъщ болып шықты. ТаҒы бір Жылцан кейін, шақырымназДықтыҢ қателІГІн Жан-Жақты Жэне талай рет түсінДІрГеннен соҢ, болыпевИКтік фракцня — болыпевИКтерідІҢ жуырда 6o- лыП өткен кеҢесінІҢ* маҢызы да осынца — шақырым- назДық лен оҒан қарай ОЙысып бара Жатқан улЬтима- тнзмді бірЖолата Жойды, ЖойымПазцықтың осы өзГеше бір формасын бірЖолата Жойңы.
Қараңыз: осы том, 1—43-беттер. Ред.

ЖОЙЫМПАЗДЫҚТЫ ЖОЮ
51
Сондықтан бізДІ жұрт «жаңа-дан Жікшілдік тудырды» ден кінӘламай-ақ қойсын. Біз өзіміздің кеҢесіміз туралы хабарца бізцІҢ міндеттеріміз бен іске кезқарасымыз Жө- нінде толық түсінік береміз. Біз өзімізбен келісПейтін ЖолдастарДЫ сендіруДІҢ барлық мүмкіндіктері мен бар- лық құралДарын сарқа Пайдаландық, біз бұл ЖөнінДе IV2 Жылцан артық жұмыс істедік. Бірақ фракЦня, ЯҒНИ нартИЯдаҒы бір ПІкірлестерДІҢ оцаты ретінде, біз негізГІ мэселелерДе бірлік болмайынша Жұмыс істей алмаймыз. ФракЦнядан бөлінін шыту нартнядан бөлініп іпығу емес. БізДІң фракЦИяцан бөлінін шыққандар нартияца жұмыс істеу мүмкінДІГІнен тіпті де айрылмаЙДЫ. Не олар «жабайылар», ЯҒнн фракцняДан тыс болъш қала береңі, сӨЙтіп Партнялық жұмыстың Жалны Жатцайы оларцы тартута тніс бюлацы. Не олар жаЦа фракЦИя құ- pyra тырысаДЫ — erep олар әздерінІҢ көзқараотары мен тактИкасының ерекше сарынДарын қорҒаҒылары жэне цамытқылары келетін 6onca, бұл олардың заццы Право- сы — ал онда ИДеялық мөнін біз ткотарыда баҒалауҒа ты- рысқан тенденциялардыц іс жүзінде пайца болтанын букіл партия өте тез араца көзбе-көз көретін болацы.
Партняны болЬшевнктерДІҢ бастауына тура келеці. Бастау үшін Жолңы білу керек, қобалЖуцы қою керек, ауытқушыларДЫ сендіруГе, келіспейтінДермен фракЦня ішінде күресуГе уақыт кетірмеу керек. ШақырымПаз- ДЫҚ пен отан қарай ойысьш бара Жатқан уЛЬТИматнзм революЦняшыл соцИал-ДемОкраттарДан қазір осы кездеГІ Жарцайлар талан етіл отырҒан жұмыснен сыныснайцы. Біз револЮЦня кезінде «франЦузіпа сөйлеуді», яҒнн қоз- Ғалыеқа алҒа Қарай нтермелейтін ұранңарцы барышпа мол енГІзуді, тікелей бұқаралық күрестің ЖІГерін артты- рын, өрісін кеҢейтуДІ үйренцік. Біз қазір, тоқырау, реакЦня, ыңырау кезінде «немісШе сөйлеуці», ЯҒНИ бір- тінДен жылжыП, Әрбір қацамДы, жеціп ала отырыП, баяу (Жаңа өрлеу болмай тұрып, басҚаша істеуГе 60л- маЙДы), Жүйелі түрңе, табандылыҚпеи эрекет істеуДІ үйренуіміз керек. Кімде-кім бұЛ Жұмысты көҢІлсіз деп санаса, кімде-кім Осы жолда да, жолдыц Осы бурылы- сында соЦИал-ДемократИялық тактпканың револкщия- лық неГІзДерін сақтап, ңамытудың қаЖет екендігін тү-

52
В. И. ЛЕНИН
сінбейтін бэлса, оның марксист Деген есімГе бекер не болып Жүртені.
Жойымназдықты батыл Жоймай тұрыя, бізцІҢ партИЯ алта баса алмайды. Ал ЖойымПаздыққа меныневИКтер- дІҢ тікелей жойымп-аздыгы мен Олардын; онпОртунИстік тактИкасы тана жатн-айды. Бутан өңі айналдырылтан меныневИзм Де жат-ады. Бұтан кезеңнІҢ езіне тэн ерек- шелІГІ саналатын кезектегі міггдетті, Дума трпбунасын паЙДалану, жұмысшы табыныц барлық Жэне кез келГен Жартылай ж ария Жэне ЖарнЯ ұЙЫмцарынан тіректі пункттер құру міндетін ПартИЯныҢ орындауына қарсы эрекет жасайтын шақырымПаздық пен улЬтнматИзм це Жатады. БұҒан марксИЗм негізДерінен түбеГейлі қол үзе- тін құңай жаісампаздық пен ңұдай жасамПазңық тенцен- ЦИяЛарДы қортауШылыҚ та Жатацы. Бұтан болыпевнк- тердІҢ партИялық мінДеттерін,— 1906—1907 Жылцары партИЯныҢ коПШІлІГІне суйекбеген менылевИКтік Орта- лық КОМИтетті (тек ітолЯктар мен латыштар тана емес, тінті бундшылдар да Ол көадө ЖалаҢ меныневИКтік Ор- талық КомИтетті қолдамаған болатын) уулатуда болтан міндеттерді,— қазір ПартИЯлық элементтерді төзімділік- нен тэрбнелеуДе, оларды тонтастыруца, шын мэнш- Дегі біртұтас Жэне берік нролетарлық нартняны құру- ца болыП отыртан міндеттерці түсінбеушілік те Жатацы. БолыневИктер 1903—1905 Жэне 1906—1907 Жылцары антИнартИЯлық элементтерГе қарсы жүрГІзілГен өз- церінІҢ ымырасыз күресі арқылы Партаялық үшін негіз тазартты. БолылевИКтер енді партия ңурута, фракЦИЯ- цан нартИЯ құрута, фракЦИЯлық күрес арқылы ЖӨҢІн алынҒан ПОЗИЦняларДЫҢ кометі арқылы ПартИЯ құрута ТИІС.
БіздІҢ фракЦИЯИЫЦ 'бастан кешірІП отыртан саясн ке- зеҢГС Жэне бүкІЛ РСДРП-ның ЖалПЫ ЖаҒДайына бай- ланысты мівдеттері осындай. Жуырда өткен болыневИК- тік кеҢестің қарарларында бұЛ міндеттер таты ца жэне меЙЛІнше еГжей-теГжейлі қайталаныП, ДамытылДы. Жада күрес үпгін саПтар қайта құрылды. ӨзғерГен ЖаҒңай- пар ескерілДІ. Жол таЦДан алынцы. Осы Жолмен алта басайық — сОнда Россняның революЦИЯлық соЦИал-Де- мократнялық Жұмысшы ПартнЯсы еПіқанцай реакЦня

ЖОЙЫМПЛЗДЫҚТЫ ЖОІО
53
шайқалта алмайтын жэне революЦИЯМызДъщ кеЛесі нау- қанынңа халықтың барлық күресуші тантарынЬщ бас- таушысы болатын күшке тез айнала бастайды*.
«Пролетарий» № 46, 11(24) июль, 1909 ж.
«Пролетарий» газетінщ текстг бойыниіа басылып отыр
* Жақында «Голос Социал-Демократаның» 15-номері мен «Отклики Буиданың»28 2-номері жарыққа шьіқты. Осы басылымдарда жойым- паздықтың толып жатқан іріктелген үлгісымақтары тағы да үйіп-төгіп келтірілген; бұлар «Пролетарийдің» таяудағы номерінде жеке мақа- лада талдап, баға беруді керек етеді.

ПАТШАНЫҢ ЕВРОПАҒА ЖӘНЕ ҚАРАЖҮЗДІК ДУМАНЫҢ КЕЙБІР ДЕПУТАТТАРЫНЫҢ АНГЛИЯҒА САПАРЫ29
Бұцан Жарты Ғасыр бұрын РоссИяҒа халықаралық Жандарм цеген атақ мықтан бекітілГен еці. Біздіц еамо- ДерЖавИе откен Ғасыр ішінде ЕвроПацаҒы қандай Да болсын реакЦИя атаулыны қолцауда ясэне тінті көршілес елдердеГІ революцнялық қозҒалыстарДЫ тікелей эскерн күшнен Жаныштауңа аз Жұмыс істеГен Жоқ. Халықара- Лық соцИалИстік Пролетарнат косемдерінІҢ 40-Жылцар- ңан бастап Еврона Жұмысшылары мен Еврола цемокра- тнясына натша өкіметін бүкіл ЦИвнлИзаЦИялы ДүннеДегі реакЦняныҢ басты Tiperi цен сан рет көрсетІП келГен себебін түсіяу үшін I НнколаЙДың ВенГрня ЖорыҒы мен ПоЛыпаны бірнеше рет қан-жоса еткенін еске түсірудіқ озі-ақ жеткілікті.
РоссИЯДаҒы ревОЛЮЦИялық қозҒалыс XIX тасырДың соҢҒы үштен бір бәлІГІнен бастап бұл Жатдайцы аз-аз- ңап өзГерте берді. Өз еліндеГІ өскелең револіОЦИЯның СОққысынан натша екіметі нетұрлым қаттырақ шайқал- Ған сайын, Ол ЕвронаДаҒы бостанцықтың Жауы ретінде сОҒұрлым Әлсірей түсті. Бірақ бұл кезңе ЕвропаДа npo- летарнаттың котерілістеріи көргеіі, еңбек nen катінтал- Дың арасынңа өлісней берісПейтіп күрестІҢ болмай қой- майтындыҒына көздері Жеткен, нрОлетарИатқа қарсы бірІГІн күресу үшін тақта отыртан авантюрпстер мен қа- рақшыларДЫҢ қанңайын бояса да құттықтауҒа Әзір тұр- Ған буржуазИялық үкіметтерДІҢ халықаралық реакЦИЯ- сы эбцен қалыИтасып болтан еді. Сондықтан XX Ғасыр- Дың басынңа Жанон соҒысы мен 1905 ЖылҒЫ революЦИя

ПАТШАНЫҢ ... ДЕПУТАТТАРЫНЫҢ ... САП АРЫ
55
натша өкіметіне аса күшті соққылар берген кезце хаЛықаралық буршуазня ован көмекке ұмтывды, оны мнллнардтаҒан заемцар беру арқылы қолцаДы, ревОЛЮ- ЦИЯлық өртті етек алдырмау үшін, РоссИЯда «төртіпті» қалПына келтіру үшін барлық күт-ЖІгерін салды. Ңыз- метіне қызмет корсетті. Европаның контрревОлюцнялық бурЖуазііялық үкіметтері демократияға қарсы күрескен кезДерңе Патша окімсті оларға талай рет көмектескен болатын. Енді Пролетариат Жөпінде КОнтрревОЛЮцня- шыЛ болын алтан Еврона бурЖуазнясы натша окіметі- нІҢ револЮЦИЯҒа қарсы күресінце отан КӨмектесті.
Оңақтастар ЖӨҢІсін тойлаП Жатыр. Ңанқұйлы НикО- яай МОнархтар мен франЦуз реснублИкасының нрезИ- Дентін құттықтау үшін Европата бараңы. Монархтар мен презИДент елірін алтан, РоссИЯДаты қаражүзңік КОіітрревОЛЮЦИЯныҢ көсеміне құрмет көрсетуГе дайын- цалыП Жатыр. Бірақ қараЖүзңік Және бурЖуазнялық реакЦИЯныҢ бұл құрметті серілері жеҢІске озңерінІҢ жауын құртыП жіберу арқылы жетін Отыртан ЖОҚ, қай- та, Жау күштерінІҢ ыцыран көтуі арқылы, түрлі елдер- ДӨГІ ПролетарИаттыҢ бір мезГІлңе жетіле қоймауы арқы- лы Жетіп отыр. ЖұмыСшы табыныҢ біріккен Жаулары- ныҢ қолына бұл жеҢІС шеілуші шайқасты кейінге қалдыру есебінен,— мүмкін, бізцІҢ тілеГенімізден ropi аиаҒұрлым бануырақ, бірақ үнемі — ПрОлетарларцыҢ са- нын көбейте беретін, олардыҢ тонтасңандыҒЫн арттыра- тын, оларды күресте шынықтыратын, біріккен Жаута қарсы эрекет Жасаута үйрететін қайнар козңі кеңейту Жэне тереҢДету есебінен келіп отыр. Бұл қайнар КОЗ— бір кезде Дворян РомановтарДЫҢ Патрнархтық «вОтчнна- сын» Оятқан, аЛ қазір Азня мемлекеттерінІҢ бірінен сод бірін ОЯТЫП Жатқан каннталИзм.
Оцақтастар ЖӨҢІсін тОЙлан Жатыр. Ал Қанңұйлы Нн- колай мен ЕврОПанъщ буржуазнялық үкіметтері кәсем- дерінІҢ Әрбір мерекесінДе революцняшыл Жұмысіпылар бұқарасыныҢ үні бейне бір жаҢҒырыҚтай қосарлана ес- тілеці. Ннколай мен ВплыелЬМ, Эңуард Пен ФалЬер, соЛ- даттарДың немесе тізбектелГен сОтыс кемелерінід күзе- тімен, бір-біріне қолдарын созын: біз ревОЛюцияны тұншықтырыП тастадық цен лепіреді. РевОЛЮЦияның

56
В. Й. ЛЁНИЙ
оларва барлық елцерДІң саналы пролетарнатынЬщ ке- семдөрі арқылы: біз сенңерДІң бэрщц! қоса құлатамыз,— Ден қайтарҒан Жауабы бейне бір ЖаҢҒырықтай есті- леці.
Қанқұйлы Николай Росснядан canapra шыҒады. Оны қаражүзцік Думадагы соцнал-цемократ Денутаттың РоссИяңаҒЫ барлық саналы ЖұмысілыларДың респуб- лнкашылДық сенімдерін білңірген Және монархняныв; сөзсіз күйрейтінін еске салтан сОздері шыҒарын сала- Ды30. Николай ШвөЦИЯҒа барацы. Ован сарайда құрмет көрсетеді. Оны солдаттар мен іпшіондар құттықтаЙДЫ. Осынау ЖенДөттІҢ келуі елДІ масқаралайтынына қарсы наразылық білцірін, швеД жұмыоілылары бұқарасыныҢ көсемі соцИал-ДемОкрат БрантннГ сөз сойлеЙДІ. Ннко- лай АнГЛИЯіа, ФранЦИЯҒа, ИталнЯҒа бармақ. Отан құр- мет көрСетуге королЬДер мен сарай маңынцаҒылар, мн- нИстрлер мен ПОЛИЦейлер ӘзірленІП Жатыр. Жұмысшы- лар бұқарасы Да Оны АнГЛИЯда наразылық білціру МИТИнгісімен, ФранЦИЯда халықтыЦ аіпу-ызасы білціріл- тен ДемонстрацИЯмен, ИталнЯДа онын; келуімен елді қаЙҒы басатын күні жашіай ереуіл жасаумен қарсы алуҒа Әзірлеііін жатыр. Осы үіл елдІҢ үшеуініҢ це со- ЦиалИстік депутаттары — АнГЛИяңа Торн, ФранЦИЯда Жорес, ИталИяңа Моргарн — Халықаралық соцналИстік бюронын,31 үнцеуін қабыл алын, Ойрашпы-НнколаЙГа, ДарҒа асушы-НИКоЛайға, қазір нарсы халқын жаншып Отыртан Жэне орыс пшпонДары мен аранңатушыларыіі ФранЦИЯҒа қантатыП Жгбертен НИКолайта жұмысшы та- бының қанцайлық ЖИреншшен, қандайлық өішіенділік- нен қарайтындыҒын бүкіл элем алдында мӘлімДен отыр.
Осы елДердІЦ бэрінІҢ бурЖуазнялық, «байсалцы» бас- пасозі сОЦИалИстерДІҢ сөйлеГен сөзңеріне қарсы таты қандай балатат созДер айтарын біле алмай, соЦналИстер- ңі ауыздан қатыП сөйл-етпей тастатан өзңерінің мнііИстр- лері мен ПрезИДенттерііі таҒы қалай қолңауын біле ал- май, ашута булыҒЫП отыр. Бірақ бұл булыҒудың тнер көмегі ЖОҚ, ойткені ПрОлетарИаттыҢ нарламенттеГІ өкіл- дерінІҢ аузына қақнақ қоЮҒа болмайцы, шын констнту- ЦИЯЛық елцерде мИТИнгілерге бөгет ЖасауҒа болмайңы, орыс натшасының Лонцонца ңа, ПарнЖДе ңе, Рнмде де

ПАТШАНЫҢ ... ДЕПУ Т АТТ АРЫНЫҢ ... С АП АРЫ
57
көрінуГе батылының бармайтынын өзІҢнен це, өзгецен Де Жасырута болмайды.
Халықаралық реакЦИЯ косемцерінің салтанатты мере- кесі, Россня мен ПерсИЯДаты революЦИЯНы басын-Жан- шута арналтан мереке Евронаның барлық елцері соЦиа- ЛИстік цроЛетарИатының бір ауыздан, батыя корсеткен наразылыҒЬіныҢ нӘТИжесінце болмай цалды.
СоЦИалИстердің Петербургтен ПарнЖге цейінгі Және СтОКголЬмнен РнмГе ңейінГІ осы наразылыҒының, нат- ша самоДерЖавИесіне қарсы наразылыҒыныҢ, револю- ЦИЯ мен оныҢ ұрандары жолывдагы наразылыҒыныҢ кө- рінісінен біздІҢ рОсснялық ЛИбералцарДЫҢ натша окіметі алДынцаҒы ЖИІркенішті малайлыҒы ерекше айқын бай- қалын отыр. ҢараЖүзДІк ДуманыҢ бану-ощнылДарДан бастаП каңеттерге32 Дейінгі біриеше деПутаты, Думаның ПреДСеңателі бас болыП, АнГЛИяца қонақта Жүр. Олар Дума көншілігінің, Оның — барыП тұрҒан ОҢшылцарсыз Жэне барын тұрҒан солшылңарсыз — наҒыз орталыҒы- ның өкілцері екенін мақтан етеңі. Олар «констИтуцня- лық» РоссняныҢ өкілцеріміз цен күшнеці, олар «жаңар- Ған» құрылысты Жэне «халыққа» Дума «бертен» аса құрметті монархты маңақтаЙДы. Олар өздерін РОссняДа- Ғы «констИтуцИЯны» жоЙҒылары келетін қараЖүздік реакЦИЯны Жеңушілерміз ДӨП корсетІП, КрыловтыЦ кол бақасындай күмПИІП, шертнеДІ. «КонстИтуцнялыц-дг- мократиялың» (ОЙнамаҢыз!) дартИяныЦ косемі МилЮ- ков мырза ЛОрД-мэр берГен сэскелік қонақ асы үстінце сойлеген созінңе былай цен ЖарнЯлацы: «Россняца бюц- Жетті бақылайтын заҢ Шытарушы Палата тұртанДа орыс ОППОЗИЦИясы Патша АтзамҒа ңарсы ОППОЗИЦИИ емес, Патша АҒзамныҢ оннозИЦИясы болын қала береді» (Санкт-ПетербурГ аГенттІГІнің ескіше 19 ИіонЬдегі те- леграммасы). ОктЯбрнстер ПартнЯсыныц opranbI «Голос Москвы»33 өзінің 21 ИіонЬДӨГІ «Еврола жэне ЖаҢарған Россня» цел хлестаковтік тақырышіен берілген бас маҚа- ласынца кадеттер көсемінің сөзін құлшына құттықтап, оның «баЯу-конСТИтуЦИялық» сезі «мүмкін, кадеттік саясаттаҒы бетбұрые кезеңДІ, ОППОЗИЦИЯ үіпін Ғана on- ПОЗИЦИЯ Жасаудың сӘтсіз тактИкасынан бас тартуды көрсететін болар» цел мӘлімДейці.

58
В. И. ЛЕНИН
ПолИЦИялық «Россня»34 (23 нюнЬДеп) бас мақаласын МнлюковтыҢ сөзіне арнайцы, сөйтін Патша АҒзамның ОППОЗИЦИЯсы туралы «ӘЙГІлі» сөзңерДІ қайталай келіп, быЛай Деп мӘлімдейці: «Милюков мырза АнГлняңа орыс ОППОЗИЦИЯСЫ Жөнінңе өзіне белГІлі бір міндеттеме алңы, ал erep ол осы мінңеттемесін орындаП шықса, онда ОныҢ отанына көрсеткен осы қызметі үшін оның бұрынҒы жа- саҒан көнтеген кінәлары кешірілетін болады». Жетіскен екенсіздер, кадет мырзалар: Жаллы алҒанда «Вехн- ді»35, ЖекелеП алванда Струвеш қараЖүздік Жауыздар- ДЫҢ «Әміршісі» АнтонИЙ ВОЛынскИЙ мақұлцаҒаи; пар- тИяның көоемі Мнлюковты полИЦИЯЛық-сатқын тазет- сымақ мақұлцаран. Жетіскен екенсізцер!
БізГө енді кадеттерДің Октябрнстік табнҒатын өзіміз- ДІҢ 1906 Жылңан, ДуманыҢ цаурықПа «Жеңіотері» көп- төГен ЖОрта аңқаусыҒан Жэне шын аҢқау ацамдардың басын айналдыртан кезңен бастап ӘШкерелеГенімізДІ ес- ке оалу тана қалын отыр.
БізГӨ будан 20 айдан астам бұрын, «ПролетарнЙДІҢ» 19—20-номерлерінңе (1907 жылты ноябри) III Дума сайлауының қорытындысы жөнінңе айта келіщ патша өкіметініҢ қазір мейлінше айқын кәрінГен III Думаңа- Ғы айла-шаррысыныц мэнісік ӘшкерелеГенімізці еске салу тана қалып отыр. III Думаца екі коПшіліктІҢ: қара- жүзДІк-октЯбрнстік Жэне каДеттік-октябрИСтік КӨііші- ліктіҢ болуы мүмкін екенін Жэне бұл екі көпшіліктің екеуі Де — контрреволЮЦИялыҚ КӨшпілік болатынын біз айтқанбыз, бұл 1907 Жылты ноябрЬДе өткен РСДРП Бү- кіл рОссИЯлық конференЦИясыныҢ қарарынңа да айтыл- Ған36. «ДумацаҒы мұндай ЖаҒДай,— Дейңі Санкт-Петер- 6ypr сОЦИал-демократИЯЛық ұйымыныҢ СОЛ кездеГІ қа- рары («Пролетарийдіц» 19-номері) мен РСДРП-ныҢ Бүкіл рОссИялық III конференЦИЯсының қарары («Про- летарийдіц» 20-номері),— үкімет таранынан ңа, каңет- тер таранынан да екі Жақты саясн айла-шарҒы Жасаута Өте-мөте қолайлы бслады*.
ЖаҒДайцың бұд сннаттамасы, соцИал-ңемократтарДың кадеттерці қайта-қ-айта «қолңауын» Жарнялаута дайын * Қараңыз: Шығармалар толық жинағы, 16-том, 144, 184-беттер. Ред.

ПАТШАНЫҢ ... ДЕПУТАТТАРЫПЫҢ ... САПАРЫ
59
тұрҒанДарДың көреген еместігін ашъш, енді толыц дә- лелценІП Отыр.
Кадеттер ОКТЯбрнстерге қарсы күрескенце, Оларцьщ нрннЦИПті дұшнандары ретінде күреслеЙДі, мұның ке- рісінше, олардьщ бэсекелестері ретінде күреседі. Сай- лаушыны «өзімізге қаратыП алу» керек екен — онда біз езімізДІ «халық бОстанцыҒЫ» нартИяоымыз ңен Жарня- лаймыз. ӨзімізДІҢ «байсалДылытымызды» Дэлелцеу керек екен— онца біз III Думата Маклаковтарцы усына- мыз, біз МнлЮков арқылы Европа алДынца: біз «Патта Атзамның ОПпозИЦИЯсымыз» цен мӘлімцейміз. Ал қара- ЖүзДІк патша өкіметінІҢ сенімДІ малайы СтОЛышінге кереГІнІҢ өзі Де Осы. Мейлі, қараЖүзцік патша шайкасы іс жузінде елді барлық Жатынан билеп-тестей берсін, мейлі, саясаттыҢ іпын маҢызцы МӘселелерінің бэрш тек соныҢ өзі, тек сол тана шеше берсін. Ал октябристік- кацеттік көлшілік «бізте» айла-шарҒы үшін, Евронада «окілдік» үшін, заем алуцы ЖСҢІлДету үшін, қаражүз- діктіц тым ОҒаш істерін «түзету» үшін, аңқауларды МемлӨкеттік Совет түзетін отыратын... «реформалармеп» алңау үшін керек.
Патша АҒзам өз ОПпозИЦИясып біледі. Кадеттердің on- ПОЗИЦИЯСЫ Озініц СтолыПИні мен Озінщ Ннколайын бі- леді. Ал бізцің лнбералДар мен біздің МИНИСтрдер евро- палық парламенттік екіжүзцілік нен алДап-арбауцың ОҢай Ғылымын қнналмай-ақ үйренін алыП отыр. Бұлар- Дың екеуі це еврОПалық буржуазнялық реакЦняның тэ- сілцерін ойцаҒЫДай үйренуде.
Бүкіл дүнне ЖүзінІҢ соЦИалИстік пролетарііатымен барҒан сайын тытыз топтасып отыртан РосснЯның co- ЦналИстік пролетарнаты бұл екеуіне Де Қарсы табанды революЦИЯЛық сотые Жарнялайцы.
«Пролетарий» № 46,
11 (24) июль, 1909 Ж.
«Пролетарий» газеті/нің тенстг бойыпша басылып отъір

60
М. ЛЯДОВТЫҢ «ПРОЛЕТАРИЙ» РЕДАКЦИЯСЫНА ЖАЗҒАН ХАТЫ ЖӨНІНДЕ37
ЛЯДОВ ЖОлдастың ашық айтқан ПІкіріне ықыласПен Орын беріл, ОҒзн тек мынаны тана ескертеміз:
БолыпевИЗмнін; — РСДРП-Даты Ортодокс-маркстік атымныҢ — ДӘСтүрлерін сақтау Дег-ен, эрнне, тамапіа нэрсе, ЛяДОв ЖОлдас.. Бірақ бұл дәстүрді сақтау цеГені- міз, айта кетелік, болыневИЗМДІ карнкатураҒа айналды- рудан қОрҒау ДӨГен сәз. Ал шақырымназдық нен құцай ЖасамПазДықтыҢ тыраштантан өрекеттері — біздІҢ бір- қатар мақалаларда Жан-Жақты ДӘлелДегенімізДей ЖӘне қазір болъшевИКтік фракЦняныҢ ресмн түрце мойындаи Отыртанындай — болылевнзмді карнкатурата айналДы- рудың нақ өзі Ғой.
ЛяДОв жолдастың сүйенІП отырван «революЦИялық этИкасына» келетін бОЛсақ, Онда бұл жарьгнан біз оны Өзімен-Өзі бола берсін цей аламыз, ал Лядов Жолңас нен Оның Пікірлестері өздерінІҢ «ПрИшцшті ПОЗИЦИясын» бүкіл нартня алДынңа ӘЛДеқашан ашықтан-аіиық баян- ңауы керек еці, эйтпесе Осы уақытқа цейін бізГе олар- дьіҢ шақырымПазцық нен Құдай Жасамназдықтан басқа да бірДӨҢеміз бар дегеіі созіне сенуімізГе тура келін еді.
Ңорыта келГенде, ревОЛЮЦИЯлық соЦИал-ДемОкратня- ныҢ қатарында кен Жылдар бойы қызмет істеГен Лндов Жолңас құдай Жасамназ-шақырымПаздардың, немесе— оларДЫҢ қъісқаша айту үшін аталатынынцай — «құцай- шыл шақырымназДарДың» ЖаҢа фракЦИясында онша коп уақыт қала қоймас, сөйтін болыневИКтер фракЦИЯ- сына қайтыП ораяар детен еенімімізДІ білціреміз.
«Пролетарий» № 46, «Пролетарий» газетгніц текстг
II (24) июль, 1909 ж. боиынша басылып отыр

61
ӘШКЕРЕЛЕНГЕН ЖОЙЫМПАЗДАР
СОҢҒы жылда партнямызДың соЦИал-Демократня ішін- ДӘГІ Жойымназдық аҒым Дейтінмен іетее болуына тура келГені оқушыларҒа, эрнне, белГІді. Жойымназдар цеге* німіз қазірГІ' РоссИяңа құння соЦИаЛ-ДемОкратИЯлық нартИЯныҢ Keperi Жоқ, РСДРП-нын, керегі Жоқ ДСП уа- Ғыздай бастатан неҒұрлым батыЛ ошюртунИСтер. Сон- дай-ақ, болЬшевИзмнІҢ осы жойымпазңық аҒымҒа қарсы куресті бастатанДЫРы Жэне жүрГІзГенцІГІ,— бұл күресті, ең болматанда, 1908 ЖЫЛҒЫ ДекабрЬДӨГІ БүкІЛ россня- лық партня конференЦИясынДа меныпевнктердІҢ Жэне бундшылцардыҢ бір бӨЛегінің (бундшылдарДЫҢ екінші бөлеГІ Жойымлаздыққа қарсы көтерілді) қолцаП Дауыс беруіне қарамастан, ЖойымПазцық барынша батыл Жэне үзілДІ-кесІЛДІ айыПталҒанңай дэрежеДе ЖүргізгенДІгі ОқушыларҒа белгілі.
Алайңа меныневИКтік фракцняныҢ реемн ортаны «Голос СОЦнал-Демократа» өзінің ЖОЙымназдық ортан еке- нін мОЙындаматаны быяай тұрсын, қайта, ОныҢ керісін- Шө, қашан болмасын өзін керемет «маңғаз Әрі ізгі» етіл көрсетін, озінІҢ жойымназДыққа қанцай боЛсын бір қа- тысы бар екенін теріске шыҒарыП келці. Фактілер нақты бар еді. Бірақ «ГОлос СОцнал-Демократа» фак- тілерці ор көкіректікПен елемей ңойды. ПЛехановтыҢ «ДневнИк СоцИал-Демоіфатасыньщ»38 таяуДа гпыққан 9-номерінІҢ (авГуст, 1909 Ж.) аса баҒалылыҒы СОЛ, мұн- да меныневИзм көсемдерінІҢ бірі жойымназдықты бір- жола ӘШкерелейді. «ДневнИКтің» маңызы мұнымен Ғана

62
В. И. ЛЕНИН
шектелмеЙДІ, бірақ ӨҢ аадымен істІҢ осы жатына тоқта- лута тура келІП отыр.
«ПролетарнйдІҢ» 45-нсмерінДе Жойымпаз-меныпевИК- Tepre наразылық білДІрГен Выборт ауданы (С.-Петер- бургте) меныневИКтерініҢ хаты басылды. «Голостың»
14- номерінңе (май, 1909 ж.) бұл хат көшіріп басылацы да, редакция был ай цеп ескерту Жасайды: «Пролетарнй- дің» редакЦнясы выборГтік ЖолңастарДЬің хатында «Fo- лос СОЦнал-Демократа» газетінен бір адым кейін шепн- тенДІк байқалады-мыс цен білмеГенсІП отыр...».
ПлехановтыҢ «ДневнИГІ» піыраДы. ОныҢ авторы ре- ДакцИЯныҢ ешбір ескөртуінсіз «Гслостың» 15-номерінңе басылҒан мақалада (оныҢ бер жарынңа, реңакЦИяныҢ көзқарастары қанцай болса, түГелңей con көзқарастарцы көрсететін мақалаДа) Жойымпаздық ИДӨЯларДЫҢ букіл мазмунын корсетеді. Плеханов мұның өзінңе выборггік- тердІҢ хатын Цнтатқа келтіре отырын, былай дейді: «Бұл хат бізте «Жада» Жұмысты еылтау етІП, бізДІҢ партИЯны тастан кеткен адамдардыҢ кеҢ Жұмысшы ұйымңарына кейце қалай ықнал Жасайтынын керсете- ді» («ДневннктІҢ» 10-беті). Бұл — «ГолостыҢ» Әрқашан Да алта тартьш келГен «сылтауынъщ» нақ өзі! «Бұлай ықпал Жасау,— дейці Плеханов онан Әрі,— тігіті де со- ЦИал-демократнялық ықпал ЖасаҒандық емес; бұл ық- пал өзінің рухы Жатынан соцИал-демократнята мүлце Жау ықПал болын табылаДЫ» (11-бет).
Сонымен, Плеханов «Гслос СоЦИал-ДемократаныҢ»
15- номеріне ңарсы выборГтіктерцІҢ хатын цнтатқа кел- тіреді. Біз Оқушыдан былай цен сұраймыз: расында кім «білмегенсіп» Отыр? «Голостьщ» ЖОЙымназдыҒын кінӘ- лан, «ПрОлетарнй» «білмеГенсіді» ме, элце өзінің Жо- йымназДықПен қанцай боЛсын байланысын теріске шы- Ғарын, «ГОЛОС» «білмегенсіді» ме?
«ГОЛос» редакЦИясыныҢ эдеби арамдыГы Әшкереленіп отыр, мұны оныҢ кешеГІ мүшесі Плеханов эшкерелеп Отыр.
Бірақ бұл тіпті дө мұнымен тынбайды.
«ГОЛОСтыҢ» 15-номерінце (нюнъ, 1909 Ж.) Ф. Данныц қолы қойылҒан мақалада мынацай мӘлімдемені көреміз: фракцИЯшылдықтан тыс детен атақ «Правданы»39

ӘШК ЕРЕ Л ЕНГЕН ЖОЙЫМПАЗДАР
63
«ЖойымПазДық жасацы цен сөлекет жэне көрінеу көзге өтірік айынтаушылықтан» (12-бет) сақтайды. Бұдан артық күшті айтуҒа болмас. «ГолОсты» Жойымназдық Жасады цен айыПтатанДа бұңан ropi асқақ, бұдан гөрі ізгі ПІшііімен айыптау қнын шытар.
ПлехановтыҢ «ДневнИГІ» шыҒацы. Автор «ГОЛоетъщ» 15-нОмерініҢ мақалаларының бірінДегі Жойымназдық ндеЯларДЫң бүкіл мазмунъш корсетеді, сойтІП бұл ндея- ларды жақтайтыи моПыневнктерге apnan былай ңеЙДІ: «Мұиңай күнӘны ic Жүзінңе тым коп Жасал Отыртаныц- ңа, ЖойымПаздық ЖасаДы Ден кіиӘлаута өкнелеудің ке- peri не?» (5-бет). «С. ЖолДасты» («Голоетьщ» 15-номе- ріндегі Плеханов талңан ОТЫрҒан мақаланың авторы) «ЖойымназДық Жасады цен айыптауҒа боЛатыііДЫҒы бы- лай тұрсын, ТІПТІ айынтау керек те, nore десещз, оньщ өз хатында баяпдащ қорҒаП отыртан Жосиары шынында біздІҢ лартИЯны ЖОЮ ЖосПарыныҢ цэл озі» («Диев- НИК», 6-бет). Ал бұя С. ЖОЛдас өзініц мақаласыида «Кавказ делегациясымен», ягни, жұртқа мэлім, бұл де- леГЗЦИЯДЗҒЫ үш мандаттыҢ екі манңатын ііеленІП отыр- тан «Голос» редакциясымен өзінің ынтымақтас екенін ЖасырмаЙДЫ.
Плеханов опан Әрі былай ңейді:
«Бұл арада екінің бірін таңдау керек: не жойымпаздықпен болу керек, не онымен күрес жүргізу керек. Үшінші жол жоқ. Мен бұлай дегенде, әрине, өздерінің жеке басының мүдделерін көздемей, біздің жалпы ісіміздің мүдделерін көздейтіп жолдас- тар жөнінде айтып отырмын. Өздерінің жеке басының мүдделе- рін көздейтіндер үшін, өзінің революциялық мансабы туралы ғана ойлайтындар үшін,— мұндай да мансап бар ғой! —мұндай- лар үшін, әриие, үшіпші жол бар. Мұндай үлгідегі үлкенді-кі- шілі адамдар қазіргі уақытта жойымпаздық жәпе жойымпаз- дыққа қарсы ағымдардыц арасында амалдай алады және тіпті амалдауға тиісті де; жойымпаздыққа қарсы күресу ксрек пе деген сұраққа тура жауап беруден қазіргі жағдайда олар бар- лық күшін салып жалтаруға тиіс; олар мұндай жауап берудсн «астарлы сөздер мен әншейін болжам айту арқылы» құтылуға тиіс, өйткені қай ағымның басымдық алары,— жоііымпаздық ағым басым бола ма немесе жойымпаздыққа қарсы ағым басым бола ма,— әлі белгісіз ғой, ал бұл данышпан дипломаттардың, қайткен күнде де, мерекеге қатысқысы келеді: олардың қайт- кен күнде де жеңімпаздар жағында болгысы келеді. Қайталап айтамын, мұндай адамдар үшін ұшінші жол да бар. Егер мен

64
В. И. ЛЕНИН
былай десем: мұндайлар нағыз адам емес, «ойыншық ісінкәсіп еткен адамсымақтар» ғана десем, С. жолдас, бәлкім, менімен келісетін бол ар. Оларды сөз етуге тұрмайды: о л ар — жаратылы- сынан оппортунистер; олардың ұраны:—«не бұйырасыз?»» («Дпевниктің» 7—8-беттері).
МұныҢ өзі: астарлы ншарамен... көПті білдіру цеп аталады. Бесінші ЖӘне соҢҒы бәлім, 1-көрініс. «Голос» редакторларының бэр! сахната ніыққан, тек біреуі гана ЖОҚ. РеДактор Әлцекім, кӨПшілікке ерекше бір ізгілік- Пен қаращ былай ңейці: «ЖойымназДЫҚ жасаңы деп біз- re қарсы айын таҒушылықтыҢ сөкеттІГІ былай тұрсын, Сонымен қатар on көрінеу кезге өтірік те».
2-КОрініс. ӘлГІлерңің бэр! Жэне «ол», «Голостъщ» ре- дакЦИЯДан Жада Ғаііа амаи-есен шығын кеткен реДак- торы40 (редакторлардыц ешбіреуін байқамаҒансыП, рс- дакЦИЯмен ынтымақтас Қызметкер С.-та қарал сөйлей- ді): «Не Жойымназдық болу керек, не онымеи күрес Жүргізу керек. Үшінші ЖОЛ тек амалдащ тура ЖауаП беруцен Жалтарын, кімніц басым түсерін күтІП отыртан революЦИЯіныл мансаПқорларда Ғапа бар. Мұндайлар на- Ғыз ацам емес, ойынінық ісін КӘсіл еткен адамсымақтар Десем, С. Жолдас, бзлкім, менімен келісетін бОлар. ОларДы вез етуГе тұрмайңы: Олар — Жаратылысынан оППОртуннстер; ОларцыҢ ұраны:— «не бұйырасыз?»».
«С. ЖОлдас», коллектИвтік-меныневИКтік С. Жолцас, ПлеханОвнен шынымен келісе ме элде ОЛ кейбір ойын- шық ісін КӘСІП еткен аңамсымақтар мен жаратылысы- нан ОППортунИстерДІ езіне -баошылар ретінде сақтаҒанды Жөн көре ме, мұны тірі болсақ керерміз. Біз бір нэрсе- ні қазірцің өзінде-ақ батыл айта аламыз: ж^мысшы- менЬшевИКтерДІҢ ішінен, erep Плеханов, Пэтресов (Пле- ханОвтыҢ пікірінше, «КӘміл сенімді Жойымлаз», «Днев- НИКтІҢ» 19-беті) Жэне ұраны «не бұйырасыз?» болып отырран «ойыншық ісін КӘсіп еткен ацамсымақтар» ез көзқарастарын ОларҒа толық банндаП беретін болса, ОН- ңа, бзлкім, Жүз адамнан Потресовты жацтайтын жэне онымен ңоса «не бұйырасызды» жа^тайтъш Он адам да табыла Қоймас. Бұтан кеніл болуҒа болады. Жумысшы- меныпевИКтерді ПОтресовтан да, «не бұйырасыздан» ца безціру үшін Плехановтың сөзінІҢ өзі Жеткілікті. БізңіҢ

ӘШКЕРЕЛЕНГЕН ЖОЙЫМПАЗДЛР
65
іеіміз — Жұмысшы-меііЬшевИКтердІҢ, Әсіресе боЛыпе- ВИКтөрдің наснхатына қИынДықпен еретін Жұмысшы- меныневИКтерДІҢ, Плеханов «ДневнИгінің» 9-нОмерімен толық танысуына қамқорлық жасау. БіздІҢ ісіміз — Жұмысшы-менЬшевИКтердІҢ қазір, бір Жағынан, ПЛе- хановтың, екінші жагынап, ПОтресОв пен «не бұйыра- сызДЫҢ» арасыгіДаҒЫ аЖырасуңыҢ идеялъің негіз- дерін анықтауды шындап қолта алуына қамқОрлық Жасау.
Осы ерекше маЦызды мэселе Жоиіиде Плеханов «ДневнИКтів,» 9-НОмерінде аса баталы матернал берігі отыр, бірақ ОНЫҢ бұл матерналы Оте-мөте жеткіліксіз. БолыневИКтердІҢ анархО-СИнднкалИстерден (біздІҢ ша- қырымПаздарды, улЬТИматИстерді ЖӘнө Құдай жасам- ПазцарДы ПлеханОв Осылай атайды) аЖырасуын Құт- тықтай келін Жэне «бізңер, меныневИКтер, Жойымназ- Дарңан ірГені болуГе тИІспіз» («ДневнпктІҢ» 18-беті) цел мӘлімДей келІП, Пиехаиов: «Жасасын «басты меЖе- ліену»!» ден ұран тастаЙДЫ. Әлбетте, өзімізцө басты ме- желенуді жүргізін болтан біздер, болыневИКтер, менъ- шевИКтік фракЦИЯныҢ ішінце 'басты меЖеленуці мұндай талан етушілікке Жан-тӘнімізбен қосыламыз. Біз менъ- шевИКтерде Осынцай басты мешеленуДІҢ болуын асыҒа күтеміз. Біз басты меЖенІҢ Оларңа ңай жерден өтстінңі- ГІн Әлі көреміз. Бұл шынымен басты меже бола ма, оны біз Әлі көреміз.
МеныпевИКтердің арасынца ЖОЙымназдықтан болтан Жікке бөлінушілікті Плеханов ұйымцық мэселе ЖӨнін- ДӨГІ Жікке бөлінуШІлік етІП көрсетеці. БіраҚ СОНымен қатар ОЛ істІҢ тІПті це ұйымдың мэселемен шектеЛІП қалмайтынын кәрсететін матерная береці. ПлеханОв эзіриіе екі түрлі меЖе жүргізІП отыр, бұЛарДЫҢ бірде- бірі Әлі це басты меЖе ДӨП атауҒа тұрмайды. Бірінші ме- Же Плехановты ПотресОвтан үзілДІ-кесілці бөлектеЙДІ, екіншісі оны «фракЦИЯшыл ДИПЛОматтардан», ОЙынШық ісін КӘСІн еткен ацамсымаңтарДан жэне Жаратылысынан ОППортунИстерден батыя түрце бөлектөмейді. Потрессв ЖөнінДө Плеханов: on 1907 ЖЫЛдың күзінде-ақ «кәміл сенімді Жойымлаз ретінце ПІкір айтҚан-Ды» цейці. Бірақ бұл аз. ПОтресОвтыҢ ұиымдың мэселе жайында сөз жү-

66
В. И. ЛЕНИН
зінДӨГІ бұл мӘлімдемесінен өзГе, Плеханов меныневИК- терДІҢ «XX ҒасырДЫҢ басынДаты РосснЯДаты ҚОҒамцық қозҒалыс» ценен белГІлі коллектнвтік еҢбеГІн атай келід, оныҢ, ПлехановтыҢ, бұл Жннақтың редаіКЦИЯсынан шы- Ғып кеткенін айтады, ойткені ПОтресОвтыҢ мақаласы (Плехановтың талан етуі бойынша жэне Дан мен Мар- товтыҢ қатысуымен енгізілГен түзетулер мен оҢДеулер- Дөн кейін де) Плехановқа ұпамайтыП бэлып шықты. «ПотресОвтыЦ мақаласы түзетуге келмейтІПДІГІне мепің козім эбден Жстті» (20-бст). «МаПгеймдо ПотресОв айтқан Жойымпазңық пікірдіц,— цен іказады ол «Днев- ішкте»,— оныҢ ақыл-ойыиіда берік орныҒЫп қалтанын, қоҒамДық өмірте, оныҢ қазірГІсі мен өткеніне, ревслЮ- ЦнонерДІҢ көзімен Қарау қабілетін оныҢ мүлце ЖОҒалт- қанын байқаДым» (19—20-беттер). «Мен ПОтресовқа Жолңас емесПІн... Потресовнен менІҢ ЖОлым бір емее» (20-бет).
Бұл араца ӘЦгімө тінті де қазіргі ұйымдық мэселелер туралы болып отыртан жоқ, бұЛ мӘселедерДІ ПотресОв өзінІҢ мақаласында қозтаҒан ЖОҚ ЖӘПӨ қозҒай алмай- тын да еді. ӘҢГІме Мартовтыц, Масловтыц және Потре- совтъщ коллективтік меныневИКтік редакЦнясымен шыққан коллективтік меныневИктік «ӨҢбек» «Жоятын» соңиал-демократияның негізгі программалығу жэне так- тикалыц идеялары туралы бОлын Отыр.
Бул арада наҒыз басты меЖе ЖүрГІзу үшін, Потресов- тан ашырасу Жэне «не бұйырасыздыҢ» сабаздарына «ас- тарлан» ншара Жасау Жеткіліксіз. Бұл үшін «Потресов- тыҢ қОҒамДық өмірГе револЮЦИонердің көзімен қарау қабілетін» нақ неДен, нақ қашан, не себеПті Жэне нақ қаяай «жоҒалтқандыҒЫП» егжей-тегжейлі aim корсету керек. ЖойымназДық — Дейді Плехапов — «натыз мае- Қара ОПіюртупИзмПІц батпатына» аиарыП құлатады (12- бет). «Оларца (Жойымназдарда) Жаңа шаран тек ұсақ бурЖуазнЯлық сірке суын дайындаута Ғана шарамаса, басқаҒа Жарамайтын қышқыл бірдеҢӨГе айналады» (12-бет). Жойымназдық «нроЛетарлық ОртаҒа ұсақ бур- ЖуазИЯЛық тенңенЦИЯлардың еніл кетуін ЖеңілцетеДІ» (14-бет). «ЫқналДы меныпевИК ЖОлцастарҒа кейңе ОларцыҢ азцы-көПті оппортунИзмніц иісі аЦқитын мыр-

ӘШКЕРЕЛЕНГЕН ЖОЙЫМПАЗДАР
67
залармен қол ұстасын бірте ЖүруГе Әзір екенін көрсетіп, үлкен қате Жасайтынын меп талай рет цэлелцемек болтаным бар» (15-бет). «ЖойымпазДық турацан-тура ОПнортунИзмнІҢ Жэне соЦИал-цемократИЯҒа жау ұсақ бурЖуазнЯлық талПыныстардың белШеңен батыратыя батпаҒына қарай сүйрен отыр» (16-бет). Плехановтын, Осы ПІкірлерінІЦ бэрш Потресовты кӘміл сенімці Жойым- лаз деи танушылықпен салыстырып кәрІҢІз. Плехановтын; Потресовты усаң буржуазияшыл демократ-оппортунист ретінце суреттен отыртаны (дұрысырақ айтқанда, ПлеханОвтыҢ қазір осылай ңен танып отыртаны) айдан анық. ФракЦИЯныҢ (Плехановтан басқіа) еҢ ықПалды ӘДебнетшІЛерінщ бөрі‘кіретін меныпевнзм осы потресов- Шылдыққа («ҢоҒамдық қозҒалыста») цатысып отыртан- дыцтан, міне, сондыңтан қазір Плехановтын; меныпе- вИзмді усац буржуазиялыц оппортунисты атым цеп та- нын отыртанДЫРы айцан анық. МеныпевИзм фракЦИя ретінде Потресовты бетімен жіберіп, оны қорҒап отыр- Ғандықтан қазір Плеханов менылевИзмДІ усаң буржуа- зиялыу, оппортунисты фракция цен танып отыр.
ҢорытынДы анық: erep ПлеханОв жалҒыз қалатын болса, егер ол меныневИктерДІҢ КӨншілІГІн немесе тым болмаса еДӘуір бөлеГІн өз тоҢІреГІне тонтастырмаса, erep ол бұЛ ұсақ бурЖуазИЯлық ошгортунИзмніҢ барлың түП- тамырлары мен коршістерІП жұмысшы-меныпевИКтер- дін; бӘрінІҢ алдынңа ашьш корсетпейтін болса, онңа біз- дін; менЬшевИЗмге бертен батамызцы теорня жаҒынан нетұрлым үзДІк шыққан Жэне 1906—1907 ясылдары менЬшевИКтерДІ тактика мӘсеЛесінде мықтан ацаетыр- тан менЬшевИктің өзі ДӘлеяДӨП шыққан болады.
Плеханов ЖарИЯлап отыртан «революЦнялық меныпе- вИзмнІҢ» Потресов пен жойымПаздықты туҒызҒан идея- ларДың бӘріне тутелДей қарсы күрес ЖүргізуГе шамасы келе ме, мұны тірі болсақ кӨрерміз.
БолылевИКтердеГІ басты меже туралы айта келіп, Плеханов болЬшевИк марксИстерді, соцнаЛ-ДемократтарДЫ, ГоГОЛЬДІҢ эр түрлі ҚОҚСЫҚТЫ, әр түрлі ЖІП-СУДЫ (ЭМПИРИОКРИТИЦИЗМ мен құцай ЖаеамПазДыққа дейін) жинаП Жүретін ОсИнімен салыстырады. Ңазір болыпевиктік ОсИп — цеп Әзілңейді Плеханов — «оз төщрегінде кедіс-

68
В. И. ЛЕНИН
тік Жасай» бастады, антнмарксистерді қуъш, «жіп-суды» жэне басқа қОқсықты лақтырын таетай бастаДы.
ПдехановтыҢ өзілі орыс соцнал-ДемократИЯсыныц Әзілці көтермейтін, неГІзГІ Жэне >аса елеулі мэселесш: пролетарлық ортацаты қоқсыққа, «ЖІп-суға», ЯҒнн бур- жуазиялыц-демократиялың ықпалДарга соЦИал-цемокра- тИяныҢ ішінце цай барыт көбірек Пайдалы қызмет көрсетті ДӨГен мэселеш қозҒайды. ФракЦнялық талае- тарДЫҢ «амал-айліаларының» бәрі, эр алуан қарарлар, ұранңар, т. т. женінде бОЛҒан күрестің ұзақ шырталаҢ- ДарыныҢ бэр!—Осы «фракЦИяшылдықтыҢ» бзрі (қазіргі кезДе мұны «фракЦИЯШылДыққа» қарсы бэрінен де гөрі принципсіздікті мадаңтайтын құр айтайлар арқылы өте- мөте жні кінӘлан жүр),— осы «фракЦИяшылцықтыҢ» бэ- рі орыс соЦИал-ДемОкратИЯсыныҢ негізГІ жэне аса елеулі осы мӘселесінщ: сОЦИаЛ-демократИяның ішінде қай батыттЬЩ бурЖуазИЯЛық-ңемократИЯЛық ықПалцар- ға (бұл ықПалдарДың кез келген канИталИстік елце бол- май қоймайтыны сняқты, РОссИЯдаты бурЖуазняЛық революЦИя тұсында белГІлі бір цэреЖеце, белГІлі бір уа- қыт бойына бұл ықлалдар болмай қОЙмайды) неҒұрлым бейім болтаны ЖОнінңегі мэселеш төҢІректейці це жү- реді. СоЦИал-демОкратИяДаҒы қай батытқа болса ца таза ПроЛетарлық емес, Жартыдай нролетарлық, Жартылай ұсак, буршуазИЯлық элементтер кейде кон, кейңе аз мөл- шерде болса да сӨзсіз қосылын отыраңы: мэсеяе цай ба- Гыттыц оларта азырақ баҒынып, олардан тезірек құты- латынДЫҒында, оларта қарсы ойдаҒыңай күресетінДІГІП- це болыл Отыр. ЛнбералДық немесе анархИстік, ұсақ бурЖуазИЯлық, аігтпмарксИстік «жіп-су» ЖОііінңеГІ со- ЦпалИстік, Пролетарлық, марксистік «Оснн» туралы мэ- селе ДӨГеннІҢ озі, міне, осы.
Б-ОЛЬШевИКтік марксИзм — Дейді Плеханов — «азды- көнті тар маҒыиада Жэне дорекілеу ұҒыиылҒап марксИзм». МеныпевИКтік марксизм, сірә, «азды-көпті кең жэне Жымысқы» маркснзм болар. РеволюцнянЬщ нэтн- Желеріне, соцнал-ДемократИЯлық қОЗҒалыс тарнхының алты Жылының (1903—1909) нӘтпЖелеріне қараП көрі- Ңізші, ал бұл алты жыл қанцай алты жыл ңесеҢІзші! БолыневИКтік «Осинтер» «басты межені» қазірдід өзін-

ӘШКЕРЕЛЕНГЕІІ ЖОЙЫМПАЗДАР
69
де ЖүрғізІП, бодыневИКтік ұсақ бурЖуазнЯлық «ЖІП-оу- ды» «айңан шыҒЫП» та үлгірді, ал бұЛ «жіп-еу» енді өзін «қуын шыҒып», «құртыП Жіберці» цеп күңкілцеП Жүр.
МеныпевИктік «Осші» ресмн меныпевИКтік редакцня- дан ңа, аса мав,ызды менылевИКтік еңбектІҢ коллектнв- тік редаіЩИЯСынан ца шыҒын, Жалтыз қалцы, бұл екі редакЦИЯныҢ екеуінде де үстем болып отырран «ұсақ бурЖуазнялық ОППортуннзмГе» Жэне ЖОЙымпаздыққа қарсы жанаңан-ЖалҒыз наразы болыл қалын Отыр. МенЬшевнктік «Оснн» меныневпктік «ЖІп-еуҒа» шыр- малып қалҒан бОлын шыҒын отыр. «Жіп-суДы» сл. жн- наП алҒан Жоқ, қайта оныҢ өзін «жіп-су» шырман алцы. «ЖіП-суцы» ол ЖеҢген Жоқ, қайта «Жін-су» оның өзін ЖӨЦДІ.
АйтыҢызшы, Оқушы, болыневИКтік «ОсИнтІҢ» Жатда- йында болҒъщыз келе ме немесе меныневИКтік «ОснП- тІҢ» ЖаҒДайынца болҒЫҢыз келе ме? Айтыцызшы, npo- летарлық ұйымңармен мықтыірақ байланысы бар Жэне ұсақ бурЖуазИЯлық «ЖІП-суды» ойңаҒЫДай ЖеҢетін маркснзм Жұмысшы қОЗҒалысыныҢ тарнхында «тар ма- Ғыналы Жэне дөрекілеу» маркснзм бола ма?
«Пролетарий» № 47—48, «Пролетарий» газетгнгң тексті
5 (18) сентябрь, 1909 ж. бойынша басылып отыр
4 19 том

70
МОСКВА ОКРУГТІК КОМИТЕТІ АТҚАРУ КОМИССИЯСЫНЫҢ АШЬЩ ХАТЫ ЖӨНІНДЕ41
Атышулы «мектеп» туралы бұЛ қарар Жөнінңе біз мынаны ескертуге тИІсніз: шетелГе барын Оқу мүмкінці- Гіне қуана жармасқан Жұмысшыларңы біз ешбір кінӘ- ламаймыз. Бұл жұмысшылар бізбен це, Орталық Комн- тетПен це «байланыс Жасады» — (ЖаҢа Ғана алынҒан хатта Москва юкруГтік комИтетінің Атқару комнссИЯсы ца оқушылардыҢ бірі ован да есен ЖіберГенДІГІн хабар- лайцы) — Жэне біз оларта мектеп дейтіннің маҢызын түсінДІрДІк. Айтпақшы, бұл мектентІҢ бізге келіл түскен гектоГрафта басылтан «Есебінен» ібіриеше Цнтат келті- рейік. «Тывдаушылар (9 Жолцас) мен лекторларДЫҢ (6 Жолдас) саны толса, сабақ басталсын цеген шешім алынДы». Осы алты лекторцың ішінңе Макснмов, Луна- чарскИЙ, Лндов, АлексннскИЙ Партнята Жақсы мзлім. АлексИнскИЙ Жолдас (мектепті ашарда): «лекторларцың көбі осында болуына байланысты мектен үшін Осы Жер таңцаП алынды» —цен «көрсетті». АлексннскИЙ ЖОлдас тым тартына айтъш отыр: жаца фракция лекторларынъщ «көбі» емес, бэрі «осында» болын Отыр (кейбіреулер тІПТІ: ИИИЦИаторліардыҢ бәрі, ұйымДастыруінылар ца, үтітшілер де, қайраткерлер це сОнда ңеседі). Ақырын- Д>а: «АлексИнскИЙ Жолдас ұйымдық мэселе бойынша практИкалық сабақта.р Жүргізе бастады». Бұл «практи- калық» сабақтарда МаксИмовтыҢ «Пролетарий» редак- ЦИЯсыныҢ бүкіл фракЦИЯ мүлкіне не бОлута тырысуы ЖөніндөГІ «Есенте» айтқан тұсПалңарыныҢ маҢызы er- ЖейнтеГЖейлі түсінңірілетін болар ңен үміттенеміз...
«Пролетарий» № 47—48,
5 (18) сентябрь, 1909 ж.
«Пролетарий» газетгніц текстг бойынша басылып отыр

71
ПЕТЕРБУРГТЕ ӨТЕТІН САЙЛАУ ЖӨНІНДЕ42
(ЗАМЕТКА)
21 оентнбрЬде С.-Петербургге саЙЛау әткізілмекші. БұЛ еайлауДы Жұмысшы нартИясыныв; тетенше ауыр ЖаҒдайында өткізуГе тура келеді. Бірақ бұл сайлаудъщ мадызы орасан зор, сонДықтан соцнаЛ-ДемОкраттардыЦ бәрі оздеріпің барлық күшін алцаҒЫ — қазірцің озінде ішінара басталып та ОтырҒан — сайлау науқанына ЖұмсауҒа тніс.
Сайлау ре-акЦИя мейлінше құтырынын тұрҒан ЖаҒдай- да, ПатшаныҢ үкімет шайкасыныҢ контрреволюЦИЯлық КӘрін төГуі эбцен ЖүГенсіз кеткен кезце еткелі отыр,— соЦііал-демОкратИЯЛық нартня ұсынатын, қараЖүздік III ДумаиыЦ трнбуПасынан да озінІҢ үнін асқяң естірте білген, контрреволюЦИЯііың ОКТЯбрИСтік-қараЖүзДІк са- баздарыныЦ алдында Жэне КОнтрревОЛЮЦИЯныҢ лнберал (кадеттік) ндеолоГтары мен қорҒаушыларыныҢ алдын- ца ӨзініҢ табанды соЦИалИстік сенімдерін айта білген, даҢқты революЦИЯлық күрес ұрандарын қайталай біл- ген, ресПублнкалық туды көтерін жеЛбірете білген бірден-бір ПартііЯ ұсыиатыи каііДИдатураныҢ бұл реак- ЦИЯҒа қарсы қойылуы сОндықтан ца ото маЦызңы.
Сайлау Жұмысшы табының қалыҢ бұҚарасын мүдДӨ қатыстырмайтын ЖаҒдайңа өткелі Отыр: Жұмысшыяар оайлауШЫЛар қатарынан шыҒарылып тасталтан, 1907 ЖылҒы 3 ИЮНЬде мемлекеттік тӨҢ-керіс Жасал, масайра- Ған ДВОряндар банд асы сайлауліылар қатарын ойсыра- тып тастацы,— соЦИал-ДемОкратня Идеяяарыпа Жалпы тілектес болута қабілеті шамалы бұЛ ауДИТОрияның ал- 4*

72
В. И. ЛЕНИН
дында соЦИалИЗм ЖолындаҒЫ күресті бурЖуазИЯлық елде ДӘЙекті Жэне үзілді-кесілді Демократнялық рево- люЦИя Жасау ЖолындаҒы күреіснен ұштастыратын nap- тИяныҢ б'ОЙ көрсетуі сондықтан ца өте маҢызды. СоЦИ- ал-демОкріатИЯлық лартИЯныҢ Жұмысшылар бұқарасы арасынДаҒы Жұмысы СОҢҒЫ кезде қаншама тар өрісті болҒанымен, қаншама қысЫмта ұшыраҒанымен, бұл Жұ- мыс сонда да үздіксіз ЖүрГІзілІП келді Жэне Жүргізілін те отыр. ЖүздеГен Жұмысшы тонтары мен үйірмелері соЦИал-демОкратиялық партиянын; ДӘстүрін қОлдап Отыр, оның ісін ЖалҒастырыП отыр, Пролетарлық ЖаҢа күрес- керлерці тэрбнелеп отыр. Жұмысшы сОЦнал-демократтар өзДерінІҢ деПутаттары, өздерінің үГІтшілері, өздерінің уөкілдері арқылы енці ұсақ бурЖуазнялық сайлаушылар бұқарасы алДынца сөз сейлен, бурЖуазнЯлық цемокра- ТИЯ нартИЯлары мен тонсымақтары ұмытыл кеткен шын ДемократИзмнІҢ міндеттерін Олардың есіне салады.
Сайлау соцИал-демократИЯлық ітартИЯ Және жұмыспіы табының қандай да болсын ұйымдарыныҢ бӘрі Жарня- лылық шеңберінен мүлңе қуыП тасталван Жатдайда өт- келі отыр,— Жұмысшы Жнналыстарын откізуге ешбір мүмкіндік болмай отыртан Жакдайца, жұмысшы баспа- сөзіне бірЖола тыйым салынтан Жатцайда, қара Думаца құлақ естімеГен талай малайлық Әрекеттерімен өзін мас- қаралатан Жэне самодерЖавненІҢ түрмелер мен Дар аҒанттарын тұрҒызута ЕвронаДан ақша Жпнауына кә- мектеокен, ЕврОПа канИталИстерінің алдында консти- туЦИЯЛық самодерЖавИенің комедИясын корсетуіне көмектескен кадеттер Партнясының «оінюзИЦИЯҒа» мо- ноПОЛИЯсын (ПОЛИЦИЯЛық шаралар арҚылы) толық қам- тамасыз ету Жағдайында откелі отыр. Дар аташтарымен қоршалҒан және Патніа окіметінІҢ алдында шексіз лн- бералдық малайлық жасау арқылы «қпл Жеткен» бұл кадеттік моноПОЛИЯііЫҢ ңиратылуъъ, қайткен күнде ңе қнратылуы, сайлауды көзі көрін Отырған, сайлау тура- лы естіл отырҒан, канДИДаттарДың таҒДыры Жэне сайлау нӘТИЖелері қандай бОлатынДЫҒын қадаҒалаП Отыртан қалыҢ бұқараның алңында ҚИратылуы сондықтан да өтө маҢызДЫ. Егер барлық елдердІҢ буржуазняшыл саЯсатқұмарлары үшін, Орыс каДеттерінен бастан, Гер-

ПЕТЕРБУРГТЕ ӨТЕТІН САЙЛАУ ЖӨНІІІДЕ
73
манИяныҢ «еркін ОЙлыларына» немесе ФранЦИядағы буржуазнялық Демократняның «раднкалцарына»43 де- йінгілері үшін, бӘрінен де төрі тікеяей табысқа жету, бэ- рінен дө repi денутаттық орынта не болу маҢызДы бол- са, СОЦИалпстік лартИЯ үшін бэршен це repi бұқара ара- сынңа насИхат Пен үгіт Жүргізу оте маңызды, бэрінен де гөрі соЦналИзм ИДеялары мен толық демократня ор- нату Жолында ДӘЙекті, қалтқысыз күрес жүргізу нден- ларын уатыздау өте маңызцы. Ал бұл наснхат тілті де дворнн мырзалар өткізген 3 ИЮНЬ заңы бойынпіа ар- найы іріктелІП алынҒан цауЫстардыҢ санымен тана од- шенбейді, эсте Онымен вана өлшенбеЙДІ.
БізДІҢ кадеттік басласОзге қарап көрІҢІздерілі: ОЛ озі- нІҢ мнлЮковтік ЖаҒЫМПазДық арқылы қолы жеткен жә- не СТОЛЫПИН қорҒал отыртан моноПолнясын қанңай таң- қаларлық арсыздықнен лайдаланаДы цесеҢІзші. «С.-Пе- тербурГтеГІ сайлаудыҢ немен тынатынДЫҒына,— деП Жазацы «Речь»*4 1 авГустаты бас мақалаДа,— ешкім кү- мӘнданбаЙДЫ... Erep II Думаның анатұрлым бецелді де- путаттарыныҢ бірі Кутлерцің кандидатурасы тізімге ілі- гетін бОЛса, онца сайлау ЖеҢІсі бұрынҒыцан бетер ай- бынды болады». Олай болмаканда ше! ҚараЖүзңік мемЛекеттік төҢкеріс «ьіҒыстырып шыҒарган» «солшыл- дарды» ЖӨҢуден артық «айбынцы» не бОлмақ? ҢұнИЯ баопасӨз бен құПИЯ Жұмысшы ұйымдарында езінің ескі мұряттарын уаіыздап Жүрген соЦИалИЗмді ЖӨҢуДен ар- ТЫҚ, ӨЗІНІҢ ДӨМОКраТИЗМІН СТОЛЫПИНДІК КОНСТИТуЦИЯНЫҢ шеҢберіне еркін сыйтыза білетін «ДӨМОкраттар» тараны- нан бОЛҒан жеңістен артық көзГе түсетін не бнлмақ? Ме- щанның көзіне, тоҒышардыҢ көзіне, РОссняның зәррезаП болыП қалтан аңамының көзіне бурынғы министр Кут- аер мырзаңан кім «беңелДІрек» боЛын көрінуі мүмкін? «Халық бостанДЫҒы» партнясы үшін Думацаты депутат- тын; беделділігі оның Романовтың, СтОлыПііннІҢ жэне К°-нІҢ алдындаҒы беделімен өлшенеді.
«Бұд ЖОлы,— дейді «Речь» онан әрі маҢғазданьіП,— цауыстардыҢ nporpecnrin кандИдаттарңың арасында мақ- сатсыз бөлілектенуіне Де ЖОЛ берІЛмейтін бОлар. «Сол- шыл блок» өкілцерінің бірі В. В. ВОдОВОЗОВ наҚ осы ма- ҒЫнада сөйлеці».

74
В. И. ЛЕНИН
Бұл кішкентай тнраца бізцің каДеттерДІң бүкіл табн- Ғатын су тамшысына түскен күн сӘулесіндей бейнелей- ДІ. Дауыстарды бөлшектеу «маҚсатсыз» нэрсе (кадеттер қазір: қараЖүздіктерцІҢ алцынца қауІПТі цемейді, ойт- кені қараЖүздік қауіл туралы лнбералдық қнсынсыз ер- тегіні револіОЦИЯШЫл соЦИал-Демократтар айцан анық бекерГе шыҒарды Жэне Оны ОҢИҒалар ңа бекерге шыҒа- рып Отыр),— «мақсатсыз» бОЛҒапы несі, мырзалар? Неге цесеңіз, Отпейді — кадеттер долелінІҢ алды ца, арты да міне осы. ОктЯбрнзмГе қарсы күресуші құрметтілер- ау: мұныҢ өзі Октябристік ңэлел той; мұныҢ өзі 3 ИЮНЬ заҢЬіна багындыру үшін айтылҒан дәлел, Онда Да сізцер өзцеріңіз октЯбрИстерГө кіітө етіл таҒЫП Отыртан сүйіне баҒынДыру мен қуаиа мойынсұну той! Сізң-ердіц табн- ҒаттарыҢыздың мӘні Де сол — сізңер сайлау алдында, сайлаушы алцында, тобыр алдында октябрнстердің прин- ЦИПТІк батыт ұстай білмейтінңігін, «мақсатсыздық» туралы сылДыр сөздерДІң оігпортунИстік мэнін өшкерелей- сіздер ңе, ал сайлау устпьде, бастықтар алдъшда, патша мен СтолыііИіі алцынца—нақ сол октЯбрнстік сансатты ЖүрГІзесіздер. БіодЖетке қарсы ңауыс беру «мақсатсыз» екен — бюДЖетті жақтап цауыс берейік. РеволюЦИя мен бостанДық мұраттарын Жақтау «мақсатсыз» екен — олардъі барынша жамандан баҒайық, «Вехнді» ұйым- дастырайық, революЦИЯНы балататтай берейік, револю- ЦИЯдан ОзіміздІҢ безГенімізді баршаҒа көрсету үшін ренегаттарды—Изгоевтерді, ГалнчтерДІ, Струвелерді ЖӘ- не басқадарды кобірек Жалдайық. Шетел капИталының самодержавИені қолдауына қарсы күресу «мақсатсыз» екен — самодерЖавИенІҢ заемдар алуына комектесейік, Ңапқұйлы НнкОлай арбасыныҢ артыиа Жабысын оты- ратын шабармаи стін Мплюковты ертіп жіберейік.
Ал егер сайлаудаҒы идеялық күрсстіц «мақсатсызды- Ғы» Жөніидегі сылДыр соз кадеттердіҢ «ндеялық» таби- Ғятын Дэл корсететін болса, онда келесі сылцыр сөз сай- лаудағы тікелей алаяқтықтың үлгісі бОлыП табылады. «Патша аҒзамиыҢ ОППОзИЦИЯсының»45 монОПОлнясын Пайдаланып, «Речь», біріншіцен, еш уақытта Жэне ешбір ЖерДе цауыстарды болшектеуГе қарсы ПІкір айтлатан соЦнал-демократтарҒа (ал бұлар ӘЙГІлі солшъіл блок-

ПЕТЕРБУРГТЕ OTETIH САЙЛАУ ЖӨНІНДЕ
75
та46— бұл Оте мацызды — трудовнктерді оз СОцынан ерт- ті, цайткен кунде де соЦиаЛ-ДемократнЯлық канднДатты усынута белді бокем байлан соҢынан ертті) жэне екін- ШІцен, трудОВИК ВоДОВОзовқа Жала жанты.
1 августаҒы номерДӨ бас мақалацан басҚа таты бір заметка берілген, бұл заметкада Водовозов сайлаушылар қазірдІЦ өзінДе-ақ кадеттерді Жақтал отыр, сонцықтан труДОВИКтер не кадетт-ерді Жақтан дауыс 6epyre тніс, не қалыс қалуға тніс цел айтты делінген. «Халық бостан- дыҒЫ» ПартИЯСыиыҢ органы 6 августаты номерінДе Ғаиа елеусізңеу бір Жерде («Дачадаты омірден» кейін) ВОдо- возов мырзаныҢ хатын басын ШЫҒарцы, бұл хатта ол озіне таҢылын отырван сөздерді «еш уаңытта да айтца- ным жок» цен мәлімңеЙДІ. Ал «Речь» бұҒан тнттей де шімірікПӨГен, қайта ВодовозовПен айтысҚа кіріскен. Ic істелді, оқушы алданды, Стольный мырзалар рұқсат ет- кен баспасоз моноПОлнясы Пайдаланылды, ал онан өз- гелерДІҢ бэрі не болса о болсын. Ақырынца, 9 августаты пом-ерде соЦИал-демократИЯЛық канДИДат СОКОЛОВ тура- лы Жэне коптеГен труДОВИКтердІЦ сотан Дауыс 6eprici келін ОтырҒаны туралы бір-екі Жол ЖазылҒан. 1 авГуста- Ғы бао мақаланыҢ солшыдДар ЖөніндеГІ айтқанының бэ- рі бастан-аЯқ ЖалҒан болын шығьш Отыр...
Петербург соЦИДЛ-ДемОкраттары кездесіп отырҒан мін- деттіц қиыпШьтлықтары Оларцы қОрқыта алмайды, қайта күштерін он есе побейте түсуге можбүр етеңі. Барлық ПартііЯ ұйымдары Ғана емес, жұмысшылардьщ Әрбір үйірмесі де, қогамньщ қай Жігінде болса ца соЦИ- ал-демократтарҒа тілектес эрбір Ton та,— мұнңай Ton екі-үш аңамПан ңұралса да Жэне столыпиндік КОнстн- туЦИЯ заманынңа орыс азаматыныҢ саясаттан қапіла бОлса да қол үзе алатынңыҒынан күнделікті сансн жұ- мыстан қол үзГен болса Да,— міне, бұларцыҢ бӘрі және Әрқайсысы соЦИал-Демократнялық сайлау науқанына қатыса алады Жэне қатысута тніс. БіреуЛері СОЦИал-де- мократтарДЫҢ ісайлау ЖӨнінңеГІ үндеуЛерін жазып, та- ратады; екінші біреулері СОЦИал-ДемократтардыҢ Ду- мада сөйлеГен сӨздерін тарату арқыЛы іске көмегін тИгізеді; үшіншілері сОЦИал-демократиялық идеяларды уаҒЫзцап, соЦиал-демократиялық сайлау науқаііыііың

76
В. И. ЛЕНИН
мінДеттерін түсіндіру үшін сайлаушыларды аралап шы- Ғу Жұмысын ұйымДастырады; төртіншілері сайлаушы- лар ЖИналыстарында немесе Жеке ЖпналыстарДа соз сойлеЙДІ; бесіншілері кадеттік эдебнеттен Жэне кадет- терцің создерінен азды-көнті адал демОкраттың қай-қай- сысыныҢ болсын кадеттерді Жақтан дауыс беру ынтасыл ЖОЯ алатын Жерлерін ЖИііастырады; алтынілылары... бі- рақ үгіттің Жергілікті жерлерде, Петербургте табыла- тын, Жүз есе МОЛ, қызу Әрі сан алуан шолцары мен тэ- сілцерін шетелДегі тазетте біз көрсетпесек те болады. ДумадаҒы СОЦнал-демократИЯлық фракЦняныҢ мүшеле- рі, өзДерінІҢ Жатдайы себегіті С.-ПетербургтеГІ сайлау науқанына аса баталы қызмет көрсете алады; мұнда соЦііал-демократИЯлық ценутаттарта ерекше Пайдалы Жэне ерекше ИГІлікті рОЛЬ Жүктеледі. ӘкіміліліктІҢ ты- йым салуыныҢ ешқайсысы, полИЦИЯның қулық-сұмды- ҒыныҢ ешқайсысы, соЦИал-ДемОкратнялық эцебнет- терңі кОнфИскелеуцІҢ еніҚайсысы, соЦИал-цемОкратИЯ- лық үГІтшілерДІ тұтқындауцыҢ ешқайсысы Жұмысшы ПартИЯСыныҢ оз борышын орынцап шыҒуына: со- ЦналИСтік нролетарнаттыҢ, Орыс ңемократИЯлық рево- лЮЦИясынцаҒы алдыңҒы қатарлы күрескерцІҢ, бүкіл, қысқартылматан Программасын бұқара арасында уа- Ғыздау үшін саЙЛау науқанын түГелдей Жэне Жан-Жақ- ты Пайдалануына бөГет Жасай алмайцы.
Р. S. Біздің бұл заметкамыз басната берілін қоЙҒан- нан кейін «Речътіц» 13 авГустаты номерінен біз мынадай өте-мөте маҢызды хабар ОқыдыҚ: «11 автуста трудовпк- терцің Мемлекеттік Дума сайлауына арналтан бірінші ЖИналысы болыП етті... Соцнал-ДемОкрат Соколовтың кандИДатурасын қолцау керек цен бірауыздан ұЙҒарыл- ды, сонымек бірге бул цолдауды еш^андай саяси міндет- темелерге экеліп тіремеу керек деп ңаулы алынды». Басқа тарттар бэйынша соЦііал-демОкратИяның қолцау- Ды қабылдай алмайтынын айтпасақ та (юлады.
«Пролетарий» 47—48, «Пролетарий» газетгніц текстг
5 (18) сентябрь, 1909 ж. бойынша басылып отыр

77
ШАҚЫРЫМПАЗДЫҚТЫ ЖӘНЕ ҚҰДАЙ ЖАСАМПАЗДЫҚТЫ ЖАҚТАУШЫЛАРДЫҢ ФРАКЦИЯСЫ ТУРАЛЫ
МаксИмов нен Николаев Жолцастар ««ПрОЛетарИЙДІҢ» кеҢөйтілГен редакЦнясының аласталган мүшелерініҢ болЬшевнк ЖолДастарҒа есебі» деП аталҒан ерекше лнс- ТОК шыҒарДЫ. БіздІҢ аласталҒандар реңакЦИЯның олар- та қанңай зобір жасаҒаны Жайынңа жэне редакЦИЯНЫҢ оларДЫ қалай аластаҒанңыҒы Жайынца Жұртшылыққа ашына-күйіне шакым етеді.
Күйіне ШЯҒЫм етуші аласталҒанДарДЬщ қандай Жан- дар екенін Жұмысшы нартИЯсына көрсету үшін, еҢ ал- дымен, лИстоктыҢ ПрннЦИПТІ мазмұнын қарастырыП корелік. «ПролетарИЙДІҢ» 46-НОмерінен Жэне бұл нОмер- гс ҢОісымшадан оқушылар мынаны білеці: «Пролетарнй- дің» кецейтілген реңакцИясыныҢ кеҢесі Макснмов Жол- дасты бізцІҢ нартня ішіндеГІ Жаца фракЦняны,—• фрак- ЦИЯ болҒанда болылевИзмнІҢ онымен ортақ еіптеңесі Жоқ фракЦИЯНы ұйымцастырушыларДЫҢ бірі деп талты Жэне «МаксИмов жоЛдастьщ барлық еаясИ Әрекеттері ЖӨнінДӨГІ ЖауанкершІЛІк атаулыны» ез мойнынан тү- сірДІ. БолыневИКтерДен бөлінін шыққан Жаңа фракцня- мен (н-емесө Дұрысыраң айтқанда: бөлінІП шықҚан МаксИМОВПен Жэне ОныҢ цостарымен) кеЛІснеушІЛІктщ нөГІзі, біріншіңен, шақырымпаздық пен уЛЬТИматнзм, Өкіншіцен, құцай жасамиаздық болыл табылатындыҒы КеҢестщ қарарЛарынан көрінІП тұр. Егжей-тегжейЛІ үш қарарца болыпевИКтік фракЦИяныв; осы екі аҒымның екеуіне це көзқарасы баянцалтан.
Күйіне шаҒым етуші аласталгандар енді не деп Жауап берер екен?

78
В. И. Л Е И И И
I
Шақырымпаздықтан бастайық. АлжталГанДар өткен ЖылцарДаҒы парламенттік немесе Думалық тӘЖІрнбеііІҢ Қорытындыларын шыҒарыП, БулыГИН Думасы мен Бнт- те Думасына бойкот ЖасауДЫ, сонымен қатар II Думата қатысуДы ақтайды да, былай цен ЖалҒастырацы:
«...Қатал және күшейіп келе жатқан реакция тұсында мұның бәрі тағы да өзгереді. Олай болған күнде партия ірі көлемде және айқын түрдегі сайлау науқанын жүргізе алмайды, парла- ментте өзіне лайық өкілдік ала алмайды...».
БОЛЬшевнктік ескі басылымДарңан көшірін алынба- Ған, ңербес пайымдауңыҢ алҒаілқы созДерінен-ақ шақы- рымназдық саясн шолақ ойлаушылықтың бүкіл түнсіз тұҢҒИЫҒы алДЬімызДан шыҒа кедін Отыр. Ал ОЙланын көрІЦІзңерші, Жарқындарым, қатал Жэне күшейіи коле Жатқан реакЦИЯ тұсында, сіздерДІҢ оз шыҒармаларыңыз- дыц нақ соя бетінДе, нақ сол баҒанасында айтъш отыр- ҒанцарыҢЫздай, Жасақшылар үніін нартня «нұсқаушы- лар ТОПтары мен мектентерін» «ірі колемце Жэне айқын түрце» ұйымДастыра ала ма? Ойланыл көріңізңерші, Жарқынцарым, нартня мұнцай мектентерцен «өзіне лай- ық окілДІк» ала ала ма? Ңайран, ӘДілетсіз аласталтандар- ай, erep сізДер Ойлай білГен боЛсаҢыздар Жэне саясн найымдаута азДы-КӨПті қабілетті болсаҢызңар, Онда сіз- цер өзцерІҢІздІҢ тым ерсі Жатцайта ұшыраП ОтырҒанда- рыҢызДы аҢҒарҒан болар едщізңер. СаЯсн тұрҒыдан 0й- лаудъіц орнына, сіздер «айңын» Жарнамата Жабысып, ОсыныҢ саидарынан ПартИЯлық ИвануілкалардыҢ халіне ұшырайсыздар. Сіэдер «нүсқаушылар мектептері» тура- лы Жэне «эскер арасыида ііаснхатты күшейту (!)» (бұд да сонда) туралы кокпсіздер, ойткепі, шақырымпаздар мен улЬТИматИСтердіц лагерінен шыққан барлық canon тоҒышарлар сияқты, сіздер мұндай қызметті ерекше «айқын» нэрсе ден есеПтейсізДер, бірақ мұііңай қызмет формаларын шын ('сөз Жүзінңе емес) қолдану шарттары Жайында ойластыруцы сіздер білмейсіздер. Сіздер болъ- шевнктік сөздвр мен ұранДарңан алынҒан үзінділерңі жаттап алҒансызцар, бірақ сізцер бұлардан тұл-тура түк тусінбей отырсызңар. «Ңатал Жэне күшейін келе Жат-

ШАҚЫРЫМПАЗДЫҚТЫ ... ЖАҚТАУШЫЛАРДЫҢ ФРАКЦИЯСЫ... 79
қан реакЦИЯ тұсынца» партняҒа қанңай жұмысты боЛ- сын Жүргізу ңиынга согады, бірақ қнынШылықтар қан- дай зор болса Да, нарламентте өзіне лайық өкілцік алуҒа Жету мумкін болады. Мұны, мэселен, тінті ерекше заҢ47 енГІзілГен кездердегі «Қатал Жэне күшейін келе Жатқан реакциЯ» заманындагы герман соцнал-демОкратИЯсының тӘЖірибесі ңе цәлелцеП отыр. Макснмов Және К° бұл мүмкіндікті теріске шытару арқылы тек өздерінІҢ баръш тұртап саЯСИ топастыҒыи корсетеДІ. «Қатал жэне күше- ЙІП келе Жатқаіі реакцня тұсынца» «нұсқаушылар мек- тептерін» Жэне «эскер арасынца наснхатты кушейтуді» ұсыну — Және ісонЬЩ өзінце партИяның парламентте өзі- не лайық окілдікке не болуына мумкіндігі бар екенін теріске шытару — ГИмназИЯныҢ төменгі класс оқушыла- рына арналҒан лоГИкалық сорақылықтар Жннатына ен- гізуГе тұрарлықтай көрінеу қпсынсыз нэрселерДІ айту деген соз. Нұсқаушылар мектеПтері це, эскер арасынңа пасИхатты күшейгу де ескі завдарДы мінцетті түрде бұ- зуДы, оларДЫ талқанцауДЫ керек қылаңы,— ал нарла- менттік қызмет қотамДық Жаца күшнен ескі завдарцы бұзуцы міндетті түрце қаЖет етцеЙДІ, еҢ болмаванца, Әлдеқайда снрек қажет етеңі. Енці ойлаП қараҢызцаршы, жарқындарым, ескі завдарцы бұзу қай кезңе жеңілірек болады: қатал жэне күшейІП келе Жатқан реакЦИя тұ- сыігда Жсцілірек 6ojia ма иемесе қОзгалыс орлеген кез- Де жецілірск бола ма? Қайрап, эцілетсіз аласталГанңар- ау, ойлаи қарацызцар ңа ЖүректерІҢІз елЖІрей қалатын шақырымпазДарДы қорҒаймыи ңеП қандай сорақылықты айтыП отырҒанДарыҢызДан ұЯлсаҢызцаршы.
Сэнан соҢ. Бұңара күш-жІГерінІҢ 3op серПІні, тікелей саЯСИ өмірГе бұқаранын; кобірек эсер етуі қанцай қызмет түрін қаЖет етеці,— ескі өкімет жасатан заҢ бойыніла істелетін парЛаменттік қызмет не немесе бұя өкіметтің матерналДық күшініц Құралын бірцен жэне тікелей эл- сіретөтін эскерИ наснхат na? ОйяаП қараЦыздаршы, Жарқындарым, сонда сізцер бұл керсетілГен Жатцайца Парламенттік қызміеттІҢ кейінгі Жақта тұрганын көре- сіздер. Ал бұдан ШЫҒатын қОрытынДы не? Бұдан шыта- тын қорытынды мынау: бұқараныҢ тікелей қозҒалысы неҒұрлым күштірек бОЛҒан сайЫн, ОларцыҢ күіп-ЖІгері-

80
В. И. ЛЕНИН
нІҢ серпіні неіұрлым кеҢ болтан сайын, басқаша айтқанДа: «қатал Жэне күПіейін келю жатқан реакЦИЯ» туралы емес, халықтыҢ «қіатал Жэне күшейіп көле Жат- қан» ревОлюЦИЯЛық тегеуріні туралы неҒұрлым көн ай- туҒа Жатңай бслтан сайын,— пгектен шыққан Жасақшы- лардыҢ авантюрИзміне келІП тірелмей, бұқаралық қоз- Ғалыснен шын байланысты болатын эскер арасынцаты наснхат та, Жауынгерлік бэй корсетулер це сОГурлъім мүмкін болацы, СОҒұрлым сәзсіз бнлады, сОҒұрлым сэт- тірек болады. Нақ сОндықтан да, қайран, ӘДІлетсіз алас- талҒанңар-ау, болылевпзм шауынГерлік қызметті це, эс- кер арасынңаҒы насихатты Да «қатал Жэне күшейін келе Жатқан» революЦИЯЛық өрЛеу ДӘуірінце ерекше күшті қоя білді;— нақ сОндықтан да, болыневнзм өзінің фрак- ЦИЯсын «қатал Жэне күшейіл келе Жащан реакЦИЯ тұ- сынца» авантюрИзмғе келІП тірелген, сөзсіз осытан келІП тірелГен Жанкештіліктен оқшаулауды (1907 Жылдан бастан) Жүргізе білді жэне 1909 Жылта қарай бұл Жұ- мысты бірЖолата ЖүрГІзін бітірді.
БОлылевИКтік сөздерден алынтан үзінділерңі Жаттан алтан бізДІҢ сабаздарымызДа бӘрі керісінше болъш шы- ҒНДы: бұқараның тікелей теГеурінінсіз цүнне Жүзінце ешбір Жерце Жэне епі уақытта СӘті түсін көрмеген кү- рестІҢ ЖОҒарҒы формалары қатал реакцнЯ дәуірінде «мүмкін нэрсе» ретінце бірішлі кезекке қойылады,— ал бұқараның күресі арқылы заңнъщ тікелей бұзылуы- нан repi, заңды бұқараның сана-сезімш күреске дайын- дайтын наснхат пен үгіт үшін пайдалануды кебірек көз- Дейтін күрестің төменГІ формалары «мүмкін емес» ңеп ЖарИяланацы!!
ПІақырымПазДар жэне олардың «аласталтан» Жандай- шаПтары болыневнзм бұқараныц тікелей күресін, тІПті Әскерці це (Яғнн халықтыҢ неҒұрлым тоПастау бөлІГІн, неҒұрлЫм бану қИмылцайтын, насИхаттан, т. т. нетұр- лым алыс тұрҒан бөлігін) ңозралысқа тартатын Жэне ЖауынГерлік бой көрсетулерці көтерілістің натыз баста- масына айналДыратын күресін — қозҒалыстыҢ Жотарты формасы цел санайңы, ал бұқараныв; тікеліей қозҒалысы болмайтын ларламенттік қызметті — қозҒалыстың тө- менГІ формасы цен санайцы дегенді естІП, ЖаттаП алтан.

ІІІАҚЫРЫМПАЗДЫҚТЫ ... ЖАҚТАУШЫЛАРДЬІҢ ФРАКЦІІЯСЫ... 81
ШақырымназДар жэне оларцьщ МакснмОВ сияқты жан- Дайшантары осыны естін, Жаттан алған, бірақ түсінбе- ген, сонДықтан Да масқара болып қалцы. ЖОҒарҒы Деге- німіз — «айқын» цепен сөз, д-ел ойяаЙДы шақырымпаз бен МаксИмов ЖОлдас,— коні, мен «айқынырақ» айқай- лайыншы: сонца, бӘлкім, Дауысым басқалардікінен рево- ЛЮЦИяіііылырақ болып шытар, ал ненің не нэрсеге жа- татынДЫҒЫн талцау — піайтанныҢ ісі!
МаксИмовтың пайымдауын онан Әрі тыңңап көрІҢІз- цер (біз ЦИтатты үзілГен шерінен арі қарай жалтасты- рамыз):
«...Реакцияның механикалық күші қазірдің өзінде құрылып отырған партиялық фракцияның бұқарамен байланысын үзеді, сөйтіп оған партияның ықпал жасауын сұмдық қиындатады, ал мұның өзі мұндай өкілдіктің партия мүдделері үшін жеткілікті кең жәпе жеткілікті терең ұйымдық-насихат жұмысын жүргі- зуге қабілетсіз болып шығуына әкеп соғады. Ал партияның өзі әлсіреген кезде тіпті фракцияның азғындау қаупі, оиың соңиал- демократияның негізгі жолынан ауытқу қаупі тууы да мүм- кін...».
МұныҢ өзі шынынца Да керемет емес не? КүрестІҢ заңта СӘЙкес келетін тӨменГІ формалары тураЛЫ сөз 60л- Ған кезде, біздерці: «реакЦИЯнъщ механнкаЛық күші», «жеткілікті кеҢ жұмы-с ЖүрГІзуГӨ қабілетсізДІк», «аз- Гыидау қаупі» деп қОрқыта бастайды. Ал Tan күресінің ескі заҢДарДы бұзатын ЖОҒарты формалары туралы сөз болтан кезде, онца «реакЦИЯныҢ механнкаЛық күші» ЖОҒалыП кетөДІ, эскер арасынца «жеткілікті кед» Жұмыс Жүртізу ЖөнінДӨГІ «қабілетсізДІктІҢ» ешқандайы бОлмай шыҒады, нұісқауіПылар ТОнтары мен мектептерінің ені- қанңай «азҒынцау қауні» туралы, Қарап қОЙыңыздар, сөз бОлуы да мүмкін емес!
Мундай ИДОЯларДы бұқарара тарататын саясн қайрат- керлерці не себеПті аластауГа тніс болҒанцығы Жөнінде «ПрОлетарнй» реДакЦИясына мұнъщ озі еҢ жақсы ак,та- лу бОлыП табылады.
Ңайран, Әділетсіз аласталтандар-ау, мынаны мықтаП жадыңызда сақтаҢызцар: қатал жэне күшейіп кележат- қан реіакЦИЯ Жатдайы шын МӘнінде орын альіП отыртан кезДе, бұл реакцИЯныҢ мехашткалық күніі бұқарамен

82
В. И. ЛЕНИН
байланысты шынымен үзін отыртан кезДе, Жеткілікті көҢ Жұмыс ЖүрГІзуді қИынДатып, нартняны Әлсіретін Отырран кезде, нақ осынцай кезДе күрестІҢ парламенттік құралын меҢГеру нартИЯныҢ ерекше мінңетіне айнала- ды; қайран, Әділетоіз ал-асталҒандар-ау, бұл Парламент- тік күрестің баюқа күрес формаларынан Жогары боліан- дырынан емес; Жоқ, мүпыц бүлай болатын себебі, атал айтқаица — парламеиттік күрес басқа күрес формалары- нан темен, мэселеи, бұқаралық қозҒалысқа тіпті ӘскерДІ де тартатын, бұқаралық стачкаларцы, кетерілістерДІ жэне басқаларцы туҒызатын күрестен темен екендігінце. Күрестің төменгі формасын меҢғеру қалайша ПартняныҢ айрықша (ЯҒнн қазіргі кезецніц басқа кезевдерден айырмашылыҒын көрсететін) мінңеті бОлын табылады? Ал ол былайша: реакЦИЯның механнкалық күші нсҒұр- лым басымырақ болтан сайын Және бұқарамен байла- ныс неҒұрлым нашарлатан сайыи, бұҚараныЦ санасын дайынңау міндеті (тікелей қнмыл Жасау міидеті емес) СОҒұрлым алДЫЦҒы кезекке кобірек қОЙыла береді, паси- хат Пен үГІттің ескі Окімет жасатан ЖОлңарып (бұқара- ныҢ осы ескі өкіметтІҢ Озіне қарсы жүргізетін тікелей тегеурінін емес) пайдалану соҒұрлым алцыңҒы кезекке КОбірек қойыла береді.
II
Маркс нен ЭнГелЬстіц ДүннеГе козқарасы Жөнінңе аз- ды-көПті ойлатан марксИстів; қай-қайсы болса да, ха- лықаралық соЦИалИстік қозҒалыстыҢ тарнхымен азды- көнті таныстыҒы бар сОЦнал-демократтыЦ қай-қайсы бОлса ца, күрестің томеигі формаларыііыҢ бірін ерекше тарнхИ кезевдегі күрестІҢ айрықша құралына бұліайша айналңыру тінті ешқандай таҢқаларлық нэрсе емес. Анархнстер Осы ончщай нӘрсені мүлце жэне еш уақыт- та да түсіне алмай-ақ келеці. Енці біздІҢ шақырымПаз- ңар Жэне Оларцың аласталтан ЖанДіайшантары «Прэле- тарнЙДе» «цайткен кунде де парламентаризм» теорнясы үстемДІк алып Отыр цен Даурыту арқылы (Макснмов Жэне К° сИяқты) анархнзмнің ойлау Әдістерін орыстыҢ соцИал-ДемократИЯлық Ортасына көшіруГе тырысады.

ШЛҚЫРЫМПАЗДЫҚТЫ ... ЖАҚТАУШЫЛЛРДЫҢ ФРЛКЦНЯСЫ... 83
МаксИМОвтыЦ жэне К°-ныҢ бұл ДаурыҒуыныЦ қанша- лықты кокейге қонымсыз екендігін Және сОцнал-Демо- кратнялық нэрсе емес екенін түсінціру үшін таты ңа ең басынан бастаута тура келеңі. Ойланыл қараңыздаршы, қайран, Әділетсіз аласталҒанцар-ау, неміе сОцнал-ДемО- кратИЯСының саЯсаты мен тактИкасыныҢ басқа елңер- ДІҢ соЦИалИстік Жұмысшы партняЛарына қараҒанца ай- рықша өзгешелігі неце болып отыр? ПарламеіітарнзмДІ пайдаліануңа; бурЖуазИЯлық-Юнкерлік (ніамамен айт- қанда, Орысіла: октябрнстік-ҚараЖүздік) ларламента- рнзмДІ Жұмысшы бұқарасын соЦИалнстік Жолмен тэр- бнелеп, ұйымДастыру құралына айналцыруда болыи отыр. МұныҢ өзі парламентарпзм Детеніміз соЦналИстік Пролетарнат күресінІҢ Жотарты формасы болыП табыла- Ды детен сөз бе екен? Бүкіл ңүнИе Жүзінің анархнстері мұны Ссылай ДеГен сез цен ойлайды. МұныҢ озі неміс соЦИал-Демократтары қайткен күнде це Парламентарнзм кОзқарасын ұстап отыр ДвГен СОЗ бола ма? Бүкіл Дүнне ЖүзінІҢ анархнстері осылай ңеген -соз цен ойлайцы, сон- Дықтан да оларцыҢ неміс сОЦпал-ДемократИЯСынан өткен қас Жауы Жоқ, олар үшін неміс соцнал-демократтары- ііан асқан ұнамңы нысаіна Ж-оқ. Россияда ца, бізңІҢ со- ЦИал-рсволюЦИОнерлер анархнстермен ымцасыП, Өзцері- іііц «рсволюЦИЯшылДЫҒын» Әйгілей бастаҒан кезде, Олар псміс СОЦИал-демократтарыііыҢ белгіді бір шын немесе Жалран қателіктерін мінцетті түрце алын шыта келіщ бұцан соЦИал-демОкратИяҒа қарсы қорытынцылар Жа~ саута тырысацы.
Енңі ілғері барайық. Анархнстер найымдауының қа- тесі неце? Олардың қатеісі мынада: ҚОҒамцық ңамудың барысы туралы мүлцө теріс түсінікте болҒанцықтаіі, Олар эр түрлі елдерДӘГІ нақты сансн (жэне экономнка- лық) жаҒдайдыҢ ерекшеліктөрін еекере білмейці, ал бұл ерекшеліктер белгілі бір уаңыт кезеңі ушін күрестің бірДе бір түрлі, екіншідө екіііШІ түрлі құралының ай- рықша маҢызды болуын туҒызыП Отырады. ШындыҒын- да неміе сОЦИал-демОкратИЯсы қайткен күнце де ларла- мюнтарнзм көзқарасынца болып қана отыртан Жоқ, бэ- рін Де ПарламентарнзмГе баҒынДырьш Қана Отырран Жоқ, қайта, керісінше, сОЦИалнстік басПасез сняқты, кә-

84
В. И. ЛЕНИН
сІПтік оңақтары сняқты, халық Жнналыстарын үнемі пайцалану СИЯқты, жастарды соЦИалИстік рухта тэрбпе- леу, т. т. Жэне т. с. сИЯқты күрестің Парламенттен тыс құралДарын пролет,а-рпаттьщ халықаралық армнясында басқаларДың бэрГнен де ropi нақ солар Жақсы орістетін отыр.
Бұя арада істІҢ мөнісі неңе? Істің моііі мынаңа: бүтін- дей бір тарнхИ ЖатДайларДЫҢ ЖнынтыҒЫ белгілі бір дэуірдегі Германня үшін ПарламентарнзмДІ күрестің айрыңша құралы етті, басқа құралңармен салыстырҒан- да басты, ЖОҒарҒы, ірі, елеулі құрад емес, нақ айрық- ша, басқа елдерте қараҒанца оныҢ өзіне көбірек тэн құ- рал етті. Сондықтан ца, Парламентарнзмді Пайңалана білу букіл соЦпалИстік істі, оның Жотарыца өзіміз атан өткен барльъц тармақтарын үлГІлі етіл Жолта қоя білудің белгісі (шарты еме<с, белГІсі) болъш шыңты.
ГерманИЯдан РоссИЯҒа көшейік. Ңайсыбір елдерңІҢ Жатцайларын бүтіндей теңестірІП ЖІбөрГІсі келгеп ацам толып ткатқан аса ірі қателерГе ұрынҒан болар еці. Бірақ мӘселені былайша, міндетті түрде маркснстке қоятын- Дай етш: орыс соцИал-ДемократтарыныҢ қазіргі кезеңңе- ri саясаты мен тактИкасыныҢ айрықша өзГешелІГІ не- Де?— Ден ҚОЙЫП көріңізші. Біз революЦИЯдан бұрынҒы кездеГІ сняқты, құнИя Партняны сақтаута Жэне ныҒай- тува тнісПІз. Біз, 1897—1903 жылцардаҒЫ сИЯқты, бұ- қараны Жаңа революЦИЯлық цаҒдарысқа үнемі цайын- ңай 6epyre тнісніз. Біз барлық соЦИаЛ-ДемократИЯлық партИяларДЫҢ эрцайым Жэне барлық Жерңе істен келГе- ні сИЯқты, ПартИЯның бұқарамен байланысын барынша нытайтура, эр алуан Жұмысніы ұйымңарын цамытыП, соЦпалИзм мақсаттары үшін лайдалануҒа тнісніз. Атан айтқанда, ескі самодержавненщ Жаңа тарнхн міндеттер- ці ОКтябрИстік-қараЖүздік Думаныв; комеГІмен шешуте эрекет Жасауы (ж-әне Де сӘтсіз Әрекеті) қазірГІ кезец- ніҢ айрықша езГешелІГІ болын табылады. Сонцықтан ңа, СОЦИал-Демократтар үшін бұл Думаны өз мақсаттарына, революЦИя ИДӨЯлары мен сіоцналИзм ИдеЯларын тарату мақааттарына пайдалану тактИканыҢ айрықша міндеті болып табылады. Істің мӘнісі бұл айрықша мінңеттің ай- рыҚша ЖОҒары болуында емес, оның кең ПерснектИва-

ШЛҚЫРЫМПАЗДЫҚТЫ ... ЖАҚТЛУШЫЛАРДЫҢ ФРАКЦИЯСЫ... 85
лар ашуында емес, езінІҢ маңызы Жағынан, мэселен, 1905—1906 Жылңары Пролетарнаттың алцына қойыЛҒан мінДеттерге оның теҢ келуінде немесе ең болматанда Жақын келуінДӨ Де емес. Жоқ. Істің мзні мынада: бұл— бүгінгі кезең тактИкасынын; ерекше болуында, оның әг- кен ДӘуірңен де, келер ДӘуірден де ӨЗГеше болуынца (өйткені бұл келер ДӘуір бізпе, сірэ, III Думаны Пайца- лану міндетін-е қараҒанда неҒұрлым күрделі, нетұрлым ЖОҒары, неҒұрлым қызықты айрықша міндеттер қоЯтын болар). ҢазіірГІ кезеҢнІҢ Осы айрықша міндетін шеш- пейінше, қараЖүзДІк-ОктЯбрпотік Думаны соЦИал-де- мократИялық үГІттіҢ ңуралъша айналцырміайынша, қа- зірГІ кезеҢДІ уыста ұстауҒа болмайды, соЦИал-цемокра- тИЯлық ПартИяның алцына осы кезеҢ қойын отырҒан мінцеттерДІң бүкіл ЖИЫнтыҒын memyre болмайцы.
Мэселен, болыневИКтердщ ізінше шақырымназ мыл- ЖЫҢДар револЮЦИя тӘЖірнбесін есепке алу туралы ке- КИДІ. Бірақ олар болылевИКтерДІҢ не айтып отырҒанын түсінбейці. Олар револіОЦИЯның тӘЖІрпбесін есенке алу- та революЦИЯныҢ мұраттарын, міндеттерін Жэне ӘДІсте- рін Думанъщ өз ішінде жақтау мӘСӨлесі ңе кіретінін тү- сінбейді. ДуманыҢ өз ішінце, Осы Думата өтуі мүмкін Жэне отІП те отыртан біздІҢ Партнялық Жұмысшылар арқылы, бұл мұраттарДы, міндеттерді жэне ӘДІстерДІ қорГай алмау — рсволюЦИЯ тӘЖІрнбесін оаЯСИ Жатынан есенке алу ісіііде туцгыш қацам Жасай алмау ДӨГен оез (өйткені бұл арада, эрнне, тәжірибені теорИЯлық, кі- тантар мен зерттеулерце есеПке алу туралы сөз болын отыртан Жоқ). БізДІҢ міндетіміз тіпті ңе Жэне еш жар- дайда Да осы тұҢҒыш қадаммен тынбайды. ТұҢҒыш қа- дамға қараҒанДа екінші Жэне үшінПіі қіадамд=ар, ЯҒНИ бұқара ecenKe алын үлГІрГен тӘЖІрнбені тарнхн ЖаҢа қнмыЛ жасау үіпін ИДеялық Қазынага айналДыру ана- тұрлым маҢызДырақ. Ал erep бұл тақырымпаз мыл- ЖЫҢдардың ездері «ревОЛЮЦИя аралыҚ» заман туралы айтын Отырса, онца олар (erep олар сОЦИал-Демократіпа ойлай білГен болса, пайымцай білпен бОлса) «револЮЦИя аралық» дөГенімізДІҢ өзі — кун тэртібіне жеҢіл-желпі, кун ілгергі міндеттерді ңоятын дӘуір дел түсінуғе тніс еді. «РеволіОЦИЯ аралык,» кезең Дегеніміз ескі әкімет тек

86
В. И. Л Е II .11 II
бірыҢҒай ескі құраиДар арқылы бИлеи-тостеудІЦ мүмкін еместІГІне КОзі Жетін, ескі тӘртінтерДІҢ Жадны ЖаҒДа- йында жаца құралды пайдалануга тырысатын, тұрақ- сыз, Әрі-СӘрі ЖаЙДЫҢ сипаттамасы. МұныЦ озі ішкі қай- шылыҒы бар, мүмкінДІГІ Жоқ эрекет, самодерЖавне осы арқылы күйреуГе таты ца, созсіз бет алып Отыр, бізці таҒы ңа Даңқты заманцы, 1905 жылцьщ даЦқты шайқас- тарын қайтал-аура жетел-еп отыр. Бірақ самоДерЖавИспің күйреуГе бет алуы 1897—1903 ЖылДарңаҒы бет алуы сияңтъі емес, халықты ревОлюЦИЯҒа бастауы 1905 Жылта дейінГІ бастатаны сияңты емес. Міне, осы «сИЯқты вмес» детеінДІ түсіне білу керек; өз тактпкамызДы өзГер- те білуіміз керек, ревіОлюЦИЯЛық еоЦИал-ДемократИЯның барлық неГІзГІ, Жалныта бірцей, бірінші дәрежелі ЖӘне аса маҢызДы мінДеттеріне қазірГІ кезеҢнің, жада кезең- нІҢ, онниа ірі бОлматанымен, айрықша таты бір мінцетін: қараЖүзДІк Думаны ревОЛіоЦИялық-соЦИал-ДемократИя- лық тұрҒыңан наЙДалану міндеті-н ңоса білу керек.
Әрбір жаҢа мінцет СИЯқты, бұл мі-ндст басқасынан қнынырақ тӘрізці көрінеДІ, ойткені ол адамдарцыц Жат- тан алынҒан ұрандарды құр Әілейін қайталауын Ғана та- лан етнейді (ПтақырымПаздар мен МакснмовтЬЩ осын- цай қайталауцан арҒЫҒа ақылы Жетнейңі), қайта біраз ИНИЦИатИваны, ақыл оралымңылыҒын, тапқырлықты, co- ны бірегей тарнхн міндетті орынцау ЖОлында цербес жұмыс істей бІЛуңі таЛан етеці. Бірақ шынына келгенце бұл міндет тек өзДІгінен ойлай білмейтін Жэне өзңігінен Жұмыс істей алмайтын адамдарра Ғана ерекшо қнын көрінуі мүмкін: ал іс жүзінде бұл міндет, белгілі бір кезеҢнІҢ кез келГен айрықша міндеті снЯқты, басқа мін- деттердсн Жеціл, ойткені оііы пақ осы кезеҢНІЦ Жатдай- ларыида шешуГе болаңы. «Ңатая жэпе күшейін келе Жатқан реакдИя» заманыііДа «нұсқаушылар мсктептері мен тОптарын» шынымен тыцҒылықты жолра қою, ягни оларДы бұқіаралық қОЗҒалыснен шын байланысты бола- тынңай, отан піын батынатынцай етш Жолта қоЮ мінце- тін шешуГе тіпті де болмайды, өйткені міндеттІҢ озі ақылҒа сыйымсыз қойылын отыр, оны басңа бір кезең- нің ЖаҒдайларын есенке алатын ясақсы кітапшацан кө- шіріп алган ацамдар қойыП отыр. Ал соЦИал-ңемократ-

ШАҚЫРЫМПАЗДЫҚТЫ ... ЖАҚТАУШЬІЛАРДЫҢ ФРАКЦИЯСЫ... 87
тарДЫҢ III ДуміадаҒы ЖасаҒан баяндамаларын, сөйлеген сөзДерін, саясатын бұқаралық нартняҒа Жәпе бұқараныҢ мүДДелеріне баҒындыру міндетін шешуге болады. Жат- тан алтанДы қайталауцы «оңай» іс цен есеПтейтін боЛ- сақ, онца бұл оңай емес, бірақ оны жузеге асыруға бола- ды. Ңіазір біз ПартИЯның барлық күпіІИ қалай шұмыл- Дырсақ та, осы кезевде, «ревОлюЦИя аралық» кезеҢде, «иұсқаушылар мектентерш» соЦИал-ДемократИЯЛЫҚ (анархИЯлық емес) тұрҒЫДан ЖОЛҒа қою міпдетін біз шеше алмаймыз, ойткені бұл мінңеттің Шепіілуі үілін мүлңе басқ-а тарнхИ жаҒдайлар керек. Керісінше, барлық күшті жұмылДыра отырыщ біз III Думаны революЦия- лық-соЦИал-ДемократИЯлық тұрҒыдан пайдалану мінце- тін шешеміз (Жэне біз қазірңің өзінде шеше баста- дығу),— мұны шешкенде, қайран, аласталҒанына ззбір- ленген Жэне Құңай зӘбірлеген шақырымПаздар меи улЬТИматИстер-ау!— нарламеінтарИзмді қайдаты бір бнік тұҒырта котеру үшін емес, «қіайткен күнце де нарламен- тарнзмді» ЖариЯЛау үшін емес, қайта бүГІнгі «револю- ЦИЯ аралық» кезөҢГе сэйкес келетін «ревОлюЦня ара- лық» міндетті шешкеннен кейін, ертеҢГІ, неҒұрлым Жо- тары, ЯҒНИ нетұрлым революЦИЯлық кезеңге сэйкес келстін пеҒұрлым ЖОғары рөвОлюЦИЯЛық міндеттерці шетпуге кошу үшііт шешеміз.
III
БолыневИКтерде «қайткен күнңе де Парламентаризм» деушілік бар цен Макснмов жэне К°-нің бұл Жои-Жо- сықсыз байбалам салуы шақырымназДЫҚтың шын та- рихы тұрҒысынан қараҒанца тым күдерлік иэрсе. Күлкі келтіретін Жайт мынау: тек цана ПарламентарИзмГе озі- нІЦ кОзқарасы туралы мэселеце ерекше багыт құрган Жэне құрын та ЖүрГен адамңардың нац оздері нарла- ментарнзмді асыра баҒалаҒанДық туралы айгай-шу кө- терІП отыр! Сіздер ездерІҢІзДІ озңеріңіз қал-ай деп атайсыздар, аса қадірлі Максимюв Жэне К°? Сіздер өзце- ріңізДІ «шақырымПаздар», «ультнматИстер», «бойкотпіы- лар» цен атайсызДар. МакснмОв III Думаньщ бойкОтіпы- сымын цеп өзіне-өзі сүйсінуДен Әлі де жалыңпай келеді,

88
В. Й. ЛЕНИН
СӨЙТІП өзінІҢ оқта-тектегі лартИЯлық мақалаларына мін- детті түрңе «1907 ЖылҒы ИЮЛЬ КОнференЦИясынңаҒы48 бойкОтшылардың баянцамашысы» дел қол қсйыП отыра- Ды. Ертеректе бір Жазушы: «толық статскИЙ советннк ЖӘне кавалер» Деп ҚОЛ қояңы екен. Макснмов: «бойкот- шыларДЫҢ баЯнңамышысы» ден қол қоЯДы — бұл да кавалер емес пе!
МаксИмов бойкотты ЖіақтаҒан кездегі, 1907 Жылты ИЮНЬдегі саЯсн ткаҒДай тұсында, қате Әлі тілті, тІПті үл- кен еме-с еңі. Бірақ Макснмов 1909 ЖЫЛДЫҢ шолінде өзінше бір манИфестнен шыҒып, III Дума ЖөнінцеГІ өзі- нің «бОЙкотИзміне» сүйсінуін қОЙмай отыр — міне, бұл евді барыП тұрҒан ақымақтық. Бойкотпзм ңе, шақырым- паздық та, улЬтнматИЗм Де — Осы оөзцердІҢ өздері-ақ ПарламентарИзмге көзқарас туралы мэселецен, тек ooh мӘсөледен Гана баГыт туҒызҒандықты білціреді. Ал өзін бұл мэселе жөнінде бөЛІн көрсету, бұл мэселе Жөнінце озін бөлін көрсетуін қоймау (істі ПрннЦИПінде ПартИЯ швшкеннен кейін екі жыл өткен соҢ!) — міне, мұның өзі шексіз тайызДықтыҢ белГІсі. Нақ Осылай етін отыртан адамдар, ЯҒНИ «бОЙкотшылар» да (190Р ЖылҒы), шақы- рымназңар ңа, улЬтпматИстер де мунысымен ездерініҢ СОЦИал-демократтарша ОЙламайтынДытын, ларламента- рнзмДІ өзДерінІҢ ерекіле тұҒырҒа көтеретіндігін Дэлел- Дөйді, наҒыз анархИстер сияқты өздерінің жеке нұсқау- лардан: пэЛенДей Думата бойкот Жасау, Пэленцей Дума- Дан кері шақырын алу, ДумаңаҒы нэленцей фракцнята улЬТИматум қоЮ ЖӨнінцеГІ мэСелелерден баГыт жасал отырвандыҒын ДӘлелідейці. Бұлай істеу — карнкатура- лық болЬШӨВИК болу ңеген сөз. БОЛЫлевИКтерДІҢ батыты оЛардың орыс ревОлюЦИЯсына деГен жалпы көзқарасы арқылы анықталады, сОндықтан болыпевизмді бойко- тнзммен немесе Жанкештілікиен барабар ету — ревслю- ЦИЯЛық соЦИал-ДемократИЯНЫҢ көзқарастарын сорақы бұрмалаҒанДық жэне қадірін кетіргенцік екенін болъ- шевИКтер (саясн тоҒышіарліарцы алңын ала сақтандыр- Ғанңай болын) мың мэрте атал көрсеткен болатын. Со- Цпал-ДемОкраттарДЫҢ III Думата міндетті түрце қаты- суы жөніндеГІ біздің көзқарасымыз, мәселен, біздІҢ қазіргі кезеҢге, самОдерЖавненІҢ буржуазИЯлық монар-

ШАҚЫРЫМПАЗДЫҚТЫ ... ЖАҚТАУШЫЛАРДЫҢ ФРАКЦИЯСЫ... 89
хііЯ орнату Жолымен бір адым ілгері басува тырысып ОтырҒзнДЫҒЫна, КОнтрревОліоцИялық таптарДың ЖаЛпы ұлттық колемцегі өкілңік мекемецей ұйымы ретіндө ДуманыҢ маҢЫзына қалай қарайтындыҒЫмызДан сөзсіз келІП ПіыҒаңы. Парламент туралы мӘселені Жалны бур- ЖуазИЯЛық қотам туралы бүкіл тұтае мәселецен бөліп көрсетіп, бурЖуазнЯлық Парламентаризмге қарсы батыт- талтан айҒай-шуцан (бурЖуазИЯЛық Парламентарнзмді сынау бурЖуазИЯлық баснаоӨзді, бурЖуазИЯлық сИндн- калнзмді, т. с. сынаумен ПрИнцншнде біртектес бола тұрса да) батыт Жасан алува тырысқан кезце анархис- тердің ӨҢІ айналдырылҒан ітарл.аменттік кретИннзмге ке- лін сотатыны сняқты,— біздеГІ шақырымназ-улЬТИма- тИст-'бОЙкотшылар да Думата көзқарас туралы мэселе Жөніндегі, Думадаты сОЦИал-демократИялық фракЦИЯ- ның ауытқушылықтарына қарсы (соЦИал-демОкратИЯҒа Жол-Жөнекей енін кететін бурЖуазнялық ӘДебнетШІлер- дІҢ ауытқушылықтарына, т. с. қарсы емес) күрес құ- ралдары туралы мэселе ЖөніндеГІ баҒытқа бөлініп шыу- қан кезДе нақ Осынцай әңі айналцырылтан меныневИЗм- ді аңҒартады.
МаксИМОв қанатының астына алын отыртан мОсква- лық шақырымназДар КӨсемінің: фракЦИяны кері шаңы- рыи алу революЦИЯныҢ жерленбеГенДІГІн баса көрсетуге тИІс49, ДСГоіі атақты пайымңауынДа бұл ӨҢІ айналңырыл- пан П-арламенттік кретнііИзм Геркулес батаналарына Жетті! Ал МаксИмов беті шімірікнестен көПШІлік алдында: «шақырымназдар Жалны антИпарламентарИЗм ма- рынасында еш уақытта (o, эрнне, еш уаңъітта!) пікір айтқан емес» цен МӘЛімдеуДен ұЯЛмайды.
МаксИмовтыҢ Жэне К°-нІҢ шақырымПаздарды бұЛай бүркемелеуі — ЖаҢа фракЦняныҢ нішінінДегі мёйлінше тән белгілерДІҢ бірі, ал мэн-жайцы білмейтін Жұртшы- лық күйінІП шаҒым айтын жүрГен аласталҒанңардыҢ қармаҒына бұл араДа өте-^м-оте жні ілінІП ЖүрГендіктен, біз бұл белгІҒе барынша еГЖей-тегжейлі тоқталуҒа тиіс- ніз. Мұндай бүркемелеу, біріншіден, мынаДа болыл отыр: Макснмов жэне К° Өзцерінщ кеудесін қаҒып, біз шақырымназДар емесніз, шақырымПазцардың ПІкірле- рін біз тінті де қостамаймыз! — Ден мӘлімңеуден жалық-

90
В. И. ЛЕН И Н
найды. Екіншіңен, Макснмов Жэне К° бОлыневИктерді шақырымназДарҒа қарсы күресті асыра көрсетіп Жүр цен кінӘлайцы. Рабоче-делоіпылДардын; (1897—1901 жылцардаҒы) рабоче-мыслыпылДарта50 көзқарасының тарнхы айна-ңатесіз қайталаінылыП Отыр. Рабоче-делО- шылдар өздерінің кеудесін қатын, біз «экономистер» емесніз, біз «Рабочая Мысльдіц» көзқарастарын қоста- маймыз, біз оларметі айтысьтп Жүрміз (Макспмовтың шақырымпаздармеп қалай «айтысқаны» сияқты!), тек мыпа зұлым ИскраШылңар вана бізді бостан-босқа кінө- лан, Жала Жапты, «экономИзмДІ» «қопақарңай етіп» көр- сетті, т. т. Жэне т. с. цеп өрекнІГен болатын. СОндықтан рабоче-мыслЬшылДардың арасында — аіпық Жэне адал «экономИстердІҢ» арасында — оз ПІкірін қорҒаудан тай- салмай, шынымен адасқан ацамцар аз болҒан Жоқ, сон- Дықтан Оларцы сыйламаута болмайтын еці,— ал «Рабочее ДелоныҢ» ілетелдік сыбайластарында өзГеше ӘЗӘзіл- дік, іздерін Жасырушылық, Жасырынбақ ОЙнау, Жұртты алңау басым болды. Д-эйекті жэне апіық шақырымиаз- дарДЫң (лартИялық топтарҒа белгілі Веев. нон Стан. сИяқты) МаксИмовтыҢ шетелдік сыбайластарына каз- қарасы айна-қатесіз нақ осындай болын отыр.
Біз ш-ақырымПаздар емесніз,— ңец айтайлайцы бұл сыбайластар. Бірақ қазіргі саясн Жатцай туралы Жэне иартИЯііың міндеттері туралы олардың кез келГен бі- реуіне бірер сөз айтқызъш керІҢІзші, сонда сіз иезуі-гттік ЖалтармалардыҢ, қосымталардың, үндемеуңіҢ, жұмсар- тушылықтың, шатаістыруДЫҢ Жэне басқалардың сылдыр суы болар-болмас араластырылтан (бізңІҢ Макснмовтан көрГеніміз сИЯқты) түГелдей шақырымпазцық пайым- ңауларды естИсіз. Ңайран, ӘДІлетсіз ал>асталҒанДар-ау, бұл незупттік сізңерДІ шақырымПазДық шолақ ойлылық Жасады деген айыПтан құтқармайды, қайта сіздердІҢ кі- нӘларыҢызДы он есе көбейте түседі, өйткені бүркеулі ндеЯлық былық Пролетарнатты Жүз есе кән азҒынңата- Ды, ПартнЯҒа Жүз есе көп ЗИЯН келтіреді*.
* Айтпақшы, Максимовтың тек «Пролетарий» ғана өзіпің ашулан- шақтығынан ультиматистерге жоқтан өзгені жауып отыр-мыс деп сендіруін бейнелейтін кішкене бір мысал келтірейік. 1908 жылы күзде Алексинский поляк социал-демократтарының съезіне барып, онда улътиматистік қарар ұсынды. Бұл іс жаңа фракцияға қарсы «Проле-

ШАҚЫРЫМПАЗДЫҚТЫ ... ЖАҚТАУШЫЛЛРДЫҢ ФРАКЦІІЯСЫ... 91
Біз шақырымпазДар емеспіз,— Ден аЙҒайлайды Мак- СИМОВ Жэне К°. Ал оның бер ЖаҒынңа 1908 жыягы ИЮНЬнен бастан, «ПрОлетарнйдІҢ» шаҒын рецакЦИЯсы- нан шыҒа отырыщ МакснмОв коллеГИЯНЬіҢ өз ііпінде ресмн ОППОЗИЦИЯ құрңы, бұл ОППОЗИЦИЯ үпіін айтые бос- танңыҒы бОлуын талая етіП, Оны алцы, тазет таратуга байланысты, ұйымҒа баЙЛанысты ең маҢызцы атқару ОрГанцарында ОППОЗИЦИЯ үшін ерекше окілцік бэлуын талан етін, Оны алцы. Нақ осы уақыттан бастан, ЯҒНіі бір Жылдан аса уақыт бойы россИЯлық агентураны бі- pirin ұйымДаетырҒан, аГентура мақсатымен шетеядік мектепті (бұл туралы теменце айтылацы) бірігін ЖОлға қойтан шақырымПазңардыҢ бэрі қашанңа осы ОППОЗИ- ЦИЯның қатарынДа болын келГені өз-өзінен түсіиікті, т. т. Жэне т. с.
Біз шақырымПазДар емесшз,— деи айтайлайды Мак- сИмов Жэне К°. Ал оныд бср ЖаҒЫнңа 1908 жылы де- кабрЬДегі Бүкіл росснялық Партня КОнференцИЯсында неҒұрлым ацал шақырымПазцар бүкіл нартИЯ алцында бұл ОПпозИЦИЯныҢ құрамынан ерекше топ болын, ерекше ИДӨЯлық аҒым болын бөлінІП шыҒЫП, өз алдына атым есенті ез шешенін ұсыну правосын алҒан кезде (мерзім қысқа болҒавдықтан, конференЦИЯда ерекше иДӨЯлық баҒыттар Гана немесе ерекше ұйымдар Ғана өз алДына шешеіі ұсына ал-ады ДӨГен қаулы қабылдапган еді), міне осы кезде шақырымпаздық фракцняДан ұсы- нылҒан шешек — таза кезңейсоҚ себеПтерГе байланыс- ты! мүлце кезцейсОқ себентерГе байланысты!—Максимов жолдас болын шықты...
МаксИмовтыЦ шетелдік твбы ніақырымПазДықты бүр- кемелеу арҚылы партИяны Осылай алцауды үзбей жа- саи келеді. 1908 жылы майца шақырымпаздық апіық күресте жеціліске ұшырады: МОсквадаҒы Жалпы қала- лық конференЦИЯ 14 Дауысқа Қарсы 18 ДауысПен оны сэтсіздікке ұшыратты (бұл ауданңа 1907 жылы иіольңс соцИал-демократтарДың барлыҒы бірдей дерлік бОЙкот- тарийде» үзілді-кесілді науқан ашқанға дейін болған-ды. Санымеи, не болды? Поляк социал-демократтары Алексинскийді және оның қара- рын мазақ етіп күлді, олар оған: «сіз әншейін қорқаң іпақырымііаз- сыз, онан басқа ешкім де емессіз»,— деді.

92
В. И. ЛЕНИН
шы болды, алайда, олардыҢ Макснмовтан айырмаеы сол — III Думата «бойкот» Жасауды талан ету кешіріл- мес ақымақтық болатындыҒын Олар 1908 ЖылцыҢ ИЮні- не қарай түоіне білңі). БұДан кейін МакснмОв шолдас шетелде «Пролетарнйге» қарсы формалЬДы түрце ОППОЗИЦИИ ұйымДастырацы, сойтіл бОЛЫневИКтік мерзімді орГанныҢ беттерінңе бұтан цейін еш уақытта бОлыП көрмеГен айтысты бастайды. Сонымен, 1908 ЖылңыҢ ку- зінде, Бүкіл росснЯлық конференЦИЯ сайлауы тұсынца, букіл ПетербурГ ұйымы шақырымПазДар мен шақыр- маушыларва (ЖұмыспіыларДЬщ сөзі) бөлінГенде, Петер- бурГтІҢ барлъіц ауДанңары мен кіші аудандарынДа болЬшевИктер мен меныпевпктерДщ емес, қайта шақы- рымназдар мен шақырміаутныларДЫҢ платформасы 6o- йынша айтыстар ЖүрІП Жатқан кезде, шаңъірымпаздар- дыц платформасы журтшылыутыц көзінен тасада цала- ды. «Пролетарийде» бұл Платформа хабарланбайды. Ол басиасөз бетіне Жіберілмейді. 1908 ЖылҒы декабрьдегі Бүкіл россИЯЛық конференЦИяда бұл Платформа нартИЯ- Ға хабарланбайды. Тек конференциядан кейін Гана, ре- дакЦИяныҢ табанды түрде талан етуі бойынша, бұл платформа бізге ЖеткізілДІ, біз Оны «ПролетарИЙДІҢ» 44-номерінДе басын шыҒарцық («Петербург шақырым- ПаздарыныҢ қарары»).
Москва облысынДа шақырымназДарДЫҢ баршаҒа мо- лім көсемі «Рабочее ЗнамЯныҢ»51 5-номерінңе басылыл шыққан ЖұмысШы ілақырымПазДЫҢ мақаласын «редак- ЦИЯлацы», бірақ коеемнІҢ өз Платфюрмасын біз осы уа- Қытқа цейін көрГеніміз Жоқ. 1909 Жылты кәктемнің өзінде-ақ, Орталық өнеркӘсіпті ауданныҢ Облыстық кон- ференЦИЯСына Әзірлік Жүріл Жатқан кезце, шақырым- Паздар көсемінің Платформасы оқылын, қОлцан-қолҒа түслей ЖүрГендігі бізГе өте Жақсы мөлім. Бұл нлатфор- мада сОЦИал-ДемократИЯЛық емес керемет сөздердІҢ Пе- тербурГтеГІ нлатформата қараҒанда Әлңеқайда көП болтаны бізге болЬшевИктерДІң хабарынан мӘлім. Біраң платформаның текстін бізге сол куйі жібермей-ак ңой- ды,— сірӘ, шақырымназдар фракЦИясы уӘкіл еткен Макснмовтың кОнференцняДа кезңейсОқ сөйлеГені сияқ-

ШАҚЫРЫМПАЗДЫҚТЫ ... ЖАҚТАУШЫЛАРДЫҢ ФРАКЦИЯСЫ... 93
ты, бұл да нақ сонДай кезңейсоқ, мүлде кезцейсоқ се- беПтерте байланысты бэлса керек.
Жарня мүмкінДІктерДІ ПаЙДалану туралы мэсөЛені де МаксИмов Пен К° мұның өзі «өз-өзінен түсінікті» ғой Детен «ЖылмаҒай» сөзцермен бүркемелеП ЖіберДІ. Бу- дан уіи ай буръш-аң con кезде озцерінің қОЛында болтан Орталық онеркӘсІПті ОблыстыҢ Облыстық бюрОсын- ца (атыніулы «мектеПті» бекіткен Облыстық бЮрОньщ нақ сол құрамынца; Облыстық біороның Құрамы ңазір өзГерді) фабрика-завод дэрігерлерініц съезіне социал- демократтардыц ңатысуъіна царсы қарар ңабылдатцан максИМОвтік фракцняныҢ Практнкалық көсемцері Лядов пен Станислав жолдастар үшін де қазір мұның Өзі «өз- озінен түсінікті ме екен», осыны білу Қызықты болар еді. Мұиың өзі революЦИЯшыл соЦИад-демОкраттар кои- шілік бОлган бірінші съезд екені мөлім. Ал аса кәрнекті шақырымназДар мен улЬТИматИстерДІҢ 6opi бұл съезте қатысуҒа қарсы үгіт ЖүргізДІ, ол съезге қатысуДы «нро- летарнат ісіне онасыздық шасау» цен ЖарИЯлацы. Ал МаксИМОв ізін ЖасырыП Отыр, бұл — «өз-өзінен түсінік- ті той». НеҒұрлым ашық інақырымназДар мен улЬтнма- тИстердІҢ РоссИЯДаҒы Практнкалық Жұмысқа ашықтан- ашық іріткі салыП ЖүрГенцігі, ал КрнчевскИЙ мен Мар- тыновтыҢ даҢқы ұйқы бермей қОЙҒан МакснмОв жэне К°: сшқандай қайшылық Жоқ, Жарня мүмкіндіктерДІ пайдаланута ешқанңай қарсы шыгушылар ЖОҚ цегенДі айтып, істің МӘііісін сылаП-СИнан ЖүрГені «оз-Өзінен тү- сінікті».
Шетелдік ПартИЯлық Органцарды, қарым-қатынастар ұйымцастыру ЖөнінДӨГІ шетелцік тонтарДы, т. т. қайта- дан ҚалПына келтіру ескі кеселдерці ңайталауҒа сөзсіз ӘкелІП сОҒацы, мұндай кеселцерГе қарсы барынша аяу- сыз күрес Жүргізу Қашет. РОссИЯда саясн күреске қарсы үГІт Жүргізіл, ал шетелце «Рабочее Делены» бүркеніпі еткен «эконОмпстерДІҢ» тарнхы түгелдей қайталанын отыр. Россняда ПрОКопОвнч жэне К° насИхаттаҒан жэне авторларынъщ еркінен тыс револЮЦИяшыл соЦИал-демо- краттар баснасӨзде ЖарнЯлал Жіберген52 буржуазня- лық-ДөмОкратИялық «крецоныҢ» (креДо=наным символы) тарнхы түГелцей қайталанын отыр. Партняны аз-

94
В. И. Л Е Н И Н
ҒЫііДататын бұлайша Жасырыігбақ ОЙнауңаіі өткеп, құ- ПИЯ жұмыстың ауыр Жатдайларын партИЯЛық ЖарИЯлы- лыққа қарсы бұлайша Пайдалануңан өткен, МакснмОВ ЖӘле К° тугелдей жэне барлыГъшда шақырымПаздармеи ҚОЯН-ҚОЛТЫҚ эрекет жасай Отыръш, басПасоз бетіпде өз- ДерінІҢ кеудесін қаҒыгі, бүкіл Осы іпақырымПазДықты «Пролетарий» қасақапа қоттақардай етІП көрсетІП Жүр дегені сИЯқты иезуИттіктеп откен еш нэрсе Жоқ.
Біз — Жоқтан озгені тізе беретін аңамдар емесліз, формалИстер емесПІз, революЦИялық ЖұмыстыЦ ацамда- рымыз. Біз үшін маҢыздысы шақырымназңықтың, улъ- тИматнзмнІҢ, «бойкотнзмнІҢ» (III Думадаты) арасын аіпатын сөз ЖүзінңеГІ айырмашылықтар емес. Біз үшін соцИал-ДемократИялық наснхат Пен үгіттІҢ шын мазмұ- ны маңызды. Ал erep бОЛЬшевнзмді бетке ұстаП, цұпия Орыс үйірмелөріііДе болыпевИзмм-ен де, Жалпы соцнал- цемократИзммен ңе ортақ ештеҢесі Жоқ көзқарастар уа- ҒызңалыП жүрген болса, ОПда бұл көзқарастарды толық ӘшкерелеуГе, мұнңай кОзқарастардъщ қате екенін бүкіл лартИЯ алдыпда толық түсііідіругс богет жасайтын аңамдар, міие, мұпңай адамдар пролетариаттыц Жауы ретінде эрекет еткеи болыл шыгады.
IV
Бұл адамдар озцерінІҢ кім екенін құңай жасампаздық туралы мэселеде де көрсетті. «ПролетарИЙңің» кеҢейтіл- Ген родакцИЯСы бұл мэселе Жонінде екі қарар қабылдаП, жарнялаДы: мұныЦ біреуі — істІҢ мэні жонінңе, екішні- сі МаксИмовтыЦ наразылыҒЫ жөніиде арнайы қабылңаи- Ды. ЕііДІ осы Макснмов озіиІЦ «Есебіпце» не айтты екен?— деГ-ен сұрақ туады. Ол «ЕсеПті» езінІҢ ізін Жа- сыру үшін Жазады — аДамта тіл өз пікірін Жасыру үнгін берілГен деген днплОматтыҢ айтқаныныҢ кері осы53. Макснмов сыбайластарыныҢ «бейнебір құцай Жасамлаз- дық» баҒыты туралы қайдаҒы бір «теріе мөліметтер» та- ратылыП ЖүрГен көрінеді, не бары Осы Ғана.
«Теріс мӘліметтер»,—- ңейсіз бе Сіз? Жоқ, олай емес, Жарқыным, СізДІҢ бұл арада ізіңізді ЖасырыП отырҒан себебіңіздІҢ өзі ңе — құцай Жасампаздық Жайында

ШАҚЫРЫМПАЗДЫҚТЫ ... ЖАҚТАУШЫЛАРДЫҢ ФРАКЦИЯСЫ... 95
«ПрОлетариЙДегі» «мӘліметтердің» толығынан дұрыс екенін өте Жақсы білетіндігІҢІзДе. Бұл «мәліметтердің», ЖарнЯланран қарарда баяндалран мӘліметтер сняқты, еҢ алДымен сіздердіц эдебн сыбайластарыҢыздан піы- ҒЫП Жатқан эдебн шыҒармаларта қатысы бар екенін Сіз өте Жақсы білесіз. Бұл эцебн шытармалар біздің қарарымызца өте цэлме-дэл көрсетілгеі/А ОііДа қосылма- Ған нэрсе,— мұндай нэрсенщ қарарда ңосылуы мүм- кін де емӨс,— тек мынау вана: сізДерціҢ серіктері- Ңіздіц «құдай ЖасамназдыҒына» болыневнктердщ бас- шы тонтарының арасынца бір Жарым ЖЫЛҒа тану уақыт бойы мейлінше қатты наразылық білДІрілін келеці, міне нақ осы неГІзде (ЖОҒарыңа көрсетілГен негізден басңа) карнкатуралық бОЛыпевИКтердің ЖаҢа фракЦИЯсы Жал- тару, қулық-сұмдық, қасақана байланысу, кінӘ тату, өсектеу арқылы біздің Жұмыс істеу мүмкінңігіміздің бэ- рін қИынңатыП келді. Бұл өсек-аЯңныҢ еҢ гажап біреуі МакСИМОвқа оте жақсы мәлім, ойткепі мұныЦ озі «Жо- лымыз бір емес» цеген мақаланың басылуыііа («Проле- тарнйдіц» 42-номері) Қарсы Жазылъш, «Пролетарнй» ре- ДакЦИЯсына ресмн түрДе ұсынылҒан наразылың бОлып табылады. Ңайран, Әділетсіз аласталтан-ау, мүмкін, бұл ца «теріс мӘліметтер» шытар? Мүмкін, бұл ца «наразы- лықсымақ» болҒаи шыҒар?
Жоқ, білгІЦІз келсе, із жасыру сансаты эрцайым жү- зеие аса бсрмейді, ал біздІЦ ПартИЯДа сіз оны еш уақыт- та да Жүзего асыра алмайсыз. Жасырыпбақ ойпаудыҢ Жэне орыс Әдебнеті мои орыс соЦИал-ДемократИясыиа иазар аударыП Отыратын ацамДардыЦ қай-қайсысына да белГІлі нэрсецен бэлценш ңұпнялыҚ Жасаура ты- рысуДЬіц Keperi Жоқ. Бірнеше бурЖуазняЛық баспапыЦ комегімсн біздІЦ жарня әДсбнетімізді ңұдай жасампаз- дықты үнемі уаіъіздаушылықПСИ тОлтырыи жүргөн ОДС- бнетші сыбайластар бар. Бұя сыбайластыңқа Максшюв та Жатацы. Бұл уатыз нақ осы соҢҒЫ бір жарым жыл- ДЫҢ ішівде вана, Орыс бурЖуазнясына өзінІҢ контрре- воліОЦИЯлық мақсаты үшін цінді Жанңандыру, ңінге әу- естікті күшейту, Дін ОЙлаП шытару, ңінді халыққа сіңі- ру немесе Оііы халық арасында жацаша нытайту керек ООлГан кезңе Ғана үнемі Жүргізілетін уарызва айналды.

96
В. И. ЛЕНИН
СОНДықтан құңай ЖасамназДықты уатыздау қОҒамДық, саясн сИПатқа не болды. РевОЛЮЦня ДӘуірінце кадетЖан- дылыҒы үшін нетұрлым нысық меныневИктерді бетінен сүйгені Жэне мейірлене сүЙГені сИЯқты, буржуазнЯлық басПасөз контрреволюЦИЯ дӘуірінде мыналардың іші- нен — қалЖЬЩдамаңыз!— маркснстердІҢ ішінен Жэне тІПті «болыневИКСЬімақтарДЫҢ» ішінен шыққан құңай Жасамназдарцы бетінеи сүйІП жэне мейірлене сүйіи отыр. Ал болыневИзмнІҢ ресмн органы редакЦИЯЛық ма- қалаДа болылевИзмнІҢ мұндай уатызбен жолы бір емес деп мӘлімдеГен кезде (баснасөзДеГІ бұл мӘЛІмдеме көн- төГен хат Жазып, ауызекі сөйлесу арқылы масқара уа- Ғызды тоқтатуға көндіруГе тырысушылық іске acnaraH- нан кейін барын Жасаяды),— міне, Осы кезде Макснмов ЖОлдае «ПролетарИЙДІҢ» реңакЦИЯСына формалЬДЫ түр- де Жазбаша наразылық білдірді. Оны, МаксИмовты, ЛонДон съезі54 сайлатан, сондықтан Да оныҢ «пе бОЛҒан ПравОСын» құңай жасамназдықтың масқара уаҒызынан ресмн түрде бас тартута батылы барҒан адамңар бұзып Отыр. «Немесе, біздІҢ фракЦИямыз құдай Жасамлаз эдебИетшілерге кірІПтар Дейсіз бе!» Бұл ескертле редак- ЦИЯда қызу талас болын Жатқан кезде Марат жолдас- тъщ аузынан шытыП кетті,— нэ, ИӘ, езіне бОЛЫневИКгер- мен бірге бОлу керек ne немесе құдайшыл шақырымлаз- дармен бірге болу керек ne ДӨГен мӘселені Осы уақытқа дейін Жақсыліап шеіле алмай Жүрген, сондай қарада- йым, ИГІ тілекті, келіскіш, ақ көңіл МараттыҢ аузынан шыҒЫП кетті.
Әлде, мүмкін, мұныҢ бөрі це «тергс мӘЛІметтер» шы- тар, қайран, ӘДІлетсіз аласталҒан МакснмОВ-ау? ҢұДай Жасампаз ӘдебнетшілердІҢ ешқандай сыбайластар тобы Жоқ шытар, оларды Сіз ешбір қОрҒамаҒан боларсыз, «Жолымыз бір емес» детен мақалаҒа қарсы Сіз наразы- лық білцірмеген боларсыз? э?
Ңұдай ЖасамПаздық батытқа қатысты «теріс мӘлімет- тер» туралы Макснмов ЖОлдас Жаңа фракЦИЯның құрҒалы Жүрген шетелдік мектебі Жөніндегі езінің «Есебінде» айтады. Бұл «шетелдегі туңтыш (курснв МаксИмовтікі) партИЯ мектебін құруды» Макснмов Жолдас өте-мете баса көрсетІП, бұл мәселеде Жұртты

ШАҚЫРЫМПАЗДЫҚТЫ... ЖЛҚТАУШЫЛАРДЫҢ ФРАКЦИЯСЫ... 97
қатты алдан ОтырҒанДықтан ца, атышулы «мектеП» ту- ралы тОлыҒырақ тоқталура тура келеңі.
МаксИМОв ЖОлдас күйіне былай цел піаҒым айтацы:
«Редакция («Пролетарийдің» редакциясы) тарапынан мектеп- ке көмек көрсету былай тұрсын, керек десе тіпті оны бақылау ісін өз қолына алу жөнінде де бірде-бір әрекет Жасалған жоқ; мектеп туралы қайдан алынғаны белгісіз жалған мәліметтерді тарата отырып, редакция бұл мәліметтерді тексеру мақсатымел мектептің ұйымдастырушыларына бірде-бір сұрау салған жоқ. Бүкіл осы іске редакцияның көзқарасы осындай болды».
Солай. Солай. «Керек цесе тІПті мектенті бақылау ісін өз қОлына алу Жөнінде це бірце-бір эрекет Жасал- Ған Жоқ...» МакснмовтыҢ незунттІГІ бұл сөзде өзін езі Әшкерелеуге дейін Жеткен.
Бірінші Дума заманындаҒы ерОГИнцік Жатақхананы еске түсірІҢІзші, Оқушы. ОтставкацаГЫ земство бастыты (немесе ЖалПЫ осы тектес бір шені бар кавалер) Еро- ГИН, «үкімет адамдарына» көмектеспек болын, басҚа Жақтан келГен шаруа ДӨПутаттары үшін Петербургте Жатақхана ұйымДастырцы. ТӘЖІрнбесі Жоқ Деревнн му- ЖИктері астаната келГенңе ЕрОгнннің агенттері Оларцы қаҒЫП ӘкетІП, ерОгнндік ЖатақханаҒа ЖІберІП отырды, элбетте, мұнңа оиар «сОЛшылдардыҢ» теріс ілімңерін бекерте шыҒаратын, труДОВИКтерГе қара күйе Жататын, т. т. істейтін, Думаның Жаща мүшелерін «натыз орыс- тық» мсмлексттік ксмсцгсрлікке үйрететін мектепке тал болып жүрді. БақытымызГа қарай, Мемлекеттік дума- ныҢ ІІ-етербургтс болуы ЕроГИііці 03 жатақханасын нақ Петербургте ұйымңастыруҒа мэЖ'бур еткені жақсы болтан, ал ПетербурГ — ИДӨЯлық Жэне саясн өмірдің ӘЖӨП- тӘуір ауқымды, ерікті ОрталыҒы болҒанцыҢтан, элбетте, ерОГИндік ДӨПутаттар көл ұзамай-ақ ероГиндік Жатаң- ханадан безІП, трудОвнктерДІҢ лагеріне немесе дербес дӘПутаттардың лагеріне көше бастады. ЕроГИн бастаған істен оныҢ өзі де, үкімет те масқара болды.
Енді, Оқушы өзІҢІз байқаП көріңізші, осындай ерогин- цік Жатақхана қайдаҒЫ бір шетелдік Петербургте ұйым- ңастырылыП отыртан ЖОҚ, қайдаҒы бір шетелдік Царе- вокОКшайскІДе ұйымдастырылын отыр вой. Егер сіз осины ОЙлаП қарайтын болсаҢЫз, Онңа шақырымпаз-құдай Жасамназ ероГИнңер Өзңерінщ Евронамен таныстығын

98
В. И. ЛЕНИН
наҒыз орыс ЕрОГИіінен төрі Қулау бэлын шыту үшін найдалантанына келісуГе тніс бэласыз. Өзңерін бОлыле- вИктерміз ДСП атаП ЖүрГен адамцар өз кассасын,— біз- ДІҢ білуімізпіе, «ПролетарнЙДІ» басыл шыкарыП, тарату шыҒЫнын этен отыріатын бірден-бір Жалны болыле- вИКтік касоақан тәуелсіз кассасын,— жасады, өз аген- турасын ұйымдастыріңы, «өздерішЦ» бірнеше үгітшісш ЦаревокОКшайскіге Жнпады, Оііда нартнЯлық сОЦИал-де- мОкратИЯлық ЖұмысшыларДЫЦ бірнешеуін алыП барыл, бұл (ПартИЯдаи ЦаревокОКшайскіде ЖасырылҒан) еро- гИНДІк жатақхананы «шетелңеГІ туцГыш ПартИЯ» (нар- тИЯДан Жасырылын ОтырҒанДықтан — нартИЯлық болыл отыр) «мектебі» цел ЖарИЯлады.
ЛласталҒаи Макснмов ЖОлдас өзініц аластатылуыи заңды ма немесе зақсыз ба деген мэселені (бұл мэселе туралы төменде айтамыз) барынша Жанын сала көтерІП отырГандықтан, мынаны ескерте кетуге асытамыз: ша- қырымпаз-құдай Жасамлаз ерогИіішілДердІЦ қнмыл-Әре- кетінде «зацта қарсы» ештеще ЖОҚ. Мүяде ештеңе ЖОҚ. Бұл арада бәрі це эбден завды. Партия ішіиңегі нікір- лестерДІң бірге тонтасуы да зацңы. Пікірлестерңің касса Жасал, Ортақ бір насИхат-үгіт Орныіі ашуды ОЙластыруы Да завды. Қазіргі кезеҢде мұндай ОрынныҢ фюрмасы етІП, мысал үшін айтсақ, тазетті алмай, «мектенті» таң- даП алҒЫсы келетіні ңе заңңы. Бұл мектеПті ПартИЯ мү- шелері ұйымдастырыП Жүргендіктен, мұндай орынныҢ саЯСИ ЖӘііө ИДеЯлық ЖауаПкершілігін өз мойнына ала- тып біреу де бэлса, ПартИЯның белтілі бір ұйымы болыл ОтырҒапдықтан, ОлардыҢ мұпы ресмн түрде ПартнЯлық мектеП ДӨП саиауы ца заңды. Егер... егер незунттік 60л- маса, егер екІЖүзділік болмаса, егер пақ оз ПартИЯсыи алДаушылық болмаса, Оііда бұл арада борі де обдел заҢ- ДЫ ЖӘііс бзрі Дс оте Жақсы болар сді.
Erep сізңер мектелтІҢ нартИЯЛЫҒЫн Жұрт алдында баса көрсетсеңіздер, ЯҒНИ оныҢ формалъды заңдылыҒы туралы мәселемен Ғана шектелсеңіздер, сөйтІП мектен аіпуДЫЦ ИНИЦИаторлары мен ұйымДастыруіПыларыныҢ есімдерш атамасацъіздар, япіИ мектеПтІҢ ПартИЯмызда- Ғы жаңа фракцияның Жұмыс орны ретіііңегі ИДеялық- сансИ баҒыты туралы үнДемесеҢІзцер, мұныц езі nap-

ШАҚЫРЫМПЛЗДЫҚТЫ ... ЖАҚТАУШЫЛАРДЫҢ ФРАКЦИЯСЫ... 99
тИЯны алдаГаііДық емее не? «Пролетарий» редакцііЯсыіі- да бұл мектен туралы екі «қатаз» болды (реңакЦИЯ МаксИмовПен, міие, бір Жылдан астам уақыт бОйы «қаҒаздар» мен ДИПЛОматнялық ноталарцың көмегі ар- қылы тана қарым-қатыпас ЖасаП келеді). Бірініпі қа- Газта тІПтеи ҚОЛ қойылмарап, мүлдо ешкім ҚОЛ ҢОЙма- Ғаіі — мұпың озі аҒарту жұмысыиыҢ Пайдалылыгы ту- ралы Жэне мектеПтер ңен аталатын мекемелердІҢ arap- тушылық маЦызы туралы айтылҒан Жай Пайымцау тана. Екінші қатазҒа Жалтан біреулерцІҢ қОлдары ҚОЙЫЛ- Ған. Енді «шетелДӨгі тұщыш Партия мектебін» Жұрт алДынңа цэрштеп баспасөзГе Жаза ОтырыП, МакснмОВ жолцас мектентІҢ фракциялың сшіаты туралы бұрынры- сынша одейі ундемейдТ
БұЛ Иөзунттік сансат лартИЯҒа зИЯнын тирізеді. Бұл «саяс-атты» біз ошкерелейміз. Мектел ашуңың ннИЦИа- тОрлары мои ұйымцастырушылары іс жузінде «Ер» (Москва шақырымПаздарыиыҢ ПартііЯ ішінңе Жұрттъщ бэріне белгілі косемін —мектеП туралы рефераттар Оқы- ran, шӘкірттер мектебін ұйымдастырҒаи жэне жұмыс- шылардыҢ бірііеше үйірмелері лектор етІП сайлаган КО- семін Осылай цел атайық), МакснмОв, Лупачарскнй, Ля- Дов, АлексИііскИЙ ЖОлңастар жэне т. б. бОлды. Лтап айтқанңа, бұл Жолдастарңың қайсысыныҢ қанцай ролъ атқарҒанып, мектелтің эр түрлі ресмн мекемелерінде, оныҢ «Советінде», оның «атқару КОмнссИясында», оның лекторлар коллегилсында, т. с. олардың қандай орын алҒанын біз білмейміз Жэне білуГе құштар ца емеспіз. Бұл сыбайдастар тобын қайсыбір жеке реттерце «фрак- ЦИЯлық емес» ЖОлдастарцыҢ қайсысы тОлықтыра ала- тыпын біз білмейміз. Мұның бөрі тінті це маҢызцы емес. Біз былай ңейміз: Жав;а фракЦИялық орталық ре- тінДегі бұл мектеПтІҢ шын ИДӨЯлық-саясИ бавытын нақ осы аталҒан адамдар аныңтайды, аЛ мұны нартИядан ЖасырыП, МаксИмов Иезунттік сансат ЖүргізІП отыр. Жаман нэрсе нартИЯДа жада фракЦИялық орталықтың Пайца бОЛҒандыҒы емес,— фракЦИяшыЛдыққа Қарсы ар- зап аЙҒаймен озңеріне сансн каиптаігсымаҚ табудан қашпайтыіі ацамцардыЦ қатарына біз тіпті ңе жатнай- мыз,— қайта, партия ішінде ерекше сарынва айнаяҒан-

100
В. И. ЛЕНИН
дықтан оныҢ ерекше түрце көрінуГе мүмкінңік алтаны- ныҢ өзі-ақ Жақсы. Жаман нэрсе болын отыртаны — нар- тИяныҢ алдануы Жэне, аҒарту ОрныныҢ қай-қайсысына болсын тілектес болатыны сИЯқты, мектеп атаулыіа да тілектес — 'бұл өз-өзінен түсінікті — ЖұмысшыларцыҢ ңа алдануы.
МаксИмов ЖолңастыЦ «ІТролетарИЙДІң» редакЦИЯсы «тіпті» («тіпті»!) «мектенті бақылау ісііі оз қолына ал- Ғысы» келмеці дел жұрт алДЫнца шатым етуі екІЖүзці- лік емес ne? Тек ойлал қараңызцаршы: 1908 жылы ИЮНЬде Макснмов Жолцас «ПролетарнЙДІҢ» шатын редакЦИЯсынан шықты, сснан бері бОлыневИКтік фрак- ЦИЯда ішкі күрес мъщ түрлі формаңа үздіксіз дерлік ЖүргізілІП келеді: АлексннСКИЙ — шетелңе, «Ер» Жэне К0—шетелде Жэне РОссИЯца Макснмовқа ілесін «Проле- тарнйге» қарсы бүкіл шақырымПаздық-құцай Жасамназ- Дық мүлӘЙім ақымақтықты мың құбылтыП қайталаП Жүр. Макснмов «Жолымыз бір емес» ДӨГен мақалата қарсы Жазбаша Жэне фюрмалЬды түрде наразылық біл- ціреці; ПартИЯдаҒы істІҢ Жайын тек ңақПырт арқылы Ғана білетінцердің бөрі де бОЛЬшевИКтерце сөзсіз 6ona- тын Жікке бәлінушілік туралы сөз етІП Жүр (меньшевик Данныц 1908 жылы ңекабръдеГІ Бүкіл росснЯлық конференЦИЯда ресмн ЖИналыста баршаҒа естірте: «ал Қазір ЛенннДІ бОлылевИзмГө опасызДық жаеацы Деп болылевИКтерңІҢ кінӘлал Жүртенін кім білмейді» дел мӘлімДӨГенін айта кетудІҢ озі-ақ жеткілікті!),— ал МаксИмов ЖОЛдас бейкүнэ адамта ұқсан, тінті ешбір кінӘсы ЖОқ нэрестеГе ұқсаП, аса құрметті Жұртшылық- тан: құДай ЖасамПазшыларДың ЦаревОКОКшайскіңегі ПартИЯ мектебін бақылау ісін «ПролетарнЙДІҢ» рецак- ЦИЯСЫ «тІПті» өз қолына алҒыеы келметен себебі не? Дөн сұрайды. Мектенті «бақылау»! «ПролетарИЙДІҢ» Жақтастары МаксИМОВтың, ЛуначарскнЙДІҢ, Алекснн- скпйдІҢ Жэне К°-нің лекЦИЯларынңа қатысыП Отыратын «инспекторлар» ретінДе болута тніс!! ОсынДай лайық- сыз, масқара комедняны ОЙнаудъщ не көреГІ бар? Неме- нете керек? Жада фракЦИЯЛық орталықтыҢ ИДеялық басшылары мен дем беруінілерін тура Жэне аілық мо- йындауДЫҢ орнына, «мектептің» еш нӘрсені көрсете ал-

ШАҚЫРЫМПАЗДЫҚТЫ ... ЖАҚТАУШЫЛАРДЫҢ ФРАКЦИЯСЫ... 101
майтын «гірограммалары» мен «есептерін» жіберу ар- қылы жұрттың көзін боиуДың не Keperi бар!
НеменеГе керек?— бұл сұраҚқа біз Қазір Жауап бере- міз, ал өзірше мектен Жөнінңегі мөселені анқтайық: Ца- ревокОКшайск ПетербурГке сын алацы жэне Петербург- ке ауыса алады (ед болмаганда Оның көпіпілік болегі), бірақ ПетербурГ ЦаревококіпайскІГе сыя ца ал- майды, ЦаревокОкшайскІГе ауыса да алмайцы. Жаңа ПартИЯ мектебі Оқушыларының ЖІГерліректері, дербее қнмылҒа қабілеттілері өрісі тар Жада фракЦИЯдан кең өрісті ПартняҒа қарай, шақырымПаздар мен құцай жа- самПазцарДЫҢ «тылымынан» жалПЫ соЦнал-демокра- тИзм Ғылымына қарай, атаП айтқанда, боЛъшевнзм ҒЫ- лымына қарай өзДеріне жол таба алацы. Ал кімце-кім сроГИНДІк атарту ісімен шектеліи қалҒысы келсе, ОҒан еш нэрсе істей алмайсыҢ. Ңаидай КОзқарастаты жұмыс- шылар болса ца, олар шетелцік Царевококшайскіцеіі шетелңік ГІетербургке кошкісі келетін (немесе барып қайтқысы келетін) болса жэне бОЛЫневнзмнщ көзқарас- тарымен танысқысы келетін болса, онДа «Пролетарнй- дІҢ» редакцИясы олардыҢ бәріне де барынша көмек Kop- сетуГе цайын Жэне көмек керсетеді ңе. An «шетелдеті туңтыш партия мектебін» құрушылар мен онъщ ннн- ЦнатОрларыныҢ екіжүзңілік саясатын біз бүкіл лартИЯ алДынңа ошкерелейміз.
V
Біз: МаксИМОвтыҢ Осы екіЖүзДІлІГІнів; бәрі неге керек — ДӨГен сұрақ ҢОЙдық та, бұл сұраққа жауан беру- ці мектеп туралы Әңгімені аяқтаранта дейін кейінГе қаЛ- Дырңық. БіраҚ, турасын айтқанда, бұл арада аныҚтауға Лайықтысы «неге керек?» цеген сұрақ емес, керісініне, «неліктен?» детен сұрақ. Жада фракЦИЯнъщ барлыҚмү- шелері өдейі белГІлі бір мақсатты көзден, екіжүзДІлік сансат шүрГІзІП отыр ДӨП ойлау ЖЯҢСНҚ бОлар еці. Жоң. Мэседе былай болыл отыр: екІЖүзңІЛІк саясатты туғы- затын себентер (шақырымназДар мен ңұцай Жасампаз- царДЫҢ көпіПІлігі мОЙынДамайтын) бұл фракцняның жай-күйінІҢ өзіндө, оиыц бОЙ көрсетуі мен ОНЫЦ әрекет Жасау ЖаҒдайларынңа бОЛЫП отыр.
5 19-том

102
В. И. ЛЕНИН
Екіжүзділік жаманДықтың Жақсылыққа қайтартан қарымы деи айтылҒалы қашан. Бірақ бұл нақыл ацам- ның жеке басынын; мораЛІне байланысты айтылтан. ИДөялық-саясИ батыттар ЖӨнінңе мынаны айту керек: екіЖүзділік цегеніміз ашықтан-ашық, тікелей бой көрсетуГе өзіпщ олсіздіГін сезінетін іштей эр текті, кез- дейсОҚ табысқан, ала-құла элсмеяттерДен құралтан топ- тардың жармаса кететін бүркешШІ.
ЖаҢа фракцИЯНЬщ осы бүркенішке Жармаса кетуі Оның құрамыныҢ қанңай екенін көрсетеці. Ңұңайшыл шақырымпаздар фракЦИЯсының штабы бОлып Отыртан- цар — танылматан фнлософтар, мазақ болтан құдай Жа- самназңар, анархнстік жетесізДІГІ, революЦИялық қы- зыл сөзГе ӘуестІГІ ӘЙгіЛенГен шақырымназДар, шатасын болтан улЬТИматИстер, ақырынца, «револкщня аралық» заман Жатдайлары мен мінцеттеріне сай келетін, елөу- сіз, қарапайым, сырттай қараҒавда кезГө түсіщ «жарқы- рамайтын» револтоцИялық соцИал-ДемократИялық жұ- мысқа кошуді оз бойына мін Kopren Жэне пұсқаушылар мектентері меи тонтары Жөнінде... айтылҒан «жарқын» сөзңерімен 1909 жылы МакснмОв Жарылқан отыртан Жасақшылар (біздІҢ бақытымызҒа Қарай, болыпевнктік фракцИЯДа бұлар аз тана). Қазіргі сэтте бұл Әркелкі элементтерді мықтан тОПтастырыП ОтырҒан бірДен-бір нэрсе — «ПролетарнЙГо» ценен өршеленГен ӨПшенділік; «ПролетарнЙГе» мұндай өшпенділіктІЦ болуы орынцы да, өйткені ол — Осы элементтерДІң өзцерін корсетуГв тырысқан ӘрекеттерінІҢ бірде-бірі немесе өздерін Ж>ана- малаП болса Да танытута, немесе озңерін аз Да болса қОртатыП, тасалауҒа тырысқан ӘрекеттерінІҢ бірде-бірі «ПролетарИЙДе» еш уауытта да узілді-кесілді тойтарыс алмай калмаГандыңтан туран өшПенділік.
«Пролетарпй» өзінІҢ Әрбір номеріііДе, Әрбір реңакЦИя- лық ЖИналысында, нартня өмірінІҢ кезекті мӘселелері- нІҢ бӘрі ЖӨнінДӨГІ Әрбір матерналынДа бұЛ элементтер- ге: «үмітті мүлде үзІҢІздер» цел келді.
Ал кезектеГІ мэселеяер (біздін; ревОЛЮЦИя мен біздегі КОнтрреволюЦИЯныҢ объектнвті Даму жаҒдайларының Әсерінен тутан) эдебнет саласында — ҚұДай Жасамназ- дық Жэне марксИзмпІҢ теорИллық неГІзцері, ал саясн

ШАҚЫРЫМПАЗДЫҚТЫ ... ЖАҚТАУШЫЛАРДЫҢ ФРАКЦИЯСЫ... 103
Жұмыс саласынңа — III Думаны жэне үшінті Дума трпбунасын соЦИал-демократИяның пайңалануы жайын- цаҒЫ мэселелер болын шыққан кезде,— міне, con кезде бұл элементтер топтасты ңа, табнҒИ Жэне болмай ҚаЛ- майтын ДүмПу бұрқ ете түсті.
ДүмнулердІҢ бөрі сняқты, бұл Дүмпу це бірДен бодцы,— бірңен болтанда, тенценЦИЯлардың ерте байқаЛ- маҒанДЫҒы маҒынасында, ол тевденцИялардыд ткеке КӨ- ріністері болмаҒандыҒы матынасынца емес,— өркелкі тенденцИЯларДың, Оның ішінДе саясаттан тым аулақ Жатқан тенденЦИяларДЫҢ ца, саЯсн Жатынан тОнтасуы кенеттен дерлік Жүзете асуы матынасынца бірцен боЛ- Ды. Сондықтан қалыҢ Жұрт, Әрқашанты әДеті бойынпіа, ЖаҢадан жікке бөлінушілікті ӨҢ алцымен тотышарлың тұрҒыңан түсінДІрушілікке, мұны қайсыбір басшыньіҢ ңанДай болсын бір Жаман қасИеттерінен, шетел мен үйірмеШІЛДІктІҢ шэне басқаЛардыҢ Әсерінен Деп түсінді- рушілікке, т. т. бой ұрува бейім бэлып отыр. Объектнв- ті ЖаҒДайлар себепті шетелДІҢ лаЖсызңан барлық ор- талық революцИЯлық ұйымДарцыҢ эрекет Жасау база- сының орны бола отырын, жікке бөлінудін; формасына өзінің Әсерін тИГІзтені кумэнсыз. Бұл формата өзінщ бір буйірімен СОЦнал-ДемОкратИЯҒа кіретін эцебн үйірме ерекшеліктӨрінІҢ це Әсері тнгені кумэнсыз. Біз тоеы- шарлық тұрҒыңан түсіндірушілік ңен Жікке бөлінуДІҢ фюрмасынан, сылтауларынан, «сыртқы тарнхынан» бас- қа еш нӘрсені түсіндіре апмайтын Осы ЖаҒДайларДы есенкө алуцы айтып Отыртанымыз ЖОҚ, қайта келісПву- шіліктің идеялың-саяси неГІзңерін, себеПтері мен түл- тамырЛарын түсінгісі келмеушілікті немесе түсіне ал- маушылықты айтын отырмыз.
Бұл неГІздерці жада фракцняныц түсінбеушілігі co- нымен қатар Онъщ ізін Жасырын, шақырымпаздықпен тытыз байланысы бар екенін, т. т. мойындамай ескі бүр- кенішке Жармаса кетуіне це түрткі боЛын отыр. Бұл неГІзДерДІ түсінбеу Жада фракЦИЯньіҢ таранынан жікке бөлінуді тоГышарлыу тургыдан тусіндіруді, тотъшар- лың тілектестікті пайдаланып жалдаптық жасауды ту- Ғызыл отыр.
Шынында Да, Макснмов Жэне К° өздерінІҢ «қуылған-
5*

104
В. И. ЛЕНИН
дыҒЫ», өздерінің «аласталҒандыҒы» Жайында қазір Жұрт алДында Жылан-сықтан ОтырҒанДЫҒы тОГышарлық тілектестікке ДэмеленГен Жаядантық емес ne? ҢұДай үшін, Жазықсыз қуылтанДарҒа, ӘДІлетсіз аласталҒанцар- Ға рақым етін, тілектестік білдірІҢІзцер... Мұнцай ӘДІс- тІҢ тоГышарлың тілектестікке қатесіз сенім артқанды- Ғын мынадай ерекше факт ДӘлелцеЙДІ: тіпті Плеханов Жолдас та, құдай ЖасамПазДықтың қанңайының болсын, «Жаңа» фплОсофИЯның қанцайыныҢ болсын, іпақырым- паздық Пен улЬТИматизмнІҢ, т. т. қанДайыныҢ болсын цұшпаны тіпті Плеханов жолдас та МаксИМОвтың қыңқылДауын Пайдаланып, құдай үшін рақым етіп, ті- лектестік білдірді, сөйтін осы ЖаҒдай Жөнінде бэлыне- внктерді таҒы Жэне таҒы ца «тас жүректер» цен балатат- тады (Плехановтың «Дневннк СоЦИал-Демократасын» қараҢЫз, авГуст, 1909). Erep МаксИИОв тілемсектенІП тіпті Пл-ехановтың да тілектестік ннетінен қайыр-сада- қа сұран алын ОтырҒан 6ojrca, онда мейірбан, ақ ннетті, қаранайым шақырыміпазДар мен құңай жасамназдарДы «қутандық» ЖӘііе «аластаҒандық» жайында соЦИал-де- МОкратИЯныҢ ІШІИДегі жэпе соЦИал-демОкратИЯны тө- ҢІректен Жүрген торышар элементтердІҢ МакснмОвқа тілектестік ниет білдірін қанніама кез Жасын төГетінДІ- Гін, Оқушы, өзІҢІз біле берерсіз.
МаксИмов Жолдас «қуҒандық» Жэне «аластатанДық» туралы мӘселені формалъды Жатынан ца, істің мӘні жа- Ғынан да талдап жасауда. Енді Осы талцаП жасаудың не екенін ҚарастырыП көрейік.
ФормалЬды ЖаҒынан алыл қараҒанда Макснмовты аиастау «заңта қайшы», сондықтан да «біз бұл аластау- ды мойыидамаймыз», ойткеііі Макснмовты «бОлылевИК- тік съезД, ЯҒИИ ПартИЯ съезіиІҢ болыневИКтік бөлегі сайлаҒан» — дейді бізге аласталҒандар. МакснмОв пен НнкОлаевтІЦ листОгіп оқыганда Жұрт ауыр айыПтауды («заҢҒа қайшы аластауды») көреці, бірақ іс туралы ni- Kipre келу үшін айьіПтаудыц цэлме-дэл тұЖырымын да, матернал да ала алмайды. Ал белГІлі жақтың ш-етелде Жікке бөлінушілік болтан реттердегі даҒДылы төсілі иақ мынацай Ғой: ПрИнщшті келіслеушілікті КОлеҢкелен, оны бүркемелеу, ИДӨЯлық таластар Жайында үнцемеу,

ШАҚЫРЫМПАЗДЫҚТЫ ... ЖАҚТАУШЫЛАРДЫҢ ФРАКЦИЯСЫ... Ю5
өзцерінің ИДӨЯлық ДОстарын Жасыру Және жұрт анық түсіне бермейтін Жоне егЖей-тегЖейіне цейін Жете тү- сінуГе нравосы ңа ЖОҚ ұйымдыҚ ЖанЖаддар туралы ко- бірек айқай-шу көтеру. Ра'боче-делошылцар 1899 жылы осылай істеді, Олар ешқандай «экономнзм» жоқ, ал Плеханов болса баснахананы ұрлаП алды цел байбалам сал- ды. МеныпевИктер 1903 жылы осылай істеці, олар бізде рабоче-Делошылдыққа қарай еіпқанДай бет бұрые жа- салын Отыртан Жоқ, ал Леннн бэлса ПОтресовты, Ак- селЬрОДты Жэне Засулнчті, т. т. «қуын шықты» немесе «аластады» цел байбалам салДы. Шетелде жүргенцер ішінен ұрыс-керісті, Даурықнаны ұнататын адамцарды тарту үшін ЖалДаПТық Жасауніылар Осылай істейді. ШақырымПаздық та ЖОҚ, құдай ЖасамПаздық та Жоқ, тек «букіл фракциЯньщ мулкін» «өзініц толық ңарама- Гында ңалдырГысы» келетін «рецакЦИЯ көпіпілігінің» Макснмовты «заңта қайшы аластауы» Ғана болып отыр,— мырзалар, бізцІҢ арамызта келІП Жайтаса кеті- ңіздер, біз сіздерГе бұл Жөнінде не қызықтың бэрш ба- янцан береміз дейңі...
Макснмов Пен Николаев Жоядастар, бұларыҢЫз ескі тӘсіл! Мұнцай тӘСІлге Жармасатын саясатшылардыҢ мойны үзілмей Қалмақшы емес.
БіздеГІ «аласталҒандардыҢ» «заҢҒа қайшылық» жай- лы айтыП жүрГен себебі — Олар «ПролетарнйдІҢ» ре- дакЦИЯСын бОЛЬшевнктік фракЦИяньщ татцыры турады жэне оныҢ Жікке бөлінуі туралы мэселеш memyre пра- ВОСЫ Жоқ ДӨП есентейді. Өте Жақсы, мырзалар. Erep «ПрОлетарнй» редакЦИясының Жэне ЛОНДОН съезінңе Орталық КОМИтеттІҢ мүшесі Жэне Орталық Комитеттің мүшелІГІне кандИңат бОлъш сайланган 15 болыиевнктің бОлыневИКтік фракЦИЯ болуҒа Правосы Жоқ болса, онда мұны ЖалПы Жұртқа естірте мэлімңеп, бұл Жарамсыз өкілдікті құлату немесе Қайта сайлау үпіін науқан жүр- гізуГе сіздердІҢ толың мүмкінціктеріңіз бар. Ал сігдер мундай науканды жургіздініздер де, тек бірнеіпе рет 61- раз сӘтсіздікке ұшыраганнан кейін Ғана піағым айтыл, күҢКІлңеуді артық кәрдІҢІзДер. Макснмов нен НнкОлаев Жолдастар, сізңер болыпевИКтердІҢ съезі немесе кОнфе- ренцИясы туралы мэселе кӨтерГен екенсізңер, Онда еіз-

106
В. И. ЛЕНИН
цер «Ер» ЖОлцастыҢ будан бірнеше ай бурым «ПрОЛета- рнЙГе» сенімсізңік көрсету туралы Жэне бОЛЫневнктер- дің ЖЯҢа ИДӨЯЛық ОрталыҒын сайлау үшін болыпевИК- терңің КОнференЦИЯСЫн шақыру туралы қарар Жобасын МОсква комИтетіне ұсыныП та қоЙҒанын Жұртқа Here айтпацыҢызДар?
Ңайран, Әділетсіз аласталҒанңар-ау, бұл туралы сіздер Here үндемей қалдыдыздар?
«Ер»-діҢ қарарына ОНЫҢ өзінен басқаларцыҢ бәрі Царем цауыС 6epin, қабылданбай қалҒанцыҒы туралы сізДөр Here үнңемедІҢІзДөр?
1908 ЖЫЛДЫҢ күзінце бүкіл ПетербурГ ұйымында, ОНЫҢ төменгі ұйымдарына цейін, болыневнзм ішіндеГІ екі аҒымның, шақырымназДар мен ПіақырымназДыққа қарсыларДың, шіатформалары бойынша күрес болҒанцы- Ғы туралы, оныҢ бер Жатынца шақырымназДардың Же- цілІП қалтанДЫҒы туралы сізцер Here үнДемецеҢІздер?
МаксИмов нен Ннколаев Жұрт алңында күңкілцеп қалҒысы келеңі, ойткені Олар Россннда сан рет Жеділіс- ке ұшыраңы. «Ер»-дщ ңе, нетербургтік шақырымназДар- ДЫҢ ца еілбір конференЦИяны күтпей-ақ Жэне өз нлат- формаларын бүкіл нартИЯ алдында жарияламай-ац, болыневИзмГе қарсы еҢ төменгі ұйымцарҒа ңейін күрес ЖүртізуГе правосы бОЛДЫ.
Бірақ 1908 ЖылдыҢ нюнінен бастан ШақырымназДық- қа қарсы ашық сОҒыс ЖарпЯлатан «Пролетарнй» редак- ЦИЯсыныҢ бір жыл күрестен кейін, бір жыл айтыстан көйін, бір жыл кнкілЖІҢнен, ЖанЖалДарцан, т. т. ке- йін, РоСсИяныҢ облыетарынан үш делеГатты Жэне ке- цейтілген реДакЦИЯныҢ шетелДІк қақтыҒыстарДЫЦ бір- де-біріне қатысгіаҒан бірнеше орыс мүшеоін шақырып алҒаннан кейін бар нәрсені айтута, Максимовтъщ редак- циядан бөлшіп шъщңандыГъш айтуҒа, бОлыпевИзмнің шақырымназДыққа, улЬТИматнзмГе Жэне құДай Жасам- пазцыққа ешқанңай қатысы жоқ екенцІГІн айтута правосы болмацы ма?
ЕкІЖүздідікті қойыҢызңар, мырзалар! Сізцер өзцері- ҢІЗДІ ерекше күшті цен есептеГен Жерңе күреетщізДер, сөйтіп ЖӨҢІлін қалДЫңызцар. Сізңер болыневИКтерДщ ресмн орталыҒыныц шешіміне қарамастан Жэне ешқан-

ШАҚЫРЫМПАЗДЫҚТЫ ... ЖАҚТАУШЫЛАРДЫҢ ФРАКЦИЯСЫ... Ю7
Дай ерекше конференцняны күтпестен шақырымпаздық- ты бұқараҒа тараттыңызДар. Ал енці келін сіздер күң- кілңөП, шарым айтута кірістІҢІздер, өйткені көҢейтІЛГен реңакЦИЯДа, облыстарцан делеГаттар қатысқан Кеңесте ацам күлерліктей тым азшылық болып шықтыңыздар!
БізДІҢ алДымыздан таты ца тетелДегілерДІҢ айна-қа- тесіз рабоче-Делолық амаЛ-айласы: толық демократия үшін ЖаҒДай жоқ кезңе «ңемократИЯ» ойынын ойнау,— «шетелГе» қанцай ңа болсын наразылық туҒызуцы көз- дөП Жалдантық істеу Жэне сонымен қатар нақ сои шетелңен («мектен» арқылы) өзінің шақырымназДық- құцай жасамназдық насИхатын Жүргізу,— боЛЫпевИК- тердің арасынңа жікке бөлшушілікті бастап, артынан Жікке бөлінушілік туралы коз Жасын Tory,— өзінІҢ фракцИЯсын ұйымңастыру («мектепті» бүркеніш ете отырын), сөйтіп «ПролетарнЙДІҢ» «жікке бөлінушілік» саясаты ЖОПІііДө екіЖүзділікнен көз Жасып коя ету піыға келІП отыр.
Жоқ, еиДІ осы ұрыс-керіс Жетер! ФракЦИЯ ңеГеніміз ПартИЯ ішіндегі пікірлестердің ерікті оцаты, сонңықтан бір Жылцан аса уақыт бойы ЖүргізілГвн күрестен кейін, РОССИЯДа ңа, шетелңе Де ЖүрГІзілГен күрестен кейін, біз үзілДІ-кесілДІ қорытынды Жасаута тОлық нраволы 6oa- дық, біз осылай етуГе міндетті болцық. Біз оны Жаса- дық та. СізДерДІц бұҒан қарсы күресуге, өз нлатфюрма- ларыҢызды ұсынуҒа, көншілікті оныҢ Жатына тартуЛа- рыҢызҒа толық ПраволарыҢыз бар. Егер сіздер мұны істемейтін болсаңыздар, егер сіздер шақырымПазДармен ашық одақ ЖасасуңыҢ орнына Жэне ортақ платформа ұсынуДЫҢ орнына Жасырынбаң ойнасаҢыздар Және ар- зан ҚОЛДЫ шетелцік «цемократИЗм» арқылы Жалңаптық жасай берсеЦІзңер,—Онда сізцер мұнъщ есесіне ездері- ҢІЗГе лайық Жек көрінішке тана не боласызцар.
Сіздер екі Жақты айла-шарты Жасан отырсыздар. Бір ЖаҒЫнан, сізңер «Пролетарий» тұтас бір жыл бОЙы «тү- Гвлдей» болыпевИКтік емес батыт ұстан келеді ден жа- рнялайсыздар (ал сіздерДІҢ РоссііЯдаҒы ЖақтастарыЦыз мұвдай көзқарастарДЫ Петербург комнтеті мен Москва комнтетінІҢ қарарларына енгізуге сан рет Әрекеттенді). Екінші ЖаҒынан, сіздер Жікке боліиушілік туралы мы-

108
В. И. ЛЕНИН
лаП-сықтайсызДар, сөйтін «аластауцы» мойынцауцан бас тартасызДар. Бір жаҒынан, сізңер іс жузінде бар- лық мӘселелер ЖӨнівде шақырымПаздармен жэне құ- Дай ЖасамназДармен қоЯн-қОлтық бірте жүресізцер, екінші Жағынан — сізңер Оларцан безін, өзцеріңізДІ болЬшевИКтерДІ шақырымПазДармен жэне ңұДай Жасам- Паздармен келістіргісі келстін ымырашылцар іспетті көрсетпек болаюыэдар.
«Үмітті мүдде үзігцзңер»! СізцерДІҢ өз ЖақтарыҢызҒа көшпілікті тартып алуларыҢызҒа болацы. БолЫпевИК- терцІҢ ЖетілмеГен бөЛӨГІ арасынца сіздердІҢ қалатан жеҢІстерІҢІЗГӨ ЖетулерІҢІзГе бОлаңы. Біз ешқанцай ымыраҒа бармаймыз. Өз фракЦИЯларыҢызДы құръщыз- цар, ДӘлірек айтқанда: фракЦИЯларыҢЬізды құра бері- Ңізңер, мұныҢ езін сіздер қазірцІҢ озінце-ақ істей бас- тацыҢыздар, бірақ нартнЯны алДамаңызңар, большевИК- терді алцамаҢызДар. Дүннеде ешқанцай конференЦИЯ, ешқанңай съезд бОлыневИктерДІ енді шақырымпазДар- мен, улЬТИматИстермен Жэне құцай ЖасамлазДармен ымырата келтіре алмайды. Әрбір соЦііал-демОкрат бОЛЬ- шевИК Жэне Әрбір саналы ЖұмысЙіы үзілді-кесілді Жэне батыЛ түрце бір жаҒына шыҒуы тніе цеп айтқанбыз, со- лай цен таты ца қайталаП айтамыз.
VI
Жаңа фракЦИя өзінІҢ ИДеялық туысын бүркемелей ОтырыП, өзінІҢ натыз Платформасын ЖайыП салудан қорқын, өзінІҢ ИДӨЯлық қазынасындаҒы кенцелікті ескі Жікке бөлінушіліктердІҢ қазынасынан сөздерді алыл Пайдалану арқылы толтыруҒа тырысады. МакснмОв нен Николаев жаң-а «ИскраҒа» қарсы ескі күреске еліктеп, «Жаңа Пролетарий», «ЖаҢа ПрОЛетарнйлық батыт» цел байбалам салады.
Бұл — кейбір саясИ нӘрестелерңі рана таҢ қалдыра алатын айла.
Бірақ сіздер тінті ескі сөзңерДІң әзін де қайталай білмейсізңер, мырзалар. «ЖаҢа «Искрата» қарсы» ДеГен ұранныҢ «түйіні» мынаңа болатын: меныпевИКтер «Искраны» қолцарына алҒаннан кейін, ЖаҢа батытты өзңері бастаута тиіс ' болды, ал съезд (1903 жылҒы

ШАҚЫРЫМПА3ДЫҚТЫ ... ЖАҚТАУШЫЛАРДЫҢ ФРАКЦИЯСЫ... 109
РСДРП II съезі) нақ ескі «Искраның» батытын бекіт- кен еңі55. МұныҢ «түйіні» мынаңа болцы: меныневик- терДІҢ (1903—1904 жылдары Троцкнй айтқан) ескі Жэне ЖаҢа «Искранъщ» арасынца түнсіз тұҢҒИық жа- тыр Дел Жарнялауына тура келці. Сондықтан Потресов Жэне К° осы уақытқа цейін ескі «Искра» алта бастатаи заманныҢ қалңырҒан «ізін» өздерінІҢ бойынан сынырйП таетаута тырысумен келеці.
Ңазір «ПрОлетарнЙДІҢ» 47-номері ШЫҒЫП отыр. Бұдан Дэл үш жыл бұрын, 1906 ЖылҒы авГуста, бірінніі нОме- рі шыққан еці. «ПролетарнЙДІҢ» 1906 Жылты 21 авГуст цен белГІленген бұл бірінші нОмерінДе «Бойкот туралы» ДӨГен редакциялың міақала бар, ал бұл мақалаңа: «Дэл ңазір революцияшыл социал-демократтардыц бойкот- шылар болудъі цоятъш кезі туды»* ңен тайта таңба бас- қанңай анық Жазылтан. Сонан бері «ПролетарИЙДІҢ» «бОЙкотИЗмнің» (1906 жылдан кейін), Шақырымназ- ДықтыҢ Жэне улЬТИматнзмнІҢ найдасына ЖазылҒан ец уурыганда бір жолы, большевизмов мұнцай карикатура жасауды теріске шытармаҒан бірде-бір номері болҒан емес. Ад енді келін карпкатуралық болылевнктер өзце- рін ед Әуелі ескі «ИскраныҢ» үш Жылңық науқанын Жүргізін, оның батытын нартнянЬщ II съезінце бекітІП, ал онан кейін ЖаҢа «ИскраныҢ» бұрылын кеткенін көрсеткен адамцармен төҢестіруГе эрекеттенш, әлек болацы.
МаксИмов Жолдас «Рнмңі сақтан қалтан қазңар» еді- міс ДеГенДІ оқушыныҢ есіне салу ннетімен қазір «жұрт- шылыққа көП тараҒан Жұмысшы тазеті «ВпередтІҢ» бұрынҒы рецактОры»—цен Қол қояцы. «ВнереД»56 тазе- тінІҢ баҒытына СізДІҢ кезқарасыҢЫз,— цел жауан бере- міз біз МаксИмовтың бұл еске салуына,— Потресовтың ескі «Искрата» көзқарасы қавдай бслоа, нақ сотгдай. Потресов ескі «ИскраныЦ» рецакторы болды, бірақ ПОтресов оііы басқарран жоқ, қайта ескі «Искра» Пот- ресовты басқарДы. ПотресОВ батытын өзгерткіеі келісі- мен-ақ ескі Искрашылңар ОДан сырт айналыл кетті. Ал енңі ПотресовтыҢ өзі це «Жаетықтың күнәсынан», ескі
Қараңыз: ПІығармалар толық жинағы, 13-том, 378-бет. Ред.

110
В. И. ЛЕНИН
«Искраның» рецакторлыГына қатысқандытынан арыЛ- сам Дөп ЖанталасыП Жүр.
«Вдерец» тазетін МакснмОв басқарҒан Жоқ, қайта «Внерец» газеті МакснмОвты басқарды. Дэлед мынау: III Думага бойкот Жасау, мұны Жақтап «Вперед» тазеті бір ауыз сөз айтқан жоқ жэне айта ңа алмайтын. «Bne- ред» ГазетініЦ Жетегіне конін МаксИМОВ өте Дұрыс жэне Жақсы істеці. Ңазір Макснмов Өзін, Потресов сИяқты, батПаққа батута қалайца экен соқтыртПай ҚОЙ- майтын бағыт ойлап шығара бастады (немесе, бзрібір, піақырымпазДарДЫҢ ойлап шыҒаруына комектесе бае- тады).
Бұл есІҢІЗДӨ болсын, МакснмОв Жолдас: теҢестіруГө неГІз етін кейбіреулер матынасын түсінбей, жаттап алып жургеИ, «сӨздерңі», «ұрандарңы» алмай, ИДӨЯЛық- саЯСИ баҒыттыҢ тұтастыҒын алу керек. БолыневИзм үін Жыл ііпінде, 1900—1903 Жылдары, ескі «Искра» жо- лын жүргізДІ, сОЙтІП менЬшевИзмге қарсы күреске тұтас батыт ретівде шықты. МеПЫлевИКтер Проконо- ВИЧке ПОтресОвты (тек якалГыз тана Петросов па екен?) берГенге дейін озцері үшін Жаца бОлып көрінген одақ- пен, антИИскраніылДармен, рабОче-ңелОшылДармен ұзақ уақыт шатасты. БолылөвИзм «бойкотИзмге», т. с. қарсы үзілді-кесілДІ күрес Жүргізу рухынца ескі «Пролетарий» (1906—1909 ЖЖ.) Жолын ЖүргізДІ, сөйтін қазір «ніақырымпазДықты», «улЬТИматнзмДІ», «құдай Жасам- пазДықты», т. c. ойлал шытарыП жүрГен ацамңарҒа қарсы күреске тұтас батыт ретінце шықты. МенылевИК- тер ескі «Искраны» Мартынов нен «экономИСтерДІҢ» рухында түзетнек болңы — сойтін Осынысымен өзңері- нІҢ мойнын үзіп алды. Сіз ескі «ПролетарИЙДІ» «Ер», пгақырымПазДар мен құдай ЖасамназДар рухында түзеткщіз келеңі екен — мұныңызбен сіз де мойныҢыз- ды үзесіз.
Ал «ПЛеханОвқа қарай бет бұрыс» ше,— ңеп мэз бо- лаңы МаксИмов. Ал «Жаңа фракЦИЯ ОрталытыныЦ» құрылуы ше? СОЙтІП, ««орталықтыЦ» ИДСЯларыныҢ жүзеГе асырылуы айтылып Отыр»-мыс цегенді «теріске шытаруДы» біздІҢ «бОлылевИКсымақ» «ДИПЛоматня» Деп жарнЯлаЙДы!

ШАҚЫРЫМПАЗДЫҚТЫ ... ЖАҚТАУШЫЛАРДЫҢ ФРАКЦИЯСЫ... 111
МаксИМОвтыҢ «ДИШіОматИЯҒа» қарсы жэне «Плеха- новнен 6ipiryre» қарсы бұл байбалам салуы — күлкі етуГө тұрарлық байбалам. КарнкатураЛЫҚ болыпевик- тер бұя арада Да көрГенінен Жазбайды: ІІлеханОвтьщ 1906—1907 жылцары архноПнортунИстік сансат жүр- ГізғенДІГІн onap мықтан жаттап алГан. Сөйтін олар, егер мұныҢ өзін, бОлын Жатқан озГерістерді ұқнастан, жиі- ЖИІ айта берсе, онца бұл неҒұрлым «револкщИЯшыл- дықты» білдіреці цел ойлайды.
Шын мӘнінце «Пролетарнйдің» «дннлОматтары», ЛонДон съезінен бастан фракЦИЯшылцықты карнкатура Жасан асыра керсетуте қарсы нартнялық саясатты, маркснзмДІ сынаута қарсы маркснзмДІ қорҒау саясатын ашық түрңе үнемі ЖүрГІзін кеЛДІ Жэне оны жүзеГө асырДы. Ал МаксИмовтыҢ қазіргі байбаламыныҢ екі Жақты неГІзі бар: бір Жатынан, болылевнзм батытын «ымырашылдық» батытнен, «нолЯК-латыш» батытымен, т. с. ауыстыруДы ЖақтаҒан Жеке болыневнктер (мәсе- лен: АлексИнскИЙ) Лонңон еъезінен бастап Әрқашан болын келді. ОйдыҢ тонастыҒын Ғана көроететін осы мүлңө ақымақтық сөзцерГе болылевпктер шынңап снрек құлақ асты. Екінші ЖаҒынан, МакснмОв кіретін жэне соцИаЛ-демократИЯГа эрдайым тек бір бүйірімен Ғана Жанасатын эдебн сыбаЙЛастар өздерінід құңай жасам- наздық, т. с. тенДенЦИЯларыныҢ басты Дұншаны Ден ұзақ уақыт бойы Плехановты есөнтеп келңі. Бұд сыбай- ластар үшін ПлеханОвтан қОрқынышты ештеңе жоқ. Өз ИДвЯларын Жұмысшы нартнясына сіңіру ЖөнінДегі Оныц үмітін «ПлеханОвнен бірІГуцен» басқа күштірек талҚандайтын еш нэрсе ЖОҚ.
Сейтін, осы екі түрЛІ элемент: бОлыпөвИКтік фрак- ЦИЯНың нартИЯ ҚҰРУ жөнінДеті мінДеттеріп түсінбейтіи тонас фракЦИЯіпылДық нен құдай жасамназДарДЫҢ Жэне құцай Жасампазңықты қанатыныҢ астына алупіы- ларДЫҢ ӘДебн-үйірмелік элементтері — енңі «Плеханов- пен 6ipiryre» царсы, «ПрОлетарнйдің» «ымырашыл», «Поляк-латыш» батытына Жэне т. с. Қарсы «нлатформа- да» тОПтасын Отыр.
Плеханов «ДневнИГІнІҢ» Жарыққа Шыңқан 9-номері карнкатуралық бОлылевнктердІҢ бұл «Платформ асы-

112
В. И. ЛЕНИН
ның» түгелДей карнкатурата ұшыраҒанцыҒын оқушыта мейлінше ӨГЖей-теГЖейлі түсінңіру қаЖеттІГІнен бізці құтқарады. Плеханов «Гэлое Соцнал-ДемОкратадаты» ЖойымпазДықты, онъщ реңактОрларының ДИПЛоматня- сын Әшкерелен, ревОЛЮЦнонер болуцан қалҒан Потре- совцен езінің «Жолы бір емес» екенін ЖарИЯлаңы. ЖТ- мысшы менЬшевИКтерДІҢ ГІотресовқа қарсы ПлеханОв- тың соҢынан еретіидігі еиді қай соЦііал-Демократқа бОлса ңа анық. МепыневИктердщ арасынцаҒы Жікке бө- лінушілік болЬшевИКтер баҒытынын; цұрыстыҒын цэлел- Дөйтіні кімге бОлса ца анық. ПлеханОвтың жойымпаз- дардыҢ Жікке бөлінушілІГІне қарсы партиялың багытты ЖарИЯлауы нартняДа қазір басым жатцайта не болын Отыртан болыневИЗмнІҢ Орасан зор жеҢІсі болын табы- латынДЫҒы кімГе бОлса ца анық.
БолъшевИЗмнің мұнцай Орасан зор ЖӨҢІске зкеткен сөбебі — Ол езінІҢ партнЯлық саясатын «солшыл» торы- шарлар мен құдай Жасамназ ӘдебИетшілерцІҢ байбала- мына царамастан Жүргізці. Потресовтарды эшкерелеп, Жұмысшы нартИясынан қуъш шытарып отырҒан Пле- ханОвпен ЖақынцасуДан тек Осы ацамдар Ғана қорқа алацы. «Плехановнен бірігуте қарсы», яГни Жойымназ- ДықПен күресу үшін нартнЯлық меныневИКтермен ЖақынңасуҒа қарсы, ОртОДОкс маркснстермен жақынца- сута қарсы (мұныҢ өзі ӘДебнетшілердің ероГИндік сы- байластарына тнімңі емес), ревОДЮЦИЯЛық сОЦИал-демо- кратнялық саЯсат лен тактнка үшін нартИЯнын, бұцан былай ца ЖвҢІске Жетуіне қарсы «нлатфОрма» құдай ЖасамПазцық үйірменІҢ немесе Жаттанңы сөз сабазда- рыныц сасық батнаҒынДа тана табысқа Жете алацы.
Біздер, болЬшевИктер, бұл сИЯқты Жеңіске Жету ісіндегі ұлы табыстарды көрсете аламыз. РОза Люксем- 6ypr нен Каря КаутскнЙДІ — орыстарта арнап ЖИІ Жа- затын, сонДықтан да бізцІҢ партняҒа кіретін сОЦнал- демОкраттарцы — Жікке бәлінуДІҢ бас кезінңе (1903 Ж.) оларДЫҢ тілектестік нпеті түГелцей менылевнктер ЖаҒЬінца болтанына қарамастан, біз ИДӨЯ жүзінңе ез ЖатымЫЗҒа тартып алцық. ОларцыҢ біздІҢ жатымызва шыққан себебі — болыпевнктер маркснзмДІ «сынаушы- лықты» еркінсітін Жіберген Жоқ, болыневнктер Озініц,

ШАҚЫРЫМПАЗДЫҚТЫ ... ЖАҚТАУШЫЛАРДЫҢ ФРАКЦИЯСЫ... ИЗ
қайткенңе де Озінін, фракЦИЯЛық теОрііЯсының әриін қОртаҒан Жоқ, революцИялық соЦііал-демократИялыҚ тактИканыҢ жалны рухы мен магынасын ңорҒаңы. Біз алДДҒы уақытта Да осы ЖОЛмен Жүреміз, өріп кеміретін шолақ ойлылыққа Жэне жаттанды құрҒақ сәздермен Әулекілік Ойын ойнаута қарсы, ӘдебнетшІЛердің Құдай ЖасамПазцық үйірмесінің теОриялыҚ ревизионизміне қарсы бұңан да ropi аяусыз сотысамыз.
Орыс соЦИал-ңемократтарыііДа қазір екі түрлі жойым- пазцық аҒым: нотресОвтық жэне максимОвтық атымдар корінін отыр. Потресов соЦиал-цемократИЯЛық нартня- дан қОрқута мӘЖбүр болын отыр, өйткені Онъщ ұставан баҒытыныҢ ПартняДа бұцан былаЙҒы жерДе Жүргізілуі- нен үміт Жоқ. Макснмов сОЦііал-ДемократИЯлық пар- тИЯДан қорқуҒа мӘЖбүр болып Отыр, өйткені оныц уста- тан 'баҒытының нартИяца ЖүрГІзілуінен енді үміт жоқ. МұныҢ екеуі де маркснзмдегі ревИЗИОннстіктің айрық- ша түрі болыП ОтырҒан ерекше эцебн үйірмелерДІц теріс қылықтарын шынңық Пен отірікті сапырылыстыра Жақтан, бүркейтін болады. Мұның екеуі це партнялық- қа қарсы үйірмешілцік рухты сақтауҒа үміттІҢ еҢ ақырҒы елееінДей Жармасатын болацы, өйткені Tonac- тау менылевИКтерДІҢ іріктелген сыбаЙЛастары арасын- ца ПОтресовтыҢ кей кезце злі жеңіске Жетуі мүмкін, бОлъшевнктерДІҢ іріктелрен тоиастау үйірмелері Мак- сИмовты олі Дө боЛса кейце цанқ тұтырына шығаруы мүмкін, бірақ бұл екеуініҢ бірце-бірі марксИстерДІң арасында ца, шын соцИал-демОкратнялық Жұмысшы нартИясында да ешқашан баннцы орынва не бола ал- майцы. БұларДЫҢ екеуі це соЦИал-цемОкратИядаты бір- біріне қарама-қарсы тұртан, бірақ бірін^бірі өзара то- лықтыратын, екеуі бірдей оресіз ұсақ бурЖуазиялық тенденЦИЯлар болын табылады.
VII
Біз Жаңа фракцИЯ штабыныҢ қанңай екенін кәрсет- тік. ОныҢ армИЯсы қайцан толықтырылуы мүмкін? РеволюцИЯ кезінңе жұмысшы Партнясына келін досыл- тан бурЖуазИЯлық-ДемократИЯЛЫҚ элементтердеы то-

114
В. И. ЛЕНИН
лықтырылады. Пролетарнат қай Жерңө болмасын Жэне қай уақытта болмасын ұсақ бурЖуазнЯДан тОлықтыры- Лады, қай Жерде болмасын Жәие ңай уақытта болмасын ұсақ бурЖуазнЯмен мыҢДаҒан отнелі басналдақтар, ме- Желер, сарындар арқылы байланысъш жатады. Жұмыс- шы нартИЯсы тым тез оскен кезде (бізце 1905—1906 Жылдары осылай болңы), ұсақ бурЖуазнялық рух бо- йына сІЦгсн тОлып жатқаи элемеііттерцІҢ нартИЯға Kipin кетуі созсіз. Ал мұПДа тұрган епібір Жаманшы- лық жоқ. ПрОлетарнаттыЦ тарихн мінцеті — ескі қоҒам- ның ұсақ бурЖуазнЯДан шыққанңар түрінце нролета- рнатқа мұра етін қалцыратын барлық элементтерін өз бОЙына сіңіру, қайта үйрету, қайта тэрбнеЛеу. Бірақ бұЛ үшін нролетарнат ұсақ бурЖуазнЯДан шыққанңарДЫ қайта тэрбнелеуге тніе, Пролөтарпатқа Олар эсер етлей, қайта пролетарнат Оларта эсер eryre тніс. Тіпті таза бурЖуазнЯлық ИіітеллИгенЦИЯның ца басын айналңыр- тан елІГу, мейрам күндерінңе, айқын ұранцар күнңерін- ңе, ПролетарнаттыҢ жеціске Жеткен күнңерінДе «бос- танңық күнңеріндегі соЦііал-демОкраттарДЫҢ» кәбісі-ақ алташ рет соЦИал-цемОкрат болъш, байыптылыңпен уй- рене бастады, маркснзмДІ үйрене бастацы, ұстамцы нрОлетарлық Жұмысқа үйрене бастады,— Олар қай уа- қытта болмасын соЦИал-Демократ, маркснст бОлын қала береңі. Басқа біреулері Пролетарнат Партнясынан бір- неше Жаттанңы сөзДен басқа, Жаттанды «айқын» ұран- дардан басқа, «бойкОтнзм», «Жанкештілік» Жэне т. г. туралы бірер құртақ сөзцен басқа еш нэрсе үйренІП үЛГІрмеці немесе үйрене білмеді. Мұидай элементтер әз- церінің «теорняларын», ОЗДерінІҢ Дүннеге көзқарасын, ЯҒНИ өзДерінІҢ өресіздігін Жұмысшы нартнЯсына экеп таңҒЬісы келген кезде, оларцан бөлінбеуГе болмай қалцы.
III Дума бойкотшыларыныҢ такдыры бұл екі эле- менттІҢ айырмашылыҒын айқын мысаи арқылы тамаша көрсетін Отыр.
3 mom сңбаздарына қарсы тікелей Жэне Дереу күрес ЖүрГІзуГӨ тын нИӨТПөн құштар болҒан болыпевнктер- ДІҢ көншілІГІ III ДумаҒа бойкот жасаута бейім бэлды, бірақ олар Жаңа ЖаҒДайцы өте тез меңГерін Әкетті. Олар ЖаттанДы создерці қақсай берген Жоқ, қайта Жа-

ШАҚЫРЫМПАЗДЫҚТЫ ... ЖАҚТАУШЫЛАРДЫЦ ФРАКЦИЯСЫ... И5
да тарнхИ ЖаҒДайларҒа мұқнят зер сала бінді, өмірцІҢ басқаша емес, не себенті нақ осылай бет алғаны ЖӨ- нінце ойлана білді, тілімен Орақ ормай, баспен жұмыс істеДІ, олар елеулі Жэне ұстамңы нрОлетарЛық жұмыс ЖүрГІЗДІ, СӨЙтін олар «шақырымназдықтың» бүкІЛ қн- сынсыздыҒын, бүкіл бейшаралыҒын тез түеінді. Басқа біреулер СӨЗГӨ Жармасын, өзңері түсінін бОлмаҒан сөзДерДен «өз батытын» ойлап шытара бастады, «бой- котИзм, шақырымПазцық, улЬТИматнзм» туралы байба- лам сала бастацы, нақты тарнхн ЖаҒДайлар алҒа қойыП отыртан Пролетарлық-револіОЦИЯЛық жұмысты Осы бай- баламмен алмастыра бастацы, болыпевнзмнщ барлық Жэне эр алуан шнкі элементтерінен Жаіда фракцня құрастыра бастацы. ЖолцарыҢ бОлеын, құрметтілер! СіздерГе маркснзмді Жэне соЦИал-цемократИЯЛық Жұ- мысты үйрету үшін біз қолдан келтеннщ борін це істецік. Теорнялық ревИЗИоннзммен Жэне сапсат пен тактИканыҢ мещанДық Әдістерімен жұмысшы нартня- сын азҒЫндататын оңіпыл ЖОЙымПаздарта ца, солшыл ЖойымназДарҒа Да біз енці барынша батыл эрі ымыра- сыз СОҒыс Жарнялаймыз.
«Пролетарий» газетінің
47—48-номергне уосъшша,
11 (24) сентябрь, 1909 ж.
Ңосымшаныц текстг бойынгиа басылып отыр

116
ТАҒЫ ДА ПАРТИЯЛЫҚ ПЕН БЕЙПАРТИЯЛЫҚ ТУРАЛЫ
ҢазірГІ Думаның қазірГІ сайлауынңа ПартИЯЛық жә- не бейнартИялық, керекті ЖӘне «керексіз» кандИцату- ралар туралы мэселе — егер еҢ маңызцы мөселенщ өзі болмаса — еҢ маҢызды мӘселелерцІЦ бірі екені кумэн- сыз. Сайлаушылар Жэне сайлаута зер салъш отырҒан қалыц бұқара еҢ алңымен Жэне бэршен де ropi сайлау- дьщ неге керек екенін, Дума депутатыньщ алдынца ңандай мінңет тұрҒанын, Петербург ДепутатыныҢ III ДумаңаҒЫ тактнкасы цандай бэлута тніс екенін түсініп алуҒа тніс. Бүкіл сайяау науқаны Партнялық болтан ЖаҒДайца тана мұның бэрш шын мӘііінде толық Жэне ДӘлме-ДӘЛ түсінуГе болаңы.
Сайлауда халықтың шын мӘнінде қалыҢ бұқарасы- ныҢ Жэне натыз қалыц бұқарасыныҢ мүцделерін қОр- Ғатысы келетін адамңар үшін бұқараның саясн санасып Жетілдіру міндеті бірінші кезекке қойылацы. Осы сана- сезімнІҢ Жетілуіне тытыз байланысты халықтыЦ қайсы- бір таПтарыныҢ шын мүДңелеріне сай келетінцей болыщ бұқараііыЦ тоПтарта боліиуі айқынырақ анықталады. БейпартИялықтыЦ қанңайы болсын орқашан ца, тінті өте сӘтті жаҒДайлардыҢ озінце Де, кандидаттыц ца, Оііы қолңаушы тОнтыЦ да немесе оны қолцаушы Партнялар- Дың ца, Оны сайлаута қатысатын бұқараныв; да саясн сана-сезімінІҢ қараңҒЬілыҒЫ мен мешеулігін білңірөДІ.
СайлауДа дөулетті халықтыҢ қайсыбір шарын тОПта- рының мүдделерін қанаҒаттандыру мінцетін КОЗДейтін берекесіз партняларДЫҢ барлыҒы үіпін бұқаранъщ сана-

ТАҒЫ ДА ПАРТИЯ ЛЫҚ ПЕН БЕЙПАРТИЯЛЫҚ ТУР АЛЫ И7
сезімін Жетілдіру қашан да екінші кезекке Қойылады, ал бұқараның тантық туртыдан тонтарва бөлінуінів, айқынДЫҒы Әрқашан церлік керексіз Жэне қауідті бо- лын керінеді. БурЖуазнялық ПартиЯларңы ҚортаҒысы келмейтінДер үшін саясн сана-сезімнің аЙҚЫндыкы мен тантық туртыдан топтарта бөлінуңІҢ аЙҚывдыҒЫ басқа- ныҢ бэршен де жогары тұрады. Әрнне, белГІлі, ерекше бір жаҒңайларца эр тектес нартняларДЫҢ уақытша бірі- гін қнмыЛ Жасауын мұның өзі жоққа шытармайды, бірақ мұның өзі бейпартнЯЛық атаулыны Жэне Партня- лықты бэсевдету немесе бүркемелеу атаулыны сезсіз ЖОққа шыҒарады.
Біз нартИЯлықты нрИНЦИПті түрде, қалың бұқараның мүДДӨсі үшін, оларды бурЖуазнЯлық ықПал атаулының қавдайынан болса ңа азат ету мүңдесі үшін, тантық тұрҒыңан тОііталуДЫҢ толық Жэне мейлінше айқын бо- луы мүдцесі үпіін Жақтан ОтыртанДықтан ца, нақ сон- Дықтан ца біз барлық күшімізці салын партИЯЛықтыҢ сөз жузінде Ғана болмай, іс жузінде болуына Жетуіміз Жэне мұныҢ осылай болуын мейлінше қатац қацаҒалаП Отыруымыз керек.
«Керексіз» кандндат ДӨГен атаққа қазірДІң езінңе-ақ не болтан беЙПартИЯЛЫҚ канДИДат КузЬмнн-Караваев ПетербурГтеГІ саЙЛауңа созДІҢ цэл маҒынасынца айт- қанңа партИЯлық канДИДаттар шоқ цен баннцайды. Бұл Пікірдін, бұрыстыҒЫ сОнша, Оны теріске шытарып жа- тута тоқталуҒа ца тұрмайцы. Кутлер мен Н. Д. СОКОЛОВ партИялық канДИДатуралар екендІГІне кумэн келтіру мүмкін емее. КузъмИн-Караваевті бір жатынан ацасты- рыП отыртан Жатдай мынау: бұЛ екі канДИДатураны ұсынҒан екі нартИЯныҢ екеуінце це әбцен ашық нартИЯ- лық қызмет бэлмай отыр. Бірақ бұл ЖаҒдай, сайлауцы ПартИялық тұрҒЫДан жүргізуДІ қИынДатңанымеп, оныҢ қаткеттігін Жоймайды. Мундай қнынШылықтарҒа бой алДыру, бұларңан тайсақтау Столыпин мырзаның озінщ «КОНСТИТУЦИЯ ЛЫҚ» ДӘЛӨЛІН «ОППО3ИЦИЯНЫҢ» (ОППОЗИ- ЦИЯСымақтың) аузынан естігі-сі келетіндІГІне көнудІҢ нақ езі болыП табылады.
Петербург сайлауына қатысатыи бұқара үшін қазір мынаны тексерІП алуцыҢ ерекше маңызы бар: бұл

118
В. И. ЛЕНИН
қныншылықтарДан цандай партнялар тайсаңтады Жэне қанңай нартИЯлар өзініҢ Протраммасын да, өзінІҢ ұран- Дарын да тұп-тұтас күйінДе сақтан қалцы; қанцай пар- тняЛар өзінІҢ думалық қызметін, езінің баснасөзін, өзінің ұйымын реакЦИЯлық тортіптІҢ шеҢберіне шақтап ықшамңан, тарылту маҒыиасында реакЦИялық тэртшке «бейімцелуге» тырысты шэне қанцай нартнялар — езі- нің ДумадаҒЫ ұрандарын тінті Де қысқарту матынасын- ңа емес, өзінІҢ баснасозін, ұйымын, т. т. тінті це осы тӘртінтІҢ шеҢберіне шақтан ықшамцау матынасында емес — кейбір қызмет формаларыныҢ түрін өзГерту ма- Ғынасынца бейімделңі. ПартняларДЫҢ тарнхына негіз- делГен, Оларцың Думадаты Жэне Думаңан тысқарты қызметтерінІҢ фактілеріне негізделГен мұндай жан- Жақты тексеру сайлау науқаныныҢ басты мазмұны бо- лыП та'былады. Жаща Жатцайца, цемОкратня үшін нетұрлым қнын ЖаҒдайда, бұқара ДемОкратнялық деген атақтан үміткер партиялармен таҒы Да танысута тніс. БурЖуазнялық Демократняның бұл Жолы Н. Д. Соко- ловты ұсынҒан цемОкратИЯДан қандай айырмашылық- тары бар екенцІГІмен, бұл ДемократИЯларДъщ ДүннеГе көзқарастарыныҢ, олардыҢ түнкі мақсаттарының, ха- лықаралық ұлы азаттық қозҒалысынын; міндетіне олар- ДЫҢ көзқарастарының, РоссИяцаты азаттық қозталысы- ныҢ мұраттары мен жолдарын оларцыҢ қортаП қалува қабілеттілігінің айырмашылықтарымен бұқара таныс- қан үстіне таныса беруте тніс. Бұл сайлау науқанынан бұқара нөҒұрлым нартнялық бэлып, эр түрлі таптарцың мүдделерін, міндеттерін, ұрандарын, көзқарастарын жэне қнмыл-ӘДІстерін неҒұрлым айқын түсінетін болын шытуҒа тніс,— Н. Д. СОКОЛОВ окіл болыП Отырран саясн баҒЫт бэршен Де жоҒары баталайтын Жэне бұл батыт мейлінше қаЖырлы, табанцы, ұстамды, Жан-Жақгы жұмыс жүргізу арқылы қоя Жеткізе алатын бұлЖымас НӘТИЖө, міне, осындай.
«Новый День» № 9, • «Новый День» газетінгң
14 (27) сентябрь, 1909 ж. текстг бойынша басылып
Ңол і^ойған: Вл. Ильин отыр

119
ПЕТЕРБУРГ БОЛЫПЕВИКТЕРІМЕН ӘҢГІМЕ
«ПрОлетарнйдің» бұл ПОмері РоссИЯта Жеткенце Санкт-ПетербурГтеГІ сайлау науқаны аяқтальш та біте- ДІ. СОндықтан улЬТИматнстерге қарсы күрес тураяы, сайдау кезінце С.-Петер'бургге тоЛық Жікке бөЛІнуГе Дөйін бара Жаздатан Жэне РоссИЯДаты бүкіл соЦИал-ңе- мОкратнялық Жұмысшы Партнясы үшін орасан зор ма- Ңызы бар күрес туралы ПетербурГ болЬшевнктерімен — сонцай-ақ барлық орыс соцнал-демократтарымен це — ӘҢГІмелесу енці эбцен орынцы.
Ед алДымен бұд күрестІҢ торт кезеҢІ айқын анықта- лыП алынуҒа тніс, ал сОнан кейін біз күрестщ маңызы- на Жэне бізңер мен ПетербурГ болыневИКтерінщ бір бөлеГІ арасындаты кейбір алауызцықтарҒа егжей-теГ- Жейлі тоқталамыз. БұЛ торт кезеҢ мынау: 1) БОЛЫле- внктерДІҢ шақырымназДық нен улътИматИзмГе көз- қараСЫ «ПролетарИЙдІҢ» кеҢейтілГен рецакЦИЯСыныЦ піетелДІк кеҢесінДе бірткола анықтаЛды, сОндай-ақ МаксИМОв ЖолцастыҢ бөлінін шыққандыты атап кәрсе- тілді («ПролетарнйдІҢ» 46-номері Жэне ofhh қосым- іпа*).— 2) ««ПролетарИЙдІҢ» кеҢейтілген реДакЦИясы- ныҢ аласталтан мүшелерінің бОЛЬШевнк ЖОЛДастарта есебі» Деп аталын, бұл ңа шетелце бастырыЛЫп, тара- тылҒан, ерекше лнстокта Макснмов нен НнкОлаев ЖОЛ- дастар (бұларцы Марат нен Домов Жоядастар шартты түрңе жэне ішінара Жақтаран) «ПролетарИЙДІҢ» ұста- Қараңыз: осы том, 3—12, 33—43, 44—53-беттер. Ред.

120
В. И. ЛЕНИН
Ған батытын «меныневИКтік» Жол Жэне т. т. цейтін өз көзқарастарын баянцайды, сөйтІП өзцерінІҢ улЬтнма- тИзмін қорҒайңы. Бұл листок «ПролетарпЙДІҢ» 47—48- номеріне ерекше қосымшаңа талцантан*.— 3) С.-Петер- бурГтеГІ сайлау науқаііыпың Жада басталтан кезінде бізцІҢ ПартііяныҢ Петербург комнтетінІҢ Атқару комнс- сИясы сайлау ЖөнінДе ультиматИстік қарар қабылдацы. Бұл қарарцыҢ тексті томепде келтірілеці. — 4) Бұл қарарДың қабылдануы ПетербурГ бОЛЫневііктерінщ ПартИЯлық тоПтарында нагыз цүрбелец тутызын отыр. Дүрбелең, егер бұлай цен айтуҒа мүмкін болса, ЖОҒа- рыцан ңа, төменнен Де болын Жатыр. «Жотарыцан» ДӘГеніміз—Ортадық Комнтет өкілдерінІҢ Жэне «Прсле- тарИЙДІц» кеҢейтілГөн рецакҢИЯСы мүшелерінІҢ ашу- ызасы мен наразылыҒы. «Төменнен» Дегеніміз — Петер- бурГте Жұмысшы Жэне қызметкер соЦИал-демократтар- дыҢ аудан аралық Жеке кеҢесініҢ шақырылуы. КеҢес «ПролетарИЙ» реДакЦИЯсымөн ынтымақтастық Жөнінце қарар қабылдацы (мұныҢ тексті —төменде келтіріледі), бірақ бул редакцияныц да, шақырымПаз-улЬТИматИс- терцІҢ де «Жікшілцік қаңамдарын» қатты сынацы. Со- нан кейін СПБ. комнтеті мен Атқару комИсснясыныҢ ЖаҢа ЖИналысы шақырылцы, сөйтіп улЬТИматИстік қарар бузылды. «ПрОлетарнй» батытыныҢ рухынца Жа- Ңа қарар қабылңанды. Бұл қарарцыҢ тексті осы нОмер- ДІҢ хронИкасында толық келтірілген.
ОқИҒаларДЫҢ негізГІ Желісі осынцай. БізңІҢ нартня- даҒы атышулы «улЬТИматИзмнІҢ» мацызы қазір практиками мейлінше айқын көрсетілІП Отыр, сонңықтап орке соЦИал-ДемократтарыныҢ бзрі цаулы мэседелерГе ЖІТІ ОЙ ЖүГІртуІ ТИІС. Сонан СОҢ, бІЗДІҢ «ЖІКШІЛДІК» батытымызды ПетербурГтегі пікірлестеріміздІҢ бір бө- леГІнІҢ ЖазҒыруы бұя маҢызцы мэселе ЖӨнінце це бар- лық болыневііктермен бірЖолата тТсінісу үшін бізГе ОЙлатанымызДай сылтау тауыП берйі Отыр. Практнка- лық ЖұмыстЬщ эр қацамынца Жаңа кикілЖІҢДер мен «түсінісПеушіліктер» туҒыза бергеннен төрі ңәл қазір эбцен «түсінісіл» алтан шақсы.
Қараңыз: осы том, 77—115-беттер. Ред.

ПЕТЕРБУРГ БОЛЫПЕВИКТЕРІМЕН ӘҢГІМЕ
121
Ед алДымен Жікке бөліну туралы мәселе жөнінДе «ПрОлетарнЙДІң» кеҢейтілГен рецакцИясыньщ кеҢесінен кейін өзімізДІҢ бірден қанцай нозИцня ұотаҒанымызды дэлме-дэл қайта еске түсірін көрейік. Бұл КеҢес Жөнін- деГІ «Хабарда» («ПроЛетарнйдщ» 46-номеріне қОСым- ша*) эуел бастан-ақ былай Делінген: Думадаты соЦиал- цемократИЯлық фракЦИЯҒа улътИматум қоюды ұсына- тын баҒыт ретінңегі улЬтиматнзм ПтақырымПаздық пеп болылевИзмнІҢ арасынца ауытқыП Отыр. «Хабарда» былай делінген: бізДІЦ шетелцік улЬТИматнстерДІҢ бірі «думадаты соЦИаЛ-демократИЯЛық фракЦИЯ Жұмысының соҢҒЫ кезДӨ ӨДӘуір Жақсартанын мойынңайДы, сонцық- тан ол фракЦИЯҒа ДӘЛ қазір, Дереу, улътнматум қоюцы ОЙламайды да».
«Хабар» онан Әрі тура былай дейңі: «Мундай улътн- матнстермен бір фракЦИя ішінңе сыйысуҒа, эрнне, болады... Мундай улЬТИматИст-болЬшевИКтер Жөнінце Жікке бәліну туралы ӘҢГІме болуы ца мүмкін емес». Бұл туралы сөз қылуцыҢ әзі тінті кісі күлерлік нэрсе болар ӨДІ.
Сонан соҢ, «ХабарДЫҢ» екінші бетінен мынаны оқи- мыз:
«КеҢестІҢ қарарларын шақырымназцық ннеттегі жұ- мысШыларДы ұйымцардан қууҒа немесе, оныҢ үстіне, шақырымПазДық элементтер бар ұйымдарды тезінен Жікке бәлуГе іпақырҒан үндеу ден түсінетін Жергілікті қызметкерлер мүяде қате жасаҒан болар еңі. Біз жер- Гілікті қызметкерлерді мұнцай Қацамдар Жасауцан барынша қатты сақтанңырамыз».
СірӘ, бұцан артық айқын айтута бОлмайтын сняқты. КеҢестІҢ қарарларына баГынудан бас тартып отырған МакснмОв Жолдастың бөлінін шыҒатынцыҒЫ сөзсіз. АуытқыП жүртен, Әрі-сӘрі шақырымпазДЫҚ-уЛЬТИматИС- тік элементтерцен Жікке бөлінуці бізцІҢ жарняламара- нымыз былай тұрсын, ңайта онцай Жікке бөЛІнуцен батыл сақганДырыП Отырңық.
Енді күрестІҢ екінші кезеҢІне кәз ЖІберІҢІз. Максн- мов Жолцас Жэне К° шетелцік лнсток шыҒарады, онда,
Қараңыз: осы том, 3—12-беттер. Ред.

122
В. И. ЛЕНИН
бір Жатынан, бізді Жікке бөлінгевдік үшін кінӘлайңы, ал, екінші Жагыііан, жаца «ПролетарнЙДЩ» батыты (ескі «Пролетаріійге», ескі болЬшсвИЗМГӨ онасыздық Жасаңы-мыс деген батыт) меныневИКтік, «цумашыл- дық», т. с. с. баҒыт ңеи Жарняланады. Erep өзДерщіз нікірлестік Жоқ екенін мойынңайтын болсаҢЫзцар, фракцняныҢ, ятни партия ііилндегі ігікірлестер Ода- Гыныц Жікке болінуі Жоиіпде шагым айтудыҢ өзі адам күлерлік омес не? ӨздерінІҢ улЬтнматизмін қОрҒай отырып, МаксИмов Жолцас Жэне К° өз лИстоГІнңе былай цен Жазды: «олай болтанда (ЯҒнн қазірГІ кезевді снпат- тайтын қатал Жэне күшейін келе Жатқан реакЦИЯ ЖатДайларында) партИЯ ірі Жэне айқын сайлау науқа- нын ЖүрГІзе алмаЙДЫ, нарламентте өзіне лайық өкілцік ала алмайды»,— «олай бОЛҒанца ЖалҒан нарламенттік мекемөГе қатысудыҢ ПайцалылЫҒыныҢ өзі ЖөнінцеГІ мэселе кумэнды ца Даулы бэлын шывацы»,—істІҢ «шын мӘніне келгенде» «ПрОлетарнй» «қайткен күнде де нар- ламентарнзм болеын Дейтін меныневИКтік көзқарасқа көшөДІ». Бұл құрҒақ создер шақырымпазңықты Жал- тақтай Жақтаумен ұштастырылады («шақырымназДар еш уақытта ңа (!!!) шалны антИнарламентарнзм маты- насынДа ПІкір айтып көрГен емес») Және шақырымназ- дықтан Жалтақтай бой тартумен ұштастырылады (біз Шақырымназңар емесніз той; нартИЯ қазір ДумаңаҒЫ соцИал-ңемократИЯлық фракЦИЯны ЖОЙмаута тніс; «нартИЯ» —«сайын келГенде, осы эрекеттщ—III ДумаҒа қатысуцың—бөрі нартня үшін тнімсіз болмады ма екен детен мәселені шешуГе» «тніс», бейне бір бұл мо- селені нартИЯ қазірдІҢ өзінңе шешпегендей!).
МаксИмов Жэне К°-нІҢ бұл ЖалтақтыҒы көн ацамцы алдан келді Жэне алДан та Отыр; Жұрт: нартня шешім- ңерін орынцауДан Жалны бао тартнайтын, тактнканы ездерінІҢ біршама басқаша баталайтынцытын тек сақ- тықнен қортайтын ацамДар нартИЯҒа немесе тінті фрак- ЦИЯҒа қавдай ЗИЯН келтіре аямақшы?— Десеці.
МаксИМОв Жэне К° уатызына мұнңай козқарас ойла- нып Жатнайтын, сөзге сене салатын, Жалтартыш, сақ, ДИПломаттық құрҒақ сөздерДІц нартИЯның ңазіргі Жат- Дайынңа қанңай натҚты саяси мәні болатынын еекермей-

ПЕТЕРБУРГ БОЛЫПЕВИКТЕРІМЕІІ ӘҢГІМЕ
123
тін ЖұрттыҢ арасында көп тараҒан. Бұл жұрт қазір тамаша сабақ алъш Отыр.
МакснмОв Жэне К°-нІҢ лИстогінце 1909 ЖЫЛҒЫ 3/16 ИЮЛЬ цен көрсетілГен. СПБ. КОМИтетінІҢ Атқару комне- сИЯсы ПетербурГтеГІ бОЛҒалы отыртан (қазір аяқтальш біткен) сайлау науқаны Жөнінце екі цауысқа ңарсы уш улЬтнматИстік дауыспен август айъшда мынацай қарар қабылДады:
«Атқару комиссиясы сайлау туралы мәселе жөнінде мынадай қаулы алды: Мемлекеттік думаға және ондағы біздің фракцияға ерекше елеулі маңыз бермей-ақ, алайда жалпы партиялық қау- лыны басшылыққа ала отырып, қолдағы бар күшті тегіс жұм- самай-ақ, социал-демократиялық дауыстарды сіңіру үшін тек өз кандидаттарымызды ұсынып қана және өзінің өкілі арқылы Петербург комитетінің Атқару комиссиясына бағындырылған сайлау комиссиясын ұйымдастыра отырып сайлау өткізіл- сін».
БұЛ қарарДы оқушылар МаксИМОВтьщ шетелцік лнс- тогімен салыстырыП көрсін. Бұл екі ДОкументті салыс- ТЫру — МаКСИМОВТЫҢ ШеТӨЛДІК ТОбыНЫҢ ШЫН МӘНІНӨ ЖұрттыҢ козін Жеткізу үшін еҢ жақсы Жэне ед сенімді құрал. БұЛ қарар ца, Дэл МаксИмовтыЦ лнстоГІ сняқты, нартИЯҒа баҒЫнуңы білціреці — Жэне, ДЭЛ Макснмов СИЯқты, принципті турде улЬТИматнзмДІ ңорҒаЙДЫ. Пе- тербурГ улЬТИматИСтері МакснмовтыҢ ЛИСтоГІн тура басшылыққа алды ңеп біздІҢ тінті де айтқымыз кел- мейңі,— бұл ЖөнінДӨ бізДе ешқандай мӘЛІмет ЖОҚ. Жэне мұның өзі мав;ы3Ды ца емес. Біз былай цейміз: бұл араңа сансн позИЦИяныҢ идеялың Жатынан барабарлы- Ғы күмӘнсыз. Біз былай цейміз: «саҚ», «ДИнломаттық», ӘДӨПті, Жалтақ — не ңец атасаҢыз, о деи атаҢыз — улъ- тИматнзмнІҢ іс жузінде цолданылуы, ҚОлцанылуы болҒанда, құннялық себөПтері, т. с. бОЙыніпа сОЦиал-де- МОкрат Жұртқа айтын жеткізе алмайтын нәрсеГе Қаты- сы бар Әлгілерге ұқсас жуздеген ЖатдайларДың ішінен Партня Жұмысына Жақын тұртан аДамның қай-қайсы- сына болса Да таныс бОлын отыртан ҚОЛданылу бұл мысалда ерекше айқын аҢҒарылын отыр. Әрнне, Максн- мовтыҢ ЛИСтоГІне қараҒанңа Петербург Қарарының Әдебн-технИкалық жаҒынан шеберЛІГІ кемңеу. Бірақ

124
В. И. ЛЕНИН
ЖерГІлікті ұйымдарда МакснмОвтыҢ көзқараетарын нрактнкада қатан ца болеын (немесе 1000 жаҒДайцың 999 ЖаҒДайынца) МаксИмовтыҢ өзі қолцанбай, ОныҢ «шеберлІГІ» кемңеу Жақтастары қолданацы той. Партня үшін көңіл қОЯрлық нэрсе — ізін кімнің «шебер» Жасы- ра білетівдІГІнДө емес, нартИЯ ЖұмысыныҢ шын мазмұ- нының қандай болуынңа, қайсыбір косемдерңІҢ Жұмыс- қа берГен шын багытыиыц қандай болуынңа.
Оондықтап біз бұра тартнайтын аДал аңамның қай- қайсысынан болса да былай дел сұраймыз: «Пролета- рнйдІҢ» Жақтастары мен мұндай қарарлар авторлары- ныҢ бір фракЦИяца, ЯҒНИ партнЯлық нікірлестердІҢ бір одаҒынца бірте істеуіне бола ма? ЖерГілікті комнтет- тердің ЖОҒарҒЫ ОрГанңары осы сИЯқты қарарлар қабылдаП отыртанца, Думаны Жэне Дума трнбунасып Пайңалану Жайындаты нартнЯ шешімін ЖүзеГе асыру туралы шындап сөз eryre бОла ма?
Атқару комИССИЯСыныҢ қарары іс жузінде басталып отыртан сайлау науқаныныҢ ЖОлына тосқауыл қоЯты- нын, бұл қарарДың іс Жүзінде сайлау науқанын сәтсіз- дікке ушырататынъш,— міне, мұны шұрттыҢ бөрі (бұл қарарцыҢ авторЛарынан жэне Макснмовтың ізін Жасы- ру ісінДӘГІ «іпеберлігіне» сүйсінГен улЬТИматИстерДен басқалары) бірцен түсінңі. Бұл қарарта С.-ПетербурГте- гі болыневИКтердІҢ не ДӨГенін біз айтын өттік Жэне төменңе таҒы да айтамыз. Өзімізге келетін болсақ, біз дереу «Шақырымназ-улЬТИматИст штрейкбрехерлер»57 деГен мақала Жаздық,— штрейкбрехер болатын себебі, улЬТИматИстер өздерініц ПОЗИЦИЯСы арқылы соЦИал-це- мОкратИялық сайлау науқанын көрінеу кадеттерге са- тып кетті,— біз бұл мақалада мұндай қарарцың соЦИал- демократтар үшін бүкіл масқаралывын суреттедік Жэне, erep сел қарарды қабылдаҒан Атқару кОМИсснясы ПетербурГ соЦИал-демократтарының көзқарасын білді- pyre үміттенетін бэлса, Онда бұл Атқару КОМИССНЯСЫН «СПБ. комнтетінің ортаны» деГен атты «Пролетарнй- ңен» Дереу алып тастауГа шақырцық: бізңің екіЖүзДІлік ЖасаҒЫмыз келмеЙДІ,— целінген бұл мақалада,— біз бул сияутьі... болЬшевііксымақтардыҢ ортаны болганы- мыз жоц жэне болмаймыз да.

ПЕТЕРБУРГ БОЛЫПЕВИКТЕРІМЕН ӘҢГІМЕ
125
Атышулы қарарцыҢ б^зылГандыгы туралы Петер- бурГтен хат алран кезімізде бұл мақала терілін, тінті беттелін те қойылтан бОлатын. НОмерді кейінГе қалДЫ- рува тура келңі (осыныҢ салдарынан 47—48-номер тністі мерзімнен бірнеше күн келі шықты). Бақытыиыз- ra қарай, қазір улЬТИматИстердің қарары туралы Жүріп Жатқан сайлау иауқанына байланысты емес, боЛып өткен оқнҒалар жоніндегі очеркте айтута тура келіп Отыр... егер мұның өзі мүлдем «ұмытылып кетсе» жақ- сы бОлар еңі.
Атышулы қарар қабылданылтаннан кейін шақырыл- Ған ПетербурГ бОлыневИктерінІҢ Жеке оЦПаттаҒы жина- лысында қабылДантан қарардың тексті мынадай:
«Жұмысшы және қызметкер социал-демократтардың аудан аралық жеке кеңесі «Пролетарийдіц» кеңейтілген редакциясы- ның қарарын талқылай келіп, «Болыпевиктердіц партия ішін- дегі міндеттері туралы», «...Дума қызметіне көзқарас тура- лы» және «Ультиматизм мен шақырымпаздық туралы» деген қарарларда корсетілген саяси бағытпен толық ынтымақтас екен- дігін білдіреді.
Сонымен қатар нақ сол қарарларда ультиматист жолдастар- ға ‘қарсы редакцияның қолданып отырған күрес әдістеріне кеңес ешбір қосылмайды, өйткені мұндай әдістерді «Пролетарий» ре- дакциясының белгілеген негізгі міндеттерін шешуге — партия- ны қайтадан қалпына келтіруге кедергі болады деп есеп- тейді.
Кеңес ультиматист және шақырымпаз жолдастардың тарапы- нан жасалған жікшілдік қадамдарға да нақ осындай дәрежеде қарсы шығады».
Бұл қарар қабыЛДанылҒаннан кейін Петербург ко- мИтетінІҢ ЖаҢа Жнналысы шақырылңы, бұл ЖннаЛЫс улЬТИматИстік қарарңы бұзыП, ЖаҢа ңарар қабылдацы (хрОНИканы қараңыз). Бұл жаҢа қарар былайша аяқта- лады: «БОЛҒалы тұрҒан сайлау алДынцаты науҚанцы ПайңаланыП қалуды өте маҢызды Жэне Қажетті деП есеПтей келІП, ПетербурГ кОмнтеті ОЛ науқанҒа белсене қатысу керек цел қаулы етеці».
БіздІҢ бейне бір Жікшілдік сансатымызбен кеЛІслей- тін Жолдастарта ЖауаП беруге кӨінуден бұрын, бұл Жолдастардың бірінің ЖазҒан хатынан біраз үзііщі кел- тірейік58:

126
В. И. ЛЕНИН
«...Ал егер 2/3 болігі жұмьісшылар болған кеңеске (аудаң ара- лық жеке кецеске) қатысушылардың арасыпда кезеңге және біздің содан туындайтын тактикалық қадамдарымызга баға беру туралы мәселе бойыпша пікірдің бір жерден шығуы аңғарылып отырған болса, онда «Пролетарий» редакциясының біздің так- тикалық қарсыластарымызға-ультиматистерге қарсы ұсынып отырған күрес әдістеріне қарсы шығуда кеңестің бірауыздьтлы- ғы онан кем болған жоқ. «ГІролетарийдің» қарарларында бұл жолдастардан фракция есебіпде іргеиі аулақ салу қажет деумен кеңес келіскен жоқ, ойткені іргені бұлайша аулақ салуды ол партияның озінің өмір сүруі үшін қауіпті қадам деп білді... Егер мен: біз жікке бөлінушілікке жол бермейміз дейтін болсам, онда мен кеңестің пікірі мен пиғылын дұрыс көрсеттім деп сенемін. Жолдастар! сіздер сонда, шетелде отырып өздеріңізге үрейлі ультиматистік құбыжықты қолдан жасадыңыздар, ал мұндай құбыжық шынында бізде жоқ. Петербург комитеті мен Атқару комиссиясының квздейсоқ құрамы ультиматистердің көпшілік болуын туғызды, сөйтіп осының салдарынан сорақы, сауатсыз қарар қабылданды, бұл қарар сол ультиматистерге қатты мо- ральдық соққы болып тиді, бұл соққыдан олардың оңала қоюы екі талай... Петербург комитетінің бұл қарарды қабылдаған мә- жілісінде үш ауданның өкілдері болған жоқ, ал қазір анықта- лып отырғанындай, төртінші аудан өкілінің шешуші даусы жоқ болып шықты. Соиымеп, демок, төрт ауданның окілі болмаған, ал ультиматистерді копшілік еткен бір дауыс «әшкере» дауыс болып шықты. Демек, Петербург комитетінің осы толық емес мәжілісінің өзі ультиматистерді көпшілік етпей отыр... Петер- бург комитетінің сайлау туралы қарары жөнінде кеңсс бұл қа- рарды қайта қарауға жету керек деп қаулы алды, ал Петербург комитетінің бірінші мәжілісінің өзінде-ақ, бұл мәжілісте көп- шілік біздің жағымызда болатыны қазір анықталып отырғандай, сөзсіз басқа қарар қабылданады. Ал ультиматистердің өздері де өз қарарларынан ұялып, оны қайта қарауға келісіп отыр. Бәрі, сірә, оның авторын да қоса алғапда, барлық жағынан да бұл қарардың сорақы екендігін мойындап отыр, бірақ — мұны мен баса айтайын — бұл қарар қылмысты емес. Бұл қарарға дауыс берген ультиматист жолдастар өздерінің бұл қарардың авторына қосылмайтындығын айтты, ал қарардың авторы шы- нында — «арды да сақтай білу керек, капиталды да таба білу керек» дегендей қимыл жасауға шақыратын мақалды қолдан- ған...».
Сонымен, біздІҢ ПІкірлесіміз бізді шетелде отырын үрейлі улЬТИматіістік құбыжықты қолңан ЖасаДывдар, улЬТИматИстерге қарсы жікшіядік күрес Жүргізу арқы- лы картИяны қайтадан қаллына келтіру ісін Қиында- тыП отырсыңдар (немесе бүлдіріц отырсыңдар) ДСП айыПтайды.

ПЕТЕРБУРГ БОЛЫПЕВИКТЕРІМЕН ӘҢГІМЕ
127
Бұл «айыПтауларта» ПетербурГте бОЛҒан оқИҒаныҢ озі еҢ тӘуір Жауан болын табылады. СОнңықтан ңа біз бұл ОқИҒаны сОншалық тОлық айттық. ФактІЛерДІҢ өзі- ақ кӨрсетІП отыр.
КеҢейтілГен рецакцИЯныҢ қарарларына ба+ынудан бас тартын, атышулы «мектепті» Желеу етін шетелде ЖаҢа ұйымның ИДеялық-ұйымДық орталытын құртан Макснмов Жолңасты фракЦнядан бөлінін шықты деп талтық. МаксИмовтың кОзқарастарын қайталайтын «барлыу, жаГынан да сОрат^ы» қарарцы ең шугыл шара- лар цолдану жолымен (ықналды Жұмысшылардыц ерекше шеке кедесін шақыру Жэне қабылданын қоЙҒан қарарды қайта қараттыру!) Петербургте бузГызуга тністі бОЛҒан бізцің кейбір нікірлестеріміз бізді осы үшін айынтаП отыр!!
Жоқ, Жолцастар, бізді Жікке бөлінДІҢДер цеп Жэне «құбыЖықты қолдан Жасадыңдар» ден кінӘлау арқылы еіздер бізГе Макснмовты фракЦИЯдан бөлінІП шықты цен табуДЫң өтө қаЖет екенДІГІн ДЭлелцеГен үстіне ДӘЛӨЛДӨЙ түстіңізңер, сіздер тек мынаны дӘлелдедіціз- дер: erep біз ПетербурГтеГІ саЙЛау қарсаҢЫНДа Максн- мовтан ірГемізді аулақ салматан болсақ, онда біз болъ- шевИзмці бірЖола масқаралаҒан болар ецік жэне нартня ісіне оЦДырмай СОққы берген болар еңік. Бізді ЖІкке бөліндІҢДер цен айынтаушы Жодцастар, сіздердің созде- ріцізді оз істеріціз теріскө шытарыП отыр.
Сіздер улЬТИматИСтерГе қарсы біздіц күрес ӘДІстері- мізбен «тана келісПей» Отырсызңар. Біз улЬТИматнстер- Гө қарсы сіздердіҢ күрес ӘдістерІҢІзбен тінті декелісПей ОтырҒанымыз Жоқ, біз сіздерцІҢ күрес ӘДІстеріңізді де, сіздердің ЖӘҢІстерІЦІзді ңе эбден Жэне сөзсіз құттықтай- мыз,— бірақ біз сопымен қатар сіздердіц эдістеріңіз «біздіц» ӘДІстерімізці белгілі партИЯлық ортата іс жу- зінде цолданудан басқа ештеме емес екенДІгіие кәміл сенеміз.
БізДІҢ «Жаман» Әдістеріміз неце болын Отыр?—Ол — МаксИМОв Жэне К°-цен бізДІЦ ірГені аулақ салуҒа Ша- қыруымызда бОЛын Отыр. СіздерцІҢ Жақсы эдістеріңіз неңе болыП отыр? Ол — МакснмовтыҢ көзқарастарын түгелңей қайталаП Отыртан қарарды сізцердІҢ «барлың

128
В. И. ЛЕНИН
Жатынан Да СОрақы» дел тауын, айрықша кецес шақы- рын, бұл қарарта қарсы Жорық апіқанДарыҢызДа, бұл қарар авторларыныҢ өзцерін ұялтқавдарыңызДа, ол қарарды бұзҒЫзын, оны улЬТИматнстік емес, цайта болъ- шевИКтік қарармен алмастырута қОлцарыҢызДЫҢ Жет- кенДІГІнце бОлын отыр.
СізДерДІҢ «ЖОрыҒЫЦыз», Жолцастар, бізцІҢ ЖорыҒЫ- мызды теріске шытару смес, қайта соныҢ жалГасы болыП табылаДы.
Бірақ сізңер біз ешкімці де бөлінін шықты ңен тап- қанымыз Жоқ Дерсізцер. Өте Жақсы. БізцІҢ Жаман ӘДІсімізді «теріске шытару» үшін сізцер өзцерІҢІздің ПетербурГте істеГенңерІҢІзді шетелце істен байқаҢыз- даршы. Сізңер МаксИМОв нен оның Жақтастарына (тым болматанда ӘЙГІлі ерогннДІк «мектентІҢ» тұрҒан Жерін- ңе) МакснмОвтың лнстОГІн («Болыпевнк Жолцастарта есен») ИДӨЯлық мазмұны бойынша түгелцей «барлық Жатынан да сорақы» цен танытын көрІҢІздерші, Мак- СИМОВ нен оныҢ сыбайластарын бұл лнстОКтан «ұЯЛтып» көрІҢІзңерШІ, атышулы «мектепке» ИдеЯлық мазмұны Жатынан тура царама-царсы лнсток шыҒартыл көріңіз- дерші*. Erep сіздер мұны істей алсаҢЫздар, онңа сіздер біздіц күрес ӘДІстерімізңі шынымен теріске шығара * Айтпақшы, міне, Максимовтың және атышулы «мектептің» ізде- рін жасьіруының айқын көрінісі. Мектеп 1909 жылғы 26 август деп көрсетілген листок бастырып шьіғарды, онда мектептің программасы, Каутскийцің хаты (Каутский философиялық алауыздықтардьі «бірін- ші кезекке қоймау керек» деп жұқалап қана кеңес береді және ол былай деп мәлімдейді: «ультиматизм» туралы айтпағанның өзінде мен «Думадағы социал-демократиялық фракцияны қатты сынаушылық- ты әділетті деп санамаймын»!), Лениннің хаты (қараңыз: Шығарма- лар, 15-том, 477—478-беттер. Ред.) және мектеп Советінің қарары ба- сылған. Бұл адам күлерлік Совет былай деп мәлімдейді: «Фракция- лық талас-тартыстардың оның (мектептің) нақ жалпы партиялық мақсаттары мен міндеттеріне ешқаыдай қатысы жоқ». Листоктың аяғында қойылған қолдарды оқимыз. Лекторлар: Максимов, Горький, Лядов, Луначарский, Михаил, Алексинский. Тек ойлап қараңыздар: лекторларының қүрамы осындай болып отырған мектептің «фракция- лық талас-тартыстарға» «тіпті де еш қатысы жоқ» көрінеді! Тыңда- ңыздар, қымбатты жолдастар: ...ойдан шығара беріңіздер, бірақ мөлшерін де білсеңіздерші!—Бізге: мектеп басқа лекторларды да «шақырды» деулері мүмкін. Біріншідең, шақырғанда, басқалардың еш уақытта дерлік келе алмайтыньш біліп шақырды. Екіншіден, мектеп шақырды, бірақ... «Бірақ мектеп олардың жол қаражатына және лек- циялар кезіндегі қажеттерін өтеуге материалдық қаражат беруді оларға — (басқа лекторларға)— ұсына алмады» (1909 жылғы 26 ав- густағы листок). Мұның өзі жақсы-ақ емес пе? Біз тіпті де фракцио- нерлер емеспіз, алайда «өз адамдарымыздан» басқа ешкімге жол қаражатын «береміз дей алмаймыз»...

ПЕТЕРБУРГ БОЛЬШЕВИКТЕРІМЕН ӘҢГІМЕ
129
аласызңар, сонда біз «сіздерцщ» ӘдістерІҢІзці жақсы дөП қуана мойындаймыз.
Петербургте Жанцы, кейінге қалцыруҒа бэлмайтын, ЖалПЫ нартИЯЛық іс —сайлау бар. Петербургте сОцнал- демОкратИЯлық ПрОлетарнат улЬтнматИстерДІ бірцен тдртіпке шаңырды, піақырҒандыҒы сондай, олар бірцен ырыққа көнДІ: лартИЯлық сезім басым боЛын піықты, нролетарлық бұқараның ЖақынДЫҒЫ нгі ықпаЛ етті; улЬТИматИстік қарар арқылы іс ЖүрГІзуГе болмайтын- дыҒы ЖұрттыҢ бөріне бірцен айқын болды. УлЬТИматнс- терге бірцен ультиматум қойылды, сөйтін Петербурт улЬТИматИстері (Олардыц жацсы жагы деуіміз керек) болыневИКтерДІҢ улЬтнматумына нартИЯҒа батыну ар- қылы, бОлылевИктерГӨ батыну арқылы жауад берці, болыневИктерГе қарсы күресу арқылы Жауап 6epren Жоқ (ең болматанда, сайлауңа осылай болды: Олар сай- яауДан кейін це күресті тоқтата ма,— мұны біз Әлі білмейміз).
МаксИМОВ ЖӘне К° — көҢІЛ эуені жатынан тала улв- тИматИстер емес. Одар улЬТИматнзмнен бүтінцей бір багыт Жасауға тырысын отыр. Олар улЬтнматнстік саЯсаттыҢ бүтінцей Жүйесін құруда (Олардың құңай Жасамназдармен достыры жайынңа тшті сөз қылъш та ОтырҒанымыз Жоқ, сірӘ, бұл жөнінде Пнтерлік улътнма- тнстер кінӘсыз 'болса керек), олар Осыдан жаңа батыт Жасауда, Олар бОлылевИзмГе қарсы үзціксіз соҒыс Жүр- гізе бастады. Әрине, шақырымназдардың бұл дем беру- шілері де жөҢІліске ұшырайтын болады (қазірдіҢ Өзінде- ақ ЖӨҢІліске ұшырай бастацы), бірақ бізДІҢ фракЦИя мен лартИЯііы ПіақырымПаздық-улЬтнматИстік кесел- цен тезірек арылту үшін бул арада неҒұрлым батыл шаралар керек болңы, сОнцықтан ашыҚ жэне Жасы- рын шақырымпаздарҒа қарсы өз күресімізці біз нетұр- лым батыл ЖүрГІзетін боЛсақ, бұл кеселден ііартИнны соҒұрлым тезірек құтқарамыз.
УлЬТИматнстер «кезңөйсОқ көншілік боЛды»— дейці Петербургтіктер. Ңатты қателесеСІзДер, жоЛдастар. Сіз- ңер қазір өздерІҢІзде жалпы құбылыстъщ тнттей бір бөлшеГІн тана Kopin отырсызДар, сөйтіл бүтінмен қалай байланысты екені өзцеріңізге белгісіз нәрсені «кезңей-

130
В. И. ЛЕНИН
соқ» ДвП ЖарИЯлайсызцар. Фактілерці еске түсіріңізңер. 1908 ЖылдыҢ көктемінде ШақырымПазДық Орталық об- лыста байқалады ца, МоскваныҢ Жалпы қалалық кон- ференЦИясында 14 Дауыо (32 Дауыстан) алацы. 1908 ЖЫЛДЫҢ Жазы мен күзінде піақырымназдық науқан Москвата ойысацы: «Рабочее Знамя» айтыс ашЫп, ша- қырымназдықты теріске шытарады. 1908 Жылты авГус- тан «ПрОлетарнЙДе» це айтыо басталады. 1908 Жылңың күзі: Бүкіл россИЯлық нартня конференЦИЯсында ша- қырымназдар «атым» бплын бӨЛІнін шыҒаңы. 1909 ЖылдыҢ коктемі: Москваңа шақырымПазДарДЫҢ науқа- ны болцы (қараҢЫз: «ПролетарИЙДІҢ» 47—48-номері, «Москва окруғтік ұйымының конференЦнясы»). 1909 ЖЫЛДЫҢ жазы: ПетербурГ комнтеті Атқару комИссня- сыныҢ улЬТИматнстік қарары шыҒацы.
Осынңай фактілер Орын алын отырҒанңа улЬТИматнс- тік көшпіліктІҢ «кездейсОқтыҒы» туралы сөз қылу ба- рын тұртан аҢқаулық. ӘзірГе реакЦИя мұншалықты күшті боЛып отырҒанца, Әзірге соЦИал-Демократнялық ұйымцарДЫҢ адам құрамы мұншалықты Әлсіз болыл ОтыртанДа, кейбір Жерлерңе ұйымдар құрамынңа мей- лінше шұрыл ауытқулардыҢ болуы сөзсіз. Бүгін болъшевИКтер улЬТИматнстік көпшілікті NN-дегі «кез- цейсоқтық» Ден ЖарИЯласа, ертең улЬтнматИстер боЛыпе- ВИКтік көншілікті ММ-даҒЫ «кездейсоқтық» цеп ЖарИЯ- лайды. Бұл Жайынца бірін-бірі сӨГІп қалута ыҢҒайлы тұратынцар тОЛып Жатыр,— біз мұнДайларцыҢ санаты- нан емесніз. Бұд сняқты бірін-^бірі сөГушілік пен салрыласулар — ИДӨЯЛық теред аЖырасушылықтыҢ же- місі екенін түсіну керек. Тек Осыны түсінгенде тана біз соцИал-цемократтарДЫң нӘТИЖесіз Жэне лайықсыз бі- рін-бірі согушілікті («кезңейсоқ» КӨшнілікке бэла, белГІлі бір ұйымңық ЖанЖалта, ақшаға, байланыстарта, т. т. бола бірін-бірі сөГушілікті) ажырасушылыцтыц идеялыц себепгерін аныцтау ісімен ауыстыруына көмектесеміз. УлЬТИматнстерДІҢ бОлыпевнктерге қарсы күресі кол қалаларДа жұмыстыц мейлінше эрқнлы са- лаларына таран, Жарня одақтарңың, қОҒамцардыҢ, съезцерДІҢ, ЖИналыстарДьщ қызметінңе це алалық, ауа

ПЕТЕРБУРГ БОЛЫПЕВИКТЕРІМЕН ЭҢГІМЕ
131
Жайылушылық ту+ызтанын біз өте жақеы білеміз. Біз- Діц қолымызДа Осы алалық нен алауыздық туралы «Піайқас алаңынан» келіп түскен хаттар бар — амаЛ не, құПИялық сақтаудыҢ талантары біздІҢ бул салада альш отырҒанымыздың, Жүзңен бірін демесек те, оннан бірін тана ЖарИЯлаута мүмкіндік береді. Біз барыніна үзілДІ-кесілңі түрде былай цейміз: С.-ПетербургтеГІ сайлауңа улЬТИматИстерГе қарсы Жұргізілген күрес — кездейсоц нэрсе емес, Жалпы кеселдіц сансыз корініс- терінІҢ бірі.
СОндықтан біз революЦИЯЛық соЦпал-демократнянЬщ ісін бавалайтын барлық болылевнк ЖолцастарРа, барлық ЖұмысшыларҒа: бұл кеселңі .Жасырута тырысуДан Өт- кен қате Жэне зИянңы еш нэрсе жоқ,— цел үсті-үстіне қайталай береміз. Шақырымназдықты, улЬТИматИзмці, құдай ЖасамцазДықты Жақтаушыларңан бізцІҢ ажыра- суымыздьіҢ себентерін, сннатын Жэне маҢызын барын- піа анықтап ашып алу керек. БолыневИКтерДІҢ фрак- цИЯсын, ЯҒНИ партИЯны «Пролетарийдіц» баршата МӘлім батытымен бастаГысы келетін ПІкірЛес-болыпе- внктерДІҢ ОДаҒын ЖаҢа фракЦИЯдан, өзінІҢ Жақтаста- рын бүГІн Москваңа Жэне ПетербурГте қабылцанҒан Шақырымназдық платформалардаты «кезДейсоқ» анар- хИстік құртақ сөздерге сөзсіз экеп соқтыратын, ертвҢ МаксИмовтың лИстоГІнңеГІ «кездейсоқ» карнкатуралық болыпевИЗМГӨ экеп сОқтыратын, бүрсікүні Петербург- Teri «кезңейсоқ» «сорақы» қарарҒа экел соқтыратын жаҢа фракцИяңан айқын аЖыратын, iprecin ашу керек.
' Бұд кеселці түсінін, оны емдеуге жұмыла кіріеу керек. ПетербурГтіктерДІҢ ӘДІстері арқылы, ЯҒНИ алцыҢҒы қатарлы ЖұмысшыларңыҢ соЦИал-ДемократИялық сана- сына дереу Жэне ңұрыс ЖүГІну арқылы емцеуте бола- тын жерде мұнцай ем ед Жақсы ем бОлып табылацы, ондай жерңе қайтее де болініп шыҒуңы жэне ipreciH аулақ салуДы ешкім жэне еш уацытта уаҒыздаҒан емес. Бірақ алуан түрлі жаҒңайлардың салдарынан Жада фракцИяның вдеЯларын насИхаттайтын азДы-көПті берік орталықтар, үйірмелөр құрылып жатқан Жерце ірГені аулақ салу қаЖет. Мұндай жерде жада фрак-

132
В. И. ЛЕНИН
циядан ірГені аулақ салу — партия қатарынңаҒЫ Жұ- мыстаҒЫ нрактИкалық бірліктІҢ кепілі болын табылацы, ойткені улЬТИматнзмнің туы астынңа мұнДай Жұмыс ЖүрГізуГе бОлмайтындыҒын ПетербурГ ПрактИКтерінің өзцері Жуырда тана мОЙынңаДы.
«Пролетарий» А5 49, «Пролетарий» газетгнгц тексті
3 (16) октябри, 1909 ж. бонъінгиа басылып отъгр

133
«ПЕТЕРБУРГ САЙЛАУЫ» ДЕГЕН МАҚАЛАҒА ЕСКЕРТУ59
Бұл болЬшевИКтік ндеяны бұрмалаута тек болыневИК- тер тана қарсы шықты. «Ннвый Денъ» Газетінде труцо- вИктерден Жэне халықтық соЦИалпстерДен ПрннЦИП Жа- Ғынан Жеткіліксіз аЖырасу ЖөніндвГІ теріс эуенГе Жол берілГен кезДе үш эдебИетш^болыневИк ПроГраммалЬіқ пікір алалыҒын бұлайпга ЖуыП-шаіоДы түзетуге жэне газеттегі, сайлау ЖИналыстарынДаты үгітті неҒұрлым ұстамды таптыіу, социалистік ЖОЛҒа салута эрекет Жаса- ды. Бұд ӘрекеттІҢ сӘтсіздікке ұніырауы, бізцІҢ 'білуіміз- ше, больше виктердіц кіндсынан болматан. СоЦИал-демО- кратИяныҢ заңцылыққа Жэне тэртшке козқарастары ЖӨнінңе ИОрңанскИЙдІҢ «Новый Деньдегі» нікіріне бір болъшевИКтІҢ қарсы шыру әрекеті де цэл Әлгінцей сот- сіздікке ұніырады. KonTeren оннортунИстер сняҚты ИОрданскИЙ Де «завдылық» негізінде сОЦнал-демокра- ТИЯНЫҢ «қызыл шеке» 'бслуы туралы ЭнГелЬстің белГІлі мӘлімдемесінІҢ құнын түсірңі. ЭнгелЬстІҢ озі Германня дамуының белгілі бір кезөҢІне ('ЖалцыҒа бірдей сайлау иравосы тұсынца Жэне т. т.) қатысы бар бұл көзқара- сын epic бере ПайымцауҒа батыл қарсы болтан еді (оныҢ «Neue Zeit»60-Teri хаттарын қараңыз). Иорцан- скИЙ бұл туралы 3 ИЮныіІҢ «заңдылыҒЫ» тұсынца na- йымңауДы орыііДы цел таПқан.
«Пролетарий» № 49, «Пролетарий» газетгнгц текстг
3(16) октябрь, 1909 ж. бойынша басылып отыр
6 19-том

134
ПАРТИЙНЫ жэне оның бірлігін НЫҒАЙТУ ТУРАЛЫ ҚАРАРДЫҢ ЖОБАСЫ61
Орталық ОрганныҢ реңакЦИЯсы мынаны мОЙындайды: бізДІҢ партИЯМызДЫ Жэне оныҢ бірлігін, фракцияларды ЖОЮ туралы тақырыПта адамгерніілікке шақыратын. күңкіл сөзцер арқылы емес, ПрактИкалық жұмысніы қОЗҒалысында белгілі бір күшті Жэне ықпалды фрак- ЦИяларДың қазірцІҢ езінде байқала бастатан жаңъшда- суы арқылы Ғана ныҒайтута болаңы, мұның озінде бұл Жақынцасу революЦИялық-соЦИал-демОкратИялық тактика негізінде Жэне «сОлшыл» ЖОЙымназдыққа да, «оң- шыл» ЖОЙымПазДыққа ца қарсы, қазірдІҢ өзінде күй- ретілГен «солшыл» жойымпаздықтын; қаупі аз болтан- дықтан, Әсіресе оңшыл жойымпаздыққа қарсы батыл күрес ЖүрГІзуГе баҒытталҒан ұйымңастыру саясаты не- Гізінңе Жүзете асырылыП, дамытылуҒа тніс.
1909 ж. 21 октябръде
(3 ноябръде) жазылған
Вгргнші рет 1929—1930 жж. Ңолжазба бойъінша басылът
В. И. Ленин Шығармаларынъіц отыр
2—3-басъілуларында баеылған,
XIV том

135
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СОЦИАЛИСТІК БЮРОНЫҢ МӘЖІЛІСІНДЕ ГОЛЛАНД СОЦИАЛ-ДЕМОКРАТИЯЛЫҚ ЖҰМЫСШЫ ПАРТИЯСЫНДАҒЫ ЖІККЕ БӨЛІНУ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕ ЖӨНІНДЕ СӨЙЛЕНГЕН СӨЗ 62
25 ОКТЯБРЬ (7 НОЯБРЬ), 1909 ж.
ЗннГер де, сондай-ақ Ацлер де бірқатар фактілерге сүйенген, бұл араца мен осы фактілерці таты да бір рет анықтай түскім келеді. Біріншіден, Жікке бөліну — Жү- зеге асқан факт, онымен санасута тура келеді. Екінші- ден, АцлерДІң өз мӘлімдемесіне қаратанда, сОЦИал-Де- мократИЯлық нартнЯ соЦИалИстік ПартИЯ болыП табыла- ды. Үшіншіден, оныҢ халықаралық конГрестерте қатысута ңаусыз Правосы бар. СоЦнал-демократиЯлық ПартИЯНЫҢ өзі Бюро шешімдеріне қатысу Правосын тІПті талал етіп те отыртан Жоқ; кейбір орыс ПартИЯларына берілгені снЯқты, ОҒан да кецесші цауыс беруге болар еці. Төртіншіден, Адлер Жолцас халықаралық конгрес- тердегі ңауыСты КОпенгаГен КОНГресінің голланд секцИЯ- сынцаҒЫ екі ПартИЯҒа бөлІП беруДІ ұсынңы, мұныҢ үсті- не БюрОҒа шаҒым Жасау лравОсы соЦИал-ДемократііЯлық ПартИяныҢ өзінде қалады. Бұл мӘЖІлісте ЖОҒарыда аталҒан торт мэселе бОЙынша бірауызды шеніімге кеяу- ге Жету қаЖет. Бұл арада мынаны Ғана атап өтемін: ТрулЬстра атаҒан РОланд-Голъст Жолдас СОцнал-ДемО- кратнЯЛық ПартИЯны қабыядауды жаңтатан ПІкір айтты.
1909 ж. 13 ноябръде «Leipziger Ңосымшаныц тексті бойъснша
Volkszeitung» газеті 264-номерінгң басылып отыр
4-ъосъімшасында басъілған Немгс тглінсн аударма
6

136
ПАТША ФИНН ХАЛҚЫНА ҚАРСЫ
Ңысқы сараЙДЫҢ қараЖүздік банднттері мен III Ду- маның Октябрнст Жылностары ФннлЯНДИЯҒа қарсы жа- н,а ЖОрық бастады. ФИнлЯндИЯЛықтардыҢ Правосын орыс ПатшаларыныҢ озбырлыҒынан қорҒаП келген конс- ТИтуЦИЯны Жою, ФннляндИЯны ерекше ПравосыздыҒы ЖаҒынан РоссИЯныҢ басқа халықтарымен теңестіру — бұл ЖорықтыҢ мақсаты, міне, Осындай; ал бұл жорық- тыҢ өзі ПатшаиыҢ эскерн міндеткерлік туралы мӘселені сеймге салмай-ақ шешу Жөніндегі указынан, Жаңа се- наторларцы Орыс ЧИНОвннктерінен татйындаудан бас- талҒан-Ды. ФннлЯНДИЯҒа мнллііон найзамен қорқыту ар- қылы қОЙылыП отыртан талантардың заңдылығы мен Әділеттілігін дэлелдеуте тырысушы қарақшылар мен ЖылПОСтарДың келтіретін дэлелдергн талдаута тоқталып Жату еріккеидік болар еді. Мэселенщ мэнісі бұл цолел- церде емес, көзделін отыртан мақсатта. Патта үкіметі мен оныҢ сыбайластары демократнЯлық жэне еркін ФннляндИЯны құрту арқылы 1905 ЖылҒы халың ЖӨҢІс- терінІҢ ӘҢ соЦҒы ізін Ошіргісі келеді. Сондықтан ңа — казак ПОлктары мен артИллөрня батарсЯлары ФннлЯН- ДИяның қала Орталықтарына асыҒыс орналасыл Жатқан бұл күндерде ӘҢгіме бүкіл орыс халқының ісі туралы болын отыр.
ФннлЯНДИЯлықтар қолДаҒан орыс револіоЦИЯсы ФИНЛЯНДИИ халқының ӘЛДӨнсШС жыл бойы алқымынан сы- ҒЫП келГен ПатшаныҢ шеңгелін Жазута мӘЖбүр еткен еді. ФннляндИЯҒа өзінің шексіз бнлІГІн таратқысы кел-

ПАТША ФИНН ХЛЛҚЫНА ҚЛРСЫ
137
ген Патша, Осы еддІҢ КОнстнтуЦИясын сақтауға ата-ба- балары да Жэне өзі де ант бертен патша, ФннлянДня Жерінен бобрнковшыЛ 63 Женңеттерді қууДы тана емес жэне ӨзінІҢ заңсыз указдарының бэргн ЖОЮДы тана емес, сонымен Қатар ФннлЯИДИЯда Жаллыта бірдей Жэне тең сайлау ПравОсын енгізуці ДО мОЙындаута тніс болван еді. Орыс револЮЦИЯсын басып тастаП, Патша ен- ді бұрынҒЬісын қайтаңан бастаП отыр, бірақ мұныц бұ- рынҒЬідан айырмаіпылыҒы con — ол енді әзін ескі гвар- ДИЯ Ғана, өзініҢ Жалцамалы тыщнылары мен Қазына ұрлаушылары тана қолңаП қоймайтынын, сОнымен қа- тар III Думаңа орыс халқыяыҢ атынан қОсыла шығып сөЙЛӨйтін КруПенскИЙлер мен Гучковтар бастаҒан дэу- летті йтаршылар тобы ца қоЛДайтынын сезеці.
Ңарақшылық эрекетке 6opi де қОлайлы болыП отыр. РоссИЯдаҒы револіоЦИЯлық қозҒалыс аДам айтқысыз әл- сіреген, сондықтан ТӘЖ КИГөн Жауыз оҒан алаңцап, көз тіккен Жемтігінен айрылын қалмайды. Бір кездерде ФііилЯндИЯҒа тыныштық бер Деп өтініп, Патнтата хат Жазіан Батыс Еврона бурЖуазііЯсы банднттерді тоқ- тату үшін қол ұшын ца қОЗҒайтын емес. Өйткені сол бір кезңерДе Евронаны ПатшаныҢ ФИНЛЯНДИЯДЯҒЫ саЯ- сатын айыптаута шақырҒан адамңар ОҒан Жуықта тана Патша нИетінің адалдывына Жэне «констнтуЦИялық нн- ет» екендІГІне кепілдік берді Ғой. Өздерін «орыс ннтел- ЛИгенЦИЯсының өкілдері» Жэне «Орыс халҚының өкіл- Дері» цеп атаП ЖүрГен кацет көсемңері өздерінің,— ал Олармен 6ipre орыс халқынын; да,— патшамен ынтымаң- тас екеніне Еврона буршуазИЯсын салтанатты түрңе сендірін Отыр. Еврона екі басты ЖыртңыштыҢ азат Пер- сИЯҒа қарсы ЖасаҒан экскурснЯларына қандай селқос- тықпен қаратан болса, Онъщ ФннлянДИяҒа қарсы Жаңа ЖОртуылдарына ца ДӘЛ сондай селқостықПен ңара- уы үшін орыс лнбералдары қОлынан келГеннің бәрін іс- теді.
Азат ПерсИЯ Патша Өкіметіне әз күштерімен тойта- рыс берГен еді. ФИНЛЯНДИЯ халқы — жэне Оның аЛдын- да келе Жатқан ФИНЛЯНДИЯ Пролетариаты — БОбрнков- тыҢ мұраГерлеріне мықтал тОЙтарыс беруге ӘзірленІП Жатыр.

138
В. И. ЛЕНИН
ФИНЛЯНДИЯ нрОлетарнаты өзінІҢ өте-мөте ауыр ЖаҒ- дайларда күрес Жүргізуіне тура келетінін түсінеді. Ол мынаны да біледі: самодерЖавнемен ымы-Жымы бір Батые ЕвроПа бурЖуазнЯсы бұтан араласъш Жатлайды; бірқатары столыПИНДІк саясат арңылы сатыл алынҒан, бірқатары кадеттік отірікііеи азҒындатан ДӘулетті орыс қотамы ФпнлЯндИЯҒа 1905 Жылта Дейінгісінцей адам- Гершілік қолцау Жасамайцы; РоссняныҢ оз ішінДӨ рево- ЛЮЦИЯЛық армнЯҒа СОққы бере алтанынан бері срыс үкі- метінІҢ арсызДЫҒы ацам айтқысыз өсід отыр.
Бірақ ФИНЛЯНДИЯ ПрОлетарнаты мынаны да біледі: саЯСИ күрес бір тана шайқас арқылы шешілмейді, са- Ясіі күрес кеЙДө ұзақ Жылдар бойы табандылықПен күш Жұмсауды керек етеДІ, сайъш келГенце, тарнхн даму кү- ші кімнің ЖаҒЫнда болса, сол ЖеҢӨДІ. ФннлЯндИЯНЫҢ бОстанДЫҒЬі салтанат құрады, өйткені онсыз Россняда бостанДық бОлуы мүмкін емес, ал РоссИЯда бостанДық ісі салтанат құрмайынша, РоссііЯныҢ экономикалық Жағынан цамуы мүмкін емес.
Сондай-ақ, ФИНЛЯНДИЯ Пролетарнаты: жауҒа батыл СОққы беруге Жатдай мүмкіндік бергенше Жексұрын Жауды шаріПатыП-шалдықтыруДы, оның күшін ыдыра- туцы, Оны масқара етуңі көздеген бОСтандық ЖОлында- Ғы ұзақ, табанды револіОЦИЯЛық күресті қалай Жүргі- зуте болатынын да өзінІҢ даҢқты тӘЖІрИбесінен білеңі.
Сонымен қатар, ФИНЛЯНДИЯНЫҢ Пролетарнаты өзінІҢ Жаңа күресінІҢ алташқы қацамынан бастаП, қазіргі ке- зеҢ ЖаҒдайларыныҢ қандай ауыр болуына қарамастан, оз борышын, езініц барлы/ң борышын ОрындауҒа Әзір тұрҒан бүкіл РоссИЯныҢ соЦИалнстік ПрОлетарнаты ОныҢ Жатында болатыпын да біледі.
Сеймнің сОЦііал-демОкратИялыҚ фракЦИЯсы зОрлық- шыларҒа қарсы күрес ЖОСПарын бірігіп талқылау үшін III Думаның соЦИал-ДемОкратИялық фракЦИЯСына де- ПутацііЯ Жіберді. Патша үкіметін масқаралау үшіи, оның ДумадаҒы екІЖүзді ОДақтастарының бет Перцесін сыПырып тастау үшін біздің депутаттарымыз, өткен жы- лы істегенінцей, Дума трнбунасыныҢ бИІгінен өз үнін көтереці. Сондықтан барлық сОЦИал-демократИЯЛық ұйымдар мен жұмыСінылардыҢ бзрі бізДІц деПутаттары-

ПАТША ФИНН ХАЛҚЫНА ҚАРСЫ
139
мызДЫҢ ТаврнческИЙ сарайында көтерген үні жеке-дара шықПауына, орыс Жэне фннн бОстандытыньщ жаунары бүкіл Орыс Пролетарнаты ФИНЛЯНДИЯ халҚымен ынты- мақтас екенін көруіне күш-ЖІгерін аямай жұмсайтын болсын. Жергілікті Жерлердегі ЖолДастардыҢ борышы— қолдан келген мүмкіндіктің борін Россіш Пролетарнаты- ның ФинляндііЯ мӘселесіне көзқарасын білдіру үшін Пайцалану. Орыс Жэне фннн соЦнал-демократИЯлық фракЦняларына сөз салудан баетащ наразылықтыҢ не- Ғұрлым белсенді формаларымен Жалтастыра Отырып, гіартнЯ орыс контрревОЛЮЦИясы финн халқының денесін ПаршалаП Жатқан кезңегі масқара үнсізцікті бұзудың өдістерін Жеткілікті таба алаңы.
ФннлЯндИЯда бүкіл росснЯлық бостанДық ісі үшін күрес ЖүрГІзілІП Жатыр. ФннлянДИЯның Осыншалықты қаһарман нрояетарнатын жаҢа күрес қанцай күйінішті сӘттерГе соқтыратын бОлса ңа, ол ФИНЛЯНДИЯ мен Рос- сиЯныҢ жұмысшы табын ынтымақтастықтың Жаңа дэ- некерлерімен 'байланыстырады, Жұмысшы табын Оның 1905 Жылы октябрЬ күнцерінде бастатан жэне Крои- штацт лен СвеабОргтыҢ 64 цаҢқты күнцерінде оцаті әрі Жалтастырмақ болтан ісін тынцыруҒа шамасы келетіп кезеңге Әзірлейці.
«Социал-Демократ» № 9, «Социал-Демократ» газетінгц тексті
31 октябрь (13 ноябрь), 1909 ж. бойынша басылып отыр

140
МАСҚАРА СӘТСІЗДІК
NN-дегі «ПартИЯ» мектебінІҢ қысқа Ғана, бірақ Ғнбрат боларлық тарнхы оқушының есінде. Ол тарнх мынау. БолыневИктік фракЦИя бір ЖылҒа созылтан ішкі күрес- тен кейін «Жаңа» аҒымцардан — шақырымпаздықтан, улЬТИматИзмнен Жэне құцай ЖасамназДықтан үзілці-ке- сілді бөлектенеңі. БолыпевИКтік КеҢес өзінІҢ арнайы қарарынңа NN-дегі мектенті осы аҒымңарДы Жақтаушы- дардыҢ жаца фракциясынъщ ОрталыГы цел жарнялай- Ды*. Осы үш КИтке сүйенІП құрылҒан ЖЯҢа фракЦИЯ- ныҢ шетелдеГІ көсемдері болылевнктерДен ұйымдық ЖаҒынан бөлінІП шытады. Давдыдан тыс сансИ ерлігі- мен көзГе түскен Жэне өз нозИЦИясына қалтқысыз сен- Ген Жаңа фракЦИя сабаздары өз органында ашықтан- ашық Омыраулаута тэуекел ете алмайды және т. т. Мұ- ныЦ орііына олар Партня мен фракцнЯны Жай алдар Жолын қалайды: Олар шетенде мектеП ашады, Оны «nap- ТИЯ мектебі» цен атайды, ал оныҢ шын ндеялық келбе- тін олар эбден мұқИЯт Жасырады. БірсыПыра күіл Жұм- сатан СОҢ, олардың бұл Жалтан Партнялық мектепке ЖұмысШыдан 13 аңам өкелуінің сзті түсІП, Оларды Мак- сИмовтан, АлексИнскийден, ЛидОвтан Жэне Луначар- скнйден құралтап тол «оқыта» бастайды. «МектеП» жаҢа фракЦИЯның ОрталыҒы екендігі фактісін бұл сыбайлас- тар үнемі ЖасырыП қана ҚОЙмай, ОНЫҢ үстіне «мектеП» ешқавдай фракЦИЯмен байланысты емес, ол Жалпы nap- * Қараңыз: осы том, 41—43-беттер. Ред.

МАСҚАРА СӘТСІЗДІК
141
тИЯлық мекеме цел кәрсетуГе бар күштерін салады. МаксИМОв, АлексИнскИЙ, Лндов Жэне К°— «фракцня- Шыл емес» Жолдастар ролінде болып піыҒады!.*
Ал, ақырында, қазір — ӨҢ соҢҒы інеГІне жетті. Жал- тан нартИЯ мектебіне келГен Жұмысшылардың Жарты- сына шуыҒы «есуас Пастырвларта» қарсы бүдік шыгара бастаңы. Тэменце біз Осы атышулы «мектеП» ніӘКІрттері- нІҢ екі хатын Жэне Москвадан алынтан бірнеіле хабар- Ды басып Отырмыз, бұлар Макснмов — АЛексннскИЙ — Лндов Жэне К°-нің авантЮрасын бірЖОла эшкереЛейД Одарца суреттелГен нэрселерцщ бәрі ДэлелцеП Жатуцы керек етПейді. Мұнца бӘрі де Жақсы-ақ: «натыз шай- қас» та, «күн сайынты натыз өршеленген айтыс» та, оқытушы АлексИнскИЙдің тыңдаушы-ЖұмысшыларҒа тіл шыҒаруы Жэне т. с. да Жақсы-ақ. МектеПтІҢ кең та- ратылатын есентерінДе мұнъщ бөрі, сірӘ, үтіт Жэне на- снхат мӘселелері ЖӨнівдегі «Практнкалық сабақтарта», «қоҒамцық Дүнне таным туралы» Курске Жэне т. т. ай- налын кететін бОлар. Бірақ, окініштісі, мұндай бейша- ра, масқара комедИЯҒа енңі ешкім це сене алмайды!
Жада фракЦИЯныҢ көсемдері шақырымПаздық пен құдай ЖасамПаздықтың рөвОЛЮЦИЯлық маркснзмнен ар- тықшылықтары туралы Жұмысшылардың құлатына екі ай (бОЙы сыбырлаП бақты. Ал Онан кейін шыдай алмай, оларта шақырымПаздыҚ-улЬТИматИстік «платформаны» ашықтан-ашық тықналай бастады. Сонан соң, еҢ алдыҢ- Ғы қатарлы Жэне өзіндік ПІкірі бар Жұмысшылар, әрИ- не, қарсы шықты. Біз шақырымпазңар мен құдай жа- сампазңардыҢ ЖаҢа Иденлық Ортадытына қалқа бОЛҒЫ- мыз келмейді; мектеп «төменнен» ңе, «ЖОҒарыдан» Да бақыланбай отыр — ДеЙДІ Жұмысшы ЖОлдастар ез хат- тарында. Міне, бұл партияда бар жұмысШылардың ара- сынца Жасырынбақ ОЙнау жэне демагОГтық «цемОкра- тИзм» саЯсатының сезеіз күйрейтіндігінің ең Жақсы ке- пілі.— NN-дегі мектенті Жергілікті ұйымцарДың өздері * Айтпақшы, Троцкий енді жұмысшылардың төменде басылып отырған хаттарымен танысып, NN «мектебіне» сабақ беруге баратыны туралы өзінің уәдесін (егер бұл уәдені «мектеп» есептерінің бірі дурыс көрсетіп отырғап болса) орындайтын мезгіл жетпеді ме еғсен, соны шешіп алсын. Қазір, бейбітшілік бейнесі пальма бұтағы тиен «фракцияда жоқ» зәйтүн майы сауытын қолға алып, «шайқас алаңы- на» шығудың дер кезі сияқты.

142
В. И. ЛЕНИН
басцаратын болады — деГен еді ЖұмысшыларҒа Максн- мов Жэне К0. Енді бұл ОЙынды бұрын осы сыбайластар- ға сеніп келген Жұмысптылардың Өздері-ақ эшкерелеп отыр.
ҢОрыта келГенде айтар бір тілегіміз бар, құдайшыл шақырымпазңар атты мырзалар. Сізңер өзцеріңіздІҢ құ- дай қалатан Царевококшайскіңізде өз Платформалары- ҢыздыҢ Жасалуын аяқтайтып шытарсыздар,— анқтайды Ден сенеміз,— сол кезде оздерІҢІзцІҢ бұрынҒы эрекетте- рІҢІзцІҢ үлгісімен оны бізден Жасырып Жүрмеңіздер. Ерте ме, кепі ne, бәрібір, біз оны тауыП аламыз да, пар- тИялық басПасөзде ЖарнЯлайтын боламыз. Сонцықтан таты ңа масқара болмаҒанДарыҢЫз Жөн.
«Пролетарий» газетгнін Жеке оттискгнщ
50-номергнен жеке оттиск, текст! бойынша басылып
28 ноябрь (11 декабрь), 1909 ж. отыр

143
ҚАЗІРГІ ИДЕЯЛЬЩ АУА ЖАЙЫЛУШЫЛЫҚТЫҢ КЕЙБІР НЕГІЗДЕРІ ТУРАЛЫ
«ПролетарнЙДІң» Осы нОмерінде сОцнал-демократтар- дыҢ арасындаҒы Орасан зор ИДеЯлық ауа Жайылушы- лықты көрсететін көлтеГен хаттарцыҢ бірі басыльш отыр. «Герман релъстері» женіндегі Пайымдаулар (ят- НИ бізце Де ГерманняныҢ 1848 Жылңан кейінгі цаму Жолын қайталау) ерекше назар аударарлық. Осы аса маҢЫзды мэселе ЖөнінңеГІ қате көзқарастардың қайдан шыҒЫП Отыртанын білін алу үшін, бір ЖаҒынан, менъ- шевнктер мен «ГОЛОС СоЦИал-ДемОкратаны», екініні жа- Ғынан, ТроЦКИЙДІң ПОЛЯКНіа мақаласын алайық;65 бұл мӘселені түсінІП алмайынша Жұмысніы Партнясының дұрыс тактИкасы болуы мүмкін емес.
I
БОЛыневИКтерДІҢ 1905—1907 жылДарңаҒы револю- ЦИЯДаҒЫ тактИкасынЬщ негізі бұл революЦИяның тоЛық Жецуі нрОлетарИат нен шаруаларцың цнктатурасы тү- рінде тана мүмкін ДӨГен қаҒнда болцы. Бұл кезқарастың экономикалың негізцемесі қанцай? «Екі тактнкадан» (1905 Ж.)* бастан, 1906 Жэне 1907 жылдарцаҒЫ газет- тер мен ЖИнақтарңаҒы контеГен мақалаларда ца біз эр- қашан мынадай неГІзңеме бердік: РОССняныҢ буржуа- ЗИЯлық Жолмен цамуы қазірдІҢ өзінце-ақ эбден шеіпі- ліл бОЛҒан нэрсе ЖӘне солай дамымай Қоймайцы, бірақ
Қараңыз: Шығармалар толық жинағы, И-том, 1—139-беттер. Ред.

144
В. И. ЛЕНИН
Оның екі формаца — «нруссИЯлық» цейтін формада (мо- нархИЯны Жэне Помещнктік жер неленуді сақтау, Осы тарнхИ НӨГІЗДӨ берік, ЯРНИ бурЖуазИЯЛық, шаруаларды қалыПтастыру, т. т.) Жэне «амернкалық» цейтін форма- да (бурЖуазИялық реснублИка, ПОмещнктік Жер неле- нуңі ЖОЮ, Осы тарнхн ЖаҒДайга шұтыл бет бұрыс Жа- сау арқылы фермерлік шаруашылық құру, ЯҒнн ерікті бурЖуазИЯлық шаруаларДы қалынтастыру) болуы мүм- кін. Пролетарнат екітппі Жол үшін күресуге тиіс, ойтке- ні ол Жол канИталИСтік РОССИЯның өндіргіш күштерінө анатұрлым еркінңік берін, олардыҢ Жедел дамуын қам- тамасыз етеді, ал мұнңай күресте жеціске Жету нрОле- тарнат Пен шаруаларцыҢ революЦнялық Одаты ЖаҒда- йында Ғана мүмкін болмақ.
Лсндон съезінІҢ қарарыііДа халықшылДық нсмесе еҢ- бек Партнялары туралы Және ОларҒа соЦнал-домОкрат- тарДЫң көзқарастары туралы нақ Осы көзқарас өткен болатын 66. МеныневИктер, Жұртқа мәлім, бұл қарарта Әсіресе бізцің осы араца талқылан Отырган арнаулы мэ- селеміз Жөнінде өте-мөте дұшпандық көзқараста болыП отыр. Бірақ оларДЫҢ ПозИЦИЯсыныҢ дкономикалың не- Гізцемесі қанпіалықты өлсіз екені РоссііЯдаҒы аграрлық мэселе ЖонінцеГІ өте ықналды меныневнк Жазушы Маслов ЖОЛдастың мына сӨздерінен көрінш тұр. 1908 жылы шыққан (алҒы сөзде 1907 Жылты 15 декабри цен көрсе- тілГен) «Аграрлық мӘселенІҢ» екінілі томында Маслов былай цен ЖазДы: «Әзірге (курснв МаслОВтікі) церевнЯ- Да таза каннталИстік қатынастар қальштаснай тұрравда, әзірге азық-түлік аренцасы» (кірІПтарлық-креПостннк- тік аренңа ДӨГен термнннің Орнына Маслов бұл қолай- сыз термннді бекер қолцанады) «орын алын отыртанда, аГрарлық мӘселені демократИЯҒа нетұрлым тнімді түрде шешуДІҢ мүмкіндІГІ де жойылмайңы. Бүкіл Дүнне Жүзі тарнхыныҢ еткен Жолы кашіталИстік құрылыстың құ- рылуының екі тИПІн: Батые Евронада (ШвейңарИЯдан Жэне ӨЗГе евроПалық мемлекеттерңІҢ кейбір түкпірлері- нен басқа) басым болып отырҒан тИПІн,— бұл дворЯндар мен бурЖуазИЯныҢ арасындаты келісімнІҢ нӘтнжесі болып табылады,— Жэне ШвеЙЦарИЯда, Солтүстік Амерп- ка Ңұрама Штаттарында, Англня отарлары мен басқа

... АУА ЖАЙЫЛУШЫЛЫҚТЫҢ КЕЙБІР НЕГІЗДЕРІ ТУР АЛЫ 145
отарларца қалыптасқан Жер қатынастары тніііи берігі Отыр. РсссИЯдаГЫ Жер мӘселесінІҢ жайы туралы кеятір- Гөн МӘліметтеріміз бізде Жер қатынастарыньщ қай типі ОрныҒатынын кесін айтуҒа Жеткілікті негіз бОла алмай- Ды, ал субъөктИвтік түрде, қалай болсасолай қорытын- ды шасай салуҒа «Ғылымн ұжңан» мол бермеЙДі...» (457-бет).
Бұл Дұрыс. Жэне ңе мұнъщ өзі болыневиктік тактика- ның экономіікалық неГІздемесін толық мойынңау болыи табылаңы. Мэселе (вехншілДөр меп ЧереваннндердІЦ ойлатанынцай) «револіОцИялық Желікте» емес, Poccnn- да каПИталнзмнІҢ «амернкалық» ЖОлына мүмкіндік береты Объективті, экОНОМИкалық ЖаҒДайларңа. 1905— 1907 жж. інаруадар қОЗҒалысыныҢ тарнхы жөнінДегі ецбепнде Маслов бізцің нетізгі ДӘлелңерімізДІ мойын- даута тніс болды. «КаДеттердің» аГрарлық «нрограмма- сы,— ДӨП Жазаңы ол сонда,— неҒұрлым утоПИЯЛық Про- Грамма болыП табылады, өйткені мэселенщ оларДың ті- легіне сай шешілуінө құштар болҒандай кец қОҒамңық Tan ЖОқ: не болашақта сансИ ЖеҢІлціктер Жасалатын болып, Жер неленушілердІҢ мүцделері ЖеҢеді» (онын, бер ЖаҒында Маслов Жер неленуші бурЖуазИЯҒа қалай- да ЖӨҢІлдіктер жасалады,— ңегіеі келеді) «не ңемокра- тИЯның мүдделері ЖӨҢеці» (456-^бет).
Бұл ца дұрыс. Бұңан шытатын қорытынды: ревоЛіо- цняда нролетарИаттың каДеттерДІ қолцау тактнкасы «утоПИялық тактнка» бОЛҒан. Бұдан шытатын қорытын- ды: «цемократИЯныҢ», ЯГНИ демократнялық революцня- ныҢ куштері деГенімізДІҢ мзнісі ПрОлетарнат пен ша- руалардьіҢ күштері Д-етен сөз. Бұдан ШЫҒатын қорытын- ды: буржуазиям^ ңамуДЫҢ екі Жолы бар — бір жолмеп «бурЖуазИЯга ЖеҢІлціктер Жасайтын Жер Иеленушілер» бастайды, екінші Жолмен Жұмысшылар мен шаруалар бастаҒысы келеңі Жэне бастай алаңы (СаЛыстырыңыз: Маслов, 446-бет: «Erep ПОмещИктік ЖерЛердІҢ бәрі піа- руаларДЫҢ Пайдалануына теГІн өткен болса, Онда, сойт- кенңе де... шаруалар ніаруашыЛЫРЫНың капитализм Жолына түсу нроЦесі Жүре берГен боЛар еді, бірақ неғұр- лым ауыртПалықсыз әткен болар еці...»).

146
В. И. ЛЕНИН
Біз мынаны Kepin Отырмыз: Маслов маркспст ретінде ПайымДатан кезде, ол бОлылевИкпіе ПайымңаИДы. Ал болылевИКтерДІ ЖазҒыра бастатанда ОныҢ лнбералша ПайымДайтыны көрінеді. МұныҢ мысалы Мартовтъщ, МасловтыҢ Жэне Потресовтыц редакЦИЯСымен шыватын «XX Ғасырдың басындаты РОссИЯдаҒы қоҒамңық қозта- лыс» ДӨГен Жойымпаздық кітапта екендігі өз-өзінен тү- сінікті; Оның «ҢОрытынңылар» Детен бәлімінен (I том ) біз Масловтың: «Халық іларуашылыҒыныҢ дамуы Жэне оныҢ XIX Ғасырда талтардыҢ күресіне Әсері» деген ма- қал'асын көреміз. Осы мақалацан, 661-беттен, мынаны оқнмыз:
«...социал-демократтардың кейбіреулері буржуазияға үміт артуға болмайтын реакциялық тап, болмашы ғана тұлға деп қа- рай бастады. Буржуазияның күші мен маңызы жете бағалан- бағаны былай тұрсын, сонымен қатар бұл таптың тарихи ролі де тарихи перспективадан тыс қаралды: орта және ұсақ бур- жуазияның революциялық қозғалысқа қатысатыньі және оған қозғалыстьщ алғашқы дәуірінде ірі буржуазияның тілектестік білдіретіні еленбеді, буржуазияның келешекте де реакциялық роль атқаратыны алдын ала шешіліп қойды жэне т. т.» (дәл осылай: «жэне т. т.» делінген!). «Осыдан келіп пролетариат пен шаруалар диктатурасының болмай қоймайтындығы туралы қо- рытынды жасалды, бұл диктатура шаруашылық дамудың бүкіл барысына қарама-қайшы келер еді».
Бұл тИраңаның бэр! — түГелімен вехнлік тнраңа. Бұл «маркснзм» түГелімен брентанолық, зомбарттық немесе струвелік «маркснзм»67. Бұл тнраңа авторыныҢ Позн- ЦИясы — бурЖуазИЯшыл цемократтан өзГеше, нақ лпбе- ралдыҢ П03ИЦИЯСЫ. Өйткені лнбералДЫҢ лпберал деліне- тін себебі, Ол өзГе ЖОЛды көрмейці, бурЖуазнЯлық дамудыҢ осы Жолынан өзге Жол, ЯҒНИ бурЖуазИЯҒа «Же- цілдіктер» Ж'асайтын Жер неленушілер басшылық ететін Жолдан өзГө Жол бар деП ойламайды ңа. ДемОкраттыц демократ ңелінетін себебі, Ол басқа Жолды көреді, сол Жол үшін, атап айтқанда «хаяық» басшылық ететін, ЯҒ- НИ ұсақ бурЖуазИЯ, шаруалар Жэне Пролетарнат басшы- лық ететін Жол үшін күресеңі, бірақ бұл Жолдың да бурЖуазИялық жол екенін көрмейді. ЖОЙымлаздық кі- таПтың «ҚОрытынДЫларынДа» МаслОв бурЖуазнялық дамуцыҢ екі Жолы туралы, амернкалық (Орысша айт-

... АУА ЖАЙЫЛУШЫЛЫҚТЫҢ КЕЙБІР НЕГІЗДЕРІ ТУР АЛЫ 147
қанда: Помещнктік Жер неленуцен революЦИЯЛық Жол- мен тазартылҒан негізде шаруалар ііиінен өсІП шыға- тын) бурЖуазИЯНЫҢ куші туралы, нруссИялық («жер неленушілер» кірінтарлыққа салҒан) бурЖуазнЯның эл- сіздігі туралы, болыневИктерДІң ешқашан «ңнктатура- ныҢ» «болмай қоймайтындыҒЫ» Жайында айтнатаны ту- ралы, ал амернкалық жоЛДЫҢ Жеңуі ушін оныҢ қаЖет- тігі туралы нӘрселерДІҢ бөрін ұмытқан, болыневИктердіц «ДИКтатураны» бурЖуазняның әлсіздігінен емес, бур- ЖуазнЯның екі түрлі дамуына мүмкіндік беретін Объек- тивті, экОномИкалық Жатдайлардан шыҒартаны туралы ұмытқан. ТеорнЯлық ЖаҒЫнан қаратанда ЖОҒарыда кел- тірілген тИраңа — бар былықтьіҢ баттасқан Жері (бұдан «АГрарлық мӘселенІҢ» II томында МасловтыҢ өзі Де безген); практнкалық-саЯСИ ЖаҒынан қараҒанда бұл тн- раца — лнбералИзм, барын тұртан ЖойымПазцықты ИдеЯлық жаҒынан қортау.
НеГІзгі эконОмикалың мэселе Жөнінңегі ПОЗИЦИЯНың таЙҒақтыҒы саЯсн қОрытындылардың таЙҒақтыҒЫна қа- лай аларыП сотатынын енңі керІҢІз. Мартовтың «Ңайца бару керек?» («Голос СОЦИал-ДемократаныҢ» 13-номе- рі) ДӨГен мақаласынан алынтан Цнтат мынадай: «Қазір- ri РосснЯда Жаңа саясн цаҒңарыс тұсында түбеГейлі ДемОкратИЯлық ревОЛЮЦИЯ үшін қолайлы объектнвті ЖаҒдайларДЫЦ Жасалатын-ЖасалмайтыИыіі бұл кезеңце ешкім де айта алмайды; біз тек пақтылы Жатдайларды Ғана, онңай ревОЛЮЦИЯныҢ болуыи сОзсіз ететін нақтылы ЖаҒДайларды тана белгілей аламыз. Әзірте тарнх бұл МӘселені 1871 жылы ГерманиЯДа шешкеніидей етІП шешПей тұрыП, осылай етпей тұрыП, соЦИал-цемОкратИЯ болмай қоймайтын сансн даҒДарысқа қарай саясн, ar- рарлық Жэне ұлттық ПроблемаЛарңы өзінің рсвОлюЦИЯ- лық Жолмен шешуі (демОкратИЯлық республнка, no- местъелік Жер нелІГІн кОнфнскелеу, өзін Озі билеуГӨ ТО- лық бОстандық белу) ЖОлымен бара беру міндетінен бас тартлаута тніс. Бірақ соЦИал-цемократИЯ ол даҒңарыс- тыҢ тууын тосыП отырып қалмай, революцняның «гер- манцық» немеее «франЦузцыҚ» түрде анқталуы туралы МӘселені бірЖолата шешетін нақ СОЛ Датдарысқа баруГа ТИІС».

148
В. И. ЛЕНИН
Дұрыс. 1908 ЖылҒы ДөкабрЬдегі партИЯ конференЦИЯ- сының қарарын тура қайталайтын тамаша сөздер. Мэ- селені бұлайша қою МаслОвтыЦ «Аграрлың мэселенщ» екінші томындагы сөздеріне Жэне бОЛылевИКтердің так- тпкасына эбден сай келеңі. МӘселені бұлай ҚОЮ: «1908 ЖылҒы Декабръдегі КОнференцИЯда болылевнктер бұрын бір рет соққы жегеіі жатыпа қарай омыраулай беруге қаулы алДЫ» 68 ңегеіі бслгілі леПІрме сөзбен айтылтан ПОЗИЦИЯдан мүЛДем озгеше. «Аграрлық мэселеш рево- люЦИялық Жолмен шешу арқылы ілтері ЖүрГенңе», «Жер Иеленуліілер 6epren ЖеҢІлдіктерге» қанаҒаттанып қалатын лнбералдармен емес, бурЖуазИЯлық демокра- тИяның революцияшыл тоПтарымен Ғана, ЯҒНИ шаруа- лармен Ғана бірге ілгері жүруге бэлады. КонфнскелеуГе шаруалармен 6ipre бару ДӨГенді алсақ — бұл тұЖырым- ның нролетарнат пен шаруалардың днктатурасына бару деГен қаҒИДаңан соз айырмаіпылыҒынан басқа еш озге- шелігі Жоқ. Бірақ «Голостың» 13-номерінДе біздІЦ nap- ТИЯныҢ ПОЗИЦИЯСына Жақын таяП келген МартОв, бұл ПОЗИЦИЯны ДӘЙектілікПен ұстай алмай, «ҚОҒамдық қоз- талыс» ДӨГен ЖОЙымназдық кітанта ца, сол 13-номерце де үнемі Потресов — ЧереванннГе қарай ауа береді. Мо- селен, Мартов кезеңнің міндетін нақ сол мақаласында: «ашың Жұмысшы қозғалысы ЖолынцаҒы, соныҢ іпгінде өзімізДІҢ (сОЦИал-демократИялық нартИЯныҢ) аіпық өмір сүруімізці ЖӨҢІн алу жолынцавы ца күрес» деп бел- ГІлейңі. Бұлай деу ЖойымпаздарҒа ыҢҒайлана түсушілік болацы: біз Жарня мүмкіндіктерцІҢ бэрш Жэне ашық бой көрсетулердІҢ борін пайдаяанатын соЦИал-цемокра- тИялық Партняны ныҒайтқымыз келеці; Жойымпаздар нартИЯны ЖарИЯ, ашық (Столыпин тұсында) өмір еүру шеҢберіне дейін шұнтИтқысы кследі. Біз стОЛыпннДІк самоДерЖавИсііі революциялық Жолмеп құлату үшін кү- ресеміз, опдай куреске аінық бой корсетулердіц бөрін найдаланамыз, ондай мақсатқа баҒытталҒан қОзталыс- тыҢ Пролетарлық базасын кеңейтеміз. ЖойымлазДар Жұмысшы қозҒалысыныҢ... СтолыПИн тұсында ашық емір сүруі үшін күресөДІ. МартОвтың біз ресПублнка үшін Жэне Жөрді конфнскелеу үшін күресуге мінцетті- міз деген сөзі ЖойымПаздыққа жол бермейтін түрңе тұ-

...АУА ЖАЙЫЛУШЫЛЫҚТЫҢ КЕЙБІР НЕГІЗДЕРІ ТУРАЛЫ 149
ЖырымңалҒан; ал Оның партняның ашьщ Өмір сүруі үшін күресу Жөнінцегі еөзі ЖойымпазДыңқа жол бере- тін түрде тұЖырымдалран. Бұл арада Масловтың эко- номИка саласындаҒы тұрЛаусыздыҒы сияқты тұрЛаусыз- ДЫҚ сансат саласында да бар*.
Мартыновтың аграрлық мақаласынца (№ 10—11) бұл тұрлаусызДық шырқау шегіне цейін Жетеді. Марты- нов «ПрОЛетарИЙмен» аянбай айтысуҒа тырысады, бірақ мэселе цоя білмеуінІҢ салдарынан, оның айтқаны ңәр- менсіз Жэне ебетейсіз тырбавдау бОлыл шытады. «ПрО- ЛӨтарИЙДІҢ» айтуы, байқасавдар, Ткачевше болъш шы- Ғацы: «Қазір немесе таҒы да сэл-ПЭЛцен СОҢ, немесе епі уақытта!» 69. Масловта да, Мартовта да Осылай «бОлып шыҒады», сүйікті Мартынов Жолңас; бұя кез келген марксИсте Осылай болыП шыҒута тніс, өйткені ӘҢгіме социалистік револЮЦИя туралы болын отырҒан жоқ (ТкачевтөГІ сИЯқты), керісіншө, бурэісуазиялың револю- ЦИЯны аяқтаудыҢ екі одісінің бірі туралы болыП отыр. Ойлан қараҢызшы, Мартынов Жолцас: маркснстер ірі Жер нелІГІн кОнфнскелеуДІ қолцауҒа Жаллы мінцеттеме ала ала ма немесе Олар мұны «Әзірге» бурЖуазИЯлық Құ- рылыс бірЖола «бекіл алҒанҒа» цейін Ғана («қазір немесе таты да сәл-+тәлден соҢ» — иемесе олі де ӘжентӘуір уақыт на, мұны еіз екеуміз білмейміз) icreyre міндетті ме? ТаҒы бір мысал. 1906 ЖылҒы 9 нОябрЬдегі заҢ70 «Деревняңа үлкен лаҢ, кейде ПышақтасуҒа дейін бара- тын натыз өзара қырқыс тутызды»,— ден МартынОВ әңілін айтады. ОныҢ қОрытындысы мынацай: «таяу бо- лаіпақта шаруалардъщ азды-көпті бірауызңы Жэне ай- бынДЫ революЦИЯлық бой көрсетуі, шаруалар көтерІЛІсі, болацы цен есентеу осы өзара қырқысуцың салдарынан мүлдем ақылга қопбаЙДы». Котерілісті, ЯҒіін азамат co- Ғысын, «өзара қырқысуҒа» қарсы ҢОю адам күЛерЛІк нэрсе, сүйікті МартынОВ Жолдас, ал таяу бОлашақ туралы мэселенщ бұЛ арата түк қатысы Жоқ, әйткені әңГІме нрактИкалық ДИректИвалар туралы бОлып Отырған ЖОҚ, керісінше, бүкіл аГрарлық цамудыҢ бағыты туралы бо- * Біз сол 13-номердегі мақаласында келешектегі дағдарыс дегеніміз «конституциялық» дағдарыс жэне т. с. деп отырған Мартовтың саяси тұрлаусьіздығы көріністерінің бгреугн ғана мысалға алып отырмыз.

150
В. И. ЛЕНИН
лып Отыр. Таты бір мысал. «Ңауымнан бөлініи шыту қауырт Жүріи Жатыр». Дұрыс. Ал сіздіп, қОрытындыҢыз қандай?.. «ПомещИКтік жолмен қирату, сірө, ойцарыдай өтетін бОлар, сөйтш аз тана Жылцың ішінде аграрлық қозҒалыс осы Жуырда тана шегіне жете өршіген Poc- СИЯНЫҢ нақ сол кен/байтақ ауданцарынца қауым күйре- тілеңі, сонымен бірге трудовиктік ИдеОЛОГИЯНЫҢ басты ұясы да Жойылады. СОііымеп, «ПролетарнйдІҢ» екі nepc- ПектИвасыныЦ бірі, атап айтқаида, «қуаііарлық» nepc- пектИвасы,— іске аспай қалады».
Мэселе қауымда емес, сүйікті МартынОВ ЖОлцас, өйт- кені Шаруалар ОДаты71 1905 жылы, ал труДОвнктер 1906—1907 ЖЖ. Жерді қауымдарта емес, Жеке адамдар- та немесе ерікті серіктіктерГе беруці талая еткен бола- тын. Ескі Жер нелігін столыпннДІк Помещнктік Жолмеіі қирату да, шаруалардыҢ қнратуы да, ЯҒнн жер Жонінце ЖаҢа тӘртінтер орнатуды көздеГен конфнскелеу ңе қа- уымды күйретеңі. «ПрОлетарнЙДІҢ» «қуанарлық» перс- Пөктнвасы, қауыммен Жэне трудовнктің дэл өзімен байланысты емес, «амернкалық» цаму, еркін фермерлік- тер құру мумкіндігімен байланысты. СонДықтан, қуа- нарлық ПерснектИва іске асПай қалады цегенде, ал co- нымен қатар «ірі Жер нелерін эксПропрпаЦИялау ұраны өлмейді» дегенде, Мартынов ЖОЛдас мӘселені э'бцен бы- лықтыраңы. Erep «прусснЯлық» тнп Орнытатын болса, онңа бұл ұран құрнңы, сөйтІП маркснстер: кашіталИЗМнІЦ нетұрлым ауыртПалықсыз дамуы үшін біз қслдан кел- теннің бэрш істедік, бізте енДІ канИталИзмнІҢ озін Жою үшін күресу Ғана қалыП отыр цейтін болацы. Егер бұл ұран құрымайтын болса, онда «пОезды» амернкалық «релЬске» бұрыП Жіберу үшін қаЖетті Объективті Жат- дайлар дайын болып шыҒады. Ал Онда маркснстер, егер струвешілДөрГе айналыП кеткілері келмесе, ұсақ бур- ЖуалардыҢ субъектИвтік көзқарастарын білціретіи реак- ЦИЯЛық-«соЦИалИстік» жылтыр сөздІҢ тасасында бұ- қараныҢ каПИталнстік ңамудың жақсы ЖаҒцайлары Жо- лындаты объектИвті-нақты күресі тұрҒанын көреді.
Ңорыталық. Erep тактнка туралы таластар экономн- калық мүмкіидіктерГе айқын талдау ЖасауҒа сүйенбесе, олар 6oc талас бэлады. РОССИЯДаҒы аГрарлық эволюЦИЯ-

...АУА ЖАЙЫЛУШЫЛЫҚТЫҢ КЕЙБІР НЕГІЗДЕРІ ТУРАЛЫ 151
ныҢ Прусснялық Жэне амерпкалық ТИПІ туралы мэселе- ні 1905—1907 ЖЬілДарңаҒы күрес алҒа тартты, Ол бұя мӘселенің реалңылыҒЫн дэлелден берці. СтОЛыпнн npyc- СИЯлық ЖОлмен тары бір қадам inrepi басацы,— мұны кәрмеу өкінінгті шынДықтан аңам күлерлік түрце ңор- қушылық бОлар еді. Біз осы Жаңа ңадам негізінде бол- тан ерекше бір тарнхн кезеңді Жоюға тністіміз. Бірақ СТОЛЫПИН эзірге ЖЯҢа шатцаЙДы Жасай алмай, тек ескі ЖаҒңайды ніатастырыП, шнеленістірІП қана Отыр, мұны кормеу адам күлерлік нэрсе тана емес, тІПті ңыл- мыс бОлыП ШЫҒар еці. Столышін «күштілерге сенім ар- тыП», ПомещИКтерДІҢ Россняны «реформалауына» (та- лауына дел оқыңыз)_ «20 жыл бейбітшілік Пен тыныиі- тық» сұраЙДЫ. Пролетарнат цемократИЯҒа сенім артута тніс, сенім артқанда, ДемократнЯныҢ күштерін асыра ба- таламай, ован Жай Ғана «үміт артумен» шектелш қал- май, толық цемОкратИЯЛық жеціске ЖөтІП, каннталИзм- пІҢ негұрлым тез Жэне еркін ңамуына еҢ ЖаҚсы жаҒ- ДайларДы қамтамасыз ету мақсатында цемократИяның барлық күштерін,— бэршен бұрын Жэне бэргнен де кө- бірек шаруалар бұқарасын,— көтеретін, Демократняның барлық күштерін алдыҢҒы қатарлы ташіен оңақ болуҒа, «ПрОЛетарнат лен ніаруаларцың Днктатурасына» іпақы- ратын насИхат, үгіт, ұйымдастыру Жұмыстарын бұлжыт- Пай дамыта Отырын, сенім артута тніс. ӨзінІҢ цемокра- тИЯлық бОрышын Осылай орындауцан ПрОлетарнаттың бае тартуы сөзсіз ауытқуларҒа anapwn совады, объектив- ті турде Жұмысшы қОЗҒалысынан тыс КОнтрревОЛюцня- шыл лнбералдарта Жэне ол қОЗҒалыстыц ішіндегі жо- йымПаздарта Ғана Пайцалы болыП шыҒаңы.
«Пролетарий» № 50,
28 ноябрь (11 декабрь), 1909 ж.
«Пролетарий» газетгкіц гекстг бойы/нша басылып отыр

152
ЖОЙЫМПАЗДАРДЫҢ ЛМАЛ-АЙЛАСЫ ЖӘНЕ БОЛЬШЕВИКТЕРДІҢ ПАРТИЯЛЫҚ МІНДЕТТЕРІ
ПартИЯМыз қазіргі кезде бастан кешірІП отырҒан даҒ- царыс, бізцің бұрын ца талай рет айтқанымызДай, Жұ- мысшы табыныҢ қозҒалысына революцИяда қосылҒан Жэне қазір бір қанатта меныпевИКтерДІҢ Жойымлазды- Ғына, екінші қанатта шақырымпаздық-улЬТИматнзмге Әкеп сОқтырҒан ұсақ бурЖуазнЯлық элементтердІҢ тұр- лаусыздыҒынан болыл отыр. СоііДықтан Дұрыс револю- ЦИЯлық-соЦИал-ДемократИЯлық тактнканы қортаП қалу үшін Жэне нартИЯны ңұру үшін екі қанатта бірдей кү- рес ЖүрГІзу қаЖөтті міндет болын табылацы. БОлыпе- ВИКтік фракЦИЯ, міне, ооы күресті бұлЖытПай Жүргізіп келеді, сөйтІП шын ПартИЯЛық, шын маркстік, сощіал- ДемократИЯлық элементтерДІң бөрін шыңдаП, тонтасты- рып келеді.
ПартИЯны Құру күресін ОйцаҒЫДай Жүргізу үшін,— ойткені партия 1908 ж. цекабрЬ конференЦИЯСынца Жойымлаздықты батыл айыПтаДы жэне СОЛ конферен- ЦИЯның өзінңе-ақ ШақырымназДық-улЬТИматИзмнен ір- гесін батыл түрце аулақ салтан бОлатын,— СОЦИал-цемо- кратняныҢ ішінде бұд күресті жүргізуге тура келетін ЖаҒДайды айқын түсінІП алу керек. «Голос СОЦпал-Де- мократаныҢ» 16—17-номері мен шақырымПаз-улЬтнма- тИстерДІҢ Жаңа Газетсыматы (МакснмОв Пен Луначар- скИЙ Жолдастардың: «Барлық ЖолдастарҒа» ДӨГен 8 беттік ЛИСтогі) осы ЖаҒДайды айқын суреттейтін бОЛған- цықтан Да, кебірек көҢІл бөлуңі керек қылацы. «ГолОс» та, МакснмОв Жэне К0 да ЖОЙымназДарды Жасырып

... БОЛЫИЕВИКТЕРДІҢ ПАРТИЯЛЫҚ МІНДЕТТЕРІ
153
отыр. ОдшыЛ жойымпаздар мен солтыЛ жойымпаздар- ДЫҢ амаЛ-айласыныҢ бірдей екені көзГе ұрады, соныеы- мен Осы ПозИЦИЯлардыҢ қай-қайсысының да солңыл- ДақтыҒЬіныҢ бірдей екенін ДӘлелдейді.
Жойымназдық цеГеніміз «Әдейі^бұлдыр, қасақана-тү- сініксіз айтылҒан сөзсымақ»,— цен сендірмек боЛацы «ГОЛОстыҢ» бас мақаиасын жазупіы. Ал Макснмов бол- са улЬТИматИстермен араңаҒы практИкалық алауыздық- тарДЫ «Пролетарнй» прннцИпті алауызДықтар цэреже- сіне дейін өсірін, асқындырын отыр цел сендіруге тырысаңы. Бейшара «ГолОс-ай»! ОсыкезГе дейін Ол «қа- сақана ОЙцан шытара салудың» бэрш бодыневИктерГе, ЯҒНИ «фракЦИЯшыл ДұшПанцарына» аудара сала аЛа- тын еДІ. Енді қасақана ойңан іпытара салу жөнінде ПлеханОВ nen Бундты айыптауҒа тура келІП отыр (БунңтаҒЫ ЖОЙымназДық Жайынца «ОтклнкИ Бунца- ныҢ» 3-номерін қараҢыз). «Ңасақана» бұлтақтаП Отыр- Ған ПлеханОВ лен бунцшылдар ма немесе «Голос» na, қайсысы шынДыққа ткуық болар екен?
Біз Жойымпазңар емеспіз, ДӘП сенцірмек болацы «Го- ЛОС», біз тек ПартнЯҒа мүілелікті басқашалау түсінціре- міз; уставтың 1-нараграфын біз СтОкгОлъмде большевик- тік тұЖырымда қабылдадық 72, біраҚ мұнда тұрҒан пэле жоқ; Дэл қазір, Плеханов бізді ЖОЙымПазсыңдар цел ай- ынтаҒаннан кейін, біз 1-ПараГрафты алын шытын, аты- піулы ЖойымПаздыҒымыздыҢ бэрш біз тек нартня Детен ұҒымДы көҢейткіміз келеді цел түсіндіретін боламыз. Партня дегеніміз, көріл отырсыздар ма, ПартИЯ ұйым- дарының (бізцІҢ өзіміз СтОкгОлъмде болылевИКтерге көнГенімізңей) жнынтыҒы Ғана емес, сонымен қатар партИЯ ұйымдарын-ан тыс, ПартнЯныц бақылауы м?ен басшылыҒы бОЙынша Жұмыс істейтіндерцің бәрі де, дей- ді «Голос»!
ҢанДай ҒаЖал бұлтарыс, қанцай даныншандық ой- дан шыҒаруілылық ңесеңізші: ешқанңай жойымПаздық Жоқ — 1-параграф туралы бэз-банты таЛастар тана бар! Бар Пэле мынаца Ғана, мұнымен сіздер ПЛеханОвтыҢ айыПтауын растайсыздар, сүйікті ГОЛОошылдар, өйткоиі іс жузінде сізцерДІң ЖОЙымназДықты Iyopray уиіін тана ( = ПартИЯ ұйымын «формасыз» жарнн ұйыммен ал-

154
В. И. ЛЕНИН
мастыру үшін: 1908 Ж. Декабри конференЦИЯСының қа- рарын қараңыз) 1-нараГраф туралы ескі қОқысты қопа- рып шытарыП отырҒандарыҢызды Партнялық сОЦііаЛ- Демократ атаулыныҢ борі, Жұмыешы соЦИал-ңемократ атаулының бзрі бірден түсіне қОиды. СоЦИал-демокра- тИялық ЖұмысшыларҒа есік ашқыларыңыз «келетініне» сөз жузінде қаншама сендірмек бОлсаңыздар ца, сіздер іс жузінде нақ осыларыцыз арқылы-ақ жойымпаздарга есік ашасыздар.
Айііа-қатесіз Макснмов, оның сендіруі бойынша, Ол шақырымПазДықты қОртаушы емес, Ол тек (тек!) Дума- ra қатысу туралы мӘселені «оте-мөте цаулы» мэселе ден есентеЙДІ. 1-нараграф Даулы мэселе, Думата Цаты- су Даулы мэселе,— СОнца шақырымпаздық туралы Жэне ЖойымпазДық туралы «қасақана» ойцан шытара салу- ШЫЛЫҚ деудІҢ бұтан не қатысы бар?
Біз Жойымназдар емесшз, цеп сендірмек болаңы «ГОЛОС», біз тек ПлеханОВ «егер ұяның құрылысы, басқа еш нэрсеге емес, нақ сОнық өзін қайта құрута кедергі Жасайтыіі болса қайтеміз цегеп мэселеГе ебін тауыл соқпай өтті» цел білөміз дейді. Ал іс Жүзінце Плеханов бұл мәселеГе соқПай өткен Жоқ, оны ашықтан-апіық ЖӘ- не тура шешІП берДІ: оныҢ ПартИЯлыққа шақыруы, ЖІк- ке бөлінуці ЖӘне Жойымпаздықты айыптауы бОлыневИк- тердІЦ шақырымПаз-улЬТИматИСтерңі аластауына берГен Жауабы бОлатын. ¥я дегеніміз құПіія лартИЯ ұйы- мыныҢ ТИПІ, онда ЖалПЫ ереже бойынша болыневнктер үстем бОЛЫП Отыр, ал оны қайта құрута (Думата Цаты- су үшін, ЖарнЯ қоҒамңарҒа қатысу үшін жэне т. т.) шақырымлазДар кедергі жасадъі. Партнялық меныне- внктер болЬшевнктерДІң шақырымназДарды аластауы- на Плехановтың бергеи Жауабынан басқаша Жауал бере алмады. Ал «ГОЛос» бұлталақтайды, іс Жүзінде Жо- йымназцарДЫ цолдайды, сөйтін шетелцік құПИЯ басы- лымдаҒы либералдардъщ бОлыневнктер ұйымдарыныЦ қаскүнемдік силаты туралы тақырынтаҒЫ, болылевик- тердІҢ қалыҢ Жұмысшы ұйымңарын құрҒысы келмейті- ні, съездерГӨ қатысқылары келмейтіні туралы Жэне бас- қа тақырыПтаҒы (өйткені, ЖаҢа «мүмкінДІктерГӨ» ңаты- са Отырып, ұялар сонымен қатысу үшін қайта құрылын

... БОЛЫПЕВИКТЕРДІҢ ПАРТИЯЛЫҚ МІНДЕТТЕРІ
•155 •
алды, сонымен іс жүзінде қайта құрылуға үйренді) өсе- гін ңайталайды. Үяның «ңурылысы» оны қайта құруда кедергі жасайды деу — іс жузінде жікке бөлінуді уағыз- дау, нақ қазіргідей түрде құрылып жатқан ұялардың жиынтығынан тұратын партияға царсы жойымпаздар- дың жік туғызупіылық Әрекетін ақтау деген сөз.
Біз жойымпаздар емеспіз, жарияшылдар емеспіз, біз тек «партиялық» (маңдайшадағы жазу бойынша!), «құ- пия» (бірақ Кускова ханым мақұлдайтын!) басылымда ұяның (жэне ұялар жиынтығының, партияньің) құры- лысы партияны қайта құруҒа кедергі жасайдъі деп сен- дірмекшіміз дейді. Біз шақырымпаздар емеспіз, социал- демократияның Думадағы жұмысын бүлдірушілер емес- піз, біз тек Думаға қатысу туралы мэселе «өте даулы» мэселе жэне «думашылдық» біздің партиямызға бэрш де көлегейлейді деп сендірмекшіміз (1909 жылы) дейді. Ал жойымпаздардың екі типінің қайсысы партияга зи- яндырақ?
Потресов революционер болудан қалды деп мӘлімдеп, Плеханов «Қоғамдық қозғальістан» шықты. Потресов Мартовқа: мені не үшін окпелетті? мен түсінбеймін деп хат жазады. Мартов: мен де түк білмеймін деп жауап қайтарады. Екі редактор да Плехановтың наразы бопу себептері жайында «зерттеу» («Голостың» сөзі!) жүргі- зін жатыр. Екі редактор бірдей үшінші редакторға, Мас- ловца, хат жазады, бірақ Плехановтың иеліктен кетіп отырғанын Маслов та білмейтін көрінеді. Олар жылдар бойы Плехановпен бірге істеді, олар Плехановтъіц нус- ңауы бойынша Потресовтың мақаласын түзетіп байқа- ды, ал оларга баспасөз бетінде, аіпықтан-ашық кінә та- ғылҒан кезде, олар Плехановтың Потресовты не үпіін айыптайтынын түсіпбейтіндер бола қалды, өлар бұЛ жө- нінде «зерттеу» жүргізе бастады! Дөп келіи цалган осы сӘтсіз оқиғаға дейін олардың бәрі де соншама шебөр, соншама төжірибелі Әдебиетші болған еді,— енді олар Череваниннің мақалаларынан, Потресовтан, бүкіл «Қо- ғамдық қозғалыстан» революциядан безушіліктің қан- дай лебі есіп тұрғанын «білмейтін» сәбилерге айналып кетті. Роланд-Гольст Череваниннің бұл лебін сезді,— бәлки, бұл да қасақаналықтан шыгар! Бірақ Черева-

156
в. И. Л EH ИН
нин, ПОгресОвпен бірге сол сарында жаза беріп, міне, сол жерде... жойымпаздықтың бұл арада не қатысы бар?— деген ескертусымаң жасады. Кадеттер = вехишіл- дер, тек ескертусымақтары бар. Череванин, Потресов жэне «Қоғамдық қозҒалыс»==революциядан ескертусы- мақ айта отырып безу. Иэ, иэ, «жойымпаздық» дегеннің өзі қандай Әдейі-бұлдыр, қасақана-түсініксіз айтылған сөз десеңізші!
Ал «құдай жасампаздық» деген сөз де сондай Әдейі- бұлдыр, қасақана-түсініксіз айтылтан сөз деп даурыға- ды Максимов пен Луначарский; ескертусымац жазып, Череванинді көлегейлеуге болады; ал Череванин мен Потресовтан Луначарскийдің несі кем? Луначарский де Максимовпен бірге ескертусымау, ойлап табады. Луна- чарскнйдің мақаласындағы ец басты параграф: «Менің бұл терминологиядан бас тартатын себебім не?» — деп аталған. Қолайсыз терминдерді ауыстырамыз, дін тура- лы да, құдай жасампаздық туралы да ештеце демей- міз... «мэдениет» туралы көбірек айтуға болады... сонан соң барып жаца, шын жаца жэне шын социалистік «мэ- дениет» деп біздің сіздерге не айтып отырғанымызды өздерің түсініп көріңіздер. Партияның талапшылдығы сонша, шыдамсыздығы сонша (Луначарскийдің «шы- дамсыздық» туралы параграфы) — жарайды, «термино- логняны» ауыстыралық, олар идеяларға қарсы күресіп отырған жоқ, «терминолоғияға» қарсы ғой...
Ал не, сүйікті голосшылдар,— 18—19-номерде сіздер терминологиядан... мысалы, жойымпаздық жайындағы терминологиядан бас тарту туралы мөлімдеме жасамақ болып жатқан жоқсыздар ма? Ал не, «Қоғамдық қозға- лыстың» редактөрлары, III—X томдарда сіздер «өздері- ңізді түсінбегенін», ешқандай «гегемония иденсы» жөнінде сіздердің дауласпағандарыңызды, жойымпаз- дықтың болмашы рухын да... ешбір!.. сіздердің мақұл- дамайтындарыңызды тусіндірмек болып жатқан жоқ- сыздар ма?
Петербург комитетініц барлыц жумысын Әлдеқашан- нан бері булдіріп келе жатңан Петербургтің шақырым- паз-ультиматистері Дума сайлауының қарсаңында (1909 ж. сентябрьде) іс жүзінде сайлауды болдырмай-

... БОЛЫПЕВИКТЕРДІҢ ПАРТИЯЛЫҚ МІНДЕТТЕРІ
157
тын қарар өткізді. Жұмысшылар партия үінін бүлік шығара бастады, сөйтіп сорақы қарарды солпіыл жо- йымпаздардың еріксіз өзгертуіне жетті. Макснмов енді бұлтақтап: қарар «сұмдық қате» қарар еді, бірақ жол- дастар «одан өздері бас тартты» дейді. «Ультиматизм- нің өзі,— деп жазады Максимов,— бұл қатеге еш қаты- сы жоқ екені айқын нэрсе». Айқын болып отырған бұл емес, Максимов жолдас, керісінше, партия ушін ңатер- лі солшыл жойымпаздықты сіздің бүркеп отырғаныңыз айқын.— Санкт-Петербургтегі Выборг ауданының мень- шевиктері жойымпаздыққа қарсы шықты (мүмкін, бұл да олардьщ бірден-бір гана қасақаналығынан болар?). «Голос» Әуелі оларды мақұлдады («Пролетарийден» ке- йін). Енді келіп жойымпаз меньшевик Г—г «Голостың» 16—-17-номерінде мақала жазып, выборгтіктерді жер- жебіріне жете балағаттап, ең жаман сөздермен балағат- тап отыр — түсініп отырсыздар ма? меньшевиктік ор- ганда меныпевиктерді болъшевиктерсіцдер деп ұрсады! «Голостың» редакциясы момынның момыны, кшэсыз- дың кінӘсызы болады да: «жауапкершілігін мойнымыз- ға алмаймыз» деп Максимовше басын алып қаіпып отыр» (16—17-номерге қосымшаның 2-беті, 2-бағана- сы), «бұл — факт мӘселесі»...
...Ал енді, «Голос» жойьімпаздықты бүркемелейді, жо- йымпаздыққа көмектеседі-міс деген «лақапты» (Мар- товтың «Vorwarts»-Teri сөзі) ойлап шығарған бұл қан- дай залым жалақорлар! Думадағы жұмыс «Орталық Комнтет мүшелерінің көпшілігі шетелде тұра бастаган кезден бері» (сонда) күшейді деген жалған хабар тарата келіп, құпия органда Орталық Комитеттің Думадағы жұмысын келекелеп отырған адам жойымназдарға кө- мектеседі деу жала емей немене,— бір тәуірі, бұл өеек- терді теріске шығаруга, яғни құпия Орталық Комитет- тің Думадағы жұмысы туралы шындықты айтуга бол- майды...
Максимов Думадаты фракциява партиялың басшы- лықтың мүмкіндігі туралы мэселе ете-мөте талас мәселе (екі жылдық тӘжірибеден кейін) деп сендіреді. «Гояюс» партия тарапынан мұндай басшыЛық болады деу — («Орталық Комитет мүшелерінің кепшІЛІгі шетеиде тұ-

158
В. И. ЛЕНИН
ра бастаган кезден бері») —бос сөз деп сендіреді. Оц- шыл жэне солшыл жойымпаздардың антипартиялың жұмысы туралы сыбысты тек жалақорлар ғана тара- тып жүр деп сендіріп, Максимов та, голосшылдар да кеудесін қағады.
Максимов та, голосшылдар да жойымпаздыққа қарсы күрестің бөрін жеке адамдар мен топтардың «қуып шы- ғушылыққа» бейімдігіпен деп түсіндіреді. Максимов дэл осы сөзді қолданады. «Голос» Плехановтың біржола ме- желесуге шақыруын «хирургия» деп, «күзеу, қыру жэ- не қан шығару» Әдісі деп, «Собакевич-Лениннің» амал- дары, П. «кереметтің» (П. = Череваниндердің, Ларин- дердің, Потресовтардың жойымпаздығы туралы шын- дықты ашық айтуҒа қорықпаған плехановшыл-меныпе- вик) амалдары деп ашына сипаттайды. «Пролетарий» Плеханов жөнінде дипломаттық жасап отыр, оған жал- бақтап отыр (Максимов), «Пролетарий» Плеханов алдында құрдай жорғалап отыр («Голос»: «Пролетарий- дің» Плехановқа көзқарас жөніиде «құрдай жорғалау- ға» дайын «фельетонисі»). Коріп отырсыздар ма: мак- симовшылдар мен голосшылдар жаца жікке бөліну мен жаңа төптарға бөлінуді толығынан бірдей түсіндіреді.
Осы тақілеттес түсіндірулерді ойьіншық ісін кэсш ет- кен адамсымақтардың еншісіне қалдырайық та, іске көшелік.
Жойымпаздық дегеніміз — либерал буржуазинның контрреволюциялық пиғылымен, демократиялық ұсақ буржуазияның арасындағы құлдыраумен жэне ыдырау- мен тығыз байланысты терең Әлеуметтік құбьілыс. Ре- волюциялық социал-демократинлық партияны ыдырату- ға, быт-шытын шығарып, құлатуға, оның ішінде өздері табысқа жете алуы ықтимал жария жұмысшы қоғам- дары үшін негіз тазартуға либералдар мен ұсақ бур- жуазияшыл демократтар мыңдаған амал-айла арқылы тырысады. Mine, осындай уақытта жойымпаздар кешегі революцияның өте маңызды қалдығына қарсы, ертеңгі революцияның өте маңьіэды тірегіне қарсы идеялық жағынан да, ұйымдық жағынан да күрес жүргізеді. Го- лосшылдар (бұлардан партия жойымпаздарГа қарсы адал, тура, бұлтарыссыз шайқасудан басқа ештеңе тіле-

... БОЛЫПЕБИКТЕРДЩ ПАРТИЯЛЫҚ МІНДЕТТЕРІ
159
мейді) өздерінің бұлтақтауы арқылы жойымпаздарГа ңызмет етііг отыр. Контрреволюцияньщ тарихы меныпе- визмді не жойымпаздыққа қарсы шайқас, не оның жан- дайшабы бол деген тұйыққа тіреп отыр. Өңі айналды- рылған меньшевизм де, нғни шақырымпаз-ультиматизм де, іс жүзінде жойымпаздықты күшейтеді: егер Думада- ғы жұмыс пен жария жұмыс туралы «талас» созыла бе- ретін болса, егер ескі ұйымды жаңа тарихи кезеңге, өз- герген жағдайларға бейімдемей, оны бұрыиғы күйінце сақтап қалуға эрекет жасалса, онда бұл іс жузінде рево- люциялық бейқамдық жэне құпия ұйымды қирату сая- саты болып шыгады.
Болыпевиктерде екі қанатта бірдей күрес жүргізу міндеті — «орталық» міндет пайда болып отыр (бұл арада бүкпе, днпломатия бар деп білген Максимов мұ- ның мӘнісін түсінбеді). Қазіргі ауыр кезеңді уыста ұстау ушін, барлық жэне эр түрлі жария мүмкіндіктер- дің «тіректі пункттері» арқылы ұзақ жұмыс жүргізу ушін құпия социал-демократиялық ұйьтмды үнемі, бұл- жымай, Әрбір қадам басқан сайын қайта құрып отыр- май, оны сақтап қалуға жэне нығайтуға болмайды.
Партияның алдына бұл міндетті объективті жағдай- лар қойып отыр. Оны кім шешөді? Сол объективы жаг- дайлар партияның барлық фракциялары мен бөліктері партияшылдарыныц жаңъшдасуын, ең алдымен болыпе- виктердің партиншыл меныпевиктермен, С.-Петербург- тегі выборгтіктер, шетелдегі плехановшыЛдар типіндегі меныпевиктермен жақындасуын талап етіп отыр. Боль- шевиктер өз тарапынан бұл жақындасудың қажеттІГІн ашық жариялады, ал біз жойымпаздыққа қарсы апіық шайқаса алатын, Плехаповты ашық қолдай алатып бар- льің менъшевиктерді осыған шақырамыз жэне, эрине, ең алдымен және бәрінен де гөрі меньшевик жұмыспіы- ларды осыған шақырамыз. Егер пЛехановшылдармен келісу: партия үшін жэне партиялық үшін жойымпаз- дыққа қарсы күресу негізінде, ешқандай идеялық ыиы- раға бармай-ақ, партия бағыты шецберіндегі тактика- лық жэне басқа алауыздықтарды ептқандай кәмескіле- местен келісу мүмкін бөлса, жақындасу жедел және кең түрде жүреді. Барлық бөлыпевиктер, Әсіресе жергілікті

160
в. И. Ленин
жерлердегі большевик жұмысшылар осындай келісім- дерді іске асыру үшін мүмкін болғанның бэрш істесіп.
Егер плехановшылдар тым Әлсіз, немесе ұйымдаспа- Ған болып шықса, немесе келісімге ынтасы болмаса,— онда біз бұл мақсатқа неғұрлым ұзағырақ жолмен барамыз, бірақ біз оган қалай да барамыз жэне қандай жағдайда болса да оған жетеміз де. Онда большевиктер фракциясы, дэл сол сэтте жэне дереу, практпкалық жұ- мыс саласында (өйткені Плеханов оған эдеби жағынан ғана көмектеседі) партияны құрушы жалғыз рана фрак- ция болып қалады. Осы құрылыс жұмысын алға басты- руға барлық күш-жігерімізді жұмсайық, голосшылдар мен максимовшылдардың жиіркенішті қулықтары меп бұлтағына аяушылық болмасын, партияныц практика- лық жұмысының Әрбір қадамы сайын бұлардың екеуі- нің де антипартиЯлыҒын пролетариат алдында эшкере- леп, кінөлап отырайық.
Жұмысшы табы Россиядағы бүкіл буржуазиялық ре- волюцияға өзінің, пролетарлық, революциялық-соцііал- демократиялық тактикасының Әсерін мықтап тигізді. Либералдардың, жойымпаздардың жэне жойымпаздық- тың жандайшаптарының ешқандай өрекеті бұл фактіні жоя алмайды. Сөйтіп, алдыңғы қатарлы жұмысшылар партинны құруға көмектескісі келетіндермен бірге, оған көмектескісі келмейтіндерге немесе көмектесе алмай- тындарға ңарсы шыға отырып, революциялық соцнал- демократиялық партияны құра береді жэне құрып шы- ғады да.
«Пролетарий» № 50,
28 ноябрь (11 декабрь), 1909 ж.
«Пролетарий» газетініц текстг бойыпша басылып отыр

161
«ГОЛОС СОЦИАЛ-ДЕМОКРАТА» ЖЭНЕ ЧЕРЕВАНИН73
Череванин жолдас — меньшевиктер арасындағы идея- лық жойымпаздың типі жэне үлгісымағы. Ол мұны өзі- нің: «Пролетариат жэне т. б.» деген белгілі кітабында толық білдірді. Ол кітапта жойымпаздықтың күштілігі сонша, немісше аудармасына жазылған алғы сөздің ав- төры, белгілі голланд жазушысы, марксист эйел Роланд- Гольст, марксизмді бұрмалауҒа жэне оны ревизионизм- мен алмастыруға қарсы өзінің наразылығын білдірмей қала алмады. СОдан кейін «Голос Социал-Демократа- ның» редакциясы аса көрнекті меньшевиктер оҒан қо- сылмайды деп мөлімдеп, Череваниннен безетінін «Vor- warts»-Te басып шығарды. «Пролетарий» «Голоста» ко- шіріп басылмаған жәие орыс баспасөзінде Череваннн- нің «қателеріне» үнемі түсінік беріліп отырмаған мұн- дай безудің иезуиттігііі көрсетіп берді*. Столыпиннеи бастап Брианға дейінгі буржуазияшыл министрлер цэл осылай істемеуші ме еді: ескертпе айту, тұвету енгізу, асқындап кеткен пікірлесінен, жөнсіз тыПырпіыған жақ- тасынан безу, сөйтіп осыны желеу етіп ескі бағытты жүргізе берушілік болмаушы ма еді?
«Голос» 16—17-номерінде Череваннннің редакцпяға хатын жэне оған өзінің қосымша ескертуін береді. «Пролетарий» «жалақор» деп кінӘланады, өйткені Че- реванин өзінің «Қазіргі жагдай және ықтимал бола-
Қараңыз: осы том, 44—53-беттер. Ред.

162
в. н. Ленин
шақ» деген кітабында (М. 1908) «қатесін» өзі «түзеге- нін» біз жұртшылыққа «айтпаган» едік делінеді.
Голосшылдардың амал-айласы ңандай екенін жэне олардың жойымпаздығы жөніндегі «жалақорлығы» үшін «Пролетарийді» айыптағаны не нэрсе екенін оқу- шыларға тағы да бір рет корсетелік.
Череваниннің аталған жаңа кітабынан азғана цитат- тар алумен ғана шектелейік. 173-бет: «Жалпы алғанда мен өзімнің «Революциядағы пролетариат» деген кітабымда жасаған талдауымнан ешбір бас тартпаймын. Пролетариат пен социал-демократия, күмөн жоқ, бірқа- тар қателер жасады, ол қателер революцияның жеңуін, тіпті бул жеціс мумкін болтан кунде де (курсив Чере- ваниндікі), қиындатпай қоя алмады. Бірақ ендігі жерде сұрақты бұл жеңіс шынында да мүмкін бе еді жэне ре- волюцияның жеңілуіне пролетариат пен социал-демо- кратияның қателері ғана себеп болды ма деп қою керек. Бұл сұрақтың қойылуының өзі-ақ оның жауабын да еріксіз ойға салады. Революцияның жеңілуі соншалық терең жэне орныққан реакцияның жағдайы, қалай бол- ғанда да, танудағы бірсыпыра жылдар үшін соншалық берік, ал мұның себептерін пролетариаттың қайсыбір қателеріне экеп саю мүлдем мүмкін болмас еді. СірӘ, мэселе бұл арада, қателерде емес, басқа бір неғұрлым тереңірек себептерде болса керек».
«Голостың» мөлімдемесі бойынша, Череваниннің «қателерін түзеткені», міне, осы! Череванин өзінің «тал- дауынан» бас тартьш отырған жоқ, қайта ол толып жат- қан жаңа сорақылықтар жасауға дейін жетіп («револю- ция күштерін» барлық халықтың терттен бір бөлігі, 21,5%—28% деген статистикамен анықтау сияқты; бұл сөрақылыққа тағы бірде оралармыз!), ол талдауын те- реңдете тусіп отыр. Череванин революцияшыл пролста- риат қателесті деген тезнсіне революцияның қарама- ғында халықтың «мумкін» күшінің төрттен бірінен кө- бірегі болмады (197А5ет, курсив Череваниндікі) дегенді қосады,— ал голосшылдар мұны «түзету» деп атайды да, «Пролетарийді» жалақор деп даурығады.
176-бет: «Былай деп санайық: меныпевиктер қашан- да болсын меныпевиктік позицияларын дөйекті түрде

«ГОЛОС СОЦИАЛ-ДЕМОКРАТА» ЖЭНЕ ЧЕРЕВАНИН 163
ұстады, ноябрьдегі Петербург стачкасына, 8 сағаттық жұмыс күнін күшпен енгізуге, бірінші Думаға бойкот жасауға қатысуымен революцинлық желіктің Әсері- нен большевиктер бола қалған жоқ». (Қорытынды: про- летариаттың тактикасы жақсара түсер еді, бірақ бәрібір жеңіліс тапқан болар еді.)
138-бет: «Мүмкін, өздерінің аграрлық және саясиқа- тынастарды батыл қирату жөніндегі перспективалары жағынан революциялық және оппозициялық (тыңда- ңыз!) партиялар дауылды 1905 жылы тым піығандап кеткен болар».
Осы да жеткілікті болар? ҚайталанҒан, асқына түс- кен жойымпаздық пен ренегаттықты «Голос Социал-Де- мократа» түзету деп атайды. Ертең «Қазіргі жағдай- дың» немісше аудармасы шығады — голосшылдар немістер ушін жаңадан безуді бастырып шығарады — Череванин жаца «ескертуін» жариялайды—жойымпаз- дық уағыз күшейе түседі — «Голос» оған жойымпаз деп жалақорлық айып тағылғаны жайында сыпайы ызала- натын болады. Ескі, бірақ мӘңгі-бақи жаңа тарих.
Кадеттер төңірегіндегі айла-шарғысында тым асың- қырап кеткеп марксист Плехановты Потресов шимайла- рының — түптеп келгенде!— қандай «рухы» бұлқан- талқан еткенін Маслов, Мартов жэне Потресов мүлдем түсінбейді, тіпті ешбір түсіне алмайды. Сөйтіп, түсіне алмай-ақ қойдыңдар ма, сүйкімді голосшылдар? Чере- ваниннің «түзетілген» кітабынан алынған цитаттан ке- йін де түк түсінбей отырсыздар ма? Түсіне алмаушы- лық деген кейде қолайлы-ақ болады-ау!
«Пролетарий» № 50,
28 ноябрь (11 декабрь), 1909 ж.
«Пролетарий» газетгнгц текстг бойынша басылып отыр

164
ГОРЬКИЙДІҢ ПАРТИЯДАН ШЫҒАРЫЛУЫ ТУРАЛЫ БУРЖУАЗИЯЛЫҚ БАСПАСӨЗДІҢ ЕРТЕГІСІ74
Міне, бірнеше күннен бері Францияның («L’Eclair», «Le Radical»), Германияның («Berliner Tageblatt») 75 жэне Россияныц («Утро России», «Речь», «Русское Сло- во», «Новое Время») буржуазиялық газеттері Горький сөциал-демократиялық партиядан шығарылды деген сенсациялық жаңалық жайлы дүрлігулі. «Vorwarts» бұл сандырақты теріске шыҒарғаіі молімдемесін басты да. «Пролетарийдің» редакциясы да бірнеше газетке мұны теріске шығарҒан мөлімдеме жіберді, бірақ буржуазия- лық баспасөз оны елемей, өсекті қоздыра түсуде.
Бұл өсектің қайдан шыққаны айқын: шақырымпаз- дық пен құдай жасампаздыққа байланысты алауыздық- тардың (жалпы алғанда партия ішінде, атап айтқанда «Пролетарийдің» бетінде ашықташашық талқыланып келе жатқанына қазір жылға таяп қалған мэселе) шет жағасын құлағы шалған бір шимайшы осы деректердің жұрнағын шылғи өтірікке айналдыртан, сөйтіп өзінің ойдан шығарған «интервыоінен» «мол олжа тапқан», т. с.
Өсек тарату науқаны мақсатының айқындығы да одан кем емес. Буржуазиялық партнялар Горькийдің социал- демократиялық партиядан шығып кетуін тілейді. Бур- жуазиялық газеттер социал-демократиялық партияның ішінде алауыздықтар тугызуға және өл алауыздық- тарды мейлінше бұрмалап корсетуге жанталаса тыры- суда.

...БУРЖУА3ИЯЛЫҚ БАСПАСӨ3ДІҢ ЕРТЕГІСІ
165
Буржуазиялық газеттер босқа эуре бопацы. Горький жолдас өзінің ұлы көркем шығармапары арқылы Рос- сияның жэне бүкіл дүние жүзінің жұмысшы қозғалысы- мен мейлінше берік байланысқан, ол бұл газеттерге тек жирене қараумен ғана жауап береді.
«Пролетарий» № 50, «Пролетарий» газетгнгц текстг
28 ноябрь (11 декабрь), 1909 ж. бойыниіа басылып отыр
7 19-том

166
РОССИЯ СОЦИАЛ-ДЕМОКРАТИЯСЫ АРАСЫНДАҒЫ ИДЕЯЛЫҚ ҚҮЛДЫРАУ МЕН АУА ЖАЙЫЛУШЫЛЫҚ ТУРАЛЫ76
Шақырымпаздық пен жойымпаздыққа қарсы күрес партиямыздың шын маркстік жэне социал-демократия- лық элементтерінің міндеттері ішінде заңды тұрде бірінші орын алып отыр, алайда бұл күрес, шЫндығына келгенде, шақырымпаздықты да, жойымпаздықты да туғызған жэне жай-жапсарына қарағанда өлі де бірсы- пыра тактикалық жаңа сорақылықтарды туғызатын анагұрлым күшті кеселді бізден көлегейлемеуге тиіс. Бұл кесел — либерализмді өбден меңдеп алған жэне партиямызға тұс-тұстан анталап тұрған идеялық құл- дырау мен ауа жайылушылық.
Осы ауа жайылушылықтың көп көрінісіпіц бірі мы- надай. Партияда көптен бері істеП келе жатқан бір жолдас, бұрынғы искрашыл жэне қарт большевик, түрме мен жер аударудың салдарынан өте ұзақ уақыт бойы, тіпті 1906 ж. басынан бері дерлік қозғалысқа қатыса алмай қалған еді. Жуырда ол жұмысқа қайта өралған соң, шақырымпаздық-ультиматизммен танысты да, оны революциялық социал-демократиялық тактика- ны масқара бұрмалаушылық деп, зығырданы қайнап, ашу-ызамен серпіп тастады. Одесса мен Петербургтегі жұмыстың жайымен танысқан соң бұл жолдас, реті келгенде айта кетейік, төмендегідей қорытындыға неме- се өз байқауьтның «қалыптаспаған нэтижесше» келді: «...меніңше, ең ауыр кезең өткенге ұқсайды, енді ыды- рау мен құлдырау заманының қалдықтарын жою міндеті қалган сияқты». Бірақ бұл қалдықтар өлі аз емес.

РОССИЯ СОЦИАЛ-ДЕМОКРАТИЯСЫ АРАСЫНДАҒЫ ІІДЕЯЛЫҚ... 167
«Питердегі бүкіл жұмыста,— деп оқимыз ол хат- тан,— біртұтас басшы орталықтың жоқтығы жэне тӘртіптің, жөн-жобаның, жеке бөлімдер арасынца байла- ныстың, бірліктің, жұмыста жоспардың жоқтығы сезі- леді. Әркім өз бетініпе, білгеніише жұмыс істеуде. Құпия ұйымда шақырымпаздық тенденцнялар күшті, олар тіпті шақырымпаздардыц қарсыластарын да қамтып отыр...» (бұл арада, сіро, «Прөлетарийдің» қайталап жэне батыл талап етуіне қарамастан, шақы- рымпаздықтан қол үзбей, оларға қарсы аяусыз күрес жүргізбей, ымырашылдық көрсетІП отырған, болмай қалмайтын ажырасуды бекерге созып жүрген, оның үстіне шақырымпаз-ультиматистердің өздерінің сорақы тактикасынан іс жүзінде бас тартуына эсте жете алмай отырған болыпевиктер туралы айтылып отырса керек). «...Осы себепті бір айтуға тұрарлық құбылыс белең алып келеді, ол Одессада да эбден дербес көрініп отыр, бұл: революцИялық бейқамдық. Шақырымпаздық рухы үстем болып отырған жердің бөрінде көзге ұратын нэрсе — құпия ұйымдардың ештеңе істемейтіндігі. Бір- екі насихат үйірмесі, жария мүмкіндіктерге қарсы күрес — міне, барлық жұмыс осы. Ол көбінесе іріткі салушылық сипатта болады; мұны сіздер менің Одес- садан жіберген мол материалдарымнан көре аласыз- дар...» (...* дегеп мақалада пайдаланылды). «...Ал жа- рия мүмкіпдіктерді алатып болсақ, оларды Пайдалану- да ұстамды социал-демократиялық бағыт жеткіліксіз болып отыр. Реакция түнегінде социал-демократияның оппортунистері бас көтеріп, мұның енді қауіпті емес екенін білген соң, соцпал-демократияның негізгі прин- циптеріне қарсы «өжетсініп отыр». Бұл жерде сіздер революциялық социал-демократинныц, Оның програм- масы мен тактикасының соншама кең көяемде ревизия- лануын көресіздер, мұныц жанында Бернштейнніц ревизиясы баланың ойыншығы секілді. РСДРП Марксті түсінбейді, ол Россияның экономикалық даму тенден- цпяларына қате талдау жасады, Россияда еіп уақытта крепостниктік құрылыс болған емес, қайта крепостник-
♦ Қолжазбаның осы жерінде мақаланыц атын жазу үшін бос орын қалдырылган. Ред.
7*

168
в. И. Л EH ИН
тік-сауда құрылысы болды, буржуазия мен поместьелі дворяндардың мүдделері арасында қайшылық болған емес жэне болып та отырған жоқ, олардыц арасында одақ та жоқ, өйткені орыс социал-демократиясы ойлап шығарған бұл екі тап бір буржуазиялық тап болып табылады (бұл — Россияның өзіндік белгісі), самодер- жавие — осы таптың ұйымы. «Пролетариат пен шаруа- лардыц диктатурасы» ұраны сүйенген (??—сұрақ бел- гілері хат авторыпікі) орыс буржуазиясының Әлсіздігі ойдан шығарылған нэрсе, бұл ұрап утопиялық ұран жэне солай болып та қала береді. Оны демократиялық республикамен қоса лақтырып тастау керек, өйткені орыс поезі герман рельсіне түсті...».
Демек, біз бұл арада шақырымпаздық пен жойымпаз- дық туғызған идеялық былықтың үлкен тасқынының бір жылғасына тосыннан берілген суреттемені көріп отырмыз; ал шақырымпаздық пен жойымпаздық бұл идеялық былықты барып тұрған оңшыл жэне барып тұрған «солшыл» ақымақтықтың қағидаларын кейде шым-шытырман араластыру, тіпті жақындастыру арқы- лы тудырады. Бұл қагидалардың алғашқы жартысының (буржуазия мен крепостниктік жер иеленушіліктің арасында қайшылық жоқ деу жэне т. б.) қисынсызды- ғы мен сорақылығы соншалық, оны тіпті елеулі нэрсе деп есептеуге де тұрмайды. Сынга татыр.... ештеңе...*
1909 ж. ноябръдгц аяғында
жазылған
Бгргншг рст 1933 ж. Лениннгң Ңолжазба бойынша басылып
XXV жинағында басылған отыр
* Мақалапың аяқ жағы табылған жөқ. Ред.

169
8 САҒАТТЫҚ ЖҮМЫС КҮНІ ТУРАЛЫ ЗАҢНЫҢ БАСТЫ НЕГІЗДЕРІНІҢ ЖОБАСЫНА ТҮСІНІК ХАТ
II*
Тұсінік хаттың осы, екінші, болімінде біз 8 сағаттық жұмыс күні туралы III Думаға арналған социал-демо- кратиялық заң жобасының типі жэне бұл заң жобасы- ның негізгі белгілерін түсіндіретін дэлелдер туралы мэ- селеге тоқталмақпыз.
Думадаты социал-демократиялық фракцияда болған жэне біздің кіші комиссияға берілін отырған бастапқы жобаны негізге алуға болатын еді, бірақ ол бірсыпыра түзетулер енгізуді керек етті.
Социал-демократтар III Думаға ұсынатын заң жоба- ларының негізгі мақсаты социал-демократиялық про- грамма мен тактиканы насихаттау жже угіттеу болуға тиіс. III Думаның «реформаторлыҒына» сенудің қан- дайы болса да, күлкілі екені былай тұрсын, сонымен бірге ол социал-демократиялық революциялық тактнка- ның сипатын түгелдей бұрмалау, Оны оппортунистік, либералдық социал-реформаторлық тактнкаға айналды- рып жіберу қаупін туғызар еді. Думадағы социал-де- мократиялық тактиканы бұлайша бұрмалаушылық партиямыздың жалпыға бірдей мінцетті шешімдеріне, атап айтқанда: РСДРП Лондон съезінің қарарларына жэне 1907 ж. ноябрь мен 1908 ж. декабрьде еткен бү- * түсінік хаттың бірінші бөлімі немесе бірінші тарауы еңбёк өнім- ділігінің, пролетариаттың санитарлық, мәдени мүдделерінің, жалпы алғанда оның азаттық күресі мүдделерінің тҰрғысынан келіп, жалпы 8 сағаттық жұмыс күнінің пайдасына айтылатын, көпшілікке түсінікті және мүмкіндігіне қарай неғұрлым үгіттік түрде жазылған пікірлер- дің дамытылуын қамтуға тиіс.

170
в. и. Ленин
кіл россиялық партия копференцняларының Орталық Комитет бекіткеп қарарларыпа тікелей жэне үзілді-ке- сілді қайшы келер еді деп айтып жатудың да қажеті жоқ.
Думадағы социал-демократиялық фракцияпың ұсына- тын зац жобалары өз міндетіпе сай келуі үшін мынадай шарттар керек:
(1) заң жобалары біздің партиялық программа-тіпі- тит-ге епгеп, пемесе осы программадан қажетті тұрде туатын социал-демократияныц жеке талаптарын мейлін- ше айқын жэне анық баяндауға тиіс;
(2) заң жобалары юридикалық дӘлдіктердің көптігі- мен ешбір қиындатылуға тиісті емес; олар заңдардыц ұсақ-түйегіне дейін егжей-тегжейлі жазылатын тексте- рін беруге тиісті емес, шығарылмақ зацдардыц бастъъ негіздерін беруге тиіс:
(3) заң жобалары Әлеуметтік реформа мен демокра- тиялық өзгерістердің эр түрлі салаларын тар мағынада алыпған юридикалық, Әкімшілік пемесе «таза парла- мепттік» тұрғыдан қарагапда қажетті коріпуі мүмкін болса да, тым оқшаулап жіберуте тиісті емес, қайта, со- циал-демократиялық насихат пен үгіттің мақсатын көз- дей отырып, заң жобалары фабрикалық (жэпе жалны Әлеуметтік) реформалардың демократиялыц саясн өзге- рістермен цажетті байланысы туральт, бұл саяси өзгеріс- Тер болмайынша столыпипдік самодержавиенің «рефор- малары» атаулыпыц бәрі түгелдей «зубатовтықша» бұр- маланып, бүтіндей түкке тұрғысыз пәрсеге айналуы сөзсіз^екені туралы жұмысшы табыпа мүмкіндігінше не- ғұрлым айқын түсінік беруге тиіс. Экономикалық ре- формалардың саясатпен байлапыстылығын осылайша көрсетуге, заң жобаларының бӘріне бірдей дөйекті де- мократияның талаптарын түтел енгізу арқылы емес, Әрбір жеке реформаға сэйкес келетін демократиялық жэне арнаулы пролетарлық-демократиялық мекемелер- ді ұсыну арқылы қол жетуі керек екені, батыл саяси өзгерістерсіз мұндай мекемелердіц жүзеге аспайтынды- ғы заң жобасына жазылған түсіпік хатта баса корсетілу- ге тиіс екеңі озінеп-озі түсінікті;

8 САҒАТТЫҚ ЖҰМЫС КҮНІ ТУРАЛЫ...
171
(4) бұқара арасында жария социал-демократиялық насихат пен үгіт жүргізу қазіргі жағдайларда өте қиын- дап тұрғандықтап, заң жобалары жеке заң жобасы да және огап жеке жазылған түсінік хат та бұқараға жеткен кезде (соцнал-демократиялық емес газеттерде көшіріп басу арқылы болсын, заң жобасының тексті жазылған жеке листоктар тарату арқылы болсын жэне т. с.) өз маңсатына жете алатындай болып жасалуы керек, яғни көшедегі жұмысшылардың, артта қалған жұмысшылардың таптық сана-сезімін дамыту ісіне пайда келтіру үшін олар бұл зац жобаларын оқи ала- тын болуы керек; осы мақсатпен заң жобаларының букіл құрылымы кӘсіпкерлерге жэне соларға қызмет ететін орган ретіндегі мемлекетке пролетарлық сенім- сіздік рухына толы болуға тиіс: басқаша айтқанда, тап күресінің рухы заң жобасыныц бүкіл құрылымына сіңуге тиіс; жеке қаулылардыц жиынтығынан келіп шығуға тиіс;
ақырында, (5) зац жобалары қазіргі орыс жағдайла- рында, яғни социал-демократнялыц баспасӨз бен социал- демократиялық жиналыстар болмай тұрганда, принцип- ті құр жариялаумен ғана тынбай, социал-демократтар- дыц талап етіп отырған озгерісі туралы әбден наңты түсіпік беруге тиіс; көшодегі жұмысшы, түсінігі кем жұмыстпы сөңнал-демократиялық заң жобасыпа мүдде- лі болуга, өзгерістің пақты мәпіпе топті бөлыті, кейін осы жеке моппеп тұтас алганда социал-демократияның бүкіл дүние тапымыпа көшуге тиіс.
Осы негізгі алғы шарттарва сүйене отырып, мысалы, жұмыс күнін қысқарту туралы француз жэне немііс со- циалистерінің өз парламенттеріне ұсынуына жараған заң жобаларынан ropi, 8 сағаттық жұмыс күні туралы бастапқы заң жобасыныц авторы таңдап алван заң жо- басының типі орыс жағдайларына көбірек сай келеді, деп тану керек. Мысалы, 8 сағаттық жұмыс күні туралы Жюль Гедтің 1894 жылы 22 майда француз депутаттар палатасына ұсынған заң жобасыныц екі -статьясы бол- ды: біріншісі — тәулігіне 8 сағаттан артық жэне апта- сына 6 күннен артық жұмыс істеуГе тыйым салады; екіншісі — жұмыс уақыты аптасына 48 сағаттан аспай-

172
в. И. ленин
тындай етіп бірнеше сменада жұмыс істеуге рұқсат етеді*. 1890 жылғы неміс социал-демократиялық зац жобасы 14 жолдан тұрады, ол 10 сағаттық жұмыс күнін дереу енгізуді, 9 сагаттық жұмыс күнін 1894 жылғы 1 январьдан, ал 8 сағаттық жұмыс күнін 1898 жылғы 1 январьдан енгізуді ұсынды. 1900—1902 жж. сессияға неміс социал-демократтары жұмыс күнін тӘулігіне 10 са- ғатпен, ал одан кейін ерекше белгіленуге тиіс мерзімде, төулігіне 8 сағатпен дереу шектеу туралы бұрынҒыла- рынан да қысқа ұсыныс енгізді* **.
Әрине, социал-демократиялық тұрғыдан қарағанда, мұндай заң жобалары реакциялық немесе буржуазия- лық үкіметтер үшін жузеге асырыла алатынға «икемде- лу» Әрекетінен, қалай болганда да, он 'есө тиімдірек бо- лады. Ал егер Франция мен Германияда, баспасөз бен жиналыстар бостандығы жағдайында, заң жобасын жа- сауда тек принципті жариялаудъщ өзі жеткілікті болса, бізде Россияда, дэл қазіргі кезде, заң жобасының Озіне тағы да наңты-угіттік материап қосу қажет.
Сондықтан біз бастапқы жобаның авторы таңдаған типті неғұрлым қолайлырақ деп есептейміз, бірақ бұл жобаға бірсыпыра түзетулер енгізу қажет, өйткені ав- тор бірнеше жерінде, біздің пікірімізше, өте маңызды Әрі өте қауіпті қателік жіберіп отыр, атап айтқанда: біздің программа-тіпішит-нің талаптарын ешбір қа- жетсіз төмендетеді (мысалы, апталық демалысты 42 са- ғат емес, 36 сағат етіп белгілеу арқылы, немесе түнде жұмыс істеу үшін жұмысшы ұйымдарының келісімін алу қажеттігі туралы үндемеу арқылы). Кейбір реттер- де автор, мысалы заңнан пгегіну жайындағы өтініштерді шешуді (мөселені заң шығ-арушы мекемелерге енгізе отырып) министре е беріп қойып жэне 8 сағаттық жұмыс күні туралы заңды жүзеге асыру ісіндегі жұмысшылар- дың кӘсіптік ұйымдарының ролі жайында бір рет те ♦ Jules Guesde. «be РгоЫёпіе et la solution; les huit heures & la chambre». Lille. S. d. (Жюль Гед. «Проблема және оның шешімі; Депутаттар палатасында сегіз сағаттық жұмыс күнінің талқылануы». Лилль. Жьілы белгісіз. Ред.)
** М. Schippel. «S.-d. Reichstagshandbuch». Brl., 1902. SS. 882 und 886 (M. Шиппель. «Рейхстаг мәселелері жөніндегі социал-демократия- лық анықтама». Берлин, 1902, 882 және 886-беттер. Ред.).

8 САҒАТТЫҚ ЖҰМЫС КҮІІІ ТУРАЛЫ...
173
еске алмай-ақ, өз заң жобасының «жүзеге асырылатьш- дығына» икемдеуге тырысатын сияқты.
Біздің кіші комиссия ұсынып отырған заң жобасы бастапқы жобаға жоғарыда көрсетілген бағытта бірсы- пыра түзетулер енгізеді. Атап айтқанда, бастапқы жобаға енгізілген мына түзетулердің дэлепше тоқтала- йық.
Заң жобасын қандай кӘсіпорындарға қолдануға бопа- ды деген мэселеге келетін болсақ, өнеркәсіптің де, сау- даның да, транспорттың да, эр түрлі мекемелердің де (қазынаныкін де қоса: почта, т. с.), үйде істелетін жұ- мыстыц да барлық салаларын енгізу арқылы бұл жоба- ның қолданылатын саласын кеңейту керек. Думава ұсынылатын түсінік хатта социал-демократтар мұндай кеңейтудің жэне фабрика, сауда, қызмет, транспорт жэ- не т. б. орындардағы пролетариаттың арасындағы шек- тер мен бөліністердің (осы мэселе жөнінде) бэрш де жоюдың қажеттігін өте-мөте баса көрсетуге тиіс.
Біздің программа-шіпішит 8 сағаттық жұмыс күнін «барлық жалдама жұмысшыларға» талап ететін болған- дьіқтан, ауыл шаруашылығы туралы мэселе көтерілуі де мүмкін. Бірақ біз ауыл шаруашылығында 8 сағаттық жұмыс күнін енгізу жөнінде инициатива көтеру орыс социал-демократтарына дэл цазіргі кезде орынды бояа қояр ма екеп деп ойлаймыз. Одан да түсінік хатта ауыл шаруашылыгы жонінде де, үй қызметшісі, т. с. жөнінде де таҒы да заң жобасын енгізуге нартня праволымын деп есептейтіндігін ескерте кеткен жөн болар.
Сонан соң. Заң жобасында заңнан шегінуге жол беру жайында өңгіме болған реттің бэршде де біз өрбір ineri- нуге жұмысшылардың кӘсіптік Одағының келісімін алу талабын қойып отырдық. Мұның өзі жұмысшы ұйымдары дербес эрекет етпейінше жұмыс күнін шын қысқартудың іске аспайтынын жұмысшыларға айқын көрсету үшін қажет.
Одан кейін 8 сағаттық жұмыс күнін бірте-бірте енті- зу туралы мэселеге тоқталган жөн. Бастапқы жобаның авторы бұл жайында бір ауыз сөз айтпайды, Ж. Гедтің жобасы спяқты, 8 сағаттық жұмыс күнін талан етумен ғана тынады. Керісінше, біздің жобамыз 8 сағаттық жұ-

174
В. И. ЛЕНИН
мыс күнін бірте-бірте енгізу (дереу, яғни заң күшіне енген күннен бастап 3 айдан кейін 10 сағаттық жұмьгс күні жэне жыл сайын бір сағаттан кемітіп отыру) тэр- тібін белгілеп, Парвустың үлгісіне* жэне рейхстагтағы неміс социал-демократиялық фракциясының жобасына жақын келеді. Әрине, бұл жобалардың арасындағы айырмашылық онша елеулі емес. Бірақ орыс өнеркөсібі техника жағынап мейлінше артта қалып отырғанда, орыс пролетариаты тым нашар ұйымдасып отырғанда, жұмыс күнін қысқартуды жақтаған ешқандай ірі нау- қанға Әлі қатыспаған жұмысшы халық бұқарасы (май- дагерлер, т. с.) орасан көп болып отырғанда,— міне мұндай жағдайларда 8 сағаттық жұмыс күніне күрт кө- шу мүмкін емес, онда жұмысшылардьщ жалақысы тө- мендеп кетеді деген сияқты сөзсіз туатын қарсылыққа дэл Осы арада, заң жобасының езінде, жауап бере кету дұрысырақ болады**. 8 сағаттық жұмыс күні бірте-бірте енгізілсін деп белгілеу (немістер оны енгізуді 8 жылға созады; Parvus — 4 жылға созады; біз 2 жыл ұсынамыз) бұл қарсылыққа дереу жауап болады: тоулігіне 10 са- ғаттан артық жұмыс істеу экономикалық жағынан сөзсіз тиімсіз, ал гигиена жэне мэдениет жағынан алганда жол беруге болмайтын іс. Жұмыс күнін бір сатат қысқартуға жылдық мерзім белгілеу техника жатынан артта қалған кӘсіпорындардың алдыңҒылар қатарына жетуі жэне қайта құрылуы үшін, іеңбек өнімділігінде айтарлықтай айырмашылық тудьірмай-ақ жұмысшылардың жаңа тәр- тіпке көшуі үшін эбден жеткілікті.
8 сагаттық жұмыс күнін бірте-бірте енгізуді белгілеу бұл жобаны капиталистердің немесе үкіметтің өлшеміне «бейімдеу» үшін керек юмес (бұл жоніпде әцгіме де бо-
♦ Parvus. «Die Handelskrisis und die Gewerkschaften. Nebst Anhang: Gesetzentwurf uber den achtstundigen Normalarbeitstag». Miinclien, 1901 ( Нарву с. «Сауда дағдарысы жэне косіптік одақтар. Қосыміиасы: Қалыпты 8 сағаттық жұмыс күні туралы заң жобасы» Мюнхен. 1901. РедА.
*♦ 8 сағаттық жұмыс күнін бірте-бгрте енгізу мәсслесі жөтіінде Парвустың айтқаны, біздің пікірімізше, өбден дұрыс, оның заң жоба- сындағы бұл бірте-біртелік «кәсіпкерлердің ойынан шығу тілегінен емес, жұмысшылардың ойынан шығу тілегінен» туып отыр. «Біз кәсіптік одақтардың тактикасын қолдануымыз керек: олар жұмыс күнін қысқартуды мейлінше бірте-бірте жүргізеді, өйткені солай ет- кенде жалатуынын цъісңаруына қарсы тұру бәрінен де гөрі жеңілірек болатынын олар жақсы біледі» (курсив Парвустікі, цитат кітапшаның 62—63-беттерінен алынып отыр).

8 САҒАТТЫҚ ЖҰМЫС КҮНІ ТУРАЛЫ...
175
луы мүмкін емес, егер ондай ой туатын бОлса, онда біз, эрине, бірте-бірте енгізу туралы айтудың қаііцайыл болса да алып тастауды қалағаіі болар едік), социаЛ-де- мократияның программасын тіпті ең артта қалған ел- дердің бірінде-ақ техника, мэдениет және экономика жа- ғынан жүзеге асыруға болатыыдыгын барша жұртқа жэне оркімге айқын көрсету үшін керек.
Орыс социал-демократиясының заң жобасында 8 са- ғаттық жұмьіс күіііп бірте-бірте енгізуге қарсы айтыла- тын елеулі дау мынау болар еді: бұлай ету 8 сагаттық жұмыс күнін дереу жүзеге асырған 1905 жылғы жұ- мысшы депутаттары ревөлюциялық Советтерін жанама- лап болса да мақұлдамағандықты жариялау болатын сияқты. Біз бұл қарсы дауды елеулі нөрсе деп есептей- міз, өйткені жұмысшы депутаттарының Советтерін буд турГыдан аз да болса мақұлдамағандықты жариялау ті- келей ренегаттық немесе, қалай болғанда да, осындай мақұлдамағандықты жариялаумен өздерінің атын ШЫ- ғарған ренегаттар мен контрреволюцияшыл либералдар- ды қолдағандық болар еді.
Сондықтан біз былай деп ойлаймыз: цалай болганда да, Думадағы социал-демократиялық фракцияпың заң жобасыпа бірте-біртелік енгізіле ме, жоқ па, оған қара- мастап,—аз да болса мақұлдамаҒандықты жариялау- ды созсіз теріске шығаратын, жұмысшы депутаттары Советтеріпіц іс-әрекеттеріи біздіц принңиптік жағынап дұрыс, әбден зацды және қажетті деп танИтындығымыз- ды сөзсіз ңамтитъш пікір Думаға берілетін түсінік хат- та да, социал-демократия өкілінің Думада сөйлейтін сө- зінде де мейлінше айқын айтылуы, цалай болтанда да, мейлінше қажет.
Социал-демократия окілдерінің мөлімдемесі немесе олардың түсінік хаты, шамамен айтқанда, былайша бо- луға тиіс еді: «Социал-демократия 8 сағаттық жұмыс күнін дереу енгізуден ешбір бас тартпайды; қайта, бел- гілі бір тарихи жағдайларда, күрес шиеленіскен кезде, бұқаралық қозғалыстың жігері мен иницнатИвасы күшейген кезде, ескі қогам мен жаңа қоғамның соқты- ғысуы шұғыл сипат алган кезде, жұмысШЫ табыныц, мысалы, орта ғасырлық тэртшпен күресінің табысты

176
В. и. ЛЕНИН
болуы үшін еш нэрседен тайсалмау цажет болған кез- де,—қысқасы, 1905 жылы ноябрьдегі жағдайға ұқсас жағдай туған кезде социал-демократия 8 сағаттық жұ- мыс күнін дереу енгізуді тек заңды деп қана емес, цажетгі деп те санайды. 8 сағаттық жұмыс күнін бірте- бірте енгізуді қазір өзінің заң жобасына енгізе отырып, социал-демократия бұл арқылы тіпті ең жаман тарихи жагдайларда да, экономикалық, Әлеуметтік жэне мэде- ни дамудың қарқыны тіпті мүлде баяу болғанда да РСДРП-ның программалық талаптарын жүзеге асыру- дың толық мүмкін екенін көрсеткісі келеді.
Қайталап айтамыз: социал-демократтардың Думада жэне олардың 8 сағаттық жұмыс күні туралы заң жо- басына жазған түсінік хатында осы сияцты мөлімдеме жасауын біз сөзсіз, қалай болғанда да, қажетті іс деп есептейміз, ал 8 сағаттық жұмыс күнін тағайындаудың бірте-бірте жүзеге асырылуын заң жобасының өзіне ен- гізу керек пе деген мэселені одан маңызы кемірек нэрсе деп есептейміз.
— Бастапқы заң жобасына біз енгізген басқа өзгеріс- тер жеке ұсақ нэрселерге қатысты, сондықтан ерекше түсіндіріп жатуды керек етпейді.
1909 ж. кузгнде жазылған Бгргнші рет 1924 ж. «Пролетарская Революция» журналының 4-номерінде басылған
Ңолжазба бойъінша басылып отыр

В. И. Лениннің «Контрреволюциялық либерализмнің идеологиясы» деген рефераты туралы хабарландыру. —
13 (26) ноябрь, 1909 ж.
Иішгрейтглген

179
«ВЕХИ» ТУР АЛЫ77
Ең беделді кадет публицистері құрастырған, аз уа- қыт ішінде бірнеше басылуға жараған, бүкіл реакция- лық баспасөз қуана қарсы алған белгілі «Вехи» жинағы дӘуірдің нағыз белгісі болып отыр. «Вехидің» кейбір тым өрескел тұстарын кадет газеттері қаншама «түзетсе де», бүкіл кадет партиясының саясатына эсер етуге мүлдем дөрменсіз немесе бұл саясаттың шын мөні жө- нінде бұқараны алдау мақсатын көздеген кейбір кадет- тер «Вехиден» қаншама безсе де,— «Вехидіц» ңазіргі заманғы кадетизмніҢ кумэнсыз мэнісін корсеткені даусыз факт болып қалады. Кадеттер Партиясы — «Ве- хидің» партиясы.
Бұқараныц саяси жэне таптық санасын дамытуды бэ- рінен де гөрі жоғары бағалай отырып, жұмысшы демо- кратиясы «Вехиді» кадеттердің идеялық көсемдерінің өз саяси бағытының мӘнін керемет Әшкерелеуі деп құттық- тауға тиіс. «Вехиді» Бердяев, Булгаков, Гершензон, Кистяковский, Струве, Франк жэне Изгоев мырзалар жазды. Осындай белгілі депутаттардың, белгілі ренегат- тардың, белгілі кадеттердіц осы есімдерінің бір озі-ақ істің мэн-жайын жеткілікті түсіндіреді. «Вехидің» ав- торлары философия, дін, саясат, публицистика, бүкіл азаттық қозғалысын жэне орыс демократиясының бүкіл тарихын багалау мэселелері жөнінен қысқаша нұсқада бүтіндей бір энциклопедия жасап беріп, бүтін бір қоғам- дық бағыттың нағыз идеялық көсемдері ретінде көрініп отыр. «Вехиді» «орыс ИнтеллигенЦиясы туралы мақала-

180
В. и. Л Е Н И Н
лар жинағы» деп атап, авторлар бұл тақырыпша арқылы өз еңбектерінің шын тақырыбын тарылтып алған, өйт- кені «интеллигенция» оларда іс жүзінде бүкіл орыс де- мократиясының жэне бүкіл орыс азаттық қозғалысының рухани көсемі, дем берушісі және солардың мүдделерін білдіруші ретінде көрініп отыр. «Вехи» — орыс ка- детизмінің жэне жалпы орыс либерализмінің орыс азат- тық қозғалысынап, оның барлық негізгі мііідеттерінен, оның барлық негізгі дәстүрлерінен мейлінше толыц ңол узу жолындағы аса ірі кезең.
I
Либерал ренегаттъіцтыц энциклопедиясы негізгі үш тақырыпты қамтиды: 1) орыс (жэне халықаралық) де- мократиясының бүкіл дүние танымының идеялық негіз- деріне қарсы күрес; 2) бертінгі жылдардың азаттық қозҒалысынан безу жэне оған күйе жағу; 3) октябрис- тік буржуазия жөнінде, ескі өкімет жөнінде, жалпы ал- ганда бүкіл ескі Россия жөніпде өздерінің «елжіреген» сезімдерін (жэне соған сэйкес «елжірегеп» саясатын) ашықтан-ашық жариялау.
«Вехидің» авторлары «интеллигенттік» дүние таным- ның философИялық негіздерінен бастайды. Материа- лизмге қарсы үзілді-кесілді күрес бүкіл кітаптың өн бо- йына арқау болған, материализм деГеніміз догматизм- нен, метафизикадан басқа еш нөрсе емес, «фнлософияға салынудың ең қарапайым жэне төменгі формасы» (4-бет — сілтемелер «Вехидің» 1-басылуына қатысты) делінген. Позитивизм «біз үшін» (яғни «Вехи» жойып жіберген орыс «интеллигенциясы» үшін) «материалис- тік метафизикамен бірдей» болғаны немесе «тек қана материализм рухында» (15) түсіндірілғені үшін айып- талады, ал оның бер жагында —- «бірде-бір мистик, бір- де-бір діндар ғылыми позитивизм мен ғылымды теріске шығара алмайды» (11) дейді. Ойнамаңдар! «Идеалистік жэне діни-мистикалық тенденцияларға қастық» (6) — «Вехидің» «интеллигенцияға» шабуыл жасап отырған себебі, міне, осы. «Қалай болғанда да, Чернышевскийге қарағанда Юркевич нағыз философ болтан еді» (4).

«вехи» ТУРАЛЫ
181
Осы көзқарасты ұстаған «Вехидің» «ннтеллигенция- ның» атеизмін үнемі талқандайтыны, сөйтІП дінн дүнне танымды барынша батыл, барынша толық қаллына кел- тіруге тырысатыны эбден табиғи нэрсе. «Вехидің» Чер- нышевскийді философ ретінде жойғаннан кейін БеЛин- скийді публицист ретінде жоятындығы эбден табигИ нэрсе. Белинский, Добролюбов, Чернышевский — «ин- теллигенттердің» көсемдері (134, 56, 32, 17 жэне басқа беттер). Чаадаев, Владимир Соловьев, Достоевский — «эсте интеллигенттер емес». Алғашқылары — бағыт кө- семдері; бұл бағытқа қарсы «Вехи» өліспей беріспейтін күрес жүргізіп отыр. Екіншілері нақ «Вехидің» айтқан- дарын «қажымай-талмай айтып келді», бірақ «оларды жұрт тыңдамады, интеллигенция өлардың жанынан өте шықты», дейді «Вехиге» жазылған алғы сөз.
Оқушы осыдан-ақ «Вехидің» «интеллИгенцияға» ша- буыл жасап өтырімағанын, бұл тек жасанды, істі ша- тастыратын сөйлеу Әдісі ғана екенін көре алады. Демо- кратияға қарсы, демократиялық дүние танымға қарсьі шабуыл барлық бағыттар бойынша жүргізіліп отыр. Ал өзін «конституциялық-демократиялық» деп жариялап отырган партияның идеялық көсемдеріне эр нэрсеш өзінің шын атымен атау қолайсыз болғандықтан, олар «Московские Ведомостидің»™ терминологнясын алады, олар демократиядан безіп отырған жоқ,— (бұЛ қандай лайықсыз жала десеңізші!),— тек «интеллигент- тіктен» ғана безіп отыр.
Белинскийдің Гогольге жазған хаты, дейді «Вехи», «интеллигенттік пиғылдың жалынды Әрі ерекше көріні- сі» (56). «Белинскийден кейінгі жерде біздің нублицис- тикамыздың тарихы, өмірді тану жатынан алғанда,— тұтас бір сұмдық» (82).
Солай, солай. Крепостной шаруалардың крепостник- тік правота қарсы пиғылы, сіро, «интеллиГенттік» пиғыл болтаны Ғой. Халықтың нағыз қалың бұқарасының бүкіл орыс өмірі құрылысындағы крепостниктік тэртш- тің қалдықтарына қарсы 1861 жылдан 1905 жылға де- йінгі наразылығы мен күресініц тарихы, сірә, «тұтас бір сұмдық» болганы ғой. Немесе, мүмкін, біздің ақьіЛгөй жэне білімдар авторларымыздың пікірінше, Белинский-

182
В. и. Л Е И П И
дің Гогольге жазған хатындағы пнгылы крепостной шаруалардың пигылына байланысты болмаған болар? Біздің публицистикамыздыц тарихы халық бұқарасы- ның крепостниктік езгінің қалдықтарына қарсы ашы- нуына байланысты болмаған болар?
Орыс демократиясы, Белипскийдеп-ақ бастағанпың өзінде, халықтың крепостпиктік мекемелер бұзып отыр- ған ең қарапайым праволары жолыпдағы күресте жұрт- шылықтың нагыз қалың бұқарасыныц мүдделерін тіпті де білдірмейді, тек «интеллигенттік пиғылды» гана біл- діреді дегенді «Московские Ведомости» қашан да дэлел- деп келді.
«Вехидің» программасы мен «Московские Ведомости- дің» программасы философияда да, публицистикада да бірдей. Бірақ либерал ренегаттар философияда бүкіл шыпдықты айтуға, өздерінің букіл программасын ашып көрсетуге бел байлайды (материализмге жэне материа- листік тұрғыдан түсіндірілетін позитивизмге қарсы со- Ғыс; мистнканы жэне мистикалық дүние танымды қалпына келтіру), ал публицистикада олар бұлталақ- тап, айналсоқтап, екіжүзділік жасап отыр. Олар демо- кратияның ең негізгі идеяларынан, ең қарапайым демо- кратиялық тенденциялардан қол үзді, бірақ тек «интел- Лигенттіктен» ғана қол үзгенсиді. Либерал буржуазия халықтың праволарын қорғаудан халыққа қарсы бағыт- талған мекемелерді қорғауға қарай батыл бет бұрды. Бірақ либерал саясат құмарлар «демократтар» деген атағын сақтап қалғысы келеді.
Белинскийдің Готольге жазған хатына жэне орыс публицистикасының тарихына жасалған тап сол сый- қырлық енді жуырдағы қозғалыстыц тарихына да істе- ліп жатыр.
II
Шынына келгенде, «Вехиде» тек демөкратнялық қоз- ғалыстың жаршысы болған интеллигенцняга ғапа жэне оның осы қозғалыстың нағыз қатысушысы ретінде істе- ген ісі үшін ғана шабуыл жасалып отыр. «Вехи» интел- лигенцияға, атап айтқанда, бұл «кішкене астыртын сек- таның жарық дүниеге шыққаны, көптеген ізбасарлар тапқаны жэне уақытша болса да идеялық жағынан бе-

«ВЕХИ» ТУРАЛЫ
183
делді жэне тіпті іс жүзінде қуатты секта болғаны» (176) үшін құтырына шабуыл жасайды. Либералдар «интел- лнгепцияға» ол тек кішкене астыртын секта больш тұр- ған кезде Гана, ол көптеген ізбасарлар тауып ала қой- маған кезде, ол іс жүзінде қуатты секта бона қоймағап кезде іш тартты жэне оны кейде жасырын қолдан та жүрді; мұның МӘНІ: демократия нағыз бұқараны қозға- лысқа келтірмей тұрганда либерал демократияға іш тартты, өйткені бұқараны тартпайынша демократия тек либерализмнің құлқын құмарлық мақсаттарына гана қызмет етті, ол тек либерал буржуазияның жоғарғы то- бының өкімет билігіне жақындауына ғана көмектесті. Өз міндеттерін жүзеге асыра бастаҒан, өз мұдделерін қорғай бастаған бұқараны демократия өзіне тартқан кезде либерал демократиядан сырт айналды. Демокра- тиялық «интеллигенциява» қарсы айқай-шуды тасалан- ған кадеттердіц сОГъісы Іс жузінде буцаранъщ демокра- тиялыц цозГалысына царсы жургізіліп жатыр. Мұның «Вехидегі» сансыз көп айқын Әшкереленуінің бірі мы- нау: Францияда XVIII ғасырдың аяғында болған ұлы қоғамдық қозғалысты олар «жеткілікті дэрежеде созыл- ған интеллигенттік революцияның жэне оның барлық рухани потепцияларын ашудың үлгісі» (57) деп жария- лайды.
Шыпымеп, керемет емес пе? Байқайсыз ба, XVIII ға- сырдыц аягыпдагы Франциядағы қозғалыс бұқараның ең терец жэне кең демократиялық қозғалысының үлгісі емес, «интеллигенттік» революцияның үлгісі екен! Әлемнің ешбір жерінде жэне ешқашан да демократия- лық міндеттер біртектес типті қозғалыссыз жүзеге асқан емес, сондықтан, либерализмнің идеялық көсем- дерініц нақ демократиядан қол үзін өтырғаны әбден айқын.
«Вехи» орыс интеллигенциясындағы ңандай да бол- сын демократиялық қозғалыстың наң ңажетті серігі жэне көрінісі болып табылатын нӘрсені сөгеді. «Интеллигенток идеялардың саяси радикализмін халық түйсік- терінің* өлеуметтік радикализміне анарып телу таңқа- * «Азап шеккен халық бұқарасыныц»—делінген сол беттің өзінде, екі жол томен.

184
в. И. Ленин
ларлық жылдам істелді» (141) — жэне бұл «жай ғана саяси қате, жай ғана тактиканыц кунэсы» болған жоқ. «Бұл жерде моральдық қате болды». Азап шеккен ха- лық бұқарасы жоқ жерде демократиялық қозғалыс та болмақ емес. Ал демократиялық қозғалыстың көдімгі «бүліктен» айырмашылығы пақ мынада: демократиялық қозғалыс белгілі бір негізгі саяси идеялардың туы ас- тында жүріп отырады. Демократиялық қозғалыс пен демократиялық идеялар саяси жағынан қате ғана емес, тактикалық жағынан орынсыз ғана емес, сонымен қатар моральдық жағынан кунэ да болып табылады,— «Вехидің» шын ойы міне осыған келіп тіреледі; Побе- доносцевтің шын ойларынан бұл ойдың ешбір айырма- шылығы жоқ. Струвелердің, Изгоевтердің, Франктар- дың жэне К°-нің айтып жүргенін Победоносцев тек адалырақ жэне дӘлірек айтты.
«Вехи» жек көрінішті «интеллигенттік» идеялардың мазмұнын неғұрлым дөлірек анықтауға кіріскен кезде ол, Әлбетте, жалпы алғанда «солшыл» идеялар туралы, атап айтқанда, халықшылдық жэне маркстік идеялар туралы Әңгіме етеді. Халықшылдар—«шаруаларды өті- рік жақсы көреді», марксистер —«пролетариатты өтірік жақсы көреді» (9) дел айыпталады. Халықшылдар да, марксистер де «халыққа бас иетіні» (59, 59—60) үшін күл-талқан етіледі. Жексұрын «интеллигенттің» «құ- дайы — халық, бірден-бір мақсаты — көпшіліктің бақы- ты» (159). «Атеистік солшыл блоктың қызу сөздері» (29),— II Думада кадет Булгаковтың бэршен де гөрі есінде қалғаны міне осы, оны өте-мөте ашуландырған да міне осы. Ал Булгаковтың бұл арада жалпы кадеттік психологияны басқалардан гөрі айқынырақ айтқанына, бүкіл кадет партиясының көкейтесті ойларын білдірге- ніне титтей де кумэн жоқ.
Либералға халықшылдық пен марксизмнің арасында- ғы айырмашылықтың жойылып кететіні — кездейсоқ нэрсе емес, қайта болмай қоймайтын нэрсе, ол эдебиет- шінің (бұл айырмашылықтарды жақсы білетін эдебиет- шінің) «айласы» емес, қайта либерализмнің осы заман- ғы мӘнінің заңды көрінісі. Өйткені цазіргі кезде Рос- сиядағы либерал буржуазияға Россиядағы жұмысшы

«ВЕХИ» ТУРАЛЫ
185
табының социалистік қозғалысынан гөрі жұмысшьіЛар- дың да, шаруалардың да демократиялық қозғалысы қор- қыныштылау жэне жек көрініштілеу, яғнп халықшьіЛ- дық пен марксизмге ортақ нэрсе, олардың бұқараға жар салу арқылы демократияны қорғауы қорқыныштылау жэне жек көрініштілеу. Қазіргі заманға тэн нэрсе сол— либерализм Россияда демократняға қарсы батыл бет бұ- рып отыр; оны демократияның ішіндегі айырмашылық- тар да, жүзеге асқан демократия негізінде ашылып отырған келесі мақсаттар да, ұміттер мен болашақтар да қызықтырмайтыны мүлде табиғи нэрсе.
«Вехиде» «халыққа бас июшілік» деген сияқты сөз- дерден аяқ алып жүргісіз. Бұл таңырқарлық емес, өйт- кені халықтан қорқып қалған либерал буржуазиява де- мократтардың «халыққа бас июшілігі» туралы дауры- ғудан басқа ештеңе қалмай отыр. Шегіністі тым қатты күмпілдеген барабан даусымен бүркемеске болмайды. Шынында да, алғашқы екі Думаның екеуі де нақ жұ- мысшы жэне шаруа депутаттары арқылы жұмысшы жэне шаруа бұқарасының шын мүдделерін, талаптарын, көзқарастарын білдіргөнін турадан-тура теріске шыға- руға болмайды ғой. Ал оның бер жагында кадеттердің демократизмнен үнемі кері шетініп келгенін эшкереле- гені үшін «солшылдардъі» кадеттерге сұмдық жек көрі- нішті еткен нақ осы «интеллигенттік» депутаттар * еді. Шыныпда да, тіпті «торт таланты» 79 да турадан-тура теріске шығаруға болмайды ғой; ал оның бер жағында аз да болса адал саяси қайраткердің бірде-біреуі «төрт талап» бойынша жүргізілетін сайлаудың, шын демокра- тиялық сайлаудың, қазіргі Россияда басым көпшілікті трудовик депутаттар мен жұмьісшы партиясының де- путаттарына беретіндігіне кумэн келтірген емес.
Кері бұрылған либерал буржуазияға енді өзінің де- мократиядан қол үзгенін «Московские Ведомостидің» жэне «Новое Времянъщ» сөздігінен алынған сөздермен
♦ «Вехидің» «интеллигент» деген сөздің дағдылы мағынасын бұр- малағаны тура күлкіңді келтіреді. трудовиктерде шаруалар басым көпшілік болғанын, социал-демократтарда жұмысіпылар басым болға- нын, кадеттерде буржуазияшыл интеллигенция бҰқарасы шоғырлан- ғанын бірден көру ушін алғашқы екі Дума депутаттарының тізімін ақтарып шығу жеткілікті.

186
в. и. Ленин
бүркеуден басқа ештеңе қалмайды; бұл сөздер бүкіл «Вехи» жинағынан қаптап кездеседі.
«Вехи» — демократияға реакциялық тұрҒыдан бас- тан-аяқ күйе жағудың дэл өзі. «Новое Времяныц» пуб- лицистері Розанов, Меньшиков жэне А. Столыпин «Ве- хиді» сүйіп алғысы келіп, тұра ұмтылғаны түсінікті. Либерализм көсемдерініц бұл шығармасына Антоний Вөлыпскийдің шаттапгапы түсіпікті.
«Интеллигент озінің халық алдындағы борышын ой- лаған кезде,— деп жазады «Вехи»,— борыштың басын- да көрінетін жеке жауапкершілік идеясы оған, интелли- гентке, ғана арналуға тиіс емес, сонымен бірге халыққа да арналуға тиіс екенін ол еш уақытта жете ойлашан емес» (139). Демократ халықтың праволары мен бос- тандығын кеңейту туралы ойланды, бұл ойды ол жоғар- гы таптардың халық алдындағы «борышы» туралы сөз- дерге бөледі. Демократ реформаға дейінгі елде немесе 3 июнь «конституЦиясы» бар елде халықтың билеуші таптар алдындагы «жауапкершілігі» туралы Әңгіме қоз- ғалуы мүмкін деп еш уақытта да ойлай алмады жэне еш уақытта ойлай алмайды да. Бұны «ойлай алу» үшін демократ, немесе демократсымақ, біржолата контррево- люцияшыл либералга айналып кетуге тиіс.
«Эгоизм, өзін дӘріптеушілік — үлкен күш,— дегенді оқимыз біз «Вехиден»,— батыс буржуазиясын жердегі құдай ісінің санасыз күшті қаруы етіп өтырған дэл со- ның өзі» (95). Бұл шамдал майымен тұздықтап, аты- шулы «Enrichissez-vous!— байыңдар!» дегенді немесе біздің Россиядагы: «біз күштіге сүйенеміз» 80 дегенді қайталап айтудан басқа еш нәрсе емес. Буржуазня ха- лықтың бостандық жолында күресуіне көмектескен кез- де, ол бұл күресті құдай ісі деп жариялады. Буржуазия халықтап шошып, халыққа қарсы эр түрлі орта ғасыр- лық тӘртіптерді қолдауға бет бұрған кезде,— ол «эго- измді», баюды, шовинистік сыртқы саясатты, т. с. құдай ісі деп жариялады. Бұл Европаның барлық жерінде болды. Бұл Россияда да қайталанып отыр.
«17 октябрь актісімен шынында жөне ресми түрде революция аяқталуға тиіс еді» (136). Октябризмнің яғни контрреволюциялық буржуазия программасының бас-

«ВЕХИ» ТУРАЛЫ
187
аяғы осы болатын. Октябристер эрдайым Осыны айтып келді жэне осыған сэйкес ашық қимыл жасады. Кадет-' тер дэл осылай жасырын қимыл Жасады (17 октябрьден бастап), бірақ осылай ете отырып демократтар болып көрінгісі келді. Демократия ісінің табысты болуы үшін демократтар мен ренегаттардың толық, айқын, ашық шек айырысуы — ең пайдалы, ең қажетті нэрсе. «Вехн- ді» осы қажетті іс үшін пайдалану керек. «Ақырында, мынаны мойындаута батылымыз баруы керек,— деп жа- зады ренегат Изгоев,— біздің Мемлекеттік думалардағы депутаттардың басым көпшілігі, отыз-қырық кадет пен октябристі есептемегенде, Россияны басқаруға жэне қайта құруға кірісерліктей білімділік көрсете алмай отыр» (208). Әлбетте, мужик депутаттары трудовиктер- ге немесе қайдаҒы бір жұмысшыларға ондай істі қолға алу қайда. Бұл үшін кадеттер мен октябристердің коп- пшик болуы керек, ал ондай көпшілік үшін III Дума керек...
Халық жэне халыққа бас нюшілер III Думадағы жэне үшінші Дума Россиясындағы билеп-төстеушілер алдындаҒы өз «жауапкершілігін» түсінуі үшін, бұл үшін — Антоний Волынскиймен бірге — халыққа «тэу- беге келуді» («Вехи», 26), «мойынсұнуды» (49), «ин- теллиГенттің өр көкіректігімен» күресуді (52), «құлшы- лық етуді» (55), «моисейдің көне он сөздігінің қарапа- йым, қатқыл қорегін» (51), «Россияның алып Денесіне орнап алған қисапсыз көп жын-піайтанмен» (68) кү- ресуді уағыздау керек. Егер шаруаяар — трудовиктерді, жұмысшылар — социал-демократтарды сайлайтын боп- са, бұл, эрине,— тап осындай жын-шайтанның басуы болады, өйткені, шынын айтқанда, өздерінің болмысына қарай, Катков пен Победоносцевтің өлдеқашан ашқа- нындай-ақ, халық «интеллитенцияны» (87; демократия- ны деп оқыңыз) «жек көреді».
Сондықтан орыс азаматтары — деп ұйретеді бізді «Вехи» — «жалғыз өзі найзаларымен >кәне түрмелері- мен бізді («интеллигенттерді») халықтың қаһарынан қорғап отырған бұл өкіметке алғыс айтута» (88) тиіс.
Бұл тираданың жақсылығы — оЛ ашық айтады, ал пайдалылығы — ол бүкіл кадет партиясының 1905—

188
в. И. Ленин
1909 жылдар бойындағы саясатының шын мӘні жайын- дағы шындықты ашып көрсетеді. Бұл тираданың жақ- сылығы —ол «Вехидің» бүкіл рухын қысқа Әрі айқын ашып көрсетеді. Ал «Вехидің» жақсылығы — ол орыс либералдарының, соның ішінде орыс кадеттерінің шын саясатының бүкіл рухын ашып көрсетеді. Міне, сондық- тан да, кадеттердің «Вехимен» айтысуы, кадеттердің «Вехиден» безуі — тек барып тұрган екі жүзділік қана, тек таусылмас сылдыраған бос сөз ғана. Өйткені іс жү- зінде коллектнв ретінде, партия ретінде, қоғамдық күш ретінде кадеттер «Вехндің» саясатын жүргізіп келді жэне жүргізіп отыр. 1905 жылғы август пен сентябрьдө Булыгин Думасына баруға шақырулар, сол жылдың аявында демократия ісіне опасыздық жасау, халықтан жэне халық қозғалысынан үнемі қорқып отыру, алғаіп- қы екі Думаның екеуінде де жұмысшылар мен шаруа- лардың депутаттарына қарсы үнемі күресу, бюджетті жақтап дауыс беру, III Думада Карауловтың дін ту- ралы жэне Березовскийдің аграрлық мэселе туралы сөйлеген сөздері, Лондонға сапар,— міне, осылардың бөрі «Вөхиде» идеялық жағынан жарияланған саясат- тың өзінің, нақ сондай саясаттың сансыз көп кезецдері.
Бұл саясаттың мөнісін түсінбей тұрып, оның таптық негіздерін түсінбей тұрып, орыс демократиясы бір адым да ілгері баса алмайды.
«Новый День» № 15, «Новый День» газетгнгң
13 декабрь, 1909 ж. текстг бойынша басылып
Ңол ъойған: В. Ильин отыр

189
ОРЫС ЛИБЕРАЛИЗМІНІҢ СОҢҒЫ СӨЗІ
Россия социал-демократиясы пролетарлық емес пар- тиялар туралы Лондон қарарында81 революция сабақта- рының негізгі қорытындыларын шығарды. Социал-де- мократнялық пролетариат бұл қарарда таптардың революциядағы қарым-қатынастарын дэл жэне айқын бағалап, барлық басты партиялардың Әлеуметтік негізі мен жұмысшы цозгалысыныц демократия үшін күрес- тегі жалпы міндеттерін белгіледі. Партияның 1908 жыл- ғы Декабрь конференциясының қарары социал-демо- кратияның бұл негізгі көзқарастарын82 одан Әрі дамыт- ты.
Епді, бұл конференциядан кейін бір жыл өткен соң, Лондон съезінен кейін 2}Қ жыл откен соң, орыс либера- лизмінің ең беделді өкілдері қазіргі жағдай жөнінде жэ- не демократияның міндеттері жөнінде қандай көзқарас- тарға келіп отырғанын көру — өте+мөте сабақ аларлық нэрсе. Кадет партиясы қайраткерлерінің жуырда өткен «кеңесі» бұл ретте айрықша қызықты болып отыр. «Ке- ңес» партияның көсемі Милюков мырзаның баяндама- сын мақұлдады, бұл баяндамасын өл «Елдегі жэне Ду- мадаҒы саяси партиялар» деген тақырыппен енді «Речь- те» бастырып шығарды. Бұл баяндама — аса маңызды саяси документ. Біз енді одан кадет партиясының рес- ми платформасын көріп отырмыз. Оның үстіне біз одан социал-демократияльіқ партияның әлдеқапіан қойган жэне шешкен мӘселелеріне берілген жауапты да көріп отырмыз,— жауап болванда, либерализмнің ең шебер

190
в. И. ЛЕНИН
дипломаттары мен саясат құмарларының бірі, сонымеи қатар өзі тарихшы болған кезінде... бүтіндей тарихи ма- териализмнің ықпалында болып, одан бірдемелерді үй- ренген кісінің — ең білгір тарихшылардың бірінің бер- ген жауабын көріп отырмыз.
Тарихшы Милюков мәселеііі әбден ғылыми, ягни ма- териалистік тұрғыдап қоюга тырысады. Партия такти- касының «берік табан тірегі» болуы үшіп «елде болып жатқан оқиғапы бірдей түсінушілік» болуы қажет. Ал мұны түсіну үшін басты саяси партиялар пемесе «саяси ағымдар» «халықтың қалың топтарынаи» «өзіне тірек табуға» қалай тырысып жатқанына қарау қажет.
Ғажап Әдіс. Оны қолдаяу бізге білгір тарихшының қатардағы либерал сикофантқа айналҒанын бірден көр- сетеді: кадеттер жэне олардан оңға таман тұрғандар- дың бөрі «басты үш саяси агым» екен, ал кадеттерден «солға» таман тұрҒандардың бөрі «саяси қалтырау» екен. Ашық айтқаныңызға рахмет, либерал мырза! Де- генмен, сіздің тарихшы ретінде бізге не айтып отырга- ныңызды қарастырып көрелік. Басты үш ағымныц біріншісі—«демагогтік монархизм». Оның «мағына- сы» — «тұрмыстың ескі Әлеуметтік негіздерін қорғау», «тежеусіз самодержавиені»... (либерал, конституция- шыл демократ, тежеулі самодержавиені қорғайтып октябристің көзқарасыпа түсіп кеткенін сезбей қала- ды)... «шаруалармен қосу, қосқанда двөряндар бұлар- дың арасында табиғи делдал болатын патриархаттық қатынастар негізінде қосу»... Либералдық тілден орыс тіліне аударғанда мұның мөнісі—крепостник («патри- архаттық») помещиктер мен қаражүздік патша өкіметі- нің үстемдігі деген сөз. Бұл патша өкіметі «демагогтік өкімет» болып барады, ол «ескі жасанды бейпартиялық- тан немесе партиядан жоғары тұрушылықтан бас тар- тып, елде партияларды ұйымдастыру процесіне белсене араласып отыр» деп Милюков мырза дұрыс атап көрсе- теді. Самодержавиенің буржуазиялық монархияға айна- луы жолында жасалған қадам, сөз арасында айта кетейік, нақ осында болып отыр, бұл туралы социал- демократтардың 1908 жылгы Декабрь конференциясы- ның қарарында айтылған болатын. Қазіргі кезеңнің

ОРЫС ЛИБЕРАЛИЗМІІІІҢ СОҢҒЫ СӨЗІ
191
өзіндік срекшелігі болып табылатын жаңа нэрсе наң осында болып отыр: мұны біздің партия тактикалыҚ міндеттерді өзінің цазіргі қойысында еске алван бола- тын. Процестің кейбір белгілерін дұрыс көрсете келіп, Милюков мырза, 1-ден, оның экономнкалық негіздері жайында ақырына дейін жете ойланбайды, ал 2-ден, крепостник-помещиктер күшініц себептері туралы сөз- сіз қорытындыны жасауға цорңады. Бұл күш мыпада: қазыпалық статистика бойынша, 1905, ж. Европалың Россияда 10 миллион ең кедей шаруалардың 75 миллион десятина жері болған, ал 30 000 ең ірі поме- щиктердің (уделдерді, ягни Николай Романовтың эулетін қосқанда) 70 миллион десятина жері болған. Жогарғы отыз мыңның осы крепостниктік латифундия- ларын толың жоймай турып, Россия «патриархтық» қатынастардан құтыла ала ма, қалай ойлайсыз, тарих- шы мырза?
Екінші ағым— «буржуазиялық конституционализм». Милюков мырза октябристерді осылай атайды. «Ірі бур- жуазия үпіін,— деп жазады ол,— бұл ағым, мүмкін, өзі- нің бюрократиямен жэ,не дворяндармен тығыз байла- нысты болуы себепті тым кертартпа ағым болар». Олар- ды біріктіріп отырған «солақай міндет: негұрлым радикалдық элеуметтік немесе сансн ағымдарға қарсы ортақ қоргапыс». «3 июньніц жэне 9 нопбрьдің буржуазияіттыл копстИтуциопалистері» өздеріне тірек іздеп, «шаруа бұқарасының тым болмаса жоғарғы жігіп (Столыпин мырзапыц «күштілері мел берікте- рін») оздеріне сіңістіріп жіберуге» эрекет етуде. «Біраң бұл сияқты өлеуметтік базис — Әлі де түгелдей бөла- шақтың ісі». «Сондықтан да бұл агым өлеуметтік базис іздеуде ең нашар қамтамасыз етілген болса керек»...
Бізде,— тіпті амал не, социал-демократ болғысы келетін адамдардың арасыпда да,—«реводіоциялық жал- ған үміттерді» дӘріптеуді ұііататындар бар. Контррево- люциялық буржуазияныц («ортақ қОрғаныс») жэне по- мещиктердің Әлеуметтік базпсі — «нашар» дейтін, олар- ды бұқараның нагыз батыл жэне аяусыз революциялық қысымынан, бұқараның котерілісінеп басқа жолмен де талқандауҒа болады дейтін бұл либералдыц жалған

192
В. И. ЛЕНИН
үміттен бетер аңқаулық деген болар ма? Байсалды та- рихшы тағы да қарапайым либералға айналып кетеді.
Үшінші ағым — кадеттер. Милюков мырза бұл ағым- ды «демократиялық конституционализм» деп атайды, сөйтіп «бұл позицияның мӘні радикалдық саяси жэне радикалдық Әлеуметтік программаны біріктіруде» деп түсіндіреді. Тарихшы саясат құмар-дипломат алдында мүлдем абыржып қалып отыр. Іс жүзінде — кадеттер- дің бүкіл саясаты бұқараның радикализміне қарсы ке- леді. Ал сөз жүзінде — Әсіресе бұқараның пиҒылын жа- қынырақ сезетін провинциялық кадеттер бар «кеңес- те»—біздер радикалдармыз, біздер демократизмге жэне бұқараға қамқорлық жасап отырамыз деп келеді.
Милюков мырза (Әсіресе «кеңестің» өсерімен болса керек) бұқара жөніпде адаспайды. Ол мыналарды дау- сыз деп мойындайды: «саналылықтың өсуі соңғы жыл- дардың ішінде орасан зор», «жаппай наразылық білді- рудің себептері жойылған жоқ; мүмкін, тіпті олар сан жағынан өсіп, олардың ықпалы саналылық қаншалық- ты дэрежеде өссе, сопшалықты дэрежеде күшейіп кет- кен болар». Бірақ, егер тарихшы мұны мойындауға мөж- бүр болса, онда лпберал дегенмен басым болып шыҒа- ды: «... бұқара ішінде, бақытсыздыққа қарай, неғұрлым батылырақ жасырын демагогия ғана» (революцияда) «мүмкін болып шықты, ол демагогия бұқараның дэс- түрлі көзқарастары мен дағдылы үміттеріне жарамсақ- танды. Бұл демагогия бұқараның «жер» деген түсінікті жэне заңды ұранын «ерік» деген түсініксіз жэне теріс ұғындырылған ұранмен тым жасанды байланыстырды. Бұл жағдайларда халық санасының екі ұран арасында- ғы табиғи байланысты ұғынуының өзі-ақ жаңа талас- тарды туғызар себеп қана болды», сейтіп революция да емес, реакция да емес, «жария конституцИялық күрес» дейтін «принципке» дейін жеткен «сол жалған үміттер- ді», т. т. жэне т. с. қаптатып жіберді. «1905 жылғы ескі тактикаға» қайта оралу туралы мэселеге «болмайды деп үзілді-кесілді және қатаң жауап беру қажет».
Оқушы көріп отыр, тарихшы Милюковтың партия- лардың тактикасына халықтың қалың топтары арасы- нан тірек іздемек болған жақсы ниеттерінің бөрі де мэ-

ОРЫС ЛИБЕРАЛИ3МІНІҢ СОҢҒЫ С03І
193
селе шаруалар мен Пролетариатқа келіп тіреле берген кезде ғайып болды. Пролетариат жөнінде Милюков мырза қолын сілтеп тастап, «кадеттердің қала демокра- тиясындағы базисі, жумысшы табына суйенетін социал- демократияны былай цойГанда, қандай болса да басқа бір саяси партияның түсінетінінен гөрі неғұрлым кең, неғұрлым ұйымдасқан жэне саналы Әлеуметтік базис» деп мойындайды. Ал шаруалар жөнінде Милюков мырза үмітін үзбейді. «Демагогия» жэне басқалар сияқты «кедергілердің болып отырғанына қарамастан»,— дел жазады ол,— «демократиялық конституционализмнің халық бұқарасының тілектерін тікелей білдірумен цатар (курсив Милюковтікі) эрекет істеу мүмкіншілігі жоқ емес».
Қатар эрекет істеу!— міне, ескі либералдық тактика- ға керекті жаңа сөз осы. Қатар сызықтар еш уақытта түйіспейді. Буржуазияшыл интеллигенцияның либера- лнзмі өзінің еіи уацытта бұқарамен тұйіспейтінін, яғни 1905 жылдан кейін саналылық өскендіктен, «еш уақыт- та» Россияда олардың жаршысы жэне көсемі болмайты- нын түсінді. Бірақ, кадет типтес либералдар Әлі де бұ- қараға өз табыстарының, өз үстемдігінің тірегіндей қарап, үміт артуда. «Қатар жүру» дегеніміз, қарапайым, түсіпікті тілге аударғанда, бұқараны демократизм ту- ралы создорметі тұсап, іс жүзінде оган опасыздық жа- сай отырытг, опы саяси жагыпап қапау деген сөз. Ми- люков мьтрзатіың баяпдамасьшдагы: «конституциялық мәселелер жопіпде оларды (октябристерді) үнемі қол- дап отыру» деген сөздер кадеттер саясатының мӘнісін көрсетеді. Іс жүзіне келГенде кадеттер — өктябризмнің жандайшаптары, буржуазиялық конституЦионализмнің бір қанаты. Струве жэне басқа вехишілдер мұны қым- сынбай, ашық, тікелей мойындап отыр жөне кадеттер- дің «көз қиьіҒын солға бұруды, өздерін жек көретін ре- волюционерлерге жағымПаздануды» (бепгілі ренеГат Изгоев мырзаның «Московский Еженедельниктегі»83 сөзі, 1909, № 46, 10-бет) қоюын талаи етеді. Милюков жэне К° вехишілдердің дөрекІЛІгі мен тіке кетушілігіне Гана наразы, олардың динломатиясын вехппіілдердің бүлдіріп алатындығына Гана, өлардың бұқараның артта

194
В. И. ЛЕНИН
қалГан элементтеріп алдап соғуына кедергі болатынды- ғыпа Ғапа наразы. Миліоков — практикалық саясатшы, Струве — либерализмнің доктринеру алайда олардың бір партияда тату тұруы кездейсоқ нэрсе емес, қажетті құбылыс, өйткені буржуазияшыл интеллигент істіц шын мэнісіне келгенде бұқараға (олар оттан шоқ алуға кө- мектеседі-міс деп) сепім арту меп октябрнстік буржуа- зияға сенім артудыц арасыпда ауытқып отырады.
«Демократияпың саяси-саналы элементтері мен демо- кратияшыл бұқарапың арасында еркін қарым-қатынас болуына жол берудің қазіргі өкімет үшін мүмкін емес- Tiri 17 октябрьдегі манифестің басты уӘделерін жүзеге асырылмайтын етеді»,— деп жазады Милюков мырза. Ол бұл жерде абайламай, айтқысы келгенінен гөрі, ко- бірек шындықты айтьгп қойды. Өйткені, біріншідеп, егер бұқараның демократтармен қарым-қатыпас жаса- уына жол беру қазіргі окімет үшіп мумкін емес екепі шын болса (ал бұл күмопсыз шыіідық), опда бұдап «коиституциялық» күрестіц емес, революциялъщ такти- каның қажеттігі, халықты бұл окіметке реформа жа- сауга қарай емес, оны цулатуГа қарай бастаудың қажет- тігі келіп туады. Ал екіншіден, «демократиялық бұ- қара» мен социал-демократтардыц жэне тіпті барлық сарындағы халықшылдардың арасыпда «еркін қарым- қатынас болуына жол беру» «қазіргі өкімет үшін» ғана емес, орыс либерализм! ушін де, орыс кадеттері ушін де «мүмкін емес» екендігін 1905 ж. октябрь — декабрь де, I Дума да, II Дума да дэлелдеп берді. 1905 ж. октябрь— декабрь бостандықтары кезінде кадеттер жұмысшы де- мократиясына ғана емес, тіпті шаруа демократиясына да басшылық ете алмады, ал тіпті Горемыкиндер мен Столыпиндер қорғаған Думалар кезінде де демократия кадеттердің үстем болуына коне алмады.
1909 жылдың аяғындағы кадет «кеңесі» меп Милю- ков мырза баяндамасыныц саяси маңызы мынада: либе- рализмнің оқыған өкілдері, революциялық социал-демо- кратияның қас дұшпандары бола тұрып, социал-демо- кратияның кезеңді есепке алуыныц, оның тактикасы- ның дұрыстығып тамаша дэлелдеп берді. Баяндамадағы бағалы жэне дұрыс иӘрселердің бәрі: қазіргі кезеңніц

ОРЫС ЛИБЕРАЛИЗМІНІҢ СОҢҒЫ СӨЗІ
195
ец басты айырмашылық белгісі — самодержавиенің бур- жуазиялық монархияга айналу жолымен бір қадам ілге- рі басуы деген біздің негізгі тезисімізді боямалау жэне қайталап айту ғана. Қазіргі кезеңнің кеіпегі мен ертец- ғіден айырмашылыҒыныц өзі де осында. Социал-демо- краттардыц озіидік өзгешелігі бар тактикасының, белгі- лі бір ұрандарды цайталай салмай, револноциялық марксизмнің принциптеріп өзгерген жағдайға ңолдану- га тиісті тактикасыпың негізі де осында.
Либералдар ірі буржуазияның, контрреволюцияшыл- дығын мойындады, бұқараныц саналылығы мен наразы- лығыныц өскендігін мойындады. Ал егер олар револю- циядан, 1905 жылдан, «жер мен еріктің» «демагогиясы- нан» безетін болса, егер олар октябризм ірі буржуазия үшін тым керітартпа деп мойындайтын болса, онда олар не себепті ірі буржуазияға қызмет етуге бел бумайды? Өйткені самодержавиеніц жаңа, столыпиндік, буржуа- зиялық саясатының сәтсіз болтанын провинциялықтар- дың «кеңесі» оте-мөте айқын көрсетті. Монархияға қажет жаңа өлеуметтік базис «9лі де тугелімен бола- шацтыц ісі»,— либерализмнің ең багалы мойындауы, міне, осы. Монархия бастайтын, тэртшке салынган бур- жуазиялық конституционализм деген тамаша нэрсе, бі- рақ ол болмай отыр, 0л буцараныц жаца ңозгалысъшсыз болмайдьі да,—кадет «кеңесінің» корытындысъг осын- дай. Віз бүқарапьтң қозгалысып жек көреміз, «жер мен ерік» «демагогиясып» жек кореміз, «саяси қалтырауды» жек көреміз, бірақ біз нақты саясатшылармыз, біз фактілермен сапасуға тиіспіз, біз өзіміздің саясатымыз- ды бұқараныц болмай қоймайтын қОзғалысымен т^атар жүруге бағыттауымыз керек. Шаруа бұқарасы мен қала бұқарасына (жұмысшы бұқарасынан басқа) басшылық ету жолында ойдағыдай күресу «мүмкіндігі жоқ емес»: патша ағзамның оппозициясы туралы сөздермен біз езі- мізге Лондоннан орын қамтамасыз еткеніміз сняқты, біздің «радикализміміз» туралы сөздермен өзімізге халық қозғалысынан орын қамтамасыз етуге тырысып кореміз.
Кадет кеңесі біздің партияның тактикасыи, оздері де байқамай, тамаша дэлелдеп берді. Самодержавие өзін

196
в. И. Ленин
сақтап қалуға жаңаша тырысып жатқан кезде жэне ол осы жаңа жолмен тары да күйреуге қарай айқын бет алып отырған кезде біз жаңа тарихи кезеңді жоюға тиіс- піз. Біз бұл кезеңді жойганда, социалистік пролетариат пен демократияшыл шаруалардың неғұрлым саналы бұқарасын неғұрлым кең жэне берік түрде ұйымдасты- ру жолында үздіксіз, табапды жэне шыдамды түрде жұ- мыс істей отырьш, жоюға тиіспіз. Қара Дума да, монар- хия да партиялық жолға түсуге мэжбур болып отырған кезде біз партия қызметінің барлық жағдайлары мен мүмкіншіліктерін пайдалануға тиіспіз. Біз бұл кезді пайдаланғанда, біздің ескі талаптарымыз ушін жаңа бұқараны жаңа негізде, жаңа жағдайларда, неғұрлым батыл революциялық күреске Әзірлеу дөуірі есебінде пайдалануға тиіспіз. Монархияның демократиямен, ха- лықтың үстемдігімен, халықтың бостандығымен мүлдем сыйыспайтынын революция мен контрреволюция іс жү- зінде көрсетті,— сондықтан біз бұқара арасына халық жеңісінің шарты есебінде монархияны жою насихатын, республикашылдық насихатын таратуымыз керек,— сондықтан біз 1895—1904 жылдар арасындағы көп жыл- дық табанды социал-демократиялық жұмыстан кейін «самодержавие жойылсын» деген ұран көпшілікке түсі- нікті «халық мэтелше» айналған болса, «монархия жойылсын» деген ұранды да дэл сондай етуіміз керек. Помещиктер табының күллі күші мен күллі мацызын революция мен контрреволюция іс жүзінде көрсетті,— сондықтан біз шаруалар бұқарасының арасына осы тап- ты толық жою, помещиктік жер иеленуді толық жою насихатын таратуымыз керек. Либералдар мен буржуа- зияшыл интеллигенцияның табиғатын революция мен контрреволюция іс жүзінде көроетті,— сондықтан біз либералдардың басшылық етуі деген шаруалар бұқара- сы ісінің құруы болатынын, бұқараның дербес револю- ңиялық күресінсіз олар сөзсіз, кадеттік «реформалар- дың» қандайы болтан күнде де, помещикке Kipin- Tap болып қалатынын шаруалар бұқарасына айқын түсіндіруіміз керек. Революция мен контрреволюция біз- ге самодержавие мен буржуазияның одақтасқанын, орыс буржуазиясы мен халықаралық буржуазияның одақтас-

ОРЫС ЛИБЕРАЛИЗМІНІҢ СОҢҒЫ СӨЗІ
197
қанын көрсетті,— сондықтан біз пролетариат бұқарасын 1905 жылғыдан үш есе артық тәрбиелеуге, топтастыру- ға жөне ұйымдастыруға тиіспіз; дербес социаЛ-демокра- тиялық партия басшылық ететін жэне алдыңғы қатар- лы елдердің пролетариатымен қол ұстасып іпгері баса- тын тек осы пролетариат қана Рөссияны бостандыққа жеткізе алады.
«Социал-Демократ» Л5 10, Ңолжазба бойынша басъілып
24 декабрь, 1909 ж. отыр
(6 январь, 1910 ж.)
8 19-том

198
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СОЦИАЛИСТІК БЮРОНЫҢ ОН БІРІНШІ СЕССИЯСЫ
Жаңаша 7 ноябрьде Брюссельце Халықаралық социа- листік бюроның он бірінші МӘЖІЛІСІ болды. Соңғы жыл- дарда қалыптасқан эдет бойышпа, Бюро мөжілісі ал- дында эр түрлі елдердің сөциалистік журналистерінің конференциясы өтті. Конференцияда эр түрлі елдердің күнделікті социалистік газеттері арасында неғұрлым үздіксіз байлаиыс орнатуға қатысты кейбір практика- лық мөселелер талқыланды.
Халықаралық социалистік бюроныц мөжілісіне келе- тін болсақ, онда күнделікті ұсақ мәселелерден басқа, күн төртібінде екі ірі мэселе болды: 1-ден, 1910 жылы Копенгағенде болатын Халықаралық социалистік кон- гресс туралы мэселе жэне, 2-ден, голланд партнясын- дағы жікке бөліну туралы мэселе.
Бірінші мэселеде ең алдымен конгрестің мерзімі белгіленді, атап айтқанда: жаңаша 28 август —3 сен- тябрьге тағайындалды. Съездің болатын жері жөнінде орыс социалистері Копенгагенге кедергісіз келе ала ма деген мэселе көтерілді. Дат социалистерінің өкілі Кнудсен былай деп жауап берді: біздің деректерімізге қарағанда, Дания үкіметінің ниеті жөнінде бізде бар барлық мөліметтерге қарағанда, полиция съезге келетін орыс делегаттарын мазаламайды. Erep дәл съездің қар- саңында керісінше жавдай туатын болса, онда Халық- аралық социалистік бюро конгрестің өтетін жерін өзгер- ту жонінде, күмон жоқ, қам жасағаи болар еді.
Копенгаген съезінің белгіленгеп күн тәртібі мынадай:

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СОЦИАЛИСТІК БЮРОНЫҢ... СЕССИЯСЫ 199
1) кооператіівтік қөзғалыс; 2) ірі стачкаларға жэрдем- десетін халықаралық ұйым; 3) жұмыссыздық; 4) қарусыздандыру жэне халықаралық дау-жанжалдар- ды аралық мемлекеттердің бітістіруі: 5) эр түрлі елдердегі жұмысшы заңдарының нәтижелері жэне оның халықаралық ұйымы туралы мәселе, Әсіресе сегіз сағаттық жұмыс күні туралы мәселе; 6) ұлттық партия- лардың Халықаралық социалИстік бюромен қатынаста- рын жақсарту; 7) өлім жазасын жою.
Алғашта күн төртібіне аграрлық мӘселені қою ұйға- рылған еді. Вальян мен Молькенбур бұған қарсы болды, олар ұлттық партиялардың съездерінде неғұр- лым тиянақты түрде алдын ала Әзірлеп алмайынша, халықаралық съезде мұндай мӘселені талқылау қиын болады деп тапты. 1913 жылғы халықаралық съезге Әзір болуы үшін ұлттық партиялардың съездері бұл мӘселені арнайы талқыласын деген тілек білді- рілді.
Соңғы кездеғі ең үлкен жаппай стачкалардың бірін ұйымдастырҒан швед жұмысшыларына жэне өз үкіме- тінің сотые авантюрасына қарсы қаһармандықпен күрескен Испания жұмысшыларына тілектестік білді- ретін қарарлар, сонымен қатар Россияда патша өкіметі- нің, Испаниядағы, Румыниядағы жэне Мексикадағы үкіметтердің айуапдықтары меп қырғындарына нара- зылық білдіретін қарарлар қабылдаганнан кейін Ха- лықаралық социалистік бюро өзінің күн тӘртібіндегі келесі басты мэселеге — ГоЛландиядағы жікке бөліну туралы мэселеге көшті.
Голландияда социалисты партияның оппортунистері мен марксистері көптен бері күресіп жатыр. Ағрарлық мэселеде оппортунистер программаның село жұмысшы- ларыпа жер бөліп беруді талап ететін пунктін жақтады. Марксистер бұл пупктке (ошіортунистердіц басшысы Трульстра қорғаған пунктке) қарсы Жігерлі күресті, сөйтіп 1905 жылы ол нунктті жойғызды. Содан соң, оп- портунистер голланд жұмысшыларының діни: ниетте- гі бөлегіне икемделіп, мектентерде дінді оқытуға жэр- дем ретінде мемлекет қаржысып беруді қорғауға дейін барды. Марксистер бұған қарсы қызу күресті. Трульст- 8*

200
В. И. ЛЕНИН
ра бастаған оппортунистер парламенттік социал-демо- кратинлық фракцияны партияға қарсы қойды және Ор- талық Комитеттің шешімдеріне қарсы эрекет жасады. Оппортунистер либералдармен жақындасу саясатын және оларды социалистердің қолдау саясатын жүргізді (элбетте, мұны либералдар уэде еткен, бірақ... жүзеге асырмаған Әлеуметтік реформаларға жету мақсатымен «ақтады»). Оппортунистер голлаид соЦиал-демөкра- тиялық партиясының ескі, маркстік, программасын қай- та қарай бастады жэне, айтқандайын, бұл қайта қарау- дың «күйреу теориясынан» безу сияқты (Бернштейннің белгілі идеясы) тезистерді, немесе программаны мойын- дау партия мүшелерін «Маркстіц философиялың көзқа- растаръш емес», саяси-экономикалық көзқарастарын мойындауга міндеттеуі сияқты тілек ұсынды. Марксис- тердің мұндай бағытқа қарсы күресі барған сайын шиеленісе түсті. Партияның Орталық Органынан ығыс- тырылып шығарылғандар, марксистер (оның ішінде белгілі жазушы эйел Роланд-Гольст, сонан соң Гортер, Паннекук жэне басқалар) «Трпбуна»84 деген өз газетін ұйымдастырды. Трульстра ойына келген амал-айланы қолданып, бұл газетті қуғындады, марксистерге меніц өзімді «қуып шыгуға» тырысып отыр деген кіііӘ тақты, голланд жұмысшыларының мещандық нисттегі бо- лігін «сотқарларға», айтысты жақсы коретіидерге, татулықты бұзушыларға — марксистерге қарсы айдап салды. Әңгіме мынамен аяқталды; партинның Дэвентте болҒан төтенше съезі (13—14 февраль, 1909 ж.) Труль- стра жаҒындағыларды копшілік етіп, «Т рибунаны» жауьгп, оның орнына партияның оппортунистік Орта- лық Ортаныныц жанынан «қосымша» ұйымдастыруға қаулы алды! Әрине, «Трибунаның» редакторлары бұған көнбеді (амал не, мейлінше ымырашыл позиция ұстаған Роланд-Гольсттен басқалары), сондыцтан олар партиядан шыГарылды.
Жік туды. Трульстра мен Ван Коль (отар мөселесі жөнінде Штутгартта85 сөйлеген оппортунистік сөздері- нен кейін «атышулы» болған Ван Коль) бастаған ескі, оппортунистік партия «социал-демократиялық жұмыс- шы партиясы» (S. D. А. Р.) деген атын сақтап қалды.

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СОЦИАЛИСТІК БЮРОНЫҢ... СЕССИЯСЫ 201
Жаңа маркстік партия — саны жағынан едӘуір аз партия—«Социал-демократиялық партия» (S. D. Р.) деген атты қабылдады.
Халықаралық социалистік бюроның Атқару комитеті Голландияда бірлікті қалпына келтіру жөніндегі дел- далдықты өз мойнына алуга эрекет жасап көрді, бірақ мұны өте сөлекет жасады: формальды позиция ұстады жэне оппортунистерге көріне тілектестік білдіріп, жік- ке бөліну жөнінде марксистерді айыптады. Сондықтан олардың жаңа партияны Интернационалға енгізу жө- ніндегі өтінішін Халықаралық социалистік бюроның Атқару комитеті қабылдамай тастады.
Халықаралық социалистік бюроның өзінің 1909 жыл- ғы 7 ноябрьдегі мӘжілісінде голланд марксистерін Интернационалга қатыстыру туралы мэселе қойылды. Әрине, мӘселенің мэнісі, Голландиядағы екі бағыт күресінің мэнісі Бюро мүшелерінің кепшілігіне айқын болмауы мүмкін емес екеніне қарамастан, жұрттың бөрі істің мӘні жөнінде жарыс сөзден аулақ болуды жэне мӘселені шешу тӘртібін көрсетумен тынуды, яғнп мөселені белгілі бір тэртшке бағыттауды, дау-жанжал- ды шешу Әдісіп көрсетуді тіледі.
Сайып келгенде, екі бағыт екі қарар ұсынды: Зин- гер — марксистердің пайдасына, Адлер — оларға қарсы қарар ұсыпды. Зингер қарарыныц тексті былай дейді:
«Халықаралық социалистік бюро қаулы етеді: Жаңа социал-демократиялық Партня (атында қате кеткен: «социал-демократиялық партия» деу керек) деген атпен Голландияда құрылған Партия халықаралық социалис- тік конгрестерге қатыстырылуға тиіс, өйткені ол Интер- националдың уставы қойған шарттарға сай келеді. Бюроға оның делегаты қатысуына жэне оның конгрес- тегі дауыстарыпың санына келетін болсақ, егер голландиЯлық жолдастардың өздері бұл таласты реттеу жөнінде келісімге келмесе, онда бұл мөселені Копенга- ген конгресі шешуі керек».
Бұл текстідеп мынаны көруге болады: мӘселенің түпкілікті шешімін халықаралық конгрестІҢ голландия- лык секциясына беруді ұсынганда, бірақ сонымен қатар Голландияның маркстік партиясын Интернационалдьщ

202
В. И. ЛЕНИН
тануын айқын баса корсеткенде, Зингер формальдық позициядан тайған жоқ. Адлердің бұған керісінше айту- ға батылы жетпеді, голланд марксистерін Интер- националдың мүшелері деп мойындамайтынын, маркс- истерден тура бас тартқан Атқару комитеттің позиция- сына қосылатынын мәлімдеуге батылы жетпеді. Адлер мынандай қарар ұсынды: «Социал-демократиялық пар- тияның өтініші голландиялық секцияға беріледі. Егер бұл секцияның ішінде келісім болмаса, онда шагым Бюроға ұсынылады». Мұнда формальдық позиция Зингердің позицнясындай, бірақ бұл қарардың оппорту- нистерге іш тартатыны текстіден айқын көрініп тұр, өйткені марксистерді Интернационалдың мүшелері деп тану туралы ештеме айтылмайды. Ал қарарларға дауыс беру екі қарардың да сарынын Бюро мүшелері толық аңғарғанын бірден көрсетті. Зингерді жақтап 11 дауыс берілді: Францияның 2 даусы, Германияның — 2, АнглИЯның — 1 (с.-д.), Аргентинаның —2, Болгария- ның — 1, Россняның — 1 (с.-д.), Полыпаның — 1
(с.-д.), Американыц—1 (социалистік жұмысшы пар- тиясы86) даусы берілді. Адлерді жақтап 16 дауыс беріл- ді: Англияның— 1 («тэуелЫз» жұмысшы партиясы87), Данияның — 2, Бельгияның —2, Австрияның —2, Венг- рияның — 2, Польшаның — 1 (ППС88), Россияның — 1 (с.-р.), Американыц—1 (социалистік партиясы89), Голландияның — 2 (Ван Коль мен Трульстра!), Шве- цияныц — 2 даусы берілді.
Неміс революЦияшыл сөциал-демократтарыныц орга- ны «Лейпциг Халық Газеті» (№ 259) Халықаралық социалистік бюроның бұл шешімін қынжылуға тұрар- лық шешім деп өділ атады. «Пролетарлық Интернацио- нал бұл шешімді Копепгагенде қайта қарауга тиіс» — деп ол газет толық долелді қорытынды жасады. «Адлер жолдас,—деп жазды 1909 ж. 11 ноябрьде осы бағытта- ғы екінші бір газет «Бремен Азаматтық Газеті», «Bremer Biirgerzeitung» — түрлі түсті бояумен жылты- рап тұрған халықаралық оппортунизмнің адвокаты ретінде көрініп отыр». Оның қарары «оппортунистік қойыртпақтыц қолдауы арқасында» (Sammelsurium) өтті.

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СОЦИАЛИСТІК БЮРОНЫҢ... СЕССИЯСЫ 203
Біздер, орыс социал-демократтары, Осы әділ айтыл- ған сөздерге тек былай деп қана қөса аламыз: біздің социалпст-революцИонерлер, элбетте, Поляк социалнс- тік партиясымен бірге оппортунистік сыбайластар тобынан орын алуға асыгып отыр.
Халықаралық социалистік бюроның сессиясы аяқ- талғанпан кейін, 1909 ж. 8 ноябрьде, Брюссельце пар- ламентаралық социалистік комиссияның, яғни эр түрлі елдердің социалистік парламенттік фракциялары мүше- лерінің 4-МӘжілісі болды. Жалпы алғанда фракциялар- дан өкілдер аз келді (орыс социал-демократиясының Думадағы фракциясынан окіл мүлде болған жоқ). Деле- гаттар қартайған жұмысшыларды қауіпсіздөпдіру туралы, эр түрлі елдердегі заң шығарудыц жайы тура- лы, жұмысшылар депутаттарының жобалары туралы мэселе жөнінде пікір алысты. «Neue Zeit»-Te бастырған мақаласының негізінде Молькенбур ең төуір хабар жа- сады.
«Социал-Демократ» № 10, «Социал-Демократ» газетгніц
24 декабрь, 1909 ж. текстг бойынша басылып
(6 январь, 1910 ж.) отыр

204
«ВПЕРЕД» ТОБЫ ТУРАЛЫ90
КОНСПЕКТ
«Вперед» тобындағы жолдастарға оқылған бірқатар лекциялардан кейін жэне партияның міндеттері тура- лы, «Вперед» тобының партияда алатын орны туралы олармен жасалған қорытынды оңгімеден кейін, түсіиіс- пеушіліктер мен теріс пікірлерден аулақ болу үшін, мен талас мэселелер жөніндегі өз көзқарасымды жазба түр- де баяндауды қажет деп табамын.
Мен «Вперед» тобының платформасы партияның шешімдерімен (1908 жылғы декабрь конференциясы- ның қарарлары) сыйыспайтын жэне бұл шешімдерге қайшы келетін көзқарастарға лық толы деп есептеймін.
«Вперед» платформасының қазіргі кезеңге көзқарасы теріс, өйткені бұл көзқарас самодержавиенің буржуа- зиялық монархияга айналу жолындағы жаңа қадамы- нан көрініп отырған Россиядағы экономикалық жэне саяси өзгерістерді есепке алмайды. Сондықтан «Вперед» платформасының көзқарасынан іс жузінде шақырым- паздық тактикалық тұжырымдар туады.
Сондықтан «Вперед» платформасы социал-демокра- тинлық партияның III Думаға қатысуының сөзсіз қа- жеттігін жэне жария ұйымдарға сүйенетін жэне жария мүмкіндік атаулыны міндетті түрде пайдаланатын жаңа типті құпия партия ұйьгмын құрудың сөзсіз қажеттігін теріс деп табатын көзқарастарға лық толы.
«Пролетарлық философия», «пролетарлық мэденнет» дейтіндерді, т. т. жасап шығару міндетін оз платформа- сында ұсына отырып, «Вперед» тобы корсетілген салада

«ВПЕРЕД» ТОБЫ ТУРАЛЫ
205
антимаркстік козқарастарды жүзеге асырушы әдебиет- шілердің тобын іс жүзінде қорғап отыр.
Шақырымпаздықты «заңды сарын» цеп жарнялай отырып, «Вперед» тобының платформасы мұнысымен партияға орасан зор зиян келтіретін шақырымпазДықты бүркемелеп, қорғап отыр.
Осының бӘрінің нэтижесшде «Вперед» тобындағы жолдастардың көпшілігінің: біздер Орталық Органва шын ниетімізбен корреспонденциялар жазып тұрамыз, шақырымпаздармен идеялық жэне жолдастық тұрвы- дан күресіп отырамыз, жария мүмкіндіктерді Пайдала- нуға шындап кемектесеміз, жария жұмысшы ұйымдары мен кэсшорындарын бүлдіру Әрекеттерінің бөрімен күресіп отырамыз деп ауызба-ауыз жасаған мӘлімдеме- лері,— осы мӘлімдемелері сенімсіздік туғызады жэне «Вперед» тобы жергілікті жұмыста, конференцияны әзірлеу жұмысында партия бағытына қарсы күрес жүр- гізеді деп қауіптенуте мэжбур етіп отыр.
Менің ойымша, «Вперед» тобыныц жергілікті қызмет- керлеріне деген көзқарас бұл қызметкерлердің Рос- сиядағы ісі қандай болатынына жэне өлардың оз мөлім- демелерін қалай орындайтынына қарай анықталады.
Ленин
1909 ж. декабръдін аяц ксзгнде жазылғап
Бгрінгиг рет 1933 ж. Лениннгң Ңолжазба бойъінша басылып
XXV жинағында басъілған отыр

206
БІРЛІККЕ
Бұдан дәл бір жыл бұрын, 1909 жылғы февральда, «Социал-Демократтың» 2-номерінде біз РСДРП партия- лық конференциясыныц жұмысын «тозғындау жылы- нан, идеялық-саяси сергелдең жылынан, партиялық бағытсыздық жылынан» кейін партияны «жолға» салу- шылық (мақала: «Жолға»)* ретінде сипаттадық. Біз онда партиямыздың басынап кешіріп отырған ауыр дағ- дарысы, соз жоқ, тек ұйымдық дағдарыс қана емес, со- нымен бірге идеялық-саяси дағдарыс екенін де көрсет- кенбіз. Біз контрреволюциялық дӘуірдің іріткі салатын ықпалдарына қарсы партиялық организмнің ойдағыдай күрес жүргізуініц кепілі ең алдымен мынада деп білдік: конференцияның тактикалық шешімдері негізгі міндет- ті дұрыс шешті, ол міндет: таяудағы дауыл мен тегеу- ріннен алып шыққан өзінің революциялық мақсатта- рын, бұқараның тікелей күресінің тӘжірибесі дэлелдеген өзінің революциялық-социал-демократиялық тактика- сын жұмысшы партиясының толық дөлелдегендігі, ал сонымен қатар біздің көз алдымызда болып жатқан ора- сан зор экономикалық жэне саяси өзгерістерді есепке алу, самодержавиенің заманның буржуазиялық жағдай- ларына бейімделу жоніндегі, буржуазиялық монархия болып ұйымдасу жөніпдегі, деревняның буржуазиялық жоғарғы топтарымен, сауда-енеркэсш капитализмінің шонжарларымен ашықтан-ашық, кең жэне үнемі жүргі- зіліп отырған одақтасуы арқылы патша өкіметі мен қа- * Қараңыз: Шығармалар толық жинағы, 17-том, 388—399-беттер. Ред.

БІРЛІККЕ
207
ражүздік помещиктердің мүдделеріп қамтамасыз ету жөніндегі Әрекеттеріп есепке алу. Біз партияның жаңа тарихи кезеңмен байланысты ұйымдық міпдетін,-— бұ- қара ішінде революциялық соцИал-демократиялық жұ- мыстың тірек пункттерін құру үшін құлия партияның алуан түрлі жарня мекемелерді, оның ішінде Думадағы социал-демократиялық фракцпяны да пайдалану мінде- тін атап көрсеткенбіз. Осы ұйымдық міндет біздіңнеміс жолдастардыц ерекше заң заманында шешкен міи- детімен ұқсас екендігін көрсете отырып, біз социал-де- мократияның Думадағы жұмысын теріске шығару неме- се Думадағы біздің фракцияның баГытын тікелей жэне ашық сынаудан бас тарту түрінде, құпия социал-демо- кратиялық партияны теріске шығару немесе кемсіту түрінде, оны тұрлаусыз жария ұйыммен ауыстыру, біз- дің революциялық ұрандарды шұнтитып тастау, т. т. жөнінде өрекеттер жасау түрінде «ұстамды пролетар- лық жұмыстан күйінішті ауытқу» туралы айтқанбыз.
Ссылай артқа көз сала отырып, біз партиямыздың Орталық Комитетініц жуырда болған пленумыныц91 маңызын дұрысырақ бағалай аламыз. Пленум қабылда- ған өте маңызды қарарлардың текстін оқушылар осы номердің басқа жерінен табады92. Бұл қарарлардың ма- ңызы — партияның нақты бірлігіне қарай, барлық пар- тиялық күштерді топтастыруға қарай, партияның так- тикасы мен өпың ұйымы жоніндегі негізгі қағидалар- ды — біздің қиын уақытымызда социал-демократияның жолын анықтап беретін қағидаларды бірауыздан мо- йындауға қарай ірі адым басқандық. Бұл жол бұдан бір жыл бұрын дурыс көрсетілген болатын, ал бұл жолға қазір букіл партия түскелі отыр, оның дұрыстығына партиядағы барлың фракциялардың көзі жетіп отыр. Бастан кешірген жыл жаңа фракциялық бытыраушы- лықтар жылы, жаңа фракциялық күрес жылы, партия- ның тозГындау қаупінің шиеленіскен жылы болды. Бі- рақ жергілікті жерлерде жұмыс істеу жағдайлары, со- циал-демократиялық ұйымныц қиын жағдайы, пролета- риаттың экономикалық жэне саяси күресінің ең шұғыл міндеттері,— осылардың оӘрі барлық фракцияларды со- циал-демократиялық күштерді топтастыруға итермеле-

208
в. И. Ленин
ді. Контрреволкщия неғұрлым нығайған сайын, арсыз- данған сайын, долданған сайын, либералдық жэне ұсақ буржуазиялық-демократиялық топтарда жексұрын ре- негаттық жэне революциядан безу кең тараған сайын, социал-демократтардың бӘрінің партияга ұмтылуы күш- тірек болды. Өте бір ерекше нәрсе: жағдайлардың бүкіл осы жиынтыҒының ықпалымен 1909 жылдың екінші жартысында біздің партинныц бір-біріііен сошпалық алшақ кеткен мүшелері, бір жағынан, меньшевик Пле- ханов жолдас сияқты, ал екінші жағынап, «Вперед» то- бы (ортодокс болыпевизмнен бөлініп шыққан болыпе- виктер тобы) сияқты мүшелері партиялықты жақтады. Плеханов жолдас 1909 жылдың авгусында «партия ішіндегі ықпал үшін күрес» деген ұранмен жікке бөлі- нуге жэне партияны жікке бөлу бағытына үзілді-кесіл- ді қарсы шықты. «Вперед» тобы платформа басып шы- ғарды, рас, оның бас жагында «большевизмнің бірлігін қалпына келтіру жолындағы күрес» туралы айтылған, бірақ аяқ жағында фракцияшылдық, «партия ішіндегі партия», «фракциялардың оқшаулығы мен томаға-тұ- йықтығы» ұзілді-кесілді айыпталған, олардың партия ішінде «сіңісіп кетуі», олардың «қосылып кетуі», фрак- циялық орталықтардың «шын мӘнінде идеялық жэне әдеби» орталықтарға ғана айналуы үзілді-кесілді талап етілген («Қазіргі жағдай жэне парткяның міндеттері» деген кітапшаның 18 жэне 19-беттері).
Партияның көпшілігі айқын белгілетен жолды қа- зір — элбетте, егжей-тегжейі жағынан емес, негізінен — фракциялардың бөрі бірауыздан мойындап отыр. Шие- леніскен фракциялық күрес жылы фракциялардың бэ- рін жэне фракцияшылдық атаулыны жою пайдасына, партия бірлігі пайдасына батыл қадам жасауға алып келді. Бар күшті пролетариаттың экономикалық жэне саяси күресінің ең шұгыл міндеттеріне жұмылдыру ұй- Ғарылды; болыпевиктердің фракциялық органын жабу туралы хабарланды; «Голос Социал-Демократаны», яғ- ни меныпевиктердің фракциялық органын жабудың қа- жеттігі туралы бірауыздан шешім қабылданды. Бір- ауыздан бірқатар қарарлар қабылданды, бұлардың іші- нен біз неғұрлым маңызды қарарлар ретінде, партшіда-

БІРЛІККЕ
209
ғы істің жайы туралы қарарды жэне ең таяу уақытта партия конференциясын шақыру туралы қарарды ерек- ше бөліп көрсетуге тиіспіз. Бұл қарарлардың біріншісі, былайша айтқанда, фракцияларды біріктіру платформа- сы болғандықтан, толық талдау жасауды айрықша ке- рек етеді.
Ол қарар: «1908 жылғы партия конференциясы қа- рарларының негізгі қағидаларын дамыту ретінде...» де- ген сөздермен басталады. Біз 1908 жылгы Декабрь кон- ференциясының басты үш қарарының: кезеңді бағалау туралы жэне пролетариаттың саяси міндеттері туралы, партияның ұйымдық саясаты туралы жэне оның Дума- дағы социал-демократиялық фракцияға көзқарасы ту- ралы қарарлардың бұл негізгі қағидаларын жоғарыда келтірдік. Бұл қарарлардың өрбір егжей-тегжейі жөніп- де, өрбір пункті жөнінде партия ішінде бірауыздылық жоқ екендігіне, қиындап отырған өкономикалық жэне саяси күрестің тӘжірибесі мен сабақтарына сэйкес ол қарарларды сынау үшін, оларды өңдеп қайта жасау үшін партиялық баспасөздің есігі кеңінен ашық болуга тиіс екендігіне, сынау, пайдалану, жақсартулар жөнін- дегі осы жұмысты бұдан былай фракциялардың бэрі, дұ- рысырақ айтқаида: партия ішіндегі аГымдардыц бәрі өзін өзі билеу ісі ретінде, өз бағытын анықтау ісі ретін- де қарауға тиіс скендігіие зэрредей де кумэн болмауы керек. Бірақ партиялық бағытты сынау мен түзеу жұ- мысы партиялық ңимыл бірлігіпе кедергі жасамауға ти- іс, өйткені өл қимыл бір минутке де кідіре алмайды, ол ауытқи алмайды, ол барлық нэрсе жөнінде көрсетілгеи қарарлардың негізті қағидаларына сай багытталып оты- руға тиіс.
Осы қағидаларды дамыта отырьтп, Орталық Комитет қаулысының бірінші пункті социал-демократиялық тактиканың «принципті негіздерін» еске түсіреці; бұл тактика, бүкіл халықаралық сОциал-демократияның әді- сіне сэйкес,— Әсіресе озіміз бастан кешіріп отырған заманда — «ең таяудагы кезеңнің қазіргі нақты жағда- йына ғана» лайықтала алмайды, қайта эр түрлі жолдар- ға, ықтимал жағдайдың бөріне: оқнға «тез езгергенде» де, «жағдай біршама тұрақты болғанда» да қолданыла-

210
В. И. ЛЕНИН
тындай болуға тиіс. Бұл тактикалық әдісті жоспарлы, дӘйекті түрде қолдану мүмкіншілігі пролетариатқа бі- рінші рет туып отыр. Біздіц партияның тактикасы бел- гілі бір уақытта, пролетариаттың белгілі бір қимылын- да, ұйымдық ұялардың белгілі бір жүйесінде «пролета- риатты ашық революциялық жаңа күреске әзір етуге» тиіс (біз мұнысыз революңпялық соцпал-демократияға өзімізді жатқызу правосыпап айрылган болар едік, біз өзіміздіц негізгі ісімізді — 1905 жылғы заман осиет етіп қалдырғап жәпе қазіргі экопомикалық, саяси жағдай- дың Әрбір кішкентай белгісі жүктеген ісімізді орында- маған болар едік),— жэне де «контрреволюцпяның тұр- лаусыз режимінің барлық қайшылықтарын езі ушін пайдалануға пролетариатқа мүмкіндік беруге» тиіс (мұнысыз біздің революңияшылдығымыз сылдыр сөзге айналар еді, халықаралық социал-демократияның рево- люциялық тэжірибесінің, білімдері мен сабақтарының бүкіл жиынтығын эрбір практикалық қимылға, патша өкіметінің, оның одақгастарының жэне барлық буржуа- зиялық партиялардың эрбір қайшылығы меп ауытқуын пайдалануға ңолданудъщ орнына, революциялық сөздер- ді цайталауга айналар еді).
Қарардың екінші пункті Россиядағы жұмысшы қоз- ғалысы бастан кешіріп отырғап шұғыл бет бүрысқа сипаттама береді. Социал-демократияшыл жұмысшы- лардың жаңа ұрпағы «революцияның міндеттері мен Әдістерінен» ешбір бас тартпай, қайта оларды қорғай отырып, бұл өдістерді болашақтағы жаңа революцияда жеңіп шығатындай болып шебер қолдану үшін неғұр- лым кең жэне негұрлым берік негіз Әзірлей отырып, өзі- нің тарихи міндетін шеше алуы үшін, партия ұйымын жаңғыртуы үшін, күрестің жаңа формаларын жасап шығаруы үшін, ұйымдасып, оларға көмек көрсетейік.
Қарардың үшіпші пункті барлық жерде сапалы жұ- мысшылардыц «партнялық социал-демократиялық күш- терді шоғырландыруға, партия бірлігін иығайтуға ұм- тылуын» туғызған жағдайларды суреттейді. Бұл жағ- дайлардың бастысы — контрреволюциялық ағымныц өршігендігі. Жау тас-түйін ұйымдасып, шабуыл жасау- да. Ежелгі жауларға—патша окіметіне, чиновниктердің

БІРЛІККЕ
211
озбырлығы мен зорлық-зомбылығына, крепостник-поме- щиктердің тарапынан болатын езгі мен масқара қорлық- қа — жаңа жау: цролетариатқа қарсы өз тӘжірибесі ар- қылы күшейген саналы дұшпандық негізінде барған сайын біріге түскен буржуазия қосылын өтыр. Револю- ционерлерді еш уақытта болып көрмеген дәрежеде қырып-жойып, қинап, азаптан отыр. Революцияны қа- ралап, масқаралап, оны халықтың ойынан аластауга ты- рысып отыр. Бірақ жұмысшы табы революция атаулы- ның, өсылай атауга азды-көпті тұрарлық революция- ның басты жеңісін, атап айтқанда: бұқаралық күрестің тӘжірибесін, өз жағдайын қалайда елеулі түрде жақ- сарту үшін бұқаралық күрестің қажеттігіне миллионда- ған еңбекшілер мен қаналушылардың сенімін жаулар- дың тартып алуына ешбір елде ешқашан өлі мүмкіндік беріп көрген емес. Сондықтан Россияның жұмысшы та- бы бұқараның революциялық күреске деген Әзірлігін, оның 1905 жылы жеңіске жеткізген жэне элі де талай рет жеңіске жеткізетін қаһармандығын барлық қиын- дықтан аман алып шығады.
Біздерді контрреволюцияның езгісі мен контррево- люциялық пиғылдың өршуі ғана топтастырып отырған жоқ. Біздерді қарапайым, күнделікті практикалық жұ- мыстыц өрбір адымы да топтастырып отыр. Социал-де- мократияпыц Думадағы жұмысы бастапқы кезде болмай қоймайтын қателерден арылып, үмітсіздік пен селқос- тықты жеңіп, революциялық насихаттың, үгіттің, ұйым- дасқан таптық күрестің социал-демократтардың бөрі бағалайтын құралын шыңдай отырып, тоқтаусыз ілгері басуда. Сондықтан жұмысшылар қатысатын әрбір жа- рия съезд, пролетариат ішіне кіріп араласып, өзінің таптық саналылығын, еңбек мүдделері мен демократия талаптарын ашық қорғауды тарататын Әрбір жария ме- кеме,— тұтас алғанда күштердің топтасуына, Қозғалыс- тың дамуына жеткізеді. Үкіметтің етқандай: қуғын- сүргінге ұшыратуы, опың қаражүздік, буржуазиялық одақтастарыныц ешқандай ңулық-сұмдыҒЫ сан алуан формаларда, ал кейде күтлеген формаларда көрінетіп пролетарльіқ күресті жоя алмайды, өйткені капитализм өз дамуының Әрбір адымымен өзініц көрін қазушылар-

212
В. И. ЛЕНИН
ды өзі үйретіп, өзі топтастырады, олардың қатарын кө- бейтеді, наразылығын күшейтеді.
Социал-демократиялық топтардың бытыраңқылығы мен жұмыстаҒы «майдагерлік» те осы бағытта (партин- лыққа ұмтылу) эрекет етіп отыр, ал топтардың быты- раңқылығы мен жұмыстағы «майдагерліктен» соңғы бір жарым-екі жыл бойы қозғалысымыз соншалық знян ше- гуде. Күштерді шоғырландырмайынша, басшы орталық- ты құрмайынша практикалық жұмысты орге бастыру мүмкін болмай отыр. Орталық Комитет осы орталықты ұйымдастыру жэне оның жұмыс істеуі туралы, оның құрамын практикальіқ күштермен кеңейту туралы, оның жұмысын жергілікті жерлердегі жұмыспен не- ғұрлым тығыз байланыстыру, т. т. туралы бірқатар ше- шімдер қабылдады. Тоқырау кезінде алға тартылмай қоймайтын теориялық мүдделер де жалпы алғанда со- циализмді, Әсіресе бірден-бір тылыми социализм ретін- де — марксизмді, буржуазиялық контрреволюциядан қорғау үшін топтасуды талап етеді, ал буржуазиялық контрреволюция барлық күшін революциялық цоциал- демократияның идеяларына қарсы күреске жұмылды- рып отыр.
Ақырында, қарардың соңғы пункті социал-демокра- тиялық қозғалыстың идеялық-^саяси міндеттері туралы сөз етеді. 1908—1909 жылдардағы социал-демократия- лық қозғалыс ішіндегі қауырт процесс бұл міндеттердің де өсы кезге дейін өте-мөте күшті қойылып, фракция- лардың нағыз кескілескен күресі арқылы шешіліп кел- Генін көрсетті. Мұның өзі кездейсоқтық емес еді, пар- тия ұйымдарының дағдарысы мен тозғындауы жағда- йында болған қажетті құбылыс еді. Бірақ мұның өзі нақ қажеттілік болды, сондықтан талданып отырған қарар- дың бірауыздан қабылдануы ілгері басуға жалпы ұм- тылушылықты, негізгі қағидалар жөніндегі таластан оларды даусыз деп мойындауға жэне осының негізінде ынтымақты жұмысты күшейтуте көшуге жалпы ұмты- лушылықты айқып көрсетті.
Дұрыс жолдан басқа жаққа екі түрлі ауытқуды қазір- гі тарихи жағдайдың жэне пролетариатқа буржуазия- лық ықпалдың туғызбай қоймайтынын қарар мойын-

БІРЛІККЕ
213
дайды. Бұл ауытқулардың бірі, шынында, мынадай бел- гілермен сипатталады: «құпия социаЛ-демократиялық партияны теріске шығару, оның ролі мен маңызын тө- мендету, революциялық социал-демократияның про- граммалық жэне тактикалық міндеттері мен ұрандарын шұнтитып тастауға эрекет жасау, т. т.». Социал-демо- кратияның ішіндегі бұл қателердің оның сыртындағы контрреволюциялық буржуазнялық тасқынмен байла- нысы түсінікті. Революцияныц өсиеттеріне адалдығын, столыпиндік «жариялылықтың» негіздеріне қарсы аяу- сыз күресуге қалтқысыз Әзірлігін өзініц жұмысымен дэ- лелдеуші құпия социал-демократиялық партиядан гөрі басқа ештеце де буржуазия мен патша өкіметіне сонша- лық ошпенді емес. Социал-демократияның революция- лық міндеттері мен ұрандарынан гөрі басқа ештеңе де буржуазия мен патша өкіметінің малайларына сонша- лықты өшпепді емес. Мұның екеуін де қорғау біздің сөзсіз міндетіміз, сондықтан нақ құпия жұмыс пен жа- рия жұмысты ұштастыру ісі құпия партияның «ролі мен маңызын төмендету» атаулыға қарсы күрес жүргі- зуді біздерден ерекше талап етеді. Нақ осы негұрлым ұсақ мэселелерде, негұрлым шамалы мөлшерде, жеке себептер жөнінен, жария шеңберлерде партиялық пози- цияны қорғау қажеттігі бұл міндеттер мен ұрандардың шунтитып тасталмауын, күрес формасының өзгеруі оның мазмұнын жоймауын, оның ымырасыздығын бэ- сеңдетпеуін, пролетариаттың тарихи перспективасы мен тарихи мақсатын бұрмаламауын: барлық еңбекшілер мен қаналушыларды, бүкіл халық бұқарасын демокра- тиялық республиканы жеңіп алатын бірқатар буржуа- зиялық революциялар арқылы капитализмнің өзін құ- лататын пролетарлық революцияға алып келу мақсатын бұрмаламауын қадағалап отыруды ерекіпе қатты талап етеді.
Бірақ, екінші жағынан,— міне бұл арада біз екінпіі бір ауытқуға сипаттама беруге кешеміз,— революңия- лық социал-демократиялық жұмысты Әрбір тарихи жа- ңа кезеңнің өзгеіпелігіпе бейімдеп, оның формасын өз- гертіп отыруды үйренбейінше, практика жүзінде, күн сайын жүргізуге болмайды. «Думадағы социал-демокра-

214
В. И. ЛЕНИН
тиялық жұмыс пен жария мүмкіндіктерді пайдалануды теріске шығару, мұның екеуінің де маңыздылығын тү- сінбеу» дэл мынадай: егер ол орын алатын болса, іс жүзінде таптық социал-демократиялық саясатты жүрті- зу мүмкін болмайтын ауытқу болып табылады. Россия- ның тарихи дамуының жаңа кезеңі біздің алдымызга жаңа міндеттер қойып отыр: бұл ескі міндеттер қазір- дің өзінде шешілді, олардап безуге болады деген соз емес,— жоқ; бірақ бұл осы жаңа міндеттерді есепке алу керек, күрестің жаңа формаларын табу керек, оларға сэйкес тактика мен ұйымды жасап шығару керек деген сөз.
Партияда осы негізгі мэселелер жөніндегі келісім, жогарыда көрсетілген екі ауытқуды ең алдымен соци- ал-демократиялық жұмысты кеңейту жэне тереңдету арқылы «жецудіц» қажеттігі жөніндегі келісім қалып- таса бастаган екен,— онда басты нэрсеге («социал-де- мократиялық қозғалыстың идеялық-саяси міндеттерін» дұрыс белгілеу үшін) қол жеткені. Енді осы қол жеткен нөрсені үнемі жүзеге асырьгп отыру керек, бұл міндет- терді партия топтарының бӘрінің, жергілікті қызметкер- лердің бӘрінің эбден айқын түсінуіне жетісуіміз керек, жұмыстың барлың салаларында бұл екі ауытқудың екеуінің де қауіпті екендігін түсіндіруді ақырына дейін жеткізу керек, жұмысты қай жаққа болсын бұлталақ- тауды мумкін болмайтындай етіп жолга қою керек. Қа- былданған шешімдерді жүзеге асыру жөніндегі практн- калық шаралар, эконөмикалық жэне саяси күрестің өзі- ніц қажеттіліктері бұл арада нені жэне қалай ақырына дейін істеу керектігін кейін озі-өзінен көрсетеді.
Бұл қажеттіліктердің ішінде партия өмірінің дағды- лы барысына кіретін (бұл «дағдылы барысы» бар кез- де) бір қажеттілік бар. Біз партия конференциясы ту- ралы айтып отырмыз, ал бұл конференция Россияның барлық түкпіріндегі партиялық социал-демократиялық ұйымдар мен топтардыц жергілікті жерлердегі жумыс- пен шынымен айналысып жатцан окілдеріп бір жерге жинар еді. Бұл міндет қаншалық қарапайым болғаны- мен, алайда қазіргі тозгындау оны өте қиындатып жі- берді. Орталық Комитеттің қарары жаңа қиындықтарды

БІРЛІККЕ
215
(облыстық делсгаттарды облыстық конференциялар ар- қылы емес, бұларды шақыру мүмкін болмағандықтан, жекелеген жергілікті ұялар арқылы сайлауды) жэне жаңа міндеттерді (жария қозғалыстыц партия қайрат- керлерін кецесші дауыспен тартуды) есенке алады.
Объективті жағдайлар жұмыстың мөлшері және қа- зіргі формалары жағынан қарапайым құпия жұмысшы ұялары партияны ұйымдастырудыц негізі болуын талап етеді. Бірақ қазіргі ауыр жагдайда революцпялық соци- ал-демократиялық жұмысты үнемі, толассыз, жосларлы түрде жүргізу үшін,— көп реттерде төжірибелі, ескі жолдастардың көмегін күтуге болмайтындықтан да, құ- пия жұмысшы ұяларынан бұрынғыдан гөрі анағұрлым көбірек ынта мен өзіндік эрекет ету талап етіледі. Ал бұл ұялар, біріншіден, бір бірімен берік байланыс жа- самайынша, екіншіден, эр түрлі және эр алуан жария мекемелер түріндегі тірек пункттер құрмайынша, бұ- қараға үнемі ықпал етіп отыру жэне бұқарамен бірлесіп қимыл жасау міндетін шеше алмапды. Әлгі құпия ұялар делегаттары конференциясының қажеттігі,— бөрінеп бұрын, ең алдымен, дереу және қалай болғанда да қа- жет екендігі осыдан келіп шығады. Жария қозғалыстан партияшыл социал-демократтарды іске тартудың, «жер- гілікті партиялық орталықтармен берік уйымдыц байла- ныс орнатуға әзір тұрган жария қозғалыстағы социал- демократиялық топтардың» өкілдерін іске тартудың қажеттігі осыдан келіп шытады. Біздің жария социал- демократтардың ішінен, сөз жүзінде ғана емес, іс жүзін- де кімнің шынымен партиялық адам екенін, олардың ішінен жұмыстың жоғарыда көрсетілген жаңа жагдайла- рын, ол жағдайлармен революциялық социал-демокра- ‘тияның ескі міндеттерін ұштастыруды шынымен кімнің түсінГенін, бұл міндеттерді орындау жолында жұмыс істеуге шын ниетімен кімнің Әзір екенін, нартиямен бе- рік ұйымдық байланыс орнатуға қандай топтардың шы- нымен Әзір екенін,— мұны тек жергілікті жерперде ға- на, күнделікті құпин жұмыстың барысында гана анық- тауға болады.
Енді барлық социал-демократиялық күштер осы жұ- мыста топтасады, орталықтағы жөпе жергілікті жерлер-

216
В. И. ЛЕНИН
дегі партия қызметкерлері конференцияны әзірлеуге барлық күш-жігерімен кіріседі, бұл конференция біздің партиялық бірлігімізді біржолата баянды етуге жэне ке- лешек революциялық шайқастар үшін неғұрлым кец, неғұрлым берік, неғұрлым икемді пролетарлық база жа- сау ісін жұмыла ілгері жылжытуға көмектеседі деп се- неміз.
«Социал-Демократ» JV? 11, «Социал-Демократ» газетгнгц
13 (26) февраль, 1910 ж. тексті бойынша басылып
отыр

217
ЖОЙЫМПАЗДАР «ГОЛОСЫНЫҢ» ПАРТИЯҒА ЦАРСЫ ШЫҒУЫ
(«ГОЛОС СОЦИАЛ-ДЕМОКРАТАҒА» ЖАУАП) «
«Голос Социал-Демократаның» 19—20-номері жэне Аксельрод, Дан, Мартов, Мартынов жолдастардыц «Жолдастарға хат» деген атпен жеке басылған манифе- сі бірігу пленумынан кейін іле-шала партняны талқан- дауға арналған бомба болып табылады, сондықтан біз, қысқаша болса да, толық болмаса да, дереу ескерту жасауға, барлық социал-демократтарды сақтандыруға мэжбур болып отырмыз.
«Голос СоцИал-Демократаның» бізді, Орталық Орган- ның редакциясын атқылап отырғанынан бастайық. Ол бізді Мартовтыц мақаласын «Дискуссионный Листок- қа»94 жіберді деп осы жолдастың оз созімен айыптайды. «Менің мақалам пленум шешімдері туралы мүлде айтыс тудырмайды»,— деп жазып, баса көрсетеді Мартов жол- дас; «Жолдастарға хатта» мұның езі сөзбе-сөз қайта- ланған.
Мартов жолдастың «Дұрыс жолда» деген мақаласып оқып шыққан эрбір адам ол мақаланың пленум шепгім- дерін тура айтысңа салып отырғанын, Орталық Орган- ның құрамы туралы шешімге тура ңарсы шығып отыр- ғанын, ағымдардың тең праволылығы, авымдардың «бейтараптыты» теориясын бүге-шігесіне дейін дэлел- деп отырғанын көреді. Бейне талас тудырып отырган мақала пленум шешімдерін «айтысқа салмайды» деу өрескел өтірік, бұл өтірікті Мартов жопдас жэне «Го- лостың» бүкіл редакциясы айтып отыр, мұның өзі пар- тия шешімін тура қорлаушыльщқа ұқсайды.

218
В. и. Л EH ИН
Егер пленум шешімдерін айтысқа салу мен Орталық Органның өзіпде пленум батытын адал жүргізудің ара- сындағы айырмаінылық біреулерге айқын болмаса, онда біз мұндай адамдарды, эсіресе меньшевиктерді, Плеха- нов жолдастың Орталық Оргаппыц осы номеріндегі гиб- рат аларлық мақаласы жөпіпде жәпе тағы да сол автор- дың «Дневник Социал-Демократасының» ғибраттылығы Әлгіден эсте кем емес ГІ-номері жоніпде ойлап көруге шақырамыз. Партия шешіміи және партиялық бірігуді қорлагысы келмеген бірде-бір меньшевик Плеханов жолдастың «Дневникте»- пленум шешімін айтысңа са- лып ОтырГанын, ал «Астыртын жұмысты қорғау жөнін- де» деген мақалада оның партиялъің багытты қорғайты- нын теріске шығара алмайды. Егер пленум шешімін жузеге асыртпаудың зұлымдық мақсаты көзделмесе, бұл айырмашылықты түсінбеуге бола ма?
Ал ол ол ма, Мартов жолдас және «Голостың» бүкіл редакциясы «Дұрыс жолда» деген маңалада пленум шешімдері айтысқа салынбайдынмыс деп өрескел өтірік айтып отыр. Мақалада бұдан да асқан сорақылық бар. Мақала түгелдей, бір жағынан, құпия партияның, яғни РСДРП-ныц, жэне, екінші жағынан, соцнал-демократ- тармыз деп аталғысы келетін, партиядан бөлініп шық- қан жарияшылдардыц тец праволылыГы теориясына құ- рылтан. Мақала түгелдей бүтіннің қандай да болсын екіге жарылған бөліктері өрқашан бірігетін «тең право- лылық пен бейтараптық» негіздерінде бірігуге мін- детті жұмысшы авангардының осы «екі бөлігін», «соци- ал-демократиянъщ екі бөлігін» жікке болу теориясына құрылған!
Орынның тапшыльіҒЫ Мартов козқарастарының мұн- дай сипаттамасын дэлелдеу үшін цитаттарды көп келті- руге мүмкіндік бермей отыр. Егер бұл жалпы керек болатын болса, оны бірсыпыра басқа мақалаларда істей- міз, өйткені Мартовтың «тец праволылық теориясын» теріске шығаруга ешкім бел байлай қоймас.
Ал бұл жаца теория пленум қаулыларына тура қарсы шығу деген сөз, оның үстіне: ол қаулыларды тура ңор- лаушылъщ деген сөз. Пленум шешімдерін адал орын- даушы жұрттың бөріне бұл шешімдердің айқын мӘні

ЖОЙЫМПАЗДАР «ГОЛОСЫНЫҢ» ПАРТИЯҒА ҚАРСЫ ШЫҒУЫ 219
мынада болып отыр: тіпті де жалпы жарияшылцардың бэрі мен біздің құпия РСДРП-ның арасындағы «жікке бөлінуді» емес, партиялық меныпевиктер мен партия- лық большевііктердің жікке болінуін, осы байырғы фракциялардыц жікке бөлінуін жою керек. Партиядан қол үзген жарияшылдар «социал-демократняньщ» пар- тия сияқты немесе партиямен тең праволы «бөлігі» дел тіпті де есептелмейді. Мұның керісінпіе, жойымпаздық- тан (яғни қалай болғанда да жарияшылдықтан) іргені аулақ салу жэне партиялық көзқарасқа көшу, «партия- лық өмір салтына» көшу жонінде айқын айтылған шартпен оларды партията кері шақырып отыр. Орта- лық Комитеттің конференция туралы хатында, пленум қарарлары жөніндегі осы ресми және партня үшін сөз- сіз міндетті түсінікте — жарияшылдар іс жузінде пар- тиялық па, жоқ па дегенді қупия уйымдар шешуге тиіс екендігі мейлінше айқын сөз болады*, яғни «тец пра- волылық теориясын» өдейі теріске шығарады!
Орталық Комитеттің бұл хатын пленумның арнаулы қаулысы бойынша Григорий, Иннокентий жэне Мартов жолдастардан құралған ерекше комиссия жазған. Хат- ты бұл комиссия тугелдей бірауыздан мақұлдаған. Енді Мартов жолдас — қайдағы бір ӘзӘзілдің ықпалы бол- гапдай — бағытын өзгертіп отыр, тура керісінше тео- рияга лықа толгап мақала жазып Отыр жэне де бұл мақаласы айтыс туғызатын мақала деп жарияланған- да, партияны дәл күлкі еткендей, тағы шамданып та отыр!
«Голостың» басқа мақалаларының бэрінде Мартовтың айтқанынан гөрі анағұрлым қатты Әрі дөрекі айтылған осы тең праволылық теориясының — іс жузінде партияны жойымпаздарта батындырута апарып соқтыратыны өзінен-өзі анық, өйткені өзін партиямен тең праволы- * Орталық Органның 11-номерінің 11—12-беттерін қараңыз: «Бұл қосымша өкілдіктің натыз (курсив «Хаттікі») партияшылдарға ғана қолданылуын тек жергілікті ұйымдар гана қамтамасыз ете алады; біздің жергілікті қызметкерлер жария қозғалыстыц бұл қайраткерлері жонінде олардың сөздері бойынша ғана емес, олардыц гстерг бойынша да қорытынды жасайтын болады және істіц шын мәнінде қазір де біздің партияның бір бөлігі больтп отырған адамдар ғана, біздіц пар- тия уйымьша шын жұмыс істеу үшін, оны нығайтып, оған бағыиып, оған қызмет істеу үшін біздің партия ұйымына келгісі келетін адам- дар ғана өкілдікке тартылуына барлык куш-жігерін салады», т. т.

220
в. и. ЛЕНИН
мын деп есептеп, өзін құпия партияға қарама-қарсы қоятын жарияшыл нағыз жойымпаздың өзі. Полиция қуғындап отырған құпия социал-демократ пен өзінің жаринлығымен, өзінің партиядан қол үзгендігімен қам- тамасыз етілген жарияшылдың «тең праволылығы» —іс жүзінде жұмьтсшы мен капиталистің «тең праволылы- ғы» деген сөз.
Мұның бөрі соншалық анық, «Голостың» пленум ше- шімін жэне оған Орталық Комитеттің хатында беріл- ген түсінікті қорлауы соншалық айқын,— Мартовтың мақаласын жойымпаздардың партияны жеңуінің... «ду- рыс жолын» көрсетуші мақала демей басқаша атауға болмайды.
Партиялық меныпевиктер бұл қауіпті қазірдің өзінде көріп отыр. Бұған «Дневник Социал-Демократаның» 11-номері дэлел: мұнда тек қана пленумның қарарла- рын оқыған меньшевик Плеханов, Орталық Комитеттің «Хатын» Әлі көрмей тұрып-ақ, мыианы эдейі атап көр- сетеді: «жергілікті партиялық орталықтармен берік ұйымдық байланыс орнатуға Әзір» жарияшылдар тура- лы қарардың сөздеріне «немқұрайды қараушылық» бо- лып отырғанда — ««жойымпаздар» бул арада Оздерініц жалтаруына ңолайлы жол тауып кетуі мумкін» (20-бет).
Өзінің голосшылдарын Плехановтың тамаша зертте- гендігі анық емес пе? Ол жойымпаздардыц жалтармац жолын — «Голос Социал-Демократаның» 19—20-номері барлық мақалаларында дерлік, бірінші жолдан соңғы жолға дейін, бар күшін салып «қарастырып» отырған жолын көрсетті. Біз оны жойымпаздардыц «Голосы» деп атауға праволы емеспіз бе?
Голосшылдардың жойымпаздықты қорғауы қандай дэрежеге жетіп отырғанын «Жолдастарға хаттың» мы- на жері көрсетеді:
«...Орталық Орган... ескі астыртын ұйымдардың омір сүруге қабілетті элементтері арасында да, социал-демо- кратиялық жұмыстың қазір басты ошағы (міне қалай!) болып отырған жаңа ашық ұйымдар арасында да өзіне сенімді жеңіп алуға тиіс...» (астыртын партия ұйымда- ры Орталық Комитетке де, Орталық Органға да толық сенім көрсетеді; бұл арада «жеңіп алу» туралы Әңгіме

ЖОЙЫМПА3ДАР «ГОЛОСЫНЫҢ» ПАРТИЯҒА ҚАРСЫ ШЫҒУЫ 221
етудің өзі күлкі). Сонымен, партиядан қол үзген жа- рияшылдар — басты ошац. Олар партняның сеніміне не болуға, іс жүзінде партияшыл болуға, партияға кіруге, партиялыққа қайта оралуға тиіс емес, қайта Орталық Орган арқылы — жойымпаздықты бүркемелеп қорғау арқылы, жойымпаздар үпіін біз «Гөлостан» көрІП отыр- ған жалтару жолдарын әзірлеу арқылы партия «олар- дың сеніміне ие болуға» тиіс сняқты!!
Ф. Дан жолдастыц «Жариялылық үшін күрес» деген мақаласы нағыз реформизмге дейіп жеткен жойымпаз- дық рухқа эбден толы. «Жариялылық үпіін күрес» де- геніміз «негізгі революциялық міндеттердің бірі», «ту», т. т. дегенде, Дан жолдас социал-демократиялық көзқа- расты қорғап отырған жоқ, кадеттік көзқарасты қорғап отыр. «Құпия топтасу —- жариялылық үшін күрестегі қажетті құрал»,— деп жариялайды Дан жолдас. Кадет- ше осылай болады. Кадеттердің партиясы — құпия пар- тия, бірақ олардың құііИялылығы — нақ «жариялылық үшін күрестегі қажетті құрал» ғана. Социал-демокра- тияда жария топтасу қазіргі уақытта цупия партиянъщ қажетті құралдарының бірі болып табылады.
«...Осы тұрҒыдан» (жариялылық ушін күрестің), «тек осы үшін ғана пролетариаттың самодержавиені құ- латуды өзіне... мақсат... етіп қоятын кұрес жүргізуі қа- зіргі уақытта мүмкін болып отыр...»
Бұл пікір социал-демократиялың пікір болуы үпіін тағы да оның астарын айналдыру қажет. Самодержавие- ні құлату жолындағы күрес тұрғысынан тана, тек соЛ үшін ғана жария ұйымдарда социал-демократиялық жұ- мыс істеу мүмкін болып отыр. Пролетариаттың шұнтИ- тып тасталмаған революциялық талантары жолындағы күрес үшін ғана, революциялық марксизмнің програм- масы мен тактикасының тұрғысынан гана социал-демо- кратияның жария мүмкіндік атаулының бөрін шыны- мен ойдағыдай пайдалануы мүмкін, оларды ең қажыр- лы түрде қорғау жэне біздің партиялық жұмыстың тірек пункттеріне айналдыру мүмкін жэне қажет болып отыр.
Бірақ бар болғаны бұл гана емес. Орталық Комнтет- тің шешімдеріне қарамастан, голоспіылдар оздерініц ха-

222
в. И. ЛЕНИН
тында да, өзінің газетінде де «ГолОсты» шытара беру үшін үгіт жүргізгепде пленум шешімдеріне тура қарсы келіп отыр. Партия шешіміп іске асырмай тастауды ақтағысы келетін күлкілі және бейшаралық софистика- ны біз бұл арада талдап жатпаймыз. Біз дұрысы — тым болмағанда, осы қысқаша мақалада — партиялың менъ- шевизмніц эуенін, «Дневниктің» 11-номерін дэлелге келтірумен тынамыз. Плеханов жолдас жойымпаздар- дың бұл жалтарар жольіи да алдын ала көрді, тура, ашық және айқып айтты, бұған бірде-бір адал социал-демократ күмөндана алмайды: ««Голосты» жа- буга царсы үгіт жүргізу» деғеніміз,—деп жазады ол 18- бетте,— «фракцияны жоюға қарсы үгіт жүргізу, яғни Орталық Комитеттгің пленум мӘжілісінің ықтимал нэти- желерінің ең бастысын ж&қңа шыгару үшін үгіт жүр- гізу» деген сөз. Белгілі багыттағы мепьшевиктер үшін «Голос Социал-Демократа» деген не? Бұл — олардың іс жүзіндегі фракциялық — өпың бер жағында жауап- сыз — орталығы.
Дэл осылай. Бірігуді жоцка шытару — «Голостың» 19—20-номерінің жэне «Голостыц» торт редакторының пленум шешімдеріне қарсы манифесінің ісі міне осыған келіп тіреледі. Бірігу пленумынан кейін олар жойым- паздықты пленумга дейінгіден гөрі апағұрлым ашық, анағұрльім дөрекі жақтады. Олардың манифесі Орталық Комитеттің Шетелдік бюросының топтарға жіберген ха- ты95, шын бірлік орнатуға шақыратын хаты, Орталың КОмитеттіц ІПетелдік бюросыныц меньшевик мушелері мен бундтыц мушелерініц дауыстарына царсы цабыл- данганын меньшевиктерге хабарлаған кезде, біздің бул хатқа батынбау жөніндегі, шетелдік бірлікті болдырмау жөніндегі нашар бүркелген ундеуді көріп отырғанымыз- ды өркім-ақ түсінеді. Голосшылдарды кінөлайтын партиялық меньшевиктер, егер қалай болғанда да пар- тиялық бірігуді қорғағысы келсе, кшэлаудан іске көш- сін. Қазір бұл бірігу партиялық меньшевиктерге бай- ланысты, жойымпаз-голосшылдардың шетелдік те, орыстық та «іс жүзіндегі ортальіғына» қарсы тікелей куресуге олардың эзірлігі мен цабілеттілігіне байла- нысты.

Ж0ЙЫМПА3ДАР «ГОЛОСЫНЫҢ» ПАРТИЯҒА ҚАРСЫ ШЫҒУЫ 223
Осы орыстық орталық, орыстық МО (меныпевикгік орталық) «Голостың» 19—20-ном?ерінде ПлеханОв «'меныпевизмнің идеяларын жоюшы» деп тікесінен ай- тылған «ашық хат» жариялап отыр. Меныпевиктердің партиядан кетуін бұл орыстық меныпевиктік орталық «партия ұяларының жансыздануының жұртқа мөлім жавдайымен» түсіндіреді,— дұрысырақ айтқанда: ақ- тайды!! Кетушілер «жойымпаздар делініп көріне жал- ран аталып жүр»—дейді бізге меньшевиктік орталық- тың манифесі («Голостың» 24-беті).
Біз Әділ қарауға азды-көпті қабілетті социал-демо- краттардан, өсіресе, агымдардыц өзгешелігіне қарамас- тан, жұмысшы социал-демократтардан: пленумнан ке- йін келесі күні меньшевиктік орталықтың мұндай манифесінің шыгуы бірігу ісін жоцца шыГару болып табылмай ма? деп сұраймыз.
Біз осы Әйгілі — мұның геростратша Әйгілі болаты- нына біз сенімдіміз — документке қол қойғандардың есімдерін бүкіл партияға хабарлауды өзіміздің бо- рышымыз деп есептейміз: 1) Августовский, 2) Ан- тон, 3) Вадим, 4) В. Петрова, 5) Георгий, 6) Георг, 7) Евг. Га — аз, 8) Крамольников, 9) Д. Кольцов, 10) Нат. Михайлова, 11) Роман, 12) Ромул, 13) СолО- монов, 14) Череванин (ол болмағанда ше!), 15) Юрий, 16) Я. П — ий96.
«Бұл қойылған қолдар,— деп жазады «Голос» редак- циясы,— редакцияға жақсы мөлім ескі партия қызмет- керлерінікі; бұлардың кейбіреулері партияда жауапты қызметтерде болды».
Саналы социал-демократ жұмысшылардың бөрі «ГО- лос Социал-Демократаның» 19—20-номеріп оқығанда, пленум шешімдерімен танысқанда, томендегі фактіні білгенде бұл есімдерді эбден масқаралайды деп жауап береміз біз:
Орталық Комитеттіц Орыс бюросы97 жуырда Орталық Комитеттің Шетелдік бюросына (Орталық Комнтеттің шетелдік атқару органы) ресми хат жіберді. Бұл хатта дәл былай делінген:
«...Б і з Михаил, Роман ж э не Юрий ж о л- д а с т а р Г а» (б і з ж о Га р ы д а бу л есімдерді

224
Б. И. ЛЕНИН
ат ап к ө р с е т т ік) «ж умысла кірісуді у сын д ың, б і р аң 0 л а р д ан мы н ад ай ж а у ап а л д ы у: Олар пленум шешімдерін з и ян д ы д еп е с е п т е п ан а ң о й м ай, O р т алы у К О- мит е т т іц О мі р су р у іні ц ө з і н з и я н д ы д е п т а б а д ы. O с ы Г а н с у й е н і п Олар кооп- тациялау ушін бір мэжіліске келуден де бас тартып Отыр...»*
(Өз тарапымыздан мынаны түсіндіре кетейік: мень- шевиктік орталықтың басшылары өздері Орталық Ко- митетті қолдаудан бас тартатыны былай тұрсын, оныц үстіне кооптация жасауға келуден бас тарту Орталық Комитеттің жұмысына кедергі жасайтынын, Оны муруга кедергі жасайтынын, оның Орталық Комитет ретінде жұмысқа кірісуінің өзін мүмкін бірнеше айларға кейін- ге цалдырута мэжбур ететінін тамаша біле отырып, бас- қа меныпевиктерді кооптация жасау үшін, меньшевик жұмысшыларды кооптация жасау үшін келуден де бас тартып отыр.)
Сонымен, Плеханов оларды ««жойымпаздар» деп ко- ріне жалған атап жүргені» жайлы Аксельродтың, Дан- ның, Мартовтыц, Мартыновтыц кәмегімен және мақұл- дауымен баспасөз бетінде мәлімдеме жасап отырғап адамдар, Орталық Коміітеттің өмір сүруінің өзіне тура кедергі жасап отыр, оның өмір сүруін знянды деп жа- риялап отыр.
* Хаттардың (Орталық Комитеттің Россиялық бюросы мен Орталық Комитеттіц Россияда қызмет етуші мүшелерінің бірініц98 хаттарының) Россияда Орталық Комитетті шақыруға қатысты жерініц бәргн қоса келтірейік:
«...Кооптация жасауға өздеріңіз ұсьшатын (Петербург меньшевик- тері бұдан бас тартты) жолдастардың есімдері мен адрестерін дереу хабарлауды Мартов пен Орталық Комитеттегі меньшевик жолдастар- дан сұраймыз...» «Орыс коллегиясын әзір жинауға болмайды; коопта- циялануға ешкім келіспейді дерлік, әзір тек бір большевик қана келісті, оның өзі де шартты түрде келісті. Меньшевиктер (Михаил, Роман мен Юрий) Орталыгу Номитеттіц жумысын зиянды деп тауып, узілді-кесглді бас тартты. Михаилдыц жэпе бас^алардыц пгкгргнше, пленумныц туарарлары да зиянды. Ж ария уйымдарда социал-демокра- тиялыту куштердщ топталуыныц цазір жүргп жатТуан стихиялыту про- цесіне Орталылу Номитеттщ араласуы, олардыц сөздергне Туарағанда, жукті болтан ананъщ Туурсағынан 2 айлы^ баланы жулып алғанмен бгрдей. Өздерін кооптациялау жөнінде ұсыныс жасауға болатын басқа жолдастарды бізге дереу көрсетулеріңізді сұраймыз. Ал сонымен Туатар Михаил мен бастуалардың мундай ңылығы жонінде жолдастар- дыц козңарасын жариялауды тглеймгз».

ЖОЙЫМПАЗДАР «ГОЛОСЫНЫҢ» ПАРТИЯҒА ҚАРСЫ ШЫҒУЫ 225
«Партия ұяларының жансыздануының жұртқа мэлім жағдайы» туралы астыртын баспасөзде («Голос» арқы- лы) жэне жария баспасөзде (либералдар арқылы) піу көтерІП жүрген адамдардың өздері бұл ұяларцы, тіпті Орталық Комитет сияқты ұяның өзін жолга қою, қалпы- на келтіру, жұмысқа қосу эрекеттеріне кедергі жасап отыр.
«Қазір күресуші пролетариаттың басты алғы шебіне орналасқан ашық қозғалыс қайраткерлерін» сөз еткен- де, Аксельрод, Дан, Мартов, Мартынов жолдастардың манифесі кімді меңзеп отырғанын социал-демократтар- дың бөрі енді білІП қойсын. «Партия ұйымын болмай қалмайтын жансызданушылыққа шынымен душар ет- кен ресми догмата қазір салынған жарықшақтың маңы- зын жолдастардың» (Михаилдар, Романдар, Юрийлер) «бағалауын жэне осы жарықшақтың оларга» (Михайл- дарға, Романдарға, Юрийлерге) «ашып отырған пози- циясына орналасуға эрекет жасауын біздер тілеген бо- лар едік» деп жазганда «Голос» редакциясы сөзін кімге арнап отырғанын енді социал-демократтардың бәрі бі- ліп қойсын.
Біз созімізді партнямыздыц барлық ұйымдарыпа, бар- лық топтарына арнаймыз, сойтіп олардан былай деп сұ- раймыз: социал-демократияны осылай қорлаушылыққа тозе бермексіздер ме? Қазіргі бөлып жатқаи оқиғаларға енжар қарап отыра беруге бола ма, олде партияның өмір сүруінің озін жоятып агымға қарсы міндетті түрде үзілді-кесілді күрес жүргізу керек пе?
Біз барлық россиялық социал-демократтардан: ағым- дардың «тең праволылығы жөніндегі теорияның», жа- рияшылдар мен құпин партияның тең Праволылығы жо- ніндегі теорияның, «жариялылық үшін күрес» теория- сыныц, т. т., т. с. практикалық, нақты-саяси маңызы- ның неде екеніне әлі де болса кумэндана аласыздар ма?— деп сұраймыз.
Бұл теоринлар, бұл пікірлер, бұл жалтарар жолдар— сөзден жасалГаИ цалцан: бұл қалқанның тасасына социал-демократиянъщ Михаилдар, Романдар, Юрийлер сияқты жауларъі, олардың он алты герОстрат-меньше- вик сияқты саясн жӘрдемшілері, ояардыц «жойымпаз-

226
В. И. ЛЕНИН
дар Голосын» басқарушы Әдебиетшілер сияқты идея- лық көсемдері тығылып жүр.
Сонымен: «Голос Соцпал-Демократаныц» 19—20-но- мері жэне «Голостың» төрт редакторының «Жолдастар- ға хат» деген жікшілдік манифесі тура мынадай үгіт бо- лып табылады:
б і р лікк е уарсы,
шетелдегі бірігуге қарсы, а ш ы ң жо- йымп а з дың тъі ң О р Г а у у шін, 0 рTaлыц К О мит е т ті ң ө мір с у р у ініц ө зін е тіке- лей қ а р с ы лыц білдірушілерді ң О р ғ а у у шін фракциялыц О р г ан ды ж а I} т а у,
Партияга қарсы шығу!
Партияға қарсы заговор Әшкереленді. РСДРП-ның өмір сүруін қымбат санайтын адамның бӘрі партияны қорғауға шықсын!
1910 ж. 11(24) мартта жазылған
12—16 (25—29) март аралығында «Социал-Демократ» газетгніц 12-номерінен жеке оттиск болъип басылған
Жеке оттискініц газет текстісгмен салыстъіръілғап текстг бойъінша басылып отыр

227
НЕ ҮШІН КҮРЕСУ КЕРЕК?
Оңшыл кадеттердің Думада және Думадан тыс сөйле- ген сөздеріне байланысты, Думада үстем болып отырғап октябристер партиясының таяуда білдірген пікірлерінің ғибрат аларлық үлкен маңызы бар екені күмәнсыз. «Біз елде жэне Думада оқшауланып қалдық»,— деп шағын- ды контрреволюцияшыл капиталистер партиясының басшысы Гучков мырза. Ал вехишіл Булгаков мырза, оны қайталағандай болып, «Московский Еженедельник- те» былай дейді: «...реакция да, революция да «адам- ның жеке басына ешкімнің тимеуін» теріске шығара- ды; қайта, оған «тиюді» жан-төнімен уағыздауда бұратаналарды қуғындаугаы жэне Ойрандауды мораль тұтатып Марков 2-ші мен адамның жеке басына ешкім- нің тимеуі үшін «екінші ұлы орыс революциясына» ша- гынушы социал-демократ Гегечкори мүлде бірдей болып отыр» (№ 8, 20 февраль, 1910 ж., 25-бет).
«Біз күтіп отырмыз»,— деді Гучков мырза Думада сөзін патша үкіметіне арнап, сөйтіп мұнысы арқылы контрреволюцияға жан-тәнімеп берілген буржуазияның осы кезге дейін өз мүдделерін қамтамасьіз етілді деп мойындай алмай отыртанын, атышулы «жаңартылған» құрылыс орнату маҒынасында шынымен берік жэне тұ- рақты еш нэрсеш көре алмай отырғанын айтты.
Ал вехишіл Булгаков былай деп қайталайды: «...мен ескі, күйінішті, қайғылы ойды жаным күйзеле ойлай- мын: мұның өзі бір нэрсе ғой (яғни реакЦия да, рево- люция да бэрі бір нәрсе, атап айтқанда—) ... сол бір

228
В. И. ЛЕНИН
күпшен жүзеге асырылатын максимализм... Соңғы уа- қытта кейбіреулер қазір, бастан кешірілген тэжірибеден кейін, жаңа революциядан Россияның біржолата құла- уынан басқа бірдеме күтуге болатындай, жаца революция туралы тағъі да көксей бастап отыр Гой» (32-бет).
Ең ірі буржуазиялық партияның Думадагы көсемі де, либералдық «қоғамдагы» оңшыл кадеттердіц тапымал публицисі де («Вехи» бесіиші басылуымеп шығады) — біздер оңшауланып цалдыу, деп екеуі де шағынады, екеуі де қынжылады, екеуі де айта береді. Реакция мак- сималистері мен революция « максималист ерініц» ара- сында, қаражүздік сабаздар мен «жаца революция ту- ралы көксейтіндердің» (либералдардың ба?) арасында идея жағынан оқшауланып қалдық,— «Дума мен елде оқшауланып қалдық».
«Орталықтың» осылай оқшаулануы, ескі режимді өз- гертуді тілейтін, бірақ онымен күресуді тілемейтін, пат- ша өкіметін «жаңартуды» тілейтін, бірақ оны құлату- дан қорқатын буржуазияныц оқшаулануы,— орыс ре- волюциясыныц тарихында жаңа құбылыс емес. 1905 жылы, патша өкіметіне үсті-үстіне соққы бере отырып, бұқаралық революциялық қозғалыс бұлтарыссыз өскен кезде, кадеттер де, октябристер де өздерін «оқшаулан- ғандай» сезінді. Кадеттер (сол кездегі «освобождение- шілдер»99) 1905 ж. 6 августан кейін-ақ Булыгин Думасына бойкот жасауга қарсы шығып, қасарыса бас- тады. Октябристер 17 октябрьден кейін біржолата «қаса- рысып алды». 1906—1907 жж. кадеттер екі Думада да «оқшауланды», өздерінің көпшілігін пайдалануга дэр- менсіз болды, патша өкіметі мен революция арасында, қаражүздік помещиктер мен пролетарлық-шаруалық те- геурін арасында аласұрумен мұршасы болмады. Екі Ду- мада да көпшілік болғанына қарамастан, кадеттер үнемі оқшауланып қалды, Трепов пен нағыз революциялық қозғалыстың арасындағы қыспақта қалып қойды, сөйтіп бірде-бір жеңіске жете алмай, масқара болып сахнадан түсті. 1908—1909 жж. октябристер III Думада көпшілік болды, үкіметпен қоян-қолтық эрекет етті, оны қорық- қанынан емес, ар-ұятпен қолдады,— ал олар енді іс жү- зінде басшылық еткен өздері емес, қаражүздіктер еке-

HE ҮШІН КҮРЕСУ KEPEK?
229
нін, октябристік буржуазияның оцшаулакып қалГанын мойындауға мэжбур болып отыр.
Орыс буржуазиялық революциясындағы буржуазия- ның тарихИ ролі жөніндегі қорытындылар осындай. Оқигаларға анағұрлым бай жэне Россияда бұқараныц күресін, таптар күресін анағұрлым апіық өрістеткен бес жылдың (1905—1909 жылдар) тӘжірнбесі біздің бур- жуазияныц екі қанатының, кадеттік қанатының да, ок- тябристік қанатының да, іс жузінде революция мен контрреволюцияның күресі арқылы бейтарап қалғанды- ғын, Әлсіз, дӘрменсіз, бейшара, бір-біріне жау лагерь- лердің арасында аласұрушы болып шыққандығын факт жузінде дөлелдеді.
Буржуазия революцияға өзінің үнемі опасыздық жа- сағаны үшін қаражүздік патша өкіметінен, патшалық- помещиктік қаражүздіктен соншама ұзақ уақыт бойы еіішісіне тиіп келген дөрекі тепкілерге, балағаттауға, масқаралауға әбден лайық болды. Бірақ, орине, буржуа- зия тарапынан болған осы опасыэдықтарды жэне оның тартқан осы тарихи жазасын қайдағы бір ерекше мо- ральдық қасиеттер туғызған жоқ, біздің революциядағы капиталистік таптың қайшылықты экономикалық жағ- дайы туғызды. Бұл тап реакциядан гөрі революциядан кобірек қорықты, натша окіметіпің сақталып қалуынан горі халықтыц жецуіпоп кобірек қөрықты, крепостник- тер окіметіпіц сақталып қалуынан ropi помещиктік жерлерді конфискелеудеи көбірек қорықты. Буржуазия ұлы революциялық шайқаста жогалтатын түгі жоқ эле- менттерге жатпайтын-ды. Біздің буржуазнялық револю- цпяда мұндай элемент тек пролетарнат қана еді, ал одан соң миллиондаған күйзелген шаруалар болатын.
Батыстың ұлы буржуазиялық революцияЛарының та- рихынан Энгельстіц жасаған қорытындысын, атап айт- қанда: тіпті буржуазияға тікелей қажетті нӘрсенің өзі- пе ғана қол жеткізу үшін революция буржуазияның та- лаптарынан 9рі баруы керек еді деген қорытындыны 100 орыс революциясы дэлелдеп берді. СОндықтан Россия іпролетариаты оқиғаларды капитаЛистер мен либералдар- дың тоқтатқьісы келген жерінен әрі ңарай итермелей 9 19-том

230
В. И. ЛЕПИН
отырып, революциямызды ілгері бастап келді, бастап отыр жэне бает ай береді де.
1904 жылғы банкет науқаныпда либоралдар социал- ідемократтардың қызу араласуынан қорқып, оларды мей- лінше тежеп отырды. Үрейленген либералдың көзіне кө- ріпген елестен жұмьтсшылар қаймықпады, сөйтіп қозға- лысты алға, 9 яітварьга, үздіксіз стачкалардың бүкіл россиЯлық толқыныпа бастап окелді.
Либерал буржуазия, ол ксздогі «құпия» «освобожде- ниешілдерге» дейін, пролетариатты Булыгин Думасына қатысуға шақырды. Үрейленген либералдың көзіне кө- рінген елестен пролетариат қаймықпады, сөйтіп қозға- лысты алға, октябрьдің ұлы стачкасына, бірінші халық- тық жеңіске бастап Әкелді.
Буржуазия 17 октябрьден кейін жікке бөлініп кетті. Октябристер контрреволюция жағына біржолата шық- ты. Кадеттер халықтан сырт айналып, Виттенің ауыз болмесіне қарай жалт берді. Пролетариат ілгері кетті. Оның халықты басқарып, миллиөндаган бұқараны дер- бес тарихи қимылга жұмылдыра білгені соншалық — нағыз бостапдьіқ жагдайыпда откен бірнеше апта ескі Россия мен жаңа Россияның арасына ешқашап жойыл- майтын шек жасады. Пролетариат қозғалысты күрестіц жогарғы ықтимал формасына дейін,— 1905 ж. декабрь- дегі қарулы көтеріліске дейін котерді. Ол бұл күресте жеңіліп қалды, бірақ ол талқандалған жоқ. Оның көте- рілісін басып тастады, бірақ оның мынаған қолы жетті: халықтың барлық революциялық күштерін шайқаста топтастырды, шегінсе де өзінің берекесін кетірмеді, кү- ресті ақырына дейін жеткізу мүмкіндігі меп қажеттігін бұқараға көрсетті,— РоссияньіҢ ең жаңа тарихында ал- ғаш рет бұқараға көрсетті. Пролетариат кейін ығысты- рылып тасталды, бірақ ол революцняныц ұлы туын қолынан шығарған жоқ жэне де I жэне II Думаның ка- деттік көпшілігі революциядаіі безіп, оны сөндіруге ты- рысқан кезде, оны сөндіруге озінің Әзір екендігі мен қа- білеттілігі жөнінде Трепов пен Столыпиндерді сендірген кезде,— пролөтарнат Әлгі туды ашықтан-ашық жоғары көтерді, күреске шақыра берді, күрос үшін күштерді тэрбиелеп, топтастырып, ұйымдастыра берді.

HE ҮШІН КҮРЕСУ КЕРЕК?
231
Ірі өнеркӘсіпті орталықтардың бәріндегі жұмысшы депутаттарының Советтері, капиталдан тартып алынған бірқатар экономикалық жеңілдіктер, армиядағы солдат депутаттарының Советтері, Гуриядағы жэне басқа жер- лердегі шаруалар комитеттері, ақырында, Россияның бірнеше қалаларындағы өткінші «республикалар»,— осылардың бөрі революцияшыл ұсақ буржуазияға, Әсі- ресе шаруаларға сүйенуші пролетариаттың саяси өкі- метті жеңіп алуының басы болды.
1905 жылғы декабрь қозғалысының ұлылығы мына- да: ол қозғалыс «бейшара ұлтты, құлдар ұлтын» (Н. Г. Чернышевскийдің 60-жылдардың басында айтқа- нындай101) пролетариаттың басшылығымен зұлым са- модержавиеге қарсы күресті ақырына дейін жеткізуге, бұл күреске буцараны тартуға ңабілетті ұлтқа тұңғыш рет айналдырды. Бұл қозғалыстың ұлылығы мынада: пролетариат мұнда демократияшыл бұқараныц өкіметті жеңіп алуы мумкін екенін, Россияда республика орнату- дың мүмкін екенін тӘжірибе жүзінде көрсетті, «муныц цалай істелетінш» көрсетті, бұл міидетті нақты орып- дауға бұқараның практика жүзіпде кіріскенін көрсетті. Пролетариат декабрь күресі арқылы халыққа бірпеше ұрпақтардыц жұмысыпа идеялық-саяси жағынан шам- шырақ бола алатын мұралардың бірін қалдырды.
Сондықтан қазір құтырыпғап реакцияның қара бұлты қалыңдап түнерген сайын, контрреволюциялық патша қаражүздігінің айуандығы арта түскен сайын, «біздер» реформалар «күтіп отырмыз», бірақ күтіп жете алмай отырмыз деп тіпті октябристердің қалай бас шайқап отырғанын жиі-жиі көруге тура келген сайын, либе- ралдар мен демократтар «жаңа революцияны көксеуіп» жиілете түскен сайын, вехишілдердің сездері жексұ- рын бола түскен сайын («революцияны саналы түрде тілемеу керек», Булгаков, сонда, 32-бет) ,— жұмысшы партинсы халыққа не ушін куресу керек екендігін со- Ғұрлым жігерлірек ескерте түсуге тиіс.
1905 жылдың қойған мақсаттары жөлындағы, сол кез- дегі қозгалыс жүзеге асыруға таяу қалван міндеттер жолындаҒы күресті, жағдай өзгерГендіктен, қазіргі та- рихи кезең жағдайының өзгешелігіне байпапысты, енді 9*

232
в. И. ЛЕНИН
басқа формаларда жүргізу қажеттігі туралы біз бұрын да талай рет айтқанбыз. Самодержавиенің буржуазия- лық монархия типінде қайта құрылуға тырысқан эре- кеттері, оның III Думадағы помещиктермен, буржуазия- мен ұзақ уақыт жүргізген келіс сөздері, жаңа бур- жуазиялық аграрлық саясат, т. т.,— осылардың бөрі Россинны дамудың ерекше бір кезеңіне кіргізді, жаңа пролетариат армиясын — жаца революциялық армияны да — өзірлеудің ұзақ міпдеттерін, күштерді тэрбиелеп, ұйымдастыру, Дума трибунасын жэне жартылай ашық жария қызметтің барльіқ мүмкіндіктерін пайдалану міндеттерін жұмысшы табының алдына кезектегі міндет етіп қойды.
Біздің тактикалық бағытымызды жүргізгенде, біздің ұйымымызды құрғанда мынадай етіп жүргізе, құра білу керек: жагдайдың өзгергенін есепке ала отырып, күрес міндеттерінің ңунъш тусірмеу керек, ол міндеттерді шұнтитып тастамау керек, тіпті бір қарағанда ең қара- пайым, айқын емес, ұсақ сияқты болып көрінетін жұ- мыстың да идеЯлық-саяси мазмұнын томендетпеу керек. Егер біз, мысалы, социал-демократиЯлық партияның ал- дына ашық жұмысшы қозғалысы жолындағы күрес ұра- нын қойсақ, мұның өзі міндеттердің дэл осылай құнын түсіру жэне күрестің идеялық-саяси мазмұнын жою болған болар еді.
Дербес ұран ретінде, бұл — социал-демократнялық ұран емес, кадеттік ұран, өйткені жаңа революциясыз ашық жұмысшы цозгалысыныц мүмкіндігі туралы тек лнбералдар ғана арман етеді (жэне бұл туралы арман ете отырып, халыққа жалған ілімдерді уағыздайды). Ба- тыс Европапың либералдары сияқты, пролетарнатты «реформаланған», тазартылған, «жақсартылған» бур- жуазиялық қоғаммен жарастыруды көздеген тек либе- ралдар ғана өз міндеттерін қосалқы мақсатпен шек- тейді.
Социал-демократиялық пролетариаттың істің бұлайша тынуынан қорықпайтыны былай тұрсын, қайта, керісін- ше, ол осы атқа лайықты реформаның қандайы болса да, өз қызметінің шеңберлерін, өз ұйымының базасын, өз қозғалысының еркіндігін кеңейтудің қандайы болса

HE ҮШІН КҮРЕСУ КЕРЕК?
233
да өзінің күштерін он есе өсіретініне жэне өз күресінің революциялық бұқаралық сипатын арттыратынына се- неді. Бірақ дэл осы өз қозғалысының шецберлерін шы- нымен кеңейтуге жету үшін, ішінара жақсартуға жету үшін, дэл осы үшін пролетариат бұқарасы алдына күрестің күзелмеген, шұнтитып тасталмаган ұранда- рын қою керек. Ішінара жақсартулар революциялық тап күресінің қосымша нөтижесі ғана болуы мүмкіп (жэне орқашан тарихта осылай болып келген-ді). 1905 жылдың біздің ұрпаққа өсиет етіп қалдыртан міндет- терін сол бүкіл ауқымды күйінде, сол бүкіл ұлылығы- на сай етіп жұмысшы бұқарасының алдына қойғанда ғана, біз қозғалыстың негізін іс жүзінде кеңейте аламыз, оган бұқараны көбірек тарта аламыз, езілген тап- тарды қашан болса да өз жауларын жеңуге бастап кел- ген шексіз революциялық күрес пиғылымен бұқараны рухтандыра аламыз.
Ашық қимыл жасаудың, ашық бой көрсетудің, қозға- лыс базаларын кеңейтудің, оған пролетариаттың жаңа топтарын үсті-үстіне тартудың, капиталистерге шабуыл жасау үшін жэне тұрмыстың жақсаруын қамтамасыз ету үшін олардың позициясындағы өрбір Әлсіз буынды пайдаланудың титтей де мүмкіндігін, бірде-бір мүмкін- дігін елеусіз қалдырмау керек,— сонымен қатар бүкіл осы жұмысты революциялық күрестің рухымен толты- ру керек, қозғалыстың эрбір қадамында жэне оның Әрбір бет бұрысында міндеттерді, 1905 жылы біз жа- қындап келген, бірақ біз ол кезде шеше алмаған мін- деттерді тугелдей толыц түсіндіру керек,— Россия со- циал-демократиялық жұмысшы партиясының саясаты мен тактикасы міне осындай болуға тиіс.
«Социал-Демократ» № 12, «Социал-Демократ» газетгнгц
23 март (5 апрель), 1910 ж. текстг бойъснша басылып
отыр

234
ФИНЛЯНДИЯҒА ЖОРЬЩ
1910 ж. 17 мартта Столыпин Мемлекеттік думаға «Финляндияға қатысты жалпы мемлекеттік маңызы бар заңдар мен қаулылар шығару төртібі туралы» жоба ұсынды. Осындай төрешілдік-бюрократтық атпен само- державие Финляндияпың бостандығы мен дербестігіне қарсы барынша арсыздықпеп жорық жасап отыр.
Столыпиннің заң жобасында «бұл олкенің ішкі істері- не ғана қатысты емес» финляндиялық істердің бөрін Мемлекеттік думаиың, Мемлекеттік советтің жэне II Николайдың шешуіпе беру туралы сөз болып отыр. Финляндия сеймінің үлесіне бұл істер жөнінде тек «қо- рытындылар» беру гана тиеді, оның бер жағында бұл қорытындылар ешкім үшін де міндетті емес: Финлнн- дия сеймі империпға қарым-қатынасы жөніпде Булыгин Думасының халіне душар болады.
Бұл арада ФИнляндпяның «ішкі істеріне ғана қатыс-. ты емес заңдар мен қаулылар» деп нені түсінуге бола- ды? Столыпин жобасында 17 пункттен құрылып отыр- ған бүкіл тізбені келтірмей-ақ біз мыналарды көрсете- міз: бұған Фннляндия мен империяның басқа да жерлері арасындағы таможнялық жағынан қарым-қаты- настар да, ФИнляндияның қылмыс заңдарын тұжыру да, темір жол ісі де, Фннляндиядағы ақша системасы да, көпшілік жиналыстары туралы ережелер де, Фин- ляндиядағы баспаоөз туралы заңдар да, тағы басқалар да кіреді.

ФИНЛЯНДИЯҒА ЖОРЫҚ
235
Осы сияқты мӘселелердің бөрін қаражүздік-октябрис- тік Думаның шешуіне беру керек! Финляндияныц бос- тандытын толыіу бузу — үшінші июнь конституциясы арқылы біріккен помещиктер мен көнес шонжарлары- пың өкілдеріне сүйенуді көздеп, самодержавИенің қол- данып отырған шарасы міне осы.
Осы «конституция» арқылы заңды деп саналған адам- дар туралы ғана сөз болып отырғандықтан, эрине, есеп қатесіз: елу барып тұрған оңшыл, жүз ұлтшыл мен «оң- шыл октябрист», жүз жиырма бес октябрист — Думаға қазірдің өзінде жиналван жэне үкіметтік баспасөздің ұзақ уақьгт айдап салуы арқылы Финляндияға қарсы зорлық-зомбылықтың қандай шарасын болса да жүзеге асыруға даярлаған қара жасақ міне осылар.
«Бұратаналардың» бөріне қысым жасаушы самодер- жавиенің ескі ұлтшылдығы қазір нығайтылып отыр: бірінпііден, қаражүздік патшаның көз алдында бүкіл дүние жүзініц ең демократиялық конституцияларыныц бірін жасау үшін, ФинляндИяпың социал-демократияны қалтқысыз жақтап отыртан жұмысшы бұқарасьш ұйьім- дастыруҒа еркін жағдайлар жасау үшін Россия проле- тариатының октябрьдегі қысқа мерзімді жеңісін пай- далана білген халыққа барлық контрреволюциялық элементтердің ошпенділіғі арқылы нығайтылып отыр. Финляндия озіне бостандьіқ пен бейбіт дамуды бірнеше жыл қамтамасыз ету үшін Россия революциясын пай- даланып қалды. Финляндияның жеңіп алғандарынан мүмкіндігінше көбірек тартып алу үпіін Россиядағы контрреволюция «өз үйіндегі» толық тыныштықты пай- даланып қалуға асығып отыр.
Филистерлердің бөріне керемет көрінетін атышулы «бейбіт» прогрестің ереже толық дэлелдеп отьірған, ту- ра қысқа мерзімді, баянсыз, өткінті ерекшелік екенів тарих Финляндияның мысалы арқыды корсеткендей бо- лып отыр. Ал бұл ереже мынада: бұқараның жэне оны бастаган пролетарнаттыц революцнялық қозғалысы ға- па, жеңімпаз революция ғана халықтардың оміріне ба- янды өзгерістер енгізе алады, орта Ғасырлық тәртіптің үстемдігіп және капитализмпің жартылай азиаттық формаларын елеулі түрде әлсірете апады.

236
в. и. Ленин
Россия жұмысшы табы қалың бұқара болып көтері- ліп, орыс самодержавиесін сілкіп-сілкіп алған кезде ға- на Финляндия еркін тыныс алды. Сондықтан қазір Фин- ляндияның жұмысшьгсы қаражүздік бас бұзарлардың Шапқыншылығынан құтылу жолып Россиядағы бұқара- ның революциялық күресіне қосылудан ғана іздей алады.
Орыстың октябрь күпдері есебіиеи революция жаса- ған, Россиядағы декабрь күресі меп оппозициялық екі Думаныц аркасында бостандықты қорғап қалған тіпті осы бейбіт елде де Финляндия буржуазиясы өзінің контрреволюциялық қасиетін көрсетті. Финляндия буржуазиясы финн жұмысшыларының қызыл гвардиясын қуғындады жэне оларды революцияшыл деп айыптады; ол Финляндиядағы социалистік ұйымдардың толық бос- тандық алуын тежеу үшін қолынан келгеннің бэрш іс- теді; ол елгезектік көрсету арқылы (1907 жылы саясат- шыларды ұстап беру сияқты) өзін патша өкіметінің зорлық-зомбылықтарынан қорғап қалуды ойлады; ол өз елінің социалистерін: сепдерді орыс соңиалистері өзде- ріиІЦ револіоцияшылдыгымеіі аздырып, бузды деп айып- тады.
Кеңшіліктер жасау, елгезектік көрсету, «жарамсақ- тану» саясатының, социализмге тура немесе жанама- лап опасыздық ету саясатының неге апарып соғатынып қазір Финляндия буржуазиясы да көре алады. Социа- листік бағытта үйретілген, социалистер ұйымдастырҒан бұқараныц күресінен тыс финн халқы өз жағдайын өз- гертудің жолын таба алмайды; II НиколайҒа тойтарыс берудің пролетарлық революциядан басқа құралы жоқ.
Екінші жагынан, біздің россиялық буржуазияның таптық санасының өсуі жэне қасақана контрреволюция- шыл болуы біздің самодержавиенің саясаты ретіндегі ескі ұлтшылдықты нығайтты. Россия буржуазиясының шовинизмі халықаралық күш ретіндегі пролетариатқа деғен өшпенділіктің өсуімен бірге өсті. Оның шовиниз- мі халықаралық капиталдың бӘсекесінің өсіп, шиелені- суімен қатарлас күшейді. Шовинизм жапондарға қарсы соғыстағы жеңіліс үшін, пұрсаттылығы бар помещик- терге қарсы дәрменсіздік үшін қарымта алу ретінде

ФИНЛЯНДИЯҒЛ ЖОРЫҚ
237
пайда болды. Балқанда жіліктің майлы басын жымқы- руының сӘті түспегендіктен, енді Финляндияны «жау- лап а луга» қуанатын нағыз орыс өнеркөсіпшісі мен ке- гіесінің тэбетшен шовинизм өзіне қолдау тапты. Сон- дықтан помеіциктер мен ең ірі буржуазияның өкілдігін ұйымдастыру еркін Финляндияны оюазалау үіпін патіпа окіметіне сенімді одақтастар тауып береді.
Ал егер еркін шет аймақ жөніндегі контрреволюция- лық «операциялардың» базасы кеңейген болса, онда бұл операцияларға тойтарыс беру базасы да кеңейіп отыр. Егер біз бір гана бюрократия мен ат төбеліндей шонжарлардың орнына Финляндияның жаулары жа- ғында үшінші Думадагы өкілдігі арқылы ұйымдасқав поместьелік дворяндар мен бай көпестерді көріп отыр- сақ, ал Финляндияның достары жағында біз 1905 жылы қозгалыс жасаған, I Думаныц да, II Думаның да рево- люциялық қанатын құратан сол миллиондаған бұқара- ны көріп отырмыз. Сондықтан цазіргі кезеңде саясн тыныштық қаншалық ұзақ болғанымен, Әлгі бұқара еш- темеге қарамастан өмір сүріп, өсіп отыр. Россия рево- люциясының жаңа жеңілісі үшін жаңа кек алушы да өсіп келеді, өйткені Финляндия бостандыгының жеңі- ліске ұшырауы — Россия революциясының жеңіліске ұшырауы деген сөз.
Біздегі орыс либерал буржуазиясы да өзінің қорқақ- тьіҒы мен тұрлаусыздыҒЫ жөнінен қазір — үсті-үстіне— Әшкереленіп отыр. Кадеттер Финляндияға жорық Жа- сауға, эрине, ңарсы. Олар октябристермен бірге, эрине, дауыс бермейді. Бірақ бір өзі Гана Финляндия бостан- дығының тууына себеп болған, оның қазірдің өзінде 4 жылдан аса өмір сүруіне мүмкіндік берген тікелей ре- волюциялық күреске, октябрь-декабрь «тактикасына» «көпшіліктің» тілектестігіп жою үшін бэрінен көп эре- кет жасаған солар емес не? Осындай күрестен, осындай тактикадан безуге орыс буржуазиялық интеллигенция- сын біріктірген кадеттер емес пе? Бүкіл козі ашық орыс «жұртшылығының» ұлтшылдық сезімі мен пиғылынко- теру үпіін жапталасқан кадеттер емес ne?
Социал-демократиялық қарардың (декабрь, 1908 ж.) кадеттер өздерінің ұлтшылдық үгіті арқылы іс жузінде

238
В. И. ЛЕНИН
басқа ешкімге де емес, дэл патша өкіметіне қызмет ете- ді деген сөздері қалай ақталды десеңізші!102 Россияның Балқан елдеріндегі диплөматИялық жеңілістеріне бай- ланысты кадеттердің самодержавнеге қарсы ұйымдас- тырғысы келген «оппозициясы»— нақ күткендей-ақ — болмашы, принципсіз, құлдық ұруіпы оппозиция болып шықты, қаражүздіктерге жарамсаңтанГан, қаражүздік- тердің араііын ашқаИ, қаражүздік патшапы: сен, қара- жүздік патша, опша күпгті емессіц деп уялтңан оппо- зиция болып шықты.
Ал енді, «мархаббатты» кадет мырзалар, не ексеңіз- дер, соны орыңыздар. Сіздер патша өкіметіне «ұлттық» міндеттерді қорғауда оның дәрменсіз екенін дӘлелдеді- ңіздер: патша өкіметі сіздерге бұратананы ултшылдъгң- пен қуғындауда өзінің күшті екенін корсетіп отыр. Сіз- дердің ұлтшылдықтарыңызда, неославизмдеріңізде, т. с. пайдакүнемдік, тар--таптық буржуазиялық мэн болды, либералдық бос соз болды. Соз соз күйінде қалды, ал мэн болса самодержавиепіц адамга дегсн ошпенділікке толы саясатыпың пайдасына кетті.
Либералдық бос создер әрқашан осылай болып келді, Әрқашан осылай болады. Бұл сөздер буржуазияның өрі- сі тар пайдакүнемдігін жэпе орескел зорлық-зомбылы- ғын тек боямалайдъГ, олар халықтың бұғауын жалған гүлдермен тек Әіпокейлейді; олар халықтыЦ озінің на- ғыз жауып біліп алуына кедергі жасап, оның санасын тёк уландырады.
Бірақ патша саясатының орбір қадамы, үшінші Ду- маның омір сүруінің Әрбір айы либералдық жалған үміттерді барған сайын аяусыз жояды, либерализмнің дөрменсіздігі мен шіріктігін барган сайын эшкерелей түседі, пролетариаттың жаңа революциясының ұрығын барған сайын кең өрі мол шашады.
Финляндияныц бостандығы үшін, Россиядағы демо- кратиялық республика үшін Россия пролетариатыныц көтерілетін уақыты туады.
«Социал-Демократ» № 13, «Социал-Демократ» газетгнгц
26 апрель (9 май), 1910 ж. текстг бойынша басылып
отыр

239
АРМИЯ ҮШІН ҚОРҚАДЫ
Негізгі заңдардың 96-статьясын патша үкіметінің бұ- зуы туралы социал-демократтар мен трудовиктердің қойған сұрауы жөнінде Думада болып жатқан жарыс сөз Әлі аяқталған жоқ. Бірақ ол жарыс сөздің істің жағ- дайын қазірдің өзінде суреттеп бергені соншалық, га- зеттердің Столыпиннің атышулы «31 март декларация- сы» 103 туралы қазірдің өзінде айқай-шу көтеріп отыр- ғаны соншалық, үшінші июнь режимінің тарихындағы осы төлім аларлық оқиғаға тоқталу эбден орынды бол- мақ.
Думадағы біздің фракцияның негізгі заңдардың 96- статьясын үкіметтің бұзуы туралы оған сұрау қоюы, заңдылықты «қорвағандай», «правоны қорғағандай», «үшінші июнь жариялылығын қорғағандай» т. т., т. с. болъпг бой көрсетуі әбден дұрыс еді. «Болып» деп отырмыз, өйткені социал-демократтар бұл арада, күмэн жоқ, күрделі міндетті қолға алды, қолға ала білу керек міндетті қолға алды:— екі жаққа бірдей өткірлігі кү- мэнсыз қаруды, титтей қате болса немесе оны қолдаиу- шы сэл мүлт кетсе тіпті сол қарудыц несінің өзін жа- ралай алатын қаруды,— астарламай айтқанда: социал- демократтарды тап күресі позицнясынан либерализм позициясы жағына байқатпай алып кете алатын қару- ды пайдаланды.
Егер социал-демократтар бұл «қОрҒаудың» ерекше сп- патын түсіндірмей, өздерінің негізгі заңдарды «қорғай- тыны» туралы айта салса, онда олар Осындай қатені жа-

240
В. И. Л EH ИН
саған болар еді. Егер социал-демократтар негізгі зац- дарды немесе жалпы заңдылықты қорғаудан «жариялы- лық үшін күрес» сияқты өзінше бір ұран жасаса, онда олар бұрынғыдан да үлкен қате жасаған болар еді,— мұның өзі кадеттерше болғап болар еді.
Бақытқа қарай, думалық біздің жолдастар мұның екеуін де істеген жөқ. Қойылғап сұрау жөніндегі бірін- ші шешен, Гегечкори, псгізгі заңдарды жаіргаГан соци- ал-демократпялық бой корсетудің ерекше снпатын түсіндірудеп 9дейі бастады. Гегечкори біріккен дворян- дардың съезінде мүлде ашықтан-ашық социал^демократ- тарды меңзеп, «Мемлекеттік думаның құрамынан осы бүлікшілерді жоюдың» қажеттігі туралы байбалам сал- ған граф Бобринскийдің жеткізген хабарламасынан 104 өте-мөте сэтт! бастады. «Мен,— деп жауап берді Ге- гечкорн,— осы үйде мөжіліс жасаушы фракцияның, жеткізген хабарламаға қарамастан, зорлық-зомбылық лен қорқытуларға қарамастап, жұмысшы табының мүд- делерін қорғау жонінде озі белгілегеи міпдеттер мен мақсаттардан титтей де шегінбейтіпдігін молімдеймін».
Бобринский үкіметті үшінші июнь заңына қарсы үне- мі үгіт жүргізуші адамдарды Думадан қууға шақырды. Гегечкори болса зорлық-зомбылық та, қорқытушылық та социал-демократияны өз қызметінен шегінуге мэж- бүр ете алмайды деп мӘлімдеме жасаудан бастады.
Гегечкори былай деп Әдейі баса көрсетті: «Біз үшінші Мемлекеттік думапың беделін, егер бұл бедел бар болса, қолдауға баісқа адамның қайсысынан болса да, әрине, аз қамқорлық жасап отырмыз»... «дэл біздер, өмір сү- ріп отырған саясн құрылыстың принципы дұшпандары, өз пайдасы үшін реакция халық өкілдігінің правосын қысқартуға ұмтылған кезде ылғи қарсы шығып кел- дік»... «негізгі заңдарға ашықтан-ашық қол сұғылса, онда біздер, негізгі заңдардың принципы дұшпандары, оларды өз қорғауымызға алуға мэжбур боламыз». Сөй- тіп сөзінің қорытындысында, жариялылық фетишисте- рінен өзін бөліп алып, Гегечкори былай деді: «...Егер біз бұл сұрауды қойсақ, егер біз экскурсия жасасақ не- месе юридикалық түсініктер саласына ой жүгіртсек, он- да бұл тек үкіметтің екіжүзділігін тағы бір рет ашу

АРМИЯ ҮШІН ҚОРҚАДЫ
241
үшін тана жасалады...» (стенографиялық есептің 1988- беті).
Гегечкори социалистердің демократиялық, республи- калық көзқарастарын дӘйекті түрде білдіріп: «халың- тыц тікелей еркінен туғанда ғана біздің заңдарымызха- лық бұқарасының мүдделері мен мұқтаждарына сәйкес келетін болады» деді, ал стенографИялық есептің осы жерінде жазылған «0ң жақтаГы шу» жебенің нысанаға тигенін ерекше баса корсетеді.
Ал екінші бір социал-демократиялық шешен, Покров- ский жолдас, қойылған сұраудың саяси маңызы туралы айта келіп, өзінің сөзінде Әлгіден де . гөрі айқынырақ, анығырақ былай деді: «Ал олар (октябристер) мұны тура жэне ашық істей берсін, оңіпылдардың: «халық өкілдігінің правосы жойылсын, министрліктің табалды- рығы жасасын» деген ұрапын ашық қабылдай берсін. Россияда конституциялық жалған үміттер мүлде жойы- латын, қап-қара шындық қалатып, бұдан орьтс халқы тиісті қорытындылар шығаратын кезеңді тудыру үшін копшілік жұмыс істеп жатыр, бұған кумэн жоқ» (цитат- ты «Речьтің» 1 апрельдегі есебі бойынша келтіріп отыр- мын).
Міне бүкіл мӘселенің үкімет пен октябристердің екі- жүзділігін Әіпкерелеу негізінде, конституциялық жал- ған үміттерді талқандау негізінде осылай қойылуы не- гізгі заңдардың 96-статьясының бұзылуы туралы сұрау-е дың, III Думаға ұсынылған сұраудың бірден-бір дұрыс социал-демократиялық қойылуы болып табылады. Біз- дің партиялық үгітімізде, жұмысшы жиналыстарында, үйірмелер мен топтарда, ақырында, ұйым атаулыға жат жұмысшылармен Думадағы оқиғалар жөнінде өткізілген жеке өңгімелерде мөселенің дэл осы жағын бірініпі қа- тарға қою қажет, буржуазиялықчқаражүздік Думаның өзіндегі буржуазиялық-қаражүздік алдауды эшкерелеу- ші жұмысшы партиясының ролін түсіндіру қажет. Мун- дай Думада мэселе қойылысының толың айқын боЛуы- пың мүмкін еместігі және революЦияшыл сОциал-демо- крат кезқарасының толық келісілуінің мүмкін еместігі себепті, жолдастарымыздың Таврический сарайының трибунасында айтқандарын толықтыру, бұқараға таныс-

242
В. И. ЛЕНИН
тыру, олардың сөздерін бұқараға түсінікті және қанық ету біздің міндетіміз больш отыр.
96-статьяны бұзу тарихыныц мэні неде? Бұл статья «заңдар туралы» 9-тараудың ішінде, ал ол статья соғыс жэне соғыс-теңіз ведомстволарының ережелері мен жар- лықтары Мемлекеттік дума меп Мемлекеттік совет ар- ңылы емес, патшага тіке.лей тапсырылатын жағдайды, жалпы тәртіптеи шыгарып тасталатын жағдайды белгі- леп береді. Жаца шыгыпдар Мемлекеттік думаныц қаулысы бойыпша қаржы болуді (рұқсат беруді) керек етеді — бұл статьяпыц келіп тірелетін жері міне осы.
Бұдан бір жыл бұрып Мемлекеттік думада теңіз бас штабының штаттары талқыланды. Бұл штаттарды бел- гілеу Думаныц билігіне жататышжатпайтындығы жө- нінде қызу таластар туды. Оңшылдар (қаражүздік) бы- лай деді: билігіне жатпайды, Думаныц бұгап араласуы- на правосы жоқ, ол армияның «державалық көсемінің», яғни патшапыц правосына қол сұ-га алмайды, патша тек бір өзі Гана, ешңаидай Думасъіз, согыс жәно теңіз штат- тарын бекітуге праволы.
Октябристер, кадеттер жэне солшылдар: бұл — Дума- ның правосы деді. Демек, мэселе: II Николай бастаған қаражүздіктің Думаның праволарын шек қойып түсін- діргісі келгендігі, Думаныц онсыз да бұрыішан мейлін- ше тұжырылған праволарын тужырГъісы келгендігі ту- ралы болды. Қаражүздік помещиктер жэне оларды бас- таган ең бай өрі нағыз қаражүздік помещик Николай Романов жеке, ұсақ мэселеден принциптік мэселе, пат- піаның праволары туралы мэселе, самодержавиенің пра- волары туралы мэселе жасады, сөйтіп буржуазияны (тіпті октябристік буржуазияны да) патшаның право- сын тұжыруға, оның биліғіне шек қоюҒа, «армияның кө- семін армиядан бөліп тастауға» жэне т. с. эрекет жаса- ды деп айыптады.
Мүлде бұрынғыша, патшаның билігін бүтіндей шек қойылмаған самодержавие мағынасында түсіну керек пе, элде патша билігіне тіпті ең шамалы түрде болса да шек Jfo/О мағынасында түсіну керек не — таластар міне осыған келіп тірелді. Ал бұл таластар бұдан бір жыл бұрын «саяси дағдарыс» дэрежесше дейін дерлік, яғнн

АРМИЯ ҮШІН ҚОРҚАДЫ
243
қаражүздіктер «конституционализмге» берілді деп айыптаған Столыпинді қуып шьіҒу қаупіне дейін, қара- жүздік «жас түріктер» 105 деп атаған октябристердің Ду- масын таратып жіберу қаупіне дейін қызды.
Мемлекеттік дума да, Мемлекеттік совет те теңіз бас штабының штаттарып бекітті, яғни бұл мәселені Оздері- ие ңарасты мөселе деп тапты. Жұрттың бәрі: Дума меп Мемлекеттік советтіц шешімін II Николай бекітер ме екен деп күтті. II Николай штаттарды бекітуден бас тартып, 96-статьяны қолдану туралы «ереже» өзірлеуді министрлерге тапсырып,1909 ж. 27 апрельде Столыпнн- ге рескрипт шығарды.
Басқаша айтқанда: патша тағы да, тағы да ашықтан- ашық жэне үзілді-кесілді қаражүздік жағына шықты, өзінің билігіне шек қоюға жасалған ең болмашы эрекет- тердің өзіне қарсы шықты. Министрлерге жаца ереже- лер Әзірлеуді тапсыру зацды бузу, оны жойылатын етіп баяндау, оны Россия сенаттарының атышулы «түсінік- темелері» мағынасында «түсіндіру» жөніндегі сұрқия- лық бұйрық болды. Мұнымен қатар, эрине, ережелер «негізгі заңдардың шеңберінде» қалуға тиіс делінген, бірақ бұл создер ең барып тұрған екіжүзділік еді. Мн- нистрлер мұндай «ережелерді» Әзірлеп берді, ал II Николай патша оларды бекітті (ол ережелер оздерінің бе- кітілген уақыты бойынша 1909 ж. 24 август ережелері деп аталады),— сөйтіп заң сырт қалган болып шықты! Ешқандай Думасыз бекітілген «ережелердің» түсіндірі- луіне қарағанда, негізгі заңдардың 96-статьясы жо- йылған болып шықты! Бұл «ережелер» бойынша соғыс жэне теңіз штаттары Думаның билігінен шытарылып тасталГан болып шықты.
Орыс «конституциясының» мейліпше жалгандыгы, қаражүздіктің мейлінше сұрқиялығы, патшаның қара- жүздікке мейлінше жақындығы, самодержавиенің не- гізгі заңдарды мейлінше келемеж етуі тамаша көрсетіл- ді. Әрине, 1907 жылғы 3 июнь төңкерісі бұл мэселеде жүз есе неғұрлым айқын, нетұрлым аяқталған, халық- тыц қалың бұқарасы үшіп невұрлым түсінікті және апіық жағдайды корсетіп берген болатын. Әрине, егер біздің социал-демократтар Думада 3 июнь актісі не-

244
В. и. Л EH ИН
гізгі зацдарды бұзғаны туралы сұрау қоя алмаса.,— олардың қоя алмаған себебі буржуазияшыл демократ- тардың, оның ішінде трудовиктердің сұрау қоюға керек- ті отыз есімді жинау үшін қойылатын қолдың жеткілік- ті санын бере алмауынап гапа болса,— онда мұның езі насихат пен үгіттіц арпаулы думалық формасының шегі мейлінше тарлығып көрсетеді. Бірақ 3 июнь актісі туралы сұрау қоюдыц мүмкін болмағандығы социал-де- мократтардыц осы актіні өз сөздерінде үнемі мемле- кеттік төцкеріс ретінде сппаттап отыруыпа кедергі жа- саған жоқ. Сондықтан, элбетте, социал-демократтар негізгі заңдарды жэне халық өкілдігінің праволарын са- модержавиенің қалай келемеж етіп отырғанын эшке- релеуден бас тарта алмады жэне тіпті біршама жеке се- беп бойынша да бас тартуга тиіс болмады.
Теңіз бас штабының штаттары туралы мэселе сияқты МӘселенің онша маңызды еместігі, ұсақтығы, шамалы- льіҒЫ мұның есесіие біздің контрреволюцияның мейлін- ше күйгелектігін ерекше қатты баса көрсетті,— оның армия ушін туОргуатъшдыГын баса көрсетті. Думада ок- тябристерден баяндамашы болтан Шубинской мырза 26 марттағы өзінің екінші сөзінде қаражүздіктерге қарай мейлінше айқын бет бұрып, армия ушін нақ осы і$0рңу~ шъілы^ соғыс жэне теңіз штаттарын бекітуге өкілдік мекемелердің аз да болса араласуына болатын-болмай- тындығы туралы мэселе жөнінде контрреволюцияның өте-мөте күйгелектігін туҒызғандығын көрсетті. «...Рос- сия армиясының державалық көсемінің есімі шынында ұлы есім»...— деп лепірді Қанқұйлы Николайдың бур- жуазияшыл малайы. «...Сіздер (Мемлекеттік думаның депутаттары) мұпда қандай қорытындылар жасасаңьіз- дар да, Әлдекімдердің пэлендей правосып тартып алғы- сы келетіпдігі туралы қандай сөздер айтсаңыздар да, дегенмен армиядан опың державалық көсемін сіздер айыра алмайсыздар».
Столыпин де өзінің 31 марттағы «декларациясында», «тыныштандыру» туралы жэне жазалау шараларының бейне бір бӘсеңдеуі туралы мүлде бөс сөздермеп, мағы- насыз және көріне жалган создермеп озіпің жауабын шатастыруға тырысып, дегепмен Думаныц Праволарына

АРМИЯ ҮШІН ҚОРҚАДЫ
245
ңарсы қаражүздіктердің жағына өбден айқын шықты. Егер октябристер Столыпиннің айтқанына қосылған болса, онда бұл жаңалық емес. Ал егер Милюков және К° мырзалардың «Речі» Столыпиннің жауабын «Мемяе- кеттік думаның праволары жонінде қалайда бітістіре- тін» жауап деп атаса (№ 89, 1 апрель — бас мақаладан кейін берілген редакцияльщ мақала),— онда біз кадет партиясының қалай азғындаҒандығының тавы бір үлгі- сін көріп отырмыз. «Соңғьі жылдардың тарихы,— дейді Столыпин,—революцияның таты біздің армияны мұқал- та алмағандығын көрсетеді...» Мұқалта алмады деу — шынына келгенде дұрыс емес, өйткені 1905—1906 жылдардағы солдаттар мен матростар котерілістерінің жұртқа мӘлім оқиғалары, сол кездегі реакциялық бас- пасөздің жұртқа мөлім пікірлері революцияның армияны муңалтңанын, демек, муңалта алтанын көрсетеді. Ақырына дейін мұқалта алмады — бұл рас. Бірақ егер 1910 жылы контрреволюция өршіген кезде, Әскерлердің арасында болған соңғы «толқудан» кейін бірнеше жыл откен соң, Столыпин: мені «алдыңғы бірнеше шешенніц сөздерін тыцдаған кезде цорцъшышты Ой билеп экетті», бұл «қорқынышты ой» «біздің қарулы күштеріміз жө- нінде мемлекеттіліктің эр турлі факторларъшыц ңайда- гы бір келіспеушілігініц нашар эсер туғызуында» деп отырса (өлгі декларациясында), Онда мұның өзі Сто- лыпинді жэне онымен бірге II Николай сарайының бү- кіл қаражүздік шайкасын түгелдей әшкерелейді! Мұ- ның өзі патша шайкасының армия ушін Әлі қорқыл отырғаны былай тұрсын, Әлі тура урейі ушып отырға- пын дӘлелдейді. Мұның өзі көнтрревОлюцияның осы кезге дейін азамат согысы тұрҒысында, халықтың апіу- ызасын Ә-скери күпшен басу шараларына тікелей жэне шұғыл мұқтаж болу тұрғысында бекем қалып өтырға- пын дӘлелдейді. Столыпиннің мыпа созінің байыбына барып көріңізші:
«Тарих... армии бір ғана қасиетті ерікке бағынуда біртұтас болудан қалған кезде оньщ берекесі кетеді деп үйретеді. Осы припципке күмәітдаііу уын салып көрі- ціз, армиянъщ у/урылысъі коллективтік ерікке байланыс- ты деген ойдъщ узіктерін болса да аған, уГъшдырып кө-

246
В. И. ЛЕН И Н
ріціз, сонда армияның қуаты мызғымас күшке — жо- ғарғы өкіметке сүйенуден қалады». Ал екінші бір же- рінде былай дейді: «Көптегеп адамдардың... праволар жонінде» (атап айтқанда: Мемлекеттік думаның право- лары, «коллективтік еріктің» праволары жөнінде) «біз- діц армия ушш цатерлі таластарды қоздыргысы келге- нін мен білемін».
Кісі өлтірушілоргс олардың өздері өлтірген адамдар- дың елестейтіш сняқты, контрреволюция сабаздарының есіне «коллективтік еріктің» армияға «қатерлі» ықпал етуі түседі. Қаражүздіктің сенімді малайы болған Сто- лыпинге октябристер армияны коллективтік ерікке ба- ғьгндыру арқылы, осындай бағындыру туралы «ойдың үзіктеріне» жол беру арқылы «армиянъі берекесізденді- руге» алып келетін «жас түріктер» болып көрінеді!
Үшінші июнь монархиясының жендеттері мен кісі өл- тірушілері өңінде сандырақтап отыр, егер октябристер оларға жас түріктер болып көрініп отырса, онда олар- дың тура ақылдан алжасуға дейін жеткені. Бірақ бұл сандырақ идеялар, бұл ақылдаіі алжасушылық — өз жағдайының осалдығыи сезуден, армия ұшін қатты қор- қыііышты сезуден туган саяси дерт. Бұл мырзалар — Столыпиндер, Романовтар жэне К° «коллективтік ерік- тіц» арминга көзқарасы туралы мэселеге титтей болса да салқын қандылықпен қарауға зэрредей қабілетті бол- са, олар Дума мен Мемлекеттік советтің теңіз штатта- ры туралы шешімдерін патшаның у-шусыз бекітуі Ду- маныц праволары туралы мэселе жонінде, «армияныц берекесізденушщ» мүмкіндігі туралы мэселе жөнінде Дум^ада болтан жарыс сөзден гөрі армията он есе аз эсер ететініп бірден көрген болар еді. Бірақ біздің контрре- волюцИяҒа тэп нөрсенің өзі сол — ол озінің қорқыныш- тары арқылы өзін өзі өшкерелейді, кісі өлтірушілердің кісі өлтіруге қатысушылар туралы жэне өлтірудің ег- жей-тегжейі туралы сабырлылықпен тыңдай алмайтыны сияқты, контрреволюция да армияның берекесізденуі туралы мэселеге сабырлылықпен қарай алмайды.
Теңіз штаттары туралы біршама ұсақ жэне маңызды емес мөселенің принциптік қойылысын атап айтқанда қаражүздіктер берді, II Николай берді, Столыпин мыр-

АРМИЯ ҮШІН ҚОРҚАДЫ
247
за берді, ал бізге өздерінің қорқыпыштары туғызған олардың қолайсыздануы Жөнінде тек ризалық білдіру ғана қалып отыр. Бізге Покровский жолдастьщ «констн- туциялық жалған үміттердің» жойылатындығы туралы, күмөнсыз «қап-қара шындықтан» халықтың өзі қоры- тынды жасауы қажет екендігі туралы тамаша сөздерін «Московские Ведомостидің» «31 март декларацинсы» туралы өзінің бүкпесіздігі жагынап тамаша пікірлері- мен тек салыстыру гана қальгп отыр.
Бұл газет 3 апрельдегі бас мақаласында былай деп жазады:
«...Бұл мәселенің өзі, біздің өткен жылы-ақ анықтағанымыз- дай, өте жай нәрсе. Император ағзам заңдылық тәртіппен өткі- зілген штаттар туралы мәселені бекітпеді, сөйтіп оларды жо- гарғы басқару тәртібімен белгіледі, бұған тіпті қазіргі бар заң- ның өзі (жоғарғы өкіметтің табиғи праволары туралы мәселені айтпағанның өзінде) айқын өкілдік береді...».
Солай. Солай. Негізгі заңдарды бұзу — орыс монар- ХИЯСЫНЫҢ «табиғи правосы». Мәселеніц бар түйіні осында.
«...Алайда, Думадағы оппозиция бұл жөнінде жоғарғы өкімет- тің әрекеттеріне қатысты сұрау қойып, өрескелдік жасады...»
Дэл солай! Думада социал-демократтар жеткізе айта алмаған нэрсеш «Московские Ведомости» дұрыс жеткі- зе айтып отыр. Қойылған сұрау атап айтқанда патша- пың (жэне оған бағынушы министр Столыпиннің) эре- кеттерін негізгі заңдарды бұзу деп тану жайында бол- ган-ды.
Сонан соц, «Московские Ведомости» халықтық право- ларды революция арқылы жеціп алу теориясы үшін «революциялық оппозиция» мен «революцияЛық баспа- созге» тиіседі жэне «31 март декларациясында» қандай да болсын «уэделер» болуы мүмкін еді дегенді бекерге шығарады.
«...«Уэделер» туралы пікірлердің өзі күлкілі және ресми түр- де революциялық лагерьге қосылмайтын адамдардыц өздерінің до миларының қаншалық дәрежеде революциямен буалдырлан- ганын көрсетеді. Кабинет қандай «уәделер» бере алады? ...Жо- гарғы өкіметтің басшылығына шын берілген кабинет өзінің

248
В. И. ЛЕНИН
заңды міндеттерін орындайтын болады... Сондықтан бұл декла- рацияның бүкіл мағынасын Думаның тервңірек түсінуін, сөйтіп осы арқылы депутат мырзаларды революциялық «директивалар- дың» асқынған кеселінен емдеп жазуға көмектесуін ғана тілеуге болады».
Дэл осылай: үкіметтің декларациясын (және нози- циясын) терецірек түсініп, сол арқылы конституциям^ жалтан уміттерден «емдеп жазу» керек — социал-демо- краттардың 96-статьяның бұзылуы туралы қойған сұ- рауының саяси сабағы дэл осында болып отыр.
«Социал-Демократ» №13, «Социал-Демократ» газетгнгц
26 апрель (9 май), 1910 ж. текстг бойынша басылып
отыр

249
ШЕТЕЛДЕГІ ПАРТИЯЛЫҚ БІРІГУ
Біздің партия жұмыс істеп отырғандай жагдайларда қимыл жасайтын партня үіпін шетелдік база керек жэне сөзсіз қажет. Мұны партияпың жағдайын ойлайтын адамдардың бөрі мойындайды. Россиялық жолдастар «шетелте» қаншалық пессимистікпен қарағанымен, алайда мұнда не болып жатқаны туралы, Әсіресе жа- қында өткен пленумнан кейін не болып жатқандығы туралы, білу оларға тіпті де пайдасыз болмайды.
Шетелде бірігуге қол жетті ме? Жоқ. Болмашы ғана себептен қол жетпеді: екі жақтың бірі—голосшылдар— шетелдегі жікке бөлінушілікті жою жөнінде Орталық Комитеттің бірауызды шақыруын қабылдауға ешқандай ииет білдірмей отыр. Фракциялық «Голос» Орталық Комнтеттің бірауызды шешіміне қарамастан жабылған жоқ, ал пленумда оныц редакторларының бірі Мартов жолдас газеттің уақытша тоқтатылуына өзінің қалайда тырысатынын ресми түрде МӘлімдеген болатын* (ппенум протоколдарын қараңыз). Орталық Комитеттің Шет- елдік бюросы бірігу жөнінде қандай болсын бір шара қолданбай жатып, «Голостың» төрт редакторы (олар- дың екеуі Орталық Органның редакциясына да кіре- * Бұл мәлімдеме сөзбе-сөз мынау:
«Мартов жолдас «голос Социал-Демократа» редакциясының атынан несми түрде сөйлей алмайтынын білдіреді, бірақ оз атынан мынаны мәлімдейді: «голостың» таяудағы номерін шығарғаннан кейін, Өрта- лық Органның жаңа редакциясы жұмысының нәтижелерін күту үщін тәжірибе ретінде «голосты» уақытша (екі айға немесе одан артық) тогутатуға «голос Социал-демократа» редакциясында кедергілер кез- дссиейді».

250
В. И. ЛЕНИН
ді!!) бірігуге бармауға шақырған нашар бүркелген ма- нифест басып шығарды. Шетелде омір сүріп отырған «ШТОБ» та («Шетелдік топтардың орталық бюросы», ол меньшевиктердің фракциялың съезінде бұдан IV2 жыл бұрын Базельде сайланған болатын) соны істеді. Ал бұл «ШТОБ» қазір тіпті барлық меньшевиктердің емес, олардың тек голостық бөлігінің гана өкілі. Бірақ бірігуді болдырмау үшін ол «Голостың» қөлдауымен жеткілікті дорежеде күшті болып шықты. Орталық Ко- митеттің Шетелдік бюросының топтардың оздеріне, партиялық элемепттерге, ең алдымен жұмысшыларга жүгінуі қалды. Бірақ — төменде сөз болатын себептер бойынша —бұлай істелмей отыр, немесе өте қанағат- танғысыз істеліп отыр. Орталық Комитет бұрынғысын- ша шетелде өзірге тек болыпевиктік топтардың қолда- уына ғана үміт арта алады. Алайда бұл топтарға кейінгі кезде партияшыл-меныпевнктер, жойымпаздықтың жаулары (бұлардыц көбі—Плеханов жолдастың «Днев- нигін» жақтаушылар) қосылып отыр.
Шетелдегі мепьшевиктердің арасындағы принципті жіктелудің Россияда да болып жатқан — мүмкін, онша айқын емес — нәрсенің белгісі ретінде, көрінісі ретінде ірі маңызы бар екені кумэнсыз. Партияшыл-меныпе- виктер бұл жөнінде қазірдің өзінде бірқатар қарарлар шығарды. Солардан бірнеше үзінді келтірейік. Париж- дегі антиголосшыл меньшевиктер (олар 20 шақты адам) былай деп жазады: «...бұл органның («Голос- тың») 19—20-номерінде, айта кетелік, Дан жолдастың социал-демократиялық ұрандарды, кем дегенде, екіұш- ты, «экономикалық» дӘуірдің: право ушін курес деген ұранына екі тамшы судай ұқсас, өзіндік ерекшелігі бар ұранмен алмастырған «Жариялылық үшін күрес» деген мақаласында талассыз жаңа бағыт белтіленіп отыр»... ««Голос» редакциясы өсы кезге дейін мойындамай кел- ген жойымпаздық осы газеттің соңғы номерінде ашық көрінді». Женевадағы партияшыл-меныпевиктер (14 адам) «фракцинлық «Голос Социал-Демократаны» тоқ- тату партиялық бірлікті ньіғайтудың қажетті шарты болып табылады» деп біледі.

ШЕТЕЛДЕГІ ПАРТИЯЛЫҚ БІРІГУ
251
Партияшыл-меньшевиктердің Ницца тобы былай деп ойлайды (бірауыздан): «бұл органның («Голостың») 19—20-номеріндегі бірқатар мақалаларда жойымпазцық қазірдіц өзінде ашық көрінді. Топ «Голос Социал-Демо- кратаның» мұндай позициясын зияпды деп біледі, сөй- тіп оны қандай да болсын қолдаудан бас тартады. Ton соңғы партин съезініц сенімін ақтамаған Михаилдың, Романныц, Юрийдің қылығына ызаланып отыр, олар жойымпаздық тенденцияларды практикада корінуі жа- гынан қауіпті ақырына дейін жеткізді». Сан-Ремодағы партияшыл-меньшевиктер тобы «аталған басылымды («Голосты») қандай да болсын қолдаудан бірауыздан бас тартады, өйткені оның жойымпаздық тенденцияла- рына қосылмайды. Ton Михаилдың, Романның және Юрийдің Әрекеті туғызған ызаға шыдай алмай отыр». Льеждегі партияшыл-меньшевиктер өздерініц қарарын- да былай деп жазады: «Стива Новичтіц хаты жэне Ф. Данның «Жариялылық үшін күрес» деген мақаласы («Голостың» 19—20-номерінде) органның антипартня- лық бағытын толық анықтайды... «Голос Социал-Демо- крата» төңірегіне жойымпаздық ағымдар топталып өтырған орталық болып табылады». Цюрихтегі мень- шевиктік топтың едәуір бөлігі жэне Берндегі топтың көпшілігі осындай көзқараста. Партияшыл-меньшевнк- терді жақтаушылар басқа қалаларда да бар.
Партиялъщ меныпевиктердің осы элементтерін бОль- піевиктермен, фракцияда жоқ партияшылдармен, жо- йымпаздыққа қарсылармен топтастырып қана Ортаяық Комитеттің Шетелдік бюросы нэтижеге қол жеткізе алар еді, Россиядағы жұмысқа көмектесе алар еді. Шетелдегі большевиктер барлық жолдастарды цэл осыған шақырып та отыр (Париждегі екінші топтың қарарын қараңыз106). Бірігуге кедергі жасап отыртан голосшылдарға қарсы жэне «Дискуссионный Листөк» редакциясынан, мектептің жалпы ПартИяльіқ комитеті- иен шыққан, соііымен бірге партиялық бірігуге зиянын тигізіп отырған шақырымпаз-ультИматистерге қарсы күрес шын партияшылдардың бэрш біріктіру мақсатын- да сөзсіз керек. Бұл іс Әзірге партияшыпдардыҢ жеке бастамасына тиіп отыр, өйткені тиісті Познцияны ұстау

252
В. И. ЛЕНИН
әзірге Орталық Комитеттің Шетелдік бюросының қо* лынан келмей отыр. Жаңа устав бойынша Орталык Комитеттің Шетелдік бюросының 5 мүшесінен 3 мүше- ні «ұлт өкілдері» белгілейді; сонымен, Орталық Комн- теттің Шетелдік бюросы көпшілігінің адам құрамын белгілейтін партияныц Орталық Комитеті болмай шы- Гады, сондықтан осы пегізде күтпеген оқиғалар болып жүр. Мэселен, Орталық Комитеттің Шетелдік бюросы- ның таяудағы сесснпсыпда Орталық Комитеттің багы- тына царсы көпшілік құрылды. Топтарды біріктіру жө- нінде Орталық Комитеттіц пленумынан кейін іле-шала жасалған «модусты» (пленум шешімдерінің рухында, яғни барлық қаржыпы фракциялық органдарва емес, Орталық Комитетке беру талабымен жасалган) бір голосшылдан жэне бейне бір «фракцияшыл емес» екі ұлт өкілінен құрылған жаңа көпшілік бекітуден бас тартты. Ол көпшілік топтарға жіберілетін хаттағы: бар- лық қаржы фракциялық газеттерге емес (яГни «Голос Социал-Демократага» емес), жалпы партиялық мекеме- лерге берілсін дегеп ұранды алга қою ұсынысын (боль- шевнк пен поляк социал-демократының ұсынысын) қа- былдамады. Бұл шешім Орталық Комитеттің Шетелдік бюросы 2 мүшесінің (большевик пен поляк социал-де- мократының) үзілді-кесілді қарсылығын туғызды, сөй- тіп бұлар өздерініц осы қарсылыгын Орталық Коми- тетке берді.
«Социал-Демократ» №13, «Социал-Демократ» газетінгц
26 апрель (9 май), 1910 ж. тексті бойынша басылып
отыр

253
ПАРТИЯЛЫҚ БІРЛІК ЖОЛЫНДАҒЫ КЕДЕРГІЛЕРДІҢ БІРІ
Толып жатқан шетелдік топтардағы партиялың мень- шевиктер бірлесіп, «Голос Социал-Демократаның» көрі- неу жойымпаздық бағытына барған сайын үзілді-ке>сіл- ді қарсы шығып отырғанда, Венадагы «Правда» Әлі де болса бұлталақтап отыр. 12-номерінде «Барлық кедер- гілерге қарамастан, бірлікке жетейік» деген мақала бар. Бұл мақаладағы жойымпаздықтың қаупін тусін- діру туралы Орталық Комитеттің қарарын орындауға, өте жасқана жэне мардымсыз болса да, алгаш рет кірі- суді мақұлдамауға болмайды. Бірақ оның есесіне мақаланың бүкіл бірінші бөлімі бейне бір фракцияшыл емес кейбір социал-демократтардыц партиялықты қор- ғауда партиялың меныпевиктерден гөрі қаншалықты қашық жатқандьіҒының үлгісі больш табылады.
Орталық Органның редакциясы «Жойымпаздар «Го- лосының» партияға қарсы шығуы»* деген мақалада «бүкіл келісім сӘтісіздікке ұшырады» деп жариялады- мьгс деп «Правда» бұл арада тура өтірік айтып отыр, Орталық Органның 12-номерін оқыған Әрбір адам біздің мұндай ештеме жарияламағанымызды көрді. Меньше- виктермен келісімде олардың Партиялықты мойындауы, жойымпаздықтан шын, дӘйекті түрде безуі шарт етіп қойылды. «Голос Социал-Демекрата» және оның Рос- сиядағы пікірлестер төбы бұл кеЛІсімді болдырмай тас- тады: біреулері, Россиядағы Михаил, Роман, Юрнй,
* Қараңыз: осы том, 217—226-беттер. Ред.

254
В. и. Л EH ИН
т. т. сияқтылар, келісімнің өзін ашықтан-ашық зиянды деп мөлімдеу арқылы («Орталық Комитеттің қарарла- ры зиянды»; Орталық Комитеттің өмір сүруінің өзі зиянды; партийны жоюдың керегі жоқ, ейткені ол қазірдің өзінде жойылган), екіншілері, «Голос» сияқ- тылар, біріншілердің создерін қорғау арқылы болдыр- май тастады. Плеханов бастаган партияшыл-меньше- виктер келісімді бүлай бү:згапы үшін голосшылдарға қарсы көтерілді. Егер «Правда» дегенмен плеханов- шылдар меп партиялық меньшевиктер жөнінде үнде- мей, «жалпы» меньшевиктер туралы өңгіме еткенде бұ- рынғысынша тек голосшылдарды ғана айтқысы келетін болса, онда біз мұндай өрекетті Әрқашан жэне барлық жерде өшкерелейтін боламыз.
«Правда» пленумнап кейінгі дау-жанжалдарды «тал- қылауға қатыса алмайтынын жэне қатысқысы келмей- тінін», өйткені, біріишіден, «дұрыс пікір айту үшін қажетті нақты материалы жоқ екенін» мөлімдейді.
БұҒан біз былай деп жауап береміз: егер шетелдік «Правда» голосшыл-жойымпаздардыц қылығынан осы кезге дейін жеткілікті «материалды» таппаған болса, онда ол оны ешцашан таппайды. Шыпдықты кору үшін шындыққа тура қараудан қорықпау керек.
«...Екіншіден,—бұл бэршен де гөрі мацыздырақ — өйткені ұйымдық дау-жанжалдар өдеби араласуды емес, ұйымдық араласуды талап етеді».
Бұл принцип дұрыс. Бірақ ұйымдық емес, принцип- тік дау-жанжалды бағалауға нақ партиялық меныпе- виктер «араласты», партияның әрбір мүшесінің осылай істеуі керек те еді. «Правда» керісінше істеп отыр. Принципті ұсына отырып, ол іс жүзінде оны қолдамай отыр. Іс жүзінде «Правда» өз мақаласының бүкіл бірін- ші абзацын тура уйъімдың дау-жанжалға «араласуға» арнады. Ол ол ма. Үйымдыу дау-жанжалды баяндай отырып, «Правда» жойымпаздардың дпірменіне су құяды, сөйтіп біздің мақаламызды «барынша қатаң» деп атайды, бірақ бұл арада голосшылдардың анти- партиялық әрекетіне бага бермейдіА— партиялың Орта- лың Органныц меньшевиктердің актипартиялъщ бөлігі- не қарсы (атап айтқанда голосшылдарға қарсы) күре-

ПАРТИЯЛЫҚ БІРЛІК ЖОЛЫНДАҒЫ КЕДЕРГІЛЕРДІҢ БІРІ 255
сін фракциялың қақтығысу деп өтірік айтып отыр; — «Голос Социал-Демократаның» 4 редакторының жік- шілдік манифесі туралы үндемей, шындықты жартылай айтып отыр; т. т.
Жұмысшы газеті «ұйымдық» дау-жапжадды не қоз- ғамауға тиіс еді, ие оны ақырына дейін толық жэне Әділ баяндауы керек еді.
«Голостың» антипартиялығын бүркеуге эрекет жасау партиялық бірлік жолындағы елеулі кедергілердің бірі болып табылады. Оның жойымпаздыҒы туралы үндемеу немесе оган ат үсті қарау оның қауіптілігін тек терең- дете түседі.
«Социал-Демократ» № 13, «Социал-Демократ» газетініц
26 апрель (9 май), 1910 ж. текстг бойынша басылып
отыр

257
ПУБЛИЦИСТЩ ЗАМЕТКАЛАРЫ
1910 ж. 6 (19) март пен 25 майда (7 июнъде) «Д чекуссионный Листоктыц» I, 2-номерлергнде басылған Ңол ъойған: Н. Ленин
«Дискуссионный Листоктыц» тексті бойынша басылып отыр

259
I
ШАҚЫРЫМПАЗДЬІҚТЫ ЖАҚТАУШЫЛАР MEH ҚОРҒАУШЫЛАРДЫҢ «ПЛАТФОРМАСЫ» ТУР АЛЫ
Жақында Парижде «Вперед» тобы бастырып шығар- ған «Қазіргі жағдай және партияның міпдеттері. Боль- шевиктер тобы Әзірлеген платформа» деген кіташпа жарыққа шықты. Өткен жылдың көктемінде «Пролета- рийдің» кеңейтілген редакциясы больпіевиктердің нақ осы тобының жаңа фракция құрғіапын мӘлімдеген-ді. «Құрамында партияныц 15 мүшесі — 7 жұмысшы мен 8 интеллигент — бар» бұл топ (топтың бізге хабарлауы осылай) енді өзінің ерекше «платформасын» тұтас, жүйелі түрде, дұрыс көрсетіп баяндауга әрекеттеніп отыр. Бұл платформаның текстінде оғаш нӘрселердің бөрін жуып-шаюға, бұлтиып тұрған жерлердің тігісін жатқызуға, топтың партиядан не жөнінде ажырасатып- дығын көрсетуден гөрі, оның партиямен не жөнінде жақындасатындығын баса көрсетуге бағытталған, кол- лектив болып сақтықпен, ойланьш өңдеудіц айқын ізі бар. Белгілі бір ағым кезқарастарының ресми түрдегі баяндалуы болгандықтан да жаңа платформа біз үшін аса бағалы болып отыр.
Болыпевиктер тобы алдымен өзініц «еліміздің қазіргі тарихи жағдайын қалай түсінетіндігін» (§ I, 3—13- беттер), одан кейін «большевизмді қалай түсінетіндігін» (§ II, 13—17-беттер) баяндайды. 0л мұньщ екеуін де нашар түсінеді.
Бірінші мэселені алайық. Болыпевиктердің кезқара- сы (жэне партияныц кезқарасы) 1908 ж. Декабрь кон- форенңиясының қазіргі кезең туралы қарарында баян-

260
в. и. Ленин
далған. Жаңа платформаның авторлары бұл қарарда айтылған көзқарастарға қосыла ма? Егер қосылса, олар мұны неге тура айтпайды? Егер қосылса, ерекше плат- форма жасаудың не керегі бар еді, өздерінің кезеңді өзгеше «түсінетіндіктеріті» баяндауға кірісудіңне керегі бар еді? Егер қосылмаса, жаца топтың дэл не жөнінде партия көзқарастарыпа қарсы болып отыргандығын неліктен тагы да аіпық айтпасқа?
Мәселеніц түйіпі мыпада болып отыр: бұл қарардың маңызы жаңа топтыц өзіне де айқын емес. Жаңа топ бұл қарармеп келіспейтш шақырымпаздардьщ көзқара- сына санасыз түрде (пемесе жартылай санасыз түрде) ойысып отыр. Жаңа топ озінің кітапшасында бұл қарар- дың барлық қағидаларыпа емес, тек оның бір вана бө- легіне ұғымды етіп түсіпік береді, ал екінші бөлегін түсінбейді (мүмкіп, тіпті мацызын да байқамайтын болар). 1905 жылгы революцияны туғызған негізгі факторлардыц әрекеті олі де тоқтапан жоқ,— дейді қа- рар. Жаңа революциплық дагдырыс пісіп жетіліп келе- ді (е пункті). Күрестіц мақсаты патша окіметін құлагу жэне республика орнату болып қалып отыр; пролетариат күресте «басшылық» роль атқаруға тиіс жэне «саяси өкіметті жеңіп алуға» тырысуға тиіс (д пункті жэне 1-пункт). Дүние жүзілік рынок пен дүние жүзілік сая- саттың жағдайы «халықаралық жағдайды барған сайын революцияландыра түседі» (ж пункті). Міне осы қағи- даларды жаца платформа ұғымды етіп түсіндіреді, сон- дыңтан да ол большевиктермен жэне партиямен толық қол ұстасып келеді, сондыңтан да ол дұрыс көзқарас- тарды баяндап, пайдалы жұмыс істеп отыр.
Бірақ қырсықтыц өзі осы сондыңтан деген сөзді баса айтуға тура келіп отырғапдыгында. Қырсықтың өзі жа- ңа топтың бұл қарардың басңа қағидаларын түсінбейтін- дігінде, бұл қағидалардың басқа қағидалармен байла- нысын түсінбейтіндігінде, өсіресе бұл қағидалардың шақырымпаздықпен ымыраға келмейтін козқараспен — бұл топқа емес, болыпевиктерге тән көзқараспен,— бай- ланысын түсінбейтіндігінде.

ПУБЛИЦИСТІҢ ЗАМЕТКАЛАРЫ
261
Революцияның тағы да болатыпы созсіз. Революцин оамодержавиені құлатуға тағы да кірісуге тиіс және құлатуга тиіс — дейді жаңа платформаның авторлары. Дұрыс делік. Бірақ ңазіргі кездегі соңиал-демократ революционерлердің білуіне жэне есте ұстауына керек- ті нэрсе тек бұл ғана емес. Бұл революцияның бізге жаңаша келе жатқанын, біз де оны жаңаша қарсы алу- ға (бұрынғыға қарағанда басқаша; бұрынғы сияқты Ғана емес; күрестің бұрынғы құралдарымен, бұрыііҒЫ амалдарымен ғана емес) тиісті екендігімізді, самодер- жавиенің өзі де бұрынҒыдай емес екендігін социал-де- мократ революционер түсіне білуі керек. Шақырым- паздықтың қорҒаушылары міне осыны білгілері кел- мейді! Олар қасарысып сыңаржақ күйінде қалғылары келеді, сөйтіп сонысы арцылы, олар өздерінің ықтияры- на, санасына қарама-қарсы, оппортунпстер мен жойым- паздарға ңызмет етеді, олар өздерінің бір жаққа ойыс- қан сыңаржақтылығымен екінші жаққа беттеген сыңар- жақтықты қолдайды.
Самодержавие жаца тарихи кезеңге аяқ басты. Ол буржуазиялық монархияға айналу жолында қадам басқалы тұр. III Дума дегеніміз белгілі бір таптармен одақтасу болып табылады. III Дума бұл жаңа мопар- хияның системасындағы кездейсоқ мекеме емес, қайта қажетті мекеме болып ісаналады. Самодержавиенің жаңа аграрльіқ саясаты іда кездейсоқ нэрсе емес, қайта жаңа патша өкіметі саясатының қажетті, буржуазия- лық тұрғыдан қажетті жэне өзінің буржуазияшылдығы- нан қажетті құрамдас буыны бопып табылады. Біз озгеше тарихи кезеңді көріп отырмыз, мұнда жаца революцияның тууының езгеше жағдайлары бар. Тек қана бұрынғыша эрекет ететін болсақ, Дума трибуна- сының өзін, т. т. пайдалана білмесек, бұл өзгешеЛІкті меңгеріп кету мүмкін емес, бұл Жаңа революцИяға дайындалу мүмкін емес.
Міне осы соңғы қағнданы шақырымпаздар түсіне алмай отыр. Ал шақырымпаздықты «заңды сарын» дел (соз болып отырған кітапшаның 28-беті) жариялал, опы қорғап жүргендер бұл қағиданың толъъті жатуан идеялармен, қазіргі кезеңніц өзгешелІГІн мойындаумен, 10 19-том

262
в. И. Ленин
оз тактикасында бұл өзгешелікті еокеруге ұмтылумен байланысъш осы күнге дейін түсіне алмай жүр! Олар біз «революциялар аралығындағы дөуірді» бастан кеші- ріп отырмыз (29-бет), қазіргі жағдай—'«демократия- лық революцияның екі толқыны аралығындағы өтп-елі жагдай» (32-бет) деп қайталай береді, бірақ бұл «өт- келдіц» өзгешелігі педе екендігін түсінуге олар дэрмен- сіз. Ал бұл еткелді түсінбей тұрып, одан революция үшін пайдалы түрде арылуға болмайды, жаңа револю- цияға Әзірленуге болмайды, екінші толқынға кешуге болмайды! Өйткені жаңа революцияға дайындалу ісі оның болмай қоймайтындығын қайталаумен ғана біт- пейді; дайындық жұмысы насихат, үгіт жэне ұйымдас- тыру істерін бул етпелі жаГдайдыц өзгешелігш есепке алатындай етіп жолға қою арқылы жүргізілуі керек.
Жұрттың Откелдіц МӘнісі неде екендігін түсінбестен, осы өтпелі жагдай туралы не айтып жүргендігінің бір мысалы мынау. «Россияда ешқандай шын конституция жоқ, ал Дума болса— конституциЯның құр елесі ғана, оның билігі де, маңызы да жоқ, халық бұқарасының мұны тӘжірибеден жақсы білетіндігі былай тұрсын, мұ- ның өзі қазір бүкіл дүние жүзіне айқын болып келеді» (11-бет). Декабрь қарарының III Думаға бергеи мына бағасын осымен салыстырып көріңізші: -«Патта өкіме- тінің қаражүздік помещиктермен жэне сауда-енеркэсш буржуазиясының жоғарғы топтарымен жасаған одағы 3 июньдегі мемлекеттік төңкеріс арқылы жэне III Ду- маның құрылуы арқылы ашықтан-ашық баянды етіліп, мойындалды».
Жұрт бұл қарарды партия баспасөзінде сан саққа жүгіртіп жыл бойы мың мэртебе қайта-қайта сөз қылса да, платформа авторларының өіны түсінбей-ақ қойған- дығы «бүкіл дүние жүзіне айқын» болмағаны ма? Түсінбегенде, эрине, өздерінің топастығыінан түсінбей отырған жөқ, оларды шақырымпаздық пен шақырым- паздық тұрғыдағы идеялар қыспаққа алғандықтан тү- сінбей отыр.
Біздегі III Дума — қаражүздік^октябристік Дума. Рос-сиядағы октябристер мен қаражүздіктердің «билігі

ПУБЛИЦІІСТІҢ 3АМЕТКАЛАРЫ
263
де, маңызы да» жоқ деу (платформаның авторларыніпа солай болып шыққан), бұл—қнсынсыз сөз. «Шын конституцияның» болмауы, бүкіл өкіметтің самодержа- виенің қолында қала беруі осы өкімет жалпы ұлт келе- мінде ашық қимыл жасайтын, жаппы мемлекеттік маңызы бар мекемелерде белгілі бір талтардың контр- революциялық одағын ұйымдастыруға мөжбүр болатын кезде жэне белгілі бір таптар өздері төменнен патта окіметіне қол созатын. көнтрреволюциялық блоктарға ұйымдасатын кезде қалыптасқан өзгеше тарихи жағ- дайды ешбір жоққа шығара алмайды. Егер патша өкі- метінің бұл таптармен жасаган «одағы» (өкімет билігі мен табыстарды крепостникліомещиктердің қолында сақтап қалуға тырысатын одагы) қазіргі Отпелі дӘуірде таптар үстемдігінің жэне өзінің шайкасымен қоса пат- ша үстемдігінің өзгеше формасы болса, «революцияныц бірінші толқыны» жеңіліске ұшыраған жағдайда елдің буржуазиялық эволюциясы туғызып отырған формасы болса,— онда Дума трибунасын пайдаланбайынша өт- пелі уақытты пайдалану туралы сөз болуы да мумкін емес. Олай болса, контрреволюционерлер сөз сөйлейтін трибунаны революцияны Әзірлеу маңсатында пайдала- нудың өзгеше тактикасы букіл тарихи жағдайдың өзге- шелігінен туатын міндетті тактика болып табылады. Ал егер Дума дегеніміз «билігі де, маңызы да жоқ», конс- титуцияның «елесі» ғана болса, онда буржуазиялық Россияның, буржуазиялық монархияның дамуында, жо- ғары таптардың үстемдік ету формасьіның дамуында, т. т. біздіц алдымызда ешқандай жаца кезеңнің болма- ғаны, онда шақырымпаздардың айтқаны, эрине, прип- ципінде дұрыс болып шырады!
Платформаның біз келтірген сөздері абайсызда ай- гылған сөз екен деп ойлап қалмаңыздар. «Мемлекеттік дума туралы» деген арнаулы тараудың (25—28-беттер) ец басынан-ақ біз мынаны өқимыз: «бұЛ уақытқа дейін- гі Мемлекеттік думалардың бөрі нақты күпіі мен билігі жоқ, ел ішіндегі күштердің шын ара салмағын көрсете алмайтын мекемелер болып келді. Үкімет оларды хапық қозғалысының тегеурінімен шақырып отырды, іпақыр- ІОТ

264
в. И. Л Е H И Н
ганда, бір жағынан, бұқаралық толқудың бетін тікелей күрес жолынан бейбіт-сайлау жолына аудару үшін, екінші жағынан, осы Думаларда революцияға қарсы күресте үкіметті қолдай алатып қогамдық топтармен келісу үшін шақырып отырды...». Мұның өзі —бытыс- қан ой-пікірлердің немесе ой-пікір үзінділерінің тұтас бір түйіншегі. Егер үкімет Думаны контрреволюция- шыл таптармен келісу үшін шақырған болса, онда бұ- дан дэл мынадай қорытынды шығады: бірінші жэне екінші Думалардың «күші мен билігі» болмады (рево- люцияга көмектесу үшін), ал III Думаның күші мен билігі болды жэне болыіг отыр (контрреволюцияға кө- мектесу үшін). Революцияға көмектесуге шамасы кел- мейтін мекемеге революционерлердің қатыспауына да болатын еді (ал белгілі жағдайларда қатыспауға тиіс те еді). Бұл даусыз. Революцинлық дөуірдің бұл сияқты мекемелерін коптрреволюцияга көмектесетін күші бар «революциялар аралығындағы дөуірдің» Думасымен бірге қосып, платформаныц авторлары жан түршігерлік қате істеп отыр. Бұл авторлар болыпевиктік дұрыс пікірлерді іс жүзінде олар қолданылмайтын реттерге де қолданып отыр! Большевизмді карикатураға айнал- дыру дегеннің өзі міне осы болады.
Большевизмді өздерінше қалай «түсінетінін» қорыта келіп, платформаның 'авторлары тіпті ерекше d пунктін (16-бет) шығарды; бұл пунктте осы «карикатуралы» революцияшылдық, былайша айтқанда, керемет бейне- ленді деуге болады. Бұл пункт толығынан алғанда мынау:
«d) Революцияны аяқтап шыққанға дейінгі жерде жұмысшы табы күресінің жария және жартылай жария әдістері мен жол- дарының бәрінің де, соның ішінде Мемлекеттік думаға қатысу- дың да, дербес және шешуші маңызы болмақ емес, бірақ тура революциялық, ашық бұқаралық күрес жүргізу үшін тек күш- терді жинау және әзірлеу құралы ғана болып табылады».
Демек, «революцияны аяқтап шыққаннан» кейінгі жерде күрестің жария өдістерінің, «соның ішінде» парламентаризмнің де, дербес жэне шешуші маңызы болуы мумкін екен!

ПУБЛИЦИСТІҢ ЗАМЕТКАЛАРЫ
265
Дұрыс емес. Ол кезде де маңызы болмайды. «Вперед- шілдердің» платформасында қисынсыз нэрселер жа- зылған.
Содан соң. Демек, «Революцияны аяқтап тыққанға дейінгі жерде» күрестің жария жэне жартылай жария әдістерінен басца Әдістерінің бэрінің де, яғни күрестің ңупия өдістерінің бәрініц де, дербес. жэне шешуші ма- цызы болуы мумкін екен!
Дұрыс емес. Күрестің «революцияны аяқтап шыққан- пан» кейін де (мэселен, құпия насихат үйірмелері), «революцияны аяқтап шыққанға дейін» де (мэселен, дұшпанның ақша қаражаттарын тартып алу немесе тұтқындаҒыларды күшпен босатып алу не болмаса шпиондарды өлтіру, т. с.) «дербес жэне шешуші маңы- зы болмац емес, бірақ», «платформаныц» текстінде айтылғандай, т. т. «Гана болып табылатын» құпия Әдіс- тері де ібар.
Содан соң. Бұл жерде «революцияны аяқтап шығу- дың» қандайы туралы айтылып отыр? Социалистік революцияны аяқтап шығу туралы айтылып отъърмаГа- ны анық, өйткені ол кезде тап атаулы болмайтындық- тан, жұмысшы табының күресі де болмайды. Демек, әңгіме буржуазиялың-демократиялыу, революцияны аяқ- тап шығу туралы болып отыр. Енді платформаның ав- торларының буржуазиялық-демократИялық революция- ны аяцтап шыГу деп «түсінгені» не екен, соны көрейік.
Жалпы айтқанда, бұл терминді екі нэрсе деп түсінуге болады. Егер оны кец мағынада қолданатын болса, онда оны буржуазиялық революцияныц объективті тарнхн міндеттерін шешу, ол революцияны «аяқтап шьіҒу», яғни буржуазиялық революцияны туғыза алатын неГІз- дің өзін жою, буржуазиялық ревөлюциялардың букіл циклін аяқтап тпығу деп түсінеді. Осы мағынада алған- да, мэселен, Франциядағы буржуазИЯЛық-демократия- лық революция тек 1871 жылы ғана аяңталГан болатын (ал ол 1789 ж. басталған еді). Ал егер бұЛ сөзді тар мағынада қолданатын болса, онда жеке бір ревопюцИЯ- іі ы, буржуазиялық революцияЛардың бірін^ тілті керек десең, ескі режимге соққы беретін, бірақ оны біржо- ла құртпайтын, келесі буржуазияЛық революцияларды

266
в. и. Ленин
туғызатын негізді жоймайтын «толқындардың» бірін ғана айтатын болады. Осы мағынада алғанда, Герма- ниядағы 1848 жылғы революция 1850 жылы немесе 50-жылдарда «аяқталғап» болатын, мұның өзі 60-жыл- дардағы революциЯлық өрлеуді туғызатын негіздерді ешбір жоймаған-ды. Фрапциядағы 1789 жылғы револю- ция, айталық, 1794 жылы «аяқталван» еді, мұның өзі 1830, 1848 жылдардагы революцияларды туғызатын негіздерді ешбір жөймапап-ды.
Платформаныц «рсволюцияны аяқтап шыққанға де~ йінгі» деген сөздерін кең мағынада немесе тар мағынада алып қарасаң да бөрібір — қалай болғанда да бұл сөз- дерден магына таба алмайсың. Россияда болуы мүмкін буржуазиялық революциялардың бүкіл дәуірі аяқтал- май тұрганда революцнялық социал-демократияның тактикасын куні бурый белгілеуге тырысу мүлде сөкет нэрсе болатынын айтудың да қажеті жоқ. Ал 1905— 1907 жылдардагы революциплык «толқын» жөнінде, яғни Россиядагы біріііші буржуазиялық революция жөнінде платформаныц озі де: «ол (самодержавие) ре- волюцияның бірінші толқынын жеңді» (12-бет), біз «революциялар аралығындағы», «демократиялық рево- ЛЮЦИЯНЫҢ екі толқынының аралығындағы» дөуірді бас- тан кешіріп отырмыз деп мойындауға мөжбүр болды.
Ал «платформадағы» бұл ұшы-қиыры жоқ, бітпейтін шатасудың негізі неде? Оның негізі дэл мынада: плат- форма шақырымпаздық идеялардың шеңберінен ешбір шыңпай, оның негізгі қатесін түзетпей, тіпті ол қатені елемей, шақырымпаздықтан дипломаттықпен бойын ау- лақ салады. Оның негізі дэл мынада: «впередшілдер» үшін шақырымпаздық «заңды сарын», яГни карикатура- лық болыпевизмнің шақырымпаздық сарыны олар үшін зац, үлгі, тецдесі жоқ үлгі болып отыр. Кімде-кім бұл қия беткейге анқ басса, ол адам томен қарай құлдилан, бітпейтін шатасудың батпағына бата бермек; ол адам сөздер мен ұрандарды қайталай береді, олардың қолда- ну шарттары мен маңызының шегіне Ой жугірте біл- мейді.
Мэселен, 1906—1907 жылдары болыпевиктер револю- ңия біткен жоқ деген ұранды оппортунистерге неліктен

ПУБЛИЦИСТІҢ ЗАМЕТКАЛАРЫ
267
сопшама жиі қарсы қойып отырды? Оның себебі: объ- ективті жағдайлар сөздің тар мағынасында айтқанда революцияның аяқталуы туралы сез болуы да мүмкін еместей еді. II Думаның дӘуірін-ақ алып қараңыз. Дү- ігие жүзіндегі ец революциялық парламент пен ең реакциялық дерлік самодержавиелік үкімет бопды. Вұдан құтылу үшін не жоғарыдан тоңкеріс жасауцан немесе төменнен көтеріліс жасаудан басқа тікелей жол жоқ еді, сөйтіп қазір данасынған педанттар бастарын қалай шайқаса да, үкімет төңкеріс жасай алады, ол тоңкеріс тып-тыныш өте шығады, онда II Николайдың мойын омыртқасы үзілмей қалады дел төңкеріске дейін ешкім де кепіл бола алматан-ды. «Революция біткен жоқ» деген ұранның ең нақты, тікелей мөнді, практи- када сезілетін маңызы болды, өйткені не болып отыр- ганын, оқиғалардың объективті логикасы бойынша істің қайда бет алып бара жатқанын сол ұран Гана дұ- рыс көрсетті. Ал енді, қазіргі жағдайды шақырымпаз- дардыц өздері «революциялар аралығындағы» жағдай деп танып отырғанда, бұл шақырымпаздықты, — «рево- люцияны аяқтап шыққанға дейінгі жерде»,— «револю- циялық қанаттыц заңды сарыны» деп көрсетуге тыры- су — дәрменсіз шатасушылық деген осы емес пе?
Бұл бітпейтін қайшылықтардың шырмауынан шыту үшін, шақырымпаздықпен дипломатия жасамау керек, қайта оның идеялық негіздерін қырқып тастау керек; декабрь қарарының тұрҒысына кошу керек, оны ақыры- ка дейін эбден ойластыру керек. Қазіргі революциялар аралығындағы дөуір кездейсоқ туған дӘуір емес. I Издің алдымызда тұрған кезең — самодержавиенің дамуының, буржуазиялық монархИяның, буржуазия- лық-қаражүздік парламентаризмнің дамуының, патпіа < > к і метінің деревнядағы буржу азиялық саясатының, осылардың бәрін контрреволюцияЛық буржуазияның қолдауының ерекше бір кезеңі екендігінде енді кұмән жөқ. Бұл дөуір «революцияның 2 тюлқыны аралығын- дагы» Отпелі дөуір екендігі кумэнсыз, бірақ екінші революцияға Әзірлену үшін нақ Осы өткелдің озгеіпепі- і ііг меңгеріп алу қажет, өз тактикаң мен ұйымыңды осы қиын, ауыр, қарацғы, алайда «науқанның» барысы

268
в. и. Ленин
бізге экеп таңып отырған өткелге ыңғайластыра білу қажет. Басқа жария мүмкіндіктердің қай-қайсысын болса да пайдалану сияқтьі, Дума трибунасын пайдала- ну да күрестің ешбір «айқын» нэтиже бермейтін өте қарапайым құралдарының қатарына жатады. Ал өтпелі дӘуірдің өтпелі болатын себебі де мынадан: оның өзіп- дік ерекше міндеті куштердіц тікелей, батыл түрде бой көрсетуі емес, қайта сол күштерді дайындау, жинау бо- лып табылады. Бұл сырттай қораш көрінетін қызметті жолға қоя білу, қаражүздік-октябристік Думаның зама- нына тэн нэрсе болып отырған барлық жартылай ашық мекемелерді сол қызмет үшін пайдалана білу, сөйтіп Осы негіздіц Озінде революциялық социал-демократия- ның барлық дӘстүрлерін, оның жақында ғана бастаті кешірғен ерлік өмірінің барлық ұрандарын, оның жұ- мысының бүкіл рухын, оның оппортунизммен жэне реформизммен ешбір ымырага келмейтіндігін сақтай білу,— міне, партияның міндеті осы, кезеңнің міндеті осы.
Біз 1908 ж. Декабрь конференциясының қарарында баяндалган тактикадан жаңа платформаньщ алғашқы шегінуін талдап өттік. Біз бұл шегінудің — шақырым- паздық идеялары жағына қарай шегіну, басымыздан кешіріп отырған кезеңге маркстік талдау жасаумен де, жалпы алғанда революцняшыл социал-демократтар так- тикасының негізгі қағидаларымен де ортақ ештеңесі жоқ идеялар жаҒына қарай шегіну екендігін көрдік. Біз енді жаңа платформаның екінші бір ерекше сипа- тын қарастыруымыз керек.
Бұл — жаңа топ жариялап отырған «пролетарлық жаңа» мөдениет «жасаіп», «оны бұқараға таратып отыру» міндеті: «пролетарлық ғылымды дамыта беру, пролетариат арасында шын жолдастық қатынастарды нығайтып отыру, пролетарлық философия жасап шыға- ру, өнерді пролетарлық талпыныстар мен төжірибе жагына қарай баҒыттап отыру» (17-бет).
Жаңа платформада істің мөнін бүркемелеу үшін қол- данылатын аңгал дипломатияның үлгісымағы міне осы! Ал, «гылым» мен «философияның» арасына Әкеліп «шын жолдастық қатынастарды нығайту» ісін қыстыру,

ПУБЛИЦИСТІҢ ЗАМЕТКАЛАРЫ
269
бүл аңгалдық емей не? Жаңа топ платформата өзінің жорамал реніштерін, Олар «шын жолдастық қатынас- тарды» бұзды деп өзінің басқа топтарды (атап айтқан- да: ең алдымен ортодокс болыпевиктерді) айыптайтын- дығын жазып отыр. Бұл кісі күлерлік пункттің наңты мазмұны міне дэл осындай.
«Пролетарлық ғылым» бұл жерде де «кісі жабырқай- тын, орынсыз нэрсе» больіп шығып отыр. Біріншіден, біз қазір тек бір ғана пролетарлық ғылымды — маркс- измді білеміз. Платформаның авторлары, неліктен екені белгісіз, осы бірден^бір дэл терминнен ұдайы қашып, қай жерде болсын: «Ғылыми социапизм» Деген (13, 15, 16, 20, 21-беттер) сөздерді жаза береді. Біздің Россияда бұл соңғы терминді қолдануға марксизмнің ашық жауларының да ұмтылатыны мөлім. Екіншіден, егер платформада «пролетарлық ғылымды» дамыту міндетін қоятын болса, онда платформаның авторлары бұл жер- де біздің заманымыздың дэл қандай идеялық, теория- лық күресін айтып отырғанын жэне дэл кімнің жағына шығып отырганын ашып айтулары керек. Бұл туралы үндемей кету сасық қулық болады, өйткені 1908—1909 жылдардағы социал-демократИяның Әдебиетін білетін адамдардың қай-қайсысына болсын істщ мэні айқын гой. Біздіц заманымызда ғылым, философия, өпер са- ласында марксистердің махистерге107 қарсы күресі алға қойылып отыр. Бұл жалпы жұртқа мөлім фактіні көр- мегепсу — бері сала айтқанда адам кұлерлік нэрсе. «Платформаларды» жазванда алауыздықтарды көмескі- леу үшін емес, қайта оларды түсіндіру үпіін жазу керек.
Платформаның цптат келтірілген жері арқылы біздің авторлар өздерін қолайсыз түрде ұстап беріп отыр. «Пролетарлық философня» деп іс жузінде нақ махизмді айтып отырғаны жұрттың бэрше мәлім,— сондықтан зейінді социал-демократтың қайсысы бөлса да «жаңа» буркеншік атты бірден-ақ аңғарады. БұЛ бүркеншік атты ойлап шығарудың да түкке корегі ЖОҚ еді. Оның тасасына жасырынудың да керегі жоқ еді. Іс жүзінде жаңа топтың ең ықпалды эдеби ұйтңысы махистік

270
В. И. ЛЕНИН
ұйтқы болып отыр, ол махистік емес философияны «пролетарлық» емес деп санайды.
Егер платформада бұл туралы айтпақ болса, онда: жаңа топ философия мен опердегі «пролетарлық» емес, Яғни махистік емес теорияларга қарсы күресетін адам- дарды біріктіреді деп тура айту керек еді. Мұның өзі жұрттың бэрше мӘлім идеялың ағымның тура, шын, ашық бой корсетуі, басқа ағымдарға қарсы күреске шығуы болар еді. Идсялық күреске партия үшін зор маңыз беретін кезде, онда тікелей соғыс жаринлап қи- мыл жасайды, бой тасалап қалмайды.
Сондықтан біз марксизмге қарсы философиялық кү- ресті бүркемелеп платформаға кіргізіп отырушылыққа аипық, айқын жауап беруге барша жұртты шақырмақ- шымыз. Іс жузінде «пролетарлық мэдениет» туралы сылдыр сөздердің бөрі де марксизмге уарсы курестіц дөл өзін бүркемелеп отыр. Жаңа топтың «ерекшелігі» — философияда озінің наң қай ағымды қолдайтындығын тура айтпастан, партиялық платфермага философияны енгізгіендігінд е.
Оның бер жағында, платформаның цитатқа келтіріл- ген сөздерінің нақты мазмұнын тұтасымен теріс деп айтуға болмас та еді. Ол сөздерде біраз дұрыс мазмұн да бар. Бұл дұрыс мазмұнды бір сөзбен айтқанда: М. Горький деуге болады.
Шынында, буржуазиялық баспасөз Әлдеқашан айқай- шу көтерген фактіні (бұзып, бұрмалаған фактіні), атап айтқанда, М. Горькийдіц жаңа топты жақтаушылар қатарына қосылатындығын жасырудың керегі де жоқ. Ал Горький — пролетарлың өнердің аса ірі өкілі екенді- гі даусыз, ол пролетарлық онер үшін коп еңбек сіңірді жэне Әлі де көп еңбек сіңіре алады. Социал-демокра- тиялық партияның қай фракциясы болса да өзінің қа- тарында Горькийдің болуын заңды түрде мақтан ете алады, бірақ осыған сүйеніп, платформа?а «пролетар- лық өнерді» енгізу — мұның аты бұл платформаныц бейшаралығын куэландыру болады, мұның аты өз то- бын өзінің нақ «құр беделғе салатынын» өзі эшкере- лейтін Әдебиетшілдік уйірмеге айналдырҒандық бола- ды... Платформаныц авторлары, істің мәнін ашық

ПУБЛИЦИСТІҢ ЗАМЕТКАЛАРЫ
271
түсіндірместен, беделділерді мойындаушылыққа қарсы тіпті көп сөйлейді. Мэселе мынада: ояарға болыпевик- тердің философияда материализмді қорғауы жэне ша- қырымпаздықпен күресуі жеке «беделділердің» (астар- лы Иіпарамен көпті білдіру деген осы гой!) ісі болып көрінеді, махизмнің жаулары бұл беделділерге «көз жұмып сене береді» екен деседі. БұЛ сияқты қылықтар, эрине, мүлде балалық қылық. Ал беделділерге нақ «впередшілдердің» көзқарасы Жақсы емес. Горький — пролетарлық өнер ісінде бедел, бұл талассыз. Бул бе- делді махизм мен шақырымпаздықты күшейту үшін (эрнне, идеялық мағынасында) «пайдалануға» тыры- су — беделділерге бұлайша қарауға болмайтындық- тың улгісыматы болады.
Пролетарлық өнер ісінде М. Горький, өзінің махизм мен шақырымпаздыққа тілектес болуына қарамастан, орасан зор пайда келтіреді. Бейне бір «пролетарлық» өнерді дамытуды арнаулы төптық міндет етіп қойып, партия іші-нде шақырымпаздар мен махистер тобын оқшаулап алып отырған платформа социал-демократия- лық пролетарлық қозғалысты дамыту ісіне зиян келті- реді, өйткені бұл платформа ірі беделдінің ісіндегі оныц нақ Әлсіз жағын, оның пролетариатқа келтіретін орасан зор пайдасының ішіндегі көзге ілігер кемшілігін баян- ды етіп, пайдаланып қалгысы келеді.
II
БІЗДІҢ ПАРТИЯДАҒЫ «БІРІГУ ДАҒДАРЫСЫ»
Бұл тақырыпты оқығанда кейбір оқушының өз көзіне бірден сене қоймауы да мүмкін. «Жетаей тұрғаны осы еді! біздің партияда қандай дағдарыстар болмап еді — епді тосыннан келіп тагы да жаңа дағдарыс, бірігу дағдарысы шығьгпты?» деп ойлауы мүмкін.
Құлаққа оғаш естілетін бұл сөзДерді мен Либкнехт- теп алдым. Ол лассалыпілдер мен эйзенахшылдардың бірігуі туралы айта келіп, бұл сөзді 1875 жылы (21 ап- рельде) Энгелыске жазған хатында қолданған еді. Маркс пен Энгельс ол кезде бұл бірігуден ешқандай да жаңсылық шықпайды ден ойланан <боЛатын108. Либкнехт

272
в. и. ЛЕНИН
олардың қауіптенуін теріс деп тауып, талай дағдарыс- ты басынан ойдағыдай өткерген неміс социал-демокра- тиялық партиясы «бірігу дағдарысына» да тотеп береді деп сендірді (қараңыз: Gustav Mayer. «Johann Baptist von Schweitzer und die Sozialdemokratie». Jena, 1909, S. 424*).
Біздің партиямыз, РСДРП да, өзінщ бірігу дағдары- сын басынан ойдағыдай өткеретіндігіне зэрредей де күмэн болмасқа тиіс. Ал партиямыздың қазірдің өзінде- ақ оны басынан өткеріп отырғандығын Орталық Коми- теттің пленум жиналысының шешімдерімен жэне пле- нумнан кейінгі өқигалармен таныс адамдардың бӘрі де көріп отыр. Егер пленумның қарарлары бойынша айтар болсақ,— бірігу нағыз толық түрде, мүлде аяқталған болып көрінуі мүмкін. Егер қазір, 1910 жылғы майдың бас кезінде, не болып отырғанына қарап, Орталық Органның жойымпаздар шығарып отырған «Голос Со- циал-Демократаға» қарсы жүргізіп жатқан батыл күресіне қарап, Плехановтыц жэне басқа партнялық меныпевиктердің «толосшылдармен» қызу айтыстарына қарап, «Вперед» тобының (оның жаңа ғана шыққан: «Большевик жолдастарга» деген листогын қараңыз) Орталық Органга қарсы айтқан нағыз былапыт сөзде- ріне қарап айтар болсақ,— онда бірігудің ңандайы бол- са да бөгде адамға елес болып көрінуі оп-оңай.
Партияның аіпық жаулары шаттануда. Шақырым- паздықты жақтаушылар мен бүркеушілер—«впередшіл- дер» кіжіне балағаттауда. Жойымпаздардыңкөсемдері— Аксельрод, Мартынов, Мартов, Потресов жэне басқа- лар—өздерінің «Плехановтың «Дневниктеріне» қажетті қосымша»109 дегенінде одан да бетер ызалана ұрсуда. «Ымырашылдар» дэрменЫз құрғақ сөзді көпіртіп, ша- ғым айтып, не істерін білмей жүр (Троцкийдің көзқа- расындағы «Венадағы социал-демократиялық партия- лық клуібтың» 1910 ж. 17 апрельде қабылдаған қарарын қараңыз).
Бірақ біздің партиялық бірігуіміздің неліктен басқа- ша болмай, осылайша болған, неліктен пленумдағы * _ густав Майер. «Иоган Баптист фон Швейцер жэне социал- демократия». иена. 1909, 424-бет. Ред.

ПУБЛИЦИСТІҢ ЗАМЕТКАЛАРЫ
273
толық (тэрізді көрінетін) бірігу енді келін толык. (тә- різді көрінген) ажырасумең алмасқан себептері не деғен ең маңызды жэне негізгі мэселете, сол спяқты партиямыздың ішіндегі жэне одан тысқары «күіптердің араісалмағына» қарай оның бұдан былайғы даму бағы- ты қандай болуға тиісті деген мэселеге,— осы негізгі мэселелерге жойымпаздар да (голоспіылдар), шақы- рымпаздар да (впередшілдер), ымыраіпылдар да (Троцкий жэне «веналықтар») ешқандай жауан бер- мейді.
Балағаттау мен құргақ сөз жауап емес.
1. БІРІГУ ЖӨНІНДЕГІ ЕКІ КӨЗҚАРАС
Жойымпаздар мен шақырымпаздар ауыз жаласқан- дай бірігіп алып болыпевиктерді (жойымпаздар Плеха- новты да) жер-жебіріне жете сөгеді. Болыпевиктер айыпты, Большевиктік орталық айыпты, «Ленин мен Плехановтың «дарашылдық» қылықтары» айыпты («Қажетті қосымшаның» 15-беті), «Большевиктік орта- лықтың бұрынгы мүшелерінің» «жауансыз тобы» айып- ты («Вперед» тобының листіогін қараңыз). Бұған кел- генде жойымпаздар мен шақырымпаздардың ынтымағы күшті-ақ; олардың ортодокс болыпевизмге қарсы жаса- ған блогы (бұл блок пленумда болтан күресті де талай рет сипаттаган болатын, бұл туралы төменде өз алдына айтылады) даусыз факт болып отыр; буржуазиялық ндеяларға бағыныштылығын екеуі де бірдей көрсетіп жүрген, екеуі де бірдей антипартияЛық ұшқары екі аҒымның өкілдері өздерінің партиялық ішкі сансатын- да, болыпевиктерге қарсы күресінде жэне Орталық Органды «большевиктік» деп жариялауда бүтіндей бір жерден шығып отыр. Бірақ Аксельрод пен Алексин- окийдің эбден сөгіп балағаттауы олардың партиялық бірігудің мөнісі мен маңызын мүлде түсінбейтіндігін бүркемелейді. Ал Троцкий (— веналықтардың) қара- рының Аксельрод пен Алексинскийдіц «сыр ақтаруы- наи» тек сырттай ғана айырмасы бар. Ол қарар аса «сақтықпен» жазылҒан жэне тіпті «фракциялықтая жоғары» тұрган эділетті қарар бОлуға дӘмеленеді. Ал опың мӘиісі неде? Бэріне де «болыпевиктердін; көсем-

274
в. И. Ленин
дері» айыпты-мыс деу,— бұл да Аксельрод пен Алек- синскийдің Әлгі «тарих философиясы» сияқты нэрсе.
Вена қарарының бірінші абзацының өзінде-ақ былай делінген: «...барлық фракциялар мен агымдардыц өкілдері... өздерінің шешімі бойынша» (пленумдағы) «қабылданған қарарларды осы жатдайда, Осы адамдар- мен, топтармен жэне мекемелермен ңоян-цолтың жумыс істей Отъірып жүзеге асыруга жауапкершілікті саналы түрде, алды-артып ойлап өз мюйындарына алды». Әңгі- ме «Орталық Оргаппың ішіндегі дау-^жанжал» туралы болып отыр. Орталық Органда пленумның «қарарларын жүзеге асыруға жауапты» болатын кім? Әрине: Орта- лық Органның көпшілігі, яғни болыпевиктер мен по- ляктар; «осы адамдармен», яғни голосшылдармен жэне впередшілдермен «қоян-қолтық жұмыс істей оты- рып»,—пленум қарарларын жұзеге асыруға да солар жауапты.
Пленумның басты қарарьпгда, опың партиямыздың неғұрлым «даулы» мӘселелеріне арналған, пленумға дейін неғұрлым көп талас туғызған, ал пленумнан кейін неғұрлым аз талас туғызуға тиісті мэселелерге арнал- ған бөлімінде не туралы айтылады?
Онда, бір жағынан, құпия социал-демократиялық партияны бекерге шығарушылық, оның ролі мен маңы- зын төмендетушілік, т. т., екінші жағынан, социал-де- мократияның Думадағы жұмысын жэне жарня мүмкіп- діктерді пайдалануды бекерге шығарушылық, мұның екеуінің де маңыздылығын түсінбеушілік, т. т. буржуа- зияныц пролетариатңа ыупал жасауынъщ белгісі болып табылатындығы туралы айтылады.
Енді бұл қарардың қандай мөні бар деген сұрақ туады:
Қарардың мӘііі: голосшылдар құпия партияны бекер- ге шығарушылықты, оны төмендетушілікті, т. т. шын ниетпен жэне біржолата тоқтатуға тиіс, мұны ауытқу- шылық деп мойындауға тиіс, бұдан арылуға тиіс, мұн- дай ауытқушылыққа қарсы рухта дұрыс жұмыс жұргі- зуте тиіс;—впередшілдер Думадағьі жұмысты, жарня мүмкіндіктерді, т. т. бекерге шыгарушылыцты шын ниетпен жэне біржолата тоқтатуға тиіс;— голосшылдар

ПУБЛИЦИСТІҢ 3АМЕТКАЛАРЫ
275
мен впередшілдер пленумның қарарында толыоқ баян- далган «ауытқушылықтардан» шын нпетпен, дәйекті түрде, біржолата безген жатдайда Орталық Оргапның көпшілігі олармен қалайда «қоян-қолтық жұмыс істеу- ге» тиіс — дегендік пе?
Немесе қарардың моні: Орталық Органның көпіпілігі қарарларды (жойымпаздық жэне шақырымназдық ауытқушылықтарды жеңу туралы) жүзеге асыруға жауапты, бұрынғьісынша, тіпті одан да repi ерескел түрде жойымпаздықты элі де қорғап өтырған «Осы» голосшылдармен бірге жэне шақырымпаздықтың, уль- тиматизм-нің заңдылығын, т. с. Әлі де бұрынғысынша, тіпті одан да гөрі өрескел түрде қорған отырған осы впередшілдермен бірге «қоян-қолтық жұмыс істей отырып» жүзеге асыруға жауапты — дегендік пе?
Троцкийдің қарарындаҒы даурықпа сөздердің қанша- лықты мағынасыз екендігін, бұл сөздердің Аксельрод жэне К°-нің, Алексинский жэне К°-нің ұстап отырған позициясының дэл Өзін қоргауға іс жузінде қалай қыз- мет ететіндігін көру үшін жаңағы сұрақты қоюдың өзі жеткілікті.
Троцкий өз қарарының алғашқы сөздерінен-ақ ең жаман ымырашылдықтың, тырнақша ішіпдегі «ымыра- шылдықтың», бүкіл рухын білдірді, партия жұмысының қазіргі бағытын, қазіргі рухын, қазіргі идеялың-саяси мазмұнын сөз қылмай, «осы адамдарды» сөз қылатын үйірмелік, тоҒышарлық ымырашыЛдықтың рухын біл- ДІРДІ.
Троцкий жэне К°-нің іс жүзінде жойымпаздар мен іпақырымпаздарҒа ең адал қызмет етіп жүрген, сОндық- тан да бейне бір партиялық, бейне бір антифракциялық тақпақтармен өзін неғұрлым айлакерлікпен, шеберлік- нен, сөзуарлықпен бүркеген сайын партин ішіпде соғұрлым қатерлі кесел болып табылатын «ымырашыл- дығыныц» жэне партияны жойыипаздық пен шақы- рымпаздықтан тазартуды көздейтін шын партнялықтың арасыидағы айырмашылықтың түпсіз тереңдігі де міне осында.
Шынында, бізге партияның міндеті ретінде не жүк- Т(ЫГДІ?

276
В. И. ЛЕНИН
Өздерінің ұстаған бағытына қарамастан, өз жұмыста- рының мазмұнына қарамастан, оздерінің жойымпаздық пен шақырымпаздыққа деген көзқарастарына қарамас- тан «осы адамдарды, топтарды жэне мекемелерді» «ымыраластыру» керектігі «жүктелді» ме?
Немесе бізге партия бағыты жүктелді ме, бүкіл жұ- мысымыздың идеялық-санси бағдары мен мазмұны жүк- телді ме, бұл жұмысты жойымпаздыҚ пен шақырым- паздықтан тазарту міидеті,— міндет болғанда, «адам- дарға, топтарга жэне мекемелерге» қарамастан, бұл бағытқа риза емес немесе оны іске асырмай отырған «адамдардың, мекемелердің жэне топтардың» қарсы өрекетіне қарамастан, жүзеге асырылуға тиісті міндет жүктелді ме?
Қандай да болсын партиялық бірігудің маңызы жэне жүзеге асырылу шарттары жөнінде екі түрлі көзқарас болуы мүмкін. Бұл көзқарастардың айырмашылықта- рын түісіну өте маңызды, өйткені олар біздегі «бірігу дагдарысының» дамуы барысында шатасып, араласып отырады, сондықтан бір козқарастың екінші көзқарас- тан жігін ашып алмайынша, бұл дағдарысты түсіну мүмкін емес.
Бірігу жөніндегі бір көзқарас «осы адамдарды, топ- тарды жэне мекемелерді» «ымыраластыру» мэселесш бірінші қатарға қоя алады. Олардың партия жұмысы, бұл жұмыстың бағыты жөніндегі көзқарастарының бір жерден шығуы — екінші дәрежелі іс. Алауыздықтардың тамырын, олардың мэнш, олардың объективті жагда- йын айқындау керек емес, қайта бұл алауыздықтар туралы үндемеуге тырысу керек. Ең басты іс—адамдар мен топтарды «ымыраластыру». Егер олар жалпы ба- ғытты іске асыру жөнінде бір жерден шықпаса,— онда бұл бағытты жұрттың бэрше қолайлы болатындай етіп түсіндіру керек. Өзің күніңді көр, басқаларға да күн көрсет. Мұның өзі — үйірмелік дипломатияға өкеліп соқтырмай қоймайтын тоғышарлық «ымырашылдық». Алауыздықтардың шыгатын көздерін «бітеу», олар ту- ралы үндемеу, «дау-жанжалдарды» қайткен күнде де «реттеу», жауласып жүрген батыттарды бейтарап қал- дыру — бұл сияқты «ьшырашылдықтың» басты көңіл

ПУБЛИЦИСТ] Ң ЗАМЕТКА Л АРЫ
277
болген нӘрселері міне осылар. Құпил партияпың эрекет жасауына шетелдік база бар жағдайда, бүл үйірмелік дипломатия «ымыраластыру» және «бейтарап қалцы- ру» Әрекеттерінің бэршде де «адап маклер» ролін атқа- рушы «адамдарға, топтарга жэне мекемелерге» есікті іпалқасынан ашып беретіні түсінікті.
Пленумда болған осындай бір эрекет туралы Мартов «Голостың» 19—20-номерінде міне былай деп жазады:
«Меньшевиктер, «правдистер» және бундшылдар Орталық Органның құрамын ұсынғанда, партиялық ой-пікірдің біріне-бі- рі қарама-қарсы екі ағымын «бейтарап қалдыруды» қамтама- сыз ететіндей, осы ағымдардың ешқайсысына белгілі бір көпші- лік әпермейтіндей, мұнысымен партия органын әрбір мәнді мәселе жөнінде партия қызметкерлерінің көпшілігін біріктіре алатын орта бағыт жасап шығаруға мәжбур ететіндей құрамын ұсынған болатын».
Меныпевиктердің ұсынысы өтпей қалды, бұл жұртқа мәлім. Бейтараптаушы ретінде Орталық Органға өзінің кандидатурасын ұсынған Троцкий де өтпей қалды. Бұл орынга ұсынылған бундшылдың кандидатурасы дауыс- қа да қойылған жоқ, бұл кандидатураны өздерінің сез- дерінде меньшевиктер ұсынған болатын.
Вена қарарын жазған жэне мен жаңа Ғана алган «Отклики Бунданың» 4-номеріндегі Ионовтың мақапа- сында көзқарастары көрініп отырған «ымырашылдар- дың», сөздің жаман мағынасындагы «ымырашылдар- дың», іс жузіндегі ролі міне осындай. Мартовтың мен мысалға келтірген пікірінен көрініп отырғанындай, меньшевиктер партияның ішінде біріне-бірі ңарама- -қар- съі екі ағым бар екендігін мойындаганмен де, өздерініц бағытындагылар көпшілік болатын Ортапық Органцы үсынуҒа бата алмады. Өздерінщ бағытындағылар көп- шілік болатын Орталық Органды ұсыну меныпевиктер- дің ойына да келген жоқ. Олар тіпті белгілі бір багыт үстайтын Орталық Орган құруға талпыпған да жоқ (меныпевиктерде бавыттыц жОқтығы пленумда анық болғандыҒы сонша — жойымпазцықтан тек шын ниет- іі(ні, дөйекті түрде безу олардан тағы да таяап етіпді, тагы да күтілді). Меньшевиктер ОртаЛық Органда «бей- тараптық» болуын көздеді жэне бейтараптаушы ретінде бір бундшылды немесе Троцкнйді ұсынцы. Бундшыл

278
в. И. Ленин
мен Троцкий, екі жақтың бірі жойымпаздықтан безіп шыққан-шықпағанына қарамастан, «осы адамдарды, топтарды жэне мекемелерді» «некелеп қосуды» оз міи- детіне алған жеңгетай ролін атқаруга тиіс болды.
Міне осы жеңгетайлық козқарас Троцкий мен Ионов- тың ымырашылдығыпыц бүкіл «идеялық негізі» болып табылады. Олар бірігудеп түк шықпады деп қайғырып, жыласа, онда мұиы cum grano satis * түсіну керек. Мұ- ны құда түсудеп түк шықпады деп түсіну керек. Троц- кий мен Ионовтыц бірігу жөнінде күткен үміттерініц, өздерінің жойымпаздыққа қандай көзқараста екеніне қарамастан «осы адамдармен, топтармен жэне мекеме- лермен» бірігу жөніндегі үміттерінің «сӘтсіздігі» жең- гетайлардың ғана сөтсіздікке ұшырауы болып табыла- ды, жеңгетайдың кезқарасының терістігі, үмітсіздігі, түкке тұрмайтындьіҒЫ болып табылады, бірақ бұл эсте партиялық бірігудің сӘтсіздікке ұшырауы болып табыл- майды.
Бұл бірігу жөпінде екінші көзқарас бар. Бұл екінші көзқарастың мөні мыпау: бірсыпыра терец, объективті себептер, «осы (пленум қарсаңында жэне пленумдағы) адамдардың, топтардың жэне мекемелердің» құрамы қандай болуына байланыссыз себептер социал-демокра- тияның бұрынғы, басты екі орыс фракциясында көптен- ақ өзгерістер туҒыза бастады, Әлі де тугыза беруде; бұл өзгерістер — кейде «осы адамдардың, топтардың жэне мекемелердіц» кейбіреулерінің еркіне, тіпті санасына да қарамастан, бірігудің идеялық жэне ұйымдық негізде- рін жасайды. Бұл объективті жағдайлардың түпкі не- гізі Россияның буржуазиялық жолмен дамуының біз бастан өткеріп отырған заманының, буржуазиялық контрреволюция заманының және буржуазиялық мо- нархия типінде самодержавиенің қайта құрылуға эре- кет жасауы заманының өзгешеліктерінде жатыр. Бұл объективті жағдайлар бір уақыттың ішінде жэне бір- бірімен тьіҒыз байланысты түрде жұмысшы қозғалысы- ның сипатында, социал-демократиялық жұмысшы аван- гардының құрамында, типінде, тұрпатында езгерістер
— үлкен ескертумен. Ред.

ПУБЛИЦИСТІҢ ЗАМЕТКАЛАРЫ
279
гуғызады, социал-демократиялық қозғалыстың ндея- лық-саяси міндеттерінде де өзгерістер туғызады. Сон- дықтан буржуазияның пролетариатқа тигізіп отырған ьгқпалы, жойымпаздықты (— өзін социал-демократня қатарына қосқысы келетін жартылай либерализмді) июне шақырымпаздықты ( = өзін социал-демократия қа- тарына қосқысы келетін жартылай анархизмді) туғы- зып отырған ықпалы — кездейсоқтық, жеке бір адам- иың қастық ойлауы, ақымақтықтан немесе қателіктен болып отырған іс емес, қайта жаңағы объективті се- бептер Әрекетіпің сөзсіз нӘтижесі болып табылады жэне қазіргі Россияның бүкіл жұмысшы қозғалысының «базисінеп» ажыратылмас қондырмасы болып табыла- ды. Ауытқушылықтың екеуінің де қауіпті екендігін, со- циал-демократияшылдық емес екендігін, жұмысшы қоз- галысы үшін зиянды екендігін түсіну эр түрлі фракция- лар элементтерінің жақындасуын туғызып отыр жэне «барлық кедергілерге қарамастан» партиялық бірігуге жол ашып отыр.
Бұл тұрғыдан қараванда бірігу қиындықпен, ауытқу- мен, Әрі-сӘрілікпен, қайталаумен баяу жүзеге асуы мүм- кін, бірақ ол жүзеге аспай қалмайды. Бұл тұрғыдан қарағанда, бірігудің «осы адамдар, топтар жэне мекеме- лер» арасында жүзеге асуы тіпті де міндетті емес, қай- та, ол бірігу осы адамдарға қарамастан, оларды өзіне бағындыра отырып, объективы дамудың талаптарын түсінбейтіндерді немесе түсінгісі келмегендерді «осы- лардың» қатарынап лақтырып тастай отырып, «осылар- дыц» құрамына жатпайтын жаңа адамдарды тартып, оларды ілгерілете отырып, ескі фракциялардың, авым- дардың, бөлімдердің ішінде өзгерістер, екпіеулер, қайта төптаулар жасай отырып жүзеге асады. Бұл тұрғыдан қарағанда, бірігу өзініц идеялық негізінен ажырағысыз, ол тек ндеялық жақындасу негізінде Ғана туады, ол жойымпаздық пен шақырымпаздық сияқты ауытқушы- лықтардың пайда болуымен, дамуымен, өсуімен байла- нысты болады, оның байланысы қайсыбір айтыс сөздер- діц, қайсыбір эдеби күрестің байланысындай кездейсоқ байланыс емес, қайта себеп Пен салдардың байланысын- дан бірінен-бірі айрылмайтын, ішкі байланыс.

280
в. И. ЛЕНИН
2. «ЕКІ МАЙДАПДА ДА КҮРЕСУ» ЖӘНЕ АУЫТҚУІПЫЛЫҚТАРДЫ ЖОЮ
Біздің партиялық бірігуіміздің мӘні мен мацызы жө- ніндегі принципінде екі түрлі, бірінен-бірі түбегейлі ал- шақ жатқан көзқарастар осындай.
Енді бұл көзқарастардыц қайсысы пленум қарарының негізіне алынды?— дегеп сұрақ туады. Бұл қарарды ой- лаңқырап қараған адам оныц негізіне екінші көзқарас алынҒандығып кореді, бірақ қарардың кейбір жерлерін- де бірінші көзқарастың рухында енгізілген жеке «түзе- тулердің» айқын ізі байқалады, оның бер жағында бұл «түзетулер» қарарды нашарлатцаны болмаса, оның не- гізін, екінші көзқарас басынан аягына дейін орын ал- ған оның басты мазмұнын ешбір жоймайды.
Мұның осылай екендігін, үйірмелік дипломатия ру- хындағы «түзетулер» шынында жеке түзетулер сипа- тында болып отыргандыҒын, олар істің мөнін, қарардың принциптік негізін озгертпейтінін көрсету үшін мен партия ішіндегі істің жайы туралы қарардың партия* лық баспасөзде қозғалған кей пункттері мен кей жер- леріне тоқталып өтемін. Аяғынан бастайын.
«Ескі. фракциялардың басшыларын» бірлік орнатуға бөгет жасау үшін олар қолдарынан келгеннің бөрін іс- теп келеді, олар пленумда да соны істеді, «өрбір қадам- ды олармен күресе отырып жеңіп алуға тура келді» деп айыптай келіп, Ионов былай деп жазады:
«Ленин жолдас «қауіпті ауытқушылықтарды» «социал-де- мократиялық жұмысты кеңейту және тереңдету» жолымен жой- ғысы келмеді. Ол «екі майданда да күресу» теориясын партия- лық барлық бастамалардың ең негізгісі етіп алға қоюға барын- ша жігер салып тырысты. Ол партия ішінде «күшті күзет туралы ережені» жою дегенді ойына да алған емес» (22-бет, 1-бағана).
Әңгіме партия ішіндегі істің жайы туралы қарардың 4-параграфы, б пункті туралы болып отыр. Бұл қарар- дың жобасын Орталық Комитетке мен ұсынған бола- тынмын, ал бұл пунктті комиссияның жұмысынан ке- йін пленумның өзі езгертті, Троцкийдің ұсынысы бо- йынша өзғертті; оҒан қарсы менің кұресім ойдағыдай нэтиже бермеді. Менің бұл пунктте жазғанымда сөзбе-

ПУБЛИЦИСТІҢ 3АМЕТКАЛАРЫ
281
(•оз: «екі майданда да күресу» деген сөздер болмаған- мен де, осы пікірді білдіретін сөздер бар еді. «Кеңейту және тереңдету жолымен жою» деген сездер Троцкийдің үсынысы бойынша қосылған болатын. Ионов жолдас бұл ұсынысқа қарсы менің күрес ашқаным туралы эц- гіме етіп, бұл «түзетудің» маңызы туралы пікір айтуы- ма қолайлы сылтау тауып беріп отырғапына мен аса қуаныштымын.
«Екі майданда да күресу» туралы пікірдің туғызған паразылығындай — көбінесе адам күлерліктей қатты наразылықты пленумда басқа ешқандай мэселе туғыз- ган жоқ. Бұл туралы жай атап өтудің езі внередшілдер- ді де, меныпевиктерді де ызаландырған болатын. Бұл паразылықты тарихи жағынан эбден түсіндіруге бола- ды, өйткені болыпевиктер 1908 жылдың авгусынан 1910 жылдың январына дейін іс жузінде екі майданда да кү- pec жүргізді, яғни жойымпаздар мен шақырымпаздар- га қарсы күресті. Бұл наразылықтың кісі күлерліктей болғандығының себебі — болыпевнктерге ашуланушы- лар мұнысымен өздерінің айыпты екендігін ғана дэлел- деді, жойымпаздық пен шақырымпаздықты айыптау- шылықтың қандайы болса да олардың қытығына тие- тіндігін дӘлелдеді. Сезікті секірер деген ғой.
Екі майданда да күресу дегеннің орнына Троцкийдің «кеңейту жэне тереңдету жолымен жою» деген сөздерді қою керек деғен ұсынысын меньшевиктер мен вперед- шілдер қызу қуаттады.
Ал енді бұл «жеңіс» жөнінде Ионов та, «Правда» да, Вена қарары да, «Голос Социал-Демократа» да мэз бо- .11 ып шаттанып жүр. Бірақ бұл пункттен, екі майданда да күресу деген сөздерді қуып шыққанымен, бұл күрес- тің қажеттігін мойындауды қарардан қуып шыва алды ма? деген сұрақ туады. Тіпті де ңуъпг шыГа алған жоқ, оііткені «ауытқушылықтар» мойындалган екен, олар- дың «қауіптілігі» мойындалған екен, бұл қауіптілікті «түсіндіру» қажет деп танылған екен, ауытқушылық- тар «буржуазияның пролетариатқа тигізГен ықпалыныы, көрінісі» деп танылған екен, онда мұның езі, шын мэ- иіпде, екі майданда да күресу дегенді мойындағандык, болады! Бір жерде «жағымсыз» (қайсыбір әмпейпеске

282
В. И. ЛЕНИН
жағымсыз) бір термин өзгертілді, бірақ негізгі пікір сол күйінде қалдырылды! Бұл тек бір пункттің бір бөлегін былықтыру, сұйылту, құргақ сөзбен нашарлату ғана бо- лып шықты.
Шынында да, егер бұл параграфта жұмысты кеңейту жэне тереңдету жолымеп жою туралы айтылған болса, бұл — нағыз құрғақ соз жәпе дәрменсіз жалтару. Мун- да ешқандай айқып пікір жоқ. Жұмысты Әрқашан жэпе сөзсіз кеңейтіп, терсңдетіп отыру қажет; қарардың бү- кіл ушінші параграфы осы туралы егжей-тегжейлі соз етіп отыр, соз еткенде — эрцашан жэне сөзсіз қажетті емес, бірақ ерекше дӘуірдің жаҒдайлары туғызған — ерекше «идеялық-саяси міндеттерге» көшуден бұрын сөз етіп отыр. 4-параграф тек осы ерекше міндеттерге ғана арналған, ал оның барлық үш пунктіне жазылған кіріспеде бұл идеялық-саяси міндеттер «өз кезегімен ал- Га ңойъілып отыр» деп ашық айтылады.
Сонымен, не болып шықты? Жұмысты кеңейту жэне тереңдету міндеті де өз кезегімеп алға қойылыпты де- ген сияқты мағынасыздық болып шықты! Бул міндет өрқашан алға қойылып отырмайтындай тарихи «кезек- тің» болуы мүмкін сияқты!
Енді социал-демократиялық жұмысты кеңейту жэне тереңдету жолымен ауытқушылықты қалай жоюға бола- ды? Кеңейтудің жэне тереңдетудің қандайына болсын кірісерде, қалай кеңейту керек жэне қалай тереңдету керек деген сұрақ созсіз туады; егер жойымпаздық пен шақырымпаздық кездейсоқ нэрсе емес, әлеуметтік жағ- дайлар туғызган ағымдар болса, онда олар жұмысты ке- ңейтудің жэне тереңдетудің қандайына болса да жол тауып кіре алады. Жұмысты жойымпаздық рухында ке- ңейтуге жэне тереңдетуге болады — мэселен, «Наша Заря» мен «Возрождение» 110 осылай істеп отыр; мұны шақырымпаздық рухында да істеуге болады. Екінші жа- ғынан, ауытқушылықты жою дегеніміз, «жою» деген сөздің осы мағынасында алғанда, социал-демократия- лық дұрыс жұмысты тікелей кеңейтуден жэне тереңде- туден белгілі бір мөлшерде күшті, уақытты, жігерді сөз- сіз басқа жаққа аударады. Мэселен, сол Ионов өз мақа- ласының сол бетінде былай деп жазады:

ПУБЛИЦІІСТІҢ 3АМЕТКАЛАРЫ
283
«Пленум бітті. Оған қатысушылар Tapan кетті. Жұ- мысты жолға қоюда Орталық Комитеттің орасан 3op қиыншылықтарды жеңуіне тура келеді; бұл қиыншы- лықтардың ішінде жойымпаздар деп аталатындардың» (шьін, нағыз өзі емес, тек солай аталатындар ғана ма, Ионов жолдас?) «қыльіҒЫ ақырғы орын алмайды, ал олардың өмір сүріп отырғандығын Мартов жолдас мей- лінше қасарысып жоққа шыгарды».
Міне сіздерге кішкене материал, бірақ Троцкий мен Ионов сездерінің қаншалық бос мылжың екенін түсіну үшін өте қажет материал. Орталық Комитеттің нағыз социал-демократиялық жұмысты тікелей кеңейтуге жэ- пе тереңдетуге жұмсайтын күші мен уақыты Михаил- дың, Юрийдің жэне К°-нің жойымпаздық Әрекеттерін жоюга жұмсалып отыр. Егер Михаилдың, Юрийдің жэ- пе К°-нің мұндай қылықтары болмаса, егер біз қателе- сіп өз жолдастарымыз деп жүргендердің ішінде жойым- паздық болмаса, онда социал-демократиялық жұмысты кеңейту жэне тереңдету анағұрлым өйдағыдай жүргізіл- ген болар еді, өйткені ішкі күрес партияның күшін бөл- меген болар еді. Демек, егер социал-демократиялық жұ- мысты кеңейту жэне тереңдету дегенді үгіт, насихат жұмысын, экономикалық күресті, т. т. нагыз социал-де- мократиялық рухта тікелей өрістету дел түсінетін бол- сақ, онда социал-демократтардың социал-демократизм- нен ауытқуын жою бұл жұмысқа зиян келтіргендік, бы- лайпіа айтқанда, оның «пайдалы ісін» кеміткендік болады, ал олай болса ауытқушылықты кеңейту жолы- мен жою, т. т. туралы сөздердің мәні бОлмайды.
Бұл сөздер, шындығында, сОциал-демократтар ара- сында ішкі күрес аз болса екен деген бұпдыр тілекті, із- гі, мүлӘйім тілекті білдіреді! Бұл сөздерде осы мүләйім тілектен басқа еш нэрсе де жоқ; мұныц өзі — ымыра- шылдар деп аталатындардың: эттец, егер жойымпаздық неп шақырымпаздыққа қарсы күрес азырақ болсапіы деп курсінуі!
Бұл сияқты «күрсінулердің» саясн маңызы — нопь, иольден де жаман. Егер жойымпаздардың (жэне шақы- рымпаздардың) өмір сүріп отырғандығын «қасарысып жөққа шығаруды» өздеріне тиімді көретін адамдар пар-

284
в. и. Ленин
тияда бар болса, онда олар «ымырашылдардың» «күр- сінулерін» кеселді бүркемелеу үшін пайдаланады. «Го- лос Социал-Демократа» осылай етіп те жүр. Сопдықтан да қарарлардағы бұл сияқты жақсы ниетпен айтылған сылдыр сөздерді қорғайтындар — «ымырашылдар» деп аталатындар ғана. Іс жүзінде олар — жойымпаздар мен шақырымпаздардың жәрдемшілері, олар іс жүзінде со- циал-демократиялық жұмысты тереңдетпейді, нақ сол жұмыстан ауытқуды пығайтады, нақ кеселді күшейтеді, оны уақытша жасырып, одан айығуды қиындатады.
Ионов жолдасқа бұл кеселдің маңызын көрсетіп беру үшін мен Ионов жолдастың «Дискуссионный Листок- тың» 1-номеріндегі мақаласының бір жерін оның есіне салайын. Ионов жолдас жойымпаздық пен шақырым- паздықты «жарылува айналван кезде бүкіл организмде- гі түрлі зиянды элементтерді өзіне тартып алатын, со- нысымен дененің сауығуына жэрдемдесетшд залалсыз ісікпен орынды түрде. теңеген.
Дэл солай. «Зиянды элементтерді» органнзмнен қуып шығатын жарылуға айналу процесі денені сауықтыруға бастайды. Ал бұл сияқты элементтерден организмнің та- заруын қиындататын нэрсе оган зиян келтіреді. Ионов жолдастың бұл пайдалы пікірін Ионов жолдас ойласты- рып көрсінші!
3. БІРІГУ ШАРТТАРЫ ЖӘНЕ ҮЙІРМЕЛІК ДИПЛОМАТИЯ
Содан соң. Пленумның қорытындылары туралы «Го- лостың» редакциялық мақаласы қарардан жойымназ- дық пен шақырымпаздық деген сөздерді алып тастау туралы мэселеш қозҒауга бізді мэжбур етін отыр. Осы редакциялық мақалада (№ 19—20, 18-бет) айрықша, еш жерде (біздің голосшылдардан басқаларда) болып көрмеген... батылдықпен былай делінген: «жойымпаз» деген термин — созылмалы, ол «турлі тусініспеушілікті өрбітті» (sic!! *), т. т., осы себептен «Орталық Комитет қарардан бұл терминді алып тастауды ұйғарды».
Бұл баяндаудың ақиқатқа қайшы келетінін «Голос» редакторларының білмеуі мүмкін емес болып отырған-
♦ — солай!! Ред.

ПУБЛИЦИСТІҢ 3АМЕТКАЛАРЫ
285
да, Орталық Комитеттің бұл терминді алын тастау жө- іі індегі шешімдерін осылай баяндауды қалай деп атау- га болады? Өздерінің ішінен екеуі нленумда болған, терминді алып тастау «тарихын» білетін бұл редактор- лар не нэрсеге сенген? Олар өздеріп әшкерелемейді деп сепгені ме?
Қарарды Әзірлеген комиссияда көпшілік терминді сақтауды қуаттады. Комиссияда болван екі меньшевик- ин, бірі (Мартов) терминді алып тастауды жақтап да- уыс берді, екіншісі (Плехановтыц позициясына талай рет бой ұрғаны) царсы дауыс берді. Пленумда ұлт өкіл- дерінің бӘрі (2 полякҢ-2 бундшыл-|-1 латыш) жэне Троцкий мынадай мӘлімдеме енгізді:
«Қарарда көрсетілген ағымды, онымен күресу қажет ағымдьт, «жойымпаздық» деп атаса шын мәнісінде дұрыс болар еді деп тауып, бірақ, меньшевик жолдастардың бул ағыммен куресуді біз де қажвт деп табамыз деген мәлімдемесін еске ала келіп, ал қарарда мұндай терминді қолдану оларға, меныпевиктерге, қар- сы бағытталған фр акциялық сипат алады деп тауып,— партия- пың бірігуіне кедергі атаулының бәрін жою мақсатымен, біз бұл терминді қарардан алып тастауды ұсынамыз».
Сонымен, Орталық Комитеттіц көпшілігі, соның өзін- де нақ фракциялық емес элементтердің бөрі жойымпаз- дық деген сөз шын мӘнісінде дұрыс қолданылған, жо- йымпаздықпен күресу қажет деп жазбаша түрде мөлім- деп отыр, ал «Голостың» редакциясы терминді алып тастауды оның шын МӘнісінде жарамсыздьіҒынан деп түсіндіреді!!
Орталық Комнтеттің көпшілігі, соның өзінде нақ фракциялық емес элементтердің бөрі терминді алып тас- тауға риза екенін, менылевиктердің «бул аГыммен ку- ресеміз» деген уэдесш ескеріп, Олардың тілегіне көнін (дұрысырақ айтқанда: ультиматумына кеніп, өйткені мепыпевиктер бұлай болмаган күнде қарар бірауыздан қабылданбайды деп мөлімдеді) отырнанын жазбашатүр- де мәлімдеді, ал «Голостың» реДакциясы: қарар ««жо- ііымпаздықпен күресу» деп аталатын мэселеге айқын жауап берді» деп жазады (18-бет, бұл да сонда)!!
Олар пленумда түзелуге уэде береді, былай деп өтініш отеді: «бізге қарсы бавытталған терминді» қолданба-

286
в. и. Ленин
ңыздар, өйткені осыдан былай бұл ағыммен біз озіміз де күресетін боламыз дейді,— ал «Голостың» пленумнан кейінгі бірінші номерінде жойымпаздықпен күресуді күрес деп аталатын нэрсе деп жариялап отыр.
Айқын бір нэрсе,— бұл жерде біз голосшылдардың жойымпаздық жағыпа толық және батыл бет бұрғанды- ғын коріп отырмыз; бұл бет бұрыс, егер пленумнан ке- йінгі жерде болгап пәрселерге,— әсіресе «Наша Заря- ның», «Возрождепиенің» жэне Михаил, Юрий, Роман жэне К0 сияқты мырзалардың сөздеріне тұтас, байла- нысты, себепті-шартты бір нэрсе ретінде көз жіберсек, түсінікті бола кететін бет бұрыс. Бұл туралы біз кейіні- рек айтпақшымыз; онда бэрш «адамгершілік-саяси міндеттемелердің бұзылғандығына» (Вена қарары) аударуға бейім тұрған Троцкийдің көзқарасының бүкіл үстірттігін көрсетуімізге тура келеді, ал енді біздің көріп отырғанымыз, анығында, жеке адамның немесе топтьщ «міндеттемелерді бұзуы» емес, моральдық, юридикалық акт емес, қайта саяси акт, атап айтқанда: Россиядагы антипартиялық жарияшылдардың топтасуы.
Ал ңазір екінші мэселеге, атап айтқанда пленумның жойымпаздық деген сөзді қарардан алып тастағаны си- яқты Әрекетінің себептері мен маңызы туралы мэселеге тоқталу керек. Мұны Троцкий, Ионов жэне К° сияқты ымырашылдардың орынсыз тыраштануы ғана деп тү- сіндіру теріс болар еді. Бұл жерде тагы да бір жағдай бар. Мэселе мынада: пленум шешімдерінің ёдоуір бөле- гі еткізілгенде азшылықтың көпшілікке бағынатын эдет- тегі принципі бойынша өткізілмеді, қайта арада ұлт өкілдері жүрген жағдайда, екі фракцияның, болыпевик- тер мен меныпевиктердің, келісімге келу принципі бо- йынша өткізілді. Ионов жолдас «Отклики Бундада»: «Егер соңғы пленум формальды көзқараста болса, оның немен тынатындығын қазір формальдылыққа жабысып жүрген жолдастар жақсы біледі» деп жазганда, сірө, осы жағдайды тұспалдап отырса керек.
Ионов жолдас бұл созінде тұспалмеп айтып отыр. Троцкий сияқты, бұл да өз пікірін осылай баяндау Әді- сін ерекше «одептілік», фракциялық емес, айрықша пар-

ПУБЛИЦИСТІҢ ЗАМЕТКАЛАРЫ
287
тнялық Әдіс деп санайды. Шынында мұның өзі партия меп партиялыққа зияннан басқа еш нэрсе бермейтін үйірмелік дипломаттардың эрекет жасау үлгісінің дәл <кй. Тұспалдар біреулер үшін нөтижесіз қалады, екінші біреулердің үйірмеге деген құштарлығын қоздырады, үшінші біреулерді өсек-аяңға, сөз тасуга үйретеді. Соіі- дықтан Ионовтың тұспалдарының сырын апіу қажет. Кгер ол бұл жерде пленумның бірсыпыра мәселелер жо- піііде келісімге келуге (көпшілік дауыспен жай шешуге смес) тырысқанын айтып отырмаган болса, онда оны апығырақ айтуга, шетелдік Әмпейлестерді азгырмауға шақырамыз.
Ал егер Ионов бұл жерде фракциялардың нленумда- гы келісімі туралы айтып отырса, онда оның «қазір формальдылыққа жармасып жүрген жолдастарға» қар- сы айтқан сөздері іс жүзінде жойымпаздарға жасырын түрде көмектесетін бейне бір ымырашылдардың тағы да бір белгісін бізге айқын көрсетеді.
Фракциялардың келісімі бойынша пленумда бірсыпы- ра шешімдер бірауыздан қабылданды. Мұның қажет болған себебі не? Мұның себебі, іс жүзінде фракциялық қатынастар жікке бөлінумен барабар болды, ал қандай ,да болсын жікке бөлінуде өрқашан жэне лажсыздан тұ- тас коллективтің (бұл арада: партияның) төртібі кол- лективтің бір бөлігінің (бұл арада: фракцияның) тӘрті- біпе құрбан етіледі.
Орыстардағы партиялық қатынастар жагдайында бір- лікке фракпиялардың келісімі арқылы келуден басқапіа жолмен келуге болмады (барлық фракцнялардың ба эл- де бастыларының ба, фракциялардың беліктерінің бе • >лде фракциялар толығымен бе, бұл басқа мэселе). Осы- да «т — ымыраға келу қажеттігі, яғни кейбір пункттерде коишілік мойындамаған, бірақ азшылық талап еткен жгцілдіктер жасау қажеттігі туды. Ымыраға келу peri пдегі осындай икемделудің бірі қарардан жойымназ- і,і.іқ деген сөзді алып тастау болды. Пяенум шешімдерін- догі осындай ымыраға келу сипатының ерекше айқын коріпісі өздерінің фракциялың мүлкін болыпевик- •г(‘рдің шартты турде ушінші адамдарға беруі бопып отыр, Партияның бір бөлІГІ өзінің мүЛҚІң іпартты түрде

288
в. И. ЛЕНИН
үшінші адамдарға (халықаралық социал-демократня- ның адамдарына) береді, олар бұл ақшаны Орталық Ко- митетке беру керек пе өлде фракцияга қайтару керек пе, осыны шешуге тиіс болады. Бұл шарттың қалыпты, жікке бөлінбегеп партияда эдеттен тыс жэне мүмкін емес сииаты болыпевиктердің келісімді қандай шарт- тармек қабылдағанып айқын көрсетеді. Орталық Ор- ганның 11-номерінде басылган болыпевиктердің декла- раЦиясыпда айқын түрде былай делінген: негізгі идея- лық-саяси шарт «жойымпаздық пен шақырымпаздықты жазғыратын, осы ағымдарға қарсы күресті партпяның саяси бағытының ажырамас элементі деп мойындай- тын» қарарды жүзеге асыру болып табылады, ал осы бағыттың жүзеге асырылуын қамтамасыз етудің бірі Орталық Органның құрамы болып саналады, меньше- виктердің фракциялық орган мен фракциялық саясатты жүргізе беруі болыпевиктердің «ақша ұстаушыдан ақ- шаны қайтып беруді талап етуіне» право береді. Фрак- циялық орталықтар туралы қарарда турадан-тура боль- шевнктердің осы декларациясына сүйеніп, Орталық Комитет бұл шарттарды ңабылдады.
Мынадай сұрақ туады: бұл шарттар орындалува жата ма элде жатпай ма? Бұл шарттар формальды ма элце формальды емес пе? «Формальдылық» жөнінде мен- сінбей сойлейтін Ионов жолдас шарттың ( = большевнк- тердің ақшаны беруі туралы шарттардың, Орталық Ко- митеттіц фракциялық орталықтар туралы бірауыздан қабылданған қарарымен бекітілген шарттардың) негізі болып табылатын келісімнің жэне бірлікті бұзбаудың негізі болып табылатын шарттың формальды талапта- рын сақтаудың арасындағы ең қарапайым айырмашы- лықты түсінбеген.
Егер Ионов жолдас енді, Орталық Комитеттің фрак- ңиялық орталықтар туралы бірауыздан қабылданған қа- рарынан кейін, жек көрген түрмен «формальдылыққа» қолын бір-ақ сілтеп отырса, онда мұнысымен Орталық Комитеттің фракциялық орталықтар туралы букіл ше- шіміне де қолын бір-ақ сілтегені. Ионов жолдастың со- физмі мынаган тіреледі: Орталық Комнтет шешімдері- нің жиынтығына қарарларды көпшілік дауыспен өткізу

ПУБЛИЦИСТІҢ 3АМЕТКАЛАРЫ
289
арқылы ғана қол жеткен жоқ, сонымен қатар қастасьіП отырған ағымдардың кейбір аса маңызды мэсепелер жо- пігіде келісімге келуі арқылы да қол жетті;— демек, бу- Аан былай да бұл шешімдер формальды түрде міндетті гмсс, ал азшылық келісімді талап етуге праволы! Орта- лык, Комитеттің шешімдерінде келісімнің элементі бар ек.ен, онда бұл шешімдерді эрцашан Жыртып тастауға болады, өйткені келісім — ерікті іс қой!
Осындай софистика жойымпаздарды нашар бүркеп- геп қорғау емес пе?
Ал егер Ионовтың софизмдері кемінде адам күлерлік иәрсе болса, онда Орталық Комитеттің (нленумның) мүмкіндігі бар икемге келудің бэрш істеуге тырысуын- да психологиялық жэне саяси жағынан сенімді, дұрыс жайт болды. Меныпевиктер мен шақырымпаздар ең қа- тац айыптар қойылған БО-ға (Большевиктік орталыққа) оршелене түсуде бір жерден табысты. Бізді партиядан бәрінен де көбірек жэне ең алдымен алыстатып отырған нәрсе принципті алауыздықтар емес, қайта Большевик- ин орталықтың «қаскүнемдігі»— деді меныпевиктер де, шақырымпаздар да*.
Бұл — маңызды жагдай, мұны анықтап алмай тұрып, біздегі бірігу дағдарысының барысы басқаша болмай, дәл осындай болып отырҒандығының себебін түсіну мүм- кіп емес. Жойымпаздық пен шақырымпаздықты прин- ііппті түрде қоргаушылар болГан жоц: меныпевиктер до, впередшілдер де ондай позиция ұстауға тэуекел ет- педі. Бұл арада біздің эдебиетте ӘЛдеқашан көрсетілген (жэне оппортунистерге қарсы хаЛықаралық эдебиетте талай рет көрсетілген) марксизмнің қазіргі «сыншыла- ры» мен шын мӘніндегі маркстік тактика сыншылары- пың сипаты: жасқаншақтық, принңипсіздік, «жаңа» ба- гытты жасыру, жойымпаздық пен шақырымпаздықтың іюііекті өкілдерін бүркеу сипаты әсерін тигізді. Біз жо- іһ.ііииаздар емеспіз, бұл — фракциялык, термин деп дау- рыкты меныпевиктер. Біз шақырымПаздар емесніз, * Поповтың пікірін салыстырыңыз: «Өңға қарай «қауіпті ауытңу- ніі.ии.іқ»—қаскүнем большевиктердің ойдан шыгарғаны, партияның • аүі.г біреу, бұл жау — Большевиктік орталық, оның фракциялық і <і.һ.-ілық етуі деп Мартов жолдас пленумға аз қаңсаған жоқ» (цитат і < ітірілген мақаланың 22-беті).

290
В. II. ЛЕН И Н
бұл — фракциялық асыра сілтеу деп қайталады оларга впередшілдер. Сонымен, принциптік-саяси алауыздық- тарды көмескілеп, екінші орынға ығыстыру маңсаты- мен, «қылмыстылық» (экспроприация деп оқыңыз) де- генге дейін барып, барлық жэне эр түрлі істер жөнінде Большевиктік орталыққа мыңдаған айыптар үйіп-тө-? гілді.
Болыпевиктер бұгап: жақсы, мырзалар, Орталық Ко- митет сіздердің барлъщ айыптауларыңызды тексерІП, олар бойышпа «билік айтып, жазага» тартсын деп жа- уап берді. Плепумда ұлттық социал-демократтардан бес адам бар,— жалпы алғанда мэселенщ шешілуі, оның үстіне бірауыздан шешілуі соларға байланысты. Сіздер- дің (яғни меныпевиктер мен впередшілдердің) Болыпе- виктік орталыққа қойған айыптарыңызды тексеруде жэне оған қойған тілектеріңізді қанағаттандыруда со- лар-ақ «төреші» болсын. Болыпевиктер одан да өрі барды. Олар мепыпевиктер мен впередшілдер талап еткен қарарлардагы икемге келудің бэрше дерлік көнді.
Сонымен, партия ішіпдегі істің жайы туралы жэне конференция туралы қарарларда жеңілдіктер барынша көп жасалды, барлық «айыптар» қаралды жэне БОлъше- виктік Орталъіцуа цойылГан барлыц тілектер улттыу, со- циал-демократияныц барлыц бес өкілініҢ шешуі бойын- ша ңанаГаттандырылды.
Партиялық бағыттың, яғни жойымпаздыққа қарсы бағыттың дұшпандарын сылтаурату мумкіндігініц бәрі- нен, мдселені принципті турде ңоюдан жалтару мум- кіндігініц бэрінен тек осы жолмен тана айыруға бола- тын еді. Оларды бұл мүмкіндіктерінен айырдық та.
Егер қазір Аксельрод, Мартов жэне К0 «Қажетті қосымшада», Алексинский жэне К0 впередшілдердіц листогінде Болыпевиктік орталыққа қарсы айыптауды, өсекті, жаланы, отірік пен жалған қауесетті тағы да жарық дүниеге алып шығуға эрекет жасап отырса — онда бұл мырзалар өздеріне өздері үкім айтады. Олар- дың таққан айыптарының бэрш пленумның бірауыздан қарағанын, айыптаулардың бәрін өзінің қарарымен сы- пырып тастағанын жэне сыпырылып тасталды деп тапқанын бекерге шығаруға,— мұны бекерге шығаруға

ПУБЛИЦИСТІҢ 3АМЕТКАЛАРЫ
291
иолмайды, мұны дау-жанжаЛ шығарушы сабаздардың қайсысы болса да бекерге шығара алмайцы. Ал осылай өолса, онда тағы да дау-жанжалды қоздырушылардың (Аксельрод, Мартов, Алексинский жэне К0)—осек ар- к.ылы принципы мӘселелерді басьш тастағысы келетін гаяси шантажшылар екөні қазір барша жұртқа да, эр- бір адамга да айқын. Сондықтан біз бұларды саяси шантажшылар ретінде болмаса, басқаша түрде жаз- гырмаймыз. Біз партияның жойымпаздыққа қарсы, шақырымпаздыққа қарсы бағытты жүзеге асыруы ту- ралы мэселеден басқа мэселелермен шұғылданбаймыз, жуынды суға тілегенінше шомыла беруді Аксельродқа, Мартовқа, Алексинскийге бердік.
Большевиктердің ымыраларға келуі мен жеңілдіктер Жасауы, олардың көп жағдайда онша батыл емес қарар- ларға келісуі принципті түрде жік айырудың тазалығы үшін қажет болды. ¥лт өкілдерінің көпшілігі дұрыс дел тапқан меньшевиктер мен шақырымпаздардың тілекте- ріпің бэрін қанағаттандырып*, большевиктердің мына- ган қолы жетті: бағыттарының айырмашылығына карамастан социал-демократтардың алдында, профес- (тгонал шантажшылардан басқалардың бөрінің алдында тек қана Партия бағытын, жойымПаздыққа қарсы жэне шақырымпаздыққа қарсы бағытты жүзеге асыру мэсе- лесі тұрды. Ешкімге, партиядағы адамдардың бірде- біріне, партия жұмысына келуіне, бұл бағытты жүзеге асыруға қатысуына богет жасалған жоқ; ұлттық социал-демократия өкілдеріне байланысты болған шешім бо- йыпша ол бағытты жүзеге асыруға еіпқандай кедергі, гшқандай бөгет боларлықтай бөгде жағдайлар қалған Жөқ. Ал енді жойымпаздар өздерін қайтадан, бұрынғы- д,.нг да бетер айқын Әйгілеп отырса, онда мұнымен бөгде крдергілердің ойдан шығарылған нэрсе, көз алдау, інткшілік жалтару, үйірмелік даукестердің төсілі екені, <»дан басқа еш нэрсе емес екені дэлелденді.
1 Ескерте кетейік, пленумда 4 меныпевиктің, 4 большевиктің, 1 впе- і"’ч.hiілгдің, 1 латьіштың, 2 бундшьілдың және 2 поляктың шепіупті v< i.r болды, яғни тіпті поляктар мен латыпіты ңосқанда да болыпе- іиіһгер меньшевиктер меи впередшілдерге қарағанда көлшілік бола пл.мады; шешуші бундшылдар болды.

292
В. и. ЛЕНИН
Сондықтан жікке бөліну, саралану шынымен тек пле- нумнан кейін Ғана басталды; бұл саралану ете мацызды принциптік мэселе — біздің партияны жойып жіберу мӘселесі жөнінде тана болып отыр. Жік айырудың пло- нумнан кейін басталганына есінен танған, қапа болған, таң қалған «ымырашылдар» өздерінің таңдануымен өздерін үйірмелік дипломатияның шырмап алғандығып гана дэлелдеп берді. Мартовпеп жопе Мартыновпен, Максимовпен жэне екінші впередшілмен111 болған шартты келісімді үйірмелік дипломат жікке бөлінудіц қандайының болса да біткені деп ойлаған болар, өйтке- ні мұндай дипломат үшін принципті алауыздықтар — екінші дөрежелі іс. Керісінше, жойымпаздық пен ша- қырымпаздық туралы принципті мӘселені бірінші орында тұрған мэселе деп қарайтын адам Мартовтың, Максимовтың жэне басқаларының тідектерінің бэрін қанағаттандырғаннан кейін, оларта ұйымдық, т. с. мэ- селелерде барынша жеңілдіктер жасалганнан кейін, дэл осылардан кейін, таза принципті түрде жік айырудың басталуга тиіс болғанына ешбір таңданбайды.
Пленумнан кейін партияда болып жатқан жавдай партиялық бірігудің күйрегені емес, қайта партияда жэне партиялық жолмен шын мӘнінде жұмыс істей алатын жэне жұмыс істегісі келетіи адамдардың бірігуі- нің басталуы болып табылады, большевиктердің, пар- тияшыл-меньшевиктердің, ұлт өкілдерінің, фракцнядан тыс социал-демократтардыц шын мөнінде партиялық блогын партияға жау ренегаттардан, жартылай либерал- дар мен жартылай анархистерден тазартудың басталуы болып табылады*.
♦ Айта кетейік. Ғолосшылдар мен впередшілдердің болыпевиктерге қарсы блогына (блок болғанда, жоресшілдер мен эрвешілдердің гед- шілдерге112 қарсы блогына мейлінше ұқсас блокқа) мына факт сипат- тама бола алады. Мартов «Қажетті қосымшада» Плехановты оның мектеп жөніндегі комиссияныц құрамына мән бергені үшін мазақ етеді. Мартов арамдық жасап отыр. Пленумда Мартовтың дәл өзі барлық меньшевиктермен бірге, Максимовпен бірге және троцкийдің көмегімен Х1\Г-дегі шақырьтмпаздық мектепті партиялық мектеп деп тану керек, Орталық Комитет ол мектеппен келгсгмге келуге тиіс дей-

ПУБЛИЦИСТІҢ 3АМЕТКАЛАРЫ
29:
4. ПАРТИЯ ІШІНДБГІ ІСТІҢ ЖАЙЫ ТУРАЛЫ ҚАРАРДЫҢ 1-ПАРАГРАФЫ ТУРАЛЫ
Пленум қарарларының кеміпіліктерін Одан Әрі талдай отырып, мен енді партия ішіндегі істің жайы туралы қарардың бірінші пунктіне тоқталуға тиіспін. Рас, бұл пункт партиялық бірігудің қайсыбір түсінігімен тікепей байлапысы бар МӘселелерді қозғамайды, бірақ меніц інегініс жасауыма тура келеді, ейткені осы бірінші ігунктке түсінік беру қазірдің өзінде нартия ішінде аз талас туғызып отырған жоқ.
Мен жазган қарар жобасында бұл пункт тштен бол- ган емес, «Пролетарийдің» бүкіл редакциясы сияқты, мен де бұл пунктке қарсы барынша батыл күрескен едім. Бұл пунктті меныпевиктер мен поляктар өткіздір- ген болатын, большевиктердің бір бөлегі бұл көмескі, күңгірт пунктке түсінік беру ісі қалайда түсініспеуші- ліктер туғызбай қоймайды немесе—одан да сорақысы— жойымпаздарға пайдалы болады деп меныпевиктер мен поляктарға барынша қатты ескерткен-ді.
Бұл пункттің бірсыпыра қағидалары мазмұнсыз, ма- гынасыз болғандықтан, қайталана бергендіктен, мен бұл қагидаларды пленумда сынағанымды бұл арада айтпаса да болады. Социал-демократтардың тактикасы өзінің принципті негізінде өрқашан бірыңғай тактика болды деп айту — бірақ бұл принципы негіздердің не- де екенін, бұл арада не себепті жэне нақ қандай негіз- дер туралы (жалпы марксизм туралы ма элде маркс- измніц қайсы бір қағидалары туралы ма) сөз болып отырғанын анықтамау;— социал-демОкратияның такти- касы Әрқашан барынша көп нэтижете жетуді көздейді деп айту — бірақ қазіргі кезеңдегі күрестің ең таяу мақсатын да (мүмкін болатын ең жуық нэтнжелерш), осы қазіргі кезеңдегі күрестің ерекше төсілдерін де апықтамау;—тактика дамудың өтетін түрліше жолда- рьша бейімделІП жасалған деп айту, бірақ бұл жолдар-
тіп 'ңарардъі, жатргап курескен болатын! Біз бұл антипартиялық блок- •іъі зорға дегенде жеңдік.
Эрине, голосшылдар да, впередшілдер де партияға енеді екен, оида ол.-ір блоктарға енуге де толық праволы. Әңгіме правода емес, блоктың іірипциптілігінде. Бүл, — принципсіздердіц партияға және принципті- лікке қарсы блогъі.
I 1 19-том

294
В. И. Л EH ИН
ды пақты белгілемеу;—тактика күш жинауға жәрдем- десуге тиіс, пролетариатты ашық күреске де, тұрақсыз режимнің қайшылықтарын пайдалануға да әзір етуге тиіс деген жұртқа мөлім ерқашты сөздерді айта беру,— мұның бөрі де көзге түсе кететін, бүкіл пунктті керек- сіз жэне пайдасыз жүкке айналдыратын айқын кемші- ліктер.
Бірақ бұл пупкттің одап да сорақы бір жері бар. Мұнда жойымпаздар үшін саңылау қалып отыр, мұны пленум кезіпде опыц эр түрлі мүшелері, тек больше- виктер ғана емес, сонымен қатар бундшылдардың да бірі, тіпті Троцкий де көрсеткен болатын. Бұл саңы- лау — саналы пролетариат үшін «бұқаралық социал- демократиялық партия болып ұйымдаса отырып, халық- аралық социал-демократияның осы тактикалық Әдісіп саналы, жоспарлы жэне дөйекті түрде қолдану мүмкін- шілігі туңГыш рет туып отыр» деген сойлем. (Бул қай Әдіс? Бұрын тактикапыц Әдісі туралы емес, әсіресе нен- дей бір белгілі Әдісі туралы емес, тактиканыц принцип- ті негіздері туралы сөз болгап еді.)
Неліктен ту.цГыш рет,— деп сұрады плепумда бұл пунктті сынаушылар. Егер опыц себебі елдің дамуыныц өрбір қадамы техника дөрежесі жағынап да, тап күре- сінің айқындығы, т. с. жагыпап да бір жаңа, пегұрлым жоғары дэрежедег! нәрсені беретіпдігінен болса, өнда мұныц тағы да мағынасыздық болатыпыи кореміз. Он- да қай кезец болса да откен кезеңдегімен салыстыргап- да туцГыш рет болып көрінетіп бір нәрсені эрдайым жэне сөзсіз беріп отырады. Бірақ біз белгілі бір кезең- ді, контрреволюциялық кері кету кезеңін, революция- лық өрлеуден кейін бұқараның жігері мен социал-демо- кратиялық жұмысшы қозғалысының орасан құлдырау кезеңін басымыздан кешіріп отырмыз. Ал егер осынцай кезең пролетариатқа халықаралық социал-демократия- ның өдісін саналы, т. с. түрде қолдануга туңГыш рет мүмкіндік беретін кезең деп сипатталып отырса, өнда бұл сөздер қалайда жойымпаздық мағынада түсіпік бе- руге апармай қоймайды, пролетариаттыц күресі тікелей революциялық формаларда өткеп кездегі, либералдар бұл күресті «стихияның құтырынуы» дел сөккен кездегі

ПУБЛИЦИСТІҢ 3АМЕТКАЛАРЫ
295
дауыл мен тегеуріп дӘуірінен горі, революция дәуірінеп горі үшінші Дума дөуірін, бейпе бір бейбіт, бейне бір зацды дөуір болып көрінгеп дӘуірді таза либералдық мағынада мадақтап, көкке котеруіне душар етпей қой- майды.
Мейлінше күңгірт пунктке жойымпаздық мағынада түсінік берудің мұндай қауіптілігіне жұрттың назарын айрықша аудару үшін мен пленумпың сол мӘжілісінде іпешепдердің сөйлегеп создеріпің бірсыпыра жерлерін баса корсетіп, бірсыпыра жазбаша мәлімдемелер жаса- дым. Менің екі мөлімдемем мынау:
1) «Лениннің талап етуі бойынша Т. жолдастың (поляк социал-демократының) сөздеріпен мына создөр протоколға жазылады: «мұнда контрреволюңняға қара- гапда революцияның тактикасы төмендетіліп отыр деп түсіндіру мүлде жалган».
2) «Ленипнің талап етуі бойыпша И.-дің (осы Пункт-' ті қорғаван большевиктің): талас сөздер революция мен оныц әдістерінің мацызын контрреволюциялық әдістерге қараганда төмендетпейді, қайта жоғары коте- реді деген сөздерін Мартов жолдастың дауыстап («дұрыс!» деп) қостағаны протоколҒа жазылады».
Екі мӘлімдеменің екеуі де Поляк пен болылевиктің, Мартовтың келісуімен, бұл пунктке зэрредей де болса жойымпаздық мағыпада түсінік беруге болатындығы- пан үзілді-кесілді бас тартқанын атап көрсетеді. Мұн- дай түсінік беруге, элбетте, бұл екі жолдастың эсте пиеті де болған емес.
Бірақ қолдануға жататыны заңның дӘлеядөрі емес, заң шығарушының пиеті емес, зацның өзі екені көптен бері-ақ мәлім. Бұл пункттің үгіт пен наснхаттағы ма- цызы оныц қайсыбір авторларының ізгі ниеттерімеп, олардыц плепумдағы мэлімдемелерімеп белгіленбейді, ал социал-демократтардың орыс бөлігі ішінцегі күштер мен бағыттардыц объективті арақатынасы арқылы белгіленеді (орыс емес социал-демократтар бұп көмескі ігунктке ерекше назар аудара қояр ма екен).
Сондықтан мен өз пікірімді айтуга асықПауды жөн коріп, алдымен пленумда болмаған социал-демократтар- дың пікірлерін немесе голосшылдардыц пікірлерін естіп 11*

296
в. и. Ленин
алуды жөн көріп, қазір бұл пунктті баспасөзде жұрт- тың қалай түсіндіретіндігін ерекше қызьіҒа күттім.
Пленумнан кейін «Голостың» бірінші номері-ақ бұл пунктті жұрт қалай түсіндірер екен деген біздің тала- сымызды бағалау үшін эбден жеткілікті материал берді.
Пленумның қорытындылары туралы жазылган «Го- лостың» редакциялық мақаласыпан мынаны оқимыз:
«Біздің бұрынгы тактикамыз революциялыц жаГдай- Га бейімделгендіктеи, бұл тактиканы Орталық Комитет осы сөздермеп» (...«тұцгыш рет», т. т.) «жанамалап кі- нэламацшы болды деп жорамалдау, эрине, мүлде қи- сынсыздық және орескелдік болар еді» (курсив автор- дікі; № 19—20, 18-бет).
Өте жақсы! Автор жойымпаздық мағынада берілген түсінікті қисынсыздық жэне өрескелдік деп жариялап отыр. Алайда, өрі қарай оқи тұскенде, біз сол абзацтың озінен мынадай создерді кездестіреміз:
«Өткен дәуірдегі саяси өміріміздің, революциялық форма- ларда білінгепдігіис қарамастап, біршама артта қалғандығы осы сөздер арқылы ресми түрде мойындалды, реті келгенде айта ке- тейік, осы артта қалушылық революцияның жеңілуінің басты себептерінің бірі болды; біздің өткен дәуірдегі тактикамыздың артта қалған қоғамдық қатынастар душар еткен шамадан тыс қарапайымдылығы осы сөздер арқылы ресми түрде мойындал- ды; осы сөздер арқылы, ақырында, мына жағдай ресми түрде мойындалды: келешектегі саяси жағдай қандай болса да, қоз- ғалыста томаға-тұйық астыртын үйірмелердің диктатурасына қайта оралу әрекетінің қандайы болса да осыған байланысты саясаттың күллісімен қоса нағыз бір адым артқа шегінгендік болар сді».
Шынында да жақсы емес пе?
Бұл лық толған «асыл сөздерді» талдағанда неден бастарыңды білмейсің.
Үш мэрте қайталанған «ресми тұрде мойындаудан» бастайын. Қайсыбір қарардың өткен доуірге бергсн ба- ғасын, революцияға берген бағасын, буржуазиялық партнялардыц роліне берген бағасын, т. т. ресми түрде мойындаудың қандайына болса да сол «Голостың» езі- нен-ақ қаншама мысқыл сөздер айтылды! «Ресмилікке» қарсы көтерілген айқай-шудың ақиқаттығының бір үл- гісымағы мынадай: голосшылдарға партияның айңык

ПУБЛИЦИСТІҢ ЗАМЕТКЛлЛРЫ
297
шешімі ұнамаған кезде, олар күрделі ҒЫЛыми мэселе- лерді, т. т. жэне т. с. «ресми түрде» піешуге дөмеленуді келемеждеп күлкі етеді — оппортунистерге қарсы ба- гытталған Дрезден қарарын «Sozialistische Monatshef- Іе»-нің келекелеп отырғаны сияқты немесе Бельгия мннистериалистерінің біздің замаиымызда Амстердам қарарын113 келекелеп отырғаны сияқты келекелейді. Бірақ мұның есесіне, голосшылға Жойымпаздық үшін саңылау қалып отырған сияқты болын көрінісімен-ақ, ол мұның өзі «ресми түрде мойындалды» деп уш цайта- ра ант-су ішіп, құдайды аузына алады.
Ал голосшыл ант-су ішіп, құдайды аузына алған кезде, біліп қойыңыздар, ол... ақиқаттан жалтарады. Онъщ берген түсінігі «ресми түрде мойындалды» деп мақала авторының айтуы жөнсіз де, өйткені бұл пункт - ке берілген түсініктің талас екендігі Орталық Комитет- тег! айтыстарда арнайы талқыланды, оның бер жағын- да прОтоколГа ресми турде жазылган,— нэ, иэ! міне енді шынымен «ресми» болды!—поляк пен болыпевик- тің осы сөздерін өткізген мӘлімдемелерден «Голостың» берген түсінігін олардың еш уақытта да дұрыс деп та- нымайтыны айқын көрініп отыр. Ресмн түрде мойын- далды деген айқай-шуымен тек біздің автор ғана мас- қара болды.
«...тұңгыш рет» деген сөз «өткен дәуірдің біріпама артта қалғандьіҒын» мойындайды — бұл солай-ақ бол- сын делік, бірақ мұны қоғамдық дамудың езге жақта- рына жатқызбай, не себепті нақ саяси өмірге жатқызу керек екені еш жерден көрінІП тұрған жоқ; ал: «рево- люциялық формаларға қарамастан» деген сөздерді қосу — вехишілдің есек құлағын тым абайсыз көрсетіп алу деген сөз. Осы араны оқығанда, жүз либералдың кемінде 90-ы голосшылдардың бетінен сүйетіндігіне, ал жүз жұмысшының кемінде 90-ы оппортунистерден сырт айналатындығына бэстесуге бопады. Ап «реті келгенце» айтылған «революцияның жеңілу себентері» жөніндегі қосымша жойымпаздық бес томдыкқа қатысушылардың сырын өйгілеп береді: олар кемескі қарарцың тасасы- мен пролетариаттың революцияда атқаратын ролі жө- пінде өздерінің либералдық кезқарастарын өткізГІсі ке-

298
В. И. ЛЕНИН
леді. Сондықтан олар «біздің откеп доуірдегі тактика- мыздьіҢ» «қарапайымдЫлығы» туралы, керек десе — мұны байқап қойыцыз!— шамадан тыс қарапайымды- льіҒы туралы соз қылады. Тактикапыц «шамадан тыс» қарапайымдылығы,— мұныц өзі, байқайсыздар ма, «ха- лықаралық социал-демократияпьің әдісін (бұқаралық партияда) саналы, жоспарлы жөпе дәйекті түрде «тұң- ғыш рет» қолдапу» дегеп создердеіі туып отыр екен*. Ашық күрес замаііыпыц тактикасы, баспасозге, бұқара- лық одақтарға, революциплық партпялардың қатысуы- мен өткізілетін сайлауларға біршама бостандық беріле- тін заманның тактикасы, халық жаппай толқитын, үкі- мет саясаты тез құбылып отыратын замапның, үкіметті жеңіліске ұшыратқан кейбір ірі жеңістер заманының тактикасы—осы тактика, 1909—1910 жылдардағы қара- пайым емес тактикамен салыстырғапда, сірө, шамадан тыс қарапайым тактика болтан екен гой! Мұпдай түсі- иік беру үшін өз пікіріңпен қаншалықты айпығыш болуың керек десейші, оқиғалар жопіндегі социал-де- мократиялық түсінігің қаншалықты мардымсыз болуы керек десейші!
Ал енді «...тұңғыш рет» деген сөздерден «томаға-тұ- йық астыртын үйірмелердің диктатурасын (!!)» кшэлау- шылық туады деу — мұныц өзі тіптен барып тұрған орескелдік. 1905—1907 жылдардагы «шамадан тыс қа- рапайым» тактика заманында жұмысшылар партиясына басшылық ету, байқасаңыздар, 1909—1910 жылдарда- ғыдан гөрі «диктатураға» кобірек ұқсапты; бұл басшы- лық біздің кезіміздегіден гөрі неғұрлым «томаға-тұйық» болван «астыртын» ұйымдардың, атап айтқанда «үйір- мелердің» тарапынап жасалыпты! Мұидай сорақы терең ойлы пікірді шындыққа ұқсату үшіп мыпаны еске түсі- ру керек: оппортунистер жэпе кадеттерді тӘуір коруші- лер революция кезінде оздерін жұмысшылар арасыпда «томаға-тұйық үйірме» деп сезді, ал қазір болса * Орталық Комитеттің қарарын Ап жолдас та осы рухта түсіндіре- ді («Дискуссионный Листоктың» осы номеріндегі оның «Кавказдан жазылған хат жөнінде» деген мақаласын қараңыз). Бұл хатты «жала» деп атаса да, Ан жолдас озінің мақаласымен «Кавказдан жазылған хаттыц» авторы К. Ст.111 жолдастың таққап ең ауыр айыптарын рас- тап отыр. Ан жолдастың коіт жағыпан қызғылықты бұл мақаласыпа біз әлі қайта ораламыз.

ПУБЛИЦИСТІҢ 3АМЕТКАЛАРЫ
299
жариялъілыіу жОлындаГы куреете (ойнамаңыздар!) біз- дер «томаға-тұйық» емеспіз (Милюковтың өзі біздің қатарымызда), біздер «үйірме» емеспіз (біздің ашық- тан-ашық ренегаттық журналдарымыз бар), біздер «астыртын» емеспіз деп біледі, т. т. жэне т. с.
Пролетариат туцтыш рет, бұқаралық социал-демокра- тпялық партияга ұйымдаса отырып, өздерін пролета- риаттың жетекшілері деп есептегісі келетін адамдардың арасынан сондай жоспарлы жэне дэйекті турде либе- ралдық ренегаттыққа бой ұрушылықты байқап отыр.
ӨздеріИщ пунктіне берілген жойымпаздық мағынада- гы түсінікті мүлде жалған деп білетіндігін ресми түрде мӘлімдеген поляк жолдас пен большевик жолдас* «туц- ғыиі рет» туралы атышулы пунктке түсінік берудің өсы сабағымен ерікісіз санасуға тиіс болады.
5. ДЕКАБРБДЕГІ (1908 ж.) ҚАРАРЛАРДЫЦ МАҢЫЗЫ ЖӘПЕ БҰЛ ҚАРАРЛАРҒА ЖӨЙЫМПАЗДАРДЫЦ КӨЗҚАРАСЫ
Пленум қарарының кемшіліктері туралы ец соцғы ескертпелерді бірінші пункттің Kipicne создеріпе жат- қызуға тура келеді; опда былай делінгеп: «1908 ж. партия конферепциясы қарарларыпың пегізгі қагидала- рып дамыту ретінде, Орталық Комитет қаулы етеді...». Мұпдай тұжырым меныповиктерге кеңшілік жасаудың потижосі болып табылады жәпе бұл жагдайга төқталып отуге тура келетіп реті де бар, өйткені біз кецшілік жа- сауға мейліпше теріс козқараста болудың пемссе тактп- каға берілгеп . партиялық апықтамалардың мацызып түсінуге мейліпше қабілетсіз болудыц үЛгісін бұл арада тағы да коріп отырмыз.
Комиссияның көпшілігі мақұлдаған, демек, плепум- ның пагыз копшілік даусын алған қарардыц жобасын- да: «1908 жылғы декабрь қарарларын ңуаттау ретінде жәпе оларды дамыту ретінде...» делінген. «Қуаттау рө- тіпде» дегеп сөздер қалатын бОлса, қарарға тұтасынал алганда дауыс беруден бас тартып, меныпевИктер бұл * Пленумда бұл жолдастар 1-параграфқа таптық жіктелудің үлга- кіып, жұмысшылар бүқарасының таза социалистік санасының ирог- рссін, буржуазпялық реакцияның күшеіоін корсету мағынасында түсіпік берді. Бүл пікірлер, әрпне, дұрьтс, біраң бүл пікірлер 1-иараг- рафты құраған қаптдаларда көрсетглмедг (көрсетілгені де бул пікгрлер

300
в. И. ЛЕНИН
арада да кеңшілік жасалсын деп ультиматумдық талап қойды, өйткені 1908 ж. декабрь қарарларын олар «фракцияшылдықтың» жеткен шегі деп есептейді. Қу- аттау жөніндегі сөздерсіз қарарды жақтап дауыс беру- ден бас тартпай, біз олардыц талап еткен кеңшілігін бердік. Егер бұл кеңшілік коздеген мақсатқа жеткізсе, яғни партия шешіміне меньшевиктерді адал ниетпен қарайтын етсе, мен бұл кеңшілік жөнінде ешбір өкіи- бес едім, ал бұган адал ниетпен қарау болмаған жер - де бірігіп жұмыс істеу мүмкін емес. Біздің партияның III Дума заманында қолданатын тактикасының, ұйы- мының жэне думалық жұмысының негізгі міндеттерін белгілеуге келгенде, оның 1908 ж. декабрь қарарларын- дағыдан басқаша белгіленген негізгі міндеттері жоң. Фракциялық күрестің ол кезде өте күшті болғандығын бекерге шығармай-ақ, біз жойымпаздарға қарсы бағыт- талған сол кездегі қарарлардың қайсыбір қатаң айтыл- ған сөзін жақтап жатпаймыз. Бірақ ол қарарлардың негізгі қағидаларын сөзсіз жақтаймыз, өйткені, егер біз ең маңызды, түбірлі мэселелерге, мэселе болғанда, жа- уап бермейінше насихат жұмысында да, үгіт жұмысын- да да, ұйым жұмысында да бір қадам алға басуға бол- майтып мэселелерге партияның берген, бір жылғы жұ- мыс растаған бірден-бір жауабынан безген болсақ, онда партия туралы, партиялық туралы, партия ұйымы ту- ралы сөз қылу—ірі сөздерді құр бекерге айта бергендік болар еді. Біз бұл қарарларды бірігІП түзету керек екендігін, бұл қарарларды барлъгң фракциялардағы жолдастардың, соның ішінде, эрине, партиялық мень- шевиктердің де, сынына сэйкес қайта қарау керек екен- дігін мойындауга эбден Әзірміз; бұл қарарлардың кей- бір қағидалары өлі де көп уақыт бойы партияда даулы болып қала беруі мүмкін, ал бұларды көпшілік дауыс- пен болмаса, басқа жолмен жуық арада шешіп алуға болмайды, мұны біз білеміз. Бірақ бұларды қайта қарау ісі эзірге қолға алынбай жэне аяқталмай отырғанда, үшінші Дума заманына жэне бұдан туатын міндеттерге баға беру мӘселесіне партия эзірге жаңа жауап бермей отырғанда, өздері қандай көзқараста болса да, барлық парткялық социал-демократтардың өз Әрекетінде нақ

ПУБЛИЦИСТІҢ ЗАМЕТКАЛАРЫ
301
осы қарарларды басшылыққа алуын сөзсіз талап ете- міз.
Мұның өзі партиялықтың Әліппесі болуы керек сияқ- ты еді? Партия шешімдеріне басқаша козқарастың болуы мүмкін де емес сияқты еді? Бірақ пленумнан кейін «Голостың» жойымпаздыққа қарай бет бұруы опы бұл мэселе жөнінде де партиялық адал нозицияға кошу үшін емес, қайта берілген кеңшіліктіц мөЛшеріне озінің дереу наразылығын білдіру үшін партия көпші- лігінің жасаған кеңшілігін пайдаланып қалуға мэжбур етті! (Голосшылдар, сірө, тек мынаны ұмытқан болула- ры керек: кімде-кім бірауыздан қабылданған ымыра- шыл қарар жөнінде бірінші болып дау көтерсе, өзінің мұндай қарарға наразылығын білдіріп, тағы да кеңші- лік берілуін, жаңа түзетулер жасалуын талап етсе, опдай адам өзінің мұнысымен екінші жақтың басқа бағытта түзетулер енгізілуін талап етуіне право береді. Сондықтаи біз, элбетте, бұл правоны пайдаланып қала- мыз.)
«Голостың» 19—20-номеріндегі пленумның қорытын- дылары туралы жоғарыда мен цнтатқа келтірген редак- циялық мақаласында бірден-ақ қарардың кіріспе сөзде- pi ымыраГа келгендік делінген. Мұның өзі — меныле- виктердің ультиматумынан лажсыз туған ымырага келушіліктің 1908 ж. декабрь қарарларының тек негізгі қагидаларын ғана емес, сол қарарлардың бэрш тікелей ңуаттаудан Орталық Комитет көпшілігінің бас тартқан- дығы болып табылғандығын айтпай бүгіп қалғанца бұрысқа айналатын дұрыстық.
«Біздің көзқарасымызша,— дейді одан Әрі «Голос»,— бүл сөздің қарардың ең маңызды пункттерінің айқын мазмұнымен үйлесуі тым нашар, партияның дамуында- гы белгілі өзгерісті көрсеткенімен, дегенмен, бұл сездің, әрине, Россия социал-демократиясының бүкіл еткен дәуірімен сабақтас байланысы бар, бірақ бэршен де re- pi» (!!) «оның нақ «Лондон мұрасымен»115 байланыс- тыльіҒЫ кемірек. Алайда, егер біз бір сілтегенде-ақ біздің партиямызда толық бір пікірге жетуге бОлады ,/іеіг ойласақ, егер біз қозғалыста алва қарай Жасалган ірі адымды орынқұмарлыққа бола құрбан етсек, он да

302
В. II. ЛЕНИ II
біз түзелмейтін доктринерлер болар едік» (!!). «Қарар- дың бұл қателеріп түзетуді біз тарнхшыларға береміз».
Мұпың өзі пленумда болгап голосшылдар «больше - виктерге кеңшілік жасағыштығы» үшін Потресов жәпе К° сияқты өздерінің орыстық жарияшылдарынан неме- се пленумда болмағап «Голостың» редакторларынан қалай сөгіс естіп, олардан қалай кешірім сұраған сияқ- ты болса, мұның озі дәл сол сияқты болып шығады. Біздер доктринерлер емеспіз ғой,— қарардың қателерін тарихшылар түзесін!
Бұл ғажап мөлімдеме жөнінде мынаны айта кетуге батылымыз барады: партиялық социал-демократтар қарарды тарихшылар үшін жазбайды, қайта бұл қарар- ларды өзініц насихат, үгіт, ұйымдастыру жумысында іс жузінде басшылыққа алу үшін жазады. III Дума заманы үшіп бұл жұмыстың міндеттеріне партияның беретін басқаша анықтамасы жоқ. Жойымпаздар үшіп партия қарарлары, эрине,— ноль, өйткені олар үшін бүкіл партияның озі ноль, олар үшін бүкіл партиямен (тек оның қарарларымен ғана емес) тек «тарихшылар» ғана пайда келтіріп, көңіл қойып шұгылдана алады. Бірақ большевиктер де, партиялық мепыпевиктер де жойымпаздармен бір ұйымда жұмыс істегісі келмейді жэне жұмыс істемейді де. Біз жойымпаздарга басы жоқтарға116 немесе энестерге117 бара беріңдер дейміз.
Егер голосшылдар партияға адал қараса, егер олар Потресовпен жэне К°-мен санаспай, іс жүзінде партия- мен санасса, жарияшыл Әдебиетшілердің үйірмесімен санаспай, революцияшыл социал-демократтардыц ұйы- мымен санасса, онда олар 1908 ж. декабрь қарарларына өздеріпің наразылығын басқаша білдіргеп болар еді. Олар дәл қазір, плепумнан кейіп қайдағы бір «астыр- тын» «шешімдер» жоніндегі лайықсыз, тек кадеттерге ғана ТӘП, мысқылдаған жексұрып күлкісін тастаған болар еді. Олар осы шешімдерді іскерлікпеп талдауға, өз көзқарастарына сөйкес, 1907—1910 жылдардыц тәжі- рибесіне өздерінің қалай қарайтындығына сәйкес, бұл шешімдерді түзетуге кіріскен болар еді. Міне мұның озі партияның шын бірігуі үшін, социал-демократиялық қызметтің бір багытыпда жақындасу үшін жұмыс істе-

ПУБЛИЦИСТІҢ 3АМЕТКАЛАРЫ
303
гендік болар еді. Бұдан бас тартып, гОдосшылдар іс жүзінде нақ жойымпаздардыц программасып орындаП отыр. Шыпыпда да, бұл мәселе жөнінде Жойымназдар- дың программасы қандай? Олардың программасы — ас- тыртын, мерт болатын, т. с. партияның шешімдерін еле- меу, өздерін социал-демократтар деи атайтын және либералдармеіі, халықшылдармен, беззаглавняшыЛдар- мен араласып эр түрлі жария журнаясымақтарда, жа- рия қогамдарда, т. с. орналасып алган еркін атқыштар- дың тұрлаусыз «жұмысын» партия шешімдеріпе қарсы қою. Ешқандай қарарлардың, ешқандай «кезеңге баға берудің», күресіміздің ең таяудагы мақсаттарын жэне буржуазинлық партияларға козқарасымызды сшбір бел- гілеудің ксрегі жоқ,—мұның бөрін біз (Милюковтан кейін іле-шала!) «томаға-туық астыртын үйірмелердің диктатурасы» (өзіміздің тұрлаусыздығымыздан, ұйым- даспагандыгымыздан, бытыраңқылығымыздан біз іс жүзінде «диктатураны» либералдық үйірмелерге беріп қоятынымызды байқамастан!) деп атаймыз.
Иэ, иэ, дау жоқ, партия қарарларына көзқарас жө- піндегі мэселеге келгенде жойымпаздар голосшылдар- дан ол қарарларды жақтырмай келемеж етіп, елемеуден басқа ештеңе де талап етпейді.
Партия ішіпдегі істің жайы туралы Орталық Коми- теттің 1909—1910 жылгы қарарыпың Лондон мұрасы- мен байланысы «бэршен де гөрі кемірек» деген көзқа- расты шындап талдаудың қажеті жоқ, ойткені бұл көзқарастың сорақылығы бадырайыл корініп тұр. Біз нартияның «бүкіл еткен дәуірімен» санасуға озірміз, бірақ қазіргімен тікелей байланысты өткен дӘуірімеп жэне қазіргі дәуірімен санаспаймыз, деп партияпы қөрлайды! Басқаша айтқанда: біздіц қазіргі Әрекетіміз- ді белгілемейтін нәрсемен санасуға әзірміз. Біз соцнал- демократияның «бүкіл еткен дөуірімен» санасуға эзір- міз (1910 жылы), Әзір болғанда, 1907—1908—1909 жылдар заманындагы кадеттер нартиясы турапы, 1907—1908—1909 жылдар заманындағы еңбек партпя- лары туралы, 1907—1908—1909 жылдар заманындағы күрестің міндеттері туралы шешімдер қабылданғанда- гьгдан басқа откен дөуірімен санаеуға Әзірміз. Ңазір

304
В. И. ЛЕНИН
іс жүзінде партияшыл болу үшін, партия жұмысын жүргізу үшін, партия жұмысын жүзеге асыру үшіп, партия тактикасын жүзеге асыру үшін, үшінші Дума- дағы социал-демократиялық қызметті партиялық жол- мен бағыттап отыру үшін санасу керек нэрседен басқа- ның бөрімен де санасуға әзірміз деседі.
Бундтың масқаралыгы ретінде мынаны айта кету керек: ол өзіпің органында Ионов жолдастың мақала- сында Лондон мұрасыи дэл осындай жойымпаздық ма- ғынада келемеж стуге орын беріп отыр (22-бет). Ионов былай деп жазады: «Тілеуіңізді берсін, мынаны айты- ңызшы: Лондон съезі қарарларыньщ қазіргі кезеңге жэне бүгінгі таңда кезекте тұрған мәселелерге қандай қатысы бар? Мұны өзінің барлық пікірлестерімен қоса Ленин жолдастың да білмейтіндігіне сенімім кэміл».
Мұндай ақыл жетпес нөрсені білу мағап қайдан кел- сін! Буржуазиялық партиялардың (қаражүздіктердің, октябристердің, кадеттердің, халықшылдардың) негізгі топтарында, олардың таптық құрамында, олардың сал- сатында, олардың пролетариатқа жэне революцияға көзқарасында 1907 жылдың көктемінен 1910 жылдың көктеміпе дейін ешқандай мөнді өзгеріс болмағанын бі- лу қайда маран? Бұл саладағы атап өтуге болатын жә- не атап өтуге тұратын аздаған ішінара өзгерістер 1908 жылғы декабрь қарарларында көрсетілгенін маган білу қайда? Мұның бэрін біле беру қайда маған?
Ионовша мұның бӘрінің, сірө, қазіргі кезеңге жэне кезекте тұрған мэселелерге қатысы болмаса керек. Ол үшін мұның өзі — пролетарлық емес партиялар жөнііі- дегі тактиканың керексіз, қайдағы бір партиялық анық- тамасы. Мойныңа жүк артып керегі не? Пролетарлық тактикаға партинлық анықтама беру жөніндегі бұл тал- пынысты «күшейтілген күзет», т. т. деп жаман атпен атаған оңай емес пе? Социал-демократтарды ерікті ат- қыштарга айналдыру, кезектегі мӘселелерді ешқандай «күшейтілген күзетсіз», «еркін» шешетін — бүгін «На- ши Помои» журналында либералдармен, ертең эдебиет жағымпаздарының съезінде басы жоқтармен, бүрсігүні кооперативте поссешілдермен бірігіп шешетін таГылар- Га айналдыру оңай емес пе 118. Сабыр... сабыр, құрметті

ПУБЛИЦИСТІҢ 3АМЕТКАЛАРЫ
305
момақан бейшара-ау, жарияшыл жойымпаздарцың көз- дегенінен мұның қандай айырмасы бар? Ешқандай ай- ырмасы жоқ!
Лондон шешімдеріне немесе 1908 ж. декабрь қарар- ларына риза емес жэне партняда, Партия жолымен Жұ- мыс істегісі келетін партиялық социал-демократтар бұл қарарларды партия баспасөзінде сынайтын болады, тү- зетулер ұсынатын болады, жолдастарын иландыратын болады, партияда көпшілікті өзіне қаратып алуға тыры- сатын болады. Мұндай адамдармен біз келісе алмауы- мыз мүмкін, бірақ олардың іске көзқарасы партиялық көзқарас, олар ыдырауга Ионовтың, «Голостың» жэне К°-нің көмектесіп отырғанындай көмектеспейтін бө- лады.
Потресов мырзаға қарап көріңіздерші.
Социал-демократиялық партияға өзінің тӘуелсіз екен- дігін жұртқа көрсетіп отырған бұл «социал-демократ» «Наша Заряиың» 2-номерінің 59-бетінде былай деп ле- піреді: «Бұл мэселелер қанша болса да, бұларды шешіп алмайынша бір қадам да басуға болмайды, бұларды іпе- шіп алмайынша орыс марксизмі заманның революция- лық санасының бүкіл күш-жігері мен қуатын шыңдаП оз бойына жинаған» (құрметті тӘуелсіз мырза, жел сөздер • ді аз айтуға болмас па екен!) «идеялық ағым бола ал- майды! Россияның экономикалық дамуы қалай Жүріп барады, бұл даму реакцияга сездірмей күштерді қалай алмастырып отыр, деревня мен қалада не болып жатыр, бұл даму Россия жұмысшы табының өлеуметтік құра- мына қандай өзгерістер енгізеді, т. т., т. б.? Бұл мәсе* лелерге жауап қайда немесе жауал беруге кіріс^ қайда, орыс марксизмінің экономнкалық мектебі қай- да? Ой-пікірдің бір кездерде меньшевизм жүргізгеп саясн жұмысының жайы не болды? Оның ұйымдық ізденістерінің жайы, оның өткен дӘуірге жасаған тал- дауының жайы, оның қазіргі дәуірге берген бағасыныц жайы не болды?».
Егер осы тӘуелсіз, жанын қинап желге кететін сөздер айтқаннан да, өзінің не айтып отырғанына шынымен ой жүгіртіп қараса, онда ол тіпті жай нәрсені көрген болар еді. Егер бұл моселелерді піешш аЛмайыніпа ре-

306
В. И. ЛЕНИН
волюцияшыл марксист шыпымеп бір қадам да ілгері ба- са алмайтын болса (ал мұнысы рас), онда оларды ше- шумен — ғылыми тыңғылықтылық мағынасында, ғылы- ми зерттеулер мағынасыпда емес, қайта қандай қадам- дар жасау керек, қалай жасау керек екенін анықтап алу мағынасында шешумеп,— социал-демократиялың партия шұғылдануга тиіс. Өйткепі сөңиал-демократия- лық партиядап тыс «революциялық марксизм» дегені- міз — кей кездерде «біздср де» социал-демократтар десе болгандай деп мақтапғысы келетін жария мылжыңның бөспелік жел созі ғаиа. Социал-демократиялық партия жоғарыда көрсетілгеп мэселелерге жауап беруге кіріс- кен болатын, атап айтңанда, 1908 ж. декабрь ңарарла- рында кіріскен еді.
Тәуелсіздер қулықпен тым жақсы жайғасып алған: жарин баспасөзде өлар кеудесін қағып, «революцияшыл марксистердіц жауап беруге кіріскені қайда?» деп сұ- рақ қояды. Жария баспасозде бұларға жауап беруге бол- майтынын тәуелсіздер біледі. Ал құпия баспасозде бұл тӘуелсіздердіц достары (голосшылдар) «шешіп алма- йынша бір цадам да ілгері басуға болмайтын» мәселе- лерге жауап беруден жирене ат-тонын ала қашады. Бү- кіл дүпие жүзінде төуелсіздерге (яғни социализм рене- гаттарына) не керек болса, соның бэрше қол жеткелі отыр: сыңҒырлаған сылдыр сөздер бар, социализм меп социал-демократиялық партиядан іс жүзіндегі тәуелсіз- дік те бар.
6. ТӘУЕЛСІЗ-ЖАРИЯШЫЛДАР ТОБЫ ТУРАЛЫ
Енді пленумнан кейін не болғанын анықтауга коше- йік. Бұл мәселеге Троцкий мен Ионов ұқсас және оңай жауап береді. Вена қарарында былай делінген: «Саяси өмірдің сыртқы жағдайларында болсын, біздің партня- мыздың ішкі қатынастарында болсын пленумнан кейін- гі жерде партияны құру жөніндегі жұмысты қнында- тарлықтай ешңандай нацты Озгерістер болтан жоң...» Фракцияшылдықтыц қайталауы, фракциялық қатынас- тардың құрып бітпеген қалдығы, бар болғаны осы-ақ.
Иоповтың түсіндірмесі де «адамдар жонінде».
«Пленум бітті. Оған қатысушылар тарап кетті... Ескі

ПУБЛИЦИСТІҢ 3АМЕТКАЛАРЫ
307
фракциялардыц басшыларыпың қолдары босады, сырт- тан болатын ықпалдар мен қысымдардыц қандайыпан болсын құтылды. Оның үстіне едәуір жәрдеміпі күштер де келіп жетті. Біреулерге — кейінгі кезде партняны СОҒЫС жагдайында деп жариялауды күшті уағыздап жүрген Плеханов жолдас сияқты жэрдемпп келді. Екін- шілерге — ««Голос Социал-Демократа» редакцнясыпа жақсы мӘлім» он алты «бұрынғы Партия қызметкері» сияқты жәрдемшілер келді (қараңыз: № 19—20, «Лшық хат»). «Мұндай жағдайда қалайша шайқасқа үмтылмасқа? Сөйтіп, ескі өзара қырқысу «ісіне» кірісіп те кетті» («Отклики Бунда», № 4, 22-бет).
Фракцияпіылдарға «жэрдемпп күштер» келіп жетті де — қайтадан төбелесті, бар болғаны осы-ақ. Рас, боль- шевпктерге «жэрдемпп күш» ретінде партиялық мень- шевик, Плеханов, келіп жетті, келгенде жойымпаздарга қарсы сотые ашу үшін «келіп жетті», бірақ Ионовқа мұ- ның бөрібір. Тегінде, Плехановтың Потресовпен, И. жол- даспен («барлығын да таратуды» ұсынған), тағы бас- қаларымен айтысқаны Ионовқа ұнамаса керек. Бұл ай- тысты сөгу, эрине, оның правосы. Бірақ мұны қалайша «партияны соғыс жағдайында деп жариялау» деп атау- га болады? ЖОйымпаздармен соғысу партияны согыс жағдайында деп жариялау болып шығатып корінеді — Попов жолдастың бұл «философиясын» есте ұстайық.
Шетелдегі меньшевиктерге орыс меныпевиктері жәр- демші күш болды. Бірақ бұл жағдай Ионов жолдасты ешқандай да ойландырмай отыр.
Троцкий мен Ионовтың «кезеңге» бұл сияқты «баға» беруіпен қандай практикалық қорытынды шығатыны түсінікті. Айрықша еш нэрсе бОла қоймапты. Әншейін фракциялық жанжал болыпты. Жаца бейтараптаупіы- .іар қөйылса болды—істіц біткені. Барлығы да үйірмелік дііііломатИяпың тұрғысынап түсіі-ідіріЛеді. Практика- лық рецептердіц бэрі — тек қапа үйірмелік диплома- тия. «Шайқасқа ұмтылушылар» кеЛтірілді, «ымыралас- тырғысы» келетіндер келтірілді: мына жерден «ірге тас» туралы айтылған сөзді алып тастау керек, мынабір жсрінде «мекемеге» Әлдекімдерді ңосу керек, ана не- ріпде жарііЯіпылдарға көнференцияны тпақыру төсілде-

308
в. и. лепин
рі жөнінде «кеңшілік жасау» керек... Шетелдегі үйірме- шілдіктің ескі, бірақ мэңгі-бақи жаңа тарихы ғой!
Пленумнан кейінгі оқиғалар жөніндегі біздің козқа- расымыз басқаша.
Бірауыздан қабылданған қарарларға қолы жетіп, «ба- қастық» айыптаулардың бэрін де жойып, пленум жойымпаздарды мүлде бұлтартпай қойды. Енді бақас- тықтың тасасына тыгылуга болмайды. Енді қарысып қалушылықты жәпе «Әйтеуір қысым жасаушылықты» (күшейтілген күзет, соғыс жағдайы, қоршау жағдайы, т. с. нұсқаны) тілге тнек етуге болмайды. Партиядан тек қана жойымпаздыққа бола кетуге болады (вперед- шілдердің тек қана шақырымпаздыққа жэне антимаркс- тік философияға бола кетуіне болатындығы сияқты).
Бұлтара алмаған жойымпаздар өздерінің «бет-бейне- сін» ашып берді. Олардың орыс орталығы — мейлі фор- мальды не формальды емес орталығы, жартылай құпия (Михаил жэне К°) немесе толық жария (Потресов жэне К°) орталығы болсын, борібір — партияға қайта оралу жөніндегі шақыруды ңабылдамайтынъін білдіріп жауап берді. Орыстың жарияшыл-жойымпаздары тәуелсіз со- циалистер (эрине, социализмге тәуелсіз, либерализмге тӘуелді) тобына бірігіп, партиядан біржолата қол үзді. Бір жағынан, Михаил жэне К°-нің жауабы, екінші жа- Ғынан, «Наша Заря» мен «Возрождениенің» жазғанда- ры — «социал-демократтардың» (дұрысырағы: социал- демократсымақтардың) антипартиялық үйірмелерінің тэуелсіз социалистер тобына бірігіп отырҒандығының дэл езін көрсетеді. Сондықтан Троцкий мен Ионовтың «ымыраластырмақ» болып Әуреленуі ендігі жерде кісі күлерлік, бейшаралық Әурешілік болып табылады. Бұл Әурешілікті болып жатқан оқнғаларды мүлдем ұғынбау- шылықпен гана түсіндіруге болады, бұл әурешілік енді- гі жерде зиянсыз, өйткені оның шетелдегі үйірмешіл дипломаттардан басқа, қайдағы бір шалғай түкпірдегі ұғынбаушылық пен білмеушіліктен басқа арқа сүйер ешкімі жоқ.
Троцкий мен Ионов а la ымырашылдар пленумда ымырашылдық дипломатияның етек алуына жол берген ерекше жағдайларды қазіргі партия өмірінің жалпы

ПУБЛИЦИСТІҢ 3АМЕТКАЛАРЫ
309
жағдайлары деп танып, қателік істеді. Опар, басты екі фракцияның екеуінде де ымыраға келуге (—партняЛық бірігуге) ынталы ұмтылушылықты туғызған жағдайлар- дың болуы арңасында пленумда өз ролін атқарған дип- ломатияны,— осы дипломатияны өз апдына бір дербес мақсат деп, «осы адамдардың, топтардың жэне мекеме- лердің» арасындағы ойынның ұзаққа созылатын құра- лы деп танып, қателік істеді.
Пленумда дипломатияға шынында орып болды, ейт- кені партиялық большевиктер мен Партиялық меньше- виктердің партиялық бірігуі қажет еді, ал кеңшілік жа- самайынша, ымыраға келмейінше ол мүмкін емес-ті. Жасалатын кеңшіліктің мөлшерін белгілегенде «адал маклерлер» сөзсіз алдыңғы қатарға шықты, мұның се- бебі — партиялық меньшевиктер мен партиялық боль- шевиктер үшін, бүкіл бірігу ісінің принципті базасы әзірше күшінде қалып отырғандықтан, жасалатын кец- шіліктің мөлшері туралы мэселе екінші дәрежелі мәсе- ле болды. Пленумда алдыңғы қатарға шығып, бақас- тықты жою үшін, Болыпевиктік орталыққа қарсы «талаптарды» қанаҒаттандыру үшін «бейтараптаушы- лар» ретінде, «судьялар» ретінде роль атқаруҒа мүмкін- дік алып, Троцкий мен Ионов а la «ымырашылдар»: «осы адамдар, топтар жэне мекемелер» бар тұрғанда біз эрцашан осы рольді атқара аламыз деи ойлады. Кісі күлерлік адасу. Бірауыздылыққа жету үшін жасалатын қажетті кеңшіліктің мөлшерін белгіпеу керек болганда маклерлер керек. Жасалатын кеңшіліктің мөлшерін бірігудің көрінеу айқын жалпы принципті базасы бөл- ган кезде белгілеу керек. Барлық кеңпііліктер жасал- ганнан кейінгі жерде бұл бірлестікке кімдер кірегіні туралы мэселе ол кезде ашық қалған болатын, өйткені опда барлық социал-демократтардың партияға кіргілері келетін болар, барлық менылевиктердің жойымпаздық- қа қарсы қарарды, барлық впередпіілдердің шақырым- паздыққа қарсы қарарды адал жүзеге асырғылары келетін болар деғенді принципінде іпартты түрде бол- жамасқа болмайтын еді.
Ал қазір маклерлердің керегі ЖОҚ, Оларта орын жоқ, оііткені жасалатын кеңшіліктің мөлшері туралы мәселе

310
в. И. ЛЕНИН
жоқ. Ал жасалатын кеңшіліктің молшері туралы мэсе- лепің болмайтын себебі — ешқапдай ксцшіліктер тура- лы мәселе жоқ. Кеңшіліктердің бәрі (тіпті шамадан тыс кеңшілік те) пленумда жасалды. Ендігі жерде мэселе— жойымпаздықпен күресудіц, соның өзінде жалпы жо- йымпаздық атаулымеп емес, жойымпаз-тӘуелсіздердің белгілі бір тобымен, Мнхаилдыц жәнс К°-ніц тобымен, Потресовтың жәпе К°-пің тобымеп күресудің принцип- ті позициясы туралы ғана болып отыр. Егер Троцкий мен Ионов ендігі жерде партияны осы адамдармен, топ- тармен және мекемелермен «татуластыруга» эрекет қыл- са, онда біз үшін, барлық партиялық болыпевиктер мен барлық партиялық меныпевиктер үшін, олар турадан- тура партияға опасыздық етушілер болып табылады, басқа ешкім де емес.
Ымырашыл-дипломаттардыҢ пленумда «күшті» бол- тан себебі тек қана мынада еді: партиялық болыпевик- тер болсын, партиялық меныпевиктер болсын татулық- ты тіледі жэне татулықтың шарттары туралы мәселені партияның жойымпаздыққа қарсы, шақырымпаздыққа қарсы тактикасы жөніндегі мэселеге бағындыра отырып бағалады. Мен, мысалы, жасалатын кеңшіліктерді шамадан тыс деп тауып, олардың мөлшері үшін күрес жүргіздім (19—20 номерінде «Голос» осыны тұспалдап отыр жэне бұл туралы Ионов ашық айтып отыр). Бі- рақ, мұнымен партия бағыты бұзылмайтын болса, жаса- латын кеңшіліктер бұл бағытты бекерге шығаруға бас- тамайтын болса, жасалатын кеңшіліктер жұртты жо- йымпаздық пен шақырымпаздықтан партияға қарай тартуга көпір ретінде қызмет атқаратын болса, мен тіп- ті шамадан тыс кеңшіліктерге сол кездің озіпде де көну- ге дайып едім, қазір де конуге дайып болар едім. Бірақ Михаил және К°, Потресов жәпе К° бірігіп алып, пар- тияға қарсы және плепумға қарсы шыққаннап кейіпгі жерде, мен ешқапдай кецшілік жөнінде ешқандай әцгі- ме көтеруге бармаймын, өйткені партия енді бұл тәуел- сіздерден қол үзуге міндетті, оларды толық жэне бір- жола айқындалған жойымпаздар деп танып, олармеп батыл күресуге міндетті. Жэне де мен бұл сөзді өз атымнан Ғана емес, барлыц партиялық большевиктердің

ПУБЛИЦИСТІҢ ЗАМЕТКАЛАРЫ
311
атынан сенімді түрде айта аламын. Партнялық меньше- виктер, Плеханов және басқалары арқылы, пікірлерін осы рухта жеткілікті түрде айқын білдірді, ал енді пар- тия ішіндегі істің жайы осындай болып отырғанда, Троцкий мен Ионов a la «ымырашыл»-дипломаттар не өздерінің дипломатиясып тастауга, не партиядан тэуел- сіздерге кетуге тиісті бөлады.
Жарияшылдардың тәуелсіз социалнстер тобына бір- жолата топтасқапдығыпа эбден коз жеткізу үшін нле- пумнап кейіпгі жердегі оқиғаларға ЖалПЫ коз жіберу- дің өзі-ақ жеткілікті, бұл оқиғаларға «дау-жанжалдар- дың» ұсақ және ұсақ-түйек жай-жапсары тұрғысынаи гана баға бермей, шын мәні жағынан баға беру жеткі- лікті, ал Ионов осы жай-жапсармен босқа қанағатта- пып жүр.
1) Михаил, Роман және Юрий Орталық Комитеттің (пленумныц) қарарларып да, оның өмір сүруінің өзін де зиянды деп жарпялады. Бұл факт жарияланғаннан бері 2 айға жуық уақыт өтті, ал факт теріске шығарыл- ган жоқ. Олай болса, оның дұрыс екендігі айқын *.
2) Он алты орыс меньшевигі, оның ішінде жоғарыда аталған үшеудің кемінде екеуі жэне меныпевиктердің бірқатар көрнекті өдебиетшілері (Череванин, КольЦов, т. т.), «Голоста» мепыпевиктердің партиядан кетуін ақ- тап жазды, пағыз жойымпаздық манифест жарнялаДЫ, редакция мұны мақұлдап өтырды.
3) МсныпевИктердің жария журналы «Наша Заря» Потресов мырзаиың программалық мақаласын басты, онда: «мекемелердіц тұтас және ұйымдасқан иерархИя- сы болып табылатын партия жоқ» (№ 2, 61-бет), «ұйым- дасқан тұтас ұйым есебінде іс жүзінде жоқ нэрсеш» жоюға болмайды (бұл да сонда) деп тура айтылған. Бұл журналдың қызметкерлері ішінце Череванин, Кольцов, Мартынов, Августовский, МаслОв, Мартов бар; Мартов болғанда,— «ұйымдасқан тұтас ұйым» есебінце өз орта- * «голос Социал-Демократаның» 21-номері жаңа ғана шықты. Мар- tob пен Дан соның 16-бетінде «Өрталық Комитетке кіруден үш жолдастың (??) бас тартқандығы» туралы айта келіп, бұл фактінің дүрыстығын растап отыр. Олар мұны айтқанда, Михаил жэне К0 тобының тәуелсіздер тобына біржолата айналғандығы туралы фактіні, белгілі әдеттері бойынша, «тьішко—Ленинді» үсті-үстіне балағаттау- меп бүркемелеп отыр.

312
в. И. Ленин
лығы бар құпия партня «мекемелерінің ұйымдасқан ие- рархиясында» орын алу жэне Стольшиннің мархабатты рұқсаты бойынша бұл құпия партияны жоқ деп жарня- лап отырған жария топтың қатарында болу қолынан ке- летін Л. Мартовтың дәл өзі.
4) Жұртқа мөлім меныпевиктік «Возрождение» жур- налында (№ 5, 30 март, 1910 ж.), қызметкерлерінщ құрамы жаңаГыдай болғанда басылған, қол қойылмаған, яғни редакциялық мақала Потресов мырзаның жоғары- да айтылған, «Наша Заряда» басылҒан мақаласын ма- дақтайды жэне жоғарыда мен келтірген цитатты кел- тіргеннен кейін мынадай сөз қосады:
«Жоятын ештеңе жоқ,— ал біз» (яғни «Возрождение- нің» редакциясы) «өз тарапымыздан мынаны қоса ке- теміз,— бұл нерархияны бұрынғы, астыртын күйдегі түрінде қайта орнату жөніндегі қиял — тұп-тура зиян- ды, реакцнялық утопия, утоиия болганда, бір кездердегі ең реалистік партия өкілдерінің саясн сергектігі жоғал- ғанын көрсететін утопия» (51-бет).
Кімде-кім бұл фактілердің бөрін кездейсоқ нэрсе деп есептесе, ол, анығында, шындықты көргісі келмейді. Кімде-кім бұл фактілерді «фракцняшылдықтың қайта- лауы» деп түсіпдірмек болса, ол өзін құрғақ сөзбен жұ- батады. Бұл арада фракцияшылдықтың, Михаил жэне К0 тобы да, Потресов жэне К0 тобы да элдецашаннан бері аулақ тұрған фракциялық күрестің қандай қатысы бар? Жоқ, Әдейі көрмейін демейтін адамта мұнда еш- қандай күмөн болуы мүмкін емес. Пленум партиялық жарияшылдардың партияға қайта оралуы үшін кедер- гілердің (шын немесе жалған кедергілердің) бэрш жой- ды, жария мүмкіндіктерді пайдаланудыц жаңа жағдай- лары мен жаңа формаларын ескере отырып құпия nap- тияны құрудың жолында тұрған кедергілердің бөрін жойды. Төрт цекист меньшевик жэне «Голостың» екі редакторы партия жұмысын бірігіп жүргізу жолындағы кедергілердің 69 рі жөйылғанын мойындады. Орыстың жарияшылдар тобы пленум?а өз жауабын берді. Бұл жауап: құпия партияны қалпына келтіру, нығайту ісі- мен шұгылданғымыз келмейді, өйткені бұл — реакция- лық утопня деген теріс жауап болды.

ПУБЛИЦІІСТІҢ 3АМЕТКАЛАРЫ
313
Бұл жауап — социал-демократиялық қозғаяыс тари- хындағы аса ірі саяси факт. Тэуелсіз (социализмге тә- уелсіз) социалистер тобы түпкілікті бірігіп, социал-де- мократиялық партиндан біржолата қоЛ үзді. Бұл топ қаншалықты қалыптасқан, ол бір ұйымнан құралып отыр ма элде өзара байланысы өте lose (бос, нық емес) бірқатар жеке үйірмелерден құралып отыр ма, мұны біз әзірше білмейміз жөне мұның маңызы да жоқ. Маңыз- дысы сол — партиядан төуелсіз топтарды құру тенден- ңиялары,— меныпевиктерде көптен бері болып келген тенденциялар,— қазір жаңа саяси ұйымның құрылуына әкеп соқтырып отыр. Сондықтан ездерін алдағылары келмейтін россиялық социал-демократтардың бөрі де бұ- дан былайғы жерде факт жүзінде бұл төуелсіздер тобы- ның өмір сүріп отырғандығымен есептесуге тиіс.
Бұл фактінің маңызын анықтау үшін ең алдымен Францияның «тӘуелсіз социалистерін» еске салайық; олар анағұрлым алдыңғы қатарлы, ескіліктің бөрінеи анағұрлым тазарған буржуазиялық мемлекетте бұл са- яси бағыттың тенденцияларын ең ақырына дейін жеткіз- ді. Мильеран, Вивиани, Бриан социалистік партияның қатарында болды, бірақ талай рет оның шешімдеріне бағынбай, оларға қайшы келетін эрекеттер істеді, сей- тіп республиканы сақтауды жэне соцнализмнің мүдце- сін қорғауды сылтауратып, Мильеранның буржуазия- лық министрлікке кіруі оны партиядан ажыратты. Бур- жуазия социализмге опасыздық еткендерге сыйлыққа министрлік қызметтер берді. Француздың үш ренегаты оздерін жэне өздерінің тобын Әлі күнге дейін төуелсіз социалистер деп атап жүр, өздерінің қылықтарын әлі күнге дейін жұмысшы қозғалысы мен Әлеуметтік рефор- маның мүдделерімен ақтап жүр.
Біздің тӘуелсіздерді буржуазнялық қоғам, эрине, бұ- лайша тез сыйлай алмайды: олар тым артта қалғанжағ- дайда іске кірісіп отыр, олар лнберал буржуазняныц (меныпевиктердің «тӘуелсіздікке» ұмтылған тенденция- сын көптен бері қолдап келген либерал буржуазияның) мацтаганына, жэрдем керсеткеніне қанағат етуге тиіс. Пірақ бұл екеуінің де негізгі тенденциясы біреу ғана: сөциалистік партиядан тӘуелсіз болу жұмысшы қозға-

314
в. И. Ленин
лысыныц мүдделері үшін деп дэлелденедг, «жаринлы- лық үшін күрес» (Дан тұжырымдаған ұрап, оны рсне- гаттық «Возрождение» 5-номерінің 7-бетінде бар ынта- мен іліп Әкетті) жұмысшы табының ұраны деп жария- ланады; іс жүзінде либералдармен кезектесіп эрекет етуші буржуазияшыл интеллигепттер (Францияда пар- ламентарийлер, бізде одебиетшілер) топтасып отыр; пар- тияға багыну керексіз етіледі: Мильерап жәпе К° де, «Возрождепне» меп «Голос» та партияны жеткілікті «реалист» емес деп жариялап отыр; партияны «томаҒа- тұйық астыртыіі үйірмелердің диктатурасы» («Голос»), кең прогресс жасауға зияны тиетін тар өрісті-револю- цияшыл бірлестікке тұйықталып отырғап партия (Мильерап және К°) деседі.
Сонан соц, біздіц төуелсіздердің позициясын анық- тау үшін біздегі орыс «халықтық-социалистік партиясы- ның» құрылу тарихын алып қараңыз. Бұл тарих біздегі тәуелсіздердіц жэне Мильераи мен К° «жұмысының» сыртқы жагдайларыныц орасан зор айырмасы болған- дығыпан олардың шыгу тегі бір екенін көрмейтіидерге істің мӘнін түсінуге көмектеседі. Біздегі «энестер» ұсақ- буржуазиялық демократияның жария жэне бану қана- ты екені жұрттың бөріне мөлім, ал бұған, сірө, маркс- истердің ешқайсысы күмӘнданбаған шығар. 1905 жыл- дың аяғында өткен эсерлердің съезінде халықтық социалистер ұсақ буржуазияшыл демократтардың рево- люциялық партиясының программасып, тактикасын жэне ұйымын жоюшылар есебінде бой көрсетті: олар 1905 ж. күзіндегі жэне 1906 ж. көктеміндегі бостандық күндерінде шыққан газеттерге мақала жазганда эсер- лермен мейлінше тығыз блок жасады. Олар 1906 жыл- дың күзінде жариялы жағдайға көшіп, дербес Партнн болып бөлініп шықты: олардың мұнысы II Дума сай- лауы кезінде жэне II Думаның өзінде олардың дүркін- дүркін эсерлермен біржолата дерлік қосылып кетіп отыруына бөгет болған жоқ.
1906 жылдың күзінде менің «Пролетарийде» халық- тық социалистер туралы жазуыма тура келді, сонда мен оларды «эсер меныпевиктер» деп атадым*. Үш жарым * Қараңыз: Шығармалар толық жинағы, 13-том, 436—447-беттер. Ред.

ПУБЛИЦИСТІҢ 3АМЕТКАЛАРЫ
315
жыл откен соц, Потресов жэне К0 менің сонда дұрыс айтқанымды партиялық меныпевиктерге дэлелдей алды. Тіпті Пешехонов мырзалар жэне К°~нің социалист-рево- люционерлер партиясына іс жүзінде тәуелді емес бір- сыпыра саяси әрекеттерден кейін 'өздерін эсерлерге ашықтан-ашық төуелсіз, бөлек саяси партия деп жарня- лауы, Потресов мырза мен оның тобына қарағанда, са- яси жағынан адалырақ іс екенін тек қана мойындау ке- рек. Әрине, бұл «адалдық», айта кетелік, күштердіц арасалмағының қандай екендігіне де байланысты: Пе- шехонов социалист-революционерлер партиясын өпсіз деп санады жэне онымен ресми емес түрде біріксем, озім утылып уаламъш деп топшылады: Потресов іс жүзінде социал-демократиялық партияға төуелсіз бола тұрса да, өзін социал-демократ деп санауын қоймай, саяси азефшылдықтан119 утамын деп есептейді.
Потресов мырза жэне К° біреудің атын бетке ұстап жасырына тұруды, РСДРП-ны іштен ыдырата открыл, тек оған төуелсіз түрде ғана емес, іс жүзінде оғап қарсы қимыл жасай отырып, РСДРП-ның беделін ұрланып пайдалануды эзірше өздеріне ең тиімді іс деп санайды. Мүмкін, біздегі тӘуелсіздер тобы ұзағырақ уақыт біреу- дің тонын жамылып жүруге тырыса түсетін болар; мүм- кін, партияға Әйтеуір бір соққы берілгеннен кейін, құпия ұйым үлкен бір сӘтсіздікке ұшырағаннап кейін, немесе, партиядан төуелсіз түрде, айталық, Ду- маға кіру мүмкіншілігі сняқты ерекше қызықтыратын- дай жағдай кездессе, тӘуелсіздер ездерінің бет пердесін оздері алып тастайтыи болар; оларцың саяси дүмпіе- лігінің барлық жэне әрбір эннзоцын біз алдып ала болжай алмаймыз.
Бірақ біз бір нәрсені, атап айтқанца, тӘуелсіздердің бүркеулі ісі жұмысшы табының партиясына, РСДРП-га, зиянды жэне апатты екенін, біз тәуепсіздердің ісін к,а- лай да эшкерелеуге, олардың бет-нердесін ашып беруге, өлардың партиямен байланыстарының қандайы болсын үзілгендігін жариялауға тиісті екенімізді жақсы біле- міз. Пленум бұл жолда Орасан ілгері басты: мұныц өзі бір қарағанда таңқаларлықтай керінуі мүмкін болған- меп, шынында Мартов пен Мартыновтың берген (арам-

316
в. И. ЛЕНИН
дықпен немесе байқамай берген) нақ сол ризалығы, оларға барышна, тіпті шамадан тыс жасалған нақ сол кеңшіліктер жойымпаздық дертінің, біздің партиямыз- дагы тәуелсіздік дертінің бетін ашуға көмектесті. Мн- хаил жэне К° тобының, Потресов жэне К° тобының тэ- уелсіздер болып отырғандығын, олардың іс жүзінде партияны танымайтындыгын, партияны керек қылмай- тындыҒын, партияҒа қарсы жұмыс істеп жүргендігін, қандай фракциява тілектес болса да, ар-ұяты бар бірде-бір социал-демократ, бірде-бір партияшыл енді бекер дей алмайды.
ТӘуелсіздердің бөлініп шығуының жэне олардың ерек- ше партия құруының пісіп жетілу процесі қаншалықты тез немесе қаншалықты баяу дамитыны, эрине, есептеу- ге келмейтін толып жатқан себептер мен жағдайларга байланысты. Халықтық соцналистердің ерекше тобы ре- волюцията дейін болды, сөйтіп, социалист-революцио- нерлерге уақытша жэне жарым-жартылап қосылып кел- ген бұл топтың бөлініп шыгуы да өте оңай болды. Біз- дегі тӘуелсіздердің бөліну процесін кешеуілдететін өз дӘстүрлері, партиямен байланыстары Әлі де бар, бірақ бұл дэстурлер ұдайы Әлсіреп келеді, оның үстіне, рево- люция мен контрреволюция революциялық жэне пар- тиялық дӘстүрлердің қандайынан болсын аулақ жаңа адамдарды шығаруда. Мұның есесіне «вехишілдік» пи- ғылдар туғызған айналадағы жағдай тұрлаусыз интел- лигенцияны тӘуелсіздікке қарай мейлінше тез итерме- лей түсіп отыр. Революционерлердің «қарт» ұрпағы сах- надан кете бастады; бұл ұрпақтың өкілдерін, бостандық күндерінде, революция жылдарында көбі өздерінің бар- лық бүркеншік аттары мен өздерінің бүкіл жасырын істерін ашып қойған өкілдерін, Столыпин барынша қу- ғынға салуда. Түрме, жер аудару, каторга, эмиграция қатардан шығып қалғандардың тобын барған сайын кө- бейте түсуде, ал жаңа ұрпақтың есуі баяу болын отыр. Интеллигенцияның, өсіресе белгілі бір жария іске «ор- наласып алған» интеллигенцияның құпия партияға мейлінше сенбейтіндігі, қазіргі кездегі аса ауыр, жақсы ат Әпермейтін жұмысқа күшін сарп еткісі келмейтіндігГ күшеюде. «Достар қиыншылықта танылады», сондық-

ПУБЛИЦИСТІҢ 3АМЕТКАЛАРЫ
317
тан контрреволюциялық күштердің ескісінің де, жаңа- сының да қысымшылық келтірген ауыр жылдарын ба- сынан кещіріп отырған жұмысшы табы өзінің интелли- генттер қатарындағы «бір сағаттық достарының», мере- ке кезіидегі достарының, тек революцня кезіндегі ғана достарының — революция кезінде революционерлер бОЛ- ган, бірақ құлдырау заманының ыңғайымен кететін жэ- пе контрреволюция алҒашқы табысқа жеткенде-ақ «жа- риялылық үшін күрес» жариялауға даяр тұратын ДОС- тарының талайларының қатардан шығьш қалуын көрмей қоймайтыны сөзсіз.
Европа елдерінің бірсыпырасында, мэселен, 1848 жыл- дан кейін, пролетариаттың революциялық жэне социа- листік ұйымдарының қалдықтарын контрреволюциялық күштер мүлдем жайпап тастай алган еді. Жас кезінде социал-демократияға қосылған буржуазияшыл интел- лигент, өзінің бүкіл мещандық психологиясы себеп- ті: осылай болған — осылай болады да; бұрынғы құпия ұйымды сақтап қалуға тырысу—үмітсіз іс, жаңа ұйым құру одан да гөрі үмітсіз іс; біз пролетариаттың бур- жуазиялық революциядағы күшін жалпы «асыра бава- лаппыз», біз пролетариаттың роліне «универсалдық» маңыз беріп қате істеппіз — деп, қолын бір-ақ сілтеуге бейім тұрады,— ренегаттық «Қоғамдық қозғалыстың» осы идеясымақтарының борі де құпия партиядан безу- шілікке тікелей де, жанамалай да нтермелейді. Тайғақ жолга түскен тӘуелсіз өзінің төмен қарай құлдилап ба- ра жатқанын абайламайды, езінің Столыпинмен қоян- қолтық жұмыс істеп отырғанын абайламайды: Столы- пин құпия партияны күш жұмсап, полициялық шаралар қолданып, дарға асу, каторгава айдау арқылы тал- қандауда — вехишілдік идеяларды ашық насихатғау арқылы либералдар да тура соны істейді — социал-де- мократтар арасындаты тәуелсіздер, құпия партия «өлім- сіреп» барады деп айқай салып, оған кемектесуден бас тартып, өзінің одан кетуін ақтап («Голостың» 19—20 померіндегі 16-ның хатын қараңыз), құпия партияның талқандалуына жанамалап кемектеседі. Басқыштан басқышқа түсу деген осы.

318
в. и. ЛЕНИН
Контрреволюциялық дәуір пеғұрлым созыла берсе, партия үшін күрес бізге согұрлым ауыр бола түсетінді- гін жасырмаймыз. Партияшылдар қауіпті кемітіп көрсетпейді, олар қауіпке тайсалмай тура қарайды, бұған, мэселен, Орталық Органның 13-номеріндегі К. жолдастың мақаласы дәлел. Бірақ партияның Әлсізді- гін, ұйымдардың ыдырап жатқаидыгып жэне жағдай- дың қиындығын батыл жэпе тура мойындау — партия керек пе, опы қалпыпа келтіру үшін жұмыс істеу керек пе деген мэселеде партия мүшелерінің бірде-бі- рін айныта алмайтындыгы сияқты—К. жолдасты бір сэтке де айныта алмайды. Біздің жагдайымыз неғұр- лым ауырлай берген сайын, жауларымыздың саны пеғұрлым арта түскен сайын,— бұрнағы күні оларға вехишілдер қосылып еді, кеше халықтық социалистер, бүгін тӘуелсіз социал-демократтар қосылды,— сарын- дарының айырмашылығына қарамастан, барлық со- циал-демөкраттар партияны қоргау үшін согұрлым ты- гыз топтасады. Революциялық пиғылдағы жэне социал- демократияға сенетін бұқараны шабуылға қалай бастау керек деген мэселе жікке болуі мүмкін болған көптегеп социал-демократтарды 1895—1910 жылдары құрылғап құпия соцпал-демократиялық жұмысшы партиясын сақ- тап қалу жэне нығайту жолында міпдетті түрде күресу керек пе деген мэселе топтастырмай қоймайды.
«Голос» пен голосшылдарға келетін болсақ, бұлар «Пролетарийдің» кеңейтілген редакциясының еткен жылы июньде қабылданҒан қарарында олар туралы ай- тылғандарды өте-мөте айқын сипаттады. «Партияның меньшевиктік лагерінде,— делінген бұл қарарда («Про- летарийдің» 46-номеріне қосымшаның 6-бетін қара- ңыз),— фракцияның іресми органы «Голос Социал- Демократа» толығымен жойымпаз-меныпевиктердің тұтқынына түсіп отырған жагдайда, фракцияның аз- шылығы, жойымпаздық жолын ақырына дейін байқап көріп, қазірдің өзінде бұл жолға қарсы наразылық біл- діріп отыр, оздерінің істері үшін қайтадан партиялық негіз іздеп отыр...»* Жойымпаздық жолының «ақыры- * Қараңыз: осы том, 40-бет. Ред.

ПУБЛИЦИСТІҢ 3АМЕТКАЛАРЫ
319
иа» дейінгі қашықтық ол кезде біздің ойлаганымыздан юрі алысырақ болып шықты, бірақ жоғарыда кептіріл- ген сөздердегі негізгі пікірдің дұрыстығын сөдан бергі жерде фактілер дэлелдедь Әсіресе «Голос Соцнал-Демо- крата» жөнінде айтылған «жойымпаздардың тұтқыпы- па түсіп отыр» деген терминнің дұрыстығы анықталды. і >ұл — нақ жойымпаздардың тұтқындары, жойымпаз- дықты тура қорғауға да, оган тура қарсы шығуға да батылы бармайтын тұтқындар. Олар пленумда да қарар- ды бірауыздан қабылдағанда, азат адамдар ретінде емес, өздерінің «қожайындарынан» аз уақытқа демалыс алып, пленумның ертеңінде-ақ қайтадан құлдыққа қай- тып келген тұтқындар ретінде қабылдады. Жойымпаз- дықты қорғау қолдан келмейтін болғандықтан, олар ігринципті мэселелермен байланысы жоқ, бірақ өздері- пің жойымпаздықтан безуіне бөгет болып отырған әр түрлі (жэне ылғн ойдан шығарылған!) кедергілерді ті- рек етуге барлық күштерін салып бақты. Ал осы «ке- дергілердің» бӘрі де жойылып, өздерінің бөгде, жеке, үйымдық талаптарының, ақша жөніндегі жэне басқа та- лаптарының бөрі де қанағаттандырылған кезде,— олар амалсыздан жойымпаздықтан безуге «дауыс берді». Cop- лылар-ай! бұл кезде 16-ның манифесі Парижге қарай жол ұстінде кетіп бара жатқандығын, Михаил жэне KG тобы, Потресов және К° тобы Оздерінің жойымпаздық- ты қоргау әрекетінде кұшейін отырғандығын олар бІЛ- мей қалды. Сондықтан олар үн-түнсіз 16-ның, МихаиЛ- дың, Потресовтың арттарынан еріп, қайтадан жойым- ігаздыққа қарай бет бұрды!
Бұл адамдарды қорғап немесе ақтап отырған Hohob пен Троцкий сііяқты тұрлаусыз «ымырашылдардыц» ең ү.ікен қылмысы сол — олар бұл адамдардыц жойымпаз- д,ыққа тәуелділігііі күшсйтіи, олардың түбіне жетіп отыр. Фракцняшыл емес социал-демократтардың бэрінің ,і(‘ Михаил жэне К°-ге қарсы, Потресов және К°-ге ба- тыл қарсы шығуы (Троцкий де, Ионов та бул топтарды коргауға бата алмай отыр ҒОЙ!) жойымпаздықтың ro- . іосшыл тұтқындарының кейбіреулерін Партияға қайта- ратындай болың отырған кезде,— «ымырашылдардыи,»

320
В. И. ЛЕНИН
көлгірсіп, қылымсуы партияны жойымпаздармен еш- қандай да келісімге келтіре алмай, тек қана голосшыл- дардың көңіліне «мағынасыз үміт» орнатады.
Айта кетелік, бұл колгірсу мен бұл қылымсудың едэ- уір дэрежеде жағдайды жай түсінбеушіліктен де болып отырғаны күмӘнсыз. Тек түсінбеушіліктің салдарынан тана Ионов жолдас Мартовтың мақаласын бастыру не- месе бастырмау мәселесімен шектеле алады, Троцкнй- дің Венадагы жақтастары мәселені Орталық Органдағы «жанжалдарға» әкеліп тірей алады. Мартовтың мақала- сы да (жойымпаздыққа бастайтын... «Дұрыс жолда»), Орталық Органдағы жанжалдар да — бүтінмен байла- ныссыз түсінуге болмайтын жеке оқиғалар ғана. Мэсе- лен, Мартовтың мақаласы жойымпаздық пен голосшыл- дықтың барлық сарындарын жыл бойы зерттеп білген бізге МартОвтъщ бурылып ОтыргандыГын (немесе оны басқа біреулер бұрып отыргандыгын) айқын көрсетіп берді. Бэз-баяғы бір Мартовтың конференция туралы Орталық Комитеттің «Хатына» да қол қоюы, «Дұрыс жолда» деген мақаланы да жазуы болмайтын іс. Мар- товтың мақаласын оқиҒалардың тізбегінен, бұл мақала- дан бұрын жазылған Орталық Комитеттің «Хатынан», бұл мақаладан кейін шыққан «Голостың» 19—20-номе- рінен, 16-ның манифесінен, Данның («Жарнялылық үшін күрес» деген), Потресовтың жэне «Возрождение- нің» мақалаларынан бөлектеп алып, Орталық Органда- ғы «жанжалдарды» тағы да сол оқиғалар тізбегіне бө- лектеп алып, Троцкий мен Ионов мұнысымен өздерін болып жатқан оқиғаларды түсіну мүмкіндігінен айырып отыр*. Мұның керісінше, бәріне негіз болып ОтырТан істі, атап айтқанда: орыс тӘуелсіздерінің біржола топ- тасуын жэне олардың құпия партияны қалпына келті- ру жэне нығайту жөніндегі «реакциялық утопиядан» біржола қол үзуін негізге алатын болсақ, онда бөрі де эбден түсінікті бола кетеді.
* Құпия партиядағы жария жеке-дара адамдардың «тең праволылық теориясын» да мысалға алып көріңізші. Бұл теорияның мәнісі мен мазмұны — тәуелсіз-жарияшылдар тобын мойындау жэне партияны соларға бағындырып беру екендігі Михаил және К°-нің, Потресов және К°-нің сөздерінен кейгнгг жерде де айқын емес пе екен?

ПУБЛИЦИСТІҢ 3АМЕТКАЛАРЫ
321
7. ПАРТИЯЛЫҚ МЕНЫЛЕВИзМ ТУРАЛЫ ЖӘНЕ OF АН БАҒА БЕРУ ТУРАЛЫ
Партиямыздағы «бірігу дагдарысын» ұғыну үшінбіз- дің қарастыруға тиісті болып отырған соңғы мәселеміз нартиялық меньшевизм деп аталатын меньшевизм тура- лы жэне оның маңызына баға беру туралы мэселе 6o- лып табылады.
Бұл ретте фракцияшыл еместердіц — яғни фракция- піыл емеспіз деп есептелгісі келетіндердің — Ионов пен Троцкийдің көзқарастары («Правданыц». 12-номері жэне Вена қарары) өте мөнді болып отыр. Троцкий пар- тйялық меныпевизмді үзілді-кесілді жэне қасарыса еле- мей отыр,— бұл туралы Орталық Органның 13-номеріи- де корсетілген болатын*,—ал Ионов «Плеханов жолдас- тыц» қозғаған сөздерінің мөні (басқа партиялық меньшевиктерді Ионовтың көргісі келмейді) болыпе- виктердің фракциялық күресін «күшейтуге», «партия- пы соғыс жагдайында деп жариялауды» уаҒыздауға саяды деп жариялап, оз пікірлесінің «асыл» ойын ашып береді.
Троцкий мен Ионовтың бұл позициясын фактілер қа- зірдің өзінде теріске шығарып өтыр, сондықтан да олар оз позициясының теріс екендігін бірден-ақ көруге тиіс еді. Партияға жөрдемдесуші шетелдік топтардың ең ке- мі жетеуінде—Парижде, Женевада, Бернде, Цюрихта, Льежде, Ниццада, Сан-Ремода — Плехановшылдардың немесе, дұрысырағы, партиялық меньшевиктердің «Го- лосқа» қарсы шьіҒып, пленумның шешімдерін орындау- ды талап еткені, «Голостың» 19—20-номерінде ұстаған пдеялық позициясының жойымпаздық сиПатын көрсете келіп, «Голостың» жабылуын талап еткені Орталық Органның 13-номерінен көрініп отыр. Айқындығы, мүм- кііг, кемірек болса да, дэл осындай проЦесс Россиядағы қызметкерлердің арасында да болып жатыр. Бұл фак- тілер туралы үндемеу — кісі күлерлік ic. Осы фактіпер- іг қарамастан, Плехановтың голосшылдарға қарсы кү- |н‘(’ін Әдебиетшілердің «фракцияшыЛдық» күресі етіп корсетуге эрекеттену,— Объективті турде — Партияға * Қараңыз: осы том, 253—255-беттер. Ред.

322
В. И. ЛЕНИН
қарсы тэуелЫз-жарияшылдар тобы жағына шыққандық болып табылады.
Жогарыда аталган «ымырашылдардыц» ұстагап көрі- не жалган, коріне ұстамсыз позициясы, олардыц пле- нумдағы бірігудің саяси мацызы «осы адамдармен, төп- тармен жэне мекемелермеп» келісімге келушілікте бо- лыпты-мыс деген бастапқы козқарасыпың теріс екепін олардыц өздеріпе тапытуга тиіс еді. Партиядағы оқиға- лардыц сыртқы формасыпа жәпе олардыц өзіпдік ерек- шеліктеріпе алдапбау керек, болып жатқан істің идся- лық-саяси маңызып бағалау керек. Сырттай баға- лағанда, келісім голосшыл-өлдекімдермен жасалған болатын. Бірақ келісімнің негізі мен шарты—голос- шылдардың Плеханов позициясыпа кошуі болды ғой: мұныц озі партия ішіндегі істіц жайы туралы қарарды талдағанда айқын көрінді, бұл талдау жогарыда жасал- ды*. Сырттай алып қарағанда, мәселен, Орталық Оргаппың құрамы жағынан алатын болсақ, партиядағы меныпевизмнің өкілдері нақ голосшылдар болып шық- ты. Іс жүзінде Орталық Орган пленумнан кейін пар- тиялық болыпевиктер мен плехановшылдардың «бірге қызмет істейтін» органына айналды, бұған голосшыл- дар тарапыпан толық қарсылық жасалды. Партиялық бірігудің дамуында бұралаңдық пайда болды: Әуелі бірігудің идеялық базисі айқын белгіленбегеп жалпы ымырашылдық ботқа сияқты бір нэрсе болды, бірақ артынан саяси тенденциялардыц логикасы оз дегеніп істеді, тӘуелсіздерді партиядан екшен шығару ісі пленумда голосшылдарға осылай мейлінше көп кеңші- лік жасалуы арқылы жеделдетілген болып шықты.
Мен «оңнан да, солдан да шыққан жойымпаздармеп күрссу үшіп күшті фракцпялардың келісімі» болсьш деген ұрапға жапталасып қарсы шыққап әрекеттсрді пленумда естіп, «Голоста» (№ 19—20, 18-бет) корге- німде («Голос» бұл ұтранды тырнақшаға алған, бірақ,
* Пленумда болған 4-цекист-меньшевиктің екеуі голосшылдарға мейлінше көп кеңшілік жасап, оларды іс жүзінде Плехановтың пози- циясына көшіру үшін барлық күштерін жұмсады. Мұның өзі осы екеуі табапды партия мүшелері еді, олар голосшылдарға қайтып бармайтын еді деген сөз емес. Мұның өзі — меньшевизм өзі партия- лықтан әлі безе алмайтындай кезеңге тап болды деген сөз.

ПУБЛИЦИСТІҢ ЗАМЕТКАЛАРЫ
323
неліктен екені белгісіз, мепің оны пленумға дейін де, пленумда да жақтаҒандығым тура айтылмаған), ішім- кен: «abwarten!», «wait and see» (тірі болсақ көрерміз!) деп ойлап қойдым. Асықпаңыздар, голосшыл мырзалар, ойткені сіздер «қожайынсыз» жерде есеп жасағылары- ңыз келді: мәселе плепумііыц «күшті», озінің идеялық- саяси позициясы жагыпан күшті бөлып отырған, фрак- цііялармеи қатар, жұрттың бәріне келісімге қатыеуға мүмкіндік беруінде емес. Сіздердің «қожайындары- цыз» — яғни тэуелЫз-жарияшылдар топтары — бұл мүмкіндіктің шындыққа айналуына жол бере ме, жоқ на, мәселе осында ғой.
Одан бері бірнеше ай өтті — ал ендігі жерде нэқ «күшті фракциялардың келісімі» .іс жүзінде партиялық бірігу болып табылып, оны «барлық кедергілерге қара- мастан» ілгері қарай жылжытып отырғандығын тек соқыр адамдар ғана көрмеуі мүмкін. Солай болуга тиіс, партиядағы күштердің нақты арасалмағына қарай тек қана солай бола алады. Таяу уақыттың ішінде не нартияныц жетекші мекемелерінің бәрі осы келісімді корсете аларлықтай болып формальды түрде қайта құ- рылады, не партияпың омірі жэне оныц бірігуінің да- муы уақытша оныц басшы мекемелеріне соқпастан жү- ре береді, бұл күмөнсыз.
Орнпе, партиялық меныпевиктерді «күшті фракция» доп атау былай қарағанда таңқаларлық іс сняқты бо- лып көріпеді, ойткені қазіргі кезеңде,— ең болмағанда шетелде,— сірә, голосшылдар күштірек болар. Бірақ біздер, социал-демократтар, күш женінде пікір білдір- гепде шетелдік топтардың айтқандарына қарап, мень- шевиктердің Әдебиетшілері қалай топтасқанына қарап гмсс, қайта кімнің позициясы объективы түрде дұрыс болса, кімнің позициясын саяси жагдайдың логнкасы «тәуелсіздерге» бағынышты етсе, соған қарап пікір бІЛ- дірсміз. 1898—1900 жылдары рабоче-делошылдар птет- <де, Россияда да искрашылдардан күштірек болды, нірақ сонда да олар «күшті фракция» болғап жоқ.
Қа.зір, голосшылдар барлық күштерін Плехаповқа қар- ( і,і жүмсап, өздерінің жуынды құйған кеспектеріне де- іііп—сң аягы Потресов мырзаға дейін жэне 1901—1903

324
В. и. Л EH ИН
(sic!) жылдары Мартовты қалай «өкпелеткендікті» еске түсіруге дейін борін жиып-теріп Плехановқа қарсы қо- йып отырған кезде,'—міне осы кезде голосшылдардың бұл Әлсіздігі ерекше айқындалып келеді. Россияда фев- ральдағы «Наша Заря» жэне марттағы «Возрождение» мӘселені мүлдем басқа түрде қойып отырған кезде, Ор- талық Органныц 13-номерінде Плеханов енді өзінің го- лосшылдармен қақтығысуының тарихын жиып қойып, олардың қазіргі саясатына қарсы күреске шыққан кез- де, Аксельрод жэне ;К° апрельде, шетелде, өздерінің Плехановты балаҒаттаған сөздерінің жинағын басты- рып шығарып, саяси жағынан үмітсіз түрде кеш қалды. Болыпевиктік Орталықтан қорғану жөнінде Әлі де қа- йырымдылыққа шақырып жүрген впередшілдер сияқты, голосшылдар да ескі (1901 жылга дейінгі!) «өкпелерін» еске түсіріп, дөрменсіз тырбаңдауда.
Бізге «өкпелілер» қадам басқан сайын өздерін өздері ұстап беріп отырғанын қараңыздаршы, бұдан бір жыл бұрын «Ленин — Плеханов» келісімі жөнінде Максимов қандай ызаға булыққан болса, бұлар да 1910 жылы осы келісім (олардың терминологиясы!) ойларына келі- сімен-ақ дэл солай ызаға булығып отыр. Максимов сняқты, голосшылдар да істі «Лениннің Плехановпен» жасасқан жеке келісімі жайында соз болып отырғандай етіп, оның бер жағында Плехановтың Әрекеті «өрескел қыңырлықтың» («Қажетті қосымшаның» 16-беті), «Савлдың Павлға айналғандығының», «ұшып-қонудың», т. т., т. с. салдарынан болып отырғандай етіп көрсету- ге тырысады. Мартов Плехановтың меньшевик роліндегі «бесжылдъщ ңызметін» (ibid.*) есіне түсіріп, осы ұшып- қонғаны үшін оны жаман атты етуге (кешігіп барып) тырысып бағады, бірақ ол осынысымен бэршен гөрі өзін озі көбірек масқаралайтынын сезбейді.
Тағы да сол «Қажетті қосымшада» «Голостың» кол- лективтік редакциясы: Плеханов дэл жацагы бес жыл- дыц (1904—1908 жылдар) ішінде «ұлы» адам болдыдеп бізді сендіруге тырысады (32-бет). Қарацыздаршы бұ- дан не шығар екен. Меныпевиктер Плехановты алғап * — ibidem — бұл да сонда. Ред.

ПУБЛИЦИСТІҢ ЗАМЕТКАЛАРЫ
325
бағытынан таймаған, меньшевик те, большевнк те бол- маған, социал-демократияның негізін сапушы боЛған со- нау 20 жылдың (1883—1903) ішіндегі қызметі үшін «ұлы» деп жарияламайды, қайта, меньшевиктердің өз- дерінің мойындауы бойынша, нақ «ұшып-қоныП жүр- і (Ш», нғни меныпевиктік багытты дәйекті ұстамаған бес Жылдың ішіндегі қызметі үшіп «ұлы» деп жариялайды. Демек, «ұлылық» меныпевизмнің батпағына бүтіндей батып кетпеуде болып шығады ғой.
Аксельрод пен Мартов өздеріне қолайсыз тиетінін аң- гармай, естеріне түсіріп отырван меньшевизмнің нақ сол бесжылдық тарихы, меньшевиктердің жікке бөлілуі Мартов айтып жүретін ұсақ-түйек себептерден, жеке адамдарға байланысты себептерден болмағанын тусін- біруге себі тиетін бірсыпыра фактілерді ашып береді.
Плеханов «Искраның» 52-номеріндегі «Нені істемеу керек» деген мақаласында Оппортунистер жөнінде маневр жасап, оларды маневр арқылы тузеткісі келетінді- гіп жариялай отырып, 1903 ж. Аксельрод пен Мартовты ісооптациялады. Ол бұл арада большевиктерді барынша қатты жамандауға дейін барады. Ол 1904 жылдың ая- гында либерализм жағына көрінеу тайып кеткен Ак- сельродты («Земство науқанының жоспары») арашалап қалуға тырысады, бірақ мұны істегенде ол земствошы- л ар алдындағы демонстрацияларды «демонстрациялар- дыц жоғары типі» деп жариялау (партия мүшелеріне арпап цана басып шығарылҒап «Орталық Комитетке хат» деген кітапшада) сияқты кереметтер жөнінде бір соз де айтпастан істемекші болады. 1905 ж. көктемінде Плеханов «маневрлерден» түк шықпайтынына көзі же- теді де, «Дневниктің» негізін қалап, большевиктермен оірігуді уағыздай отырып, меньшевиктерден ҚОЛ үзеді. < Дпевниктің» 3-номері (ноябрь, 1905 ж.) эсте меныле- впктік емес.
Плеханов партия ішіндегі оппортунистермен маневр жасауға бір жарым жылва жуық (1903 ж. аяғынан Г.М)5 ж. көктеміне дейін) уақыт кетіріп, 1906 жылдың ьас.ынан бастап жэне 1907 жыл бойы кадеттермен маневр жасаумен айналысады. Мұиың өзінде ол, өзге м < ‘ 11 ыпевиктерге қарағанда, өппортунистікке анағұр-
I ’ I 9-ТОМ

326
в. И. Ленин
лым көбірек ұрынады. Бірақ I Дума кезінде «маневр жасауды» жариялаған Плеханов Дума қуылғаннан ке- йін («Дневниктің» 6-номерінде) құрылтай жиналысы жолында күресу үшін революциялық партиялардың ке- лісімге келуін ұсынғанда, «Пролетарий» (№ 2, 29 ав- густ, 1906 ж. «Тактикалық ауытқулар» деген мақалада) іле-шала бұл позиңпяпы әсте меныпевиктік емес деп атап көрсетеді*.
Плеханов 1907 жылдың көктемінде, Лондондағы съезде — бұдан бұрын «12 жыл ішінде» деген жинаққа жазылган алғы сөзде өзім цитатқа келтірген Череванин- нің сөзіне қарағанда — меныпевиктердің уйымдыц анархизмімен күреседі **. Ован «жұмысшы съезі» пар- тияга царсы болу үшін емес, партияның дамуына керек- ті маневр жасау үшін керек болған. «Қажетті қосым- шада» Мартовтың баяндағанына қарағанда, Аксельрод- қа (тегі, іс жүзінде партиялық емес, жария органдарды артық көретін Аксельродқа) қарсы меньшевиктердің құ- пия (яғііи партиялық) органының қажеттігін қорғау үшін Плехановтың 1907 жылдыц екінші жартысында «қызыл тілге салып біраз сайрауына тура келген». 1908 жылы Потресовтың мақаласынан туған дау-жанжал Плехановтың жойымпаздардан қол үзуіне сылтау бо- лып отыр.
Бұл фактілер нені көрсетеді? Меныпевиктердің қазір- гі жікке бөлінуі кездейсоқ нэрсе емес, қайта болмай қоймайтын нэрсе екенін көрсетеді. Кімде-кім маневрге бола қателік жасаған болса, оны «маневр жасау» аңтай алмайды, сондықтан мен Плехановтың бұл қателіктері- не қарсы жазғандарымнан еш нэрсеш қайтьш алмай- мын. Бірақ «маневр жасау» тӘуелсіздерге кетудіц мень- шевиктердің біреулеріне неліктен жеціл, ал екінші- леріне неліктен ауыр және тіпті мүмкін еместігін корсетедГ Маневр жасау арқылы жұмысшы табын кадеттердің соңынан ертіп отырған социал-демократтың жұмысшы табына келтіретін зияны өзінің оппортунизм- ге ішкі бейімділігі салдарынан мұны істейтіндердің келтіретін зиянынан аз емес. Бірақ екіншілердің орга
* Қараңыз: Шығармалар толық жинағы, 13-том, 416—421-беттер. Ред.
** Қараңыз: Шығармалар толық жинагы, 16-том, 101—120-беттер. Ред.

ПУБЛИЦИСТІЦ ЗАМЕТКАЛАРЫ
327
түсетін жеріне келгенде біріншілер юқтала біледі, тоқ- тала алады, тоқтап үлГереді. Орыста мынадай мақал бар: бір адамҒа құдайға құлшылық ет десең,— ол жалп етін маңдайын жарады. Плеханов: Потресовтар мен Дандар- га маневр жасау үшін оңға қарай жүр десең—олар принцип үшін өңға қарай жүреді дей алар еді.
Белгілі меньшевиктердің келіп тоқтаҒан жері Олар- дың: «партиялық меныпевиктер» деген атын толық ақ- тайды. Олар тӘуелсіз-жарияшылдарға қарсы — партия үшін күресудің керектігіне тоқтап отыр. Потресов мыр- за мен «Голос Социал-Демократаның» редакциясы «Қа- жетті қосымшада» осы қарапайым жэне айқын мэселе- ден жалтарып кетуге тырысып босқа арам тер болады.
Энгельс те S. D. Ғ-пен (ағылшын социал-демократта- рымен) күрескен,— деп бұлтақтайды Потресов (24-бет). Софистика ғой, жарқыным-ау. Энгельс партияны түзе- тіп отырган 12Ю, ал сіз партияны қалай түзету керек екенін айтпай отырсыз ғой, сіз ол түгіл: қазір құпня социал-демократиялық партия керек пе, РСДРП керек не, жоқ па дегенді де тура айтпай отырсыз ғой. Столы- пиннІҢ алдында сіз керегі жОц дейсіз («Наша Заря»), ал партия мүшелерінің алдында, құпия баспасөзде, сіз мұны айтуға бата алмайсыз, қипаңдащ бұлтақтайсыз.
«Ленин — Плеханов жұмысшы қозғалысының жаңа формаларына қарсы соғысуды ұсынады» (31-бет), «біз- дор наҒыз жұмысшы қозғалысының мэн-жайын, жағ- дайлары мен мүдделерін негізге аламыз» (32-бет),—деп сендірмек болады редакцин. Софистика ғой, жарқында- рым-ау. Осы жаңа формаларды тану үшін Пленум қол- дан келгеннің бэрш істегеніп оздеріңіз де мойындады- цыздар гой, тіпті болыпевпктер де өздеріпің пленумға Аейінгі күресімен мұпы дәлелдеді Г0й. Біз «жаңа фор- малар» керек пе, жаріія жұмыс жүргізу керек пе, жа- рия қоғамдар құру керек пе дегеп мэселепер женінде .гжырасып өтырғанымыз жоқ, тіпті де ол үшін емес. Біз Михаил жэне К0 тобы, Потресов жэне К0 төбы сияңты осындай жұмыс жүргізІП отырған жарияшылдардың социал-демократтар партиясына тэуелсіз бола тура, өз- дерін социал-демократПыз деп есептеулеріне бола ма, |9*

328
в. и. Ленин
немесе социал-демократиялық партня мүшелері партня- ны тануға, оның қажеттігін уағыздауға, онда жұмыс істеуге, оны ұйымдастыру жөнінде жұмыс істеуге, пар- тиямен дұрыс байланыс жасау үшін барлық жерлерде жэне барлық одақтарда құпия ұялар құруға міндетті ме деген, т. с. мэселелер жөнінен ажырасып отырмыз. Біздің енді — пленумнан кейін — тек осы үшін Гана ажырасып отьірғандығымызды сіздер де жақсы түсіне- сіздер.
Партияны жақтап, тӘуелсіздерге қарсы күресу үшіи партиялық меньшевиктермен біздің жақындасып, олар- мен келісімге келуге ұмтылуымызды голосшылдар «Ленин мен Плехановтың» жеке бастарының блогы ре- тінде көрсетуге тырысады. Олар «ПрОлетарийдіц» 47— 48-номеріндегі Потресовқа қарсы жазылған мақаланың авторын Плехановпен «келісімге келу үшін бейне бір жалдаптық етуші» «патша сарайының жарамсағының» соз саптасы үшін жер-жебіріне жете балағаттайды.
Мен бұл мақаланы ашып, 7-бетінен мынаны оқимын:
«Эрине, Плехановтың революция кезіндегі барлық қателері оның ескі «Искрада» өзінің жүргізген бағытын дәйекті түр- де жүргізіп отырмағандығынан туды».
«Жарамсақтық» пен «жалдаптыққа» мұның қайсысы көбірек ұқсас: болыпевиктердің нені Плехановтың қа- телігі деп есептегенін осынау тура айту көбірек ұқсай ма, элде Плехановтың нақ меньшевик болған кезінде, меньшевиктер айтқандай, оның «ұшып-қонып жүрген» кездерінде оны «ұлы» деп жариялау көбірек ұқсай ма, мұның төрелігін оқушылар берсін.
«Голос Социал-Демократаның» редакциясы: «жауап- ты» (курсив «Голостікі») «саяси қимыл жасау уақыты қайта гуған кезде Плеханов бізбен^бірге болады» («Қа- жетті қосымшаның» 32-беті) деп жазады.
Бұл — саяси сауатсыздық, бірақ «жалдаптық» жө- нінде эбден айқын нэрсе. Сауатсыздық, өйткені бұқара- ның өзі анағұрлым оңай жол таба алатын ашық күрес кезіндегіден гөрі, ңазіргі уаңыт — қарт косемдер үшін жуз есе жауаптъі саяси қимыл жасайтын уақыт қой. «Жалдаптық» мағынасында айқын, өйткені Плеханов

ПУБЛИЦИСТІҢ ЗАМЕТКАЛАРЫ
329
қайтадан «маневр жасауға» кіріскен кезде, оны тағыда меньшевик деп тануға дайын екендігін білдіріп отыр.
Мэселен, Аксельродтыц: «Біз жағымпаз малайдың ро- лін атқаратын халге дейін» (Плехановтың алдында) «төмендегіміз келмеді» (19-бет) деген сөздерімен қатар оздерінің мұндай қылықтарының қандай маңызы бар екенін голосшылдардың түсінбейтіндігіне біз таң қала- мыз. Сіздер дэл осы жаГымпаз малайлар сияқты болып отырсыздар. Сіздердің Плехановқа көзқарастарыңыз осы адамдардың; «не тісін сындыр, не қолыңды бер» деген «формуласына» ДӘЛ келеді.
Сіздер бес жыл бойы «қолыңды бер» деп келдіңіздер, қазір көлемі екі есе 32 бетте «тісін сындырып» отырсыздар, ал 32-бетте тағы да меньшевик деп тануға және «қолыңды бер» деуге «дайын екендіктеріңізді білдіріп отырсыздар».
Бізді алатын болсаңыз, біз Плеханов «ұшып-қонып жүрген» кезінде еш уақытта большевик болған емес Деп айтуға праволымыз. Біз оны большевик деп есептегені- міз жоқ жэне еш уақытта большевик деп есептемейміз де. Бірақ, тӘуелсіз-жарияшылдар тобына қарсы шыға алатын жэне олармен күресті ақырына дейін жеткізе алатын кез келген меньшевик сияқты, оны да біз пар- тиялъщ меньшевик деп есептейміз. Біз қазіргі қиын за- манда, жұмысшы қозғалысының теориясында марксизм үшін, ал практикасында партия үшін күресу күн тәр- тібінде тұрған кезде, ондай социал-демократтармен жа- қындасуга барынша күш салуды барлық большевиктер- дің сөзсіз борышы деп есептейміз.
8. ҚОРЫТЫНДЫ. БОЛЫПЕВИКТЕРДІҢ ПЛАТФОРМАСЫ ТУРАЛЫ
Пленум белгілеген партия конференциясы пленумныц барлық меныпевиктер партия позициясына кешкен жағ- дайда ұсынатын күн тәртібімен қанағаттана алмайды жэне қанағаттануға тиіс емес. Бұл болмады — сондьщ- тап өзіміз бен өзіміздің жасырынбақ ойнауымыздыц ре- ті келмейді.
Бұл копференцияға сайлау ұраны, оны шақыру жөғіе әзірлеу ұраны — тӘуелсіз-жарияшылдар тобына қарсы

330
в. И. Ленин
күресте партия мушелерін топтастыру болува тиіс. Осы міндетке сэйкес жэне голосшылдардың антипартиялық позициясын ескере отырып, біз партияның басшы меке- мелерініц бэрш мейлінше батыл қайта құруымыз керек, қайта құрҒанда, олар епді Әрбір голосшылдың Әзірлеп қойған жэне бұдан былайғы жерде де өзірлеп қоятын бақастығымен шұғылдапбай, партияны ңуру жөніндегі шын жумыспен шұғылдапатындай етіп қайта құруымыз керек. Голосшылдар партияны құрғылары келмейді, олар тӘуелсіз-жарияшылдар тобына астыртын көмектес- кілері келеді.
Бұл конференцияға большевиктердің платформасы осындай болуга тиіс. Партияны декабрь (1908 ж.) қа- рарларыиа сэйкес жөне сол қарарлардың рухында құру керек. Пленумнан кейінгі оқиғалардың бүкіл барысьі керек етіп отырған, жоғарыда көрсетілген түзетулерді пленум шешімдеріне енгізе отырып, пленумның ісін алҒа апару керек. Пролетариаттың күшін жинау үшін, оның топтасуы жэне тығыз бірігуі үшін, күреске бейім- деліп баулынуына жэне денесінің құрыс-тырысын жа- зуына көмектесу үшін барлық жэне қандай болсын жария мүмкіндіктерді үздіксіз, үнемі бұлжытпай, жан- жақты жэне табанды түрде пайдалануға барынша күш жұмсау керек,— сонымен қатар құпия ұяларды, құпия таза партиялық ұйымдарды жэне кобінесе, ең алдымеп таза пролетарлық ұйымдарды жаңа жагдайларға бейім- делуге үйрете отырып, оларды үнемі қайта құрып оты- ру керек; тек осы ұйымдар ғана жария ұйымдардағы бүкіл жұмысты жолга қоя алады, бұл жұмысқа револю- циялық социал-демократиялық рух бере алады, ренегат- тармен жэне тэуелЫз-жариншылдармен бітіспес күрес жүргізе алады, біздің партиямыз, біздің РСДРП, рево- люцияның жэне пролетариаттың 1905 жылғы ұлы же- ңістерінің барлық дөстүрлеріп сақтай отырып, партин- ның пролетарлық армиясын нығайта жэне кеңейте оты- рып, оны жаңа шайқасқа, жаңа жеңістерге бастайтын уақытты Әзірлей алады.

331
«ZIHNJA»-Hbi4121 МЕРЕКЕЛІК HOMEPIHE
Латыш өлкесі социал-демократиясының Орталық Ко- митеті делегат етіп жіберген жолдас 122 РСДРП Орталық Комитетінің пленум мэжілісінде Латыш өлкесі социал- демократиясындағы жұмыстың жайы туралы есеп бер- генде (бұл есеп партиямыздың Орталық Органының 12- иомерінде қысқаша баяндалған болатын), бізде өзіміз бастан кешіріп отырған ауыр уақытта латыш социал-де- мократиясы айрықша «қалыпты», кінӘратсыз дамып келеді екен деген эсер қалды. Бұл эсер мынадан туды: озінің құрамы жағынан барынша пролетарлық болған және көбіііесе жұмысшылардың өздері басшылық еткен Латыш өлкесінің социал-демократиясы объективті жағ- дайлардың талабына сэйкес ерекше тактика жасап шы- гаруға жэне ұзаққа созылып отырған контрреволюция дәуірінің ұйымдық міндеттерін шешуге қазірдіц өзінде- ақ көшіп үлгерді. Революция кезінде латыш пролетариа- ты мен латыш социал-демократиясы самодерЖавиеге Және ескі құрылыстың барлық күштеріне қарсы күрес- те алдыңғы қатардағы, неҒұрлым көрнекті орындардьщ ьірінде болды. Сөз арасында мынаны атап көрсете кету пазар аударарлық: 1905 жыл ішінде болған стачкалар- дыц ресми статистикасы (сауда және онеркэсш минис- трлігі бастырып шығарған)123 пролетарлық стачкалык, күрестің табандылығы жөнінце Лифляндия губерния- < і.пгың бірінші орында тұрғанын көрсетеді. 1905 жылы Лифляндия губерниясында не бары 53 917 фабрика-за- под жұмысшысы болды, ал стачкашылардың саны —

332
в. и. ЛЕНИН
268 567, яғни бес есе дерлік (4,98 есе) көп! Лифляндия губерниясындағы өрбір фабрика-завод жұмысшысы биыл орта есеппен 5 рет ереуіл жасаған. Лифляндия губерниясынан кейінгі орында Баку губерниясы, мұнда Әрбір фабрика-завод жұмысшысы 4,56 рет ереуіл жаса- ған, Тифлис губерниясы—4,49 рет, Петроков губерпия- сы—4,38 рет жэне Петербург губерниясы—4,19 рет ере- уіл жасагап. 1905 жылы Москва губернинсында ереуіл жасаған жұмысшылардыц саны 276 563 болды, яғни Лифляндия губерниясындағыдан сэл ғана артық, ал Москва губерниясындағы фабрика-завод жұмысшыла- рының жалпы саны Лифляндия губерниясындағыдан 5 есе көп (мұнда 53 917 болса, онда 285 769). Бұдан латыш пролетариатының қанпіалықты саналы, бір- ауызды жэне революцияшыл түрде бой көрсеткені көрі- ніп отыр. Ал сонымен қатар оның абсолютизмге қарсы шабуылдағы авангард ретіндегі басшылық ролі ереуіл күресімен шектелмегендігі де мәлім: ол қарулы көтері- лістің авангардыпда болды, ол қозгалысты ең жоғары сатыға котеруге, яғни котеріліс сатысына дейін жеткі- зуге бәрінен де көп жэрдемдесть Ол патша окіметі мен помещиктерге қарсы революциялық ұлы күреске латыш ауыл шаруашылық пролетарнатын жэне латыш шаруа- ларын басқа кімнен болса да көп тартты.
Революция кезінде Россия социал-демократиясының алдыңғы қатарлы отрядтарының бірі болған латыш жұмысшы партиясы контрреволюцияның ауыр кезеңін- де де алдыңғы қатарда бола білді. Жоғарыда айтылган есептен бізге мыналар белгілі болып отыр: латыш социал-демократиясында революциялық бос сөзге эуес- тенуден де (біздегі «шақырымпаздар» сияқты), жария мүмкіндіктерге эуестенуден де (біздің құпия партияны теріске шығаратын, РСДРП-ны қалпына келтіру жэне нығайту міндеттеріне қолын бір-ақ сермейтін жойым- паздар сияқты) ерекше агым тумаған. Латыштың социал-демократ жұмысшылары эр алуан жария мүм- кіндіктерді: жария одақтарды, түрлі жұмысшы қоғам- дарын, Дума трибупасын жэне т. т. пайдалану жөнінде- гі жұмысты жолга қоя білді; оның бер жағында олар құпия, революциялық социал-демократиялық партияны

«ZIHNA»-Hbm МЕРЕКЕЛІК HOMEPIHE
333
тіпті де «жойған» жоқ, қайта, керісінше, барлық жерде партияның құпия жұмысшы ұяларын сақтап қалды, бұл ұялар жұмысшы табының жас ұрпақтарынан ку- рескерлердің барган сайын қалың жэне саналы бұқара- сын табандылықпен, ұдайы даярлай отырып, револю- циялық ұлы күрестің дӘстүрлерін қоргайтын жэне дамытатын болады.
Латыш социал-демократиясын табысқа жеткізген се- бептердің ішінде мына себепті бірінші орынға қөю қажеттігі кумэнсыз: ол —капитализм дамуының қалада да, сондай-ақ деревняда да неғұрлым жоғары сатыда болуы, таптық қайшылықтардың ете айқындығы мен анықтылығы, бұл қайшылықтардың ұлттық езғінің сал- дарынан шиеленісе түсуі, латыш халқының шоғырлана орналасуы жэне оның мэдени дамуының неғұрлым жоғары сатыда болуы. Орыс' жұмысшы табы дамып отырған жэне оның эрекет етуіне тура келіп отырған жағдай осы жағынан алғанда едөуір кем дамыған. РСДРП-ның орыс бөлегінде қазір неғұрлым шнеленіс- кен дагдарыс туғызып отырган нэрсе нақ осы дамыма- ғандық. Үсақ буржуазиялық интеллигенция біздің қозғалысымызда пайда келтірумен қатар зиян да тпгі- зе отырып, үлкен роль атқарады: теория мен тактнка мӘселелерінің талдап жасалуымен бірге, ол социал- демократиялық жолдан ерекше «бағытқа», мысалы, «шақырымпаздық» пен «жойымпаздық» сияқты «ба- ғытқа», Әрбір ауытқушылықтың «болуын» енгізіп оты- рады.
Біз өз табыстарын мақтан етуге толық негізі бар латыш социал-демократиясы РСДРП-дағы осы көкей- тесті мэселелерге қолды бір-ақ сермейтіндей тэкаппар бола қоймас деген үміт білдіре аламыз.
Пролетариат неғұрлым саналы болса, ол өзінің соци- ал-демократиялық мақсаттарын соғұрлым айқын ұғы- ігады, ол жұмьісшы қозғалысындағы ұсақ буржуазня- лық бұрмалаушылық атаулыға қарсы соғұрлым жігерлі күреседі, ол өзінің онша ысылып жетпеген жұмысіны жолдастарын ұсақ буржуазиялық оппортунизмнің ық- налынан босатып алуға соғұрлым кобірек қамқОрлық жасайды.

334
в. И. Ленин
РСДРП-дағы жойымпаздық бағыт — Россиядағы ұсақ буржуазиялық қатынастардың жемісі. Либерал буржуа- зия түгелдей революцинға қарсы болып отыр, револю- циядан бас тартып отыр, 1905 жылдың тактикасын «қантөгіс, нэтижеЫз» болды-мыс деп қарғап отыр, Қо- лында билігі барлар алдыпда құрдай жоргалап, халық- ты тек қана жария күрос Әдістеріне шақырып отыр. Ал біздің партиямызда жүргеп ұсақ буржуазиялық интел- лнгенция контрреволюциялық либерализмнің ықпалына түсіп кете береді. Революцияның бес томдық тарихы («XX ғасьірдың басындағы Россиядағы қоғамдық қоз- ғалыс», Масловтың, Мартовтың жэне Потресовтың ре- дакциясымен) шығарылды, ал бұл тарихта іс жүзінде ренегаттардың ілімі, пролетариат өз күштерін «асыра бағалап», буржуазия күштерін «жете бағаламады» жэне т. т. деген ілім насихатталып отыр. Шындығында про- летариат бұқарасы буржуазияныц сатқындығын жете бағаламады, бостандық жолындағы күресте буржуазия- ның күшін асыра багалады, оз күштерін — миллионда- ған езілгендер мен қаналғапдардың шабуыл күштерін жете бағаламады.
Жария журналдар («Наша Заря» жэне «Возрожде- ние») шығарылып, оларда құпия партияны, біздің ескі, жылдар бойы сыннан өткен РСДРП-ны қалпына келтіру жәпе нығайту «реакцнялық утопия» деп уағызда- лады. Мёньшевиктік құпия органда—«Голос Социал- Демократада»—қайсыбіреулер төрізді мырзалар қорға- лады жэне «жариялылық үшін күрес» деген ұран жарияланады. Меньшевизмнің өте-мөте көрнекті көсем- дерінің бірі, Плеханов, бұл басылымдардың бӘрінің редакцияларынан жэне қызметкерлер құрамынан шы- ғып, оларға қарсы соғыс жариялап отыр жэне партия-- шыл-меньшевиктерді пролетариаттың революциялық, құпия партиясы—РСДРП-ны қолдауға жэне нығайтуға шақырып отыр.
Сонымен, біздің партиямыз тӘуелсіз жарияшылдар топтарына қарсы шешуші шайқасқа шыгып отыр, олар- дың (яғни жарияшылдар) өздерін социал-демократ- тармыз деп атауы дұрыс емес. ШындыҒында, олар социал-демократтардың ісін бүлдіріп жүр, жұмысшы

«ZIHNAn-ның МЕРЕКЕЛІК HOMEPIHE
335
табының социал-демократиялық ұйымын бүлдіріп жүр, бұл ұйымды ешқандай принциптері жоқ және іс жүзін- де жұмысшы табын либералдық идеологня мен либерал- дық саяси басшылыққа тәуелді етіп өтырған айҚын бейнесіз жария топтарға айырбастап жүр.
Бұдан он жыл бұрын біздіц партия қазіргі «жойым- паздыққа» тым жақын тұрған «экономизм» дейтінге қарсы күрес жүргізді. Қазір күрес қиынырақ бопып отыр, өйткені контрреволюцияныц барлық күпітері—тек ескі контрреволюцияныц ғана емес, сонымен бірге жа- ңа (қазіргі), либералдық-буржуазиялық контрреволю- цияның да барлық күштері — пролетариаттың бойын- дағы 1905 жылдың дӘстүрлерін жоюға, оның құпия социал-демократиялық партиясын жоюға бағытталып отыр. Бірақ 1905 жылғы революцияда көсем бола біл- ген жұмысшы табы социал-демократиялық жолдан мұндай ауытқудың бөрін, күмөн жоқ, жеңіп шығады.
1905 ж. революцияға дейін социал-демократтар 20 жыл бойы мүлде құпия үйірмелерде жұмыс істеді және миллиондарды самодержавиеге қарсы үрдіс шабуылға бастап отырған партияны құрды. Революциядан кейіи біз құпия ұялардың жұмысын жүргізіп қана қоймай, сонымен бірге бұл жұмысты ондаған есе күшейте ала- мыз — ал, олай болса, күшейтуге тиіспіз де,— бұл ұяларды жария ұйымдардың қалың жүйесімен қорпіап, қара Думаның трибунасын өзіміздің үгітімізге пайдаяа- нува, революциялық күресте алған сабақтарды жұмыс- шылар бұқарасына сіңіруге, сөйтіп социал-демократня- лық партин құруға тиіспіз, бұл партия онданан миллиондарды самодержавиеге қарсы жаңа үрдіс шабуылға бастайды.
1910 ж. июлъде «Zihna» Газеттгң текстг
газетініц 100-номергнде бойынша басъиып
басылған отыр
Ңол ңойған: Н. Ленин Латыш тілгнен аударма

336
КОПЕНГАГЕН КОНГРЕСІНДЕГІ РОССИЯ СОЦИАЛ-ДЕМОКРАТИЯЛЫЦ ДЕЛЕГАЦИЯСЫНЫҢ КООПЕРАТИВТЕР ТУРАЛЫ ҚАРАРЫНЫҢ
ЖОБАСЫ124
Конгресс мыналарды мойындайды:
1) пролетарлық кооперативтер делдалдық қанаушы- лықты кеміту, өнім дайындап берушілердегі еңбек жағдайына эсер ету, қызметшілердің жағдайын жақ- сарту жэне т. т. арқылы жұмысшы табына өз жағдайыи жақсартуға мүмкіндік береді;
2) пролетарлық кооперативтер стачкалар, локауттар, қуғындаулар жэне т. с. кезінде көмек көрсете отырып, бұқаралық экономикалық жэне саяси күресте барған сайын зор маңыз алып келеді;
3) пролетарлық кооперативтер жұмысшы табы бұ- қарасын ұйымдастыруы арқылы оны дербес іс жүргізу- ге жэне консум ұйымдастыруға үйретеді, осы салада оны болашақ социалистік қоғамдағы экономикалық өмірді ұйымдастырушы ролін атқаруға даярлайды.
Екінші жағынан, конгресс мыналарды мойындайды:
1) өзірге өндіріс пен айырбас құралдары белгілі тап- тың — оны экспроприациялау социализмнің басты мақ- саты болып табылады — қолында қалып отырганда, кооперативтердің қол жетерлік жақсартулары өте тар шеңберде шектеулі болады;
2) таза коммерциялық мекемелер болғандықтан жэне бэсеке жағдайлары қысымының өсерінен кооператив- тердің буржуазиялық акционерлік қоғамдарға айналып кету тенденциясы бар;
3) кооперативтер капиталмен тікелей күресетін ұйым- дар болмағандықтан, олар Әлеуметтік мӘселені шешудің

КОПЕНГАГЕН КОНГРЕСІНДЕГІ Р0ССИЯ C.-Д....
337
құралы болып табылады-мыс деген жалған үміттер туғыза алады жэне туғызып та жүр.
Сондықтан конгресс барлық елдердің жұмысшьіЛа- рын:
а) пролетарлық кооперативтік қоғамдарға кіріп, олардың дамуына жан-жақты жэрдемдесуге, оларцың ұйымдастырылуын шын демократиялық рухта (кіру жарнасының темен болуы, 1 пай — 1 адам жэне т. т.) бағыттап отыруга;
б) одақ ішінде социалистік пасихат пеп үгітті тын- бастан жүргізу арқылы жұмысшылар бұқарасы арасын* да тап күресі мен социализм ндеяларының таралуына жэрдемдесуге;
в) кооперативтерде социалистік сананың өсуіне қа- рай кооперативтер мен социалистер партиясының, сон- дай-ақ кәсіптік одақтардың арасында етене байла- ныс орнатып, нығайтуга шақырады;
г) сонымен бірге конгресс: өндірістік кооперативтер тұтыну кооперативтерінің құрамды бөліктері болғаи жағдайда ғана жұмысшы табының күресі үшін маңыз- ды болады деп көрсетеді.
1910 ж. 16—17 (29—30)
августа жазылған
Бгріншг рет 1929—1930 жылдарда Ңолжазба бойынша басылып
В. И. Ленин Шығармаларыныц отъір
2—3-басылуларында басылған,
XIV том

338
«ВПЕРЕДШІЛДЕРДЩ» ФРАКЦИЯСЫ ТУР АЛЫ
«Вперед» тобы Парижде «Алға» деген атпен «кезекті мэселелер жөніндегі мақалалар жинағын» шығарды. Сажин жолдастың «жеке адамның қаржысына басып шығарылған» жэне «Алға» жинағының редакциясы арқылы алуға болатын кітапшасына («Партияны қал- пына келтіру туралы моселе жөніпде») байланысты «Вперед» тобының қолы қойылган жеке листокқа жэне осы топтың платформасына байланысты қазір партия- ның қолында «впередшілдер» туралы пікір айту үшін эбден жеткілікті материал бар.
Впередшілдердің платформасы мынадай үш ерекше- лікпен сипатталады. Біріншіден, біздің партияның бар- лық топтары мен фракциялары ішінен ол тұңғыш рет философияны ұсынып отыр жэне оның бер жағында бүркеншік атпен ұсынып отыр. «Пролетарлық мэде- ниет», «пролетарлық философия»— платформа дегені, міне, осылар. Бұл бүркеншік аттың астарында махизм, яғни эр түрлі желеумен (эмпириокритицизм, эмпириомонизм жэне т. т.) философиялық идеализмді қорғаштау жатыр. Екіншіден, саясат саласында бұл топ шақырымпаздықты «заңды сарын» деп жариялады жэне партияныц Мемлекеттік думага көзқарасы жөнін- дегі міндеттерін анықтауға осы топқа мүше кейбір шақырымпаздар келіспейді деп хабарлады. Осы анық- таманың өзі впередшілдердің платформасында көмескі жэне шатастырылып берілгені сонша, бұл анықтаманы шақырымпаздық ой-пікір шеңберіне бейімдеушілік деу-

«ВПЕРЕДШІЛДЕРДІҢ» ФРАКЦИЯСЫ ТУРАЛЫ
339
ден басқаша сипаттауға болмайды. Ақырында, үшінгпі- ден, платформа фракциншылдықты батыл айыптап, фракциялардың біріктірілуін, партия ішінде оларды қосып жіберуді талан етті.
Сонымен, қорыта келгенде —егер анғынан бастасақ— мұнда тым жақсы бір тілек бар екенін және марксизм- нен қол үзгендікті, пролетариатты буржуазиялық ицео- логия мен саясатқа бағындыруды білдіретін тым жаман идеялық-саяси батыттарды көлегейлеп отырган екі бүр- кеніш бар екенін көріп отырмыз. Мұндай қойыртпақтан қандай нэтиже шығуы мүмкін екенін «Алға» жинағы айқын көрсетіп отыр.
Жинақтың бас мақаласының авторы, Максимов, «пролетарлық мәдениет» туралы айтқанда, мұны өзінің қалай ұғынатьшы жөнінде ешбір түсінік берместен-ақ платформаның айла-шарғысын бұлжытлай ұстанады. Көпшілікке ұғымды етіп баяндау ниетімен жазылган мақалада бұл жасырынбақ ойнау көзге ерекше бады- райып көрінеді. Егер Максимовты жузбе-жуз білетін- дерден басқа немесе махизм туралы жэне махизмге байланысты болған барлыц таласты қадағалап отырған- дардан басқа бірде-бір оқушы бұл сияқты бос сөздің шын мағынасын түсіне алмаса, мұның көпшілікке ұғым- ды болғаны қайсы? Дэл сол Максимовтың өзі жинақтың 4-бетінде «пролетариат үшін теріс жэне зиянды буржуа- зиялық Ғылым мен философияның... идеяларын тал- ғаусыз қабылдап, насихаттап отырган» ннтеллигенция- дан шыққандардың «пролетарлық социализм үшін қауіптілігі» туралы айтып отырса, мұның көпшілікке ұғымды болғаны қайсы?
Көп нүктені Максимов қойған. Бұл пүктелер ұялган соң үндемегендікті білдіруГе тиіс ne, жоқ па, мұны біз білмейміз. Бірақ «буржуазиялыц фшлософияның» про- летариат үшін зияндылығы туралы айтьш, мұны әсіресе «көпшілікке арналған» мақалада айтьш, ал нақ цаИдай философия жайында айтылып отырганын дәл де айқын анықтамау дегеннің озі фракңиялық айла-шарғыньщ ең нашар түрін қолдану болатынын біз жақсы білеміз. Егер сіз буржуазиялық философия туралы мӘселені ма- ңызды мэселе деп есептейтін бопсацыз, erep сіз оны

340
в. и. Ленин
«көпшілікке арналған» жинақтың бас мақаласында көтеріп отырған болсаңыз, онда турасын батыл айта алатын болыңыз, ез идеяларыңызды жасырмаңыз, қай- та оны қорғаңыз.
Сажин жолдас, «практик» ретінде кетсе керек, Мак- симовтың айла-шарғысын тым дөректі түрде күйретіп тастап отыр*. Ол өз кітапшасының 31-бетінде «партня мүшелері» үшін «Олардъщ революциялың жэне филосП- фиялъьц Ойларына толыц бостандыцтъщ» «ңамтамасыз» етілуін талап етеді.
Мұның өзі — бастан-аяқ оппортунистік ұран. Барлық елдерде мұндай ұранды социалистік партиялардың іші- нен оппортунистер ғана ұсынды жэне іс жүзінде жұ- мысшы табын буржуазиялық идеологиямен аздырудың «бостандығынан» басқа ештеме де болған емес. Біз мемлекеттен (партиядан емес) «ой бостандығын» (бас- пасөз, сөз, ождан бостандығын деп оқы) одақтар бос- тандығымен бірдей талап етеміз. Ал пролетариат пар- тиясы дегеніміз — еркін одақ, буржуазияның «ойымен» (идеологиясымен деп оқы) куресу ушін дүниеге белгілі бір көзқарасты, атап айтқанда: маркстік көзқарасты қорғау жэне жүзеге асыру үшін құрылған одақ. Бұл — айдан анық нэрсе. Ал Максимовты, Сажинді жэне К°-ні осы айдан анық нэрсеш ұмытуға олардың саяси жағ- дайындаҒы жалгандық мөжбүр етіп отыр. Олардың жеке басының екіжүзділігі емес, нақ позициясының саяси жалғандығы олардың буржуазиялық ұрандарды уағыз- дауын туғызды. Ол жалғандық мынада: бір «впередшіл- дер» жан-тэшмен пролетариатты кері, буржуазиялық философняның (махизм) идеяларына қарай тартқысы келеді, ал екінші біреулері философияға немқұрайды қарайды, сөйтіп махизм үшін... «толық бостандықты» * «Вперед» жинағында екінші бір «практик», петербургтік «ткач И—н» де оншама сыпайыгерсімей-ақ көкіп қояды: «Айта кететін бір нәрсе,— деп жазады ол,— әсіресе Бельтовтың «Монистік көзқарас» деген кітабы тарихи материализм туралы әсіресе осындай теріс тусі- нік туғызуы мүмкін» (жинақ, 57-бет). Осылай демегенде қайтсін! «Ta- рихи материализм туралы», әрине, орыс құдай жасампаздары мен махис- тердің кітаптары ең дұрыс «түсінік» береді — бұл қандай «впередшіл- ге» мәлім емес? Орыс марксистерінің бүтіндей бір ұрпағы тәрбиелен- ген бұл кітап Юшкевичтердіц, Богдановтардың, Валентиновтардың және Луначарскийлердің философиялық шыгармаларымен қайдан тайталаса алсын...

«ВПЕРЕДШІЛДЕРДІҢ» ФРАКЦИЯСЫ ТУРАЛЫ
341
талап етеді. Сондықтан бөрі бірігіп айла-шарғы жасау- ға, шатастыруга, жасырынбақ ойнауға, буржуазиялық ұрандарға жармасуға мэжбур болып отыр.
Ал «революциялық ойга толық бөстандық болсын» деген іс жузінде не? Шақырымпаздық жэне басқа жартылай анархистік идеялар үшін бостандық беруден басқа ештеңе де емес. Басқа сөзбен айтқанда, бұл ара- да впередшілдердщ «платформасындағы»; шақьірымпаз- дықты «заңды сарын» деп тану деген сөздің дэл өзі айтылып отыр. Таты да идеялармен бүркелген ұсақ ай- ла-шарвы, тагы да жасырынбақ ойнау, тагы да бэз-бая- ғы: біз махист емеспіз ғой, бірақ махизмнің «толық бостандық» (партияда) алуын жақтаймыз; біз шақы- рымпаздар емеспіз, бірақ шақырымпаздық сарынның немесе жалпы алғанда: «революциялық ойдың» «толық бостандық» алуын жақтаймыз деген түгелдей жалған саяси-идеялық позиция тұрғысынан түсіндірілетін екі- жүзділік болып шығады! Екі впередшілдің (Сажин мен Рабочий Ар.) өздершің қолдарын қойып жария мүмкін- діктер мен Дума трибунасын пайдаланудың маңызды- лығы мен қажеттігін батыл жақтаган пікір айтуы былықты онан сайын толықтыра түседі. «Социал-демо- кратия,— деп жазады Рабочий Ар.,— жария мүмкіндік- терді пайдаланудың цандайъша болса да қарсы» (міне, біз қандаймыз!) «үгіт жүргізіп отыргандармен» (мұндай үгітті жүргізіп отырған кім, Ар. жолдас? Сіздердің впередшілдеріңіз емес пе?) «күресуге тніс, ойткені бұл сияқты эрекет социал-демократиялық эрекет емес» (жинақтың 48—49-беттері). Жэне де нақ сол 4р.-дыц озі «Пролетарий» бағытындағы большевиктердің осы сөздерін цайталай отырып, «Пролетарий» впередшілдер- ге күйе жақты-мыс деп (кейіннен) оны қатты сөгеді! Барлық багытта кейін шегіну, өз позиЦияларының бөрі- нен айрылу, кезінде қарар қабылдаган, мысалы, фабри- ка-завод дӘрігерлері съезіне бойкот жасау туралы қарарды қабылдаған өз достарын, внередшілдерді, бас- пасөзде айыптау (тағы да: мұны тура айтпайды),— сойтіп өзінің кейін шегінгендігін, өзінің тізе бүккенді- гін байбалам салып бүркемелеу дегеп міне өсы болады. Түкке тұрғысыз фракциялық айла-шарғы!

342
В. и. Л Е Н И Н
«Впередшілдердің» фракцнялар мен фракцияшылдық туралы мэселе жөнінде жазғандарына көз салыңызшы. «Платформа» фракцияны айыптап, оларды таратып жіберуді талап етті. Сажин фракциялық орталықтар- дың, «шетелдік көсемдердің», т. т. жэпе т. с. жер-жебі- ріне жетеді. Впередшілдер фракцияшылдық жөнінде көз жасын көл етті, ұшы-қиыры жоқ сөздер айтты.
Ал олардың істері ше? «Вперед» тобының январьдағы (1910) «бірігу» пленумы кезінен бергі бүкіл тарихы— шетелде жатып фракция цуру. Орыс қызметкерінің Орталық Комитеттің Шетелдік бюросының мүшесіне жолдаған бір хатынан (1910 жылғы 15 июльдегі) үзінді келтірейік:
«Комитет бар (Петербургте) жэне, оның үстіне, жеке кассасы жэне секретары бар «впередшілдер» тобы өмір сүріп отыр. Ақша шетелден алынды. Москвада»—бұдан Әрі неғұрлым көрнекті шақырымпаздардың біріне өте жақын адамның аты аталған, сөйтіп нақ осындай сая- сат жүргізетіні корсетілген.
Партиялық істермен азды-көпті тапыс, «Впередтің» эдебн топсымағының позициясына азды-көпті құнттап қарайтын бірде-бір адам бұл топтың шетелде жатып фракция ұйымдастыргандығына бір сэт те кумэндана алмайды. «NN-дегі» атышулы «мектеп» жаңа фракция- ның шетелдік орталыгы болды, мұның өзі 1909 жылы июльде баспасөзде мөлімденді*, содан бері бұған ең алаңсыз жэне бейхабар социал-демократтардың да көзі жетті. Атышулы «платформаны» шетелде 8 интелли- гент пен 7 жұмысшы-шӘкірт ойлап шығарды. «Проле- тарлық философия» ұрандарына қол қоя салған бұл жұмысшылардың ролі мен шақырымпаздықты «заңды сарын» деп танушылық өте айқын нэрсе, сондықтан бұл жайында тағы да айтып жатудың қажеті болмас. Біз шетелдегі бір топ эдебиетшілердің фракция құруы- ның таза үлгісымағын көріп отырмыз, олар нақ «хан- дар» сияқты болды, (Воииовтың «Вперед» жинағында қолданған сөзі), өйткені олар өз зорлығын өздері сезеді, өздеріне өте қымбат нӘрсені, яғни махизм мен шақы- рымпаздықтың буржуазиялық философиясын жұрттан * Қараңыз: осы том, 41—43-беттер. Ред.

«ВПЕРЕДШІЛДЕРДІҢ» ФРАКЦИЯСЫ ТУРАЛЫ
343
жасырады. «Впередшілдер» «шетелдік көсемдерге» қар- сы байбалам салады, ал іс жүзінде өздері шетелце жүр- ген бір топ Әдебиетшілерге жай ғана багынышты ұйым құрады;—фракцияға қарсы байбалам салады, ал өздері жасырып жаңа, ұсақ, өмірге мүлде жанасымсыз, сек- танттық-эмпириомонистік фракция құрьш жүр. Бүкіл осы екіжүзділіктің саяси көзі фракцияның шын жетек- шілеріне шын қымбат норсені ашықтан-ашық, тура жақтап шығудың мүмкін еместігі больш отыр.
Шектен шыққан екіжүзділіктің екі мысалын келті- румен шектелейік. Жинақтың 53-бетінде Рабочий Ар. былай дейді: Орталық Комитеттің Россиядағы бюросы «түк істемей отыр» (бұл сөздерді, эрине, «лениншіл» жұмысшы айтты делініп отыр, ол «впередшілді» осы сарында үгіттепті-міс. «Жұмысшы Ар.»-дың аңқау қулығын-ай!) — жэне впередшіл (тағы да «лениншіл- мен» бірге, эрине, оның желіктіруімен) «Москва ұйы- мын орыс Орталық Комитетіне тэуелЫз жэне оның директиваларына бағынбайды деп жариялауды» ұсын- ды дейді.
Голосшыл-жойымпаздардың да (Михаилдың, Роман- ның, Юрийдің белгілі оқиғасы), впередшілдердің де (осы кезде шетелде Орталық Комитетке ңарсы өзінщ фракциясымағын құрган) қарсы Әрекетіне ңарамастаи, Орталық Комитеттің Орыс бюросы 1910 жылғы январь- дан бастап орталық ұйымды қалпына келтіру жолында күресті. Ал енді сол впередшілдердің өздері Орталық Комитет бюросы «бос қарап отыр» деп өтірік көз жасын тогеді! Іс жүзінде партияға мүлдем «тәуелсіз», толық антипартиялық фракционерлер болып отырған осы впередшілдер көпшілікке арналган жинағында жергі- лікті ұйымдарды Орталық Комитетке «төуелсіз» деп жариялаудың қажеттігі туралы жазады.
Екінші мысал. Нақ сөл жинақта аты-жөні беймөлім «партия мүшесі» Орталық Комитеттің Шетелдік бюро- сының қаржы жөніндегі есебін даңғойлықнен сынамаң болады. Аты-жөпі беймөлім бұл даҢғөй, соз арасында айта кетелік, 60-бетте былай деп жазады: «0л—қандай «ұстаушылар» (есепте ақша ұстаупіылардан ақша алынғандығы айтылған), олар ОртаЛық Комитеттің ақ-

344
в. И. Ленин
шасын неге «ұстайды» немесе «ұстаған», бұл ақшалар қандай «арнаулы мақсаттарға» арналған,—бұл арада ешкім ештеңе түсіне алмайды».
Нақ осылай басылған. Ешкім ештеце тусіне алмайды.
Мұны нақ сол «Вперед» тобының мүшелері жазыи отыр, бұл топтың екі өкілі январь Пленумына қатысқан болатын, бұл пленум ақша «ұстаушыларға» (иғни халықаралық социал-дсмократияныц Әйгілі үш өкілі- не125) ақшапы шартты түрде тапсыру туралы болыпе- виктердің мәлімдемесіп қабылдаған болатын. Қандай ақша, қайдан шыққан ақша, оны ұстап жүрген кімдер жэне т. т.,— мұның бэрі пленумға, яғни барлың фрак- цияларга, яғни соның ішінде вігередшілдерге де эбден белгілі еді. Ал впередшілдер «көпшілікке арналған» жинақта жұмысшыларды алдау үшін: «ешкім ештеңе түсіне алмайды» деп жазады.
Мұны алгашқы екі мақалаға Максимов пен Домов қол қойған нақ сол «Алға» жинағының өзінде жазып отыр. Бұл екі «впередшілдің» екеуі де болыпевиктердің бұл ақшаны алуының жэне оны ұстаушыларға беруінің букіл тарихын өте жацсъі біледі. Енді, міне, «ешкім ештеңе түсіне алмайды» деп мөлімдеу өздеріне «ыңгай- сыз» болғандықтан, олар бұл үшін антипартиялық қы- лығына байланысты өзін «партия мүшесі» деп қана атап, аты-жені беймэлім дацгойларды таңдап алып отыр. Максимов пен Домов ақша «ұстаушылар» кімдер екені жэне т. т. жөнінде «ешкім ештеңе түсіне алмай- ды» деп «көпшілікке арналған» жинағында аты-жөні беймөлім даңғойлар арқылы жұмысшыларға корер көз- ге отірік айтады. Сөйтіп, бұл мырзалар кеуделерін қа- ғып, «фракцияларга» қарсы жэне «шетелдік көсемдер- ге» қарсы болып Әбігерге түседі.
Олар аты-жөні беймәлім «партия мүшесі» арқылы Орталық КомнтеттІҢ ақша жоніндегі есебін «сынайды», ал ездері жинақтың бірінші бетінде «қаржының тап- шылығы» олардың тобының газет шығаруына осы күн- ге дейін кедергі болып келгендігін, «енді бул кедергіні жоюдъщ сэті тускенін» хабарлайды. Демек, «Вперед» тобы енді ақша алған. Сөз жоқ, впередшілдер үшін ұнамды хабар. Бірақ, аса құрметті «впередшілдер»-ау,

«ВПЕРЕДШІЛДЕРДІҢ» ФРАКЦИЯСЫ ТУРАЛЫ
345
баспасөзде, «көпшілікке арналган» жинақта аты-жөні беймӘлім даңғой арқылы «ақша ұстаушылар» кімдер, олардағы қандай ақша екені жөнінде «ешкім ештеңе түсіне алмайды» деп Орталық Комитет туралы көрер көзге өтірік айту үшін, ал соның өзінде Ортаяық Комн- тетке де, басқа фракцияларға да «Вперед» тобының ңан- дай аңшанъі алғаны жэне оны ңандай эдебиетшілердіц жумсап отыртаны жөнінде ж^мтан аузъш ашпау ушін қызаруды білмейтін қандай «бет» болу керек? Партия впередшілдер алдында есеп беруге міндетті болуға тиіс те, ал впередшілдер партия алдында есеп беруге мін- детті болмағаны ма?
Тағы да қайталап айтқан жөн, впередшілдердің бұл екіжүзділігі Петрдіц немесе Сидордың жеке басының қасиеттерінен емес, олардың бүкіл позициясының саяси жалгандыҒынан болып отыр, Әдебиетші-махистер меп шақырымпаздардың өздері қастерлейтін социал-демо- кратиялық емес идеясымақтар үшін тура жэне ашъің күреске түсе алмайтындытъшда болып отыр. Осы саяси жағдайларды түсінген адам құбылыстың бір тана сырт- цы көрінісіне, жеке жанжалдың, кикілжіңнің, керістің жэне басқалардың жиынтығынан абыржып, қамығыл тұйыққа тірелмейді. Бұл саяси жағдайларды түсінген адам «шақырымпаздармен күресу емес, ңайта шақы- рымпаздықты бастан кешу» керек деген ымырашылдық сөзге (Троцкий a la) қанағаттанбайды, ейткені бұл бос сөз жэне мағынасыз сөз. Контрреволюциялық дӘуірдІҢ, құлдырау дӘуірінің, құдай жасампаздық дӘуірінің, ма- хизм, шақырымпаздық, жойымпаздық дөуірінің объек- тивті жағдайлары,— осы объективті жағдайлар біздіҢ партияны өз фракцияларын ұйымдастыратын эдебиет- шілердің үйірмелеріне қарсы күресу жағдайына ңойдъг, ал бұл күрестен құр сөзбен құтылуға бопмайды. Ал бұЛ күрестен шеттеу — социал-демократиллық жұмысіпы партиясының қазіргі міндеттерінің бірінен шеттеу де- ген сөз.
«Социал-Демократ» № 15—16, «Социал-Демократ» газетінгң
30 август (12 сентябрь), 1910 ж. текстг бойынша басылып
отыр

347
ҚАЗІРГІ ЕГІНШІЛІКТЩ КАПИТАЛИСТІК ҚҮРЫЛЫСЫ126
1910 ж. 11 (24) сентябръден кешірек жазылғап
Біргншг рет 1932 ж. Лениннің XIX жинағында басылған Ңол т^ойған: В. Ильин
Ңолжазба бойынша басылъьп Отыр

[349
В. И. Лениннің «Қазіргі егіншіліктің капиталистік құрылысы» деген қолжазбасының бірінші беті.— 1910 ж.
Иішгрейтілген

351
БІРІНШІ МАҚАЛА
Жалпы алғанда Әлеуметтік статистика, соның ішінде экономикалық статистика соңғы жиырма-отыз жыл ішінде зор табыстарга жетті. Қазіргі мемлекеттердің экономикалық құрылысына жэне оның дамуына қатыс- ты, бұрын жалпы жорамалдар мен шамалап алынган мөліметтер негізінде шешіліп келген толып жатқан мӘселелерді жэне оның бер жағында ең түбегейлі мэсе- лелерді қазіргі уақытта белгілі бір программа бойынша белгілі бір елдің бүкіл территориясын қамти жиналған жэне маман-статистиктер басын қосып жинақтаған жалпы мөліметтерді есепке алмайынша, азды-көпті тия- нақты түрде зерттеи, шешуге болмайды. Әсіресе егінпіі- лік экономикасының тым көп талас туҒызатын мэселе- лері дэл жэне жалпы мөліметтерге сүйеніп жауап беру- ді талап етеді, мұның үстіне Европа мемлекеттері мен Америкада елдің ауыл шаруашылық көсіпорындарының бөрін қамтитын санақтарды мезгіл-мезгіл жүргізу бар- ган сайын эдетке айналып келеді.
Мысалы, Германинда мұндай санақ 1882, 1895 жыл- дары, ал соңғысы 1907 жылы жүргізілді. БұЛ санақтар- дың маңызы біздің өдебиетімізде талай рет көрсетілці, ендеше қазіргі егіншілік экопомнкасына арналған кі- таптың немесе мақаланың герман ауььл шаруашылық статистикасының моліметтеріне сүйенбегені табылақО- яр ма екен. Соңғы санақ жөнінде неміс әдебиетінде де, біздің эдебиетте де едөуір шу көтеріліп те үлгірді. Бұл санақ ұсақ өндірістің өміршеңдігін және оның ірі өнді-

352
В. и. Л Е Н И H
рісті жеңіп шыққанын дэлелдеп, марксизм ілімін жэне Каутскийдің көзқарастарын теріске шығарды-мыс деп Валентинов мырзаның өткен жылы «Киевскан Мысль- де»127 жұртты қатты дүрліктіргені бар. Жақында про- фессор Воблый мырза «Экономист Россиидегі»128 «Гер- маниядағы аграрлық эволюцияның тенденциялары» (1910 ж. 11 сентябрьдегі 36-номері) деген мақаласында «индустрияның дамуы жонінде Маркс жасаған схема- ны» ауыл шаруашылығына қолдануға болатындығын 1907 жылғы санақ моліметтеріне сүйеніп теріске шы- гарды, сөйтіп «ұсақ кэсшорындар ауыл шаруашылыҒЫ саласында ірі кэсшорындармен күресте құрып кетпей- тіні былай тұрсын, керісінше, Әрбір жаңа санақ олар- дың табысқа жеткенін көрсетеді» деп дөлелдеді.
Сондықтан біз 1907 жылгы санақ мӘліметтерін толық талдап көру дер кезінде істелген жұмыс болар еді дел ойлаймыз. Рас, бұл санақтың материалдарын басып шығару өлі аяқталған жоқ: санақтың барлъің мөлімет- тері бар үш том жарыққа шықты*, ал «санақтың қоры- тындыларын түгел баяндауга» арналған төртінші том элі жарыққа шыққан жоқ және жуық арада шыға қояр ма екен. Бірақ санақтың ңоръітындыларын зерттеуді осы ақырғы том шыққанға дейін қалдыра тұруға негіз жоқ, өйткені матернал қазірдің өзінде тугел бар, жиын- тықталған да, эдебиет оны кеңінен пайдаланып та жүр.
Мына жайды ғана ескерте кетейік, моселені тек түрлі мөлшердегі (жерінің көлемі жағынан) шаруашылық- тардың санын жэне эр жылдардағы олардың жер көле- мін салыстырумен гана дерлік шектеліп, эдетте осылай қойылып жүргеніндей етіп қою — іске мүлде теріс кіріскендік деген сөз. Аграрлық мәселе жонінде маркс- истер мен марксизмніц қарсыластары арасындағы шын алауыздықтардың түп тамыры анағұрлым тереңде жа- тыр. Егер алауыздықтардың түп негізін толық ашуды мақсат етіп қояр болсақ, онда ең алдымен жэне көбіне- көп қазіргі егіншіліктің капиталистік құрылысының * Statistik des Deutschen Reichs, Band 212, Teil 1 a, 1 Ъ жэне 2 a. Berufs und Betriebszahlung vom 12. Juni 1907. Landwirtschaftliche Betriebsstatistik. Berlin. 1909 жэне 1910 (Терманияның мемлекеттік статистикасы, 212-ТОМ, бөлім: 1 а, 1 Ъ және 2 а. Мамандықтар мен кәсіпорындардың 1907 жылғы 12 июньдегі санағы. Ауыл шаруапіылық өндірістерінің статистикасы. Берлин. 1909 жэне 1910. РеОА.

ҚА3ІРГІ ЕГІНШІЛІКТІҢ КАПИТАЛИСТІК ҚҰРЫЛЫСЫ 353
негізгі белгілері қандай екені туралы мэселеге көңіл аудару керек. 1907 жылғы 12 июньдегі неміс санағы- ның мөліметтері дэл осы мэселе жөнінде ерекіпе бага- лы. Одан бұрынғы, 1882 жэне 1895 жылдардағы санақ- тарға қарағанда бұл санақ кейбір мэселелер жөнінде онша толық емес, бірақ оның есесіне ауыл шаруашы- лыгындағы жалдама еңбек туралы бұрын-соңды бол- матан аса мол мөліметтерді тұңғыш рет осы санақтан табамыз. Ал жалдама еңбекті пайдалану капиталистік егіншілік атаулының ең басты өзгешелігі болып табы- лады.
Сондықтан негізінен 1907 жылғы герман санағының мӘліметтеріне сүйене отырып жэне оларды басқа елдер- дің таңдаулы ауыл шаруашылық санақтарының мӘЛІ- меттерімен, атап айтқанда: Дания, Швейцария, Амери- ка санақтарының жэне Венгрияның соңғы санагының мӘліметтерімен толықтыра отырып, ең алдымен қазіргі егіншіліктің капиталистік құрылысының жалпы бейне- сін беруге тырысып көрейік. Ал санақтың қорытынды- ларымен алгаш танысқанда ерекше көзге түсетін жэне борінен көп айтылып жүрген фактіні, атап айтқанда: Германияда ірі (ауыл шаруашылық жерінің мөлшері жағынан) шаруашылықтардың саны мен олардағы жер көлемінің азаю фактісіне келетін болсақ, онда біз оны қарастыруға еңбегіміздің аяғында ғана тоқталмақпыз. Өйткені мұның өзі — бірқатар басқа фактілердіц функ- циясы болып табылатын күрделі фактілердің бірі, сондықтан анағұрлым маңызды жэне негізгі бірнеше мөселелерді алдын ала анықтап алмайынша, оның ма- ңызын түсінуге ашқандай мүмкіндік жоқ.
і
ҚАЗІРГІ ЕГІНІШЛІКТІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚҰРЫЛЫСЫНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТЫ
Барлық европалық санақтар секілді (орыс санақта- рынан өзгеше) герман ауыл шаруашылық санақтары да Әрбір ауыл шаруашылық кэсшорны туралы жеке-Жеке жиналган моліметтерге сүйенеді. Оның үстіне жинапа- тын мӘліметтер саны әдетте өрбір санақ сайын кебейе береді. Мысалы, егіс жұмыстарына Пайдаланылатын мал саны туралы өте маңызды мӘліметтер 1907 жылы

354
В. И. ЛЕНИН
Германняда жиналмай қалған (бұл мөліметтер 1882 жэне 1895 жж. жиналган-ды), бірақ оның есесіне астық- тың эр түрі үшін жыртылған жердің көлемі туралы, семьялы жэне жалдама жұмысшылардың саны туралы МӘліметтер тұңғыш рет жиналды. Әрбір шаруашылық туралы осылайша алынған мөліметтер бұл шаруашы- лыққа саяси-экономикалық сипаттама беру үшін эбден жеткілікті. Барлық мэселе, міндеттің бүкіл қиыншылы- ғы мынада болып отыр: тұтас алғапда шаруашылық- тардың түрлі топтарының немесе типтерінің дэлме-дэл саяси-экономикалық сипаттамасын беру үшін бұл мөлі- меттердің басын қалай і$Осу керек. ҚанағаттанҒысыз жинақтаҒанда, теріс немесе жеткіліксіз топтастырғанда мынандай нэтиже шығуы мүмкін — қазіргі санақтарды қорытқанда үнемі осылай болып та жүр — Әрбір жеке кӘсіпорын туралы қолда бар өте-мөте толық, тамаша мөліметтер бүкіл елдің миллиондаған шаруашылығы туралы сөз болганда түгелінен көрінбей кетеді, байқал- май кетеді, жоғалып кетеді. Ауыл шаруашылығының капиталистік құрылысы қожайындар мен жұмысшылар арасындағы, түрлі типті шаруашылықтар арасындавы цатъінастармен сипатталады, ал егер бұл типтердің белгілері теріс алынса, түгел іріктелмесе, онда ең жақ- сы деген санақтың өзі өмір шындығының саясн-эконо- микалық бейнесін бере алмауы ықтимал нэрсе.
Қазіргі санақтардың мӘліметтерін жинақтаудың не- месе топтастырудың төсілі туралы мэселенщ өте-мөте зор маңызы бар екеңі осыдан-ақ түсінікті. Біз бұдан арғы баяндауымызда жоғарыда айтылған ең тэуір са- нақтарда қолдапылған едөуір алуан түрлі тӘсілдердің бәрін қарастырамыз. Ал Әзірше, басқа санақтардың ба- сым көпшілігі сияқты, герман санағының да шаруашы- лықтарды тек қана бір белгісі бойынша, атап айтқанда Әрбір шаруашылықтың ауыл шаруашылық жерінің көлеміпе қарай топтастыра отырып, толық ақпар бере- тінін айта кетпекпіз. Санақ өсы белгісі бойынша, гек- тардың* оннап бір бөлігінен кем жері барларынан бас- тап 1000 гектардан аса ауыл шаруашылық жері барла-
* гектар 0,915 десятинаға тең. Әдетте қысқартып һа=гектар деп қолданылады.

ҚА3ІРГІ ЕГІНШІЛІКТІҢ КАПИТАЛИСТІК ҚҰРЫЛЫСЫ 355
рына дейінгілерін қамти отырып, барлың шаруашылық- тарды 18 топқа бөледі. Мұншама тэптештеу саяси-эко- номикалық пікір тұрғысынан аяқталмайтын статисти- калық эурешілік, мұны герман статистикасы авторпары- ның өздері де сезеді, олар барлық мӘліметтердің жиын- тыгын ауыл шаруашылық жерінің көпеміне қарай алты —бір кіші топты бөліп шьіҒарганда—жеті ірі төп- қа бөледі. Бұл топтар мыналар: V2 гектарга дейін, */2 гектардан 2 гектарға дейін, 2 гектардан 5 гектарға дейін, 5 гектардан 20 гектарға дейін, 20 гектардан 100 гектарға дейін жэне 100 гектардан кеп жері бар шаруа- шылықтар, оның үстіне осы соңғы піаруашылықтардан 200 гектардан көп ауыл шаруашылық жері бар шаруа- шылықтардың кіші тобы ерекше бөліп шығарылған.
Бұлай топтастырудың саяси-экономикалық маңызы қандай?— деген сұрақ туады. Ауыл шаруашылығында өндірістің басты құралы жер екені кумэнсыз; сондық- тан шаруашылықтың көлемін, демек, оның типін де, яғни, мысалы, сөз болып отырған шаруашылықтың ұсақ, орта, ірі, капиталистік шаруашылық немесе жал- дама еңбекті пайдаланбайтын шаруашылық екенін же- рінің көлеміне қарап бөрінен дұрысырақ білуге болады. Әдетте 2 гектарға дейін жері бар шаруашылықтар ұсақ (кейде парцелльдік немесе мардымсыз деп аталатын) шаруашылықтарға, 2 гектардан 20 гектарға дейін (кейде 2 гектардан 100 гектарға цейін) жері барлары шаруа шаруашылықтарына, 100 гектардан кеп жері барлары ірі шаруашылықтарға, яГни капиталистік ша- руашылықтарға жатады.
Міне, сонымен, 1907 жылғы санақтыц жалдама еңбек туралы тұңғыш рет жинаған мӘліметтері бізге ең алды- мен осы «эдеттегі» жорамалды жаппай алынған мӘлімет- термен бірінші рет тексеруге мүмкіндік береді. Статнс- тикадаҒы ескішілдікке аз да болса — тым жеткіліксіз, мұны төменде көреміз,— тиімділік элементі, яғни ең тура, ең тікелей саяси-экономикалық маңызы бар мәлі- меттерді есепке алудың элементі тұңғыш енгізІЛІП отыр.
Шынында да, жұрттың бөрі ұсақ ©нціріс туралы ай- тып жүр. Ал ұсақ өндіріс дегеніміз не? Бұл сұраіққа

356
в. И. Ленин
Әдеттегі жауап мынадай: ұсақ өндіріс дегеніміз жалда- ма еңбекті пайдаланбайтын өндіріс. Бұған осылай қа- райтын тек марксистер ғана емес. Мысалы, «Социализм жэне ауыл шаруашылыгы» деген кітабын аграрлық мэселе жөніндегі буржуазиялық теориялардың ең жаңа жИынтықтарьшың бірі деп атауга болатын Эд. Давид осы еңбегінің орысша аудармасыпыц 29-бетінде былай деп жазады: «Үсақ опдіріс туралы айтқан жердің бэ- рінде біз озгеиіц тұрақты комегі жэне қосалқы көсібі жоқ шаруашылық категориясын айтамыз».
1907 жылғы санақ ең алдымен мұндай шаруашы- лықтардың саны тым аз екенін, жұмысшы жалдамай- тын немесе басқаға жұмысқа жалданбайтын қожайын- дардың қазіргі егіншілікте болмашы азшылық екенін толық анықтап береді. Германиядағы 1907 жылғы санаққа іліккен барлық 5 736 082 ауыл шаруашылық кэсшорныныц 1 872 616 кэсшорны ғана, яғни үштеп бірінен азырагы ғапа ауыл шаруашылығып дербес жүргізуді кӘсіп еткеп, басқа қөсалқы кәсібі жоқ қожа- йындардың көсіпорны. Бұлардың қаншасы жұмысшы жалдайды? Бұл жайында мәлімет жоқ, яғни бастапқы карточкаларда егжей-тегжейлі мөлімет болған, бірақ жинақтаганда жоғалып кеткен! Құрастырушылар (көптеген егжей-тегжейлі жэне түкке қажеті жоқ есептер жасап) Әрбір топта қанша шаруашылықтың тұрақты немесе уақытша жалдама жұмысшы жалдай- тынын есептегісі келмеген.
Жалдама жұмысшылары жоқ шаруашылықтардың санын шамамен анықтап алу үшін жалдама жұмысшы- лардың санынан шаруашылыңтардыц саны аз топтарды бөліп шығарайық. Бұл эр шаруашылыққа шаққанда 10 гектарға дейін жері бар топтар болады. Бұл топтар- да өзінің басты көсібі егіншілік деп есептейтін басқа қосалқы көсібі жоқ 1 283 631 қожайын бар. Осынша қожайында барлығы 1 400 162 жалдама жұмысшы бар (егер егіншілікті өзінің басты көсібі деп есептейтін, басқа қосалқы көсібі жоқ қожайындар Гана жалдама жұмысшы ұстайды дейтін болсақ). 2 гектардан 5 гек- тарға дейін жері бар шаруашылық топтарында ғана қо- салқы кӘсібі жоқ дербес егіншілердің саны жалдама

ҚА3ІРГІ ЕГІНШІЛІКТІҢ КАПИТАЛИСТІК ҚҰРЫЛЫСЫ 357
жұмысшылардың санынан коп, атап айтқанда: 495 439 шаруашылық жэне 411 311 жалдама жұмысіпы бар.
Әрине, қосалқы көсібі бар егіншілерде де жалдама жұмысшылар болады: эрине, бір-бірден емес, бірнеше жалдама жұмысшы жалдайтын «ұсақ» қОЖайындар бо- лады. Әйтседе жұмысшы жалдамайтын жэне езі жұ- мысқа жалданбайтын қожайындар болмашы азшьілық екеніне кумэн жоқ.
Жалдама жұмысшылардьщ саны туралы мөліметтер бойынша герман егіншілігіндегі шаруаіпылықтардың негізгі уш тобы бірден көзге түседі:
I. ПрОлетарлъщ шаруашылықтар. Бұған қожайын- дардың азшылығы егіншілікті дербес жүргізуді өзінің басты көсібі деп есептейтін,— көпшілігі жалдама жұ- мысшылар болып табылатын топтарды жатқызу керек, т. т. Мысалы, гектарға дейін жері бар шаруашылық- тар — 2 084 060. Бұлардың тек 97 153-і ғана дербес егінші, ал 1 287 312-сі — өзінің басты көсібі бойынша жалдама жумысшы (халық шаруашылығының барлық салаларында). тектардан 2 гектарға дейін жері бар шаруашылықтар — 1 294 449. Бұлардың тек 377 762-сі гана дербес егінші, 535 480-і жалдама жұмысшы, 277 735-і — ұсақ онеркӘсіпші, қолөнерші, саудагер, 103 472-сі — қызметші, «түрлі жэне белгісіз» кэсштер- дің өкілдері. Бұл екі тоПтың екеуі де негізінен проле- тарлық шаруашылықтар екені айқын.
II. ІІІаруа шаруашылықтары. Бұгап басым көпшілігі дербес егінші саналатын, сопымен қатар семьялы жұ- мысшылардың саны жалдама жұмысшылардың санынан көп болатын шаруашылықтар жатады. Бұл — 2 гектардан 20 гектарга дейін жері бар топтар.
III. Капиталистік шаруашылықтар. Бұған жалдама жұмысшыларының саны семьялылардың санынан Kon болатын шаруашылықтарды жатқызамыз.
Осы үш топ туралы жалпы мӘЛІметтер мынадай: [358-беттегі кестені қараңыз. Ред.]
Бұл кесте бізге қазіргі герман егінпіілігінің эконОми- калық құрылысының бейнесін көрсетеці. Пнрамиданыц төмеіігі жағында жалпы санның 3Д бөпігі дерлік бОла- тын орасан көп пролетарлық «шаруаіпьілықтар»; жо- 13 19-том

358
в. И. Л EH И н
Q. сз
а
о
3
{ж
я
5
Ғн rt
И
6 rt
О
л
&
Ч ft
<й ю
л Сн
ST
ft И
жалдама жұмыс- шылар
o‘~
дербес егінші- лер
а «5 Е*
5s
2 &
л
!>• Е
&°
н
О]
<гз
'xf
00
00
05
Т-И
О
LO
О
со
со
тН
см
LO
СО
о
о
ю
LQ
CD
со
00
оо
О
Ю
05
СО
00
00
СО
ю
<м
to
СМ
LQ
со
СО
О
I?-
о-
ОО
о
СО
Ю
о
О
О
LQ
со
I?-
со
см
о-
со
СО
со
LQ
СО
СП)
to
СР
LQ
00
со
О
Ф1
см
CM
Cl
оо
о
со
С'-
со
cq
о-
С\1
СО
LO
оо
о
-ч
SJ1
о
о
-Ф
о
ю
с-
О-
о
О—
-Ф
сч
'е-І
о
о
о
ю
ю
00
г*
00
■~ч
LQ
1>-
L-*
00
С0
О
см
СО
<М
сб
Л
W
В
ейі
ф
И
.н
cd йч
м
сб
S
сб
Ф
ф и
- Л
Ф
св йч
О cq
И ф
сб
И
£
Л
ф W .
о
СМ
С4
СМ
t—<
н_;
НН
1—<
Барлығы 5 736 082 2 457 423 1 940 867 5 012 140 15 169 549 10 621 608 і 4 547 941

ҚА3ІРГІ ЕГІНШІЛІКТІҢ КАПИТАЛИСТІК ҚҰРЫЛЫСЫ 359
ғарғы жағында капиталистік шаруашыЛықтардың бөл- машы азшылығы (V20) • Мына бір жайды алдын ала кер- сете кетелік: барлық жердің жэне барлық егістіктің жартысынан көбі осы болмашы азшылықтыц қолында. Ауыл шаруашылығында істейтін баряық жұмысшылар санының бестен бір бөлігі жэне барлық жалдама жұ- мысшылардың жартысынан кобі сол азшылықтың қо- лында.
П
ҚАЗІРГІ ЕГІНШІЛІК «ШАРУАШЫЛЫҚТАРЫНЫҢ» КӨПШІЛІГІ (ПРОЛЕТАРЛЫҚ «ШАРУАШЫЛЫҚТАР») ІС ЖҮЗІНДЕ ҚАНДАЙ ШАРУАШЫЛЫҚТАР
2 гектарға дейін жері бар «қожайындардың» көпші- лігі — өзінің негізгі көсібі бойынша жалдама жұмыс- шылар. Егіншілік олар үшін қосалқы косіп. Бұл топ- таны 3 378 509 кэсшорынныц 2 920 119 кэсшорны қо- салқы кӘсіпшілік (Nebenbetriebe) болып табылады. Дербес егіншілер, оның ішінде муныц устіне егіншілік емес көлденең көсібі барларын қоса есептегенде, мүлде болмашы, не бары 14%:3,4 миллионның 475 мыңы ғана.
*... айту керек, жалдама жұмысшылардың саны*... бұл топта дербес сгіншілердіц санынан асыіг туседі.
Бұл жағдай мынаны көрсетеді: статистика бұл арада ұсақ жер учаскесінде ірі шаруашылық жүргізетін азғана капиталистік егіншілерді пролетарлар бұқара- сымен араластырып жіберіп отыр. Біз бұдан былайга баяндауда мұндай типке өлі де бірнеше рет кездесе- міз.
Егіншіліктің жалпы қүрылысында бұл пролетарлық «қожайындар» бұқарасының маңызы қандай?— деген сүрақ туады. Біріншіден, крепостниктік қоғамдық ша~ руашылық системасының капиталнстік системамен байланысы, өлардың бір-біріне тарихн жақындығы жэне олардың біртектілігі, креПостниктік тәртіптің капи- тализмдегі тікелей қалдығы осы бұқарадан көрінеді. Егер біз, м.ьтсалы, Германиида, әсіресе Пруссияда, ауыд * Бұл жерде қолжазба бетінің шеті жыртылып қалған. Ред.
13:

360
В. И. ЛЕНИН
шаруашылық кэсшорындары сапына помещиктің ба- тыраққа жалақысы есебіне беретін ұлтарақтай жері- нің (Deputatland дейтін) кіретінін көретін болсақ, онда бұл крепостниктік тӘртіптің тікелей қалдығы емей не? Экономикалық система ретінде алғанда крепостниктік тэртіптің капитализмнеи өзгешелігінің өзі мынада: крепостниктік тортіп ецбекшіге жер бөліп береді1 капи- тализм еңбекшіпі жердеп боліп алады, крепостниктік тӘртіп өмір сүруге керекті ііӘрсені еңбекшіге заттай бе- реді (немесе оііы озінің «үлесті жерінде» ондіруге мэж- бүр етеді), капитализм жұмысшыға ақшалай ақы төлейді, ал жұмысшы өмір сүруге керекті нӘрсені сол ақшаға сатыіг алады. Әрине, крепостниктік тӘртіптің бұл қалдығы, помещнктік шаруашылықтың атышулы «жұмыспен өтеу» жүйесі бар Россияда біздің көріл отырғанымызбен салыстырғанда, Германияда мүлде аз, бірақ қалай дегеимен де мұның озі крепостниктік тэр- тіптің қалдығы. 1907 жылғы санақ Германияда село жумысшыларъі мен кундікшілердщ қолында 579 500 «ауыл шаруашылық косіііорііы» бар деп есептеді, опьщ бер жағында бүлардың 540 751-і 2 гектарга дейін жері бар «қожайындар» тобына келеді.
Екіншіден, күн коріске жетпейтін, тек «қосалқы кэ- сіп» қана саналатын ұлтарақтай жері бар селолық «қо- жайындар» бұқарасы капитализмнің жалпы құрылы- сында жумыссыздардың резерв армиясынъщ бір бөле- гін құрайды. Бұл, Маркстің созімен айтқанда, мұндай арминның жасырын формасы 129. Жұмыссыздардың ре- зерв армпясы тек істейтін жұмысы жоқ жұмысшылар- дан гана құралады деп ойлау дұрыс болмас еді. Бұған өздерінің болмашы шаруашылығының беретінімен күн көре алмайтын, күн көріс үшін негізінен жалданып жұ- мыс істеуге тиіс болатын «шаруалар» немесе «үсақ қо- жайындар» да кіреді. Огород немесе картоп егетін ұл- тарақтай жер бұл қайыршылар армиясы үшін өзініц табысын толықтыру құралы немесе жұмыс жоқ уақыт- та күн көріс құралы болып табылады. Көптеген арзан жұмыс күшін ешқандай шығынсыз эрңаіиан тауып отыратын болуы үшін капитализмге осы «мардымсыз», «парцелльдік» делінетін қожайындар қажет. 1907 жыл-

ҚА3ІРГІ ЕГІНШІЛІКТІҢ КАПИТАЛИСТІК ҚҮРЫЛЫСЫ 361
ғы санақ бойынша гектарға дейін жері бар 2 милли- он «қожайынның» 624 мыңының тек Огородтық қана жері бар, 361 мыңының тек картоп қана егетін жері бар. Осы 2 миллион қожайынның бүкіл егістік жері 247 мың гектарға тең, мұның жартысынан астамы, атаП айтқанда 166 мың гектары картоп егілетін жер. гек- тардан 2 гектарға дейін жері бар бір миллион екі Жүз елу мың «қожайынньщ» бүкіл егістік жері 976 мың гектар болады, мұныц уштен бірінен астамы — 334 мың һа — картоп егілетін жер. Германияның бес миллион селолық «қожайындарының» үш миллионының «ша- руашылығы» халықтың ішіп-жемінің нашарлағанын (нан орнына картоп), кәсіпкерлер үшін жұмыс күші- нің арзандағанын көрсетеді.
Осы пролетарлық шаруашылықтарды суреттеп беру- ді аяқтау үшін мынаны қосайық: бұлардың үштен бірі дерлігінде (3,4 миллионның 1 миллионында) ешқандай мал жоқ, үштен екісінде (3,4 миллионның 2,5 миллио- нында) ірі қара жоқ, 9/ю болігіпеп астамында (3,4 мнл- лионның 3,3 миллионында) ат жоқ. Бұл пролетарлық шаруашылықтардыц ауыл шаруашылық ондірісінің жалпы жиынтығындағы үлесі өте аз: барлық шаруашы- лықтардың 3/б болігінің малы барлық малдың Vio бөлі- гіне жетпейді (барлық малды ірі қараға шакқанда, 29,4 миллион малдың 2,7 миллионы), олардағы егістік бүкіл егістік жердің 7г0 бөлігіпе жуық (24,4 милпнон гектардың 1,2 миллион гектары).
2 гектарға дейін жері бар шаруашылықтардың осы тобына аты жоқ, ірі қарасы жоқ, огороды гана бар не- месе картоп егетін ұлтарақтай жері бар миллиондсСГан пролетарлар мен 1—2 десятина жерде мал өсіретін не- месе огороды, т. с. кәсіпорны бар мыцдатан ірі қОжа- йындарды, капиталистерді араластыратын статистика- ның мӘселені қаншалықты шатастырып, жалғандыққа бұратынын елестетуге эбден болады. Бұл топта мұндай қожайындардың бар екені мынацан-ақ көрінеді: 3,4 миллион қөжайыннан (2 һа-ға дейін жері барлар) 15 428 қожайьінның әрқайсысында 6 және одан көті жұмысшы бар (семьялылар мен жалдама жұмысшьі- ларды қоса алғанда), ал осы барлық 15 мың қожайын-

362
в. и. Ленин
ның 123 941 жұмьісшысы бар, яғни бір шаруашылыққа орта есеппен 8 жұмысшыдан келеді. Ауыл шаруашы- лығының техникалық ерекшеліктерін еске алатын бол- сак,, осынша жұмыспіысының болуы бұлардың ірі ка- шіталистік өндіріс екепдігін көрсететіні күмэнсыз. 2 һа-ға дейін жері бар «қожайындардың» пролетарлық бұқарасы арасында мал өсіретін ірі шаруашылықтар бар екенін бұдан бұрынгы 1895 жылғы санақтың мэ- ліметтері негізінде меніц бұрын да көрсетуіме тура кел- ген-ді (меніц мына кітабымды қарацыз: «Аграрлық мэселе», СПБ., 1908, 239-бет*). Малының саны туралы да, жұмысшылардың саны туралы да мөліметтер бо- йынша осы ірі шаруашылықтарды бөліп шыгаруға эб- ден болатын еді, бірақ герман статистиктері 72 гектар- ға дейін жер иеленушілердің топтарын жерінің көлемі- не қарай будан гөрі усац топтарға бөлетін бес бөлімше туралы мӘліметтермен жуздеген бетті толтыруды артық көрген.
Әлеуметтік-экономикалық статистика — Әлеуметтік танымның осы ең қуатты құралдарыпың бірі — осы- лайша бейшара күйге түсіріліп, Әншейін статистикаға, ойынға айналдырылып отыр.
Ауыл шаруашылық кэсшорындары көпшілігінің не- месе олардың басым көпшілігінің мардымсыз, парцел- льдік, пролетарлық шаруашылықтардың разрядына жа- татын шаруашылықтар болуы Европа капиталистік ел- дерінің көбіне болмағанмен біразына ортақ құбылыс, бірақ капиталистік елдердің бэріне ортақ құбылыс емес, Мысалы, Америкада 1900 жылғы санақтың мэ- ліметтері бойынша, ферманың орташа көлемі 146,6 акр (60 гектар) болады, яғни Германиядағыға қарағанда 7!/2 есе үлкен. Ал мүлде ұсақ шаруашылықтардың са- ны, егер бұларға 20 акрға дейін (8 һа-га дейін) жері бар шаруашылықтарды қосатын болсақ, Vio болігінен шамалы-ақ асып түседі (11,8%). Тіпті көлемі 50 акрға дейін (яғни 20 һа-ға дейін) жері бар барлық шаруашы- лықтардың саны жалпы шаруашылықтар санының үіп- тен бірі ғана болады. Бұл мөліметтерді герман мөлімет-
Қараңыз: Шығармалар толық жинағы, 5-том, 101—291-беттер. Ред.

ҚА3ІРГІ ЕГІНШІЛІКТІҢ КАПИТАЛИСТІК ҚҰРЫЛЫСЫ 363
терімен салыстыру үшін мынаны ескеру керек: Амери- када көлемі 3 акрга ( = 1,2 гектарға) дейін жері бар шаруашылықтар жалпы табысы 500 доллар болғанда ғана есепке алынады, яғни 3 акрға дейін жері бар ша- руашылықтардың басым көпшілігі мүлде тіркелмейді. Сондықтан герман мӘліметтерінен де мүлде ұсақ ша- руашылықтарды шығарып тастау керек. Тіпті 2 һа-ға дейін жері бар шаруашылықтардың бөрін шығарып тастайық: қалған 2 357 572 шаруашылықтың 1 006 277- сі 2—5 һа жері бар шаруашылық болады, яғнн шаруа- шылықтардың жалпы санының 40 процентінен астамы мүлде ұсақ шаруашылықтар. Америкада істіц жайы мүлде басқаша болып отыр.
Сірө, крепостпиктік тӘртіптің дөстүрлері болмаған қезде (немесе оның барлық қалдықтарын неғұрлым батыл жойған кезде), жер рентасының ауыл шаруашы- лық өндірісін езуі болмаған (немесе Әлсіреген) кезде капитализм үлесті жері бар батырақтар мен күндікші- лердің миллиондаған кадрын тудырмай-ақ егіншілікте өмір сүре алады жэне тіпті ерекше тез дами алады.
ш
КАПИТАЛИЗМ ТҰСЫНДАҒЫ ШАРУА ШАРУАШЫЛЫҚТАРЫ
Біз шаруа шаруашылықтарына: бір жағынан, егінші- лердің көпшілігі дербес қожайындар болатын, ал екінші жағынан, семьялы жұмысшылардың саны жалдама жұ- мысшылардың санынан артық тоПтарды жатқыздық. Мұндай қожайындарда жалдама жұмысшылардың шын саны өте көп — 1,6 миллион болып шықты, бұл барлық жалдама жұмысшылар санының үштен бірінен астам. СірӘ, «шаруа» шаруашылықтарының барлық жиынтығында (2,1 млн.) капиталистік кэсшорындар да аз болмас. Шамамен алғанда ояардың саны қанпіа жэне олардың маңызы қапдай екенін біз төменде кере- міз, ал қазір семьялық еңбек пен жалдама еңбектің ара салмағына толығырақ тоқталайық. Бір шаруашы- лыққа келетін жұмысшылардың орташа санының қан- шалық коп екенін корейік:

364
В. И. Л EH ИН
Бір шаруашылықңа келе- тін жұмысшылардың орташа саны
Шаруашыльіқтар- дың толтары
бар-
ЛЫҒЫ
семьялы жұмыс- шылар
жалдама жұмыс- шылар
Пролетарлық іпа-
( 0,5
һа-га дейін
1,3
1,2
0,1
руашылықтар
1 0,5
- 2 һа
1,9
1,7
0:2
Шаруа шаруашы-
1 2
5 »
2,9
2,5
0,4
лықтары
5
- 10 »
3,8
3,1
0,7
1 10
-- 20 »
5,1
3,4
1,7
Капиталист ік іпа-
( 20
100 »
7,9
3,2
4,7
руаиіылықтар
1 100
және одан көп һа
52,5
• 1,6
50,9
Жалпы 3>0 2,1 0,9
Біз бұдан өнеркӘсіппен салыстырғанда жұмысшыла- рының саны жагынан көсіпорындардың көлемі ауыл шаруашылыгында жалпы алғанда ірі емес екенін көре- міз. 100 һа-дап астам жері бар жер иелеріпің ғана эр шаруашылыгыпда 50-деп артық жалдама жұмысшысы бар: олардың сапы — 23 566, яғни барлық шаруашы- лықтар санының процентінен азырақ. Олардағы жалдама жұмысшылар саны — 1 463 974, яғни 2 мил- лион шаруа шаруашылығындагыдан шамалы-ақ аз.
Шаруа шаруашылықтарынан 10 һа-дап 20 һа-ға дейін жері бар топ бірден көзге түседі: мұнда орта есеппеп 1 шаруашылыққа 1,7 жалдама жұмысшы ке- леді. Егер тек тұрақты жалдама жұмысшыларды бөлін көрсететін болсақ, онда бұл топтың 412 741 шаруашы- лығына келетін тұрақты жалдама жұмысшылардың саны (411 940 жұмысшылардың санына қарап бөлін- ген) 412 702 екенін кореміз. Бұл — бірде-бір кэсшорын жалдама еңбекті унемі пайдаланбай отыра алмайды деген сөз. Mine сондықтан біз бұл топты «гроссбауэр- лер» ретінде, ірі шаруа шаруашылықтары немесе шаруа буржуазиясы ретінде бөліп көрсетеміз. Әдетге бұған 20 жэне одан да көп гектар жер иеленушілер жатқызылатын, бірақ 1907 жылғы санақ егіншілікте жалдама еңбекті қолданудың жұрттың ойлап жұргені- нен гөрі кең тарап отырғанын, жалдама еңбекті үнемі

ҚА3ІРГІ ЕГІНШІЛІКТІҢ КАПИТАЛИСТІК ҚҰРЫЛЫСЫ 365
қолдану басталатын меже едөуір төмен жылжытылура тиіс болып отырғанын дӘлелдеді.
Сонан соң, семьялық еңбек пен жалдама еңбектіц арақатынасын қарастырғанда, біз пролетарлық шаруа- шылықтар мен шаруа іпаруашылықтарында семьялы жұмысшылардың орташа саны жалдама жұмысшылар санының өсуімен қатарласа үнемі өсіп отыратынын, ал капиталистік шаруашылықтарда жалдама жұмыс- шылар саны көбейгенде семьялы жұмысшылар саны азая бастайтынын көреміз. Бұл құбылыс эбден табигн құбылыс, ол 20 гектардан астам жері бар шаруа- шылықтарды капиталистік шаруашылықтарға қосатын қорытындымыздыҢ дұрыстығын дӘлелдейді, мұндай шаруашылықтарда жалдама жұмысшылар санының семьялы жұмысшылар санынан көптігі былай тұрсын, оның үстіне 1 шаруашылыққа келетін семьялы жұмыс- шылардың орташа саны да шаруалардағыдан гөрі азы- раң.
Орыс Әдебиетінде көптен бері-ақ, марксистердің халықшылдармен таластары басталган кездің өзінде, земство статистикасының мӘліметтері бойынша, мы- надай жағдай анықталған болатын: шаруа шаруашы- лығында семьялық кооперация капиталисты коопера- цияны құрудың базасы болып табылады, яғни семьнлы жұмысшыларының ерекше коптігімен кезге түсетін мықты шаруа шаруашылықтары жалдама еңбекті бар- ған сайын көп қолданып, капиталистік шаруашылық- тарға айналады. Қазір біз неміс статнстикасының бү- кіл герман егіншілігі үшін осы қорытындыны растай- тынын көріп отырмыз.
Германиядағы шаруа шаруашылықтарын алайық. Бөрін қосып алғанда, семьялық коопераңиЯҒа негіздел- геп (эр шаруашылыққа 2,5—3,4 семьнлы жұмысты келеді) кӘсіпорындар ретінде шаруа шаруашылықтары пролетарлық шаруашылықтардан, жеке басты адам- дардың кӘсіпорындарынан ерекше бОлады. Пролетар- лық шаруашылықтар жеке басты адамдардың шаруа- шылықтары деп аталуға тиіс, ойткені бір шаруашылық- қа орта есеппен тіпті екі жұмысшыдан да келмейді. Ал шаруа шаруашылықтары арасында бәсеке жалдама

166
в. и. Ленин
жұмысшыларды кімнің көп жалдайтыны үшін болып отыр: шаруа шаруашылығының көлемі неғұрлым ірі болған сайын семьялы жұмысшылар саны соғұрлым көбірек болады жэне жалдама жұмысшылар саны согурлым тезірек өседі. Ірі шаруа шаруашылықтарының семьялы жұмысшылардың сапы жағынан ұсақ шаруа шаруашылықтарыпап (2—5 һа) артықтығы бір жарым есеге жетіңкіремейді, бірақ жалдама жұмысшылардың саны жагыпап олардап торт еседен де артық асыи тү- седі.
Біз бұл арада жалпы алғанда ұсақ қожайындар, жеке алғанда ұсақ шаруалар табы мен жалдама жұ- мысшылар табы арасындағы түбегейлі айырмашылық- тың, марксистер эрдайым көрсетіп келген жэне буржуазияшыл экономистер мен ревизионистер ешбір түсіне алмай жүрген айырмашылықтың дэл, статисти- калық, дӘлелін көреміз. Товар шаруашылығының бүкіл жағдайы мынаған Әкеледі: ұсақ шаруалар өз кэсшор- нын ныгайтып, ұлҒайту үшін күреспей өмір сүре алмайды, ал бұл күрес ботеннің жұмыс күшін пайда- лануды apTTbIpyt үшін жэне бұлай пайдалануды арзан- дату үшін күресу болып табылады. Міне, сондықтан да, Әрбір капиталистік елде араларынан болмашы азшылығы «адам санатына қосылатын», яғни нағыз капиталиске айналатын бүкіл ұсақ шаруалар бұқара- сыііың капиталистік психологияны бойына сіңіріп, саясатта аграрийлерге ереді. Буржуазияшыл экономис- тер (ал олардың ізімен ревизионистер де) осы психо- логияпы қолдайды; маркснстер ұсақ шаруаларга жал- дама жұмысшыларға қосылудан басқа құтылудың амалы жоқ деп түсіндіреді.
Соидай-ақ 1907 жылғы санақтың тұрақты жұмысшы- лар саны мен уақытша жұмысшылар санының арақа- тынасы туралы мөліметтері де өте-мөте сабақ аларлық. Жалпы жэне тұтас алғанда уақытша жұмысшылардың саны жалпы санның дэл үштен бірі болады: 15 169 549- дың 5 053 726-сы. Жалдама жұмысшылардың 45 про- цент!, семьялы жұмысшылардың 29 проценті уақытша жұмысшылар. Бірақ түрлі типті шаруашылықтарда

ҚА3ІРГІ ЕГІНШІЛІКТІҢ КАПИТАЛИСТІК ҢҰРЫЛЬІСЫ 367
бұл арақатынас елеулі түрде өзгереді. Біз қабылдаған топтар бойынша мәліметтер мынадай:
Жұмысшылардың жалпы санына піақ- қанда уақытша жүмысшылардың проценті
Шаруашыльіқ топтары
' семьялы жұмысшы- лар
жалдама жұмысшы- лар
барлығы
■1
Г 0,5
һа-ға делін
55
79
58
[ 0,5
2 һа
39
78
45
1
[ 2
5 »
22
68
29
II
5
- 10 »
11
54
24
1
[ 10
- 20 »
14
42
23
III J
( 20
— 100 »
14
32
25
1100
және одан көп
11
33
32
Орта есвппен
29
45
33
Біз бұдан гектардан аз жері бар пролетарлық шаруашылықтар арасында (мұндай шаруашьілықтар барлығы 2,1 миллион!) уақытша жұмысшылар семья- лы жұмысшылардың да, жалдама жұмысшылардың да жартысынан көбі болып отырганын көреміз. Бұл— не- гізінен көлденең шаруашылықтар, оларда иелері тек уақытша гана істейді. 0,5 гектардан 2 гектарға дейін жері бар пролетарлық шаруашылықтардың арасында да уақытша жұмысшылардың проценті өте жоғары. Шаруашылықтар көлемінің артуына қарай бұл npo- цент төмендейді —тек бір жағдайда тана темендемейці. Атап айтқапда, аса ірі капиталистік шаруашылықтар- дың жалдама жұмысшылары арасыпда бұЛ проңент аздап жоғарылайды, ал бұл топта семьялы жұмысшы- лардың саны мүлде болмашы бОлғандықтан барлық жұмысшылардың ішінде уақытша жұмысшылардьщ проценті едөуір көтеріледі, 25 прОценттен 32 Процентке дейін өседі.
Шаруа шаруашылықтары мен капИталпстік шаруа-. шылықтардың арасындағы уақытпіа жұмысіпылардың жалпы саны жөніндегі айырмашылық Онша үлкен емес. Барлық шаруашылықтардаҒЫ семьяпы жұмыспіылар мен жалдама жұмысшылардың арасындагы айырма-

368
в. И. Ленин
шылық өте үлкен, ал егер семьялы уақытша жұмыс- шылардың арасында эйелдер мен балалар процентінің мейлінше жогары екенін ескертетін болсақ, мұны қазір көреміз, онда бұл айырмашылық бұдан да үлкен болып шығады. Демек, жалдама жұмысшылар ең өзгергіпі элемент...
IV
ЕГІІІШІЛІКТБГІ ЭЙЕЛДЕР МЕН БАЛАЛАР ЕҢБЕГІ
ауыл шаруашылығын жүргізіп отыр. Жалпы айт- қанда, шаруа шаруашылығында да эйелдер еңбегі басым, тек ірі шаруа кӘсіпорындары мен капиталистік көсіпорындарда гана еркектер көпшілік.
Семьялы жұмысшылар арасындагыдан гөрі жалдама жұмысшылардың арасында эйелдер жалпы алғанда азшылық. Сірэ, капиталистік егіншілер барлық топтар- да өзі ең жақсы жұмыс күштерімеп қамтамасыз ететін қожайындардыц қатарына жататын болса керек. Егер еркектерге қарағанда Әйелдердің көпшілік болуы қо- жайынның қысылшаң жавдайын жэне ең жаңсы жұ- мыс күштерін пайдалану мүмкіншілігі жоқ шаруашы- лықтың қанаҒаттанғысыз жағдайын көрсететін өлшем- дердің бірі болып табылады деп алсақ (ал мұндай жорамал әйел... туралы барлық мӘліметтерден лажсыз туады...
v
ҰСАҚ ӨІІДІРІСТЕ ЕҢБЕКТІҢ ЫСЫРАП БОЛУЫ
VI
ҚАЗІРГІ ЕГІНШІЛІКТЕ МАШИНАЛАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ КАПИТАЛИСТІК СИПАТЫ

ҚА3ІРГІ ЕГІНШІЛІКТІҢ КАПИТАЛИСТІК ҚҰРЫЛЫСЫ 369
VII
ҰСАҚ ӨНДІРІСТЕГІ ЕҢБЕК ӨНІМДІЛІГІНІҢ ТӨМЕНДІГІ ЖӘНЕ ШАМАДАН ТЫС ЖҰМЫС
Ауыл шаруашылыгында машиналардың қолданылуы туралы мөліметтердің маңызы экономикалық әдебиетте өдетте жеткілікті бағаланбайды. Біріншіден, машина- ларды қолданудың капиталистік сипаты бастан-аяқ ескерілмейді (егер Әцгіме буржуазияшыл okohomhct жайында болып отырса, өрқашан ескерілмейді), тиісті мӘселені зерттемейді, ол мөселені ңоя білмейді немесе ңойГысы да келмейді. Екіншіден, машиналардың қол- данылуы шаруашылықтың түрлі типтерінің, егіншілік- тің түрлі тӘсілдерінің, шаруашылықтың түрлі экономи- калыц жағдайларының көрсеткіші ретінде емес, оқшау алынып қаралады.
Егер біз, мысалы, жалпы ереже ретінде, үсақ өнді- ріске қарағанда ірі өндірісте машиналардың анағұрлым көп қолданылатынын жэне капиталистік шаруашы- лықтарда машиналардың көп шоғырлануын, ал кей- де жетілдірілген құралдарды капиталистік шаруашы- лықтардың түгел дерлік монополиялағанын көретін болсақ, онда бұл түрлі типті шаруашылықтарда жерді кутіп-баігтауда айырмашылыц бар екенін көрсетеді. Герман санағы есепке алған машиналардың ішінде бу- мен жүретін плугтар, қатарлы сеялкалар, картоп отыр- ғызатын машиналар бар. Олардың кебінесе капита- листік егіншілікте қолданылуы мұнда жердіц жақсы- рақ бапталатъшын, ұқсату техникасы жоғары, еңбек өнімділігі артық екенін көрсетеді. Ауыл шаруашылық машиналары туралы белгілі монографияның авторы Бензинг130 түрлі машиналарды қолданудың төжірибесі туралы мамандардың мӘліметтеріне сүйеніп, мынаны есептеп шыгарады: тіпті егіс жүйесін озгертпей, ма- шиналарды қолданудың өзі-ақ жекелеп алғанда шаруа- шылықтың таза табыстылығын ОндаГак есе арттырады. Бұл есепті ешкім теріске шығарған жоқ жэне негізі- нен теріске шығарылуы мүмкін де емес.
Жетілдірілген құралдарды қолдануҒа мүмкіндігі ЖОҚ ұсақ ондіруші жерді баптауда кейін қалуға мэжбур

370
В. И. ЛЕНИН
болады, ал ескі құралдар сақталып отырған жағдайда жерге көп еңбек сіңіру арқылы, «ыждағаттылықты» күшейту жэне жұмыс күнін ұзарту арқылы жүздеген жэне мыңдаған ұсақ өндірушінің тек бірлі-жарымы ға- на, ондағаны ғана ірі қожайынды «қуып жете» алады. Олай болса, машиналарды қолдану жөніндегі статисти- ка нақ ұсақ өіідірістегі шамадан тыс еңбек жумсау фактісін, марксистер орқапіап баса айтып жүргеп фак- тіні көрсетеді. Бұл фактіні ешқандай статистика тіке- лей есепке ала алмайды, бірақ статистиканың молімет- терін олардың экОномикалыц маңызы жағынан алып қарасақ, онда машиналарды қолданған жағдайда жэне оларды қолдануға мүмкіндік жоқ жавдайда, қазіргі қоғамда шаруашылықтың ңандай типтерінің қалыпта- сура тиіс екені, қалыптаспай қала алмайтыны айқын болады.
Бұл айтылғанды бізге венгр статистикасы бейнелеп береді. 1907 жылты герман сапағы сияқты (сондай-аң 1882 жәие 1895 жылдардагы санақтар да), машина- ларды қолдаиу жопіпдегі 1907 жылгы Дапияның ста- тистикасы сияқты, 1909 жылгы француз анкетасы сияқты, 1895 жылғы венгр санағы бүкіл ел бойынша алғаш рет дэл мөліметтер жинап, капиталистік егінші- ліктің артықшылығын, шаруашылықтар көлемінің ар- туына қарай машиналары бар шаруашылықтар процен- тінің артатынын көрсетеді. Бұл жағынан, мұнда жаңа ештеңе жоқ, тек герман мөліметтері дөлелденеді. Бі- рақ венгр статистикасының ерекшелігі сол, жетілдіріл- ген азғана құралдар мен машиналар туралы ғапа емес, барлыц, немесе барлық дерлік құрал-саймапдар туралы, тым қарапайым жэне өте қажетті құралдар- дың, плугтардың, тырмалардың, арбалардың, т. т. саны туралы деректер жинаған.
Осындай өте-мөте толық мөліметтердің арқасында азғана ауыл шаруашылық машиналары мен «сирек» техниканы (бумен жүретін плугтар сияқты) қолдану туралы деректердің үлгілі, былайша айтқанда, шаруа- шылықтың бүкіл құрылысын сипаттайтын маңызын долме-дол белгілеуге мүмкіндік туады. Венгр статисти-

ҚА3ІРГІ ЕГІНШІЛІКТІҢ КАПИТАЛИСТІК ҚҰРЫЛЫСЫ 371
касыныц* бумен жүретін плугтардан басқа плугтарды қолдану туралы мӘліметтерін алайық (бумен жүретін плугтар 1895 жылы бүкіл Венгрияда барлығы 179 бөл- ған, олардың 120-сы аса ірі 3 977 шаруашылықта бол- ған).
Плугтардың барлыц саны туралы жэне бұл сияқты барлық құралдардың ішіндегі өте қарапайым, неғұр- лым дөрекі, ең осал плугтардың (өте қарапайым плуг- тарға ағаш жетекті, бір түренді плугтар жатқызылған; басқалары: темір жетекті Әлгіндей плугтар, сосын 2 жэне 3 түренді плугтар, культиваторлар, түптегіштер, терец жыртатын плугтар) саны туралы мөліметтер мынадай:
Шаруа-
Шаруашылық топтары
шылық- тар саны (барлығы)
Плугтар саны (барлығы)
Оның ішінде өте қара- пайымдары
Өте ұсақ шаруашылықтар
(5 йохқа дейін)
1 459 893
227 241
196852
' 5 — 10 йох
569 534
335885
290 958
10-20 »
467 038
398365
329 416
20-50 »
235 784
283285
215 380
. 50-100 »
38 862
72 970
49 312
барлық ұсақ шаруашылықтар
1 311218
1 090 505
885 066
орташа шаруашылықтар
(100-1000 йох)
20 797
125 157
55 347
ірі шаруашылықтар (1000—
йохтан коп)
3 977
149 750
51 565
Барлығы
2 795 885
1 592 653
1 188830
Өте ұсақ шаруашылықтар туралы айтпағанпың өзін- де, біз 569 мың ұсақ шаруа шаруашылығыныц (5—10 йох, яғни 2,8—5,7 һа) 233 мыцының, 467 мың орташа * Қараңыз: «Landwirtschaftliche Statist) k der Lander der ungarischen Krone». Budapest («Венгр мемлекеті жерінің ауыл шаруашылық статистикасы». Будапешт. Ред.), 1900, 4 жэне 5-томдар. Венгр статис- тикасы барлық шаруашылықтарды басты 4 топқа бөледі: 1) өте ұсақ шаруашылықтар (5 йохқа дейін жері бар; йох=0,57 гектар); 2) ұсақ шаруашылықтар (5—100 йох жері барлар); 3) орташа шаруашылық- тар (100—1000 йох жері барлар) және 4) ірі шаруашылықтар (1000 йохтан көп жері барлар). Екінші топтьщ мүлде әр түрлі шаруашы- лықтарды қамтитыны айқып, сондықтан да мен оныц торт болімшесін келтіремін.

372
в. и. Ленин
шаруа шаруашылықтарының 69 мыцыныц плугтары мүлде жоқ екенін көреміз. Тек жоғарғы топтар ғана, яғни ірі шаруа шаруашылықтары мен капиталистік шаруашылықтар тана плугтармен қамтамасыз етілген, оның бер жағында 100 йохтан артық жері бар шаруа- шылықтарда ғана (мұндай шаруашылықтар 25 мың гана=барлық санпыц 0,9 процепті!) неғұрлым жетіл- дірілген құралдар басым. Шаруа шаруашылықтарында жұмыс нэтижесі ото наіпар болатын тым осал, оте қарапайым құралдар басым (жэне шаруащылық не- гұрлым ұсақ болса, бұл басымдық соғұрлым ұлғая түседі).
Барлық шаруашылықтардың көпшілігі (52%) болып табылатын, бірақ жердің болмашы үлесін (7%) алатын ете ұсақ шаруашылықтарды былай қойып, біз мына- дай қорытынды жасаймыз:
Миллионнан аса ұсақ жэне орташа шаруа шаруа- шылықтары (5—20 йох) топырақты оцдеу үшін тіпті ете қарапайым құралдардың озімен де жеткіліксіз қамтамасыз етілген.
Екі жүз елу мың ірі шаруа шаруашылықтары (20— 100 йох) оте қарапайым құралдармен қанағаттанар- лық қапа қамтамасыз етілген. Сонда тек 25 мың капи- талистік шаруашылық қана (расында, қолында бүкіл жердің 55 проценті бар) жетілдірілген құралдармен толық қамтамасыз етіліп отыр.
Екінші жағынан, венгр статистикасы егіншілік құ- ралының біреуіне қанша йох егістік жер келетінін есептеп шығарады, сөйтіп мынадай цифрлар алады (плугтар, тырмалар мен арбалар туралы мӘліметтерді ғана келтіреміз, олардың шаруашылықтарға болінуініц сипаты біздің плугтар жөнінде көргенімізбен мулде бірдей екенін ескертеміз).
Мынадай ftox егістік жерден келеді
шаруашылықтарда:
1 плугке
1 тырмаға
1 арбаға
өте үсақ
7
8
7
үсақ
12
13
15
ортатпа
27
45
40
ірі
28
61
53

ҚЛЗІРГІ ЕГІНШІЛІКТІҢ КАПИТЛЛЙСТІК ҚҰРЫЛЫСЫ 373
Мұның өзі барлың егіншілік құралдарымен мулде ңанаГаттанГысъіз қамтамасыз етілген пролетарлық ша- руашылыңтар мен шаруа шаруашылықтарында оларда- Ғы егістік жердің бүкіл көлемімен салыстырғанда егін- шілік құралдары тым көп деген сөз. Құралдармен тым болмашы қамтамасыз етілу жэне оларды ұстаудың адам тозгісіз қымбаттығы — капитализм тұсында ұсақ өндірістің халі осындай. Әрбір үлкен қаладағы пэтер статистикасы да бізге халықтың төменгі таптарының, жұмысшылардың, ұсақ саудагерлердің, ұсақ қызмет- шілердің, т. т. нашар тұратынын, ең тар және ең жа- ман пӘтерлері болатынын, сөйтсе де 1 текіпе футқа бэрінен ңымбат төлейтінін дэл осылай көрсетеді. Фаб- рика казармасындағы пэтердщ немесе кедейлерге са- лынган кез келген лашықтың кеңістік өлшемі салыс- тырма есеп бойынша Нева проспектісінің бір жеріндегі сөулетті пэтерлерден қымбат.
Ендеше, Германия жөнінде де, барлық капиталистік елдер жөнінде де мынадай қорытынды шығады. Егер жетілдірілген азғана құралдар мен ауыл шаруашылық машиналарының қолданылуы туралы мөліметтер бізге олардың қолданылуы шаруашылықтардың көлемімеп қатар өсетінін көрсететін болса, онда мұның өзі егінші- лікте ұсақ опдірістіц барлың қажетті құралдармен на- шар қамтамасыз етілгепі деген сөз. Мұның өзі ұсақ өн- дірісте жаман, ескірген, құйтақандай шаруашылыққа ғана жарамды тым көп құралдарды ұстаудағы ецбектіц ысырап бОлуы мен езінің ұлтарақтай жерінде осы ес- кірген, жабайы құралдармен өйтіп-бүйтіп амалдау үшін шаруаны зорыққанша еңбек істеуге мэжбур ете- тін ауъір муңтаждың қосылады деген соз.
Егер ауыл шаруашылық машиііаларының қолданы- луы туралы соншалық қарапайым жэне жұртқа сонша- лық таныс мәліметтердің қоғамдық-экопомикалық ма- ңызы жөнінде ойланатын болсақ, онда бұя мӘліметтер, міне, осыны көрсетеді.
Капитализм еғіншілік техникасын жетілдіреді, оны ілгері бастырады, бірақ мұны ол ұсақ өндірушілер бұ- қарасын күйзелтіп, томендетіп, жаныіптамайынпіа, бас- қаша түрде істей алмайды.

374
в. И. Л Е Н И Н
Бұл процестің қоғамдық маңызы мен қарқынын ай- қын көрсету үшін қорытындыда 1882, 1895 жэне 1907 жылдардағы үш герман санағының мӘліметтерін салыс- тырайық. Мұндай салыстыру үшін бүкіл осы ДӘуір бо- йына есепке алынып келген бес ауыл шаруашылық ма- шинасының цолданылу реттерініц саны туралы мөлі- меттерді алува тура келеді (бұл машиналар: бумен жүретін плугтар, сеялкалар, шөп машиналары мен жат- калар, бумен жұмыс істейтін жэне басқа молотилка- лар). Мынадай жағдайды көреміз:
Шаруашылық топтары
Басты а. реттердің
1882
ш. машиналары қолданылғап жүз шаруашылыққа келетін
саны
1895
1907
I
2 Ьа-ға дейін
0,5
1,6
3,8
( 2 — 5 »
3,9
11,9
31,2
II
1 5-10 »
13,5
32,9
71,1
( 10— 20 »
31,2
60,8
122,1
III
f 20 — 100 »
59,2
92,0
179,1
1 100 жәнө одан
артық һа
187,1
208,9
271,9
Орта есеппен
8,7
16,6
33,9
Прогресс едөуір сияқты: ширек ғасырдың ішінде басты машиналарды қолданылу реттерінің саны жал- пы алганда төрт есе дерлік өскен. Бірақ, зер салып қа- рағанда, біз былай деп айтуға тиіс боламыз: басты бес машинаның біреуінің болса да қолданылуын дағдылы жағдайға айналдыру үшін жалдама еңбекті үнемі пай- даланбай отыра алмайтын шаруашылықтардың шама- лы азшыдығына толық ширек ғасыр қажет болды. Өйт- кені қолданылу реттерінің саны шаруашылыңтардың санынан асып түскенде ғана бұл қолдануды дагдылы жағдай деп атауға болады, ал біз мұны капиталистік жэне ірі шаруа шаруашылықтары жөнінде Ғана көріп отырмыз. Бэрш қосып алғанда олар шаруашылықтар- дың бүкіл санының 12 проценті болып отыр.

ҚА3ІРГІ ЕГІНШІЛІКТІҢ КАПИТАЛИСТІК ҚҮРЫЛЫСЫ 375
Ұсақ жэне орташа шаруалар бұқарасы кашіталистік прогрестің ширек ғасырынан кейін мынадай жағдайда қалып отыр: жыл бойына Әлгі бес машинаның Әйтеуір біреуін ұсақ шаруалардың үштен бірі ғана, ал орташа шаруалардың үштен екісі ғана пайдалана апады.
(1-мақаланың соңы.)

376
КООПЕРЛТИВТЕР ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕНІҢ КОПЕНГАГЕНДЕГІ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СОЦИАЛИСТІК КОНГРЕСТЕ ҚАРАЛУЫ
Бұл мақалада мен конгрестің жоғарғы таңырыпта корсетілген мэселе жөніндегі жұмысының барысын ба- яндаумен жэне социалистік ой-пікірдің осында өзара күрескен багыттарын снпаттаумен шектелмекпін.
Конгреске дейін кооперативтер туралы қарарлардың үш жобасы жариялапгап болатып. Бельгия жобасы («Халықаралық Социалистік Бюропыц Мерзімді Бюл- летенінің» 5-номері, ол халықаралық конгрестердің рес- ми үш тілінде үздік-создық шығЫп тұрады) жұмысшы- социалистерді кооперативтерде озіндік мөні бар бірдеңе, өлеуметтік мӘселені шешуге құрал боларлық бірдеңе бар деп қарайтындардың ілімдеріне қарсы сақтандыру- дан бастайды. Содан соң, кооперативтерді өзінің таптық күресінің құралы ретінде пайдалануға жұмысшы табы- ның өте-мөте мүдделі екендігін мойындай келіп, Бель- гия партиясының жобасы кооперативтердің тікелей тиімділігін көрсетеді (сауда қанаушылығымен күресу, зат дайындап берушілердегі еңбек жағдайларын жақ- сарту жэне т. т.), сойтіп социалистік партиялар мен кооперативтер арасында «үйлесімді, барған сайын не- гұрлым тығыз байланыс» орнатылса екен деген тілек білдіреді.
Француз социалистік партиясы копшілігінің жобасы Жорестің рухында жасалған. Кооперативтер кокке кө- тере дӘріптеліп — дэл буржуазиялық реформаторларда- ғы сияқты — «Әлеуметтік өзгерістің» «қажетті» элемен- ті ретінде көрсетілді. Кооперативтерді жеке адамдар-

КООПЕРАТИВТЕР ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕНІҢ ... ҚАРАЛУЫ 377
дың одағынан ассоцнаЦИялардың жалпыға бірцей федерацияларына айналдыру туралы бұлдыр сөздер ай- тылады. Пролетарлық кооперативтер ұсақ қожайынсы- мақтардың (егіншіліктегі) кооперативтерімен шатас- тырылады. Кооперативтердің бейтараптығы уағызда- лып, социалистік партия жөнінде кооперативтерге қандай да болсын міндеттер жүктеудің зияндылығы си- патталады.
Ақырында, француз социалистері азшылыгының жо- басы (гедшілдік) үзілді-кесілді былай дейді: коопера- тивтер өз алдына эсте таптық ұйымдар (мысалы, кэ- сіптік одақтар сияқты) бола алмайды, кооперативтер- дің маңызы оларды кімнің қалай пайдалануына қарай анықталады. Кооперативтерге көптеп кіру арқылы жұ- мыспіылар капиталға қарсы күресу үшін олардан пай- да көре алады, қазіргі құрылыстыц қайшылықтары жойылгаіінан кейін құрылатьш соцпалистік қоғңмның қандай болатынын соның мысалынан белгілі бір дэре- жеде түсінетін болады. Сондықтан жоба кооперативтер мацызының шектеулі болатынып атап корсетеді, сөйтіп социалистік партияларды пролетарлық кооперативтерге жэрдемдесуге шақырады, кооперативтік жалған үміт- терден саңтандырады, бұқараға өзінің шын міндеті: саяси өкіметті жеңіп алу және өндіріс пен айырбас құ- ралдарын жалпыға ортақ меншікке айналдыру екенін түсіндіру үшін социалистердің кооператив ішінде ТОП- тасуын ұсынады.
Бұл арада негізгі екі бағыт байқалып отырғаны ай- дан анық: бірі — пролетарлық тап күресі багыты, бұл күрес үшін кооперативтерді күрес құралы ретінде, кү- рестің көмекші құралдарының бірі ретінде мойындау жэне кооперативтер жай ғана сауда кэсшорындары бо- лып қалмай, шынымен жоғарыдағыдай роль атңаруына керекті жағдайларды белгілеу. Екінші бағыт — Проле- тариаттың тап күресіндегі кооперативтердің ролі тура- лы мӘселені күңгірттендіретін, кооперативтердің маңы- зын осы күрестің шегінен асырьш жіберетін (яғнн пролетар мен қожайындардың кооперативтерге көзкң- растарын шатастыратын), кооперативтердің мақсагта- рын прогресшіл қожайындар мен қожайынсымақгар-

378
В. И. ЛЕН И Н
дыц идеологы — буржуазиялық реформатор үшін де қолайлы жалпы сөздермен белгілейтін ұсақ буржуазия- лық бағыт.
Амал не, бұл аталған екі бағыт күні бұрын Әзірлен- ген үш жобада белгіленіп қана ңойъілды, мэселенщ ше- шімі солардың өзара күресіпе байланысты болмақ екі бағыт ретінде ашық, айқып, мықтап қарама-қарсы қойылмады. Сондьтқтан да прогрестің жұмысы бір қа- лыпты болмай, шатасып, стихиялы болып кетті. Минут сайын пікір алалыгы «туып отырды», бірақ оларды эб- ден анықтап алмады, сөйтіп осының салдарынан пікір жаңсақтығын көрсететін, социалистік партиялар кон- гресінің қарары бере алатын жэне беруге тиісті нэрсе- лерді тугел бермейтін қарар келіп шықты.
Кооперативтер туралы мэселе жөніндегі комиссияда бірден екі ағым байқалды. Бірі — Жорес пен Эльмнің багыты. Эльм кооперативтік комиссиядағы төрт неміс делегатының бірі болды да, немістердің өкілі ретінце жэне тура оппортунист!к рухта сөйледі. Екінші ба- ғыт — бельгиялық бағыт. Австрия кооперативтік қозға- лысының көрнекті қайраткері, белгілі бір принциптік багытты қорғамаған, бірақ (дұрысында: «бірақ» емес, қайта дәл сондықтан) оппортунистерге анағұрлым кө- бірек ойысқан австриялық Карпелес делдал, бітістіру- ші болды. Оның үстіне, бельгиялықтарды Жореспен жэне Эльммен таласуға мэжбур еткен нэрсе, мэселеге пролетарлық көзқарас пен ұсақ буржуазиялық көзқа- растың бір-біріне дұшпандығы мен ымырасыздығын айқын ұғынудан гөрі, көбіне-көп кооперативтік істі шын пролетарлық тұрғыдан қоюды іштей түйсіну ғана болды. Сондықтан, мысалы, Ансель (кооперативтік комиссинның председателі) комиссияда кооперативтер- дің бейтараптығына қарсы, олардың маңызын асы- ра бағалауга қарсы, бізге иоотгератор-социалистер емес, соі{шь/шст-кооператорлар болу қажет екендігін жақта- ған тамаша, жалынды сөз сөйледі,— ал нақ сол Ансель қарарды Әзірлегенде Жорес пен Эльмнің тұжырымдары жөнінде өзінің көнгіштігімен, пікір алалығының себеп- терін өзінің жете ұғынғысы келмегендігімен тура адам- ды ашындырардай болды.

КООПЕРАТИВТЕР ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕНІҢ ... ҚАРАЛУЫ 379
Алайда комиссияның мӘжілістеріне қайта оралайық. Комиссия жұмысының барысына кооперативтік қозға- лыс күшті дамыған ұлттардың өкілдері іпешупіі ықпал тигізгені түсінікті. Бұл арада бельгиялықтар мен не- містердің арасындавы алауыздық бірден байқалды, мұ- ның өзі немістерге аса қолайсыз тиді. Әбден дөйекті, эбден айқын болмағанымен, бельгиялықтар қалай де- генмен де пролетарлық бағыт ұстады. Эльм барып тұрған оппортунист ретінде сөйледі (әсіресе кіші комис- сияда, ол туралы төменде айтылады). Әрине, басшы- лық роль бельгиялықтарда болды. Австриялықтар бельгиялықтарға қарай ойысты, сөйтіп комиссия жұ- мысының аяғында австриялыі$-белъгиялыі$ қарар оқыл- ды, ал неміс қарарын ұсынған Эльм бұл қарардың жо- рестік жобамен келісуі эбден мүмкін деп санайтынын турадан-тура мөлімдеді. Француздарда Жореске қарсы күшті азшылық болғандықтан (Жорестің кЪзқарасын 202 манцат жақтады, ал Гедтің көзқарасын 142 мандат жақтады), ал немістерде, тегінде, Эльмге қарсы күшті азшылық бұдан кем бола қоймайтындықтан (егер екі көзқарас туралы мэселе айқын жэне қатаң қойылған болса), австриялық-бельгиялық одақтың жеңіп шығуға деген үміті зор болды. Сонымен, Әңгіме, өрине, сөздің тар мавынасында айтқандағы «жеңіс» туралы емес, кө- бінесе кооперативтерге пролетарлық козқарасты дэйек- ті түрде қорғау туралы болды. Кіші комиссияда Жорес пен Эльмге шамадан тыс кеңшілік жасалуы салдары- нан мұндай дөйектілікке жету қолдан келмей қалды.
Біздерге, орыс социал-демократтарына, келер бол- сақ, біз комиссияда австриялық-бельгнялық баҒытты қолдауға тырыстық жэне осы мацсатлен, австриялық- бельгиялық ымырашыл жоба жарияланбастан бұрын- ақ, мынадай мазмұндағы қарарымыздың жобасын ұсын- дық:
«РОССИЯ СОЦИАЛ-ДЕМОКРАТИЯЛЫҚ ДЕЛЕГАЦИЯСЫНЫҢ ЖОБАСЫ
Конгресс былай деп біледі:
1) Пролетариаттық тұтыну серіктіктері жұмысшы табыиың жағдайын мына жағынан жақсартады: сауда делдалдары тара-

380
В. и. Л ЕН И Н
пынан болатын эр түрлі қанаулардың мөлшерін кемітеді, зат дайындап берушілердің кәсіпорындарында істейтін жұмысшы- лардың еңбек жағдайларына эсер етеді және өз қызметшілері- нің жағдайын жақсартады.
2) Бұл серіктіктер жұмысшыларды стачкалар, локауттар, саяси қуғындаулар кезінде және басқа жағдайларда қолдай оты- рып, пролетариаттың экономикалық және саяси бұқаралық кү- ресі үшін үлкен мацыз ала алады.
Екінші жағынан, конгресс мынаны атап көрсетеді:
1) өндіріс құралдары экспроприациялануға тиісті таптың— экспроприаңиялапуы іске асырылмайынша социализмнің орна- тылуы мүмкіп емес таптыц қолында болып тұрғанда, тұтыну серіктіктеріпің комсгі арқылы қол жететін жақсартулар өте жартымсыз болуы мүмкін;
2) тұтыну серіктіктері капиталмен тікелей күресетін ұйым- дар бола алмайды, олар басқа таптардың осы сияқты ұйымда- рымен қатар өмір сүреді, ал бұл ұйымдар әлеуметтік мәселені тап күресінсіз және буржуазияны экспроприацияламай-ақ ше- шуге пайдаланылатын құрал болып табылады деген жалған үміт туғызуы мүмкін.
Конгресс барлық елдердің жұмысшыларын мынаған:
a) пролетарлық тұтыну серіктіктеріне кіруге, сонымен бір- ге бұл ұйымдардың демократиялық сипатын қорғай отырып, олардың дамуына барынша жәрдемдесуге,
b) тұтыну серіктіктерінде тынбастан социалистік насихат жүргізу арқылы жұмысшылар арасында тап күресі мен социа- лизм идеяларын таратуға жәрдемдесуге,
c) сонымен бірге жұмысшы қозғалысының барлық формала- рының мүмкіндігінше неғұрлым толық жақындасуына жетуді көздеуге шақырады.
Сондай-ақ конгресс өндіруші серіктіктер тұтыну серіктіктері- нің құрамдас бөлігі болған жағдайда ғана олардың жұмысшы табының күресі үшін маңызы бар екенін атап көрсетеді».
Қарарлардың барлық жобалары кіші комиссияға тап- сырылған-ды (халықаралық конгресс комиссияларының үлкендігі сонша,— эр комнссияға Әрбір ұлт 4 делегат- тан жібереді,— сондықтан қарарлардың текстін комис- сиялар толық жипалгап жағдайда талқылап-Әзірлеу ту- ралы сөз болуы да мүмкін емес). Кіші комиссияға 10 адам кірді: екі бельгиялық (Ансель мен Вандервельд), бір француз (Жорес), бір австрііялық (Карпелес), бір неміс (Эльм), бір голланднялық (марксист Вибо), бір- бірден итальян, дат, ағылшын, орыс социал-демократы (Воинов жэне мен — біздің социал-демократиялық делегация өкіл сайлауға жиналып үлгірмеді — сондық- тан екеуміз де қатыстық, ал дауысты біреуіміз бердік).

КООПЕРАТИВТЕР ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕНІҢ ... ҚАРАЛУЫ 381
Кіші комиссияда қарардың текстін әзірлеудің таза қара жұмысы қолға алынды. Ең ұсақ, стильдік өзгеріс- терді былай қойғанда, конгресс қабылдаған текст сол кіші комиссия Әзірлеген текст;— оқушылар конгресс қарарының текстін осы номердің басқа бір жерінен Оқи алады. Кіші комиссиядағы күрес — комиссиядағы кү- рестен өзгеше — кооперативтердің партияларға козқа- расы туралы мэселеге емес, кооперативтердің маңызы мен ролі туралы анағұрлым принципті мэселеге шоғыр- ланды. Бельгиялықтар кооперативтердің ролін капита- листер табын «толық экспроприациялау» (eXpropriation integrale) жолындағы пролетарлық тап күресінің (бел- гілі жағдайларда) ықтимал көмекші құралдарының бі- рі ретінде неғұрлым принципті тұрғыдан белгілеуге бейім болды. Жорес қолдаған Эльм үзілді-кесілді қарсы шығып, өзінің бүкіл оппортунизмін түгелдей көрсетті. Ол жалпы алғанда мөселенің экспроприациялауға де~ йін барар-бармасы белгісіз деді, оз басының мұны мүл- де қисынсыз деп есептейтіндігін айтты, «көпшілік» (!) үшін мұның өзі талас мэселе, неміс социал-демократия- лық партиясының программасында экспроприациялау деген жоқ, сондықтан «Ueberwindung des Kapitalis- mus» — «капитализмді нгеріп кету» деп айту керекде- ді. Бебельдің Ганноверце, Бернштейнмен таластардың қорытындысында айтқан «es bleibt bei der Ехргоргіа- tion» — «біз бұрынҒыша өкспроприациялауды жақтай- мыз» 131 деген атақты сөздерін неміс оппортунизмі кө- семдерінің бірі ұмытып кетті. Осы таластармеп байла- нысты «социализация туралы мэселе» туды. Жорес кооперативтердің маңызын анықтағанда: «олар жұмыс- шыларға (конгресс қабылдаған қарардың текстінде тұрганындай) өпдіріс пен айырбас құрал-жабдықтарын демократияландыруды жэне социализациялауды Әзір- леуге комектеседі» деген сөздер тұрсын деп үзілді-ке- сілді талап етті.
Мұның өзі — ұсақ қожайынсымақтың идеологтары үшін жэне буржуазиялық реформизм теоретиктері үпіін эбден қолайлы, бұлдыр, күңгірт бос сөздердің бірі, Жорес мұндайға сондай шебер жэне сондай құмар. «Өнді- ріс пен айырбас құрал-жабдықтарын демократияланды-

382
в. И. Ленин
ру» деген не? (Кейін комиссияда, жоба кіші комиссия- дан осында қайтарылван кезде, француздар құрал-жаб- дықтар — moyens деген сөзді — күш — forces деген сөз- бен ауыстырды, бірақ бұдап істің мөні ешбір өзгерме- ді.) Капиталистік ірі оіідірістен гөрі шаруа өндірісі «демократиялырақ» (дедім мен комиссияда). Бұл біз- дер, социалистер, ұсақ опдіріс қүруды тілейміз деген сөз бе? «Социализация» дегеп не? Мұны бүкіл қоғам- ның мешпігіпе айпалдыру деп түсінуге де болады, бі- рақ бұҒаи қоса оиы шаруалар серіктіктерінен бастап, муниципалдық моншалар мен эжетханаларға дейін ка- питализм шеңберінде жасалатын қандай да болса ішін- ара шаралар, қандай да болса реформалар деп түсі- нуге де болады. Кіші комиссияда Жорес даниялық ауыл шаруашылық серіктіктеріне сүйенді емес пе, сірө, буржуазиялық экономистерден соң іле-шала ол мұны капиталистік көсіпорындар емес деп ұқСа керек.
Бұл оппортунизмге қарсы эрекет ұйымдастыра оты- рып, біз (орыс жэне поляк социал-демократтары) Эльм- ді қойып, «Neue Zeito-тщ қосымша редакторы, коопе- ративтік комиссияда немістер жағынан болган Вурмге пікір айтуға өрекет жасадық. Вурм «демократияланды- ру жэне социализациялау» туралы сөздерді мақұлдама- ды, бірсыпыра (ішінара) түзетулер ұсынды, Эльм мен марксистер арасында елшілік жасады, бірақ Эльмнің «тастай қаттылық» көрсеткені сондай, Вурм дэнеце де шығара алмады. Неміс делегациясында кооперативтер туралы мэселе сейсенбі күні-ақ көтерілгендігін мен конгрестен кейін барып «Leipziger Volkszeitung»-TeH (№ 201, 31 август, 1910 ж., 3. Beilage) оқыдым. «Р. Фишер,— деп жазады осы газеттің тілшісі,— неміс де- легаттары арасында кооперативтер туралы мэселе жө- нінде алауыздық жоқ па деп сұрады». Элъм былай деп жауап берді: «Бар. Бүгін-ертең оларды жоюға болмай- ды. Конгрестердің шешімдері қашанда ымыраласу ше- шімдері болып келеді, сондықтан бұл мэселе жөнінде де іс, сірө, ымыраласумен тынатын болар». Вурм: «Ме- нің кооперативтер туралы көзқарасым фон Эльмнің көз- қарасынан мүлде басқаша (durchaus andere); бірақ біз, сірө, ортақ қарарға қалай дегенмен де келісетін болар-

КООПЕРАТИВТЕР ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕНІҢ ... ҚАРАЛУЫ 383
мыз». Осыдан кейін делегация мөселені о дан өрі тал- қылауды керексіз деп тапты.
Бұл хабар Штутгарттағы халықаралық съездің өзін- де-ақ эбден байқалған құбылысты дөлелдейді. Неміс делегациясы партия мен кӘсіптік одақтар өкілдерінен тепе-тең мөлшерде құрылады. КӘсіптік одақтардан тү- гелдей дерлік оппортунистер өтеді, өйткені опар эдетте секретарьларды жэне одақтардың басқа «бюрократия- сын» сайлайды. Жалпы алғанда немістер халықаралық съездерде ұстамды принциптік бағытта болуға қабілет- сіз, сондықтан Интернационалда кейде гегемондықтан айрылып қалып жүреді. Эльмнің алдында Вурмның дӘрменсіздік көрсетуі — Герман социал-демократиясын- дағы датдарысты, оппортунистермен үзілді-кесілді сөз- сіз ажырасуға ұмтылудың өріс алуынан болып отыр- ған дағдарысты тек тағы да бір рет айқындап берді.
Кооперативтердің партияға ақшалай көмектесуі ту- ралы мэселе жөнінде де Эльм мен Жорес кіші комис- сияда бельгиялықтардан шамадан тыс кеңшіліктер ал- ды, сөйтіп бельгиялықтар мынадай тұжырымға: «коо- перативтер тікелей өздерінің қаржыларынан саяси жэне көсіптік қозғалысқа көмектесуі керек не жэне қай дэрежеде көмектесуі керек деген мэселе Әрбір елдің кооперативтерінің шешуіпе беріледі» деген тұжырымға келісті.
Кіші комиссияның жобасы біржолата бекіту үшіи комиссинға қайтып оралғанда, біз бар назарымызды нақ осы екі пунктке аудардық. Біз Гедпен бірге екі (басты-басты) түзету енгіздік: біріншіден, «(коопера- тивтер) жұмысшыларға өндіріс пен айырбасты демо- кратияландыруды және сөциализациялауды Әзірлеуге көмектеседі» деген сөздерді: «(кооперативтер) капита- листер табын экспроприациялағаннан кейін өндіріс пен айырбастың жұмыс істеуін Әзірлеуге белгілі дэрежеде көмектеседі» деген сөздермеп ауыстыруды ұсындық. Стилистика тұрғысынан Ошпа сотті тұжырымдалмаған бұл түзетудің мағынасы кооиеративтердІҢ жұмысшы- ларға қазір көмектесе алмайтындыГында емес, коопера- тивтер қазірдің өзінде-ақ эзірлеп отырган ендіріс пен айырбастың болашақтағы жұмысының капиталистерді

384
в. И. Ленин
экспроприациялағаннан кейін Гана болатындығында. Екінші түзету кооперативтердің партияға көзқарасы туралы айтатын пунктке қатысты болды. Біз: не «со- циализм тұрғысынан алғанда (яғни жұмысшы күресіне көмек) қалайда қажет» деген сөздерді қосуды, не бүкіл осы пунктті басқа пупктпсн ауыстыруды, пролетариат- тың таптық күресіпе тікелей көмек көрсетудің қажетті- гін кооперативтерде уагыздауды жэне қорғауды социа- листерге тікелей ұсыпатын пунктпен ауыстыруды ұсын- дық.
Тек 15-ке жуық дауыс қана алған екі түзетуді де комиссия қабылдамай тастады. Социалист-революцио- нерлер — халықаралық съездерде Әрқашан болғанып- дай — Жоресті жақтап дауыс берді. Орыс жұртшылы- ғы алдында олар тіпті Бебельдің өзін оппортунизмге ұрынды деп айыптаудан да тайынбайды, ал Европа жұртшылығы алдында олар Жорес пен Эльмнің соңы- нан ереді! Вурм соңғы үш абзацтың орнын ауыстыру арқылы қарардың соцгы жагып түзстпек болған еді. Алдымеп көоператнвтерді бір фсдорацияга қосу қажет деп айтылсып (соңыпап сапаганда екінші абзац). Одаті соң партиЯға тікелей көмектесу керек пе элде жоқ па, бұл кооперативтерге байланысты деп мәлімделсін (со- ңынан санағанда үшінші абзац). Ал ақырғы абзац мы- надай сөздермен: «бірақ» деген созбен (біраң конгресс партия мен кӘсіптік одақтар жэне кооперативтер ара- сындағы барған сайын етене жақын қарым-қатынас болуы қажет екендігін мөлімдейді деген сөздермен) бас- талсын. Сонда конгрестің партняға көмектесуді коопе- ративтерге усынГандыГы жалпы контекстен айқын бө- лады. Эльм тіпгі осы түзетуді де қабылдамады! Бұдан соң Вурм ұсынган түзетуін қайтып алды. Сол кезде Ви- бо бұл түзетуді өз атыпап дауысқа қойды, біз оны жақ- тап дауыс бердік, бірақ түзету қабылданбады.
Конгресс пленумында өзімізді қалай ұстауымыз ке- рек деген мэселе жөнінде біз Гедпен кеңестік. Гед бы- лай дел топшылады,— және оның пікіріне немістің ре- ВОЛЮЦИЯШЫЛ социал-демократтары қосылды,— ішінара түзетулерге бола конгресс пленумында жанжал туғы- зудыц қажеті жоқ, жалпы алғанда қарарды жацтап

КООПЕРАТИВТЕР ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕНІҢ ... ҚАРАЛУЫ 385
дауыс беру керек. Қарардың кемшіліктері мынада: со- циализмнің мақсаттарын анықтау кэдесше аса алмай- тын, бірақ осындай анықтаумен цатар тұрған ревизио- нистік бір сөздерді жібергендігінде,— жэне жұмысшы кооператнвтері жұмысшы табының күресіне көмектесу- ге тиіс деген пікірді Онша кушті білдіре алмайтын бір сөйлемінде. Мұндай кемшіліктерді түзетуге тырысқан жон болар еді, бірақ соған бола пленумда тапас шыға- руға негіз жоқ. Біз Гедтің бұл пікірімен келістік, сөй- тіп қарар конгресс пленумыпда бірауыздан қабылданды.
Копгрестің кооперативтер туралы мэселе жоніндегі жұмыстарын қорыта келіп, біз,— қарардың кемшілік- терін өзімізден де, жұмысшылардан да жасырмай,— пролетарлық кооперативтердің міндеттерін негізінен ал- Ғанда Интернационалдың дұрыс анықтағанын айтуға тиіспіз. Партияның Әрбір мүшесі, Әрбір социал-демократ жұмысшы, Әрбір саналы жұмысшы-кооператор қа- былданған қарарды басшылыққа алуға жэне өзінің бү- кіл қызметін осы қарардың рухында жүргізуге тиіс.
Копенгаген конгресі жұмысшы қозғалысы дамуының белгілі бір сатысын, былайша айтқанда, оныц кобінесе кеулей дамыван, сойтіп пролетарлық кооперативтерді тап күресі арнасына тарта бастаГан кезін көрсетеді. Ре- визиопистермеп екі арада алауыздық бары байқалды, бірақ ревизионистердіц дербес программамен шығуына дейін Әлі алыс еді. Ревизионизмге қарсы күрееу кейін- ге қалдырылды, бірақ бұл күрес сөзсіз болады.
«Социал-Демократ» №17, «Социал-Демократ » газетініц
25 сентябрь (8 октябрь), 1910 ж. текстг бойынша басъсльт
Ңол цойған' И. Ленин отыр

386
КЕЙБІР СОЦИАЛ-ДЕМОКРАТТАРДЫҢ ИНТЕРНАЦИОНАЛДЫ РСДРП-ДАҒЫ ІСТІҢ ЖАЙЫМЕН ҚАЛАЙ ТАНЫСТЫРАТЫНЫ ТУРАЛЫ
Копенгаген халықаралық конгресіне байланысты бір- қатар басылымдарда біздіц партиядагы істің жайы ту- ралы мақалалар шықты. Партиялық (дұрысында: анти- партиялық) үш түрлі ағымның өкілдері жазған үш ма- қалаға қысқаша тоқталып өтелік.
Амал не, біздің герман жолдастардың орталық орга- пында («Vorwarts», 28 август) басылтан мақаланы дө- рекілігі жағынан бірінші орынға қоюға болады. Бұл мақала — аноним мақала. Оның «Біздің орыс тілшіміз- ден» деген тақырыпшасы ғана бар.
Бұдан оқушы мыналарды: «біздің партияда үйлесім- сіз үлкеп роль атқарып жүрген орыс өмигранттары Әлі ешқашанда орыс жұмысшы қозғалысының мүдделері мен тілектеріне нақ қазіргідей жат болып көрген емес», біздің партияның Орталық Органы «Социал-Демократ» «тар өрісті фракциялық рухта шығарылып отыр», боль- шевнктер «формальдық жэне сырттай радикализмімен» көзге түсіп отыр, ақырыпда, олар тек эволюция нэтп- жесінде Ғана парламентаризмді «мойындауға» мэжбур болыпты дегендерді жэне т. т. оқып біледі. Бұл авто- рымыз біздің партияның көпшілігше мүлде разы емес. Партинның күллі жағдайы авторға өте-мөте нашар бо- лып корінеді. Автор РСДРП омірінен бір ғана тӘуірлеу нөрсені көргеіі. Ол — «Венада шығып тұратын... эуел бастан-ақ фракциялық айтыстан мүлде аулақ тұрған, саяси үгітті жэне басқаларын өзіне міндет етіп қойған жұмысшылардың «Правда» газеті».

КЕЙБІР СОЦИАЛ-ДЕМОКРАТТАРДЫҢ ИНТЕРНАЦИОНАЛДЫ... 387
Бұл мақаланың кімнің «фракциншыл емес» қаламы- нан туғанын аңғара бастаған жоқсыз ба, оқушы? Сіз, эрине, қателеспейсіз. Иэ, бұл «фракцияпіыл емес» Троцкий өз фракциясының газетсымағына ашықтан- ашық жарнама жазуға ұялмады. Онша хабардар емес неміс оқушылары алдында партиялық көПШІліктің по- зициясына нақ жойымпаздар берген бағаны беріп отыр- Ған дэл соныц озі*.
Гермап ревизионистеріпің органында біздің партия- ға жала жабу міпдетін екінші бір өдебиетші Р. Стрельцов өзіне алған. Оның мақаласы Блох мырза редакция- лайтын «Sozialistische Monatshefte»^e басылып шьіқты, Бебель Магдебургте Блохты национал-либерал деп эділ атаван еді. Прокопович мырзаның «Товарищ» 132 газе- тіндегі Әріптесі Р. Стрельцов жойымпаздарды Әлден-ақ ашықтан-ашық қорғауына алып отыр. «Оларға тағы- лып отырран айыптан асқан рабайсыздық жоқ». Нағыз социал-демократтар — нақ осы жойымпаздар. Ал пар- тиялық копшілік,— байқайсыз ба, «жария мүмкінші- ліктер деп аталатындарды пайдалануды, яғни социал- демократтардың кэсшодацтарга, кооперативтерге, ашық съездерге жэне т. т. қатысуын артық деп есептейді». Егер неміс оқушысы орыс революциясының тарихын Череваниннен, ал біздің партия ішіндегі қазіргі жағ- дай мен тактикалық күресті Стрельцов пен Троцкийден оқыса, дұрыс түсінікке жариды-ақ екен!..
Үшінші мақала бельгиялық жолдастардың органы «Le Реир1е»-де** 133 жазған ультиматист Вөиновтың (ол мұның үстіне құдай жасампаз да) қаламынан шыққан. Ал Воинов «біздің партиямыздагы тактикалық ағым- дар» (оның мақаласының аты) туралы бельгиялық жолдастарва бұрмалап түсінік бергенімен, алайда, оның мақаласы бір жатынан едөуір пайда да кептірді: ол * Бұл мақаланың «Vorwarts» секілді органда басылып шығуы Копенгаген конгресіне барған біздің делегаттарды герман партиясы- ның Орталық Комитетіне наразылық білдіруге мәжбүр етті. Бүл наразылықты біздің Орталық Органның делегаттары (Г. В. Плеханов пен А. Барский) жэне партияның Халықаралық бюродағы ^кілі (Н. Ленин) табыс етті. осы мәселені социал-демократиялық делега- цияда талқылаған кезде троцкий бұл атышулы мақаланы өзі жазғаньт туралы құпияны бізге ашып та берді.
** Мұнымен қатар іВоинов өзін «Копенгагендегі интернационал- дық конгреске делегатпын» деп оқушыларға алдын ала хабарлапты.

388
в. и. Ленин
шақьірымпаздық-ультиматистік тактиканың мӘнін бізге тағы бір рет ашып берді. Шақырымпаз-ультиматистер- дің мақсаттарын эдетте «впередшілдердің» эдеби жазба- ларында істелетініндей бүркемелемей, оларды ашық баяндайтын мақтаулы жазушылар «Вперед» тобында да болады екеп. Өздеріңіз тыңдап коріңіздерші. Шақы- рымпаз-ультиматистер еігді жауыпгерлік жасақтар жэ- не басқалар туралы армап отіп жүр деп, қазір сізге қандай «впередшіл» тура мойындар екеп? Оңшылда- ныңқыраган Лепип қазіргі кезең үшін «мэселен, нұс- қаушылар мектептерінің қажеттігін» теріске шығарыл отырғанда, турашыл Воинов өзі және оның достары «біздің жауынгерлік дайындығымызды жүргізе бергісі жэне дамыта бергісі» келетіндігін тура айтып отыр. Ду- мадағы фракцияның атына «ультиматум» жолдау қа- жеттігі туралы қазір қай «впередшіл» тура айтады? Ал қайырымды Воинов «партияны қайта қалпына келтіру» оның дөстарына «біздіц депутаттарга ультиматум қою»... үшіп керек деп бізге ашықтаи-ашық хабарлап отыр. Шақырымпаз-ультиматистерге шетелде «партия мектебі» не үшін керек екеиіп сіздерге қай «впередшіл» баспасөз жүзінде айтар екен? Ал созуар Воинов «мек- теп» партияның «жаңа съезін» озірлеу үшін жэне қа- зіргі «оңшыл» Орталық Комитеттің* орнына басқа Ор- талық Комитет сайлау үшін керек деп хабарлап қалвы- сы келді. Мұндай турашылдығы үшін впередтік «дип- ломаттар» Воиновты мақтай қоймас!
Троцкий, Воинов жэне Стрельцов партиялық багыт- қа қарсы күресте бір-біріпе туысқапдарша қол созыс- ты...
«Социал-Демократ» № 17, 'Социал-Демократ» газетінгц
25 сентябрь (8 октябрь), 1910 ж. текстг бойынша басылып
отыр
* Бұл арада Воинов «Орталық Комитеттің съезде сайланған, бірақ Орталық Қомитеттщ жаңа бағытына наразы кейбір мүшелері отстав- каға шьіқты»-мыс деп мақтануды да жөн көрді. Қайда, қашан, Воинов жолдас?

389
РОССИЯДАҒЫ ПАРТИЯ ІШІНДЕП КҮРЕСТІҢ ТАРИХИ МӘНІ134
Мақаламыздың атында көрсетілген тақырып «Neue Zeib-тщ 50 жэне 51-номерлеріндегі Троцкий мен Мартовтың мақалаларында сөз болады. Мартов меныпе- визмнің көзқарастарын баяндайды. Троцкий тым дау- рықпа сөздермен бүркемеленіп, меныпевиктердің соңы- нан салпақтап келеді. Мартов үшін «орыс төжірибе- сі» — «бланкистік жэне анархистік мӘдениетсіздік маркстік мөдениеттілікті жеңіп шықты» (большевизм меньшевизмді жеңіп шықты деп оқы) дегенге келіп саяды. Тактиканың «жалпы европалыц» тэсілдерінен өзгеше, «орыс социал-демократиясы тым Орысшалап жіберді». Троцкийдің «тарих философиясы» да ДӘЛ сол. Күрестіц себебі — «марксшіл интеллигенцияның пролетариаттың таптық қозғалысына бейімделгені». Алдыңғы қатарға «сектанттық рух, ннтеллигенттік да- рашылдық, идеологиялық фетишизм» шыгарылып отыр. «Саяси жа^ынан жетілмеген пролетариатңа ыңпал жур- гізу ушін куресу» — істің мөні міне осында.
I
Большевизмніц меныпевизмге қарсы күресін жетІЛ- меген пролетарнатқа ықпал жүргізу үшін күресу деП білетін теория жаңа теория емес. Біз мұны либералдъіц баспасөздің сансыз көп кітаптарынан, кітапшаларынан, мақалаларынан 1905 жылдан бастаП (1903 жылдан бас- тап болмаса) кездестіріп келеміз. Мартов пен Троцкий 14 19-том

390
в. И. Ленин
неміс жолдастарға маркстік түске бонлған либералдыН көзцарастарды ұсынып отыр.
Әрине, батыс европалық пролетариатқа қарағанда, орыс пролетариаты саяси жағынан Әлдеқайда кем же- тілген. Бірақ орыс қоғамының барлық таптарының іші- нен пақ осы пролетариат 1905—1907 жылдары саяси жағынап неГурлым жетілгепдік байқатты. 1848 жылы неміс либерал буржуазнясы қапдай болса, бізде де өзіп сондай оцбаган, қорқақ, ақымақ, сатқын етіп көрсеткен орыс либерал буржуазиясы орыс пролетариатын жек көргенде, опьің қозғалысқа басшылың етуді осы бур- жуазиядан тартып алуға, либералдардың сатқындығын аяусыз әшкерелеуге 1905 жылы саяси жағынан жеткі- лікті дэрежеде 'жетілген болып шыққандығы үшін, нац Осы ушін жек көреді.
Меньшевизм мен большевизм «пролетариаттың қа- лың ортасына тамырын терең жайған» сияқты деп ой- лау «жалған үміт»,— дейді Троцкий. Бұл өзі біздің Троцкий машықтанып алған даурықпа, бірақ бос сыл- дыр сөздердің үлгісымағы. Меныпевиктердің болыпе- виктермен келісе алмауыныц туп-тамыры «пролетарнат- тың қалың ортасында» емес, орыс революцИясының экономикалың мазмунында жатыр. Осы мазмұнды еле- мегендіктен, Мартов пен Троцкий Россиядағы партия ішіндегі күрестің тарихи мөнін ұҒыну мүмкіншілігінен айрылып отыр. Істіц мөні алауыздықтардың теориялық тұжырымдарының пролетариаттың белгілі бір топта- рына «терең» сіңғен-сіңбегенінде емес, істің мөні қай- та, 1905 жылгы революцияның экономикалық жағдай- лары — жұмысшылардың тұрмыс жаҒдайын жақсарту мӘселесі үшін ғана емес, сонымен қатар аграрлық мэселе үшін де, революцияның барлық саяси мэселеле- рі, т. т. үшін де пролетариатты либерал буржуазияға дұшпан етіп цойғанында болып отыр. Орыс революция- сындағы багыттардың күресі туралы сөз қылғанда «сек- танттық», «мӘдешіетсіздік», т. т. деп оңды-солды айдар таға отырып сөз қылу, ал пролетариаттың, либерал буржуазияның жэне демократияшыл шаруалардың не- гізгі экономикалық мүдделері туралы жұмған ауызды

РОССІІЯДАҒЫ ПЛРТПЯ ІІПІНДЕГІ КҮРЕСТІҢ ТАРІІХИ МӘНІ 391
ашпау — мұның аты тұрпайы журналистер деңгейіне дейін түсіп төмендеу деген сөз болып іпыгады.
Бұған мысал мынадай. «Бүкіл Батые Европа,— деп жазады Мартов,— шаруалар бұқарасының егіншілікте- гі капиталистік төцкерістің ауыр зардаптарымен тапыс- тьіҒына қарай ғана оны (пролетариатпен) одақ бОлуға жарайды деп есептейді; ал Россияда сан жағынан on- cis пролетарнатты 100 миллноіі шаруамеп бірікті деп есептейтіндер бар, ал бұл шаруалар капитализмнің «тӘрбнелік» осерін Әлі бастап кешіргеп жоқ пемесе ке- шірген жоқ дерлік, сопдықтан бұлар Әлі капиталистік буржуазияның мектебінен өткен жоқ».
Мартов мұны жаңсақ айтып тұрған жоқ. Мұныц өзі — меныпевизмнің барлыу, көзқарастарьшың өзекті пункті. Россияда Потресовтың, Мартовтың жэне Мас- ловтың редакциясымен шығатын орыс революциясы- ның оппортуиистік тарихы («XX ғасырдың басындағы Россиядағы қоғамдық қозғалыс») бастан-аяқ осындай ндеяларга толы. Осы «еңбектіц» қорытынды мақала- сында меньшевик Маслов бұл идеяларды оііан да бе- тер айқын білдіріп, былай деген: «Пролетариат пен ша- руалардың диктатурасы шаруашылың дамудыц бүкіл барысына цайшы болып шыГар еді». Большевизм меп меныпевизмніц арасындағы алауыздықтардың түп та- мырын дэл осы арадап іздеу керек.
Мартов капитализм мектебіп капиталиста бу ржу а- зиянъщ мектебімеп ауыстырып отыр (жақша ііпіпде мынапы айта кстейік: бұл дүпиеде капнталистік бур- жуазиядап басқа буржуазия болмайды). Капнтализм' мектебіпіц мәпісі педе? Опың мәііісі мыпада — өл шаруаларды деревнядағы мнғұлалықтан жұлып алып, желпіндіреді, куреске итермелейді. «Капиталнстік бур- жуазия» мектебінің мөнісі неде? Оныц мӘнісі мынада— «1848 жылҒы неміс буржуазиясы ешбір ар-ұятқа қара- мастан, өзінің ең табнви одақтастары Шаруаларды сатып кетті, бұлар болмаса дворяндарга қарсы буржуа- зияның өзі ешнэрсе істей алмайды» (К. Маркс 1848 ж. 29 июльдегі «Жаңа Рейн Газетінде») 135. Оның мәнісі мынада — орыс либерал буржуазпнсы 1905—1907 жылдарда шаруаларды үнемі жэпе эрдайым сатыл ке- 14*

392
в. И. Ленин
тіп отырды, шындығына келгенде күресуші шаруалар- ва қарсы болып, помещиктер мен патша өкіметі жағы- на шықты, шаруалар күресінің өрістеуінө тура бөгет жасап отырды.
Капитализм шаруаларды «тәрбиелейді» деген «маркс- тік» сөзсымақтарды бүркеиіп, Мартов шаруаларды (ре- волюциялыц жолмен дворяндарГа царсы курескен ша- руаларды) либералдар (шаруаларды дворяндарГа сатып кетіп отырГан либералдар) «тэрбиелейді» дегенді қор- Ғап отыр.
Марксизмді либерализммен ауыстыру деген міне осы. Маркстік бос сөзбен безендірілген либерализм деген міне осы. Бебельдің социал-демократтар арасында на- ционал-либералдар бар, деп Магдебургте айтқан сөз- дері136 Германиядан басқа жерлер жөнінде де дұрыс айтылған сөз.
Мына жайды да атап өту қажет: орыс либерализмі- нің идеялық көсемдерінің көпшілігі неміс Әдебиетінен тэрбие алған, бұлар «капитализм мектебін» мойындай- тын, бірақ революциялық тап күресінің мектебін мойындамайтын брентанолың жэне зомбарттың «маркс- измді» Россияға Әдейілеп көшіреді. РоссиядаҒы контр- революцияшыл либералдардың бөрі, Струве, Булгаков, Франк, Изгоев жэне К0, дэл осындай «маркстік» сыл- дыр сөзді сэн көреді.
Мартов феодализмге қарсы шаруалар көтерілістері заманындағы Россияны феодализммен элдецашан қош- тасқан «Батыс Европамен» салыстырады. Мұның өзі тарихи нерспективаны мейлінше бұрмалағандық. Про- граммасында: «шаруалардың помещиктік жерлерді кон- фискелеуге дейін баратын революциялық қимылдарын қолдау керек» 137 деген талаптары бар социалистер «бү- кіл Батыс Европада» бар ма екен? Жоқ. «Бүкіл Батыс Европада» жерГе иелігі үшін ірі қожайындарга қарсы күрескен ұсақ қожайындарды социалистер эсте қолда- майды. Айырмашылық неде? Айырмашылық мынада— «бүкіл Батыс Европада» буржуазиялық құрылыс, оның ішінде буржуазиялық аграрлық қатынастар баяғыда-ақ қалыптасып, түпкілікті орнығып алған, ал Россияда сол буржуазнялық құрылыстың цалай қалыптасуын ше-

РОССИЯДАҒЫ ПАРТИЯ ІШІНДЕГІ КҮРЕСТІҢ ТАРИХИ МӘІІІ 393
иьетін революция дэл қазір жүріп жатыр. Мартов либө- ралдардың ескірген тӘсілін қайталап отыр, ал либерал- дар болса нақты бір мэселе үшін болатын ревоЛюция- лық тартыс дӘуіріне мӘселенің өзі Әлдеқашан шешіліп қойғандықтан революциялық тартыс болмайтын дӘуір- лерді өрқашан қарсы қойып отырады.
Меныпевизмнің қайғылы комедиясының өзі дәл мы- нада: ол революция уақытында либерализммен ымыра- ласпайтын тезистерді қабылдауга тиісті болды. Егер біз «шаруалардың» жерді конфискелеу жолындағы кү- ресін қолдап отырсақ, онда бұл біздің жеңісті мүмкін деп, экономика жэне санси жағынан жұмысшы табына жэне бүкіл халыққа мұны тиімді жеңіс деп мойында- ганымыз. Ал пролетариат басқарған «шаруалардың» помеіциктік жерлерді конфискелеу жолындағы күресте жеңіп шығуының өзі пролетариат пен шаруалардъщ ре- волюциялың диктатурасы болып табылады. (Револю- цияда диктатураның қажеттілігі туралы Маркстің 1848 жылы айтқан сөздерін жэне диктатураны енгізу арқы- лы демократияны іске асырмақшы болыпты-мыс деп Марксті айыптаған адамдарды орынды мысқылдаған Мерингтің сөздерін есімізге түсірейік 138.)
Осы таптардың диктатурасы «шаруашылық дамудың бүкіл барысына қайшы келеді» екен дейтін көзқарас түп тамырымен қате. Шынында, мұның керісінше. Тек осындай диктатура ғана феодализмнің барлық қалдық- тарын түгелдей жойып жіберер еді, өндіргіш күштердің барынша тез оркендеуін қамтамасыз етер еді. Керісін- ше, либералдардың саясаты істі орыс юнкерлерінің қо- лына беріп қояды, ал бұлар Россияның «шаруашылық дамуының барысын» жүз есе баяулатады.
1905—1907 жылдарда либерал буржуазия мен ша- руалардың арасындағы қайшылық эбден ашыЛды. 1905 жылдың көктемі мен күзінде жэне 1906 жылдьіҢ кәк- темінде шаруалар көтерілістері орталық Россия уезде- рінің х]зҚнен хІ2-не дейінін шарпыды. Шаруалар поме- іциктердің 2000-ға тарта усадьбасын қнратты (өкініпіке қарай, бұл қиратылува тиістінің 7і5-нен аспайды). Тек пролетариат цана осы революциялық күреске аянбай жӘрдемдесті, оны жан-жақты бағыттап отырды, оған

394
В. И. ЛЕИ II Н
басшылық етті, ены өзінің бұқаралық стачкаларымеп біріктіріп отырды. Либерал буржуазия революциялық күреске ешңашан, бірде-бір per жәрдемдескен жоқ, одан горі шаруаларды «тыпыштапдыруды», оларды по- мещиктермен, патшамеп «бітістіруді» тэуір көрді. Бу- дан соц алвашқы екі Думапыц парламент арепасында (1906 жэне 1907 жж.) өсыпыц өзі қайталанды. Либе- ралдар шаруалардыц күресіпе ылГи кедергі жасап, оларды сатып кетіп отырды, тек жумысшылардъщ депутаттары Гана шаруаларды либералдарГа царсы ба- ғыттап, қолдап отырды. I жэне II Думалардыц букіл тарихы либералдардың шаруаларға қарсы жэне социал- демократтарға қарсы күресіне толы. Большевизм меп меныпевизмнің күресі либералдарды қолдау жолында- ғы күрес ретінде, либералдардың шаруаларга гегемоп- дығын құлату жолындағы күрес ретіпде осы тарпхпеіі тығыз байланысты. Сондықтан, біздің жікке бөліпуіміз- ді иптеллигепцияныц ықпалыпап, Пролетарнаттыц жетілмсгспдігіпеп, т. т. болды деп түсіндірудің өзі либералдық ертегілерді ацқау балаша қайталау болып табылады.
Троцкийдің халықаралық соцнал-демократиядағы жікке бөлінушіліктер «парламентаризмнің шектеулі (тар) жагдайларына Әлеуметтік-революциялық таптың бейімделуі процесінен», т. с. туып ртырады екен, ал орыс социал-демократиясыпда интеллигенцияныц про- летариатқа бейімделуіиен туып отырады екеп дегеп пі- кірі дәл осы себептеп де түп тамырымеп жалғап. «Түн- кі соңиалистік маңсат тұрГысыпап қараганда,— дейді Троцкий,— осы бейімделу процесіпіц пақтылы саяси мазмұны қаншалықты шектеулі (тар) болса, бұл про- цестің формалары да соншалықты ұстамсыз болды, бұл процестің түсірГен идеологиялық көлеңкесі де сопша- лықты зор болды».
Шын мӘніндегі «ұстамсыз» осы бос сөзділіктің өзі— либерализмнің «идеологиялық көлеңкесі» ғана. Мартов та, сол сиЯҚты Троцкий де, өзінің буржуазнялық ревө- люциясын жүзеге асырушы Россияны,— мұндай рево- люцияларды әлдеқашап анқтагап Европага қарсы қойып, эр текті тарпхіі кезеңдсрді бір жерге үйіп-тогіп

РОССИЯДЛҒЫ ПАРТИЯ ІШІНДЕГІ КҮРЕСТІҢ ТАРИХИ МӘНІ 395
бытыстырып отыр. Европадағы социал-демократиялық жұмыстың пақтылы саяси мазмұны — осы күннің өзінде-ақ мемлекетте толық үстем болып отырган буржуазиямен өкімет билігі үшін күресуге пролетариат- ты даярлау. Рөссияда мэселе осы заманғы буржуа- зиялық мемлекетті, не юпкерлер монархиясына (патша өкіметі демократияны жеңген күпде), не шаруалардың буржуазиялық-демократиялық республикасына (демо- кратия патша окіметін жеңген күнде) ұқсас болатып мемлекетті элі тек цуру жайында Гана болып отыр. Ал қазіргі Россияда шаруалар бұқарасы, сатқын либера- лизмнің соңынан ермей, революцияшыл пролетариат- тың соңына ергенде ғана демократияныц жеңуі мүмкін. Бұл мэселе тарихи өлі шешілген жоқ. Россияда буржуазиялық революциялар өлі аяқталып біткен жоқ, сондықтан Осы шецберде де, яғни Россиядағы буржуа- зиялық төртіптің формасъі үшін жүргізілетін күрестің шеңберінде, орыс социал-демократтары жұмысыньщ «иақтылы саяси мазмұпы» шаруалардың помещиктік жерлерді конфискелеуі жолында ешқандай күрес жоқ елдердегіге, буржуазиялық революциялар Әлдеқашан аяқталғап елдердегіге қарағанда кемірек «шектелген».
Буржуазияның таптық мүдделері либералдарды жұ- мысшыларға сендердің революциядағы рольдерің «шектеулі», бағыттардың күресін терец эконөмикалық қайшылықтар емес, интеллигенция тугызып жүр, жү- мысшы партиясы «азаттық күресіпде гегемон емес, ңай- та таптық партия» болуға тиіс деп сендіруге непіктен мэжбур ететінін түсіну оцай. Гөлосшыл-жОйым- паздар («Наша Зарнда» Левицкий) осы ең соңғы кез- дерде нақ осындай формуланы ұсынды, мұны либерал- дар да мақұлдады. «Таптық партия» дегеп сөздерді олар брентанолық-зомбарттық магынада: өз тобыңның гапа қамын ойла, патша өкіметіне жэне сатқын либе- рализмге қарсы күресте халықтың революцияшыЛ эле- менттерінің бэрше басшылық ету жайындагы «блан- кистік қиялдарды» тастаңдар деген мағынада ұғынып жүр.

396
В. И. ЛЕНИН
II
Мартовтың орыс революциясы жайындағы, Троцкий- дің орыс социал-демократиясының қазіргі жағдайы туралы пікірлері олардың негізгі көзқарастарының теріс екендігіне нақтылы дэлел болып отыр.
Бойкоттан бастайық. Мартов бойкотты «саяси Қалыс қалушылық», «анархистер мен синдикалистердің» тэ- сілі деп атайды, оның бер жағында тек 1906 жыл туралы Гана айтады. Троцкий: «бойкотшылдық тенденция большевизмнің бүкіл тарихынан үзілмей келеді— кӘсіптік одақтарға, Мемлекеттік думаға, жергілікті өзін өзі басқаруға, тағы басқаларына бойкот жасалып келді», ал мұның езі «бұқараға сіңіп кетеміз деп сектантша қорқудың салдары, бітіспейтін қалыс қалу- шылықтың радикализмі», т. т. дейді. Көсіптік одақтар мен жергілікті өзін өзі басқаруға бойкот жасалды де- генде Троцкий тупа-тура Отірік айтып отыр. Бойкотизм большевизмнің бүкіл тарихы бойы үзілмей келеді деге- ні де осындай өтірік; большевизм, бағыт ретінде, 1905 жылдың көктемі мен жазында, бойкот туралы мэселе ең алгаш көтерілгенге дейін эбден қалыптасып болған- ды. Большевизм бойкоттың қажеттілігін туғызып кел- ген тарихи жатдайлар өтті деп 1906 жылГы августа фракцияның ресмн органында мӘлімдеген болатын*.
Троцкий большевизмді бұрмалап отыр, өйткені Троц- кий орыс буржуазиялық революциясындағы пролета- риаттың ролі туралы азды-көпті белгілі бір көзқарасқа ешқашан жете алған емес.
Ал осы революцияның тарихын бұрмалау бұдан элде қайда жаман. Бойкот туралы айтар болсақ, онда аяғы- нан емес, басынан бастау керек. Революциядағы тұңғыш (жэне бірден-бір) жеңістің өзіне бойкот ура- нымен өткен бұқаралық қозғалыстың арқасында қол жеткен болатын. Мұны ұмыту либералдарға гана тиімді.
1905 ж. 6 (19) августағы заң кеңесші мекеме ретін- де Булыгин Думасын құрған болатын. Либералдар,
Қараңыз: Шығармалар толық жинағы, 13-том, 373—382-беттер. Ред.

РОССИЯДАҒЫ ПАРТИЯ ІШІНДЕГІ КҮРЕСТІҢ ТАРИХИ МӘНІ 397
тіпті ең солшылдары да, бұған қатысуға ұйғарған-ды. Социал-демократияның орасан көпшілігі (меньшевик- терге қарсы) бұл Думаға бойкот жариялауға ұйҒарды, халықты патша өкіметіне тура шабуыл жасауға, бұ- қаралық стачка мен көтеріліске шақыруға ұйғарды. Де- мек, бойкот туралы мэселе тек социал-демократияның ішіндегі Ғана мэселе болған жоқ. Ол либерализмніц пролетариатпен күресінің мөселесі болған еді. Сол кез- дегі бүкіл либералдық баспасөз либералдардың революция өрістейді деп қорқып, патша өкіметімен «келі- сімге келуге» бар күшін салганын көрсетеді.
Тікелей бұқаралық күреске керекті объективті жав- дайлар қандай болван еді? Бұған стачкалар (экономи- калық жэне саяси стачкалар деп жіктелген) мен шаруалар қозғалысының статистикасы ең жақсы жауап береді. Бұдан былайғы баяндауымыздың бэріне дэлел болатын басты-басты мэліметтерді келтірейік.
Жылдың әр тоқсанындағьі стачкашылардың саны (мың есебімен)*
дің проценті
* Ерекше маңызды кезеңдер сызықпен қоршалып көрсетілген: 1905 1—9 январь; 1905 IV — революцияның шырқау шегіне жеткен ке.зі, октябрь мен декабрь; 1906 II — бірінші Дума; 1907 II — екінші Дума. Бұл мәліметтер стачкалардьщ ресми статистикасынан алынды139, орыс революциясы тарихының өзім баспаға әзірлеп жатқан очеркінде бұл мәліметтерді мен толық талдап көрсетемін. (Қараңыз: осы том, 411— 443-беттер. Ред0

398
В. И. Л Е Н II Н
Бұл цифрлар бізге пролетариаттың револющіяда қандай орасан зор жігер тасыта алатындығын көрсетеді. Революцияның алдындағы бүкіл 10 жылдың ішінде Россиядағы стачкашылардыц саны тек 431 мың ғана болган, яғни орта есеппсп жылыпа 43 мыңпан келіп отырған, ал 1905 жылы барлық фабрика жұмысшыла- ры 1661 мың болып отырғапда — стачкашылардың барлық саны 2863 мың болып шықты! Бұл тӘрізді стачкалық қозғалысты дүние жүзі өзір көрген емес. 1905 жылдың 3-тоқсанында, бойкот мӘселесі алғаш рет пайда болған кезде, стачкалық қозҒалыстың (оның со- ңынан шаруалар цозгалысыныц да) анағұрлым күшті, жаңа толқынға нақ өтпелі кезеңін көрдік. Осы револю- циялық толқынның дамуына жэрдемдесш, оны патша өкіметін құлатуҒа қарай бағыттау керек пе еді, немесе патша өкіметінің бұңараны кеңесші Думамен алдарқа- тып, оның назарын басқа жаққа бұрып жіберуіне жол беру керек пе еді,— бойкот туралы мөселенің наңтылы тарихи мазмуны осындай болатын. Сондықтан, орыс революциясының тарихында бойкотты «саяси қалыс қалушылықпен», «сектанттықпен», тағы сондайлармен байланыстырмақ болып тыраштанудың өзі қаншалық- ты дэрежеде пасықтық, либералдық-кещелік екендігін енді осыган қарап білуге болады! Саясн ереуілшілер- дің санын 1905 жылдың 3-тоқсанындағы 151 мыңнаи 1905 жылдың 4-тоқсанында 1 миллионта дейін жеткіз- ген қозғалыс либералдарға царсы қабылданған бойкот ұранымен жүрді.
Мартов 1905 жылғы стачкалардың табысты болуы- ның «басты себебі» «буржуазияныц цалъщ тоігтарында өсе түскен оппозицинлық ағым» болды дейді. «Буржуа- зияның осы қалың топтары ықпалының эбдеп оскені сонша, бұлар, бір жағынан, жұмысшыларды саяси стачкаларға тұп-тура айдап салып отырды», ал, скіпші жағынан, «жумысшылардыц стачка уацъітъшдаты жа- лаңысын төлеуге» фабриканттарды итермелеп отырды дейді (курсив Мартовтікі).
Буржуазияның «ықпалын» дэрштеген бұл тэты сөз- дерге біз құрғақ статистиканың өзін қарсы қоямыз. 1907 жылға қарағанда, 1905 жылғы стачкалардыц

РОССИЯДАҒЫ ПАРТПЯ ІШІНДЕГІ КҮРЕСТІҢ ТАРИХИ МӘНІ 399
жұмысшылар пайдасына аяқталғаны жиірек болып отырган. Ал сол жылғы мөліметтер мынадай: 1 438 610 стачкашы экономикалық талаптар қойган; 369 304 жұ- мысшы күресте ұтып шыққан, 671 590 жұмысшы кұресті озара келісіммен бітірген, 397 716 жұмысшы утылГан. БуржуазііЯііың «ықпалы» іс жузінде (лнбе- ралдьіқ ертегілерше болмай) осыпдай болған. Мартов пролетарнаттыц буржуазияға шын козқарасын мүлдем либералдарша бұрмалап отыр. Жұмысшылардың жең- геп («экономикада» да, саясатта да) себебі — стачка уақытында буржуазияның оқта-текте ақы төлегендігі- нен немесе оппозицияшыл болгандығынан емес, қайта буржуазияның наразылық білдіріп, ақы төлеген себе- бі — жұмысшылардың жеңіп отырғандығыпан болды. Таптық тегеурінпіц куші, миллиондар, стачкасының, шаруа толқуларыпың, эскер көтерілістерінің күші — себеп болды, сол «басты себеп» болды, аса сүйікті Мар- тов; буржуазняііыц «тілектестігі»—соныц салдары.
«Дума сайлауына перспектива ашқан,— деп жазады Мартов,— жиналыстар шақырува, жұмысшы одақта- рыи құруга, социал-демократиялық газеттер шығаруға мүмкіпдік туғызған 17 октябрь жұмысты қай бағытпен жүргізу керектігіп көрсетіп берді». Бірақ пэле сонда, ««қажыту стратегиясы» мүмкін дегеи идея ешкімнің ойына келмеді. БүкІЛ қозғалыс елеулі, батыл қақты- ғысқа», басқаша айтқанда, декабрьдегі стачка мен декабрьдегі «қанды жеціліске» қарай «жасанды түрде итермеленіп отырды».
Германияда 1910 жылдың көктемінде «қажыту стра- тегиясының» «құлату стратегиясына» көшетін кезі жетті ме деп Каутский Р. Люксембургпен таласқан болатын, оның бер жағында, саяси дағдарыс бұрынғы- дан да өрі үдей берсе, бұл көшу болмай ңоймайды деп Каутский анық жэне тура айтты. Ал Мартов, Каутский- ге түбетектей жармасып алып, ревОлюцияның эбден шиеленіскен кезінде «ңажыту стратегиясын» уақыты өткесін уағыздап отыр. Жоқ, сүйікті Мартов, сіз либе- ралдьзқ сөздерді тек' әншейін қайталап отырсыз. 17 октябрьдің «ашқаны» бейбіт конституцияның «перспек- тивалары» емес, мұныңыз либералдық ертегі, оның

400
В. И. ЛЕНИН
«ашқаны» — азамат согысы. Бұл соғысты партиялардың немесе топтардың субъективтік еркі емес, 1905 жылғы январьдан бергі оқиғалардың бүкіл барысы Әзірлеп келғен болатын. Октябрь манифесі күрестің тоқталған- дыҒының белгісі болған жоқ, күресушілердің күштерін теңдестіргендік болды: патша өкіметі енді билеп тұра алмайтын болды, ал революция оны әлі құлата алмай- тын еді. Осы жагдайдан объективті түрде үзілді-кесілді шайқас шықпай қалмайтын еді. Октябрьде де, ноябрь- де де азамат соғьісы факт (ал бейбіт «перспектива- лар»— либералдық өтірік) болды; бұл соғыс ойрандар түрінде гана емес, армияның бағынбаған бөлімдеріне қарсы, Россияның үштен бірінде шаруаларға қарсы, шеткері аймақтарға қарсы қарулы күш жұмсаған күрес түрінде де көрінді. Осындай жағдайларда де- кабрьдегі қарулы көтеріліс пен бұқаралық стачканы «жасанды» іс деп санайтын адамдардың өзі социал-де- мократияға жасанды түрде ғана қосыларлық адамдар. Мұндай адамдарға ец лайыцты партия — либералдық Партия.
Дұшпанга позицияны күреспей бергеннің өзі бұ- қараны күресте жеңілгеннен гөрі көбірек аздыратын кезеңдер революцияда болады дегенді Маркс 1848 жэне 1871 жылдары айтқан болатын140. 1905 ж. де- кабрь орыс революциясының тарихындағы осындай кезең Ғана болып қойған жоқ. Декабрь елдің тұс- тұсында 12 ай бойына ершіген буцаралың қақтығыстар мен шайқастардың табиғи жэне болмай қоймайтын қорытындысы болды. Бұған тіпті құрҒақ статистика- ның езі де айғақ. Натыз саяси (яғни ешқандай эконо- микалық талаптар қоймаған) стачкашылардың саны: 1905 жылғы январьда — 123 мың, октябрьде — 328 мың, декабрьде — 372 мың болды. Бұл өсудің өзі «жа- санды» өсу болды деп бізді енді де нандырмақ-ау! Әс- кер арасындағы көтерілістермен ңатар бұқаралық саяси күрестің Осындай өсуі қарулы .көтеріліске қалайда кө- шусіз-ақ мумкін болады-мыс дегеңертегіні айтып отыр бізге! Жоқ, бұл — революцияның тарихы емес, бұл — рөволюцияға жабылған либералдық жала.

РОССИЯДАҒЫ ПАРТИЯ ІШІНДЕГІ КҮРЕСТІҢ ТАРИХИ МӘНІ 401
III
«Дэл осы уақытта»,— деп жазады МартОв октябрь стачкасы туралы,— «жұмысшылар бұқарасы жаппай қозғалған уақытта... саяси бостандық жолындағы кү- ресті экономикалық күреспен қосып, тұтастырып жібе- руге ұмтылушылық туады. Бірақ, Роза Люксембург жолдастың пікіріне қарама-қарсы, бұдан қозғалыстың күшті жағы емес, Әлсіз жағы көрінді». 8 сағаттық жұмыс күнін революциялық жолмен енгізуге тырыс- қан өрекет сөтсіз аяқталды да, жұмысшылардың «берекесін кетірді». «Почта мен телеграф қызметшіле- рінің 1905 жылғы ноябрьде болван жаппай стачкасы да осы бағытта эрекет жасады». Мартов тарихты осы- лай жазып отыр.
Бұл тарихтың жалғандығын көру үшін жоғарыда келтірілген статистикага көз салса жетіп жатыр. Рево- люцияның барлыц үш жылының өн бойында біз саяси дағдарыстың эрбір шиеленісуі тұсында, саяси күрес қана емес, экономикалық стачка күресінің де өрлегенін көреміз. Бұлардың ұштасуы қозғалыстың өлсіздігін көрсеткен жоқ, куштілігін көрсетті. Бұған қарама-қар- сы көзқарас либерал буржуаның көзқарасы, олар жұ- мысшылар саясатқа араласқанда, ең қалың бұқараның революцияга жэне буржуазиямен күреске ңатыстырыл- маГанын тілер еді. Нақ осы 17 октябрьден кейін либе- ралдық земство қозғалысы біржола екіге жарылды: жер иелері мен фабриканттар ашықтан-ашық контрре- волюциялық «октябристер» партиясы болып құрылды, бұлар жазалау шараларының қаһарын теге ереуілші- лерге тап берді (ал «солшыл» либерапдар, кадеттер, баспасөз жүзінде жұмысшыларды «ессіздік жасады» деп айыптап жатты). Октябристер мен кадеттердің айтқанын қайталаған Мартов жұмысшылардың «Әлсіз» жері—олардың дэл сол уақытта экОномикалық күресті бұрынғыдан да тегеурінді етуге тырысқандығы болды деп есептейді. Біздің ойымызша, жұмысшылардың (олардан да гөрі шаруалардың) өлсіздігі мынада еді — олар тегеурінді экономикалық күрес пеп қарулы саяси күреске жетерліктей батыл, жетерліктей ауқымды,

402
в. И. Ленин
жетерліктей тез көшпеді, ал бұл күрестің өзі эсте жеке топтардың немесе партиялардың субъективтік тілекте- рінен емес, оқиғалардың букіл даму барысынан сөзсіз туатын күрес еді. Біздің көзқарасымыз бен Мартовтың көзқарасы арасында түпсіз тұңгиық жатыр, ал «интел- лигенттер» козқарасыпыц арасыпдағы бұл түпсіз тұңғнық, Троцкнйдіц айтқапыпа қарама-қарсы, таптар арасында, атап айтқапда күресуші революцняшыл про- летариат пеп опасыздық жасап келгеп буржуазияныц арасында 1905 жылдың аяғында іс жузінде болған түпсіз тұңғиықты ғапа көрсетеді.
Мынапы да қоса айту керек, стачкалық күресте жұмысшылардың жеңілуі Мартов ала салған 1905 жылдың соңына ғана тэн нэрсе болған жоқ, 1906 жэне 1907 жылдарға онан да көбірек тэн нэрсе болды. Ста- тистика бізге мынаны көрсетіп отыр: 10 жылда, 1895— 1904 жылдарда, фабриканттар стачкалардың (стачка- шылардың санына қарай есептегенде) 51,6 процентін ұтқан; 1905 ж.—29,4 процептіп; 1906 жылы—33,5 про- центін; 1907 жылы — 57,6 процентін; 1908 жылы — 68,8 процентін ұтқан. Сонда бұл 1906—1907 жылдардағы экономикалық стачкалар «ессіздік» болды, «мезгілсіз» болды, «қозғалыстыц Әлсіз жагы» болды деген сөз бе? Жоқ. Мұныц аты, бұқараның революциялық күресінің тегеуріні 1905 жылы оншалық күшті болмаған соц, жеңілу де соншалық (саясатта да, «экономикада» да) лажсыз нэрсе болған еді деген сөз, бірақ мұнда проле- тариат дұшпанға жацадан шабуыл жасау үшін кемін- де екі рет көтеріле алмаған болса (1906 жылдың екін- ші тоқсанында, сондай-ақ 1907 жылы да саяси стачка- шылардың бір озі ғана ширен миллион бөлды), онда жеңілу будан да куштірек болар еді; мемлекеттік төң- керіс 1907 жылғы июньде емес, бір жыл, немесе бір жылдан да артық ертерек болар еді; 1905 жылғы эконо- микалық жеңістер жұмысшылардан будан да тез тар- тып алынған болар еді.
Бұқараның революциялық күресінің тап осы маңы- зын Мартов мүлдем ұқпай отыр. Либералдарғң ілесіп, ол 1906 жылдың басындағы бойкот туралы айтқанда «социал-демократия курестіц саяси жолынан уақытша

РОССИЯДАГЫ ПАРТИЯ ІШІНДЕГІ КҮРЕСТІҢ ТАРИХ11 МӘНІ 403
тысқары ңалды» дейді. Таза теория тұрғысынан қара- ғанда, 1906 жылғы бойкот жайындағы мӘселені бұлай- ша қоюдың өзі аса күрделі проблеманы іпектен тыс қарадүрсіндендіру жэпе бұрмалау бОлып шығады. 1906 жылдың 2-тоқсаиында наңтылы «күрес жолы» қандай болды, парламенттік жол болды ма, немесе парламенттеи тысқары жол болды ма? Статистикаға қараңыз: «экономикалық» стачкашылардың саны 73 мыңнан 222 мыңға жеткеи, саяси стачкашылардың саны 196 мыңнан 257 мыңға жеткен. Шаруалар қозға- лысы қамтыған уездер проценті 36,9 проценттен 49,2 процентке жеткен. 1906 жылдың 1-тоқсанымен салыс- тырғанда 2-тоқсанында эскер көтерілістерінің де оте- мөте күшейіп, жиілеп кеткені белгілі. Бұдан Әрі I Ду- маның жер жүзіндегі ең революциялық (XX ғасырдың басында), сонымен қатар ең дӘрменсіз парламент болҒандыгы белгілі; оның бірде-бір шешімі жүзегс асырылған жоқ.
Объективті фактілер осындай. Либералдар мен Мар- тов бұл фактілерді бағалағанда, Дума нақтылы «курес жолы» болды, ал көтерілістер, саяси стачкалар, шаруа- лар мен солдаттардың толқулары «революцияшыл ро- мантиктердің» құр бос сергелдеңі болды дейді. Ал те- рең ойлы Троцкнйдің ойынша, фракциялардың осы негіздегі алауыздықтары «жетілмеген пролетариатқа ықпал жүргізу үшін алысқаи» «интеллигенттік» «күрес» болван. Біздің ойымызша, объективті мөлімет- терге қараганда, 1906 жылдың көктемінде буңаранъщ нағыз революциялық күресінің айтарлықтай өрлегені сонша — социал-демократиялық партия дэл сопцай күресті басты күрес деп тануға жэне осы күресті қол- дап, дамытуға бар күшін салуға міндетті болды. Біз- дің ойымызша, сол замандагы—Думаныц шақырылуып қамтамасыз етудің кепілі еткендей болып, патша үкіметі Европадан екі миллиардтық заем алған кезде- гі, патша үкіметі Думага бойкот жарняЛауға қарсы асыгыс заңдар шығарған кездегі — өзгеше саяси жағ- дайдың өзі Росснядағы бірінші парпаментті шақыру ісін патшаның қолынаи жұлып алуға тырысқан npo-

404
в. II. ЛЕПИН
летарнаттыц эрекетш эбден дұрысқа шыгарды. Біз- дің ойымызша, «ол кезде курестіц саяси жолынан тыс қалғандар» социал-демократия емес, либералдар болды. Конституциялық жалгап үміттерді бірінші Думаның тарихы бэршен де гөрі айқынырақ теріске шығарды, ал либералдардыц революциядагы бар мансабы бұқара- ға сол жалған үміттерді таратуға сүйеніл құрылған еді.
Алғашқы екі Думапың екеуіиде де либералдар (кадеттер) көпшілік болды да, дабырласып, даурығып саяси сахнаныц алдын бермей келді. Ал шынында либералдардыц дәл осы «жеңістерінің өзі олардың ылғи «күрестің саяси жолынан тыс» қалып келгенді- гін, бұқараның демократиялық санасын барынша аздырып келген саяси комедианттар болванын айқын керсетті. Мартов пен оның достары либералдарға іле- сіп, революцияның қатты жеңілуін «нені істемеу ке- ректігініц» сабаты деп отырса, онда біз оларға былай деп жауап береміз: революцияның қол жеткізген бір- ден-бір нақтылы жеңісі Булыгин Думасына қатысу керек деген либералдардыц ақылын алмай, шаруалар бұқарасын соңынан ертіп, көтеріліске бастаған проле- тариаттың жеңісі болды. Бұл — біріншіден. Екіншіден, басқа халықтардың ондаған жылдарда жеңіп алғанын орыс пролетариаты өзіне жэне орыс халқына өзінің үш жылғы (1905—1907) ерлік күресімен-ақ жеңіп алып берді. Орыс пролетарнаты жұмысшылар бұқара- сын сатқын жэне жексұрын-дӘрменсіз либерализмнщ ыңпалынан ңутцарып алды. Ол соцналнзм жолындағы күрестің шарты ретінде бостандық үшін, демократия үшін жүргізілетін күрестің 'гегемоны болу ролін 0зіне жеңіп алды. Ол Россияның барлық езілген жэне қана- лушы таптарына революциялық бұқаралық күресті жүр- гізе білуді жеңіп Әперді, ал мұндай күрессіз дүние жүзінің ешбір жерінде адамзат прогресінде айтарлық- тай еш нэрсеге қол жетіп көрген емес.
Орыс пролетариатынан оның бул жеңістерін ешқан- дай реакция, либералдардыц ешқандай өшпенділігі, балағаттауы мен өшігуі, социалистік оппортунистердің ешқандай солқылдақтығы, болжамсыздығы жэне кү- дікшілдігі тартып ала алмайды.

РОССИЯДАҒЫ ПАРТИЯ ІШІНДЕГІ КҮРЕСТІҢ ТАРИХИ МӘНІ 405
IV
Орыс социал-демократиясы фракцияларының рево- люциядан кейінгі дамуыпың себебі де «интеллигенция- ның пролетариатқа бейімделгені» емес, таптар ара- сындағы қатынастардың өзгергепі болды. 1905—1907 жылдардағы революция Россиядағы буржуазиялық тӘртіптің формасы туралы мэселеде шаруалар мен ли- берал буржуазияның арасындағы антагонизмді шиеле- ністіріп, өйгілеп, күн тӘртібіне қойды. Саяси жатынан жетілген пролетариат бұл күреске барынша жігерлі қатыспай қала алмады, сөйтіп жаңа қоғамның түрлі таптарына сол пролетариаттың қандай көзбен қарай- тындығының белгісі большевизм мен меныпевизмнің күресі болып шықты.
1908—1910 жылдардағы үш жыл контрреволюция- ның жеңуімен, самодержавиенің қайта қалпына келуі- мен, қаражүздіктер мен октябристердің Думасы болған III Думамен сипатталады. Жаңа тӘртіптің формасы үшін буржуазиялық таптардың арасында болған күрес сахнадан түсті. Пролетариат үшін күн төртібіне ңара- пайым міндет— реакцияға да, контрреволюциялық лн- берализмге де дұшпан болатын өзінің пролетарлық партиясын қорғау міндеті қойылды. Бұл оңай міндет емес, ейткені экономикалық жэне саяси қуғынның бар- лық ауыртпалығы, революцияда бұқараға басшылық ету ісін социал-демократияның тартып алғаны ушін либералдардың бүкіл өшпенділігі нақ осы пролетариат- қа түсті.
Социал-демократиялық партияның дағдарысы ете ауыр. Ұйымдар қиратылды. Бұрынғы басшылардың (өсіресе интеллигенциядан шыққандарының) көбісі тұтқынға алынды. Партняның істерін өз қолыпа апу- шы социал-демократиялық жұмысшының жаңа тнпі қазірдің өзінде-ақ бар, бірақ ован айрықша зор қиын- шылықтарды жеңуге тура келіп отыр. Мұндай Жағ- дайда социал-демократиялық партия тапай «жолбике- лерінен» айрылады. Буржуазинлық ревОлюцияда соцна- листерге ұсақ буржуазиялық жолбикелер қосылҒаны түсінікті. Олар енді марксизмнен жэне социал-демо-

406
В. И. ЛЕНИН
кратиядан бөлініп қалып жатыр. Бұл процесс екі фракңияда да көрінді: болыпевнктерде «шақырым- паздар» дегеп ағым түрінде корінді, 1908 жылдың көктемінде туғап бұл ағым Москва конференциясында бірден жеңіліп қалды да, ұзақ күрестен кейін, фрак- цияның ресми орталығы керек етпей тастағаннан кейін, шетелде «впередшілдер» дегеп айрыцша фракция құрды. Ыдырау дӘуірінің озгешелігі мынада бо- лып шықты: марксизммен күресуді өзінің платформа- сына («пролетарлық философияны» қоргағансып) ен- гізген «махистер» де, ұялшақ шақырымпаздар болған «ультиматистер» де, ұрандардың «айқындығына» елі- гіп, соларды жаттап алған, бірақ маркснзмнің негізде- рін уңпатан «бостандық күндерінің» алуан тұрпаттағы «социал-демократтары» да осы фракцияда табысты.
Меныпевиктерде ұсақ буржуазиялық «жолбикелер- дің» сондай бөлініп қалу процесі жойымпаздық ағымда көрінді, бұл ағым қазір Потресов мырзаның «Наша Заря» журналына, «Возрождение» мен «Жизньде»141, «16-ныц» жэне «үштіктің» (Михаилдың, Романның, Юрийдің) позициясында эбден қалыптасты; оның бер жағында шетелде шығарылатын «Голос Социал-Демо- крата» іс жүзінде орыс жойымпаздарына малайлық етуші жэне партия жұртшылыгы алдында оларды айла-шарғы жолмен бүркемелеуші болып отыр.
Контрреволюция заманындағы осы ыдыраудың, со- циал-демократиялық жұмысшы партиясынан социал- демократ емес элементтердің осы бөлініп ңалуыныц тарпхи-экономикалық мөнін ұқпай, Троцкнй неміс оқушыларына екі фракцияның екеуі де «ыдырады», «партия» «ыдырады», «партия іріді» дегенді айтады.
Бұл — өтірік. Бұл өтіріктің өзі, біріншіден, Троц- кийдің теориялық тұрғыдан толық түсінбеушілігіп көрсетсді. Пленумның жойымпаздықты да, шақырым- паздықты да неліктеп «буржуазинның пролетариатқа тигізген ықпалының көрінісі» деп таныванын, мұны Троцкий мүлдем ұңпаған. Шынында да, ойлап қара- ңыздаршы: партияның ыдырауы, партинның ірігендігі немесе нығайып, тазарғандығы партия теріс деп тап- қан, буржуазияныц пролетариатқа жүргізген ықпалы-

РОССИЯДАҒЫ ПАРТИЯ ІШІНДЕГІ КҮРЕСТІҢ ТАРИХИ МӘНІ 407
ның көрінісі болған ағымдардың нартиядан бөлініл шыҒуынан коріне ме екен?
Екіншіден, бұл өтірік практика жүзінде Троцкпйдің фракциясының жарнамалың «саясатын» көрсетіп отыр. Троцкийдің ойластырған ісі фракция құруға эрекеттен- гендік, мұны қазір, Троцкий Орталық Көмитеттің өкі- лін «Правдадан» шыгарғапнан кейіп, епді оркім жэне жұрттыц борі де коріп отыр. Өз фракциясын мадақ- тай отырып, пемістерге «партня» ыдырап барады, екі фракцияның екеуі де ыдырап барады, ал ол, Троцкий, бөрін жалгыз өзі сақтап отыр деуге Троцкий ұялмай- ды. Іс жүзінде қазір бөріміздің коріп отырғанымыз,— жэне троцкистердіц ең жаңа қарары да (веналық клуб- тың атынан, 26 ноябрь, 1910 ж.) өте айқын көрсетіп отырған пэрсе,— Троцкий тек жойымпаздар мен «впе- редшілдердің» гана сеиіміне ие болып отыр.
Оның бер жагыпда партияны кемсітіп, немістердіц алдыпда озін дэрштеп, ТроЦкнйдің қапдай арсыздыққа дейіи барганып, мэселен, мына бір мысал көрсетеді. Троцкий Россиядағы «жұмысшылар бұқарасы» «со- циал-демократиялық партинны өздерінің тобынан тыс (курсив Троцкийдікі) тұрған» партия деп есептейді дегенді жазып, «социал-демократиясыз социал-демо- краттар» туралы айтады.
Мұндай создері үшін Троцкийді Потресов мырза меи оның достары қалайша сүймесіи?
Ап бұл сөздерді революцияның букіл тарихы ғана емес, тіпті жұмысшы куриясы бойынша өткізілген III Дума сайлауы да бекерге шығарады.
Жария ұйымдарда жұмыс істеуге, деп жазады Троц- кий, «меньшевиктердің фракциясы мен боЛыпевнктер- дің фракциясы өздерінің бұрынғы идеялық жэне ұйым- дық қалпына қарай, мүлде қабілетсіз болып шық- ты»; іс тындыргандар «социал-демократтардың жеке топтары болды, бірақ мұның бөрі де фракциялардың шеңберінеп тыс, олардың ұйымдық ықпалдарынан тыс болып отырды». «Тіпті онда меньшевиктер басым 6o- лып отырған аса маңызды жария ұйым да меныпевик- тік фракцияның бақылауынан мүлде тыс жұмыс істеп келеді». Троцкий осылай жазады. Ал фактілер мыпа-

408
в. И. Л EH ИН
дай. III Думадағы социал-демократиялық фракция құ- рылғалы бері большевиктік фракция партияның Орта- лык, Комитетінен уөкілдігі бар сенімді адамдары арқы- лы социал-демократтардың Думадағы жұмысына жэр- демдесу, көмек, ақыл беру, бақылау жасау жұмысын ұдайы жүргізіп келді. Партияның Орталық Органының фракциялар (бұлар, фракция ретінде, 1910 ж. январь- да тарап кетті) өкілдерінеп құралған редакциясы да осыны істеп келді.
Троцкий пеміс жолдастарға «шақырымпаздықтың» ақымақтығын бастан-аяқ баяндап, бұл ағымды бүкіл большевизмге тэн бойкотизмнің «тұрақтаған» түрі етіп көрсеткенде, содан соң бір-екі ауыз сөзбен болыпевизм- нің шақырымпаздыққа «өзін жеңгізбегендігін», қайта «оған батыл түрде немесе, дөлірек айтқанда, тежеусіз түрде қарсы шыққандығын» еске алғанда, неміс оқу- шысы бұл сияқты баяндауда қаншалықты жасырулы опасыздық бар екенін, эрине, аңғара алмайды. Троц- кийдің екіжүзділік «бүкпесі» кішкеие, тіпті болымсыз Ғана бір «ұсақ-түйекті» айтпай кеткендігінде болып отыр. Ол болыпевиктік фракцияның өз өкілдерінің рес- ми жиналысында шақырымпаздарды 1909 жылғы көк- темнің өзінде-ақ араларынан аластап тастаҒанын айту- ды «ұмытып» кетіпті. Шынында социал-демократ емес элементтердің белініп қалуын айтпай, болыпевиктік фракцияның (сонан соң партияның да) «ыдыраТандъГ- Гы» туралы айтқысы келетін Троцкийге нақ осы «ұсақ- түйектің» өзі қолайсыз болып отыр ғой!
Мартовты енді жойымпаздардың көсемдерінің бірі деп, жалған маркстік сөздерді бүркеніп, жойымпаздар- ды неғұрлым «шебер» қорғаған сайын, ол соғұрлым қауіптірек бола береді деп білеміз. Бірақ Мартов 1903— 1910 жылдардағы бұқаралық жұмысшы қозғалысында- ғы тұтас бір ағымдарда ізін қалдырған көзқарастарын ашық баяндайды. Ал Троцкийдің айтып жүргені өз басының ғана ауытқушылығы, басқа түк жоқ. Ол 1903 жылы меньшевик болды; 1904 жылы меныпевизмнен шеттеді, 1905 жылы меньшевиктерге қайта келіп, Әсіре революциялық сөздермен маңғазданып жүрді; 1906 жы- лы тағы да шеттеді; 1906 жылдың аяғында кадеттермен

РОССИЯДАҒЫ ПАРТИЯ ІШІНДЕГІ КҮРЕСТІҢ ТАРИХИ мош 409
сайлау келісімін жасасуды қорғады (яғни іс жүзінде тағы да меныпевиктерге қосылды), ал 1907 жылдың көктемінде Лондон съезінде сөйлеген сөзінде Роза Люк- сембургтен өзінің айырмашылығы «саяси бағытымыз- дың айырмашылығынан гөрі, өз сарынымыздың өзгепі- гі» дегенді айтты. Троцкий бүгін бір фракцияның, ертең екінші фракцияның идеялық қазынасын ұрлайды, сондықтан өзін екі фракцияның екеуінен де жОГары тұрмын деп жариялайды. Троцкий теорияда жойымпаз- дармен жэне шақырымпаздармен ешбір мэселеде келіс- пейді, ал практикада барлъщ мэселеде де голосшылдар- мен жэне впередшілдермен келісе кетеді.
Сондықтан, егер Троцкий неміс жолдастарға өзін «жалпы партиялық тенденцияның» адамымын десе, ме- нің былай деп мөлімдеуіме тура келеді: Троцкий — өз фракциясының ғана адамы, оған тек шақырымпаздар мен жойымпаздар Гана біраз сенеді. Менің айтқаным- ның дұрыстығын дӘлелдейтін фактілер мынадай. 1910 жылғы январьда біздің партияның Орталық Комитеті Троцкийдің «Правда» деген газетімен тығыз байланыс орнатты, оның редакциясына Орталық Комитеттің өкі- лін тағайындады. Троцкий антипартиялық саясат жүр- гізгендіктен, Орталық Комитет өкілінің Троцкиймен қатынасты узгендігі 1910 жылғы сентябрьде партия- ның Орталық Органында басылды. Копенгагенце пар- тиялық меньшевиктердің өкілі жэне Орталық Орган ре- дакциясының делегаты ретінде Плеханов, болыпевнк- тердің өкілі ретінде осы мақаланы жазушы жэне бір поляк жолдас 142 үшеуіміз Троцкийдің неміс баспасө- зінде біздің партиядағы істің жайын қалай көрсететіні жөнінде үзілді-кесілді наразылық білдірдік.
Троцкий Россия социал-демократнясындағы «жалпы партиялық» тенденцияны білдіре ме, элде «жалпы ан- типартиялық» тенденцияны білдіре ме, бұл арасына енді оқушылардың өздері төреші бопсын.
1910 ж. сентябръдгң аяғында—
1911 ж. 29 апрелъде (12 майда) «Дискуссионный Листоктыц» 3-номергнде басылған Ңол цойған: И. Ленин
«Дискуссионный Листоктың» тексті бойъінша басылып
отыр

411
РОССИЯДАҒЫ СТАЧКАЛАР СТАТИСТИКАСЫ ТУРАЛЫ143
1910 ж. сентябрьдгц аяғында — ноябрьде жазылған
1910 ж. декабръде жэие 1911 ж. январъда «Мысль» журналыныц 1 және 2-номерлерінде басылған
Ңол ңойған: В. Ильин
Журналдьщ текст! бойынгиа басылып отыр

413
I
Сауда жэне енеркэсш министрлігінің 1895—1904 жылдар арасындагы он жыл жэне 1905—1908 жылдар ішіндегі «Фабрикалар мен заводтардағы жұмысшы стачкаларыныц статистикасы» деген белгілі басылым- дары біздің эдебиетте бұған дейін де талай рет аталып өткен болатын. Бұл басылымдарда жиналған материал- дыц молдығы жэне бавалылыгы соншалық, оны толық зерттеу жэне жан-жақты талдау үшін Әлі де көп уақыт керек. Аталған басылымдағы талдау Әлі мүлде жеткі- ліксіз, ол іске кірісудің басы ғана. Біз толық баяндау- ды кейінге қалдыра тұрып, бұл мақаламызда оқушы- ларды неғұрлым толық талдау жасаудың бір төжірибе- сінің алғашқы қорытындыларымен таныстырмақпыз.
Ең алдымен эбден анықталған факт мынау: Россия- дағы 1905—1907 жылдардағы стачкалар дүние жүзінде бұрын-соңды болып көрмеген құбььлыс. Әр еп бойынша жылма-жылҒы стачкашылардың мың есебімен алған-
дағы саны туралы мэліметтер мынадай:
Россия
Америка Құрама
герма¬
Фран¬
Штаттары
ния
ция
Орта есеппен
1895—1904 жж.
43 '
1
1905 ж.
2 863
660
527
438
1906 ж.
1108
1894
-1908
жж.
1907 ж.
740
' бүкіл он
бес жыл ішін-
1908 ж.
176
дегі
максимум
1909 ж.
64

414
В. И. Л Е II И Н
1905—1907 жылдар арасыпдагы үш жыл өте-мөте айрықша. Осы үш жылдықтың ішінде Россиядагы стач- кашылар саііының минимумы дүние жүзіндегі неғұр- лым дамыған капиталистік елдерде бұрын-соңды жеткен макснмумнап асып түседі. Бұл, эрине, орыс жұмысшы- лары Батыстағыдан горі кобірек жетілгеп пемесе онан гөрі күштірек деген соз емес. Бірақ бұл өпер- кәсіп пролетариаты осы салада қандайлық қайрат көр- сетуге ңабілетті експдігіп адамзат бұған дейін білген емес деген соз. Оқиғалардың тарихи барысының озін- дік ерекшелігі мынадай жайдан көрінді: бұл қабілеттің шама-шарқы буржуазиялық революцияны бастан ке- шіріп отырған, артта қалған бір елде тұңтыш рет ко- рінді.
Батыс Европамен салыстырғанда фабрика-завод жұ- мысшыларының саны опшалықты көп емес Россияда стачкашылар санының қалайша осыншама коп болга- нып түсіпу үшіп ңайталама стачкаларды еске алу ке- рек. Стачкашылар сапыпыц жұмысшылар сапына шақ- қандағы арақатыпасыпа байлапысты жылма-жылгы қайталама стачкалардың саны туралы мӘліметтер мынадай:
Жылдар
Стачкашылар- дың санының жүмысшылар- дың жалпы саны и а шаққан даты процепттік қатьшасы
Қайталама стач- калардың жалиы стачкалардың с.анына шаққан- дағы лроценттік қатынасы
1895-1904
1,46%-5,10%
36,2%
1905
163,8
85,5
1906
65,8
74,5
1907
4І,9
51,8
1908
9,7
25,4
Біз бұдан стачкашылардың жалпы саны жағынан ай- рықша көзге түсетін 1905—1907 жылдар арасындағы үш жылда қайталама стачкаларының жиілігі жөніпен де, жұмысшылардың жалпы саныпа шаққанда стачка- шылар санының прөңепттік қатыпасының жоғарылығы жөнінеп де айрықша козге түсетіпін байқаймыз.

РОССИЯДАҒЫ СТАЧКАЛАР СТАТПСТПКАСЫ ТУР АЛЫ 415
Статистика бізге стачкалар қамтыған кэсшорындар-
дың және стачкаларға қатысқан жұмыспіылардың шыи сакын да беріп отыр; эр жыл бойынша бұл мӘліметтер
мынадаи:
Стачка қамтығап кәсІП- Орыидарда стачкага қа- тысқандардың жұмысшы- лардың жалпы саньтна шаққандағы лрОценті
Ю жьтлдағы (1895 — 1904) жиынтығы 27,0%
1905 жылы
60,0
1906 »
37,9
1907 »
32,1
1908 »
11,9
Бұл кесте, осыпың алдыпдағы кесте төрізді, 1906 жылдаи 1907 жылға дейіпгі стачкашылар саныныц азаюы, жалпы алғанда, 1905 жылдан 1906 жылға дейін- гіден анаГТрлым кемірек екепдігін көрсетеді. Біздің бұдан былайгы баяндаудан коретініміз: кейбір өпдіріс- терде жэне кейбір аудаидарда 1906 жылдаи 1907 жыл- ға дейіп стачкалық цозгалыс бэсецдемегеп, қайта кү- шейе түскен. Біз Әзірге стачкаларға шын қатысқаіі жұмысшылардыц саны туралы губерниялар бойынша жиналған мөліметтер төмендегідей көңіл қоярлық құбы- лысты көрсететінін айтып өтелік. 1905 жылдан 1906 жылға дейін стачкаларға қатысқан жұмысшылардың проценті оііеркәсібі дамығап губерпкялардыц орасан кошпілігіпде томепден кетті; бірақ 1905 жылдаи 1906 жылға дсйіп бұл процент котерілген бірқатар губерпня- лар бар. Бұлар — оперкӘсібі пеғұрлым аз дамығап, бы- лайша айтқапда, пеғұрлым шеткері жатқап губерния- лар. Мысалы, бұҒан жататындар қиыр солтүстіктегі губерниялар: Архангельск (фабрика-завод жұмысшы- лары 11 мың; 1905 жылы стачкага қатысқан жұмыс- шылар 0,4 процент; 1906 жылы—78,6 ПрОцент), ВолоГда (фабрика-завод жұмысшылары 6 мыц; con жылдары 26,8 процент — 40,2 процент), Олонец (фабрика-завод жұмысіиылары 1 мың; 0—2,6 процент); бұдан соц Черноморье губерпиясы (фабрика-завөд жұмысшы- лары 1 мыц; 42,4 процент — 93,5 процент); Поволжье- дегі губернпялардың ішінде — Симбирск (фабрика-за-

416
в. И. Л EH ИН
вод жұмысшылары 14 мың; 10,0 процент — 33,9 про- цент) ; орталық егіншілік губернияларының ішінде — Курск (фабрика-завод жұмысшылары 18 мың; 14,4 процент—16,9 процент); шығыстағы өңірден — Оренбург (фабрика-завод жұмысшылары 3 мың; 3,4 про- цент — 29,4 процент).
1905 жылдан 1906 жылга дейін бұл губернияларда стачкаға қатысушылар проценті артуының қаншама маңызды екендігі айқын: 1905 жылы бұл жерлерге қоз- ғалыс толқыны жетіп үлгірмеді, бұл жерлер неғұрлым алдыңғы қатарлы жұмысшылардың дүние жүзінде бо- лып көрмеген бір жылдық күресінен кейін ғана күрес- ке тартыла бастады. Оқиғалардың тарихи барысын ұғыну үшін өте маңызды бұл құбылысқа мұнан бы- лайғы баяндауымызда біз бірнеше рет қайтып ора- ламыз.
Керісінше, 1906 жылдан 1907 жылға дейін кейбір өнеркәсібі басым губернияларда стачкаларға қатысу- шылардың проценті жогарылай түседі, мысалы, Петер- бург губерниясында (1906 жылы 68,0 процент; 1907 жылы 85,7 процент — 1905 жылы қанша болса, сонша дерлік —85,9 процент), Владимир губерниясында (37,1 процент — 49,6 процент), Баку губерниясында (32,9 процент — 85,5 процент), Киев губерниясында (10,9 процент — 11,4 процент), бірқатар басқа губернияларда да жағдай осындай. Сонымен, егер 1905 жылдан 1906 жылга дейін бірқатар губернияларда стачкашылар про- центінің өсуінен біз жұмысшы табының күрестің не- Ғұрлым дамыҒан кезеңінен кеш қалған арьергардын аң- Ғаратын болсақ, бірқатар басқа губернияларда 1906 жылдан 1907 жылға дейін бұл проценттің өсуі бізге кү- ресті қайтадан кетеруге тырысқан, байқала бастаған шегінушілікті тоқтатува тырысқан авангардын көрсе- теді.
Осы дұрыс қорытындыдан неғұрлым дэл қорытынды жасау үшін бірінші жэне екінші түрлі губерниялар бойынша жұмысшылар санының жэне стачкаларра шын қатысқандар санының абсолюттік цифрын келті- рейік:

РОССИЯДАҒЫ СТАЧКАЛАР СТАТИСТИКАСЫ ТУРАЛЫ 417
1905 жылдан 1906 жылға дейін стачкаларға қатысқан жұмысшылардың проценті өскен губерниялар
Осыпдай губерния- лардың саны
10
Бұлардағы фабрика-завод жұмыс- шыларьшың саны
61800
Стачкаларға шын қатысқан жұмысшылардың саны
1905 ж. 1906 ж.
6 564 21484
Орта есеппен фабрика-завод жұмысшылары эр гу- бернияға 6 мыңнан келеді. Стачкага шын қатысқан жұ- мысшылар санының өсуі барлығы 15 мың болады.
1906 жылдан 1907 жылға дейін стачкаларға қатысқан жұмысшылардың проценті өскен губерниялар
Осындай губерния- лардың саны
Бұлардағы фабрика-за- вод жұмыс- шыларының саны
572 132
Стачкаларға шын қатысқан жұмысшылардьщ саны
1906 ж. 1907 ж.
186 926 285 673
Орта есеппен фабрика-завод жұмысшылары эр гу- бернияга 30 мыңнан келеді. Стачкаларға шын қатыс- қан жұмысшылардың саны 100 мыңға дейін өскен, ал егер 1906 жылы есепке алынбаған (шамамен, 20—30 мыңнан аспайтын) Баку губерниясының мұнайшыла- рын шегеріп тастасақ, онда 70 мыңға жуық өскен.
Бұл мөліметтерден 1906 жылғы арьергардтың жэне 1907 жылғы авангардтың ролі айқын көрінеді.
Бұл мөлшерлер жайында неғұрлым дэл пікір айту үшін мӘліметтерді Россияның аудандары бойынша алып, стачкашылардың санын фабрика-завод жұмыс- шыларының санымен салыстыру керек. Бұл мөлімет- тердің жиынтығы мынадай [418-беттегі кестені қара- ңыз. Ред,}:
Түрлі аудандардың жұмысшылары қозҒалысқа бір- келкі қатыспаган. Жалпы алғанда, 1660 мың жұмысшы 2863 мың стачкашы шыгарған, яғни Әрбір жүз жұ- мысшыға 164 стачкашыдан келеді немесе, басқаша айтқанда, 1905 жылы жұмысшыларцың жартысынан көбірегі орта есеппен стачкаға екі реттен қатысқан. Бі- рақ бұл орта есептер, бір жағынан, Петербург жэне Варшава округтерінің, екінші жағынан, барлық басқа округтердің араларындағы негізгі айырмашылықтарды

418
В. И. ЛЕНИН
Фабрика-завод округтері
1905 ж. фабрика- завод жұмыс- шылары- ныц сапы (мыц)
Эр жылдағы стачкашылар саны (мың есебімен)
тұтас алғап- да 1895— 1904
1905
1906
1907
1908
I. Петербург
298
137
1 033
307
325
44
И. Москва
' 567
123
540
170
154
28
III. Варшава
252
69
887
525
104
35
IV—VI: Киев, По-
вол ж ье жэ-
пе Харьков
543
102
403
106
157*
69*
Барлығы
1660
431
2 863
1 1 108
740
1 176
комескілеп тастайды. Петербург жэне Варшава округте- рін қосып алгаида барлық фабрика-завод жұмысшыла- рының 7з-і (1660 мыцныц 550 мыцы) бар, ал бұл екі округ барлық стачкашылардың 2/з-сін (2863 мыңның 1920 мыңын) шығарғап. Бұл округтерде 1905 жылы эр жұмысшы орта есеппен 4 реттен дерлік ереуілге шық- қан. Қалган округтерде 1110 мың жұмысшыға 943 мыц стачкашы келеді, ягни арақатынасы жоғарыда атал- ған екі округтеп торт есе кем. Жұмысшылар өздерінің күшін асыра бағалады деп либералдардың, біздегі жойымпаздар қайталап жүрген, пайымдауларыііың сон- шама теріс екепдігі осыпыц озіпен-ақ көрініп тұр. Керісіише, фактілер мыпаііы дәлелдеп отыр: жұмыс- шылар өздеріпің күшіп жете бағаламады, өйткепі бұлар өз күштеріп жете пайдалапбады. Егер стачкалық күрестің (біз бұл жерде күрестің бір ғана осы форма- сын айтып отырмыз) күш-жігері мен табандылығы бүкіл Россияда Петербург жэне Варшава округтерін- дегідей болса, онда стачкашылардың жалпы саны екі есе көп болар еді. Басқаша айтқанда, бұл қорытынды- ны былай деп айтуга болады: қозғалыстың осы саласын- да жұмысшылар өз күштерінің тек жартысын ғана
* Бұл цифрлар өткен жылдардағы мәліметтермен салыстыруға to- лық келе қоймайды, өйткені мұнай кәсіпшіліктеріндегі жұмьісшылар 1907 жылы алғаш рет есепке алынған. Сірә, бұлардың есебінен көбеюі 20—30 мыңнан арта қоймас.

РОССИЯДАҒЫ СТАЧКАЛАР СТАТИСТИКАСЫ ТУРАЛЫ 419
багалай алды, ойткепі қалғап жартысын олар әлі пайдаланған жоқ. Географиялық жағынан айтқанда: батыс және солтүстік-батыс оянып-ақ қалды, бірақ ор- талықтың, шығыстың жэне оңтүстіктің тец жартысы ұйқыда болды. Капитализмнің дамуы кешеуілдеп қал- гандарды ояту үшіп күн сайып бірдецесін істеп жатыр.
Аудандар бойынша альшғап мәліметтерден шығатын ендігі бір маңызды қорытынды: 1905 жылдан 1906 жылға дейіп қозғалыс, біркелкі болмаса да, барлық жерде жаппай төмендеді; ал енді 1906 жылдан 1907 жылға дейін Варшава округінде қозғалыс орасан тө- мендеп кеткенде, Москва, Киев жэне Поволжье округ- терінде болмашы ғана бэсецдегенде, біз Петербург жэне Харьков округтерінде қозғалыстың өскендігш көреміз. Мұның мӘнісі мынадай: халықтың саналылы- Ғы мен даярлығының нақ осы дэрежесшде қозғалыстыц біз қарастырып отырган формасы 1905 жылдың ішінде өзін сарқып болған еді; бұл форма әлеуметтік- саяси өмірдің объективті қайшылықтары жойылмай отырғандықтан қозғалыстың жоғарғы формасына ауы- суға тиіс еді. Бірақ бір жыл, 1906 жылы, тьіныстаған- нан немесе күш жинау кезеңінен кейін, егер осылай деп айтуымызға болса, жаңа орлеу байқалып, елдің бір бөлегінде ол басталды да. Егер либералдар, ал бұлардың ізінше жойымпаздар өсы кезеңге баға бере келіп, «романтиктердің дәмелері» деп менсіпбей айтып жүрсе, онда марксист былай деуге: либералдар осы ішінара өрлеуді қолдауцан теріс айнальш кетіп, қол жеткен демократиялық жетістіктерді қорғал қалудың соңғы мүмкіндігін жоқ қылды, деуге тиісті.
Стачкашылардың территорняға қарай бөлінуі туралы мэселе жөнінде мынаны қоса айту керек: бұлардың орасан көпшілігі өнеркӘсібі күшті дамыган жэне бесе- уініц ірі қалалары бар алты губернияга келеді. Бұл ал- ты губерния мыналар: Петербург, Москва, Лифляндия, Владнмир, Варшава жэне Петроков губерннялары. Бұл губернияларда 1905 жылы барлық 1661 мың фабрика- завод жұмысшысыныц 827 мыңы, яғни жалпы сапының жартысы дерлік болды. Лл бұлардағы стачкашылар 1895—1904 жылдар арасындагы оп жыЛдың ішінде

420
В. И. ЛЕНИН
431 мың стачкашыпың тұтас алганда 246 мыцы, ягни барлық стачкашылардыц 60 процентіне жуығы болды; 1905 ж.— 2863 мыңның 2072 мыңы, ягни 70 проценті- не жуығы; 1906 ж.— 1108 мыцныц 852 мыцы, ягни 75 процентіне жуығы; 1907 ж.— 740 мыңның 517 мыцы, яғни 70 процептіпе жуығы; 1908 ж.—176 мыцныц 85 мыцы, яғпи жартысыпан азырағы*.
Сонымен, 1905—1907 жылдар арасындағы үш жылда осы алты губернияпың ролі осының алдындағы жэне осыдап кейіпгі кездегіден жОГары болды. Демек, ірі қалалық жэне соның ішінде астаналық орталықтардың осы үш жылда қалған барлық жерлердегіден анағұр- лым күшті жігер көрсеткендігі анық. Деревняларда жэне біршама ұсақ қалалар мен өнеркӘсіп орталықта- рында бытыраңқы жатқан жұмысшылар, барлық жұ- мысшылардың жартысы бола тұрса да, 1895—1904 жылдары барлық стачкашылардың 40 процентін, ал 1905—1907 жж. не бары 25—30 процентін шыгарды. Жоғарыда жасалған қорытындыны толықтыра келіп, біз: ірі қалалар ояпды, ал ұсақ қалалар мен деревня- лардың едөуірі өлі де ұйқыда еді дей аламыз.
Мұның үстіне жалпы алғанда деревня жөнінде, яғни •деревняларда тұратын фабрика-завод жұмысшылары жөнінде, қалаларда жэне қалалардан тыс жерлерде болған стачкалардъщ саны туралы (стачкашылардың саны туралы емес) статистика мөліметтері бар. Бұл мөліметтер мынадай:
Стачкалардың саны
Қаладаи
Қала- 1
тыс жер -
Б а р л ы-
10 жылғыны (1895—1904)
ларда
лерде
ғ ы
тұтас алғанда
1 326
439
1765
1905 жылы
11891
2104
13 995
1906 »
5 328
786
6 114
1907 »
3 258
315
3 573
1908 »
767
125
892
Ресми статистиканы құрастырушылар осы молімет- терді келтіргенде, Погожев мырзаның белгілі зерттеу-
♦ 1908 жылы стачкашыларының саны көп губерниялардың ішінде 47 мың стачкащысы болған Баку губерниясы алда тұр. жаппай саяси стачкадағы соңғы могикандар!

РОССИЯДАҒЫ СТАЧКАЛАР СТАТИСТИКАСЫ ТУРАЛЫ 421
лері бойыпша, Россиянин; барлық фабрнкалары мен заводтарының 40 проценті қалаларда, 60 проценті қа- лалардан тыс жерлерде144 тұрады деп керсетеді. Демек, егер жайшылықта (1895—1904) қалалардағы стачка- лар саны деревнялардағыдан үш есе асьш түсетін бол- са, стачкалар санының кэсш орындарға шаққандағы прөценттік арақатынасы, деревняларға қарағанда, қа- лаларда 4!/2 есе артық. 1905 жылы бұл арақатынас шамамен айтқанда 8:1; 1906—9:1; 1‘Э07—15:1; 1908*— 6:1 болды. Басқаша айтқанда: 1905 жылы қалалық фабрика-завод жұмысшыларының стачкалық қозғалыстағы ролі, деревняларда тұратын фабрика- завод жұмысшыларының ролімен салыстырғанда, бұ- дан бұрынғы жылдардағыдан анағұрлым күшті болды, оның бер жағында 1906 жэне 1907 жылдары қала жұмысшыларының бұл ролі барған сайын өсе берді, ЯҒНИ деревнядағылардың қозғалысқа қатысуының ара- салмағы барган сайын азая берді. 1895—1904 жылдар арасындағы он жылдықта күреске неғұрлым аз даяр- ланған деревняның фабрика-завод жұмысшылары та- бандылықты аз көрсетті, 1905 жылдан кейінгі шегінуГе бөрінен де гөрі тез көшті. Авангард, яғни қалалық фаб- рика-завод жұмысшылары бұл шегінуді тежеу үшіп 1906 жылы ерекше күш салды, ал 1907 жылы 1906 жылтыдан да артыц куш жумсады.
Енді біз стачкашылардың өндірістер бойынша қалай бөлінгенін қарастырайық. Бұл үшін өндірістің басты- басты торт тобын боліп аламыз: А) металлистер; Б) то- қыма жұмысшылары; В) баспаханашылар, ағаш ец- деушілер, былғарышылар жэне химия Өндірістеріпің жұмысшылары; Г) минералдық заттар еңдеуші жэне таьам онімдері өндірістеріндегі жұмысшыЛар. Жылдар бойынша мӘліметтер мынадай145 [422-беттегі кестені қараныз. Ред.\:
1905 жылдың алдындавы он жылдың ішінде метал- листер бӘрінен жақсы Әзірленген еді. Осы он жылдың ішінде бұлардыц жартысы дерлігі (252 мыңның 117
* 1908 жылы стачкалардың сатіыпа инспекцияларға ең алғаш рет 1906 жылы бағындырылған мұнай кәсіпшіліктеріидегі 228 стачка қосылды, ал 1907 ж. —230 стачка қосылды.
15 19-том

422
В. И. Л Е Н И Н
Өндіріс топтары
1904 ж. фаб.- зав. жұмыс- шыларының жалпы саны
Әр жылдағы стачкашылар саны (мың есебімен)
тұтас алғанда 1895-1904
1905
1906
1907
1908
А'
252
117
811
213
193
41
Б
708
237
1 296
640
302
56
В
277
38
471
170
179
24
Г
454
39
285
85
66
55
Барлыгы (I
1691 И
431
2 863
1 108
740
176
мыңы) ереуіл жасады. Ең жақсы өзірленгендіктен бұ- лар 1905 жылы да бөрінің алдыпда болды. Бұлардагы стачкашылар саны жұмысшылар санынан уш еседен аса асып түседі (жұмысшылар 252 мыц, стачкашылар 811 мыц). 1905 жылғы мөліметтерді эр айға бөліи талдай келгенде (қысқаша мақалада бұл мӘліметтерді толық қарастыру мүмкін емес, сондықтан біз мұны реті келетін кезге дейін қалдыра тұрамыз) бұл аван- гардтың ролі онан сайын айқындала түседі. Металлнс- терде 1905 жылдың барлық айлары ішінде стачкашы- лардың ең коп болған айы, ондірістің барлың басқа топтарындағыдай октябрьге емес, япварьға келеді. Қалған бұқараны «тербеп оятып», авангард қозғалыс- ты бар күш-жігерімен бастады. 1905 жылғы бір ғана январь айының ішінде металлистерден 155 мың адам, Яғни барлық металлистердің (252 мың) үштен екісі ереуіл жасатан; бір айдың ішіндегі стачкашылар саны осының алдындагы он жылдың ішіндегіден анағұрлым көп болған (117 мыңның орнына 155 мың). Бірақ осы адам айтқысыз керемет дерлік жігер 1905 жылдың аяғына таман авангардтың күштерін сарқа бастаган: 1906 жылы қозғалыстың төмендеу мөлшері жөнінен металлистер бірінші орында болды. Бұларда стачка- шылар санының азаюы тым көп: 811 мыңнан 213 мың- га дейін, яғни торт есе дерлік кеміді. 1907 жылға қа- рай авангард тағы да күш жинай бастады: стачкашылар саны жалпы алғанда болар-болмас азайды (213 мыңнан 193 мыңға дейін), ал металл оңдеу өндірістері

РОССИЯДАҒЫ СТАЧКАЛАР СТАТИСТИКАСЫ ТУРАЛЫ
423
тобының ішінен басты-басты үш өндірісте, атап айт- қанда машина жасау, кеме жасау Жэне шойын қорьі- ту өндірістерінде стачкашылар саны 1906 жылвы 104 мыңнан 1907 жылы 125 мыңға дейін кОбейдТ
Тоқымашылар орыс фабрика-завод жұмысшылары- ның негізгі бұқарасы, яғни жалпы санының 72-нен аз гана кем (1691 мыңның 708 мыңы). 1905 жылдьщ алдындағы 10 жылдың ішінде Әзірлігі жонінен бұлар екінші орында болды: жалпы санының !/з-і (708 мың- ның 237 мыңы) ереуіл жасаған. 1905 жылғы қозғалыс- тың күші жөнінен де екінші орында болғап: эр 100 жұмысшыга 180-ге жуық стачкашыдан келген. Бұлар күреске металлистерден гөрі кеш тартылды: январьда металлистерге қарағанда бұлардың стачкашылары ша- малы гана артық болған (155 мыңның орпына 164 мың), октябрьде екі еседен де көбірек (117 мыңның орнына 256 мың). Қозғалысқа кешеуілдеп тартылгап бұл не- гізгі бұқара 1906 жылы бөрінен де табанды болды: сол жылы жаппай төмендеу болып еді, бірақ тоқьімашы- лардағы төмендеу бәрінен де аз, бұларда азаю екі есе (1296 мыңнан 640 мыңға дейін), металлистерде төрт есе дерлік (811 мыңнан 213 мың), қалғандарында 272—372 есе болды. 1907 жылга қарай ғана негізгі бұқараның күштері де сарқылған болып шығады: 1906 жылдан 1907 жылға дейіпгі томендеудің ец көбі нақ осы топта болды, екі еседен артық (640 мыңпан 302 мыңға дейін) болды.
Қалған ондірістер жоніндегі мӘліметтерді егжей- тегжейлі талдауға тоқталып жатпай-ақ, тек неғұрлым нашар эзірленген жэне қозғалысқа неғұрлым нашар қатысқан Г. разрядының бэршен де кейінде тұрғанын вана атап өтеміз. Егер норма деп металлистерді алатын болсақ, Г разряды бір Ғана 1905 жылдың ішінде миллионная астам стачкашыны «кем берді» деуімізге болады.
Металлистер мен тоқымашыларцыҢ қатынасы, озың топтың қалың бұқарава қатынасы тәрізді, ерекше сн- патты нэрсе. 1895—1904 жылдары ерікті ұйымдар, ерікті баспасөз, парламент трибунасы, т. с. болмаған- дықтан, 1905 жылы бұқара күрестің барысында, 15*

424
В. И. ЛЕНИН
стихиялы жолмен ғана болмаса, басқаша жолмен топ- таса алмады. Бұл топтасудың тетігі мынада еді: стач- кашылардың толқыны бірінен соц бірі көтерілді, оның бер жагында қалың бұқараны «тербеп ояту» үшін қоз- Ғалыстың алғашқы кезінде авангардтың орасан зор күш жұмсауына тура келгені соншалық, қозғалыс эб- ден өрлеген кезде авапгард біршама Әлсіреп қалды. 1905 жылы япварьда 444 мыц стачкашы болды, бұлар- дың 155 мыңы, ягпи 34 проценті металл истер еді, ал октябрьде барлық стачкашылардың саны 519 мың, бұ- лардың ішінде металлистер 117 мың, яғни 22 процент болды. Қозғалыстың осындай Әркелкі болуы күштердің бытыраңқылығы, жете шоғырланбағандығы салдары- нан, сол күштердің өзін белгілі дэрежеде ысырап ету- мен бірдей болып шыққаны түсінікті. Мұның мөні мы- надай: 1-ден, күштерді жақсылап шогырландырван күнде анагұрлым тиімді болар еді, ал 2-ден, зерттеп отырған дӘуірдің объективті. жаҒдайларына қарай эрбір толқынның алғашқы кезінде бірқатар сақтана қнмылдау, былайша айтқанда, барлау, байқап кору, т. с. болмай қоймайды жэне табысқа жету үшін қажет те. Сондықтан либералдар, бұларға ілесе Мартов секіл- ді жойымпаздар, «пролетариаттың өз күштерін асыра бағалағаны» туралы өз теориясының тұрғысынан ке- ліп, бізді «стихиялық таптық күрестің соңынап сүйре- тілді» деп айыптатан кезде, бұл мырзалар өздеріпе өздері үкім шыгарады, мақтаҒысы келмесе де, бізді барынша мақтап отыр.
Стачкалар туралы жылма-жылғы мөліметтерге шолу жасауды аяқтау үшін енді стачкалардың мөлшері мен қанша уақытқа созылғандығы туралы жэне стачкалар- дан шеккен зняндардың көлемі туралы цифрларға тоқ- талайық.
Стачкага қатысушылардың орташа саны мынадай болды:
10 жылда (1895—1904)
244
жұмысшы
1905 жылы
205
»
1906 »
181
»
1907 »
207
»
1908 »
197
»

РОССИЯДАҒЫ СТАЧКАЛАР СТАТИСТИКАСЫ ТУРАЛЫ 425
1905 жылы стачкалар мөлшерінің азаюына (қатысу- шылардың саны жөнінде) көптеген ұсақ кәсіпорындар- дың күреске тартылғаны себеп болды, бұлар стачкаға қатысушылардың орташа санын азайтып жіберді. 1906 ж. бұл мөлшердің онан Әрі азайып кеткені, сірэ, күрес қуатының кемігенін көрсететін болар. 1907 жыл бұл жерде де біршама ілгері басқандықты көрсетеді.
Егер біз таза саяси стачкаларва қатысушылардың орташа санын алатын болсақ, эр жыл бойынша мына- дай цифрларды көреміз: 1905—180; 1906—174; 1907— 203; 1908—197. Бұл цифрлар 1906 жылы күрес қуаты- ның кеміп барып, 1907 жылы қайтадан көтерілгендігін, немесе (мүмкін, сонымен бірге деуге де болар) 1907 жылғы қозғалысқа көбінесе ең ірі кэсшорындардыц қатысқандығын бұрынғыдан да айқын көрсетеді.
Ереуіл болған күндердіц саны 1 ереуілші-жұмысшы- та мынадайдан келеді:
10 жылда (1895—1904)
4,8 күн
1905 жылы
8,7
»
1906 »
4,9
»
1907 »
3,2
»
1908 »
4,9
»
Бұл цифрлар көрсетіп отырған күрестің табандылы- Ғы бөрінен де гөрі 1905 жылы күшті болған,— кейін ол 1907 жылға дейін күрт кеміп барып, тек 1908 жы- лы ғана күшейген. Айта кету керек, күрестің табанды- льіҒЫ жағынан алғанда батыс европалық стачкалар анавұрлым жоғары тұрады. 1894—1898 жылдарданы бес жылда ереуіл күндері 1 ереуілші-жұмыспіыҒа Италияда — 10,3, Австрияда —12,1, Францияда —14,3 жэне Англияда — 34,2 күннен келген.
Егер таза саясн стачкаларды бөлек алып қарайтын болсақ, онда біз мынадай цифрларды кереміз: 1905—1 ереуілшіге 7,0 күннен; 1906—1,5 күннен; 1907—1,0 күннен келеді. Экономикалық себептермен бөлған стачкаларда күрес қашанда ұзаққа созьіЛып өтырды.
Стачкалық күресте табандылық көрсетудің эр түрлі жылдарда Әрқилы болганын еске ала отырьш, біз стачкашылардың саны туралы мӘліметтер қозғалыстың

426
в. И. Ленин
эр түрлі жылдардағы салыстырмалы мөлшерін жеткі- лікті анықтап бере алмайды деген қорытындыға келе- міз. Дэл анықтағыш нэрсе ереуіл жасаған күндер саны болады, ол эр жыл бойынша мынадай:
Соның ішінде таза саяси стачкаларда
10 жылғыны (1895—1904) тұтас
алғанда
1905 жылы »
1906 » »
1907 » »
1908 » »
2 079 408
23 609 387
5 512 749
2 433 123
864 666
7 569 708
763 605
521 647
89 021
Сонымен, бір гана 1905 жылғы қозгалыстың дэл анықталған көлемі осының алдындағы бүкіл 10 жыл- дағыны тұтас алғандағыдан 11 еседен аса көп. Басқа- ша айтқанда: 1905 жылғы қозғалыстың мөлшері одан бұрынғы 10 жыл ішіндегі бір жылдыц Орташа мөлшер- ден 115 есе асып түседі.
Бұл арақатынас бізге мынаны көрсетеді: ресми ға- лымдардың арасында (жалғыз бұлардың арасында ғана емес-ау) тым жиі кездесетін «бейбіт», «табиғи», «эволюциялық» деп аталатын замандардағы элеумет- тік-саяси дамудың қарқынын барлық жағдайға жарам- ды норма деп ұғынатын, қазіргі адамзат дамуының ықтимал шапшаңдығының көрсеткіші деп түсінетіи адамдардың соншалықты келте ойлайтындығын көрсе- теді. Іс жүзінде «табиғи» деп аталатын замандағы «даму» қарқыны барынша тоқыраудьщ, даму жолында- ғы ең күшті кедергінің көрсеткіші.
Ресміі статнстиканы құрастырушы ереуіл жасаған күндердің саны туралы мӘліметтерге сүйепіп онеркэ- сіптің шеккен зиянын есептеп шығарган. Бұл зиян (өндірілмей қалған өнім) 10 жылдың, 1895—1904, ішінде тұтас алғанда 10,4 миллион сом болған, .1905 ж.— 127,3 млн., 1906 ж.— 31,2 млн., 1907 ж.— 15,0 млн. жэне 1908 ж. — 5,8 млн. сом. Демек, үш жылдың ішінде, 1905—1907 жылдары өндірілмей қал- ған онім 173,5 млн. сом болған.

РОССИЯДЛҒЫ СТАЧКАЛЛР СТЛТИСТИКАСЫ ТУРАЛЫ 427
Ереуіл күндерінде жалақыны кем алғандықтан жұмысшылардың шеккен зияны (түрлі өндірістерде төленетін орташа күндік ақының мөлшері бойынша белгіленген) осы алынып отырған жылдарда мың com есебімен төмендегідей болған:
Өндіріс ТОПТҢ- ры (жоғарыда- ғы 18-бетті қа- раңыз* *)
1905 ж. фаб.-зав. жұмысшы- ларының саны мың есебімен
жұмысшылардың стачкалардан шеккен зияны, мың com есебімен
тұтас. ал- ғанда 1895- 1904
1905
1906
1907
1908
А
252
650
7 654
891
450
132
Б
708
715
6 794
1968
659
228
В
277
137
1997
610
576
69
Г
454
95
1096
351
130
22
Барлығьі
1691
1597
17 541
3 820
1815
451
1905—1907 жылдар арасындағы үш жылдың ішінде жұмысшылардың шеккен зияны 23,2 млн. сом болған, яғни осының алдындагы он жылдағыны қосып есепте- гендегіден 14 еседен аса көп**. Ресми статистиканы құрастырушы фабрика-завод өнеркӘсібіндегі бір Жұ- мысшыға (бір стачкашыға емес) шаққанда бұл зияп- дар алғашқы он жылдықтың ішінде орта есеппен жы- лына 10 тиыннан келген, 1905 жылы 10 сомдай, 1906 жылы 2 сомдай, 1907 жылы 1 сом шамасы болды деп * Қараңыз: осы том, 422-бет. Ред.
*+ Қозғалыс неғұрлым күшті болған кезеңде жұмысшылар бул зиянның бгразын кәсіпорын иелеріне артқандығын ескеру керек. Ста- тистика 1905 жылдан бастап стачкалардың ерекше себебін (ресми номенклатура бойынша, себептердің 3 б тобы): стачка кезіне а^ъі төлеу талабын анықтауға тиіс болды. Мұндай талап қойылған жағ- дайлардың сапы 1905 ж.— 632, 1906—256, 1907—48, ал 1908—9 болды
(1905 жылға дейін мұндай талап қою деген тіпті болған емес). )Кұ- мысшылардың осы талап үшін жүргізген күресінің нәтижесі тек 1906 және 1907 жылдар бойынша ғана белгілі, тек екі-үш жағдайда ғана бұл себеп басты себеп болды: 1906 ж. негізінен осы себеп бойынша ереуіл жасаған 10 966 жұмысшыдан 2171 жұмысшы стачкада ұтгы, 2626 жұмьісшы ұтылды, 6169 жұмысшы ымыраға келумен тынды, 1907 жылы негізінен осы себеп бойынша ереуіл жасаған 93 жұмысшының бірде-бірі стачкада ұта алмады, 52-сі ұтылып шьіқты, 41-і ымыраға келумен тынды. 1905 жылғы стачкалар туралы бізге белгілі мәлімет- терге сүйене отырып, 1905 жылы осы себептен туған стачкалар, 1906 жылғы стачкалармен салыстырғанда, неғұрлым табыстырақ болды деп ұйгаруымыз керек.

428
В. И. ЛЕНИН
есептеп отыр. Бірақ бұл есеп қарастырылып отырған тұргыдан алғанда эр түрлі өндірістердегі жұмысшылар арасындағы зор айырмашылықтардан аулақ жатыр. Әлгінде келтірген кестедегі цифрларға сүйеніп шыға- рылған неғұрлым егжей- гегжейлі есеп мынадай:
Өидіріс тодтары
Фабрика-завод өнеркәсібінде істейтін 1 жұ- мысшыға стачкалардан келген зиянның орташа мөлшері (сом есебімен)
Он жылғы- ны, 1895— 1904, тұтас алғанда
1905
1906
1907
1908
А
2,6
29,9
3,5
1,8
0,5
Б
1,0
9,7
2,8
0,9
0,3
В
0,5
7,2
2,2
2,1
0,2
Г
0,2
2,4
0,7
0,3
0,05
Барлығы II
1 0,9
10,4
2,3
1,1
0,3
Бұдан керінетін жай мынадай: 1905 жылғы стачка- лар дан бір металлиске (А тобы) келген зиянның мөлшері 30 сомга жуық болған, бұл орта есеппен алған- дағыдан үш есе коп, минералды заттарды жэне азық- түлік өнімдерін өңдеуші (Г тобы) жұмысшының шек- кен зиянының орташа мөлшерінен он еседен аса көп. 1905 жылдың аяғында металлистер қозҒалыстың осы қарастырылып отырған формасында өзінің күшін сар- қып алды деп жасаған біздің жоварыдағы қорытынды- мызды бұл кесте онан сайын айқын дэлелдей түседі: А тобында 1905 жылдан 1906 жылга дейін зиянның мөлшері 8 еседен аса кеміген, басқа топтарда 3—4 еседен кеміген.
Стачкалар статистикасының жылма-жылғы мөлімет- терін талдауды осымен аяқтап, біз келесі мақалада ай сайынғы мӘліметтерді зерттеуге көшеміз.
II
Стачкалық қозғалыстың толқымалы сипатып зерттеу үшін бір жыл дегеніңіз тым ұзақ. Қазір біздің былай деуге статистикалық правомыз бар: 1905—1907 жыл-

РОССИЯДАҒЫ СТАЧКАЛАР СТАТИСТИКАСЫ ТУРАЛЫ 429
дар арасындагы үш жылда эрбір ай бір жылға барабар болды. Осы үш жылдың ішінде жұмысіпы қозғалысы 30 жылды бастан кешірді. 1905 жыядың бірде-бір айында стачкашылардың саны 1895—1904 жылдар арасындағы 10 жыл ішіндегі жылдық минимумнан темен түскен емес, ал 1906 жэне 1907 жж. мұндай ай- лар тек екі-екіден ғана болды.
Өкініштісі сол, жеке губерниялар бойыніпа алынған мөліметтер сияқты, ай сайынғы мӘліметтер ресмн ста- тистикада мүлде қанағаттанғысыз жасалған. Көптеген мӘліметтерді қайтадан жасауға тура келеді. Осы себеп- ті, сондай-ақ орынның аздығынан біз эзірше жылдъщ тотусандары бойынша мӘліметтермен шектелеміз. Эко- номикалық жэне саяси стачкаларды ажыратып есептеу жөнінде 1905 жэне 1906—1907 жылдардаҒЫ ресми статистикадағы мөліметтер салыстыруҒа келе бермей- тінін айта кетелік. Аралас стачкалар — ресми номен- клатура бойынша экономикалық талаптар қойған 12 разрядтағы жэне экономикалық талаптар қойған 12 б разрядтагы стачкалар — 1905 жылы саяси стачкалар болып есептелді, ал кейініректе экономикалық стачка- лар болып есептеледі. Біз олардың 1905 жылдағыла- рын да экономикалық стачкаға жатқызамыз. Стачкашылар саны мың есебімен146:
Ж ы л д а р 1905 1906 1907
Жьілдың тоқсандары
і
II
III
IV
I
II
III IV
I
іі
ш
IV
Барлығы
Оньтң ішінде
810
481
294
1 277
269
479
296 63
146
323
77
193
экономи-
. калық
604
239
165
430
73
222
125 37
52
52
66
30
. саяси
206
242
129
847
196
257
171 26
94
271
11
163
Сызықпен цоршалгандары толқын неғұрлым өрге басқан кезеңдерді көрсетеді. Бұл кезеңдердің бүкіл үш жылды сипаттайтын айрықша маңызды саяеи оқиғалар болған кездерге тура кеЛетіні кестеге қараған бойда-ақ бірден көзге түседі. 1905 I— тоғызыншы январь жэне

430
В. И. ЛЕНИН
оньщ салдары; 1905 IV — октябрь жэне декабрь оқиға- лары; 1906 II — бірінші Дума; 1907 II — екінші Дума; 1907 жылдың соңғьі тоқсанында өрлеу неғүрлым тө- мендеген, бұған екінші Думадағы жұмысшы депутат- тарын соттауға байланысты ноябрьдегі (134 мың стачкашы қатысқаи) саяси ереуіл себеп болды. Соны- мен, үш жылдықты аяқтайтын жэне орыс тарихының басқа дӘуіріне көшу болып табылатын бұл кезең мына жағдайдың: егер стачкалық толқынның өрлеуі бұл арада жалпы Әлеуметтік-саяси өрлеу болып табылмай- тын болса, онда жақынырақ қарастыра келгенде, стач- қалық толңын тіпті болмағанда, тек некен-саяқ стачка- демонстрациялар болған дегенді растайтын ерекше жағ- дайдың дэл өзі.
Зерттеп отырған үш жылдыққа тэн пэрсе мынау: стачкалық толқынның өрлеуі елдегі бүкіл Әлеуметтік- саяси әволюцияның аса қиын, бет бұрыс кезеңін біл- діреді. Стачкалар статистикасы бізге бұл эволюцияның ең басты қозғаушы күшін айқын корсетеді. Мұның өзі, эрине, қозғалыстың біз қарастырып отырған формасы оның бірден-бір немесе ең жогары формасы ’болды де- гендік емес,— мұның бұлай емес екепін біз білеміз,— мұның өзі қозғалыстың осы формасынан Әлеуметтік- саяси эволюцияның жеке мӘселелеріне тікелей қоры- тынды жасауға мүмкіндік болсын дегендік емес. Бірақ мұның өзі біздің алдымызда оқиғалардың жалпы бағы- тының басты серіппесі болван тап қозғальісының ста- тистикалық көрінісі (эрине, толық деуге тіпті де бол- майтын көрінісі) тұр деген сөз. Басқа таптардың ңоз- Ғалысы осы орталықтың төңірегіне топтасады, соның соңынан ереді, оларды осы орталық бастайды немесе белгілейді (оңына элде терісіне), олар осы орталыққа төуелді болады.
Бұл қорытындының дұрыстығына коз жеткізу үшін Россияның саяси тарихының басты-басты кезеңдерін еске түсірудің өзі жеткілікті. 1905 жылдың бірінші тоқсанын алайық. Осы тоқсанның қарсаңы бізге нені көрсетеді? Белгілі земстволық-банкеттік науқанды көр- сетеді. Жұмысшылардың бұл науқанда бой көрсетуін «демонстрацияның ең жөғары типі» деп багалау дұрыс

Ереуіл жасаған жұмысшылар санының жыл тоқсандары бойынша диаграммасы — 1910 ж.
Сызылған жағы — саяси стачкаларға, сызылмаған жағы экономикалық стачкаларға қатысқандар.
(В. И. Лениннің «Россиндағы стачкалар статистикасы» деген дөптерінен алынды. Лениннің XXV жинағы)

РОССИЯДАҒЫ СТАЧКАЛАР СТАТИСТИКАСЫ ТУРАЛЫ 431
болды ма? Либералдардың «үрейін» алмау туралы сэй- ленген сөздер дұрыс болды ма? Осы сұрақтарды стач- калар статистикасының шеңберіне салыңыздаршы (1903 жылы: 87 мың, 1904 жылы: 25 мың, 1905 ян- варь: 444 мың, соның ішінде 123 мыңы саяси стачка- шылар), сонда жауап анық болады. Земство науқа- нындағы тактика туралы жоғарыда керсетілген айтыс либералдық қозғалыс пен жұмысшы қозғалысының объективті жағдайларынан шығатын антагөнизмін көр- сетеді.
Январь* өрлеуінен кейін біз нені көріп отырмыз? Мемлекеттік құрылысты біраз өзгертудің бастамасы болған белгілі февраль указдарын көреміз147.
1905 жылдың 3-тоқсанын алып қараңыз. Саяси тарихта 6 август заңы (Булыгин Думасы деп атала- тын) бірінші қатарда болды. Бұл заң жүзеге аса ала- тын ба еді? Либералдар жүзеге аса алады деп ойлайды да, өздерінің іс-Әрекетін осыған орайластыра жүргізу- ге ұйғарады. Марксистер лагеріндегі көзқарас бұған керісінше, объективті түрде алганда либерализм көзқа- растарын жақтаушылар бұл көзқарасқа қосылмайды. 1905 жылдың соңғы тоқсанындағы оқиғалар таласты шешіп берді.
Жылдың бүтіндей тоқсандарына қатьісты цифрлар бойынша 1905 жылдың аяғында бір өрлеу болған тӘрізді. Шындығында екі өрлеу болды, бұлардың ара- лығында қозғалыс аздап бэсецдедь Октябрьде 519 мың стачкашы, соның ішінде 328 мьіцы таза саяси стачкашы, ноябрьде 325 мың стачкашы (соның ішінде 147 мыңы саяси стачкашы), ал декабрьде 433 мың (соның ішінде 372 мыңы саяси стачкашы) стачкашы болды. Тарихи эдебиетте либералдардың жэне біздегі жойымпаздар- дың (Череванин жэне оның компаниясының) көзқа- расы айтылды, бұл көзқарас бойынша декабрь өрлеуін- де «жасандылық» элементі бар секілді. Статистика қайта нақ осы айдың ішінде таза саяси стачкашылар- * Жьілдың әрбір тоқсаны сайынғы мәліметтерге қарағанда өрлеу біреу болған. Шынында өрлеу екі рет болды: январьда — 444 мың стачкашы жэне майда — 220 мың. Бұл екі аралыңтағы минимум — 73 мың — мартқа т.ура келеді.

432
в. И. Ленин
дың саны максимумГа, 372 мыңға жеткенін көрсетіп, бұл кезқарасты теріске шығарады. Нақты бір баға беруге либералдарды мэжбур еткен тенденцпялар эбден түсінікті, бірақ таза ғылыми тұрғыдан қарағанда бір айдың ішінде таза саяси стачкашылар саны бүкіл он жылдық бойындағы барлық стачкашылардың 9/ю бөлі- гіне жуықтаған қозгалысты қандай шамада болсын «жасанды» деп есептеу сөкет нэрсе.
Ақырында, 1906 жылдың көктемі мен 1907 жылдың көктеміндегі соңғы екі өрлеуді алайық*. Бұлардың 1905 жылғы январьдағы жэне майдағы өрлеуден (бұ- лардың біріншісі екіншісінен күштірек болды) жалпы айырмашыльіҒЫ — бұлар шегініспен өтті, ал алғашқы екеуі шабуылмен өткен еді. Бұл айырмашылық осы үш жылдықтың бірінші жылымен салыстырғанда жал- пы соңғы екі жылының сипатын білдіреді. Демек, 1906 жэне 1907 жылдардың жотарыда көрсетілген кезеңде- ріндегі цифрлардың өскеніне дэл баға мынадай бола- ды: бұл өсу шегіністің тоқтала бастағандығын жэне шегінушілердің қайтадан шабуылға көшуге эрекеттеи- генін көрсетеді. Бұл өрлеудің объективті мөні, бізге енді барлық «үш жылдық дауыл мен тегеуріннің» түпкілікті нэтижелері тұрғысынан айқын болған мөні, міне, осындай. Бірінші жэне екінші Думалар төмендегі шегіністің кідірістеріне байланысты жоғарыда болған саяси келіс сөздер мен саяси демонстрациялар еді, одан басқа түк те емес.
Бұл келіс сөздерді шегіністің белгілі бір кідірісінің ұзаққа созылу-созылмауына жэне оның неге апарып соғатынына байланысты емес, өзінше жеке мақсаты бар, дербес нэрсе деп білетін либералдардың бүкіл болжамсыздығы осының өзінен айқын көрінеді. ПІегі- ніс кезіндегі «романтиктердің дӘмесі» туралы, Мартов • Айта кететін бір жайт орыс стачкаларының 1895—1904 жж. ішіндегі он жылдық тарихы экономикалық стачкалардың әдетте жыл- дың 2-тоқсанында өрлейтінін аңғартады. Бүкіл он жылдьіқтың бойын- да стачкашылардың орташа саны жылына 43 мың болды, ал жылдың тоқсандары бойынша: I—10 мый; II—15 мың; III—12 мың және IV—6 мың. Цифрларды салыстырып шыққанның өзінде-ақ 1906 жыл- ғы және 1907 жылғы көктемдегі өрлеу стачкалардың Россияда жаз айларында өрлеуінің осы «жалпы» себептерінен емес екендігі әбден айқый болады. Саяси стачкашылардың санына көз жіберсе де жетіп жатыр.

РОССИЯДАҒЫ СТАЧКАЛАР СТАТИСТИКАСЫ ТУРАЛЫ 433
сияқты, енді тыжырына сойлейтіп Жойымпаздардыц либералдарға объективті түрде төуелділігі осының өзі- нен айқын көрінеді. Статистика бізге «романтиктердің дӘмесі» туралы емес, шегіністің іс жүзінде орын алған үзілістері мен кідірістері туралы сөз болып Отырғанын көрсетеді. Егер осы тоқыраулар болмаса, іпегіністіц аты шегініс болғандықтан, тарихи жағынан болмай қоймайтыны анық 1907 жылғы 3 июнь өқиғасы ерте, мүмкін, бір жыл бұрын, элде тіпті бір жылдан да бұрын орын алған болар еді.
Стачкалық қозғалыс тарихын саяси тарихтың басты кезеңдеріне байланысты қарастыра келіп, енді эконо- микалық жэне саяси стачкалардың арақатынасын зерттеуге көшейік. Ресми статистика бұл мэселе жө- нінде барынша назар аударарлық мөліметтер береді. Әуелі қарастырып отырван үш жылдықтьщ Әрбір жы- лы бойынша жалпы қорытындыларды алайық:
Стачкашылар саны мың есебімен
Экономикалық
Саяси
1905
1439
1424
1900
458
650
1907
200
540
Варлығы
2 863
1 108
740
Бұдан шығатын бірінші қорытынды мынау: экоііомн- калық жэне саяси стачкалар бір-бірімен өте тығыз байланысты болып келеді. Бұлар бірге өрлеп, бірге құлдырайды. Шабуыл заманында (1905 ж.) қозғалыс- тың күші былайша сипатталады: саяси стачкалар күші одан кем түспейтін экоиомикалық стачкалардың кең базисіне негізделіп құрылҒандай болады, ал бұл өкономикалық стачкалар тіпті бөлек алғанның өзінде де бүкіл 1895—1904 жылдар арасындағы 10 жылдық- таьы цифрлардан элде қайда асып түсіп отырады.
Қозғалыс бэсецдеген кезде экономикаЛық стачка- шылардың саны саяси стачкашылардың санына қара- ғанда тезірек кеміп кетеді. 1906 жэне әсіресе 1907 жылгы қозғалыстың Әлсіздігі, күмән ЖОҚ, экономика- лық күрестің кең Әрі берік негізі болмағандығында. Екінші жағынан, жалпы алғанда саяси стачкашылар

434
в. и. ЛЕНИН
санының неғұрлым баяу төмендегені, жэне Әсіресе 1906 жылдан 1907 жылҒа дейін болмашы төмендегені, сірэ, бізге бұрыннан таныс құбылысты: алдыңғы қатардағы топтар шегіністі тоқтатува жэне оны шабуылға айнал- дыруға анағұрлым көбірек күш жұмсап тырысатынды- ғын көрсетеді.
Бұл қорытындыны өндірістің эр түрлі топтарында болған экономикалық жэне саяси стачкалардың арақа- тынасы туралы мөліметтер толық дөлелдейді. Мақала- ны цифрлармен шұбарламау үшін 1905 жылдың орбір тоқсаны бойынша металлистер мен тоқымашыларды салыстырумен ғана шектелейік, оныц бер жағында бұл жолы біз осы жылғы аралас стачкаларды, жоғары- да көрсетіп өткеніміздей, саяси стачкаларға жатқызған ресми статнстиканың* ақпарын алайық:
А тобы
(металлистер)
Стачкашылар саны мың есебімен
1905 жыл, тоқ-
сандар
( экономикалық 1 саяси
I
120
159
II
42
76
III
37
63
IV
31
283
Барлығы
279
118
100
314
Б тобы
f экономикалық
196
109
72
182
(тоқымашылар)
1 саяси
111
154
53
418
Барлығы
307
263
125
600
Алдыңғы қатардағы топ пен қалың бұқараның ара- сындағы айырмашылық айқын көрінеді. Алдыңгы қа- тардағыларда таза экономикалық стачкашылар эуел бастаи, сондай-ақ бүкіл жыл бойы да азшылық болды. Алайда, жылдың бірінші тоқсаны бұл топта да таза экономикалық стачкашылар санының өте-мөте жоға- рылығымен (120 мың) сипатталады: металлистердіц ішінде де «тербеп ояту» керек болған жэне қозғалысты таза экономикалық талаптар қоюдан бастаган топтар- * Бұл ақпар бойынша, 1905 ж. экономикалық стачкашьілардың саны 1021 мың, саяси стачкашьілардың саны — 1842 мың болған, яғни тұгас алғанда экономикалық стачкашылардың үлесі 1906 ж. қарағанда аз. Мұның дұрыс емес екендігін біз осының алдында түсіндіргенбіз.

РОССИЯДАҒЫ СТАЧКАЛАР СТАТИСТИКАСЫ ТУРАЛЫ 435
дың аз емес екендігі анық нэрсе. ТоқымашьіЛарда қозғалыстың алғашқы кезінде (жылдың I тоқсанын- да) таза экономикалық стачкашылардың орасап басым болғанын көреміз, бұлар жылдың II тоқсанында азшы- лық болып шықты да, жылдың III тоқсанында қайтадан көпшілік болды. Жылдың соңғы тоқсанында, қозғалыстың барынша өрлеген кезінде, металлистерде таза экономикалық стачкашылардың саны стачкашы- лардың жалпы санының 10 %-і жэне барлық металлнс- тер санының 12%-і болды; тоқымашыларда таза экө- номикалық стачкашылар саны стачкашылардың жаллы санының 30 %-і жэне барлық тоқымашылар санының 25 %-і болды.
Экономикалық жэне саяси стачкалардың өзара тэуел- ділігі нақ қандай екендігі енді тіпті айқын: бұлар- дың тығыз байлапысы болмайынша шын мӘнінде кең, шын мӘнінде бұқаралық қозғалыстың болуы мүмкін емес; ал енді бұл байланыстьщ нақты формасы былай болады: бір жагынан, қозгалыстың алғашқы кезінде жэне қозғалысқа жаңа топтар тартылып жатқан кезде таза өкономикалық стачка басым роль атқарады, ап екінші жагынан, саяси стачка артта қалғандарды оя- тады, қозғау салады, қозғалысты ширатады, кеңітеді, сөйтіп оны жогары сатыга котереді.
Бүкіл үш жылдық бойынша жаңа адамдардың қоз- Ғалысқа нақ қалай тартылып отырғанын егжей-тегжей- лі зерттеу өте-мөте қьізғьілықты болар еді. Негізгі материалда бұл туралы мөліметтер бар, өйткені мөлі- меттер Әрбір стачка туралы карточкаға жеке-жеке алынып отырған. Бірақ бұл мӘліметтердің өңделуі ресми статистикада тіпті қанағаттанғысыз, сөйтіп кар- точкалардаҒЫ өте көп материал өңдеуге кірмей, босқа қалған. Көлемі эр түрлі кэсшорындар санына шаққан- да болған стачкалар прөценті туралы мына төмендегі кесте ептеген түсінік береді [436-беттегі кестені қара- ңыз. Ред.]:
Осыған дейін түрліше аудандар мен түрліше ендіріс топтары туралы мэліметтерде өзіміз байқап келген алдыңғы қатарлы тол енді кӘсіпорындардың түрліше

436
В. И. ЛЕНИН
Кәсііюрындар санына шаққанда болған стачкалар саныпың %%
К ә с і n 0 р ы н д а р т о гі т а р ы
10 жылғы-
п ы (1S95— £
1904) тұ- ,о тас ал- g ганда
іб
CD g
r~ о
оо о 05
20 жұмысшыға дейіи
2,7 47,0
18,5
6,0
КО
21-ден 50 жұмысшыға дейіп
7,5 89,4
38,8
19,0
4 Л
51 —100 » »
9,4 108,9
56,1
37,7
8,0
101 — 500 » »
21,5 160,2
79,2
57,5
16,9
501-1000 » »
49,9 163,8
9.5,1
61,5
13,0
1000-нан аса жұмысшы барлар
89,7 231,9
108,8
83,7
23,0
топтары туралы мөліметтер бойынша көрініп отыр. Кэсшорындардыц көлемі ұлгайған сайын стачкалар болған кэсшорындар процентінің жоғарылай беруі барлық жылдарға ортақ нэрсеге айналған жағдай болып табылады. Осының өзінде 1905 жылға тэн нэрсе, 1-ден, кәсіпорын ірі болған сайын қайталама стачка- лар да соғұрлым көп болады, ал 2-ден, 1895—1904 жыл- дар арасындагы он жылды 1905 жылмен салыстыр- ғанда, кэсшорын усаң болван сайын проценттің көбеюі соғұрлым үдей түседі. Мұның өзі стачкаларға жаңа адамдардың, Әлі еш уақытта стачкага қатыспаған топтардың ерекше тез жұмылдырылып, тартылҒанын айқын көрсетеді. Барынша өрлеу кезеңінде қозғалысқа тез тартылған бұл жаңа адамдар бәрінен де гөрі тұр- лаусыздау болып шығады: 1906 жылдан 1907 жылға дейін стачка болған кэсшорындардыц процентінің төмендеуі ұсақ кэсіпорындарда бэршен тез, ал ірі кэсшорындарда бэршен де баяу болды. Авангард ше- гіністі кідірту үшін бэршен де горі ұзақ уақыт кетіріп, бөрінен де гөрі табанды еңбек сіңірді.
Бірақ экономикалық стачка мен саяси стачканың арақатынасы туралы мэліметтерге оралайық. Бүкіл үш жылдық бойына жылдың Әрбір тоқсапы бойынша жоғарыда келтірілген (19-бет)* мөліметтер ең алдымен ірі өрлеудің бөрі саяси стачкашылардың ғана емес, сонымен бірге экономикалық стачкашылардың да өсуі-
Қараңыз: осы том, 429-бет. Ред.

РОССИЯДАҒЫ СТАЧКАЛАР СТАТИСТИКАСЫ ТУРАЛЫ 437
не байланысты екендігін көрсетеді. Мұнан біраз ерек- ше тұрғап тек 1907 жылғы көктемдегі өрлеу ғана, мұнда экономикалық стачкашылардың максимумы жылдың II тоқсанына емес, III тоқсанына дөп келеді.
Қозғалыстыц бас кезінде (1905 ж. I тоқсаны) біз экономикалық стачкашылардың саны саясн стачка- шылардың санынан орасан басым (604 мың жэне 206 мың) болғанын көреміз. Қозғалыс эбден өрлеген кезде (1905 ж. IV тоқсаны) январь айындағыдан біраз әлсіз болса да экономикалық стачкалардың жаңа толқыны туды, ал саяси стачка өте басым болып қала берді. 1906 жылдың көктеміндегі үшінші өрлеу экономикалық стач- кашылардың да, саяси стачкашылардың да қайтадан мықтап көбейгендігін көрсетеді. Экономикалық жэне саяси стачкалардың бірігуі «қозғалыстың өлсіз жағы» болды деген пікірді бекерге шығару үшін осы МӘлімет- тердің өзі-ақ жеткілікті. Мұндай пікірді либералдар талай рет айтқан болатын; мұны жойымпаз Череванин 1905 жылғы ноябрь жөнінде қайталап айтты: сол за- манға қатысты мұны жуырда Мартов та қайталады. Осындай көзқарасты растамақ болғандар 8 сағаттық жұмыс күні үшін күрестің сэтЫз болғанын өте-мөте көбірек дэлел етеді148.
Бұл сӘтсіздік фактісінің болғапы даусыз, сөтсіздік атаулының өзі қозғалыстың Әлсіздігін көрсететіні де даусыз нэрсе, бірақ либералдық көзқарас «қозғалыстың әлсіз жағы» нақ осы экономикалық күрес пен санси кү- рестің бірігуінде деп мойындаудан көрініп тұр; ал маркстік көзқарас Әлсіздік осы бірігудің жеткіліксізді- гінде, экономикалық стачкашылар сапының айтарлық- тай көп болмағандығында болды деп біледі. Статистика үш жылдықтың «жалпы заңын»: экономикалық күрес күшейгенде қозғалыстың да күшейетіндігін ашып, маркстік көзқарастың дұрыс екендігін айқын дэлелдей- ді. Бұл «жалпы заң» капиталистік қоғам атаулының негізгі белгілерімен қисынын тауып байланысып жа- тады: бұл қоғамда тым артта қалған топгар өрқапіанда болады, оларды қозҒалыстың ең шұгьіЛ түрде шиеленісуі

438
В. II. Л EH ИН
ғана оята алады жэне де бұл артта қалған топтар эко- номикалық талаптар арқылы ғапа болмаса, басқаша жолмен күреске тартылмайды.
1905 жылдың соңғы тоқсанындағы өрлеуді мұның ал- дындағы жэне мұнан кейінгі өрлеулермен, яғни 1905 жылдың бірінші тоқсанымен және 1906 жылдың екінші тоқсанымен салыстыра келгенде, біз мынаны айқын кө- реміз: экономикалық негізінің ауқымы жөнінен, яғни стачкашылардың жалпы санында экономикалық стач- кашылар санының проценті жагынан октябрь-декабрь өрлеуі оның алдындағы өрлеуден де, одан кейіндегі өрлеуден де элсіздеу болған. 8 сагаттық жұмыс күнін талап ету буржуазияның коптеген элементтерін, жұ- мысшылардың басқа талаптарына тілектес бола алатып элементтерін, сыртқа тепкені кумэнсыз. Бірақ бұл та- лаптың қозгалысқа Әлі тартылмаған элементтерді, 1905 жылдың соңғы тоқсанында 430 мың өкономикалық стачкашылар шығарган, 1906 жылдың I тоқсанында оның санын 73 мыңға дейін төмендетіп, кейін 1906 жылдың II тоқсанында 222 мыцва дейін қайта котерген, буржуазияға жатпайтын көптеген элементтерді өзіне тартқандығы да кумэнсыз нэрсе. Демек, өлсіздік бур- жуазияның тілектестік көрсетпегендігінде емес, бур- жуазинга жатпайтын элементтердің қозғалысты жеткі- лікті қолдамағандығында немесе дер кезінде жеткілік- ті қолдамағандығында болды.
Бұл қарастырылып отырған қозғалыс секілді қозға- лыс қашанда болсын буржуазияның белгілі бір эле- менттерін сыртқа тебеді деп қорқу либералға тэн нэр- се. Мұндай қозғалыс қашанда буржуазияга жатпайтын көптеген элементтерді өзіне тартатынын атап көрсету марксистерге тэн нэрсе. Suum cuique — Әркім өзіне ла- йықтысын істейді.
Жұмысшылар мен кэсшкерлер арасыпдағы күрестің шырҒалаңдары туралы мэселе жөнінде стачкалардың нӘтижелері туралы ресми статистиканың мөліметтері өте-мөте сабақ боларлықтай. Бұл статистиканың жалпы қорытындылары мынадай:

РОССИЯДАҒЫ СТАЧКАЛАР СТАТИСТИКАСЫ ТУРАЛЫ 439
төмендегідей нәтижелермен біткен стачкалар- ға қатысушылар саныныц проценті
Стачкалардың нәтижелері
10 жылда (1895—1904)
1905 ж.
1906 ж.
1907 ж.
1908 ж.
жұмысшылардың пайдасына
27,1
23,7
35,4
16,2
14,1
Өзара ымыраға келу (компромисс)
19,5
46,9
31,1
26,1
17,0
Қожайындардыц пай- дасына (жұмысшы- ларға қарсы)
51,6
29,4
33,5
57,6
68,8
Ең алдымен мұнан шыгатын жалпы қорытынды мы- надай: қозғалыстың барынша күшті болуы жұмысшы- лардың да барынша мол табысқа жететіндігін білдіреді. Бұлар үшін стачкалық күрестің тегеуріні мейлінніе күшті болған 1905 жыл бӘрінен де тиімдірек. Бұл жыл ымыраға келудің тым жиі болғандығымен де ерекше: эдеттен тыс жаңа жағдайға екі жағы да Әлі бейімделе алмады, стачкалардың жиілігінен кэсшкерлер абыржып қалды, сөйтіп істің озі қай кездегіден болса да жиірек ымыраға келумен аяқталып отырды. 1906 жылы күрес табандырақ бола түсті: ымыраға келушілік бұрынҒы- дан Әлдеқайда сиреді; бірақ жұмысшылар жалпы алған- да Әлі де жеңіп келді: жеңіп шыққан стачкашылар Про- цены жеңілгендердің процентінен көп. 1907 жылдан бастап ымыраға келушілік азайды да, жұмысшылардың жеңілуі үздіксіз көбейе берді.
Егер абсолют цифрларды алатын болсақ, бүкіп 10 жылдың ішінде, 1895—1904, тұтас алғанда стачкаларда 117 мың жұмысшы жеңіп шыққан, ал бір ғана 1905 жылдың өзінде мұнан үш еседен гөрі артық: 369 мың, 1906 жылы бір жарым еседей артық: 163 мың жұмыс- шы жеңіп шыққан.
Бірақ бір жыл — 1905—1907 жылдар арасындағы үш жылдықтағы стачкалық күрестің толқынды қозғалы- сып зерттеу үшін тым ұзақ мерзім. Тым көп орын алатын болғандықтан ай сайынғы мӘліметтерді келтірмей- ақ 1905 жэне 1906 жылдардың эр жылының тоқсанда- ры бойынша мӘліметтерді келтірейік. 1907 жылды алмаса да жарайды, өйткені стачкалардың нӘтижелері бойынша біз бұл жылы үзІЛІстер, құлдыраулар, өрлеу-

440
В. И. ЛЕНИН
лер болғанын көре алмаймыз, тек жұмысшылардың жаппай шегінісі мен капиталистердің шабуылын көре- міз, мұның өзі бұрын эр жыл бойынша келтірілген МӘліметтерден айқын көрінеді.
Ж ы л д а р
1905
1906
Жыл тоқсандары
I
II
ііі
IV
I
II
III
IV
Стачкалардьтң
нотижелері
Жұмысшьтлардың
пайдасына
1.58
71
45
95
34
86
37
6
Өзара ымыраға келу
267
109
61
235
28
58
46
8
Қожайындардың пайдасына
179
59
59
100
11
78
42
23
Барлығы*
604
239
165
430
73
222
125
37
Бұл мөліметтерден егжей-тегжейлі қарастыруды ке- рек ететін өте қызғылықты қорытындылар шығады. Жалпы алғанда біз жұмысшылардың тегеуріні неғұр- лым күшті болса, олар үшін күрес те соғұрлым табыс- ты болатынын көрдік. Келтірілген моліметтер осыны растай ма? 1905 жылдың I тоқсаны, бұл дӘуірде қозға- лыс Әлсіреп қалған болса да, II тоқсаныиа қарағанда жұмысшылар үшін тиімсіздеу. Алайда бұл қорытынды қате болып шығады екен, өйткені үш айлық мӘліметтер январьдағы өрлеуді (экономикалық стачкашылар 321 мың болған) жэне февральдағы (228 мың) мен март- тағы (56 мың) төмендеуді қосып есептейді. Өрлеу айын, январьды, жеке алсақ, біз бұл айда жұмысшы- лардың жеңгенін көреміз: 87 мың ереуілші стачкаларда жеңіп шыққан, 81 мыңы жеңілгеп, 152 мыңы ымыраға келумен тынған. Бұл дөуірдегі екі бірдей төмендеу айлары (февраль және март) жұмысшыларды жеңіліс- ке ұшыратқан.
Екінші дӘуір (1905 жылдың II тоқсаны) өрлеу дөуірі, бұл өрлеу майда өзінің шырқау биігіне жетті. Күрестің өрлеуі жұмысшылардың жеңіске жеткенін көрсетеді: стачкаларда 71 мың стачкашы жеңіп шыққан, 59 мыңы жеңілген, 109 мыңы ымыраға келумен аяқтаған.
* Ресми статистикада бұл мәселе жөнінде ай сайынғы қорытынды жоқ; бұларды өидірістер бойынша мәліметтерден жинақтап алуга тура келді.

РОССИЯДАҒЫ СТАЧКАЛАР СТАТИСТИКАСЫ ТУРАЛЫ 441
Үшінші дөуір (1905 жылдың III тоқсаны) төмендеу дӘуірі: стачкашылар саны II тоқсанға қарағанда ана- ғұрлым аз. Тегеуріннің бэсецдегеш қожайындардыц жеңіске жеткенін көрсетеді: стачкаларда 59 мың жұмыс- шы жеңілген, тек 45 мыңы жеңіп шыққан. Стачкалар- да жеңілген жұмысшылар проценті 35,6 %-ке тең, яГни 1906 жылГыдан жОГары. Мұның мөнісі — либералдар жұмысшылардың жеңіп Шығуының басты себебі деп соншалықты қақсап келген 1905 жылғы жұмысшылар- ға «жалпы тілектестік атмосферасы» — (жуырда Мартов та буржуазияның тілектестігін «басты себеп» деді) — жумысшылардъщ тегеуріні элсіреген кезде бұлардың жеңілуіне ешқандай кедергі жасамады деген мағына туады. Қоғам тарапынан өздеріңізге тілектестік болын тұрғанда, сіздер күштісіздер дейді либералдар жұмыс- шыларға. Қоғам сіздерге өздеріңіз күшті болып тұрған- да тілектес болады дейді марксистер жұмысшыларға.
1905 жылдың соңғы тоқсанындагы жағдай ерекше сияқты: өрлеудің ең күшті кезінде жұмысшылар жеңі- ліске ұшыраган. Бірақ тек сырттай ғана ерекше көрі- неді, ейткені өрлеу айы — октябрь, жұмысшылар эко- номнкалық салада да жеңген ай (стачкаларда 57 мың жұмысшы жеңіп, 22 мың жұмысшы жеңілген) жэне ноябрь (+25, —47) мен декабрь ( + 12, —31) айлары, экономикалық күрес төмендеп, жұмысшылардың жеңіл- ген айлары бірге қосын есептелген. Осының өзінде но- ябрь айы, өзгеріс айы, толқушылық мейлінше күшті болған, қарама-қарсы күштөр барынша тепе-тең болған ай, жалпы қорытындыларға жэне жалпы алғанда Рос- сия тарихының, жекелел алғанда қожайындардың жұ- мысшыларға көзқарасы тарихының жалпы бет алысы- на келгенде мӘлімсіздік мейлінше күшті болған ай, Mi- не осы ай 1905 жылдың барлық айларының ішінен ымыраға келумен біткен жағдайлардың ең көп процен- тін береді: 179 мың экономикалық стачкашының 106 мыңы, яғнн стачкашылардың 59,2 %-і, осы айдың ішіи- де күресті ымыраға келумен аяқтады*.
* Экономикалық стачкашылардың жалпы саны октябрьде 190 мың, ноябрьде 179 мың, декабрьде 61 мың болды.

442
В. И. ЛЕНИН
1906 жылдың бірінші тоқсанында тагы да тек сырт- тай гана ерекше көрінушілік бар: экономикалық күрес мейлінше төмендеген, ал жұмысшылардың жеңуі бөрі- нен де коп (+34, —11). Мұнда да жұмысшылардың жеңілгеп айы, январь (+4, —6) жэне жұмысшылар- дың жеңген айлары, февраль ( + 14, —2) мен март (-Қ-16, —2,5) бірге қосып есептелген. Экономикалық стачкашылардың саны бүкіл осы дәуір бөйы төмендей береді (январь — 26,6 мың, февраль—23,3 мыц, март— 23,2 мың), бірақ жалпы қозғалыстың өрлеу нышаны сол кездің озіпде-ақ айқыидала бастайды (стачкашы- лардың барлық саиы январьда — 190 мың, февральда— 27 мың, мартта — 52 мың).
1906 жылдың II тоқсаны — қозғалыстың зор өрлегеп дӘуірі жэне жұмысшылардың жеңген кезі (+86, —78); бұл жеңіс Әсіресе май мен июньде өте күшті болды — Иіоньде экономикалық стачкашылардың саны 1906 жыл ішіндегі ең көп мөлшерге — 90 мыңға жетті,— ал ап- рельдегі жағдай ерекше: мартпен салыстырғанда қоз- ғалыстың өскеніне қарамастан, жұмысшылар жеңіліске ұшырады.
1906 жылдың III тоқсанынан бастап біз жылдың ая- ғына дейін экономикалық күрестің, жалпы алғанда, үз- діксіз төмендей бергенін жэне осыған орай жұмысшы- лардың жеңіліске ұшырағанын көреміз (1906 жылдың авгусы сэл ерекшелеу болды, бұл айда жұмысшылар экономикалық күресте соңғы рет жеңді: +11,3, —10,3).
1905 жэне 1906 жылдардағы экономикалық күрестің шырғалаңдарын қысқаша қорытындылау үшін мына- дай тӘсілді қолдануға болады. 1905 жылы жалпы ал- ганда стачкалық күрестің, Әсіресе экономикалық кү- рестің басты-басты үш орлеуі: январь, май жэне ок- тябрь ерекше көзге түседі. Осы үш айдың ішінде қосып есептегенде жыл бойындағы 1439 мың стачкашының 667 мыңы экономикалық стачкашылар болды, яғпи төрттеп бірі емес, жартысына жуығы. Бұл үш айдың үшеуі де экономикалық салада жұмысшылардың жең- ген айлары болды, яғни стачкаларда жеңілген жұмыс- шылардыц санынан жеңіп шыққан жұмысшылардыц саны басым айлар болды.

РОССИЯДАҒЫ СТАЧКАЛАР СТАТИСТИКАСЫ ТУРАЛЫ 443
1906 жылы, жалпы жэне тұтас аягапда, жылдың бі- рінші жэне скінші жартысы айқын аЖыратылады: бі- рініиі жартысында — шегініс кідіреді де, үлкен өрлеу болады; екінші жартысында — зор төмендеу болады. Жылдың бірінші жартысына 295 мың, екіншісіне —162 мың экономикалық стачкашыдан келеді. Бірінші жар- тысы экономикалық күресте жұмысшыларга жеңіс әперді, екіншісі — жеңіліске экеп соқтырды.
Бұл жалпы қорытындылар экономнкалық күресте де «тілектестік атмосфера», буржуазияның іш тартқаны шешуші роль атқармай, тегеурін күші шешуші роль атқарды деген тұжырымДы эбден растайды.

4Л1
«РАБОЧАЯ Г АЗЕТАНЫ»149 ШЫҒАРУ ТУР АЛЫ ХАБАР ЛАНДЫРУ
Россиядағы жұмысшы қозғалысы мен социал-демо- кратиялық партияның ауыр дағдарысы Әлі күнге созы- лып келеді. Партия ұйымдарының ыдырауы, олардан интеллигенцияның жаппай дерлік қашуы, социал-демө- кратияға шын берілгендердің арасындағы ауа жайылу- шылық пен ауытқушылық, алдыңғы қатарлы пролета- риаттың өжептӘуір қалың тобы арасыидағы жабығу мен торығу, бұл жагдайдап құтылатын жолды табуға сенбеушілік,— қазіргі жагдайдың өзгешелігін сипаттай- тын белгілер осындай. Социал-демократтардың арасып- да жасқаншақтар мен күдікшілдер аз емес, бұлар қа- зіргі орын алып отырған шатасушылықтан жөн тауыл кету мүмкіпдігінен күдер үзуге дайын, партиЯны, РСДРП-ны, өзіпің революңиялық міндеттерімен, дэс- түрлерімен бірге қалпыпа келтіру жэне иығайту мін- деттерінеп күдер үзуге дайын, мұның бәріне қолды бір- ақ сілтеп, өзінің қара басымен болуға немесе бір тана «мэденн» жұмыспен, т. с. шұғылдаиып отырған ерісі тар, ұсақ үйірмелермен тұйықталып қалуға дайын.
Дағдарыс олі сөзылуда, бірақ оның.немен тынары қа- зірдің өзіпде-ақ айқын көрініп отыр, Партия одан піы- ғатын жолды толық белгіледі және сынап та көрді, ауа жайылушылық пен ауытқушылық эбден айқындалғап жэне партия қазірдің өзінде-ақ мейлінше айқын баға- лаған ағымдарга, бағыттарға, фракцияларға қалыпта- сып болды,— ал антипартнялық ағымдардың айқында- луы және олардың анық, айқын бағасын алғаны ауа

448
В. И. Л EH ИН
жайылушылық пен ауытқушылықтың жарым-жарты- сынан қазірдің өзінде-ақ құтылгандық деген сөз.
Күдер үзушілік пен түңілушілікке беріліп кетпеу үшін тек дағдарыстың туар көзінің бар мөнін түсіну ға- на қажет. Бұл дағдарыстан аттап өтуге болмайды, оны орагытып өтуге де болмайды, оны тек табанды күрес- пен ғана жоюға болады, өйткені бұл кездейсоқ дағда- рыс емес, Россияның экономикалың дамуының да, саяси дамуының да ерекше кезеңі тудырған дағдарыс. Само- державие бұрынғысынша билеп-төстеп келеді. Зор- лық-зомбылық бұрынҒыдан да дөрекірек. Правосыздық бұрынғыдан да күштірек. Экономикалық езгі бұрынғы- дан да арсызырақ болып отыр. Бірақ самодержавие ен- ді тек ескі құралдарға Гана сүйеніп тұра алмайды. Ол жаңа эрекет жасауға, қаражүздік крепостник-помеіцик- термен, октябристік капиталистермен ашықтан-ашық одақтасуга, Думада жэне Дума арқылы одақтасуға мэжбур болып отыр. Бұл Әрекеттің үмітсіз эрекет екені, жаңа революциялық дағдарыстың өсіп келе жатқанды- Ғы ойлай білетін адамдардың бөріне де аян. Бірақ бұл революциялық дағдарыс жаңа жағдайда, таптар мен партиялардың саналылығы, топтасқандыгы, ұйымшыл- дығы 1905 ж. революцияға дейін болмаған дэрежеде өлшеусіз өскен жағдайда даярланып отыр. Орыс либе- рализмі жақсы ниет көздеген ақкөңіл, қиялшыл, бол- жыр жэне дүмбілез оппознциядан интеллигенттік бур- жуаның мықты, парламенттік тағлым алған партиясына айналды, ал бұл буржуа болса социалистік пролета- риатқа жэне шаруалар бұқарасының крепостниктік мырзаларды революциялық жолмен жазалауына көрі- неу жау болып отыр. Монархиядан тілемсектеніп жеңілдіктер сұрау, оны (либералдың өзіне де жек көрі- нішті жэне қорқынышты) революциямен қорқыту, азат- тық күресіне үнемі опасыздық жасап, жау жағына қа- шып шыға беру — міне либералдық, констнтуциялық- демократиялық, партияның болмай қоймайтын, өзінің таптық табиғатына байланысты болмай қоймайтын тағ- дыры осындай. Бұқаралық революциялық күресті про- летариат бастап берсе, орыс шаруалары мұндай күреске ездерінің қабілеті бар екенін жэне либерализм мен со-

«РАБОЧАЯ ГА3ЕТАНЫ» ШЫҒАРУ ТУРАЛЫ ХАБАРЛАНДЫРУ 449
циал-демократияның арасында үнемі ауытқи беретін езінің қасиетін де дэлелдеп берді. Орыс жұмысшы табы езінің бірдеп-бір ақырына дейін революцияшыл тап екенін, бостандық (тіпті буржуазиялық бостандық) үшін күресте бірден-бір басшы екенін дэлелдеп берді. Ендігі жерде бостандық жолындағы күресті одан өрі жалғастырудың ұлы міндеті еңбекшілер мен қаналушы- лар бұқарасын соңынап ертетін пролетариаттың рево- люциялық күресі арқылы ғана шешілуге тиіс жэне ше- шілетін болады. Жаңа жағдайда, неҒұрлым саналырақ, неғұрлым топтаса түскен жаулардың ортасында қимыл жасай отырып, жұмысшы табы ©з партиясын, РСДРП- ны, қайта құруға тиіс. Интеллигент басшының орнына ол жұмысшылардың ортасынан шыққан басшыларды жоғарылатады. Партияның барлыіу жұмысын өздігінен жүргізе алатын жэне, бұрынғымен салыстырғанда, он есе, жүз есе көп пролетарлар бұқарасын ұйымдастыру, топтастыру, біріктіру қолынан келетін социал-демокра- тиялық жұмысшы партинсының жұмысшыдан шыққан мүшесінің жаңа типі өсіп келеді.
Сонымен, біз өзіміздіц «Рабочая Газетамыз» арқылы ең алдымен сол жаңа жұмысшыта сезімізді арнаймыз. Бұл жұмысшы өзімен мәймөңкелеп сөйлескенді, озін сүтке пісірген ботқамен тамақтандырганды ұнататын жастан өтті. Оған партияның санси міндеттері туралы, оның құрылысы туралы, партия ішіндегі күрес туралы бәрін де білу керек. Партияны нығайту, қалпына кел- тіру жэне қайта құру ісімен өзі шұғылданып жүрген- діктен оған осы партия туралы боямасыз шындьщты білу қорқыныш емес. «Вперед» жинақтарыпан немесе Троцкнйдің «Правда» газетінен партияның ұстаған жолы мен партияның жағдайын айқын, дәлме-дэл, тура баяндауды кездестіре алмаса да, бұяардан табылатын жалпы революциялық құрғақ сөздер, тым жатымпаз- данган ымырашыл үндер оган көмектеспейді, қайта зиянын тигізеді.
Партияның бұл жағдайы өте қиын, бірақ басты қиын- шылық партияның қатты өлсірегендігінде жэне ұйым- дардың екінің бірінде мүлде талқандалғапдығында емес, фракциялардың партия ішіндегі күресінің шиеле-

450
В. И. ЛЕНИН
ніскендігінде де емес, қайта басты қиыншылық мына- да: социал-демократиялық жұмысшылардың алдыңғы қатардағы тобы бұл күрестің мӘні мен маңызын эбден айқын түсінбеді, сол күресті ойдағыдай жүргізу үшін жете топтаспады, РСДРП-ны ауа жайылушылықтан, ыдыраудан, ауытқушылықтан даңғыл жолға шығара- тын партиялың уйтцыны құру, қолдау, нығайту үшін бұл күреске жеткілікті түрде дербес, жеткілікті түрде жігерлі кіріспеді.
Бұл жол 1908 жылгы Декабрь конференциясының шешімдерінде толық белгіленді, бұл конференцияның шешімдері Орталық Комитеттің 1910 жылғы пленумы- ның шешімдерінде одан Әрі дамытылды. Бұл ұйтқы ор- тодокс болыпевиктер (шақырымпаздық пен буржуазия- лық философияға қарсылар) мен партиялық меныпе- виктердің (жойымпаздыққа қарсылардың) одағынан құралып отыр, ңазір РСДРП ішіндегі басты жұмысты тек формальдық қатынастар тұрғысынан емес, іс жү- зінде осы одақ жургізіп келеді.
Жұмысшыларға: бұл одақ, жойымпаздықпен жэне шақырымпаздықпен күресудің «орнына» фракциялық күресті, жойымпаздар мен шақырымпаздарға қарсы кү- ресті тек қана күшейтіп, шиеленістіріп жібереді деп жүр. Мұның өзі — құр бос сөз, мұпың өзі жұмысшыны ересек адам деп есептемей, сэбнге санаитып мэймоцке- леу ғана. Партня өлсіз болып отырғанда, ұйымдар тал- қандалып отырғапда, шетелдік базаның қажеттігі соз- сіз болып отырғанда ағым атаулының қандайы болса да іс жүзінде партиядан мүлде төуелсіз, өз алдына дербес шетелдік фракция болып табылады деген шындық жай- сыз-ақ шындық, бірақ сол шындықты өзініц партиясын белгілі, дэл, айқын партиялық багыт негізінде қайта құ- руға тиісті социал-демократ жұмысшыдан жасырукісі күлерлік (немесе қылмыс) іс болған болар еді. Қазір бізде фракциялық күрестің ең ұнамсыз формалары үс- тем болып отыр, бұл кумэнсыз, бірақ күрестің осы формиларъш нақ қайта құру үшін алдыңғы қатарлы жұмысшылар мұрын шүйірмеулері керек, қолайсыз кү- рестің қолайсыз формаларын қайта құру сияқты қолай- сыз (дилетант үшін, партиядағы қонақ үшін қолайсыз)

«РАБОЧАЯ ГАЗЕТАНЫ» ШЫҒАРУ ТУРЛЛЫ ХАБАРЛЛНДЫРУ 451
міндеттен құрғақ сөзге салыпып жалтармаулары керек, қайта бұл күрестіц мөні мен маңызын тусінулері керек, сөйтіп жергілікті жерлердегі жұмысты жолГа цой- Ганда социалистік насихаттың, саяси үгіттің, кӘсіптік қозғалыстың, кооперативтік жұмыстың эрбір мэселесш- де жэне т. б. жэне т. с. мына межені — социал-демокра- иИядан либералдық жойымпаздыққа немесе жартылай анархистік шақырымпаздыққа, ультиматизмге жэне т. с. қарай ауытқу басталатын межені аныңтап отыра- тындай етіп жолга қоюлары керек, партиялъщ істі жур- гізгенде осы межелер арқылы анықталатын дұрыс ба- ғытпен жургізулері керек. Қазіргі өрыс өмірі шынды- ғының аса маңызды нацты мӘселелерінің Әрқайсысы жөнінде осы межелерді анықтауда жұмысшыларга кө- мектесіп отыруды біз «Рабочая Газетаныц» басты мін- деттерінің бірі етіп қөямыз.
Жұмысшыларға: 1910 ж. январьдагы Орталық Ко- митет пленумының (толық жиналысының) нақ осы бі- ріктіру өрекеті партия ішіндегі фракциялық күрестің пайдасыз жэне нӘтижесіз екенін дэлелдедц бұл күрес бірігуді «болдырмай тастады»-мыс деп жүр. Бұлай деп не ештеңеден хабары жоқ, не мүлде өйлай алмайтын адамдар, немесе сылдыраған, құлаққа жағымды, бірақ ешбір магынасы жоқ құрҒақ сөздер арқылы өзінің шын мақсаттарын жасыратын адамдар ғана айтады. Кімде- кім шындыққа тура қараудан қорқып, өзін жалған үміттермен жұбатқан болса, пленум тек соларды рана «түңілдірді». Пленумда кейде «ымырапіылдық ботқа» қаншама көп болганымен, сайып келгенде, тек қана мүмкін, тек қана керек болған бірігудің тура езі келіп шықты. Егер жойымпаздар мен піақырымпаздар жо- йымпаздықпен, шақырымпаздықпен күресу туралықа- рарға ңол цойып, бірақ келесі күні бұрынғы істеріне онан бетер «зер сала» кіріссе, онда мұның өзі партия- лық емес элементтерге партияның сенім артуының мүм- кін еместігін ғана дэлелдеп берді, бұл элементтердің қандай екендігін тек қана анығырақ көрсетіп берді. Партия дегеніміз ерікті Одақ, сондыңтан ортаң партия- лық бағытты азды-көпті болсын адаи жүргізгілері келе- тін жэне жүргізе алатын адамдар, дұрыеырақ айтқап-

452
в. И. Ленин
да: Ортац партинлық бағытты жүргізуге мудделі (өзде- рінің идеяларымен, өздерінің тенденцияларымен мүд- делі) адамдар біріккен уақытта ғана бірігу мүмкін жэне пайдалы нәрсе. Егер бірігу партиялық бағытты түсіну ісін шатастырып, көмескілеуді көздесе, егер бі- рігу партияны антипартиялық бағытқа қарай үзілді- кесілді сүйрейтін адамдарды жалған байланыспен бай- ланыстыруды көздесе, онда бірігу мүмкін емес жэне зи- янды. Сойтіп большевнзм мен меньшевизмнің негізгі топтарыныц өзара бірігуіне пленум қол жеткізді, бұл бірігу, пленумның арқасында болмағанымен, пленум арқылы баянды етілді.
Өзімен мӘймөңкелеп сөйлесуді тілемейтін жұмыс- шы — большевизм мен меньшевизм сияқты, жойымпаз- дық пен шақырымпаздықтың да кездейсоқ багыттар емес екенін, ал өздерінің тамырын терең жайган бағыт- тар екенін түсінбей отыра алмайды. «Жұмысшылар үшін» ертегі ойлап шығарушылар ғана бұл фракция- лардың айырмашылығын «интеллигенттік» таластар деп түсіндіреді. Іс жүзінде Россия революциясының бү- кіл тарихына, Россиядағы бұқаралық жұмысшы қозға- лысының барлық алғашқы жылдарына (жэне көп жағ- дайда ең маңызды жылдарына) өзінің ізін қалдырҒан бұл екі багыт — Россияның крепостниктік елден бур- жуазинлық ел болып экономикалық жэне саяси жагы- нан қайта құрылу процесінің тура өзінен туды, эр түр- лі буржуазиялық таптардың пролетарнатқа тигізген ықпалдарынан туды, немесе дұрысырақ айтқанда: бур- жуазияның эр түрлі жіктерінің пролетариат қимыл жа- саған кездегі жағдайынан туды. Бұдан шығатын қоры- тынды мынадай: Россияда социал-демократияның бірігуі жұмысшы табы революцияда неҒұрлым ашық, неғұр- лым кең, бұқаралық, еркін тарихи-маңызды қимылдар жасаған заманда қалыптасқан екі баҒыттың бірін жою жолымен болуы мүмкін емес. Бірақ бұдан шыға- тын тағы да бір қорытынды мынадай: екі фракцияның шындап жақындасуының негізі бірлік туралы, фрак- цияларды жою туралы жэне т. т. туралы айтылып жүр- ген игі ниетті құрғақ сөздердо емес, қайта оның негізі тек осы екі фракцияның ішкі дамуында ғапа. Дэл осы-

«РАБОЧАЯ ГАЗЕТАНЫ» ШЫҒАРУ ТУРАЛЫ ХАБАРЛАНДЫРУ 453
лайша жақындасуды жұмысшы партиясы біздер, боль- шевиктер, 1909 ж. көктемінде «шақырымпаздықты» бір- жола жерлеген кезден бері, ал Плеханов бастаған пар- тиялық меньшевиктер жойымпаздыққа қарсы бұдан кем соқпайтын батыл күрес бастаған кезден бері-ақ ба- сынан кешіріп келеді. Екі фракцияның екеуіндегі сана- лы жұмысшылардың басым көпшілігі шақырымпаздық пен жойымпаздыққа қарсылар жағында, бұған күмөн жоқ. Сондықтан, осы негізде болып отырған Партинныц ішкі күресі қаншалықты ауыр, кейде қиын жэне Әрқа- шан сүйкімсіз болғанымен де, біз құбылыстьщ форма- сына бола оның мэнін ұмытуға тиіс емеспіз. Кімде-кім бұл күрестің (партияның қазіргі жағдайында фракция- лардың күресі формасында болмай қоймайтын күрес- тің) негізінде саналы социал-демократиялық жұмысшы- лардың негізгі партиялық ұйтқысының топтасу процесі бар деп білмесе, ондай адамның ағаштың тасасынан ор- манды көрмегені.
Ал «Рабочая Газета» нағыз социал-демократиялық ұйтқыны осылайша топтастыру мақсатына қызмет ете- тін болады, ал оны (Плеханов бас болып) партиялық меныпевиктердің біздің басылымымызды қолдаймыз деген келісімін алып, біздер, большевиктер, шығарып отырмыз. Бұл басылым фракциялық басылым ретінде, болыпевиктердің фракциялық шарасы ретінде лажсыз жарыққа шығып отыр. Ағаштың тасасынан орманды көрмей, фракцияшылдыққа қарай «кері» қайтып орал- ды дел даурығатын адамдар, бөлкім, бұл арада да табы- лып қалар. Шын мӘнінде болып жатқан, шын мөнінде, маңызды жэне қажетті партиялық бірігудің мөні мен маңызына өзіміздің көзқарасымызды толық баяндай отырып, біз осы арқылы ондай қарсы пікірлердің құны қаншалықты екенін көрсетіп те бердік, ал ондай қарсы- лықтар бірігу туралы мӘселені іс жузінде тек шатастыру жэне белгілі бір фракциялық мақсаттарды буркеме- леу болып шыгар еді. Ал біздің кебіне-көП тілейтіні- міз —«Рабочая Газета» партияның баряық жағдайын, партияның барлық міндеттерін жұмысшылардың эбден айқын, жете түсінуіне кемектесетін бОлсын дейміз.
16 19-том

454
в. И. Л ен И н
«Рабочая Газетаны» шығаруға кірісе отырып, біз пар- тиямыздың Орталық Комитетінің де, жергілікті ұйым- дардың да, қазіргі кезде партиядан қол үзіп қалҒан са~ налы жұмысшылардың жеке топтарының да көмегіне үміт артамыз. Біз Орталық Комитеттің көмегіне үміт артамыз, үміт артқапда, бірнеше ай бойына Россияда өз жұмысын дурыстап жолға қоя алмағанын, қоя ал- маған себебі, ол болыпевиктер мен партиялық меныпе- виктерден басқа еш жерден жэрдем ала алмағанын, қайта басқа фракциялардың тікелей қарсы Әрекетіне жиі ұшырап келгенін біле тұра артамыз. Орталық Ко- митеттің өміріндегі бұл ауыр кезең өлі-ақ өте шығады жэне оның тез өте шығуы үшін, Орталық Комитет қал- пына келгенше, ол нығайып алғанша жэне т. т., біз құр оншейін «күте тұруға» тиіс емеспіз, қайта жекелеген топтар мен жекелеген жергілікті ұйымдардың инициа- тивасына сүйеніп — бастапқыда көлемі тым жұпыны болса да — Орталық Комитет те бэршен гөрі көбірек еңбек етіп жатқан сол партиялық бағытты нығайту ісі мен шынайы партиялық бірлікті жолга қоюга дереу кі- picyre тиіспіз. Біз жергілікті ұйымдар мен жұмысшы- лардың жекелеген топтарының көмегіне үміт артамыз, өйткені газет жөніндегі тек солардың Ғана белсенді жұмысы, тек солардың гана қолдауы, солардың пікірле- рі, солардың мақалалары, материалдары, мөліметтері мен ескертпелері ғана «Рабочая Газетаны» қаз тұрғы- зып, оның шығарылып тұруын қамтамасыз ете алады.
1910 ж. октябръде жазылған
Бірінші рет 1937 ж. 5 майда Ңолжазба бойынша басылып
«Правда» газетініц отыр
122-номергнде басылған

455
РЕВОЛІОЦИЯНЫҢ САБАҚТАРЫ
Россияның жұмысшы табы патша самодержавиесіне 1905 жылдың октябрінде тұңғыш рет күшті соққы бер- гепінен бері бес жыл отті. Пролетариат сол бір ұлы дүрбелең күндерде миллиопдаған еңбекшілерді өздеріп езушілерге қарсы күреске котерді. Жұмысшылар «бас- тықтардан» ондаған жыл бойына босқа кұткеп жеңіл- діктерді пролетариат 1905 жылдың бірнеше айының ішінде жеңіп алды. Пролетариат бүкіл орыс халқына, аз уақытқа болса да, Русьте болып көрмеген баспасөз, жиналыс, одақтар бостандығын жеңіп өперді. Ол жасанды Булыгин Думасын оз жолынан аластап, патша- дап констнтуция туралы мапифесті жұлып алды да, Россияны өкілетті мекемелерсіз басқару мүмкіндігінің тамтыгын қалдырмады.
Пролетариаттың ұлы жеңістері жартылай жеңіс болып шықты, себебі патша екіметі құлатылмаған еді. Декабрь көтерілісі жеңіліспен тынды да, жұмысшы та- бының тегеуріні Әлсірей түскеп сайын, бұқараның кү- ресі Әлсірей түскен сайын патша самодержавиесі жұ- мысшы табының жеңістерін бірінен СОҢ бірін қайтьш ала берді. 1906 жылы жұмысшы стачкалары, шаруалар мен солдаттардың толқулары, 1905 жылга қарағанда, Әлдеқайда Әлсіздеу еді, бірақ сонда да болса Әлі өте күшті болды. Патша бірінші Думаны таратып жіберді, халықтың күресі бұл Дума кезінде қайтадан өрістей бастаған еді, бірақ сайлау заңын бірден өзгертуге ба- тылы бармады. 1907 жылы жұмысшылардыц күресі бұ- 16*

«Рабочая Газетаның» 1910 ж. 30 октябрьдегі (12 ноябрьдегі) 1-номерінің бірінші беті; мұнда В. И. Лениннің «Революцияның сабақтары» деген бас мақаласы басылған.
Кггшрейтглген

РЕВОЛЮЦИЯНЫҢ САБАҚТАРЫ
459
рынгыдан бетер Әлсіреді, сөйтіп патша екінші Думаны қуып таратып, мемлекеттік төңкеріс (1907 жылы 3 июньде) жасады, патша Думаның келісімінсіз заң шы- ғармаймын деген өзінің ең салтанатты уоделерінің бәрін бұзды да, сайлау заңын өзгертті, езгерткенде, Ду- мадағы көпшілік помещиктер мен капиталистерге, қа- ражүздіктер партиясы мен солардың малайларына іпек- сіз тиетіндей етіп өзгертті.
Революцияның жеңістері де, жеңілістері де орыс хал- қына ұлы тарихи сабақ болды. 1905 жылдың бес жыл- дығын атап өте отырып, осы сабақтардың басты мазмұ- нын анықтап көрелік.
Біршші жэне негізгі сабаң — жұмысшылардың тұр- мысында жэне мемлекетті басқару ісінде аз-кем жақ- сартулар болуына тек бұқараның революциялық күресі гана жеткізе алады. Білімді адамдардың жұмьісшылар- ға ешқандай «тілектестігі» де, жеке-дара терроршылар- дың ешқандай ер жүрек күресі де патша самодержавие- сін жэне капиталистердің құдіретті өктемдігін шай- қалта алмады. Мұны істей алган тек жұмысшылардың өз күресі, миллиондардың біріккен күресі ғана болды, ал мундай күрес Әлсіреген кезде жұмысшылардың же- ңіп алгандарын табанда қайтып алу басталды. Халық- аралық жұмысшы өлеңіндегі жайтты орыс революция- сы растап берді:
«Азаттық бізге ешкім бермес, Құдай да, патша, батыр да. Бостандық бізге өзі келмес — Аламыз жеціп ақыр да.»
Екінші сабац — патша өкіметін шайқалту, тежеу Әлі жеткіліксіз. Оны жою керек. Патша өкіметі жойылмай тұрғанда, патшаның берер жеңілдіктері Әрқашан да баянды болмақ емес. Революция тегеуріні күшейғен кезде патша жеңілдіктер берді де, ал бұл тегеурін эл- сіреген кезде, Әлгі жеңілдіктердің бӘрін қайтып апды. Тек демократиялық республиканы жеңіп алу, патта өкіметін құлату, өкімет билігінің халық қОлына кошуі ғана Россияны чиновниктердің зорлыгы мен өзбырлы- ғынан, қаражүздік-октябристік Думадан Жэне деревня-

460
В. И. ЛЕНИН
дағы помещиктер мен помещик малайларының толық өктемдігінен құтқара алады. Егер қазір, революциядан кейін, шаруалар мен жұмысшылардың күйзеліске ұпіы- рауы бұрынғыдан да ауыр болып отырса, онда мұның өзі революцияның Әлсіз болҒандығының, патша өкіметі- нің құлатылмай қалғандығының сазайын тартқандық. 1905 жыл, ал содан соң алғашқы екі Дума жэне олар- дың таратылғаны халыққа өте көп нэрсе үйретті, ең алдымен саяси талаптар жолындағы жалпы күреске үй- ретті. Сансн өмірге оянған халық бастапқыда самодер- жавиеден мынадай жеңілдіктерді: патшаның Дума ша- қыруын, патшаның бұрынғы министрлерді жаңа ми- нистрлермен ауыстыруын, патшаның жалгіыға бірдей сайлау правосын «беруін» талап етті. Бірақ самодержа- вие мұндай жеңілдіктер жасаута бармады жэне бара да алмайтын еді. Жеңілдіктер беру жөніндегі тілектерге самодержавие найза кезенумен жауап берді. Самодер- жавиелік өкіметке қарсы курес жүргізудің қажет екен- дігін халық міне сонда ұғына бастады. Қазір Столыпин жэне билеп-төстеушілердің қара ниетті Думасы осы ұгымды шаруалардың басына тоқпақтап сіңіріп жатыр деуге болады. Сіңіріп жатыр, сіңіреді де.
Революциядан патша самодержавиесі де сабақ алды. Ол шаруалардың патшаҒа деген сеніміне үміт артуға болмайтынын көрді. Ол енді қаражүздік помеіциктер- мен жэне октябрист фабриканттармен одақтасу арқылы өз өкіметін нығайтуда. Патша самодержавиесін құлату үшін енді революциялық бұқаралық күрестің 1905 жыл- гыдан анағұрлым күшті тегеуріні керек.
Осындай анаҒұрлым күшті тегеуріннің болуы мүмкін бе? Бұл сұрақтың жауабы бізді революцияның ушінші жэне ец басты сабағына алып келеді. Бұл сабақтыц мӘні мынада: біз орыс халқының эр түрлі таптарының ңалай қимыл жасайтынын көрдік. Жұрттың көбіне 1905 жылға дейін халықтың бөрі бірдей бостандыққа ұмты- лып, бөрі бірдей бостандық тілейтін тӘрізді болып керш- ген еді; қалай дегенмен, орыс халқының эр түрлі таптары бостандық жолындағы күреске түрліше қарай- тындығы жэне Әрқилы бостандыққа жеткісі келетіні жайында жұрттың басым көпшілігінің ешқандай айқын

РЕВОЛЮЦИЯНЫҢ САБАҚТАРЫ
461
түсінігі болмаған еді. Революция тұманды сейілтті. 1905 жылдың аяғында, ал содан соң бірінші және екінші Ду- ма кезінде де орыс қоғамының барлың таптары ашық бой көрсетті. Олар өздерін істе көрсетті, өздерінің піын талпыныстарының қандай екендігін, өздерінің не үшін күресе алатынын жэне өздерінің қаншалықты күшті, табанды, жігерлі түрде күресуге қабілетті екендігін көрсетті.
Фабрика-завод жұмысшылары, өнеркӘсіп пролетариа- ты самодержавиеге қарсы ең батыл жэне ең табанды күрес жүргізді. Пролетариат революцияны тоғызыншы январьмен, бұқаралық стачкалармен бастады. Пролета- риат 1905 жылдың декабрінде қарулы көтеріліске, аты- лып, соққыға жығылып, азап шегіп жатқан шаруалар- ды қорғауҒа аттанып, күресті аяғына дейін жеткізді. Ереуіл жасаған жұмысшылардың саны 1905 жылы уш миллион?а жуық (ал темір жолшыларды, почта қыз- метшілерін жэне басқаларын қосқанда, мүмкін, төрт миллионға дейін), 1906 жылы — бір миллион, 1907— 3/\ миллион болды. Стачкалық қозғалыстың мұндай кү- шін дүние жүзі Әлі көрмеген еді. Орыс пролетариаты шын революцинлық давдарыстыц толғағы жеткен кезде жұмысшылар бұқарасының бойында қандай сарқылмас мол күш барын көрсетті. 1905 жылғы дүние жүзіндегі ең ірі стачкалық толқын пролетариаттың барлық жа- уынгерлік күштерін толық сарқа пайдаланған жоқ. Мэ- селен, Москваның фабрикалық округінде 567 мыц фабрика-завод жұмысшысы жэне 540 мың стачкашы болды, ал Петербургте — 300 мыц фабрика-завод жұ- мысшысы жэне 1 миллион стачкашы болды. Демек, Москва ауданының жұмысшылары күресте Петербург жұмысшылары сияқты зор табандылық корсете алған жоқ еді. Ал Лифляндия губерниясында (Рига қаласы) 50 мың жұмысшьіҒа 250 мыц стачкашы болды, яғни әр жұмысшы 1905 жылы Орта есеппен бес реттен аса ере- уілге шыққан. Қазір бүкіл Россияда фабрика, кен орны жэне темір жол жұмысшылары үш милпионнан кем емес жэне бұл сан жьы сайын ocin отыр; қозҒалыстың күші, 1905 жылы Ригадағыдай бопған күнде, олар 15 миллион стачкашылар армиясын шывара алар еді.

462
в. и. Ленин
Мұндай тегеурінге ешқандай патша өкіметі шыдап тұра алмас еді. Бірақ мұндай тегеурінді социалистердің немесе алдыңғы қатарлы жұмысшылардың тілектері бойынша қолдан жасауға болмайтыны кімге болса да түсінікті. Мұндай тегеурін бүкіл елді дағдарыс, ашыну, революция қамтыган кезде ғана мүмкін болады. Мұн- дай тегеурінді даярлау үшін жұмысіпылардьщ ең артта қалган топтарын күреске тарту керек, пролетариаттың неше алуан одақтары мен ұйымдарын құрып, нығайта отырып, талай жылдар бойы табанды, кең көлемді үздіксіз үгіт, насихат жэне ұйымдастыру жұмысын жүргізу керек.
Күрестің күші жағынан Россияның жұмысшы табы орыс халқының қалған барлық таптарының алдында тұрды. Жұмысшылардың тіршілік жагдайының өзі оларды күреске қабілетті етеді жэне күреске ұмтылды- рады. Капитал жұмысшыларды ірі қалаларға көптеп жинайды, оларды топтастырады, бірігіп қимыл жасау- ға үйретеді. Жұмысшылар қадам басқан сайын өзінің басты жауы — капиталистер табымен бетпе-бет соқты- Ғысып қалып отырады. Сол жаумен күресе жүріп жұ- мысшы социалист болады, бүкіл қоғамды толық қайта құру қажет, қайыршылық атаулының бөрін, езгі атау- лының борін толық жою қажет дегеп ұғымға келеді. Социалист бола отырып, жұмысшылар өздерінің жо- лында көлденең тұрғанның бөріне қарсы жэне ең ал- дымен патша өкіметі мен крепостник-помещиктерге қарсы асқан ерлікпен күреседі.
Революцияда шаруалар да помещиктерге қарсы жэ- не үкіметке қарсы күреске шықты, бірақ олардың кү- ресі анағұрлым Әлсіз болды. Революциялық күреске, стачкаларға фабрика жұмысшыларыньщ көпшілігінің (3/5-іне дейіні) қатысқаны, ал шаруалардың, созсіз, аз- шылығы гана қатысқаны, сірӘ, бестің бірінен немесе төрттің бірінен артпайтын бөлегінің қатысқаны есеп- теліп шығарылҒан. Шаруалар Әлі де болса екінің бірін- де патша-авзамныц қайырымдылығынан үміттеніп, та- бандылығы кем, бытыраңқылығы басым, саналылығы кем болып күресті. 1905—1906 жылдары шаруалар, бар болғаны, патша мен помещиктерді үрейлендіріп қана

РЕВОЛЮЦИЯНЫҢ САБАҚТАРЫ
463
қойды. Ал оларды үрейлендіріп қоймау керек, оларды цурту керек, Олардъщ үкіметін — патша үкіметін — жермен жексен ету керек. Енді Столыпин мен поме- щиктік қара ниет Дума бай шаруалардан хуторлық жа- ңа помещиктерді, патша мен қаражүздіктің одақтаста- рын жасагылары келеді. Бірақ патпіа мен Дума шаруа- лар бұқарасын тонай беруге бай шаруаларға неғұрлым көп көмектескен сайын бұл бұқара сөгұрлым саналы- рақ бола түседі, ол крепостной құлдардың патшаға де- ген сенімін, тепкі көрген Әрі қараңғы адамдардың пат- шаға деген сенімін соғұрлым аз сақтайды. Деревннда село жұмысшылары жыл асқап сайын көбейе түсуде,— бірлесіп күресу үшін қала жұмысшыларымен одақтас- қаннан басқа, олардың жан сақтарлық басқадай амалы жоқ. Деревняда күйзелген, тақыр-таза қайыршылан- ған, ашыққан шаруалар жыл асқан сайын көбейе түсу- де,— қала пролетариаты аттанғанда, сол шаруалардың талай-талай миллионы патша мен помещиктерге қарсы неғұрлым батыл, неғұрлым ұйымдасқан күреске көте- ріледі.
Револіоцияға сонымен қатар либерал буржуазия, яғ- ни либерал помещиктер, фабриканттар, адвокаттар, профессорлар жэне т. б. қатысты. Бұлар «халық бос- тандьіҒы» (к.-д., кадеттер) партиясын құрайды. Бұлар халыққа көп нэрсе жөнінде уэде берді, өз газеттерінде бостандық туралы көп шулады. Бірінші жэне екінші Думалардағы депутаттардың көпшілігі солардікі бол- ды. Бұлар бостандыққа «бейбіт жОлмен» жетеміз деп емексітті, бұлар жұмысшылар мен шаруалардың рево- люциялық күресін жазғырды. Шаруалар жэне шаруа депутаттарыііың көпшілігі («трудОвиктер») сол уэде- лерге сенді, пролетариаттыц ревоЛюциялық күресінен шеттеп, либералдардың соңынан epin құрдай жорғала- ды. Революция кезінде шаруалардың (жэне көптеген қалалықтардың) аса зор қателіктері осы болды. Либе- ралдар бір қолымен, оның өзінде де апда-санда, бостап- дық жолындағы күреске көмектесті, ал екінші қолын эрдайым патшаға созыгі отырды, оның өкіметін сақтап, нығайтуға, шаруаларды помещиктермен келістіруге,

464
в. и. Ленин
«сотқар» жұмысшыларды «тыныштандыруға» оған уэде беріп отырды.
Революция патшаға қарсы үзілді-кесілді күреске де- йін, 1905 жылдың декабрь көтерілісіне дейін жеткен кезде, либералдар түгелімен халық бостандығына оң- баған опасыздық жасап, күрестен жалтарып кетті. Пат- ша самодержавиесі халық бостандығына либералдар- дың жасаған осындай сатқындығын пайдаланып, лнбс- ралдарға көбірек сенген шаруалардың қараңғылығып пайдаланып, көтеріліс жасаушы жұмысшылардың тал- қанын шығарды. Ал пролетариат талқандалған соң, ешқандай Дума, кадеттердің ешқандай тэтті сөздері, олардың ешқандай уәделері патшаның бостандықтың барлық қалдықтарын жоюына, самодержавиені және крепостник-помеіциктердің толық өктемдігін қалпына келтіруіпе тоқтау бола алмады.
Либералдар алданған болып шықты. Шаруалар ауыр да болса пайдалы сабақ алды. Халықтың қалың бұ- қарасы либералдарға сеніп отырғанда, патша өкіметімен «бітісу» мүмкіндігіне сеніп отырғанда, жұмысшылар- дың революциялық күресінен шеттеп отыртанда, Русь- те бостандық болмақшы емес. Қала пролетариатының қалың бұқарасы күреске көтерілген кезде, ауытқушы, сатқын либералдарды ысырып тастап, село жұмысшы- лары мен күйзелген шаруаларды өзінің соңынан ерт- кен кезде Россияда бостандықтың орнауын жер бетінде ешқандай күш тоқтата алмайды.
Ал Россия пролетариатының осындай күреске көтері- летініне, оның тагы да революцияның көш басында бо- латынына,— бұған Россияның бүкіл экономикалық жағдайы, революциялық жылдардың барлық төжірибе- сі кепіл бола алады.
Бұдан бес жыл бұрын пролетариат патша самодер- жавиесіне алғашқы соққы берді. Орыс халқы үшін бостандықтың алгашқы шұғыласы жарқ етті. Қазір пат- ша самодержавиесі тағы да қайта орнап отыр, крепост- никтер тағы да дӘуірлеп, билеп-төстеп отыр, барлық жерде жұмысшылар мен шаруаларға тағы да зорлық- зомбылық жасалып отыр, барлық жерде де өкіметтің азиаттық есерсоқтьіҒЫ, халықты зұлымдықпен қорлау-

РЕВОЛЮЦИЯНЫҢ САБАҚТАРЫ
465
шылыҚ етек алып отыр. Бірақ ауыр сабақтар зая кет- пек емес. Орыс халқы енді 1905 жылға дейінгідей ха- лық емес. Пролетариат оны күреске үйретті. Пролетариат оны жеңіске жеткізеді.
«Рабочая Газета» A® 1, «Рабочая Газетаныц»
30 октябрь (13 ноябрь), 1910 ж. текстг бойынша басылып
отыр

467
Д А Й Ы Н Д Ы Ң МАТЕРИАЛДАР

469
«КОНТРРЕВОЛЮЦИЯЛЫҚ ЛИБЕРАЛИЗМНІҢ ИДЕОЛОГИЯСЫ» ДЕГЕН РЕФЕРАТТЫҢ ЖОСПАРЫ
(«ВЕХИДІҢ» ТАБЫСЫ ЖӘНЕ ОИЫҢ ҚОҒАМДЫҚ МАҢЫЗЫ)
I. «Вехи» қандай философиямен жауығып отыр жэне кадет Карауловтың Думада сөйлеген сөздері.
II. «Вехи» құртып жіберген Белинский мен Черны- шевский.
III. Либералдар «интеллигеиттік» орыс революциясын жэне оның «ӘжептӘуір ұзаққа созылған» фран- цуздық үлгісымағын не үшін жек көреді?
IV. «Вехи» жэне Россиядағы «солшылдар». Кадеттер мен октябристер. Орыс буржуазиясының «қасиетті ісі».
V. Россиядағы демократиялық революция өзінің ли- берал-буржуазиялық «одақтастарынан» айрылып не ұтты?
VI. «Вехи» жэне Милюковтың Петербургтегі сайлау алдындағы жиналыстарда сөйлеген сөздері. Ми- люков бұл жнналыстарда революциялық құпия га- зетті қалай сынады.
I909 ж. 13 (26) ноябръдсн ертерек жазылған
1909 ж, ноябръде реферат туралы хабарландыруда басылған
Хабарландырудың текстг бойътша басъілып отыр

470
«КОПЕНГАГЕПДЕГІ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СОЦИАЛИСТІК КОНГРЕСС ЖӘНЕ ОНЫҢ МАҢЫЗЫ» ДЕГЕН РЕФЕРАТТЫҢ ЖОСПАРЫ
1. Халықаралық капитал, оның халықаралық ұйымы, жұмысшы қозгалысының халықаралық сипаты.
I «Барлың елдердің пролетарлары, бірігіңдер» |
2. Бірінші Интернационал
1864-1872.
3. Екінші Интернационал
1889 — Париждегі 1-конгресс
1910 — Копенгагендегі 8-конгресс
I 33 ұлт; 1000-га таяу делегат
4. Жұмысшы табын топтастырудағы жэне оның бағы- тын белгілеудегі халықаралық конгрестердің маңызы: Амстердам І50.
5. Копенгаген конгресі: чехтар мен австриялықтар |ұлт- піылдық және интернационализм, буржуазиялық жэне пролетарлық саясат|.
6. КООперативтер
(Пролетарлық күрестегі құрал: көзқарас
(A) пролетарлық жэне буржуазиялық
(B) социализмді жүзеге асыру ісіндегі коопера- тивтердің маңызы: экспроприация

«КОПЕНГАГЕНДЕГІ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СОЦИАЛИСТІК... 471
(С) социалистер кооперативтерце өздерін қалай ұстауы керек).
7. Перси ядағы революцияльц қОзғалысты ң 0 лд а у — Финляндия жорығына қарсы наразы- лық.
1910 ж. 13 (26) сентябръден ертерек жазылған
Бгргншг рет 1933 ж. Ленинніц XXV жинағъінда басылған
Ңолжазба бойыпгиа басылъіп отыр.

В. И. ЛЕНИННІҢ
ТАБЫЛМАҒАН ЕҢБЕКТЕРІНІҢ Т I 3 I М I
ЕСКЕРТУЛЕР
КӨРСЕТКІШТЕР
В. И. ЛЕНИННІҢ ӨМІРІ МЕН ҚЫЗМЕТІНІҢ КЕЗЕҢДЕРІ

№
В. И. ЛЕНИННІҢ ОСЫ УАҚЫТҚА ДЕЙІН ТАБЫЛМАҒАН ЕҢБЕКТЕРІНІҢ TI3IMI
(Июнь, 1909 — октябрь, 1910)
190 9 ж,
О. А. ПЯТНИЦКИЙГЕ ХАТ
Хат 1909 жылы 20 июльден (2 августан) ертерек жазылған. 1909 жылы 20 июльде (2 августа) А. И. Любимовқа жазған хатында В. И. Ленин қоса жіберіліп отырған хатты О. А. Пят- ницкийге («Пятницаға») салып жіберуді сұраған (КПСС Ор- талық Комитеті жанындағы Марксизм-ленинизм институтының Орталық партия архиві).
«ШАҚЫРЫМПАЗ-УЛЬТИМАТИСТ ШТРЕЙКБРЕХЕРЛ ЕР »
Мақала 1909 жылы августың екінші жартысында, РСДРП Петербург комитетінің Атқару комиссиясы Мемлекеттік дума- ның қосымша сайлауына белсене қатысуға қарсы бағытталған ультиматистік қарар қабылдағаннан кейін жазылған.
«Петербург болыпевиктерімен әңгіме» деген мақаласында Ленин былай деп жазды: «Бұл қарарға С.-Петербургтегі боль- шевиктердің не дегенін біз айтып өттік... Өзімізге келетін бол- сақ, біз дереу «Шақырымпаз-ультиматист штрейкбрехерлер» деген мақала жаздық,— штрейкбрехер болатын себебі, ульти- матистер оздерінің позициясы арқылы социал-демократиялық сайлау науқанын көрінеу кадеттерге сатып кетті,- біз бұл ма- қалада мұндай қарардың социал-демократтар үшін бүкіл мас- қаралығын суреттедік және, егер сол қарарды қабылдаған Лт- қару комиссиясы Петербург социал-демократтарыныц козқара- сын білдіруге үміттенетін болса, онда бұл Атқару комиссиясын «СПБ. комитетінің органы» деген атты «Пролетарийден» дереу алып тастауға шақырдық: біздің екіжүзділік жасағымыз кел- мейді,— делінген бұл мақалада,— біз бул сияқты... большевик- сымақтардың органы болғанымыз жоқ жэне болмаймыз да.
Атышулы қарардың бузылғандығы туралы Петербургтен хат алған кезімізде бұл мақала теріліп, тіпті беттеліп те қойыл- ған болатын (осы том, 124—125-беттер).

476 в. и. ЛЕНИННІҢ ТАБЫЛМАҒАН ЕҢБЕКТЕРІНІҢ TI3IMI
ПАРИЖДЕ, ЛЬЕЖДЕ, СТОКГОЛЬМДЕ ЖӘНЕ КОПЕНГАГЕНДЕ ОҚЫЛҒАН РЕФЕРАТТАР
В. И. Лениннің бірқатар рефераттары жөніпде деректер сақ- талған, оларға қатысты материалдар (жоспарлар, конспектілер, жарыс сөздердің жазбалары және т. т.) әзір табылған жоқ. КПСС Орталық Комитеті жанындағы Марксизм-ленинизм инс- титутының Орталық партия архивінде Лениннің Парижде 1909 жылы 19 сентябрьде (2 октябрьде) III Мемлекеттік думаныц Петербургтегі қосымша (сентябрьдегі) сайлауы туралы рефе- рат оқығанын дәлелдейтін документ бар. Лениннің Льежде 1909 жылы 15 және 16 (28 және 29) октябрьде оқыған «Партия ішіндегі істің жайы туралы» және «Контрреволюциялық бур- жуазияның идеологиясы» деген рефераттары туралы В. С. Дов- галевскийдің 1909 жылғы 17 (30) октябрьдегі хатынан белгілі. Ленин 1909 жылы 13 (26) ноябрьде Парижде оқыған «Контрре- волюциялық либерализмнің идеологиясы («Вехидің» табысы жәнө оның қоғамдық маңызы)» деген рефераттың жоспары сақталған (қараңыз: осы том, 469-бет). 1909 жылдың декабрін- де охранка бөлімінің ерекше бөлімшесі 21 ноябрьде (4 декабрь- де) Лениннің РСДРП-ға жәрдемдесетін Париждегі 2-топтың ке- зекті жиналысында Халықаралық социалистік бюроның 11-сес- сиясы туралы баяндама жасағанын хабарлаған. Б. Мердің Г. В. Чичеринге (Орнатскийге) жазған хатында В. И. Ленин Стокгольмде болған кезінде (1910 жылы 12—25 сентябрьде (жа- ңаша)) РСДРП-ға жәрдемдесетін Стокгольмдегі топтың жина- лысында Копенгаген конгресі туралы және партия ішіндегі жағдай туралы баяндамалар жасағандығы жөнінде айтылады; сондай-ақ Ленин көпшілік жиналысында да конгресс туралы баяндама жасаған (КПСС Орталық Комитеті жанындағы Маркс- изм-ленинизм институтының Орталық партия архиві). 13 (26) сентябрьде М. В. Кобецкийге жолдаған хатынан В. И. Ленин- нің Копенгагенде де конгресс туралы реферат оқығаны көрі- неді. Осы рефераттың жоспары сақталған (қараңыз: осы том, 470—471-беттер).
«БІЗДІҢ ПАРТИЯНЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ БІРЛІГІН НЬІҒАЙТУ ӘДІСТЕРІ ТУРАЛЫ»
Мақала 1909 жылы 21 октябрьден (3 ноябрьден) ертерек жазылған. Ол 1909 жылы 21—22 октябрьде (3—4 ноябрьде) «Социал-Демократ» редакциясының мәжілісінде талқыланды. А. Барский Поляк социал-демократиясы бас басқармасына жолдаған хатында осы туралы айтқан болатын. «Біз Орталық Органныц редакциясында Лениннің партиялық істер туралы мақаласы жөнінде пікір таластырдық. Партия бірігіп нығаюға екі жолмен жақындап келеді деп сендіретін мақала тым жұм- сақ сарында жазылған; ол жолдар: 1) Большевиктер жойым- паздарға қарсы күресе отырып, шақырымпаздарды кейін сер-

В. и. ЛЕНИННІҢ ТАБЫЛМАҒАН ЕҢБЕКТЕРІНІҢ TI3IMI 477
піп тастады жэне т. т., маркстік сипатын сақтап қалды; 2) Меныпевиктерде де тан осындай болып отыр. Плеханов пар- тияға қарай бет бұрыс жасады, фракцияны сақтай отырып, оны марксизм, партиялылық негізінде жақындастырғысы ке- леді, сөйтіп осы мақсатпен жойымпаздыққа қарсы күрес жариялап отыр».
В. И. Ленин өзінің мақаласын редакциялық мақала ретінде жариялағысы келді. Редакция оған мақаладан фракцияны сақтау қажеттігі туралы айтылған жерін алып тастап, оны айтыс мақала ретінде басуды ұсынды. Талқылаудың барысыи- да партияны нығайту жөніндегі мәселеде редакция мүшелері- нің пікірі бір жерден шықпай отырғаны анықталғаннан кейін Ленин өзінің мақаласы ««ballon d’essai ретінде» (байқап көру шары ретінде.— Ред.) өз міндетін атқарып болды, осыдан ке- йін мақала енді керек болмай қалды, сондықтан оны қайтарып аламын» деп мәлімдеді («Вопросы истории КПСС», 1960, № 5, 174-бет; сондай-ақ мына журналды қараңыз: «Пролетарская Революция», 1935, № 5, 23-бет).
ТУҒАН-ТУЫСҚАНДАРЫНА ЖАЗЫЛҒАН ХАТТАР
В. И. Лениннің апасы А. И. Ульянова-Елизарова мен қарын- дасы М. И. Ульяноваға, анасы М. А. Ульяноваға жазған, осы уақытқа дейін табылмаған хаттары туралы оның 1909 жылғы 22 октябрьде (4 ноябрьде) М. А. Ульяноваға, 1910 жылғы 5 (18) июньде және 15 (28) июльде М. И. Ульяноваға жазған хаттарынан белгілі (қараңыз: Шығармалар, 37-том, 381, 403, 404-беттер).
БЕЛГІСІЗ БІРЕУГЕ ХАТ
1909 жылы ноябрьдің бас кезінде жазылуы ықтимал осьт хат туралы В. И. Лениннің 1909 жылғы 24—25 ноябрьде (7—8 декабрьде) М. А. Ульяноваға жазған хатында айтылады: «Бү- гін Маняшадан (М. И. Ульянова. — Ped.) тағы бір хат —таныс адамға менің екінші рет хат жазуымның керегі жоқ деген жақсылық хабар бар хат алдым» (Шығармалар, 37-том, 384- бет).
«ҚАЗІРГІ ИДЕЯЛЫҚ АУА ЖАЙЫЛУПІЫЛЫҚТЫҢ КЕЙБІР НЕГІЗДЕРІ ТУРАЛЫ» ДЕГЕН МАҚАЛАНЫҢ СОҢЫ
Мақала 1909 жылы 28 ноябрьден (11 декабрьден) ертерек жазылған. Кіріспесіне қарағанда, В. И. Ленин мұнда Россия- ның буржуазиялық дамуының ықтимал жолдары жөнінде «қате көзқарастардың қайдан шығып отырғанын» анықтағысы келді, бұл мәселе жөніндегі меныпевиктердің позициясын,

В. И ЛЕНИННІҢ ТАБЫЛМАҒАН ЕҢБЕКТЕРІНІҢ TI3IMI
сондай-ақ «Троцкийдіц полякша мақаласын» талдамақ болды. «Пролетарийдің» 50-номерінде Ленин мақаласыныц бірінші бөлегі ғана жарияланды (қараңыз: осы том, 143— 151-беттер).
«РОССИЯ СОЦИАЛ-ДЕМОКРАТИЯСЫ АРАСЫНДАҒЫ ИДЕЯЛЫҚ ҚҰЛДЫРАУ МЕН АУА ЖАЙЫЛУШЫЛЫҚ ТУРАЛЫ» ДЕГЕН МАҚАЛАІІЫҢ СОЦЫ
Мақала 1909 жьтлы ноябрьдің аяғында жазылган. КПСС Ор- талық Комитоті жаиындағы Марксизм-ленинизм институтының Орталық партия архивінде мақаланыц қолжазбасы сақтаулы, оның соңғы беттері жоқ (қараңыз: осы том, 166—168-беттер).
ПАРИЖДЕ КАПРИ МЕКТЕБІНІҢ БҰРЫНҒЫ ТЫҢДАУШЫЛАРЫНА ОҚЫЛҒАН ЛЕКЦИЯЛАР
Н. К. Крупскаяның Н. Е. Вилоновқа жазған хаттарында, Капридегі мектептің тыңдаушысы В. М. Косаревтің естелікте- рінде және охранканың құпия агенттерінің полиция департа- ментіне жолдаған хабарламаларында В. И. Лениннің ноябрь- дің аяғында Капри мектебінен шыгарылған 5 тыңдаушыға «Қазіргі кезец және біздіц міндеттеріміз», «Столыпиннің аг- рарлық саясаты» деген тақырыптарда лекция оқығандығы туралы деректер бар. 1909 жылы декабрьдің екінші жартысын- да В. И. Ленин Парижге келген Капри мектебі тыңдаушыла- рьіның екіпші тобына лекция оқыды («Қазіргі кезең туралы» және «Столыпиннің аграрлық саясаты»).
ФЕДОР ОДЕССКИЙГЕ ХАТ
Хат 1909 жылы 19 немесе 20 декабрьде (1910 жылы 1 немесе 2 январьда) жазылған. Ленин ол жайында 1909 жылы 20 де- кабрьде (1910 жылы 2 январьда) М. И. Ульяноваға жазған хатында былай деп хабарлайды: «Бірге жіберіп отырған ха- тымды оқып шықсаң екен, сөйт те Федор Одесскийге бер — ол басқа адресін берген жоқ, маған не керегін білу үшін хатты оқыған жөн» (Шығармалар, 37-том, 387-бет). Федор Одесский- дің бүркеншік аты анықталған жоқ.
1909 — 1910 жж.
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СОЦИАЛИСТІК БЮРОҒА ХАТТАР
В. И. Лениннің 1909—1910 жьтлдар ішіпде Халықаралық социалистік бюроға жазған, әлі табылмаған хаттары туралы деректер Халықаралық социалистік бюроға келіп түскен және

В. И. ЛЕНИННІҢ ТАБЫЛМАҒАН ЕҢБЕКТЕРІНІҢ TI3IMI
479
оның жіберген хат-хабарлары тіркелетін кітаптарының жеке- леген беттерінің КПСС Орталық Комитеті жанындағы Маркс- зим-ленинизм институтының Орталық партия архивінде сақ- талған фотокошірмелерінде бар; олардың түпнұсқалары Ха- лықаралық социалистік бюроның секретары К. Гюисманстың архивінде сақтаулы. Осы кітаптардың жазбаларында Ленин хаттарының алынған уақыты мен олардың қысқаша мазмұны көрсетілген; жазбалар 1909—1910 жылдарда Ленинніц Халық- аралық социалистік бюромен жиі хат-хабар алысып тұрғанын көрсетеді. В. И. Ленин озінің хаттарында РСДРП программасы мен уставын аударуға әзірліктіц, РСДРП-ның уставына тари- хи шолудың және Копенгаген конгресіне есебінің барысы туралы хабарлады, сондай-ақ бірқатар басқа да мәселелерге тоқталды.
1910 ж.
РСДРП ОРТАЛЫҚ КОМИТЕТІ ЯНВАРЬ (1910) ПЛЕНУМЫНЫҢ МӘЖІЛІСТЕРІНДЕ СӨЙЛЕНГЕН СӨЗДЕР
Ленип озінің пленумда сойлеген сөздері туралы «Публпцис- тіц заметкалары» деген мақаласыпда бірпсше рет айтады (қараңыз: осы том, 257—330-беттер).
«Партия ішіндеп істің жайы тураЛЫ»
ҚАРАРДЫҢ ЖОБАСЫ
Ленин «Публицистің заметкалары» деген мақалада РСДРП Орталық Комитетінің январь (1910) пленумында партия ішін- дегі істің жайы туралы қарарды талқьілаудың барысы жөнін- де айта келіп, былай деп жазды: «Бұл қарардың жобасын Орта- лық Комитетке мен ұсынған болатынмын...» (осы том, 280-бет).
РСДРП ОРТАЛЫҚ КОМИТЕТІНІҢ ЯНВАРЬ (1910) ПЛЕНУМЫНДА ПАРТИЯ ІШІНДЕГІ ІСТІҢ ЖАЙЫ ТУРАЛЫ ҚАРАРДЫҢ БІРІНШІ ПАРАГРАФЫН ТАЛҚЫЛАҒАНДА ҰСЫНЫЛҒАН ЖАЗБАПІА МӘЛІМДЕМЕЛЕР
Өзінің мәлімдемелері туралы Ленин «Публицистің заметкала- ры» деген мақалада былай деп жазады: «Мейлінше күңгірт пунктке жойымпаздық мағынада түсінік берудің мұндай қа- уіптілігіпе жұрттың назарын айрықша аудару үшін мен пле- нумның сол мәжілісінде шешендердің сөйлеген сөздерінің бір-

480 В. И. ЛЕНИННІҢ ТАБЫЛМАҒАН ЕҢБЕКТЕРІНІҢ TI3IMI
сыпыра жерлерін баса көрсетіп, бірсыпыра жазбаша мәлім- демелер жасадым» (осы том, 295-бет). Бұл мақалада Ленин осындай екі мәлімдемені ғана келтіреді.
И. И. СКВОРЦОВ-СТЕПАНОВҚА («ТАРИХШЫҒА») ХАТ
Хат 1910 жылы 18 (31) январьдан кешірек — 28 марттан (10 апрельден) ертерек жазылған. Ленин бұл туралы 28 март- та (10 апрельде) М. А. Ульяноваға жазған хатында былай дейді: «Тарихшыға хат жазғаны үшін көп рахмет; оған жауап қайтарылды да» (Шығармалар, 37-том, 398-бет).
ОРТАЛЬІҚ КОМИТЕТТІҢ ОРЫС КОЛЛЕГИЯСЫНА КІРУДЕН БАС ТАРТҚАН ҮШ ЖОЙЫМПАЗ-МЕНЫПЕВИКТІ ПАРТИЯДАН
ШЫҒАРУ ТУРАЛЫ ҚАРАР
РСДРП-ға жәрдемдесетін Париждегі 2-топтың 1910 жылы 27 мартта (9 апрельде) өткен жабық мәжілісінде осы қарар- дың қабылданғаны туралы охранканың құпия агентінің поли- ция департаментіне жолдаған хабарламасында айтылады (КПСС Орталық Комитеті жанындағы Марксизм-ленинизм институтының Орталық партия архиві).
ОРТАЛЫҚ КОМИТЕТТІҢ ШЕТЕЛДІК БЮРОСЫНА ХАТ
1910 жылдың 19 июлінде (1 авгусында) жазылғап бұл хат жайында В. И. Лениннің Д. М. Котляренкоға жазған хатынан белгілі: «Орталық Комитеттің Шетелдік бюросына арналған хатты бірге жіберіп отырмын. Тезірек беруіңізді сұраймын» (Лениннің XIII жинағы, 179-бет). 20 июльде (2 августа) Ленин А. И. Любимовқа былай деп хабар лады: «Копенгаген конгресі жөнінде кеше Орталық Комитеттің Шетелдік бюросы- на хат жібердім, Бундтың Орталық Комитеті мен латыштарға хабарлауды өтіндім» (КПСС Орталық Комитеті жанындағы Марксизм-ленинизм институтының Орталық партия архиві).
М. В. КОБЕЦКИЙГЕ ХАТ
Хат 1910 жылдың 13 (26) авгусынан ертерек жазылған. Бұл туралы В. И. Ленин М. В. Кобёцкийге 13 (26) августан ертерек жазған басқа бір хатында айтады: «Сізге осында да және Kronborggasse-re де жазып отырмын» (Лениннің XXV жинағы, 299-бет).

В. и. ЛЕНИННІҢ ТАБЫЛМАҒАН ЕҢБЕКТЕРІНІҢ TI3IMI 481
И. П. ГОЛЬДЕНБЕРГКЕ (ВИШНЕВСКИЙГЕ) ХАТ
Хат 1910 жылдың 27 авгусынан (8 сентябрінен) ертерск жазылған. Ол туралы Вишневскийге 27 августа (9 сентябрьде)
A. И. Любимов жазған болуы ықтимал хатта былай делінген: «Кеше Ильич маған Сіздің хатты жэне Сізге жазған өзінің хатын жіберді, соны бірге жіберіп отырмын» (КПСС Орталық Комитеті жанындағы Марксизм-ленинизм институтының Ор- талық партия архиві).
И. П. ПОКРОВСКИЙГЕ ХАТ
1910 жылы сентябрьдің басында жазылған осы хат туралы
B. И. Ленин 22 сентябрьде (5 октябрьде) И. П. Покровскийге жолдаған хатында былай дейді: «Осыдан екі апта бұрын Сізге жазғаи болатынмып, бір ауыз да жауап жоқ» (КПСС Орталық Комитеті жанындағы Марксизм-ленинизм институты- ның Орталық партия архиві).
Р. ЛЮКСЕМБУРГЕ ХАТ
Хат 1910 жылғы сентябрьдің бірінші жартысында жазылған. Ол туралы В. И. Ленин 1910 жылғы 24 сентябрьде (7 октябрь- де) Ю. Мархлевскийге жазған хатында былай дейді: «Мен Роза Люксембургке бұдан 2 аптадай бұрын Стокгольмнен хат жазып жібергенмін» (Шығармалар, 34-том, 434-бет).
«ҚАЗІРГІ ЕГІНШІЛІКТІҢ КАПИТАЛИСТІК ҚҰРЫЛЫСЫ» ДЕГЕН МАҚАЛАНЫҢ БӨЛІМДЕРІ
Мақала 1910 жылғы 11 (24) сентябрьден кешірек жазылған. КПСС Орталық Комитеті жанындағы Марксизм-ленинизм инс- титутының Орталық партия архпвінде мақаланың қолжазбасы сақтаулы, онда: «Капитализм тұсындағы шаруа шаруашылық- тары» деген III тараудың соңы, «Егіншіліктегі әйелдер мен балалар еңбегі» деген IV тараудың басы мен соңы, «Ұсақ өндірісте еңбектің ысырап болуы», «Қазіргі егіншілікте маніИ- наларды қолданудың капиталистік сипаты» деген V жэне VI тараулар жоқ. Тараулардың аттарын В. И. Ленин жеке парақ- қа жазған, ол КПСС Орталық Комитеті жанындағы Марксизм- ленинизм институтының Орталық партия архивінде сақтаулы (қараңыз: Лениннің XIX жинағы, 359-бет).
К. КАУТСКИЙГЕ ХАТ
1910 жылы 17 (30) сентябрьде К. Радекке жазған хатында Ленин былай деп хабарлайды: «Менің Мартов пен Троцкийге

482 В И ЛЕНИННІҢ ТАБЫЛМАҒАН ЕҢБЕКТЕРІНІҢ TI3IMI
«Нене Zeit»-Te жауап бергім келеді. Каутскийге жаздым да және одан басатын-баспайтынын, қандай көлемде басатынын сұрадым (Шығармалар, 36-том, 151-бет).
Л. ТРОЦКИЙГЕ ҚАРСЫ МАҚАЛА
В. И. Ленин 1910 жылы 24 сентябрьде (7 октябрьде) Ю. Мархлевскийге жазған хатында тура былай деп көрсетеді: «Троцкийге қарсы мақаламен айналысамын. Сіз Каутскийді көріп тұрады екенсіз, оған былай дегейсіз: ол дегенмен Троц- кийге жауап беру міндетін менің мойнымда деп есептесін (Шығармалар, 34-том, 433-бет). Біраз уақыт өткен соң
В. И. Ленин Каутскийге неміс тілінде былай деп жазды: «Сіз сырқаттанып жатқан кезде маған хат жазғаны үшін Сіздіц қадірменді зайыбыңызға өте ризамын. Мен оған хат жазбақ болып едім, бірақ Троцкийдің мақаласы жөніндегі пікірімді хат арқылы баяндаганнан гөрі өзімнің мақаламды жіберген дұрыс болар деп ойладым. Мен бұл мақалапы Сізге ғана емес, сонымен бірге жазған хатына жауап ретіпде Сіздің зайыбы- ңызға да жіберіп отырмын» (бұл хаттыц соңғы бетінің фото- көшірмесі мына газетте жарияланды: «Der Abend». Spatausgabe des «Vorwarts». Beilage. Berlin, 1928, 12. December, S. 1).
H. Г. ПОЛЕТАЕВҚА XAT
Хат 1910 жылы 27 октябрьде (9 поябрьде) жазылған. В. И. Ленин бұл хат туралы «Социал-Демократ» редакциясы- ныц атынан 28 октябрьде (10 поябрьде) Н. Г. Полетаевқа жазған хатқа қосымшада былай дейді: «Кеше Сізге... жаздым» (КПСС Орталық Комитеті жанындағы Марксизм-ленинизм институтының Орталық партия архиві). Хатта Ленин, сірә, Думадағы социал-демократиялық фракцпяның газетін шыға- руға байланысты мәселелерді соз етсе керек.

483
В. И. ЛЕНИН РЕДАКЦИЯЛАУҒА ҚАТЫСҚАН БАСЫЛЫМДАР МЕН ЕҢБЕКТЕРДІҢ TI3IMI
«ПРОЛЕТАРИЙ» ГАЗЕТІ
46- номерге қосымша — 3 (16) июль, 1909 ж.
№ 46— 11 (24) июль, 1909 ж.
№ 47—48 — 5 (18) сентябрь, 1909 ж.
47— 48-номерге қосымша — 11 (24) сентябрь, 1909 ж.
№ 49 — 3 (16) октябрь, 1909 ж.
50-номерден жеке оттиск — октябрьдің аяғы, 1909 ж.
50-номерден 2-оттиск — ноябрь, 1909 ж.
50-номерге қосымша — ноябрь, 1909 ж.
№ 50 — 28 ноябрь (И декабрь), 1909 ж.
«СОЦИАЛ-ДЕМОКРАТ» ГАЗЕТІ
№ 7—8 — 8 (21) август, 1909 ж.
№ 9 — 31 октябрь (13 ноябрь), 1909 ж.
№ 10 — 24 декабрь, 1909 ж. (6 январь, 1910 ж.)
№ 11 — 13 (26) февраль, 1910 ж.
№ 12 — 23 март (5 апрель), 1910 ж.
№ 13— 26 апрель (9 май), 1910 ж.
№ 14—22 июнь (5 июль), 1910 ж.
№ 15—16 — 17 (30) сентябрь, 1910 ж.
№ 17—25 сентябрь (8 октябрь), 1910 ж.
«РАБОЧАЯ ГАЗЕТА»
№ 1 — 30 октябрь (12 ноябрь), 1910 ж.

484
В. И. ЛЕНИН РЕДАКЦИЯЛАҒАН БАСЫЛЫМДАР...
«ПАРТИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ БАСҚА САЛАЛАРЫМЕН ҚАТАР ДУМА ҚЫЗМЕТІНЕ КӨЗҚАРАС
ТУРАЛЫ» ҚАРАРДЫҢ БІРІНШІ БӨЛІМІНІҢ БАСТАПҚЫ ЖОБАСЫ
«Пролетарийдің» кеңейтілген редакциясы кеңесінің 1909 жылы 13 (26) июньде өткен сегізінші (таңертеңгі) мәжілісін- де В. И. Ленин осы қарарды әзірлеу жөніндегі комиссияға сайланды. КПСС Орталық Комитеті жанындағы Марксизм- ленинизм институтының Орталық партия архивінде қарардың осы бөлімі жобасының В. И. Ленин түзету енгізген қолжазба- сы сақтаулы.
«ПРОЛЕТАРИЙДЩ» КЕҢЕЙТІЛГЕН РЕДАКЦИЯСЫНЫҢ КЕҢЕСІ ҚАБЫЛДАҒАН БОЛЬШЕВИКТІК ОРТАЛЫҚТЫ ҚАЙТА ҚҰРУ ТУРАЛЫ ҚАРАРДЫҢ ЖОБАСЫ
КПСС Орталық Комитеті жаныпдағы Марксизм-ленинизм институтының Орталық партия архивінде қарардың В. И. Ленин түзету епгізген қолжазбасы сақтаулы.
ИОНОВ.
«ПАРТИЯЛЫҚ БІРЛІККЕ ЖЕТУ МҮМКІН БЕ?»
Ленин Ф. М. Койгеннің (Ионовтың) мақаласын 1909 жылы декабрьдіц аяғыпда — 1910 жылдың 6 январынан ертерек ре- дакцпялағап. Лениннің XXV жинағыпда (52—53-беттер) Ио- новтың мақаласына В. И. Лениннің ескертпелері жариялан- ған. 1910 жылы 6 (19) мартта «Дискуссионный Листоктың» 1-номерінде жарияланған мақаланыц текстін Лениннің ескерт- пелерімен салыстырғанда автордың Лениннің барлық ұсыныс- тарын ескергендігі көрінеді.
Р. ЛЮКСЕМБУРГТІҢ «АВГУСТ БЕБЕЛЬ» ДЕГЕН МАҚАЛАСЫНЫҢ ОРЫСША АУДАРМАСЫ
Аударманы Н. К. Крупская жасады; Ленин оны 1910 жыл- дың 13 (26) февралынан ертерек редакциялаған. КПСС Орта- лық Комитеті жанындағы Марксизм-ленинизм институтының Орталық партия архпвінде аударманың В. И. Ленин түзету енгізген қолжазбасы сақтаулы.

В. и. ЛЕНИН РЕДАКЦИяЛАҒАН БАСЫЛЫМДАР...
485
ТРИАНЫҢ БАЯНДАМАСЫ
В. И. Ленин В. Мгеладзснің (Трианың) баяндамасын 1910 жылдың 23 июлінен (5 авгусынан) ертерек редакциялады, ол баяндама Копенгаген конгресіне РСДРП-ның есебіне қоса жі- берілуге тиіс болатын. Бұл туралы дерек Д. М. Котляренконың атына жолданғаи хатта бар; хат КПСС Орталық Комитеті жанындағы Марксизм-ленинизм инс.титутыиың Орталық пар- тия архпвінде сақтаулы.
I. KARSKI. «EIN MISSVERSTANDNIS»
1910 жылғы 24 сентябрьде (7 октябрьде) Ю. Мархлевскийгө (Карскийге) жазған хатында В. И. Ленин оның мақаласына бірқатар толықтырулар енгізуді ұсынды (қараңыз: Шығарма- лар, 34-том, 433—438-беттер). Лениннің ұсыныстарын Марх- левский мақалапы жариялаған кезде ескерді (мақала 1910 жы~ лы 28 октябрьде «Die Neue Zeit» журналының 4-номерінде жарияланды).
Н. АЛЕКСАНДРОВ. «III МЕМЛЕКЕТТІК ДУМАДАГЫ СОЦИАЛ-ДЕМОКРАТИЯЛЫҚ ФРАКЦИЯ»
Н. А. Семашконың (Н. Александровтың) кітапшасын РСДРП- ның Орталық Органы «Социал-Демократ» басып шьіғарды. Орталық Оргапның редакторы ретінде В. И. Ленин оның бар- лық басылымдарын редакциялауға қатысып отырды.
17 19-том

486
ЕСКЕРТУЛЕР
1 «Нролетарийдің» кеңейтілген редакциясының кеңесі В. И. Ленпннің инициативасы бойынша шақырылды. Кеңес 1909 жылы 8—17 (21—30) июньде Парижде өтті; оған
РСДРП V (Лондон) съезінің большевик делегаттары сайла- ған болыпевиктік фракцияның жоғары мекемесі — Больше- виктік орталықтың 9 мүшесі, сондай-ақ Петербург, Москва облыстық және Урал ұйымдарының өкілдері қатысты. Ке- ңес В. И. Ленинніц басшылығымен отті; күн тәртібіндегі барлық негізгі мәселелер бойынша оның сөйлеген сөздері Кеңестің бүкіл жұмысыныц сипатын белгіледі. Кеңесте
A. Богданов (Максимов) пен В. Л. Шанцер (Марат) шақы- рымпаздардың, ультиматистердің және құдай жасампаздар- дыц өкілі болды, оларды Москва облыстық үйымының өкілі
B. М. Шулятиков (Донат) қолдады. Г. Е. Зиновьев, Л. Б. Ка- менев, А. И. Быков және М. П. Томский бірқатар мэселелер жөнінде ымырашылдық позиция ұстады.
Кеңес мына мәселелерді талқылады: шақырымпаздық пен ультиматизм туралы; соңиал-демократиялық ортадағы құ- дай жасампаздық тенденциялар туралы; партиялық жұмыс- тың басқа салаларымен қатар Дума қызметіне көзқарас ту- ралы; большевиктердің партия ішіндегі міндеттері; Капри аралында құрылып жатқан партия мектебі туралы; фрак- цияның бірлігі туралы; партпядан бөлек болыпевиктік съезд немесе болыпевиктік конференция шақыру жолындағы үгіт туралы; А. Богдановтың болініп шығуы туралы және басқа да мэселелер. Бұл мәселелердің бәрі Кеңестің қарсацында шақырымпаз-ультиматистік оппозиция өкілдері қатысты- рылмаған большевиктердің жеке жиналысында алдын ала қаралды, онда В. И. Ленин партиядағы және большевиктік фракциядағы істің жайы жөнінде жан-жақты хабарлама жасады. Ленин ұсынған қағидалар «Пролетарийдің» кеңей- тілген редакциясының кеңесі қабылдағаи шешімдердің не- гізіне алынды.

ЕСКЕРТУЛЕР
487
Кеңес шақырымпаздықты-ультиматизмді Жұмысшы қоз- ғалысы ішіндегі зиянды және қауіпті ағым ретінде үзілді- кесілді айыптады. Кеңес осы мәселе жөніндегі қарарда: шақырымпаздық пен ультиматизм теориясы пролетарлық идеологияны ұсақ буржуазиялық анархистік-синдикалис- тік тенденциялармен ауыстыратынын атап көрсетіп, «РСДРП ішіндегі белгілі бір ағым ретінде большевизмнің шақырымпаздықпен және ультиматизммен ортақ ештеңесі жоқ» деп мәлімдеді және барлық большевіктерді «револю- циялық марксизмнің жолындн бұл сияқты ауытқушылық- тарға қарсы нағыз батыл күрес жүргізуге» (осы том, 37-бет) шақырды.
Партиядан бөлек большёвиктік съезд немесе болыпевик- тік конференция шақыру жолындағы үгіт туралы және болыпевиктердің партия ішіндегі міндеттері туралы мәселе- лерді талқылағанда шақырымпаздар мен ультиматистердің «топастанған фракцияшылдығы», РСДРП-ны сақтауда және нығайтуда большевиктердің алдында тұрған міндеттерді олардыц түсінбеуі қатты айыпталды. Кеңес большевиктер- дің міндеті «басқа фракциялардыц маркстік және партия- лық элементтерімен жақындаса түсу болып табылады, мұны РСДЖ Партиясын сақтау және оны нығайту үшін күрестегі мақсаттардың ортақтығы талап етіп отыр» (40-бет) деп атап көрсетті.
Кеңес Капридегі мектеп туралы мәселе қарап, былай деп танты: шақырымпаздар мен ультиматистер осы мектепті бетке ұстап, Каприде оздерініц фракциялық орталығын ұйымдастырып жатыр, соның озінде олар «партияпыц ішін- дегі идеялық ағым ретіндегі болыпевиктік фракцияныц мак- саттарын көздеп отырған жоқ, қайта өздерінің ерекше, топ- тық идеялық-саяси мақсаттарын» (42-бет) көздеп отыр. Кеңес бұл мектепті «болыпевиктерден бөлініп жатқан фрак- цияның жаңа орталығы» (42-бет) ретінде айыптап, піақы- рымпаз-ультиматистердің жікшілдік саясатына үзілді-кесіл- ді қарсы шықты.
Сонымен қатар Кеңес шақырымпаз-ультиматистердің әсі- ресе құдай жасампаздықты уағыздауда айқын білінген философиялық көзқарастарын қатты айыптады. Құдай жа- сампаздық туралы мәселе бойынша қабылданған қарарда былай деп атап көрсетілді: болыпевизмнің құдай жасампаз- дықпен ортақ ештеңесі жоқ, большевпктер қүдай жасам- паздықты марксизм негіздерінен қол үзуші ағым деп қарайды.
Богданов Кеңестің шешімдеріне бағынбайтынын, оларды жұзеге асырмайтынын мәлімдегеннен кейін, ол шақырым- паздардың, ультиматистер мен құдай жасампаздардыц лиде- рі, дем берушісі ретінде, болыпевиктік фракцияның бірлігі- не қол сұғып, марксизмді ревизпялау жолына, оны идеалис- тік, реакциялық философиямен ауыстыру жолына түскендігі үшін большевиктік фракциядан шығарылды. «Паргиялық
17;

488
ЕСКЕРТУЛЕР
жұмыстың басқа салаларымен қатар Дума қызметіне көзқа- рас туралы» Кеңес қабылдаған қарарда парламенттік три- бунаны революциялық жолмен пайдаланудың оппортунистік жолмен пайдаланудан түбегейлі айьірмашылығы жөніндегі қағида атап көрсетілді, Думадағы фракцияның жұмысы жө- нінде нақты нұсқаулар берілді.
Кеңес шешімдерінің жалпы партиялық зор маңызы бол- ды. Бұл шешімдер, деп атап корсетті Ленин, реакция жыл- дарында партия талдап жасаған саяси бағытты мейлінше сындарлы жәпе тьтңғылықты жүйеге келтірді. Кецесте на- ғыз көкейтесті мәселелер төңірегінде өріс алған идеялық күрес партия кадрларын саяси жағынан тәрбиелеуде үлкен роль атқарды, нағыз партиялық элементтерді большевик- тердің маңына бұрынғыдан да мықтап топтастыруға көмек- тесті. Кеңес шешімдерін Россияның жергілікті партия ұйымдары мақұлдап, өздерінің қызметіне директива ретінде қабылдады.
В. И. Ленин Шығармаларында Кеңестің алғашқы рет жарияланып отырған 14 документі — В. И. Лениннің баянда- малары мен сөйлеген сөздері, сондай-ақ Кецесте талқылан- ған мәселелер жөніндегі қарар жобаларына енгізген ұсы- ныстары мен толықтырулары осы томға кірді.
«Пролетарии»— болыпсвиктік құпия газет. 1906 жылғы 21 августан (3 сентябрьден) 1909 жылғы 28 ноябрьге (11 де- кабрьге) дейін В. И. Лепипнің редакциясымен шығып тұр- ды; 50 номері шықты. Редакцияның жұмысына М. Ф. Влади- мирский, В. В. Воровский, А. В. Луначарский, И. Ф. Дубро- винский белсепе қатысты; газетті шығару жөпіпдегі техни- калық жұмысты А. Г. Шлихтер, Е. С. Шлихтер және басқалар жүргізді. Газеттің алғашқы жиырма номері Выборгте баспа- ға әзірленді және терілді (одан жіберілген матрицадан ба- сып шығару Петербургте ұйымдастырылды; құпиялық сақтау мақсатымен газетте ол Москвада шығарылады деп көрсетіл- ді). Сонан соң, Россияда құпия органды басып шығару жағ- дайының өте-мөте нашарлауы салдарынан, «Пролетарийдің» редакциясы, РСДРП Петербург және Москва комитеттерінің шешіміне сәйкес, газеттіц шығарылуын шетелге көшірді (21—40-номерлері Женевада, 41—50-номерлері Парижде шықты).
«Пролетарийдің» 1—2-номерлері — РСДРП Москва және Петербург комитеттерінің, 3—4-номерлері — РСДРП Москва, Петербург және Москва округтік комитеттерінің, 5—11-но- мерлері — РСДРП Москва, Петербург, Москва округтік, Пермь жэне Курск комитеттерінің, 12—20-номерлері —- РСДРП Москва, Петербург, Москва округтік, Пермь, Курск және Қазан комитеттерінің, 21-номерінен бастап (редакция шетелге көшірілгеннен кейін) ақырына дейін қайтадан — РСДРП Москва және Петербург комитеттерініц органы ре- тінде шықты.

ЕСКЕРТУЛЕР
489
Іс жүзінде «Пролетарий» большевиктердің Орталық Ор- ганы болды. «Пролетарий» газетінің редакциясындағы бар- лық негізгі жұмысты Ленин атқарды. Газеттің көптеген номерлерінде оның бірнешеден мақалалары басылды. «Про- летарийде» жұмысшы табының революциялық күресінің аса маңызды мәселелері жөнінен Лениннің 100-ден астам маца- ласы мен заметкасы жарияланды. Газетте тактикалық және жалпы саяси мәселелер кеңінен жазылды, РСДРП Орталық Комитетінің қызметі туралы есептер, конференциялардың және Орталық Комитет пленумдарының шешімдері, партия қызметінің әр түрлі мәселелері жөнінен Орталық Комитет- тің хаттары және басқа бірқатар документтер жарияланды. Газет жергілікті партия ұйымдарымен тығыз байланыстьт болды.
Столыпиндік реакция жылдарында «Пролетарий» газеті большевиктік ұйымдарды сақтап қалуда және нығайтуда, жойымпаздарға, шақырымпаз-ультиматистерге және құдай жасампаздарға қарсы күресте аса көрнекті роль атқарды.
1910 жылы РСДРП Орталық Комитеті январь пленумы- ның шешімдеріне сәйкес газетті шығару тоқтатылды.—1.
2 «Шетелде NN-de қурылып жатқан партия мектебі» — 1909 жылы Капри аралында (Италия) шақырымпаздар, ультиматистер мен құдай жасампаздар ұйымдастырған мектеп.
РСДРП бесінші (1908 ж. Жалпы россиялық) конферен- циясынан кейін шақырымпаз-ультиматистер мен құдай жа- сампаздар «жұмысшыларға арналған партия мектебі» де- генді бетке ұстап, өздерінің фракциялық орталығын құруға кірісті. 1909 жылдың көктемінде шақырымпаз-ультиматис- тер мен құдай жасампаздардың лидерлері А. Богданов, Г. А. Алексинский және А. В. Луначарский «мектепті» құру жөнінде инициативтік топ ұйымдастырды; олар «жұмысшы- лардың өз ортасынан социал-демократиялық қозғалыстыц практикалық және идеялық басшыларын» даярлау қажет- тігі жөніндегі конференцияның нұсқауын бетке ұстап, өз тобына М. Горькийді және көрнекті жұмысшы-революцио- нер—Н. Е. Вилоновты тартты. «Пролетарийдің» кецсйтілген редакциясының кеңесі шақырымпаздар ұйымдастырып жат- қан мектептің фракциялық антибольшевиктік синатын әш- кереледі, оны ұйымдастырушылардың «партияныц ішіндегі идеялық ағым ретіндегі большевиктік фракцияның мақсат- тарын көздеп отырған жоқ, қайта өздерінің ерекше, топтық идеялық-саяси мақсаттарын» көздеп отырғанын ашып көр- сетті. Капридегі мектеп «болыпевиктерден бөлініп жатқан фракцияның жаңа орталығы» (осы том, 42-бет) ретінде батыл айыпталды.
Бұған қарамай жұмысшылардың сол жылдарда партия- лық білімге деген құштарлығын желеу еткен богдановшыл- дар партиялық орталықтарды аттап өтіп, Россиядағы кейбір

490
ЕСКЕРТУЛЕР
жергілікті социал-демократиялық ұйымдармен байланыс жасады, сөйтіп шақырымпаздардың, атап айтқанда олардыц москвалық лидері А. В. Соколовтың (С. Вольскийдің) көме- гімен сол ұйымдардан мектепке 13 тыңдаушы жіберт- кізді.
Мектеп 1909 жылғы августан жұмыс іетей бастады; онда А. Богданов, Г. Алексинский, А. Луначарский, М. Горький, М. Н. Лядов, М. Н. Покровский және В. А. Десницкий лек- ция оқыды. В. И. Лепин мектепті ұйымдастырушылардың оны лектор ретіпде Каприге шақырған формальды ұсыны- сын қабылдамады. Мектеп тыңдаушылары өздеріне бірқа- тар лекциялар оқып беру жөнінде Ленинге талап қойды, ол бұған жауап хатында онда лекция оқи алмайтынын, өйткені бұл «эмигранттық түкпірге» «партиядан әдейі жасырыл- ған мектептің» фр акция лық сипаты бар екенін түсін- дірді. Ленин мектеп оқушыларына шақырымпаздар мен құ- дай жасампаздардың «ерекіие фракциялық «ғылымын»» емес, «шын социал-демократизмге үйрену» үшін Парижге келулеріне тілек білдірді (қараңыз: Шығармалар, 15-том, 481—488-беттер).
1909 жылғы ноябрьде мектепте жік туды: мектеп Сове- тінің мүшесі Н. Е. Вилонов бастаған бірнеше тыңдаушы богдановшылдардан үзілді-кесілді бөлініп, лекторлардың антипартиялық әрекеттеріне қарсы наразылықтарын «Про- летарий» газетінің редакциясьша жолдады. Осы үшін мек- тептен шығарылған олар Лепиннің шақыруымен ноябрьдің аяқ кезінде Парижге келіп, бірқатар лекциялар, оның ішін- де Лениннің «Қазіргі кезең және біздің міндеттеріміз», «Столыпиннің аграрлық саясаты» деген лекцияларын тың- дады.
1909 жылы декабрьде мектеп лекторлары Каприде қалған тыңдаушылармен қосылып, антиболыпевиктік «Вперед» то- бын құрды.
В. И. Ленин «Шақырымпаздықты және құдай жасампаз- дықты жақтаушылардың фракциясы туралы» және «Масқа- ра сәтсіздік» деген мақалаларында (қараңыз: осы том, 77— 115 және 140—142-беттер) мектептің толық тарихын айтып, оған сипаттама береді.—9.
3 Қудаи жасампаздық — марксизмге жат діни-философиялық ағым, бұл —1905—1907 жылдардағы революция жеңілгеннен кейін марксизмпен шеттеп кеткен бір топ партиялық интел- лигепттердің арасында столыпиидік реакция кезецінде туды. Құдай жасампаздар (А. В. Луначарский, В. Базаров және басқалар) жаңа, «социалистік» дін құруды уағыздады, марксизмді дінмен ымыраластыруға тырысты. Бұларға бір кезде М. Горький де қосылды.
«Пролетарийдің» қеңейтілген редакциясының кеңесі құ- дай жасампаздықты айыптады және ерекше қарарда боль- шевиктік фракцияның «ғылыми социализмді бұл тәрізді бұр-

ЕСКЕРТУЛЕР
491
малаушьілықпен» ортақ ештемесі жоқ деп мәлімдеді, Ленин «Материализм және эмпириокритицизм» деген кітабында (қараңыз: Шығармалар толық жинағы, 18-том) және 1908 жылғы февраль — апрельде және 1913 жылғы ноябрь— декабрьде Горькийге жазған хаттарында құдай жасампаз- дықтың реакциялық мәнін ашып көрсетті. — 9.
4 Бунд («Литвадағы, Польша мен Россиядағы жалпы еврейлік жұмысшы одағы») 1897 жылы Вильно да еврей социал- демо- кратиялық топтарының құрылтай съезінде ұйымдасты; Россияның батыс облыстарындағы еврей қолөнершілерінің көбінесе жартылай пролетарлық элементтерін біріктірді. Бунд РСДРП I съезінде (1898) РСДРП құрамына «автоно- миялы ұйым ретінде кіреді, ол тек еврей пролетариатына қатысы бар мәселелерде ғана дербес ұйым болады» («КПСС съездерінің, конференцияларының және Орталық Комитет пленумдарының қарарлары мен шешімдері», 1-том, «Қазақстан» баспасы, 1971, 14-бет).
Бунд Россия жұмысшы қозғалысында ұлтшылдық пен сепаратизмді таратушы болды. 1901 жылы апрельде Бунд- тың IV съезі РСДРП I съезі белгілеген РСДРП-мен ұйымдық қатынастарды өзгерту жөнінде қаулы алды. Съезд өзінің қарарында: ол РСДРП-ны ұлттық ұйымдардың федерация- лық бірлестігі деп қарайды, сондықтан Бунд оған федера- циялық бөлік ретінде кіруі керек деп мәлімдеді.
РСДРП II съезінде, Бундтың оны еврей пролетариатьшың бірден-бір өкілі деп тану туралы талабы қабылданбағаннан кейін, Бунд партиядан шықты. 1906 жылы, партияның IV (Бірігу) съезінің шешімі негізіпде, Бунд РСДРП құра- мына қайтадан кірді.
РСДРП ішінде бундшылдар үнемі партияның оппорту- нистік қанатын («экономистерді», меньшевиктерді, жойым- паздарды) қолдап отырды, болыпевиктерге және больше- визмге қарсы күрес жүргізді. Ұлттардың өзін өзі билеу правосы жөніндегі большевиктердің программалық талабына Бунд мәдени-ұлттық автономия құру талабын қарсы қойды. Столыпиндік реакция жылдарында Бунд жойымпаздық по- зиция ұстады, антипартиялық Август блогын құруға белсене қатысты. 1914—1918 жылдардағы бірінші дүние жүзілік со- ғыс кезінде бундшылдар социал-шовинизм позициясында болды. 1917 жылы Бунд буржуазиялық Уақытша үкіметті қолдады, Октябрь социалистік революциясының жаулары жағында күресті. Шетел соғыс интервенңиясы мен азамат соғысы жылдарында Бундтың басшылары контрреволюция- лық күштермен біржола қосылып кетті. Сонымен бірге Бундтың қатардағы мүшелері арасында Совет өкіметімен ынтымақтасуды жақтаған бет бүрыс байқалды. 1921 жылы мартта Бунд өзііі өзі жойды, опың мүпіелерінің бір бөлегі жалпы негізде РКП(б) қатарына қабылданды.—9.

492
ЕСКЕРТУЛЕР
5 Әңгіме реакция жылдарында жойымпаздарға қарсы шыққан Г. В. Плеханов бастаған партияшыл-меньшевиктер жайында болып отыр. 1908 жылы декабрьде Плеханов жойымпаздық «Голос Социал-Демократа» газеті редакциясынан шығып, жойымпаздарға қарсы күресу үшін 1909 жылы «Дневник Социал-Демократаны» қайта шығара бастады. Плеханов- шылдар меньшевизм позициясында қала тұрып, сонымен бірге құпия партия ұйымын сақтауды, нығайтуды қолдады және осы мақсатты коздеп, болыпевиктермен блок жасасуға барды. 1909 жылы ІІарижде, Женевада, Сан-Ремода, Ницца- да және басқа да қалаларда партияшыл-меньшевиктердің топтары құрылды. Петербургте, Москвада, Екатеринославта, Харьковте, Киевте, Бакуде көптеген жұмысшы-меныпевик- тер жойымпаздарға қарсы шықты, құпия РСДРП-ны жаң- ғыртуды жақтады.
Ленин большевиктерді партияшыл-меньшевиктермен жа- қындасуға шақыра отырып, бұлармен келісімге келу партия үшін, жойымпаздарға қарсы күрес негізінде «ешқандай идеялық ымыраға бармай-ақ, партия бағыты шеңберіндегі тактикалық және басқа алауыздықтарды ешқандай көмескі- леместен» (осы том, 159-бет) мүмкін болады деп көрсетті. Партияшыл-меньшевиктер болыпевиктермен бірге жергі- лікті партия комитеттеріне қатысты, большевиктік басылым- дарға: «Рабочая Газетага», «Звездаға», партияның Орталық Органы — «Социал-Демократқа» жазып тұрды. Плеханов- шылдармен жақьіндасудың лениндік тактикасы жария жұ- мысшы ұйымдарында болыпевиктердің ықпалын кеңейтуге және олардан жойымпаздарды ығыстырып шығаруға көмек- тесті, ал Россияда жұмысшы-меныпевиктердің көпшілігі плехановшылдардыц соңынан еретін еді.
1911 жылдың аяғында Плеханов болыпевиктермен блокты бұзды. Ол РСДРП-дағы «фракцияшылдыққа» және жікке бөлінуге қарсы күресті желеу етіп, большевиктерді опгіор- тунистермен ымыраластыруға тырысты. 1912 жылы плеха- новшылдар троцкистермен, бундшылдармен және жойым- паздармен бірге РСДРП Прага конференңиясының шешім— деріне қарсы шықты.—10.
6 «Голос Социал-Демократа» («Социал-Демократ Үні»)—газет, меньшевиктердің шетелдік органы; 1908 жылғы февральдан 1911 жылғы декабрьге дейін әуелі Женевада, кейіннен Па- рижде шығып тұрды. Оған редактор болғандар: П. Б. Аксель- род, Ф. И. Дан, Л. Мартов, А. Мартынов және Г. В. Плеха- нов. «Голос Социал-Демократа» бірінші номерінен бастап-ақ жойымпаздардың антипартиялық әрекетін ақтап, оларды қорғауға кірісті. Плеханов газеттің жойымпаздық позицияда болуын кінәлап, редакциядан шығып кеткен соң, «Голос Социал-Демократа» біржолата жойымпаздардыц идеялық орталығы болып алды.—10.

ЕСКЕРТУЛЕР
493
7 Москва комитетіне енгізген Станиславтың («Ер», С. Воль- ский — А. В. Соколов) қарары «Пролетарий» редакциясына сенімсіздік білдірді және болыпевиктердің жаңа идеялық орталығын сайлау үшін болыпевиктердің конференциясын шақыруды талап етті. РСДРП Москва комитеті «оныц өзінен басқалардың бәрі қарсы дауыс беріп» (осы том, 106-бет) Станиславтың қарарын қабылдамай тастады. Қарардың тексті табылмады.—14.
8 РСДРП ушінші («Жалпы россиялық екінші») конференция- сы 1907 жылы 21—23 июльде (3—5 августа) Котка қала- сында (Финляндия) өтті. Конференцияға 26 делегат, оның ішінде 9 большевик, 5 меньшевик, 5 поляк социал-демокра- ты, 5 бундшыл және 2 латыш социал-демократы қатысты. Делегаттардың ішінде В. И. Ленин, Ф. Э. Дзержинский, А. В. Луначарский, Роза Люксембург және басқалар болды. Делегаттардан басқа конференцияға V (Лондон) съезд сайлаған партияның Орталық Комитетінің мүшелері мен мүшелікке кандидаттары қатысты. Үшінші июньдегі контр- революциялық төңкеріске және III Дума сайлауына байла- нысты саяси жағдайдың өзгеруі шұғыл конференция (пар- тияның V съезінен кейін екі айдан соң) шақыруды қажет етті. Конференцияның күн тәртібіне: III Мемлекеттік дума сайлауына қатысу туралы, басқа партиялармен сайлау келі- сімін жасасу туралы, сайлау платформасы туралы және Кә- сіптік одақтардың Бүкіл россиялық съезі туралы мәселелер қойылды.
Бірінші мәселе жөнінен конференция үш баяндама: болыпевиктерден Лениннің (бойкотқа қарсы) және А. Богда- новтың (бойкотты жақтаған) және меныпевиктер мен Бундтан — Ф. Данның баяндамаларын тыңдады. Конферен- ция көпшілік дауыспен партияны сайлау науқанына қаты- суға және оңшыл партияларға да, кадеттерге де қарсы күресуге шақырған қарардың лениндік жобасын негізге алды (қараңыз: «КПСС съездерінің, конференцияларының және Орталық Комитет пленумдарының қарарлары мен ше- шімдері», 1-том, «Қазақстан» баспасы, 1971, 245—247-бөттер). Бойкотшы-большевиктер өз қарарлары қабылданылмай тас- талғаннан кейін лениндік қарарды жақтап дауыс берді.
Басқа партиялармен сайлау келісімін жасасу туралы мә- селе жөнінен конференция социал-демократтар сайлаудың бірінші кезеңінде басқа партиялармен ешқандай да келісім жасаспауы керек деп шешті. Қайта дауыс беру кезінде ка- деттерден солшылдау барлық партиялармен келісім жаса- суға болады деп ұйғарылды. Сайлаудың екінші және одан арғы кезеңдерінде оңшылдармен күресу үшін барлық рево- люциялық және оппозициялық партиялармен келісім жа- сасуға болады деп ұйғарылды. Бірақ жұмысшы куриясында социал-демократтар РСДРП-ға кірмейтін ұлттық социал-де- мократиялық партиялардан, согідай-ақ Поляк социалистік

494
ЕСКЕРТУЛЕР
партиясынан басқа партиялармен келісім жасасуға тпісті емес болды. Сайлау платформасы туралы мәселе жөнінде конференция III Мемлекеттік дума сайлауына қатысу ту- ралы қабылданған қарардың негізінде сайлау платформа- сын дайындауды Орталық Комитетке тапсырды.
Кәсіптік одақтардың Бүкіл россиялық съезі туралы мә- селені талқылау іс жүзінде жұмысшы табының партиясы мен оның кәсіподақтары арасындағы қарым-қатынастарды талқылауға ұласты, өйткені меньшевиктер кәсіподақтардың партиялығы жопіндегі РСДРП V (Лондон) съезінің шешімін ревизиялауға әрекет жасады. Конференция екі баяндама тың- дады: бір баяндама кәсіподақтардың партиялығы принципін қорғады, екінші баяндама кәсіподақтардың бейтараптығын жақтады. Баяндамалар бойынша қарардың 4 жобасы (боль- шевиктік, меныпевиктік және екі ымырашылдық жобалар) ұсынылды. Конференция осы мәселе бойынша ұсынылған қарар жобаларының бәрін материал ретінде РСДРП Орта- лық Комитетіпе беруді ұйғарды. Болыпевиктік жобаның негізіне В. И. Ленин ұсынған жоба алынды (қараңыз: «КПСС съездерінің, конференцияларының және Орталық Комитет пленумдарының қарарлары мен шешімдері», 1-том, «Қазақстан» баспасы, 1971, 252—253-беттер).
Конференцияның протоколдары және В. И. Лениннің ба- яндамасы табылмады. В. И. Лепиннің сақталған документте- рі: бойкотқа қарсы сойлеген сөздің конспектісі, III Мемле- кеттік дума сайлауына бойкот жариялауға қарсы қарар жобасының бастапқы нобайы және т. т. В. И. Ленин Шығар- малары толық жинағы 16-томының «Дайындық материал- дар» бөлімінде беріліп отыр. РСДРП III конференциясының шешімдері «1907 жылғы 21, 22 және 23 июльдегі партия конференциясы туралы хабар» деген атпен РСДРП Орталық Комитетінің листовкасы түрінде жарияланды.
РСДРП үшішпі («Жалпы россиялық екінші») конферен- циясының маңызы мынада: ол тарихи жаңа жағдайда — столыпиндік реакция жағдайында партия тактикасының не- гіздерін белгілеп берді.—15.
РСДРН-ның Орталық Органы — «Социал-Демократ» газеті 1908 жылғы февральдан 1917 жылғы январьға дейін құпия шығарылып тұрды. Болыпевиктер дайындап, Вильнода жеке меншіктегі баспаханада ішінара басылып та қойылған бі- рінші номерін патша охранкасы конфискеледі. Көп кешік- пей Петербургте газетті екінші рет шығаруға әрекет жа- салды. Бірақ газеттің басылып қойған тиражының көбісі тағы да жандармдардың қолына түсті. Одан әрі газетті шы- ғару шетелге көшірілді: 2—32-номерлері (февраль, 1909- декабрь, 1913) Парижде, 33—58-номерлері (ноябрь, 1914— январь, 1917) Женевада шықты. Барлығы 58 номері шықты, оның ішінде бесеуінің қосымшасы болды.

ЕСКЕРТУЛЕР
495
«Социал-Демократтың» редакциясы V (Лондон) съезде сайлангап РСДРП Ортальтқ Комитетінің шешіміне сәйкес болыпевиктердің, меныпевиктердің және поляк социал-де- мократтарының өкілдеріиен құрылды. Іс жүзінде газеттің басшысы В. И. Ленин еді. Оның мақалалары «Социал-Де- мократтың» негізгі арқауы болды. Газетте В. И. Ленинніц 80-нен аса мақалалары мен заметкалары жарияланды.
«Социал-Демократ» редакциясы іщінде В. И. Ленин дә- йекті болыпевиктік бағыт үшіи жойымпаз-меныпевиктерге қарсы күрес жүргізді. Редакцияның бір бөлегі (Каменев пен Зиновьев) жойымпаздарға ымырашылдықпеп қарап, ленин- дік бағыттың жүзеге асырылуьша бөгет жасауға тырысты. Редакцияның меньшевик мүшелері — Мартов пен Дан Орта- лық Орган редакциясындағы жұмысқа саботаж жасап, со- нымен бірге «Голос Социал-Демократада» жойьімпаздықты ашық қорғады; олар партияшыл-меньшевиктердің Орталық Органға қатысып тұруына бөгет жасады. Ленинніц жойым- паздарға қарсы ымырасыз күресуі нәтижесінде Мартов пен Дан 1911 жылы июньде редакцияның құрамынан кетті. 1911 жылғы декабрьден бастап «Социал-Демократты» В. И. Ленин редакциялады.
Реакцияның ауыр жылдарында және революциялық қоз- ғалыстың жаңа өрлеуі дәуірінде болыпевиктердің құпия маркстік партияны сақтап қалу, оныц бірлігін нығайту, оның бұқарамен байлапысын күшейту жолында жойымпаз- дарға, троцкистерге, шақырымпаздарға қарсы күресінде «Социал-Демократтыц» аса зор маңызы болды.
Болыневиктік партияныц Орталық Органы болған «Со- циал-Демократ» бірінші дүние жүзілік соғыс жылдарында соғыс, бейбітшілік және революция мәселелері жөніндегі болыпевиктік ұрандарды насихаттау ісіпде айрықша маңыз- ды роль атқарды. Газет бетінде В. И. Ленинпің «Европа Құрама Штаттарының ұраны туралы» деген мақаласы жа- рияланды; социализмнің бастапқыда бірқатар елдерде не- месе тіпті жеке алынған, капиталистік бір елде жеңуі мүмкін деген қорытындыны В. И. Ленин алғашқы рет осы мақаласында тұжырымдады. «Социал-Демократты» Россияда тарату, оның аса маңызды мақалаларының жергілікті большевиктік газеттерде көшіріліп басылуы Россия проле- тариатын саяси жағынан ағартуға, оған интернационалдық тәрбие беруге, бұқараны революцияға әзірлеуге жәрдем- десті.
Бірінші дүние жүзілік соғыс кезіндегі «Социал-Демократ- тың» қызметін жоғары бағалай келіп, В. И. Ленин кейіні- ректе: «халықаралық социалистік революция идеяларының дамуын және революцияның 1917 жылғы 25 октябрьдегі бірінші жеңісін тусінгісі келетін саналы жұмысшылар- дың бірде-бірі» (Шығармалар, 27-том, 212-бет) онда ба- сылған мақалаларды зерттемей тұра алмайды,— деп жаз- ды.—16.

496
ЕСКЕРТУЛЕР
10 В. И. Ленин бұл арада Парижде 1908 жылы 21—27 декабрьде (1909 жылы 3—9 январьда) өткен РСДРН-ның Жалпы рос- сиялық V конференциясын айтып отыр. Конференцияға ше- шуші дауыспен 16 делегат қатысты, олардың ішінде: 5 боль- шевик (2— Орталық өнеркәсіпті ауданнан, 2— Петербург ұйымынан, 1—Урал ұйымынан), Кавказ облыстық комите- тінің мандаттарымен келген 3 меньшевик, 5 поляк социал- демократы жэне 3 буңдшыл болды. Россияда тікелей жұмыс істеген болыпевик-делегаттар РСДРП-ның ең ірі партия ұйымдарының өкілдері еді. Мандаттарды түрлі айла-шарғы- мен алған меныпевпктік делегация шетелде тұратын және Россиядағы партия жұмысымен байланысы жоқ адамдар болатын. Поляк социал-демократиясының делегациясы кон- ференцияда болыпевиктерді қолдады. Бундшылдар көптеген мәселелер бойынша жойымпаз-меныпевиктерге ерді.
Конференцияның күн тәртібіне мына мәселелер қойыл- ды: 1) РСДРП Орталық Комитетініц, Поляк социал-демокра- тиясы Орталық Комитетінің, Бунд Орталық Комитетінің, Петербург ұйымының, Москва және Орталық өнеркәсіпті облыстық, Урал, Кавказ ұйымдарының есептері; 2) Қазіргі саяси жағдай және партияның міндеттері; 3) Думадағы социал-демократиялық фракция туралы; 4) Саяси жағдай- лардың өзгеруіне байланысты ұйымдық мәселелер; 5) Жер- гілікті жерлерде ұлттық ұйымдармен бірігу; 6) ІПетелдегі жұмыстар.
Болыпевиктер конференцияда барлық мәселелер бойынша жойымпаз-меньшевиктермен және оларды жақтаушылармен ымырасыз күрес жүргізді. Конференция «Есептер бойын- ша» қарарында жойымпаздықты оппортунистік ағым ретінде үзілді-кесілді айыптап, партияны жоюға тырысқан әрекеттер- ге қарсы мейлінше батыл идеялық және ұйымдық күрес жүр- гізуге шақырды.
«Қазіргі кезең және партияның міндеттері туралы» Ле- ниннің баяндамасы конференцияның жұмысында шешуші орын алды. Большевпктер бұл мәселеге үлкен маңыз берді, өйткені конференция партияның реакция жылдарындағы жұмысыньщ ауыр жағдайларына сәйкес келетін тактикалық бағытты белгілеуге тиісті еді. Меньшевиктердің бұл мәсе- лені конференцияның күн тәртібінен алып тастамақ болған әрекеті сәтсіздікке ұшырады. Конференция Ленин ұсынған қарарды аз ғана өзгерістермен қабылдады (қараңыз: Шы- ғармалар толық жинағы, 17-том, 357—360-беттер).
Болыпевиктер енгізген «Думадағы социал-демократиялық фракция туралы» қарарда фракцияның қызметі сынға алынды және оның нақты міндеттері көрсетілді. Меныпевик- тер Думадағы фракцияның қателерін конференцияның ше- шімдерінде көрсетуге наразы болды және фракция жөнін- де партияның Орталық Комитетінің вето правосы болуына қарсы шықты. Мұның өзінде олар өздерінің парламенттік фракцияларының қателерін сынауды съездер мен конферен-

ЕСКЕРТУЛЕР
497
ңиялардың шешімдеріне енгізбеген батыс европалық социа- листік партиялардың тәжірибесіне сүйенді. Социал-демокра- тияның парламенттік қызметі туралы мәселеде меньшевик- тердің тактикасы партияны парламенттік фракцияның шылауы деп қараған II Ннтернационалдың оппортунист ли- дерлерінің позициясымеи толық сай келіп жатқан еді.
Думадағы фракцияға козқарас жөніндегі лениндік бағыт- қа шақырымпаздар да қарсы шықты. С. Вольский (А. В. Со- колов) Россияда Думадағы соңиал-демократиялық фракцпя- ның жұмыс істеуі үшін жағдай жоқ деп мәлімдеді, фрак- цияныц қателерін «объективті жағдайлардан» туған нәрсе деп есептеп, бұл қателерді қарарда көрсетуге қарсы шықты.
Ленин өзінің сөзінде шақырымпаздарды «өңін айналдыр- ған жойымпаздар» ретінде әшкереледі және Думадағы фракция жөнінде жасаған қорытындыларының барлық айырмашылықтарына қарамастан жойымпаздардың да, ша- қырымпаздардың да ортақ, оппортунистік негізі бар екенін көрсетіп берді. Конференция большевиктік қарарды қабыл- дады. Бұл қарардың текстіне «Бюджетке дауыс беру туралы мәселе жөнінде Думадағы социал-демократиялық фракцияға практикалық пұсқаулардың» Лепин жазған екінші нұсқасы ішінара кірді және Ленин жазған ««Думадағы социал-демо- кратиялық фракция туралы» қарарға қосымша» шешімге толық кірді (Шығармалар толық жипагы, 17-том, 364—365, 366-беттер).
Ұйымдық мәселені талқылағанда большевиктер өз қара- рыныц жобасында партия бұқара арасында жұмыс жүргі- зуге алуан түрлі жария қоғамдардың кең жүйесін пайдалана отырып, құпия партия ұйымдарын құруға және нығай- туға ерекше назар аударуға тиісті екенін көрсетті. Меныпе- виктер іс жүзінде құпия партияның жойылуына және рево- люциялық жұмыс атаулының тоқтатылуына жетуге тырысты.
Ұйымдық мәселе жөнінде соплсген сөзіиде Ленин жойым- паз-меныпевиктердің қарарын және реакция жылдарында партиядан қашқан адамдарды олардың қалайда ақтауға тырысушылығын қатты сынға алды.
Конференция Ленин ұсынған «Ұйымдық мәселе жөніндегі комиссияға арналған директиваларды» (Шығармалар толық жинағы, 17-том, 361-бет) қабылдады және қарарды әзірлеу үшін комиссия құрды. Комиссия, ал одан соң конференция да қарардың болыпевиктік жобасын қабылдады.
Жергілікті жерлердегі ұлттық ұйымдарды біріктіру ту- ралы РСДРП бесінші копференциясы қабылдаған қарарда федерализм принципі үзілді-кесілді қабылданбай тасталды, бұл принципті партияда жұмысшыларды ұлттық белгісі бойынша бөлуді талап еткен бундшылдар қорғаған еді. Орталық Комитеттің жұмысы туралы мәселені талқылаған- да меньшевиктер Орталық Комитеттің тұрақты орнын Рос- сияға көшіруді және Орталық Комитеттің Шетелдік бюро-

498
ЕСКЕРТУЛЕР
сын таратуды ұсынды. Қарардың жоиымпаздық жобалары қабылданбады. Конференция Орталық Комитеттің жұмысы туралы қарар қабылдап, онда «шетолде Орталық Комитеттің ІПетелдік бюросы формасындағы жалпы партиялық өкілдік болуы пайдалы және қажет» деп танылды. Орталық Орган туралы мәселе жөнінде большевиктердің қарары қабылдан- ды; Орталық Органды шығару ісін Росспяға көшіру тура- лы меныпевиктердің ұсынысы қабылданбады.
Конференцияда большевиктер жойымпаз-меныпевиктерге қарсы күресте зор жеціске жетті. Сонымен бірге конферен- цияның шешімдері шақырымпаздарға да соққы берді. Пар- тия конференцияда қабылданған шешімдерді реакция жыл- дарында басшылыққа алып отырды. РСДРП Жалпы россия- лық V конференциясының маңызын бағалай келіп, Ленин былай деп жазды: ол «партияны жолға шығарады және ол контрреволюция жөңгеннен кейінгі орыс жұмысшы қозға- лысының дамуындағы бет бұрыс кезең болып табылуы мүмкін» (ПІығармалар толық жинағы, 17-том, 388-бет).—16.
11 В. И. Ленин бұл арада шақырымпаздық пен ультиматизм туралы баяндаманы талқылаған кездегі А. Богдановтың сөй- леген сөзін айтып отыр, ал баяндамада Роза Люксембургтің шақырымпаздық пен ультиматизмді қатты айыптағаны атап көрсетілген болатын. Богданов бұл сынды теріске шығаруға тырысып, Р. Люксембург 1904—1905 жылдары болыпевик- терге қарсы шықты дегенді тілге тиек етті.—l6.
12 Бұл арада ескі, лениндік «Искрадан» өзгеше, меньшевиктік «Искра» туралы айтылып отыр.
РСДРП II съезінде «Искра» партияныц Орталық Органы деп танылды; съезд редакцияны В. И. Ленин, Г. В. Плеханов және Л. Мартов қатысқан құрамда бекітті. Алайда, съездің шешіміне қарамастан, меньшевик Мартов II съезде сайлан- баған бұрынғы меныпевик-редакторларсыз (П. Б. Аксель- род, А. Н. Потресов жэне В. И. Засулич) редакцияға кіруден бас тартты, сойтіп «Искраньщ» 46—51-номерлері Ленин мен Плехановтың редакциясымен шықты. Кейін Плеханов мень- шевизм позициясына көшіп, съезд сайламай тастаған бұ- рынғы меныпевик-редакторларды редакция құрамына енгі- зуді талап етті. Ленин бұған келісе алмады, сөйтіп 1903 жылдың 19 октябрінде (1 ноябрьде) «Искра» редакция- сынан шықты; ол партияның Орталық Комитетіне коопта- цияланып, Орталық Комитеттен оппортунист-меныпевик- терге қарсы күрес жүргізді. «Искраның» 52-номері жалғьтз Плехановтың редакциясымен шықты, ал 1903 жылы 13(26) ноябрьде Плеханов, партияның II съезінің еркін бұзып, «Искра» редакциясыныц құрамына редакцияның бұрынғы меньшевик-редакторларын: Аксельродты, Потресовты және Засуличті өз бетімен кооптациялады. Елу екінші номерінен бастап «Искра» революциялық марксизмніц жауынгер орга-

ЕСКЕРТУЛЕР
499
ны болудан қалды. Меныпевиктер оны марксизмге қарсы, партияға қарсы күрестің органына, оппортунизмді уағыздау трибунасына айналдырды. Газетті шығару 1905 жылғы ок- тябрьде тоқтатылды. —19.
13 Әңгіме РСДРП бесінші (1908 ж. Жалпы россиялық) конфе- ренциясына Думадағы социал-демократиялық фракция өкі- лінің келмеуі жайында болып отыр. Баяндамашы Вишнев- ский (И. П. Гольденберг) бұл келмеуді жеке, кездейсоқ се- бептерге байланысты деп түсіндірді. —22.
14 «Білетін кісілер»—III Мемлекеттік думадағы социал-демо- кратиялық фракция жанында кеңесшілер ролін атқарған интеллигенттер тобы. Бұлардың көпшілігі жойымпаздар мен ревизионистер еді — А. Н. Потресов, С. Н. Прокопович және басқалары. Болыпевиктік партияның басшы қайраткерлері астыртын жағдайда болғандықтан Думадағы фракцияның жұмысына жария түрде қатыса алмағанын пайдаланып, «білетін кісілер» фракцияның жұмысын антипартиялық жолға түсіруге тырысты, осымен байланысты бұлардың жәрдемінен бас тарту туралы мәселе алға қойылды. — 22.
15 Әңгіме III Мемлекеттік думадағы социал-демократиялық фракцияға жәрдемдесетін топтар құру жөнінде болып отыр. Кеңес Думадағы фракцияға жәрдемдесетін комиссия құру жөнінде қаулы қабылдады. Комиссия құрамына сайланған В. И. Ленин онда үлкен жұмыс жүргізді. Атап айтқанда, Ленин фракция үшін «8 сағаттық жұмыс күні туралы заң- ның басты негіздерінің жобасына түсінік хатты» (қараңыз: осы том, 169—176-беттер) жазып берді.—22.
16 В. И. Ленин бұл арада РСДРІІ-ның Думадағы фракциясы шығарғалы отырған газетті айтып отыр. Кейіннен, 1910 жылдан 1912 жылға дейін, Думадағы фракцияныц қатысуы- мен большевиктік жария газет — «Звезда» шығарылып тұр- ды.—23.
17 В. И. Лениннің жобасы Кеңестің «Партиялық жұмыстың басқа салаларымен қатар Дума қызметіне қөзқарас туралы» қарарының негізіне алынды (қарацыз: «КПСС съездерінің, конференцияларының және Орталық Комитет пленумдары- ның қарарлары мен шешімдері», 1-том, «Қазақстан» баспа- сы, 1971, 301—304-беттер).—21.
18 Бұл толықтыру қарардың бірінші бөлімінің үшінші пункті- не енді (қараңыз: «КПСС съездерінің, конференциялары- ның және Орталық Комитет пленумдарының қарарлары мен шешімдері», 1-том, «Қазақстан» баспасы, 1971, 302-бет).—28.
19 «Даль» («Қиян») — әдеби және қоғамдық-саяси журнал, оны Петербургте жойымпаздар шығарып тұрды. 3 номері:

500
ЕСКЕРТУЛЕР
біріншісі — 1908 жылы, екіншісі мен үшіншісі — 1909 жылы шықты.—29.
20 В. И. Лениннің ұсынысы «Жария баспа туралы» қарарға енді (қараңыз: «КПСС съездерінің, конференцияларының және Орталық Комитет пленумдарының қарарлары мен ше- шімдері», 1-том, «Қазақстан» баспасы, 1971, 312-бет).—31.
21 Эсерлер — социалист-революционерлер — Россиядағы ұсақ буржуазиялық партия; 1901 жылдыц аяғы — 1902 жылдың басында әр түрлі халықшылдық топтар мен үйірмелердің («Социалист-революционерлер одағы», «Соңиалист-револю- ционерлер партиясы», т. б.) бірігуі нәтижесінде пайда бол- ды. «Революционная Россия» (1900—1905) газеті мен «Вест- ник Русской Революции» (1901—1905) журналы оныц ресми органдары болды. Эсерлер пролетариат пен ұсақ меншік иесінің арасындағы таптық айырмашылықты көрмеді, ша- руалардың ішіндегі таптық жіктелуді және қайшыльіқтарды бүркемеледі, пролетариаттың революциядағы басшылық ро- лін жоққа шығарды. Эсерлердің көзқарасы халықшылдық пен ревизионизм идеяларының эклектикалық қойыртпағы болды; Лениннің сөзімен айтқанда, эсерлер «халықшылдық- тың жыртық-тесігін марксизмді сәнге айналған оппорту- нистік «сынаудың» жамауларымен» бітеуге тырысты (Шы- ғармалар толық жинағы, 11-том, 308-бет). Эсерлер самодер- жавиемен күрестегі негізгі әдіс ретінде уағыздаған жеке террор тактикасы революциялық қозғалысқа үлкен кесел келтірді, бұқараны революциялық күреске ұйымдастыру ісін қиындатты.
Эсерлердің аграрлық программасы жерге жеке меншікті жоюды және оны қауым қарамағына беруді, жерді пайдала- нуда «еңбек негізін» және «тецгермелік әдісті» қолдануды, сондай-ақ кооперацияны дамытуды көздеді. Эсерлер «жерді соңиализациялау» деп атаған осы программада шынында социалистік дейтіндей түк жоқ еді. В. И. Ленин эсерлер программасын талдай келіп, ортақ жерде товар өндірісін және жеке меншік шаруашылықты сақтау капитал үстемді- гін жоя алмайды, еңбекші шаруаларды қаналу мен күйзе- лістен құтқара алмайды; капитализм жағдайында коопера- ция да ұсақ шаруалар үшін аман қалудың құралы бола алмайды, өйткені ол село буржуазиясын байыту үшін қыз- мет етеді деп көрсетті. Сонымен қатар жерді теңгермелі түр- де пайдалану талаптарыпың социалистік болмағанымен, деп атап көрсетті Ленин, тарихи прогрестік революциялық-де- мократиялық сипаты болды, ойткені ол талаптар реакция- лық помещиктік жер иеленушілікке қарсы бағытталған бо- латын.
Болыпевиктер партпясы эсерлердің социалистер болып корінуге тырысқан әрекеттерін әшкереледі, шаруаларға ық- пал жасау үшін эсерлермен табанды күрес жүргізді, олар-

ЕСКЕРТУЛЕР
501
дың жеке террор жасау тактикасы жұмысшы қозғалысына зиянды екенін көрсетіп отырды. Сонымен бірге большевик- тер патша өкіметіне қарсы күресте эсерлермен белгілі бір жағдайларда уақытша келісім жасаудан да қашпады.
ІПаруалардың таптық жағынан әр тектілігі эсерлер пар- тиясында саяси және идеялық тұрақсыздық, ұйымдық ала- уыздық, олардыц либерал буржуазия мен пролетариат ара- сында үнемі ауытқуын тудырды. Бірінші орыс революциясы жылдарының өзінде-ақ эсерлер партиясынан оның оң қана- ты болініп шығып, жария «Халықтық-социалистік еңбек партиясы» (энестер) құрылды, ол өзінің көзқарасы жағы- нан кадеттерге жақын тұрды, ал сол қанатынан жартылай анархистік «максималистер» одағы қалыптасты. Столыпин- дік реакция кезінде эсерлер партиясы идеялық және ұйым- дық жағынан толық күйреді. Бірінші дүние жүзілік соғыс жылдарында эсерлердің көпшілігі социал-шовинизм пози- циясыида болды.
1917 жылғы Февраль буржуазиялық-демократиялық рево- люциясы жеңгеннен кейін эсерлер меныпевиктермен және кадеттермен бірге контрреволюциялық буржуазиялық-поме- щиктік Уақытша үкіметтің басты тірегі болды, ал партия- ның лидерлері (Керенский, Авксентьев, Чернов) үкімет құрамына кірді. Эсерлер партиясы помещиктік жер иелену- шілікті жою жөніндегі шаруалар талабын қолдаудан бас тартты, жерге помещиктік жеке меншікті сақтауды жақтады; Уақытша үкіметтің эсер министрлері помещиктердің жерле- рін басып алған шаруаларға қарсы жазалау отрядтарын жі- берді.
1917 жылы ноябрьдіц аяқ кезінде эсерлердің сол қанаты дербес солшыл эсерлер партиясын құрды. Солшыл эсерлөр шаруалар бұқарасы арасында оз ықпалын сақтауға тыры- сып, Совет өкіметін формальды түрде таныған болды және болыпевиктермен келісімге келді, бірақ көп ұзамай Совет өкіметіне қарсы күрес жолына түсті.
Шетелдік жоғыс интервенциясы мен азамат соғысы жылдарында эсерлер контрреволюциялық қастандық жұмыс жүргізді, интервенттер мен ақ гвардия генералдарын белсе- не қолдады, контрреволюциялық заговорларға қатысты, Со- вет мемлекеті меп Коммунистік партияның қайраткерлеріне қарсы террорлық әрекеттер ұйымдастырды. Азамат соғысы аяқталғаннан кейін эсерлер ел ішінде жәие эмиграңиядағы ақ гвардияшылар қосынында жүріп, Совет мемлскетіне қар- сы дұшпандық әрекетін тоқтатпады.—37.
22 Халық университеттері қоғамдары қаираткерлерінің Букіл россиялық бірінші съезі 1908 жылы 3—6 (16—19) январьда Петербургте өтті. Халық университеттеріпіц қызметі мен оларды ұйымдастыру туралы мәселені талқылағанда съездіц болыпевпктер бастаған жұмысшы тобы халық университет- терінің басқармасына жұмысшы ұйымдарынан ерекше өкіл-

502
ЕСКЕРТУЛЕР
дік енгізуді, олардың сабақ программаларын белгілеп оты- руға, қоғамдық ғылымдар бойынша ұнатқан лекторларын тағайындауға ерікті болуын тануды, сондай-ақ сабақты әр- бір үлттың ана тілінде өткізуге ерікті болуын тануды талап еткен қарар ұсынды. Съезд бұл талаптарды съезд шеңберіне сыймайтын талаптар деп танып, қабылдамады, бұдан соң жұмысшылардыц окілдері съезді тастап кетті.—38.
23 Кооперативтік мсксмелер окілдсрінің Букіл россиялық бі- рініиі съезі 1908 жылы 16—21 апрельде (29 апрель—4 май- да) Москвада өтті. Съезде 824 делегат, оның ішінде 50-ге жуық социал-демократ (болыпевиктер мен меньшевиктер) болды. Съезд халықаралық кооперативтік қозғалыс туралы, кооперативтік қозғалыстың ролі мен міндеттері туралы, Россияда тұтынушылар қоғамдарының праволық жағдайы туралы және басқа да баяндамалар тыңдады.
Съезде болыпевиктер меньшевиктердің қарсылық білді- руіне қарамастан социал-демократиялық фракция құрды және кәсіптік ұйымдар мен жұмысшы кооперациясы өкілде- рінің съезде көпшілік болып отырған буржуазиялық коопе- раторларға қарсы күресіне басшылық етті. Жұмысшы ше- шендердің бірсыпыра сөйлеген сөздерінен кейін полиция тап күресі туралы, кәсіподақтар туралы, стачкалар мен локаут- тар кезінде жұмысшыларға көмек корсету туралы, коопе- ративтік баспасөз бен насихат туралы, тіпті съездердің бю- росын сайлау және съездердің мерзімдері туралы мәселе- лерді ауызға алуға тыйым салды, съезге қатысып отырған приставқа «социалистік сөздер сөйлеп, ұсыныс жасағандар- дың» бәрін дереу тұтқынға алу жөнінде нұсқау берді. Осы- ған байлапысты съезд наразылық білдіру ретінде жабыл- ды.—38.
24 Әиелдердің Букіл россиялық бірініиі съезі 1908 жылы 10—16 (23—29) декабрьде Петербургте отті. Съезге жұмысшы әйел- делегаттар мен еңбекші интеллигенция әйелдер өкілдерінің үлкен тобы қатысты.
Съезде көпшілік болған кадеттер партиясының делегат әйелдері съезді «Әйелдер қозғалысы буржуазиялық та, про- летарлық та болмауы керек — бұл қозғалыс барлық әйелдер үшін бір идеяда болуға тиіс» деген ұранмен өткізбекші болды. Жұмысшы тобына кіретін кейбір делегат әйелдер — жойымпаздар мен жарияшылдар қатарындағылар — бұл идеяны қолдады, бірақ большевик-делегат әйелдердің ықпа- лымен жұмысшы әйелдердің көпшілігі оған қарсы шықты. Жұмысшы әйелдер полицияның және съездің ұйымдастыру бюросының кедергі жасауларына қарамастан, пролетарлық және буржуазиялық әйелдер қозғалысы арасындағы таптық қарама-қарсылықты ашып көрсетті, еңбекші әйелдерді жұ- мысшы-еркектермен бір сапта күресуге шақырды, әйелдер-

ЕСКЕРТУЛЕР
503
ді қайыршылық пен правосыздықтан құтқару тек социа- лизм тұсында ғана мүмкін болатыны жөнінде айтты.
Жұмысшы әйелдердің талап етуімен съезд әйелдер мен балалар еңбегін қорғау туралы, шаруа-әйелдердің жағдайы туралы, кәсіпшілік кооперациясы туралы, еврейлердің тең право алуы туралы, алкоголизммен күрес туралы қарарлар қабылдады. Негізгі мәселені — қазіргі қоғамдағы әйелдердің саяси және азаматтық жағдайы туралы мәселені талқыла- ғанда жұмысшы әйелдер жалпыға бірдей, тең, төте жәнө жасырын сайлау правосыи талап еткеп қарар ұсынды. Съезд президиумы бұл қарарды жариялаудан бас тартып, оны басқа, либералдық-буржуазиялық рухта жазылған қа- рармен ауыстырды. Осыдан кейін жұмысшы әйелдер нара- зылық білдіріп, съезден кетіп қалды.—38.
25 Фабрика-завод дәрігврлері мен фабрика-завод енеркәсібі окілдврінің Букіл россиялық бірініиі съезі Москва фабрика- завод дәрігерлері қоғамының инициатив асы бойынша іпақы- рылып, 1909 жылы 1—6 (14—19) апрельде Москвада өтті. Съезд делегаттарының ішінде негізінен ірі өнеркәсіп орта- лықтарының (Петербургтің, Москваның, Киевтің, Екатери- нославтың, Бакудіц, иваново-Вознесенскінің және басқалар- дың) кәсіптік одақтарынан сайланған 52 жұмысшы болды. Ұйымдастырушылардың ойы бойынша, съезд жұмысшы- лар мен капиталистерді «бітістіру мерекесі» болуға тиіс еді. Бірақ жұмысшы делегаттар ішінде көпшілік болып отырған болыпевиктердің, жойымпаздық элемепттердің қарсылығы- на қарамастан, съезде жұмысшылардың таптық, пролетар- лық бағытты жүргізуге қолы жетті. Жұмысшы-делегаттар фабрика-завод медицинасы мен санитариясының нақты мә- селелері бойынша сөз сөйлеп, «таптық татулық» және элеу- меттік-реформаторлық идеяларды әшкереледі, маркстік пар- тияның принципы программалық талаптарын ұсынды. Бұл сөздер үлкен саяси маңыз алды және бүкіл елден қолдау тапты. Әсіресе, санитарлық бақылау ұйымдастыру туралы (осы мәселе бойынша большевиктер ұсынған қарар қабыл- данды) және фабрика инспекциясын жұмысшылардың сай- лауы туралы мәселелерді талқылауда қызу жарыс сөздер кең өріс алды.
Съезд жұмысын аяқтай алмады. Полиция жарыс создер- де «тап күресін ушықтыратын» мәселелерді қозғамау жо- нінде үзілді-кесілді талап қойғаннан кейін, тұрғын үй мә- селесі туралы қарарға (өйткені «бұл қарарда соңиализм және жерді қоғамдастыру туралы айтылады») дауыс беруге тыйым салып, бірқатар жұмысшы делегаттардың, олардыц ішінде Мемлекеттік думаның депутаты И. П. Покровскнйдіц сөз сөйлеуіне рұқсат бермегеннен кейін барлық жұмысшы- лар және дәрігерлердің бір бөлегі қыр көрсотіп, мәжіліс залынан кетіп қалды. Осыған байланысты президиум съез- ді жабу жөнінде қаулы алды. — 38.

504
ЕСКЕРТУЛЕР
26 1907 жылғы 3(10) июньдвгі мемлекеттік төңкеріс — патша үкіметі II Мемлекеттік думаны таратып, Дума сайлауы жө- ніндегі сайлау заңын өзгерткен контрреволюциялық төңке- ріс. 1907 жылы 1 июньде Столыпин социал-демократиялық фракцияны әскери ұйыммен байланысты және қарулы кө- теріліс әзірлеп жатыр деген охранканың қолдан жасалған айыптауын бетке ұстап, оны Дума жиналыстарына қатысу- дан аластауды талап етті; социал-демократиялық фракция- ның 16 мүшесі тұтқыпға алыпуга тпісті болды. Дума тағыл- ған айыптарды тексеру үпіін комиссия құрды, бірақ патша үкіметі Дума комиссиясы жұмысыиың нәтижесін күтпей- ақ, 3(16) июньге қараған түнде социал-демократиялық фрак- цияны тұтқынға алды. 3 июньде II Думаны тарату жөнінде және сайлау заңына өзгерістер енгізу жөнінде патша мани- фесі жарияланды. Жаңа заң Думада помещиктер мен сау- да-өнеркәсіп буржуазиясының өкілдерін айтарлықтай кө- бейтіп, шаруалар мен жұмысшылардың онсыз да аз өкіл- дерін бірнеше есе кемітті. Бұл 1905 жылғы 17 октябрьдегі манифесті және 1906 жылғы Негізгі заңды өрескел бұзған- дық болды, бұл манифест пен заң бойынша Мемлекеттік дума мақұлдамайынша үкімет заң шығара алмайтын еді.
Жаңа Ереже бойынша егіншілік қурияда—230 адамнан, бі- рінші разрядты қалалық курияда — 1 мың адамнан, екінші разрядты қалалық курияда —15 мыц адамнан, шаруалар куриясында —60 мыц адампан, жұмысшы куриясында — 125 мыц адамнан бір сайламшы сайлапатын болды. Поме- щиктер мен буржуазия барлық сайламшылардың 65 про- центін, шаруалар —22 процентін (бұрын 42 процент), жұ- мысшылар — 2 процептіп (бұрын 4 процент) сайлайтын бол- ды. Заң Азиялық Россияның байырғы халқын, Астрахань және Ставрополь губернияларыпыц түрік тектес халықта- рын сайлау праволарынан айырды, Польша мен Кавказ ха- лықтарының өкілдіктерін екі есе қысқартты. Россияның барлық жерінде орыс тілін білмейтіп адамдар сайлау право- ларынан айрылды. Осы заң негізінде сайланған және 1907 жылы 1(14) ноябрьде жиналған III Дума өзінің құрамы жағынан қаражүздік-октябристік болды.
Үшінші июньдегі мемлекеттік тоцкеріс столыпиндік реак- ция дәуіріне жол ашты.— 44.
27 «Vorwarts» («Алға»)—күнделікті газет, Герман социал-де- мократиялық партиясыиың орталық органы; бұл газет 1884 жылдан шыға бастаған «Berliner Volksblatt» («Берлин Ха- лықтық Газеті») газетінің жалғасы ретінде партияның Галль съезінің қаулысы бойынша «Vorwarts. Berliner Volksblatt» деген атпен 1891 жылдан Берлинде шығып тұрды. Газет бетінде Ф. Энгельс оппортунизмнің барлық көріністеріне қарсы күрес жүргізді. 90-жылдардың екінші жартысынан былай, Энгельс қайтыс болғаннан кейін, «Vorwarts »-тің ре- дакциясы партияның оң қанатының қолына көшіп, оппор-

ЕСКЕРТУЛЕР
505
тунистердің мақалаларын үнемі басып тұрды. РСДРП қата- рындағы оппортунизм мен ревизионизмге қарсы күресті сыңар жақ көрсете отырып, «Vorwarts» «экономистерді», ал партия жікке бөлінгеннен кейін — меньшевиктерді қолда- ды. Реакция жылдарыпда «Vorwarts» Троцкийдің жалақор- лық мақалаларын басты, ал Лениннің, большевиктердің ол мақалаларды теріске шығарып жауап беруіне және пар- тиядағы істің жайын объективті тұрғыдан бағалауына мүм- кіндік бермеді.
Бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде «Vorwarts» социал- шовинизм позициясында болды; Ұлы Октябрь социалистік революциясынан кейін антисоветтік насихат жүргізді. Бер- линде 1933 жылға дейін шығып тұрды.— 46.
28 «Отклики Бунда» («Бунд Үндері»)—Бундтың Шетелдік ко- митетінің мерзімді емес органы; 1909 жылғы марттан 1911 жылғы февральға дейін Женевада шығып тұрды. Бес номері шықты.—53.
29 Патшаның сапары Россияда 1905—1907 жылдардағы рево- люцияны бірлесіп күш салып басқап халықаралық реакция- ның бірлігін көрсету үшін жасалған еді. Сондықган ол Евро- паның бүкіл алдыңғы қатарлы жұртшылығының ашу-ыза- сын туғызды. II Николайдыц келуіне Швеция социалистері бірінші болып қарсы шықты, олар риксдагтағы социал-де- мократиялық фракция атынан халықаралық пролетарлық ынтымақ рухында сұрау қойды.
Бұл әрекетті жоғары бағалай отырып, Ленин 1909 жылы
26 майда Халықаралық социалистік бюроныц Атқару коми- тетінен (II Интернационалдың тұрақты атқару-ипформация- лық органы) швед социалистерінің инициативасын қолдау- ды және жұмысшы табыи патшаның сапарына қарсы бір ауыздан наразылық білдіруге шақыруды сұрады (қараңыз: «Вопросы истории КПСС», 1960, № 5, 23—24-беттер). Халық- аралық социалистік бюро Европаныц барлық жұмысшыла- рын патшаның алдағы сапарына наразылық білдіруге ша- қырып, үндеу хат шығарды. Үндеу хат жұмысшылар бұқара- сынан кең қолдау тапты. Бірқатар елдерде митингілер мен демонстрациялар болып өтті, парламенттердің социалистік және жұмысшы фракциялары үкіметтерге сұраулар қойды. Пролетариаттың белсенді іс-әрекеті II Николайдың европа- лық мемлекеттердің астаналарына баруына кедергі жасады және іс жүзінде сапарын сәтсіздікке ұшыратты.— 54.
30 Бұл арада қаражүздік «Орыс халқы одағының» полицияның көмегімен жауынгерлік жасақтар құрғаны және олардың бірқатар қылмыстар жасағаны жөнінде 73 депутаттың 1909 жылғы 12 майдағы сұрауы Мемлекеттік думада талқы- ланғанда социал-демократиялық депутат Е. П. Гегечкоридің сөйлеген сөзі айтылып отыр.—56.

506
ЕСКЕРТУЛЕР
31 Халықаралық социалистік бюро (ХСБ)—II Интернаңионал- дың тұрақты атқару-информациялық органы; барлық елдер- дің социалистік партиялары өкілдерінен халықаралық со- циалистік бюро құру туралы шешім II Интернаңионалдың Париж конгресінде (1900 ж. сентябрь) қабылданды. Г. В. Пле- ханов пен Б. Н. Кричевский орыс социал-демократтарының Халықаралық социалистік бюродағы өкілдері болып сай- ланды. 1905 жылдан бастан В. И. Ленин халықаралық со- циалистік бюроға РСДРП окілі ретінде кірді. Бюроның ішін- де Ленин II интернационал лидерлерінің оппортунизміне қарсы батыл күрес жүргізді. Халықаралық соңиалистік бю- ро 1914 жылы өз қызметін тоқтатты.—56.
32 Кадеттер— Россиядағы либерал-монархиялық буржуазияның жетекші партиясы, конституциялық-демократиялық партия- ның мүшелері. Кадеттер партиясы 1905 жылы октябрьде құрылды; оның құрамына буржуазияның өкілдері, поме- щиктерден шыққан земство қайраткерлері жәпе буржуазия- лық интеллигенттер кірді. Кадеттердің көрнекті қайраткерле- рі П. Н. Милюков, С. А. Муромцев, В. А. Маклаков, А. И. Шингарев, П. Б. Струве, Ф. И. Родичев және басқалар болды. Еңбекші бұқараны алдау үшін кадеттер өздеріне «халық бостандығы партиясы» деген жалған ат алды, ал іс жүзінде олар конституциялық монархияны талап етуден әрі аспады. Кадеттер оздерінің басты мақсаты революциялық қозғалыспен күресу деп білді, өкімет билігін патшамен жә- не крепостник помещиктермен болісуге ұмтылды. Бірінші дүние жүзілік соғыс жылдарында кадеттер патша үкіметі- нің басқыншылық сыртқы саясатын белсене қолдады. Фев- раль буржуазиялық-демократиялық революциясы кезеңінде олар монархияны сақтап қалуға тырысты. Буржуазиялық Уақытша үкіметте басшы орындарға ие бола отырып, ка- деттер халыққа қарсы, американ-ағылшын-француз импе- риалистеріне жағымды, контрреволюциялық саясат жүргіз- ді. Ұлы Октябрь социалистік революциясы жеңгеинен кейін кадеттер Совет өкіметінің бітіспес жауы болды, барлық контрреволюциялық қарулы қимылдарға және интервент- тердің жорықтарына белсене қатысып отырды. Интервент- тер мен ақ гвардияшылар талқандалғаннан кейін кадеттер эмиграцияда жүріп, өздерінің антисоветтік контрреволюция- лық әрекеттерін тоқтатқан жоқ.— 57.
33 «Голос Москвы» («Москва Үні»)—күнделікті газет, октяб- ристердің органы; 1906 жылдан 1915 жылға дейін Москва- да шығып тұрды.
Октябр истер — Россияда 1905 жылғы 17 октябрьдегі пат- ша манифесі жариялаиғапнан кейін құрылған «17 октябрь одағы» партиясыныц мүшелері. Бұл — ірі буржуазияның және шаруашылығын капиталистік тұрғыда жүргізетін по- мещиктердің мүдделерін білдіретін жәпе қорғайтын контр- революциялық партия еді; оны белгілі өнеркәсіпші және

ЕСКЕРТУЛЕР
507
Москвадағы үйлер иесі А. И. Гучков пен ірі помещик М. В. Родзянко басқарды. Октябристер патша үкіметінің саясатын толық қолдап отырды.—57.
34 «Россия» — реакциялық, қаражүздік сипаттағы күнделікті газет; 1905 жылғы ноябрьден 1914 жылғы апрельге дейін Петербургте шығып тұрды. 1906 жылдан — ішкі істер мн- нистрлігінің органы. Газет үкіметтің ішкі істер министрінің қарамағына берілген құпия («сатқын») қорынан қаржылан- дырылып тұрды. В. И. Ленин «Россияны» «полициялық- сатқын газетсымақ» деп атады.—58.
35 «Вехи»—кадеттердің көрнекті публицистері, контрреволю- циялық либерал буржуазияның өкілдері Н. А. Бердяев- тің, С. Н. Булгаковтың, М. О. Гершензонның, А. С. Изгоев- тың, Б. А. Кистяковскийдің, П. Б. Струвенің және С. Л. Франктың мақалаларының жинағы; Москвада 1909 жылдың көктемінде шықты. «Вехишілдер» өздерінің орыс интеллигенциясына арналған мақалаларында Россия- дағы азаттық қозғалысының революциялық-демократиялық дәстүрлерін, В. Г. Белинскийдің, Н. А. Добролюбовтың, Н. Г. Чернышевскийдің, Д. И. Писаревтің көзқарастары мен қызметтерін қаралауға тырысты; олар 1905 жылғы револто- циялық қозғалысты масқаралады, патша үкіметіне «өзінің найзасымен және түрмесімен» буржуазияны «халық қаһа- рынан» құтқарғаны үшін алғыс айтты. Кадеттік қаражүз- діктердің жинағына В. И. Ленин ««Вехи» тур алы» деген мақаласында сын тұрғыдан талдау жасап, саяси баға берді (қараңыз: осы том, 179—188-беттер). «Вехидің» философия- дағы және публицистикадағы программасын қаражүздік га- зет «Московские Ведомостидіц» программасымен салыстыра келіп, Ленин оны «либерал ренегаттықтың энциклопедиясы», «демократияға реакциялық тұрғыдан бастан-аяқ күйе жағу- дың дәл өзі» деп атады. КПСС Орталық Комитеті жанында- ғы Марксизм-ленинизм институтының Орталық партия архи- вінде «Вехи» жинағының Ленин көптеген белгілер салған данасы сақтаулы.—58.
36 Бұл арада III Мемлекеттік дума сайлауы аяқталғаннан ке- йінкөп ұзамай 1907 жылғы 5—12 (18—25) ноябрьде Гельсинг- форста (Хельсинки) өткен РСДРП төртінші («Жалпы poc- сиялық уіиінші») конференциясъі туралы айтылып отыр. Конференцияға 27 делегат: 10 большевик, 4 меньшевик, 5 поляк социал-демократы, 5 бундшыл, 3 латыш социал-де- мократы қатысты. Конференцияның күн тәртібіне Мемле- кеттік думадағы социал-демократиялық фракңияныц тактикасы туралы, фракциялық орталыңтар және Орталық Комитеттің жергілікті ұйымдармен байланысын нығайту туралы, социал-демократтардың буржуазиялық баспасөзге қатысуы туралы мәселелер қойылды. Оның үстіне, конфе-

508
ЕСКЕРТУЛЕР
ренция Мемлекеттік думадағы социал-демократиялық өкіл- діктің қалай аталуы туралы мәселені талқылады.
Социал-демократиялық фракцияның III Мемлекеттік ду- мадагы тактикасы туралы Ленин баяндама жасады. Үшінші июньдік режимге берген Лениннің бағасына және партия- ның міндеттеріне меньшевиктер мен бундшылдар қарсы шықты, олар Думада кадеттер мен «солшыл» октябристерді қолдау қажеттігін қорғап бақты. Конференция көпшілік дауыспен РСДРП Петербург жалпы қалалық конференция- сының атынан ұсынылған болыпевиктік қарарды қабылда- ды. Конференция сондай-ақ социал-демократтардың буржуа- зиялық баспасозге қатысуына болмайтыны жөнінде боль- шевиктік қарар қабылдады, ол қарар меньшевиктік публицистерге, әсіресе солшыл кадеттік «Товарищ» газетін- де РСДРП III («Жалпы россиялық екінші») конференция- сының шешімдерін сынаған Г. В. Плехановқа қарсы бағыт- талған еді. Конференция Думадағы социал-демократиялық өкілдікті «социал-демократиялық фракция» деп атады.
Меньшевиктік орталық РСДРП Орталық Комитетінен жасырын түрде жергілікті комитеттермен байланыс жасаға- ны себепті, конференция РСДРП Орталық Комитетінің жергілікті партия ұйымдарымен байланысын күшейтудің шараларын белгіледі.
РСДРП IV конференциясы негізгі мәселелер бойынша ле- ниндік шешімдерді қабылдады, реакция дәуірінде партияны бұқара үшін күресте дұрыс, маркстік тактикамен қарулан- дырды.
Конференция протоколдары табылған жоқ. Конференция- ның жұмысын және шешімдерін «Пролетарий» газеті 1907 жылғы 19 ноябрьдегі 20-номерінде кең түрде жаз- ды,—58.
37 Осы заметка М. Н. Лядовтың «Пролетарийдің» кеңейтілген редакциясы кеңесінің шешімдеріне қарсы шыққан хаты жөнінде «Пролетарий» редакциясының ескертуі түрінде басылды.—60.
38 «Дневник Социал-Демократа» («Социал-Демократ Күнделі- гі»)—мерзімді емес орган, Женевада 1905 жылдың мартынан 1912 жылдыц апреліне дейін (ұзақ үзілістермен) Г. В. Плеханов шығарып тұрды. 16 номері шықты. 1916 жылы Петро- градта оны қайта шығару қолға алынды, бірақ не бары бір-ақ номері шықты.
Алғашқы сегіз номерінде (1905—1906) Плеханов барып тұрған оңшыл меньшевиктік, оппортунистік көзқарастарды уағыздады, социал-демократияның либерал буржуазиямен блогын қорғады, пролетариаттың шаруалармен одағын те- ріске шьіғарды, декабрь қарулы көтерілісін айыптады.
1909—1912 жылдары Плеханов «Дневник Социал-Демокра- таның» 9—16-номерлерінде партияның жасырын ұйымдарын

ЕСКЕРТУЛЕР
509
қорғап, жойымпаз-меныпевиктерге қарсы шықты. Алайда ол стратегия мен тактиканың негізгі мәселелері бойынша меньшевиктік позицияда қала берді. «Дневник Социал-Де- мократаның» 1916 жылы шыққан 1-номерінде Г. В. Плеха- новтың социал-шовинистік көзқарастары айқын көрін- ді.-^І.
39 «Правда» («Шындық») (веналық) — троцкистердің фрак- циялық газеті; 1908—1912 жылдары шығарылып тұрды. Ал- ғашқы үш номері Львовта басылды, одан соң газетті шығару Венаға (Австрия) көшірілді; барлығы 25 номері шықты. Газеттің украин одағы «Спилканың» органы ретін- де шыққан алғашқы екі номерінен басқасы Россияның еш- қандай да партия ұйымын білдірмейтін және, В. И. Ленин- нің сөзімен айтқанда, «жеке әрекет» еді. Газеттің редакто- ры Л. Д. Троцкий болды.
«Фракцияшыл емес» дегенді бстке ұстап, газет алғашқы номерлерінен бастап-ақ жойымпаздық пен шақырымпаз- дықты қорғап, большевизмге қарсы шықты; революционер- лер мен оппортунистер бір партияда тұра алады деген центристік «теорияны» уағыздадьт. Орталық Комитеттің 1910 жылғы январь пленумынан кейін газет ашық жойым- паздық позиция ұстады; антипартияльтқ шақырымзпаз-уль- тиматистік «Вперед» тобын қолдады.
1912 жылы Троцкий және опыц газеті антипартиялық Август блогыныц инициаторлары және басты ұйымдастыру- шылары болды.—62.
40 В. И. Ленин бұл арада Г. В. Плехановтың меныпевиктік ор- ган — «Голос Социал-Демократаның» редакциясынан шы- ғуын айтып отыр. «Голостың» жойымпаздыққа қарай ойы- суы Плеханов пен редакция арасында алауыздық туғызды. 1908 жылы декабрьде Плеханов газетке қатысуьтн іс жүзін- де тоқтатты; Плеханов «Голос Социал-Демократа» редакция- сынан формальды түрде 1909 жылы 13(26) майда шық- ты.—64.
41 В. И. Лениннің осы заметкасы «Пролетарийдің» 1909 жыл- ғы 5(18) сентябрьдегі 47—48-номерінде жарияланған «Моск- ва округтік комитеті Атқару комиссиясының ашық хаты» жөнінде «Редакциядан» берілген ескерту ретінде басылды.
РСДРП Москва округтік комитет/ Атқару комиссиясыньің ашық хаты (1909 жылы 17(30) августа жазылған) Каприде- гі мектептің антипартиялық және фракциялық сипат алуы- на байланысты жазылды. Атқару комиссиясы «Хатта» партияның Москва округтік комитетімең және Орталық Ко- митетімен тығыз байланыс жасап тұру тыңдаушылардыц міндеті екенін ескертті және мектептің қызметі жөнінде то- лық есеп беруді талап етті.—70.

510
ЕСКЕРТУЛЕР
42 III Мемлекеттік думаға қосымша сайлау өткізу кадеттер партиясының Саратов губерниялық съезінде үкіметке қарсы сөз сөйледі-міс деп 1908 жылы алты айға түрмеге жабылуға кесілген Петербургтен депутат кадет А. М. Колюбакинді Ду- мадан шығаруға байланысты тағайындалды.— 71.
43 Неміс еркін ойлылар партиясы (Deutsche Freisinnige Partei) 1884 жылы қалыптасты. 1893 жылы, партиядан мүшелерінің едәуір тобы бөлініп шығып, «Еркін ойлылар одағын» (Ғгеі- sinnige Vereinigung) құрғаннан кейін, партия «Еркін ойлы
халық партиясы» (Freisinnige Volkspartei) деп аталды. «Ер- кін ойлылар» кайзер үкіметіне деген жалған оппозициялық- ты бетке ұстап, іс жүзінде, әсіресе елді милитаризациялау мен отар басып алу жөніндегі мәселелерде оны қолдап отыр- ды. 1907—1909 жылдары «еркін ойлылар» Германияның ең реакциялық партияларымен — консерваторлармен және на- ционал-либералдармен («Бюлов блогы» делінетінмен) тығыз блокта болды. 1910 жылы «Еркін ойлы халық партиясы» «Еркін ойлылар одағымен» және «Неміс халық партиясы- мен» бірігіп, «Прогрессивтік халық партиясы» болды.
Франциядағы «радикалдар» туралы айта келіп, Ленин бұл арада буржуазиялық Радикалдар мен радикал-социалистср- дің республикалық партиясын айтып отыр. Партия іс жүзін- де XIX ғасырдың 80-жылдарынан бастап өмір сүреді, ұйым- дық жағынан 1901 жылы қалыптасты. Бірінші дүние жүзі- лік соғысқа (1914—1918) дейін негізінен ұсақ және орта бур- жуазияның мүдделерін білдіреді; бірінші және екінші дүние жүзілік соғыстар аралығындағы кезеңде партия ішінде ірі буржуазияның ықпалы күшейді. Партияның лидерлері әлде- неше рет француз үкіметін басқарды.— 73.
44 «Речь» («Тіл») — күнделікті газет, кадеттер партиясының ор- талық органы; 1906 жылғы 23 февральдан (8 марттан) іс жүзінде П. Н. Милюков пен И. В. Гессеннің редакциясымен, М. М. Винавердің, П. Д. Долгоруковтың, П. Б. Струвенің жэ- не басқалардың белсене ат салысуымен Петербургте шығып тұрды. Газетті 1917 жылы 26 октябрьде (8 ноябрьде) Петро- град Советі жанындағы Әскери-революңиялық комитет жа- уып тастады. Кейіннен (1918 жылғы авгусқа дейін) «Наша Речь», «Свободная Речь», «Век», «Новая Речь», «Наш Век» деген аттармен шығып келді.— 73.
45 «Патша ағзам оппозициясы» деген сөз — кадеттер партиясы- ның лидері П. Н. Милюковтың сөзі. 1909 жылы 19 июньде (2 июльде) Лондонның лорд-мэрі берген сәскелік қонақасы- да сөйлеген сөзінде Милюков былай деп мәлімдеді: «...Рос- сияда бюджеты бақылайтын заң шығарушы палата тұрған- да, орыс оппозициясы патша ағзамға қарсы оппозиция емес, патша ағзамның оппозициясы болып қала береді» («Речь» № 167, 21 июнь (4 июль), 1909 жыл).— 74.

ЕСКЕРТУЛЕР
511
Трудовиктер (Еңбек тобы)— Россияның Мемлекеттік дума- ларындағы ұсақ буржуазияшыл демократтар тобы; бұл топ- та халықшьілдық сарындағы шаруалар мен интеллигенттер болды. Трудовиктер фракциясы 1906 жылы апрельде I Мем- лекеттік думаның шаруа депутаттарынан құралды.
Трудовиктер барлық сословиелік және ұлттық шектеулерді жою, земстволық және қалалық өзін озі басқаруды демокра- тияландыру, Мемлекеттік дума сайлауы үшін жалпыға бір- дей сайлау правосын жүзеге асыру талабын қойды. Трудо- виктердің аграрлық программасы жерді пайдаланудың халықшылдық «теңгерме» принциптеріне негізделді: қазына- лық, удельдік, кабинеттік, монастырьлық жерлерден, сондай- ақ, егер иеліктегі жер көлемі белгіленген еңбек нормасынан асса, жеке меншіктегі жерлерден жалпы халықтық қор ұй- ымдастырылады; иеліктен айырған жеке меншіктегі жерлер үшін ақы төлеу көзделді. Кәдуілгі трудовик — шаруа,— деп көрсетті В. И. Ленин,— ол «монархиямен мәмлеге келуден, буржуазиялық құрылыс шеңберінде өзінің ұлтарақтай же- рінде тыныштыққа ұмтылудан қашпайды, бірақ қазіргі уа- қытта оның басты күші жер үшін помещиктермен күресуге, демократия үшін крепостниктік мемлекетпен күресуге жұм- салып отыр» (Шығармалар толық жинағы, 14-том, 27-бет).
Трудовиктер Мемлекеттік думада кадеттер мен революция- шыл социал-демократтардың арасында ауытқумен болды. Бұл ауытқу сол ұсақ қожайындардың—шаруалардың таптық табиғатына байланысты еді. Әйтседе, трудовиктер шаруа бұ- қарасының өкілдері болғандықтан, большевиктер Думада пат- ша самодержавиесіне және кадеттерге қарсы бірлесе күрес жүргізу үшін жекелеген мәселелер жөнінде олармен келісім- ге келу тактикасын ұстады. 1917 жылы Еңбек тобы «халық- тық социалистер» партиясымен бірігіп кетті, буржуазиялық Уақытша үкіметті белсене қолдады. Октябрь социалистік ре- волюциясынан кейін трудовиктер буржуазиялық контррево- люция жағында әрекет жасады.
Ленин бұл арада солшыл блок туралы әцгіме еткенде II Мемлекеттік думаның сайлауы кезінде большевиктердің эсер- лер партиясымен, халықтық социалистермен, трудовиктер- мен келісімі жөніндс айтып отыр. Солшыл блоктық тактика- ның мәнін анықтай келіп, Ленин кейінде былай деп жазды: «Ел ішіндегі ец саны коп демократияшыл бұқараны (шаруа- ларды жәие егінші емес ұсақ буржуазияпың жақын тұрған топтарын) «кадеттер мен марксистердің бірін таңдауға» «көн- діру»; әрі ескі режимге қарсы, әрі қобалжушы контрреволю- цияшыл либералдық буржуазияға қарсы жұмысшылардың жәпе шаруа дсмократиясының «бірігіп қимыл жасау» бағы- тын ұстау,— мінеки, 1905 жылғы оқиғалардың барысымен де (жұмысшы жәнс шаруа қозғалысы), бастапқы Думалардын; екеуінде бірдей «еңбек» және жұмысшы топтарының дауыс

512
ЕСКЕРТУЛЕР
беруімен де... қасиетті болған «солшыл блоктық» тактиканың негізі мен мазмұны осы» (Шығармалар, 17-том, 409-бет).—76.
47 Социалистергв қарсы ерекше заңды жұмысшы және социа- листік қозғалысқа қарсы күресу мақсатымен Германияда 1878 жылы Бисмарк үкіметі енгізді. Осы заң бойынша соци- ал-демократиялық партияның барлық ұйымдарына, бұқара- лық жұмысшы ұйымдарына, жұмысшы баспасөзіне тыйым салынды, социалистік әдебиет конфискеленді; социал-демо- краттар қуғындалды, жер аударылды. Алайда қуғындаулар социал-демократиялық партияны мойыта алмады, оның қыз- меті астыртын жағдайда өмір сүруге бейімделіп қайта құ- рылды: шетелде партияның орталық органы—«Социал-Демо- крат» газеті шығып тұрды және партия съездері үнемі (1880, 1883 және 1887 жылдары) шақырылып тұрды; Герма- нияда, астыртын жағдайда, социал-демократиялық ұйымдар мен топтар тез арада қалпына келтіріліп, оларға астыртын жағдайдағы Орталық Комитет басшылық етті. Мұныменбір- ге партия бұқарамен байланысты нығайту үшін жария мүм- кіндіктерді кеңінен пайдаланды, оның ықпалы ұдайы өсе берді: рейхстаг сайлауында социал-демократтарға берілген дауыс саны 1878 жылдан 1890 жылға дейін үш еседен астам өсті.
К. Маркс пен Ф. Энгельс неміс социал-демократтарына орасан зор көмек корсетіп отырды. Барған сайын күшейе түскен бұқаралық жұмысшы қозғалысының тегеурінімен 1890 жылы социалистерге қарсы ерекше заң жойылды,— 79.
48 1907 жылғы июль конферснциясы — РСДРП үшінші («Жалпы россиялық екінші») конференциясы. Осы конференция жө- нінде 8-ескертуді қараңыз.— 88.
49 В. И. Ленин бұл арада 1908 жылы октябрьде болыпевиктік құпия газет — «Рабочее Знамяда» жарияланған «Жұмысшы хаты (Ағымдағы кезеңге баға беруге байланысты партия жұ- мысының жоспары туралы)» деген мақаланы айтып отыр; онда «фракцияның болуы революцияның сөз жүзінде жер- ленбесе де, ең болмағанда іс жүзінде жерленгенінің айғағы болды» делінген. Мақаланы Москва шақырымпаздарының ли- дері — А. В. Соколов (С. Вольский) «редакциялады».— 89.
50 Рабоче-делошылдар — «Шетелдегі орыс социал-демократтары одағының» органы «Рабочее Дело» журналының төңірегіне топтасқан «экономизмнің» жақтастары. Журнал Женевада 1899 жылдың апрелінен 1902 жылдың февралына дейін Б. Н. Кричевскийдің, П. Ф. Тепловтың (Сибиряктың), В. П. Иваншиинің, одан соц A. С. Мартыновтың да редак- циялауымен шығып тұрды. 12 номері (тоғыз кітап) шықты. «Рабочее Дело» марксизмді «сынау бостандығының» берн- штейншілдік ұранын қолдады және орыс сациал-демократия-

ЕСКЕРТУЛЕР
513
сының тактикасы мен ұйымдық міндеттері туралы мәселе- лерде огіпортунистік позицияда болды. Рабоче-делошылдар пролетариаттың саяси күресін экономикалық күреске бағын- дырудың оппортунистік идеяларын уағыздады, жұмысшы қозғалысының стихиялылығына бас иді, партияның басшы- лық ролін бекерге шығарды. «Рабочее Дело» редакторлары- ның бірі В. П. Йваншітн ашьіқ «экономистердің» органы «Ра- бочая Мысльді» — «Рабочее Дело» қолдау жасап отырған «Рабочая Мысльді» редакциялауға қатысты.
Рабоче-мысльшілдер — «Рабочая Мысль» газетін (1897 жылдың октябрінен 1902 жылдың декабріне дейін шығып тұрды, К. М. Тахтарев және басқалар редакциялады) шы- ғарған «экономистер» тобы.
Рабоче-мыслынілдер оппортунистік көзқарастарды ашық уағыздады. Олар жұмысшы табының саяси күресіне қарсы шықты, оның міндеттерін «осы сәттің мүдделерімен», жеке- леген ішінара реформалар, негізінен экономикалық сипат- тағы реформалар талаптарымен шектеді. Жұмысшы қозғалы- сының стихиялылығына ден қойған рабоче-мысльшілдер дер- бес пролетарлық партияны құруға қарсы болды, революция- лық теорияның, саналылықтың маңызын төмендетіп, социа- листік идеология стихиялық қозғалыстан тууы ықтимал деп пайымдады.
В. И. Ленин «Искраның» беттерінде рабоче-делошылдар мен рабоче-мыслыпілдердің көзқарастарын халықаралық оп- портунизмніц орыстық түрі ретінде сынады. Лениннің «Не істеу керек?» деген кітабы осы ағымдарды талқапдауда аса маңызды роль атқарды (қарацыз: Шығармалар толық жи- пағы, 6-том, 1—211-беттер).—90.
51 «Рабочее Знамя» («Жұмысшы Туы»)—болыпевиктік құпия газет; Москвада 1908 жылғы марттан декабрьге дейін шығып тұрды. Барлығы 7 номері жарық көрді. 1-номері РСДРП Ор- талық өнеркәсіпті аудан облыстық бюросыпыц органы ре- тінде, 2—6-номерлері РСДРП Москва және Москва округтік комитеттерінің органы ретінде, 7-номері РСДРП Орталық оиеркәсіпті аудан облыстық бюросыпың, Москва және Моск- ва округтік комптеттерініц органы ретіпде шықты. Редак- цияның жұмысына эр кезде И. И. Скворцов-Степанов, Ц. С. Зеликсон-Бобровская, В. М. Шулятиков және басқалар қатысты.
5-номерден бастап газет беттерінде Думаға және Думада- ғы социал-демократиялық фракцияға көзқарас туралы мәсе- ле жөнінде айтыс басталды. Осы номерде шақьірымпаздың «Жұмысшы хаты (Ағымдағы кезецге баға беруге байланыс- ты партия жұмысының жоспары туралы)» деген мацал асы басылды, мақаланы Москва шақырымпаздарының лидері А. В. Соколов (С. Вольский) «редакциялады»; А. В. Соколов ол кезде Москва Орталық өнеркәсіпті аудан облыстық бюро-

514
ЕСКЕРТУЛЕР
сыныц мүшесі болатьтн. Мақала Орталық Россия партия ұй- ымдары тарапынан қатты наразылық туғызды жәнө «Пролетарий» газетінің беттерінде оған тойтарыс берілді. В. И. Ленин «Екі хат жайында» деген еңбегінде осы мақа- ланы сынады (қараңыз: Шығармалар толық жинағы, 17-том, 318—337-беттер).— 92.
52 «Кредо» («Credo»)—Е. Д. Кускова дайындаған «экономистер- дің» манифесі — 1899 жылы пайда болды. «Кредо» 1899 жы- лы декабрьде «Рабочее Дело» журналының 4—5-номерінен алынып жеке оттиск етіліп шетелде жарияланған, Ленин жазған «Россия социал-демократтарының наразылығында» сыналды (қараңыз: Шығармалар толық жинағы, 4-том, 175— .189-беттер).— 93.
53 В. И. Ленин бұл арада XVIII ғасырдың аяғы — XIX ғасыр- дың басындағы француз дипломаты Талейранды айтып отыр.— 94.
54 Лондон съезі — РСДРП бесінші съезі — 1907 жылы 30 ап- рельде — 19 майда (13 майда—1 июпьде) өтті. Бастапқыда съезді Копенгагенде, ал тыйым салынған жағдайда — Маль- мёде (Швеция) немесе Брюссельде өткізу көзделді. Бірақ Дацияның, ІПвецияныц және Бельгияның үкіметтері патша үкіметінің тікелей қысымымен оз мемлекеттерінің террито- риясында РСДРП съезін откізуге тыйым салды. Копенгаген- ге жиналған съезд делегаттары Мальмёге, ал одан Лондонға барды.
Съезді шақырудыц отс-мөте қажеттігі РСДРП IV (Бірігу) съезінде сайланған меныпевиктік Орталық Комитеттің (Ор- талық Комитетке 7 меньшевик және 3 большевик, Орталық Орган редакциясына 5 меньшевик енді) оппортунистік сая- сатына байланысты болды. Партия көпшілігінің еркіне қай- шы келген бұл саясат толық сәтсіздікке ұшырады. Меньше- виктік Орталық Комитеттің қатты қарсыласуына қара- мастан, 1906 жылы ңоябрьде өткен РСДРП екінші («Бүкіл россиялық бірінші») конференциясы партия съезін 1907 жылы 15 (28) мартта шақыруға шешім қабылдады. Съезге әзір- лік әрқайсысы оз платформасын ұсынған болыпевиктер мен меныпевиктер арасындагы қызу күрес үстінде өтті; больше- виктік платформаны — «РСДРП бесінші съезіне арналған қа- рарлардың жобаларын» В. И. Ленин жазды (қараңыз: Шы- ғармалар толық жинағьт, 15-том, 1—11-беттер). Съезге пар- тияның 147 мыңнан астам мүшелерінің өкілдері болған 336 делегат қатысты. Съезде 105 большевик-делегат, 07 меныпе- вик, 57 бундшыл, 44 поляк социал-демократы, 29 Латыш өл- кесі социал-демократиясының өкілі, 4 «фракциядан тысқа- рылар» болды.
Ірі өнеркәсіп орталықтары съезге большевиктерді жібер- ді. Петербург партия ұйымы 17 делегаттан 12 большевик, Москва және Москва округтік партия ұйымдары 19 делегат-

ЕСКЕРТУЛЕР
515
тан 16 большевик, Урал партия ұйымы 19 большевик, Нва- ново-Вознесенск, Владимир, Кострома округтік, Брянск, Қа- зан, Красноярск партия ұйымдары тек қапа большевик делегаттар жіберді. В. И. Ленин съезге Верхне-Камск ұйымы- нан сайланды. Съезде В. И. Ленин бастаган болыпевик-деле- гаттардың ұйымдасқан тобы болды: А. С. Бубнов, К. Е. Во- рошилов, И. Ф. Дубровинский, М. Н. Лядов, В. П. Ногин, М. Н. Покровский, К. Н. Самойлова, И. В. Сталин, А. М. Сто- пани, И. А. Теодорович, М. Г. Цхакая, С. Г. Шаумян, Е. М. ярославский және басқалары. Съездің жұмысына кеңесші дауыспен Л. М. Горький қатысты.
Съездің күн тәртібін талқылау 4 мәжіліске дерлік созыл- ды және большевиктер мен меныпевиктердің арасында түбе- гейлі принциптік алауыздықтар бар екенін көрсетті. Болыпе- виктер съездің күн тәртібіне негізгі принциптік теориялық және саяси мәселелердің: буржуазиялық-демократиялық ре- волюцияның қазіргі кезеціндегі социал-демократияның так- тикасы туралы, буржуазиялық партияларға көзқарас туралы мәселелердің енгізілуін талап етті. Троцкий қолдаған мень- шевиктер мен бундшылдар бұған қарсы шығып, буржуазия- лық-демократиялық революциядағы партия тактикасының негіздері туралы жалпы мәселелерді күн тәртібінен алып тастауға күш салды.
Большевиктер табанды күрестен кейін, поляк және латыш социал-демократтарының қолдауымеп, съездің күн тәртібі- не аса маңызды жалпы принциптік мәселені: буржуазиялық партияларға козқарас туралы мәселені кіргізе алды. «Бұл мә- селе,— деп көрсетті Ленин,— съездің барлық принципті мә- селелерінің ғана емес, жалпы алғанда бүкіл жұмысының да ең басты мәселесі болды» (Шығармалар толық жинағы, 15- том, 405—406-беттер). Ұзаққа созылған, қызу жарыс сөзден соң, мыңадай күн тәртібі қабылданды: 1. Орталық Комитеттің есебі. 2. Думадағы фракцияның есебі және фракцияны ұйым- дастыру. 3. Буржуазиялық партияларға көзқарас. 4. Мемле- кеттік дума. 5. «Жұмьтсшы съезі» және бейпартиялық жұмыс- шы ұйымдары. 6. Кәсіптік одақтар және партия. 7. Партизан- дық қимылдар. 8. Жұмыссыздық, экономикалық дағдарыс және локауттар. 9. Ұйымдық мәселелер. 10. Штутгарттағы халықаралық конгресс (1 май, милитаризм). 11. Армиядағы жұмыс. 12. Әр түрлі маселелер. Съездің жұмысы созылып ке- туі және қаржының сарқылуы салдарынаи жұмыссыздық туралы, экономикалық дағдарыс және локауттар туралы, Штутгарттағы халықаралық конгресс туралы мәселелер тал- қылаудан алынып тасталды.
Ленин съездің президиумына сайланды және съездің 6, 7, 14, 15, 27, 34, 35-мәжілістерінде председательдік етті; ол съезде күн тәртібінің аса маңызды мәселесі — буржуазиялың партияларға көзқарас туралы мәселе бойынша баяндама жа- сады және қорытынды сөз сөйледі, Орталық Комитеттің қыз- меті туралы баяндама бойынша, Думадағы фракцияның қыз-

516
ЕСКЕРТУЛЕР
меті туралы баяндама бойынша соз сойледі, буржуазиялық революциядағы партия тактикасының негіздері туралы жал- пы принциптік мәселелерді съездің күн тәртібіне енгізуді жақтап сөз сөйледі; меньшевиктерге, бундшылдарға, Троң- кийге қарсы сөз сөйледі.
Съезде болыпевиктерді Польша Корольдігі мен Литва со- циал-демократиясының және Латыш олкесі социал-демокра- тиясыиың делегаттары қолдады. Оларды революциялық платформаға топтастырып, болыпевиктер съезде көпшілік болды, сойтіп революңиялық, маркстік бағыттың жеңісін қамтамасыз етті. Барлық негізгі мәселелер бойынша съезд большевиктік қарарлар қабылдады.
Буржуазиялық партияларға көзқарас туралы мәселе жө- нінде Ленин жазған қарар қабылданды. Бұл қарарда съезд пролетарлық емес партиялардың бәріне — қаражүздіктерге, октябристерге, кадеттерге және эсерлерге — болыпевиктік баға беріп, революциялық социал-демократияныц бұл пар- тиялар жөніндегі тактикасын тұжырымдады. Бұл болыпе- виктердің үлкен жеңісі болды. Партия, деп жазды Ленин кейіннен, «пролетарлық емес партия лар туралы Лондон қа- рарында революция сабақтарьіныц негізгі қорытындыларын шығарды. Соцпал-демократпялық пролетариат бұл қарарда таптардыц революциядағы қарым-қатынастарын дәл және айқын бағалап, барлық басты партиялардың әлеуметтік не- гізі мен жұмысшы қозғалысыпыц демократия үшін күрес- тегі жалпы міндеттерін белгіледі» (осы том, 189-бет).
Съезд Мемлекеттік дума туралы большевиктік қарар қа- былдады; онда социал-демократияныц Думадағы міндеттері тұжырымдалды; социал-демократияныц Думадағы қызметі Думадан тысқары қызметіне бағындырылуға тиіс, Думаны ең алдымен трибуна ретінде самодержавиені және буржуа- зияның келісімпаздық саясатын әшкерелеу үшін, партия- ның революциялық программасын жариялау және насихат- тау үшін пайдалану керек деп көрсетілді. Фракцияныц есе- бі жөніндегі қарарында съезд Думадағы социал-демократия- лық фракция съезд директиваларына сәйкес және Орталық Комитеттің басшылығымен Россия пролетариатының ісіне қызмет ете беретініне сенім білдірді.
«Жұмысшы съезі» туралы мәселе бойынша «Пролетариат ішіндегі анархистік-синдикалистік ағымға байланысты бей- партиялық жұмысшы ұйымдары туралы» қарардың съезге Ленин әзірлеген жобасы (қараңыз: Шығармалар толық жи- нағы, 15-том, 10—11-беттер) негізінде жазылған большевик- тік қарар қабылданды. «Кәсіптік одақтар және партия» мә- селесі жөніндегі қарарда съезд кәсіподақтардың «бейтарап- тығы» жөніндегі оппортунистік теорияны теріске шығарып, партияның кәсіподақтарға идеялық және саяси басшылық етуіне жету қажет деп тапты. Съезд екі орталық болуын (съезде Орталық Комитеттің және Орталық Органның сай- лануын) жойып, партия уставына өзгеріс енгізді. Өзгертіл-

ЕСКЕРТУЛЕР
517
ген устав бойыпша съезде тек Орталық Комитет қапа сай- ланды, ал Орталық Орган редакциясын Орталық Комитет та- ғайындап, оның жұмысына бақылау жасап отыруға тиіс болды. Уставта партия өмірінің неғұрлым маңызды мәселе- лерін талқылау үшін мезгіл-мезгіл п^ртиялық кеңестер піа- қырып отыру көзделді.
Орталық Комитетке 5 большевик, 4 меньшевик, 2 поляк социал-демократы, 1 латыш социал-демократы сайландьт. Ор- талық Комитеттіц мүшелігіне кандидаттыққа 10 большевик, 7 меньшевик, 3 поляк социал-демократы жэне 2 латыш со- ңиал-демократы сайланды. Орталық Комитетке мүшелер жэне мүшелікке кандидаттар болып В. И. Ленин, Ф. Э. Дзер- жинский, И. Ф. Дубровинский, В. П. Ногин, Л. Б. Красин, Я. Тышка, 10. Мархлевский жэне басқалар сайланды. Кейін- нен Орталық Комитет құрамына тағы да 3 адам: Бундтан 2 адам жэне Латыш өлкесі социал-демократиясынан 1 адам енгізілді.
Эр түрлі ағымдардың өкілдері кірген Орталық Комитет та- рапынан жасалатын басшылықтың сенімсіздігі (ұлттық со- циал-демократиялық ұйымдардың өкілдері болыпевиктер мен меньшевиктердің арасында жиі ауытқып отырды) ескеріліп, съезд жұмысыпың соңында, большевиктік фракцияныц мә- жілісінде, Ленин бастаған Болыпевиктік орталық сайланды, оған «Пролетарий» газетіиің редакциясы да кірді.
РСДРП бесінші съезі Россия жұмысшы қозғалысында большевизмнің жецісі болды. Съезд шешімдерінде бірінші буржуазиялық-демократиялық революция кезеңіндегі пар- тияның орыс оппортунистік, меныпевиктік қанатын болыпе- визмпің жецуінің қорытындылары шығарылды. Болыпевик- тік тактика бүкіл партия үшін бірыңғай тактика есебінде мақұлданды.— 96.
55 Ескі «Искра» («Ұшқын») — 1900 жылы В. И. Ленин негізін қалаған жэне Россия жұмысшы табының революциялық маркстік партиясын құруда шешуші роль атқарған тұңгьтпі жалпы орыстық маркстік құпия газет.
Лениидік «Искраның» 1900 жылдың декабрі деп белгілен- ген 1-номері Лейпцигте шықты; одан кейінгі номерлері Мюн- хенде, 1902 жылғы июльдеп — Лондонда және 1903 жылдың көктемінен — Женев а да шығып тұрды. Газет шығаруды жол- ға қоюға (құпия баспахана ұйымдастыруға, орысша шриф- тер тауып алуға жэне т. т.) герман социал-демократтары К. Цеткин, А. Браун және басқалар, сол жылдары Мюнхен- де тұрған поляк революционер! Ю. Мархлевский жэне ағыл- шын Социал-демократиялық федерадиясы басшыларыньщ бірі Г. Квелч үлкен көмек көрсетті.
«Нскра» редакцпясына В. И. Ленин, Г. В. Плеханов, Л. Мартов, П. Б. Аксельрод, А. Н. Потресов жэне В. И. Засулич енді. Алғашқыда редакция секрет ары И. Г. Смидовия- Леман, одап соц, 1901 жылдың көктемінен бастап
18 19-том

518
ЕСКЕРТУЛЕР
Н. К. Крупская болды, о л сонымен бірге «Нскраныц» орыс социал-демократиялық ұйымдарымен бүкіл хат-хабар алы- суын жүргізіп отырды. «Искра» басты назарын Россия про- летариатының және барлық еңбекшілерінің патша самодер- жавиесіне қарсы революциялық күресі мәселелеріне аудар- ды, халықаралық өмірдіц, әсіресе халықаралық жұмысшы қозғалысының аса маңызды оқиғаларына зор көңіл бөлді. Ленин іс жүзінде «Искраның» бас редакторы және басшысы болды, партия құрылысы және Россия пролетариаты тапкү- ресінің барлық пегізгі мәселелері жөнінде мақалалар жазып отырды.
«Искра» партия күштерін біріктіру, партия кадрларын топтастыру мен тәрбиелеу орталығына айиалды. Россияның бірқатар қалаларында (Петербург, Москва, Самара, т. б.) лениндік-искралық бағытта РСДРП топтары мен комитет- тері құрылды, ал 1902 жылы январьда искрашылдардың Самарада болған съезінде «Нскраныц» орыс ұйымы құрыл- ды. Искралық ұйымдар В. И. Лениннің шәкірттері мен серіктері — Н. Э. Бауманның, И. В. Бабушкиннің, С. И. Гу• севтіц, М. И. Калининнің, П. А. Красиковтың, Г. М. Кржижа- новскийдің, Ф. В. Ленгниктің, П. Н. Лепешинскийдің, И. И. Радченконың және басқалардың тікелей басшылығы- мен құрылды және жұмыс істеді.
Лениинің инициативасымен және оныц тікелей қатысуы- мен «Нскра» редакциясы партия программасының жобасын дайындады («Нскраныц» 21-номерінде жарияланды) және РСДРП-ның II съезін әзірледі. Съезд шақырылар қарсаңда Россияның жергілікті социал-демократиялық ұйымдарының көпшілігі «Искраға» қосылды, оныц тактикасып, программа- сын және ұйымдық жоспарын мақұлдады, оны оздерінің басшы органы деп таныды. Съезд өзінің арнаулы қаулысын- да партия үшін күресте «Искраныц» ерекше роль атқарға- нын атап көрсетті және оны РСДРП-пың Орталық Органы деп жариялады.
Партияның II съезінен кейін көп ұзамай меныпевиктер Плехановтың қолдауымен газетті өз қолдарына қаратып ал- ды. Елу екінші номерінен бастап «Искра» революциялық марксизмнің органы болудан қалды.— 109.
56 «Вперед» («Алға») —болыпевиктік бұқаралық жұмысшыга- зеті, газетті Ленин басқарды; газетті «Пролетарий» редак- циясы 1906 жылғы 10 (23) сентябрьден 1908 жылғы 19 ян- варьға (1 февральға) дейін Выборгта құпия шығарып тұрды. 20 номері шықты. «Вперед» газеті екінші номерінен бастап РСДРП жергілікті комитеттерінің: 2-номері — Москва, Пе- тербург және Москва округтік комитеттерінің органы болып; 3—7 номерлері — Москва, Петербург, Москва округтік, Пермь және Курск комитеттерінің органы болды; 8—19 номерлері— бұлармен қоса Қазан комитетінің органы болып шықты; «Вперед» газетінің соңғы, 20-номерінде Пермь және Қазан

ЕСКЕРТУЛЕР
519
комитеттерініц орнына Урал облыстық комитеті деп көрсе- тілді.
«Вперед» газеті қалың жұмысшы және шаруа бұқарасына белгілі, түсінікті тілмен РСДРП программасын насихаттады, сонымен бірге меньшевиктер мен эсерлердің оппортунистік тактикасының зиянын көрсете отырып, революцияшыл соци- ал-демократтардың, болыпевиктердің тактикасын түсіндірді, кадеттердің және басқа да буржуазиялық партиялардың ан- тидемократиялық сипатын әшкереледі, самодержавиепің халыққа қарсы таптық табиғатып ашьтп корсетті. Газет жұ- мысшы мәселесін (стачкаларды, локауттарға қарсы күресті, кәсіподақтарды және т. т.) кеңінен жазды, россиялық және халықаралық жұмысшы және социалистік қозғалыстың аса маңызды оқиғаларына же дел үн қосып отырды. Аграрлық мәселе, шаруалардың жер үшін күресі, шаруалар мәселесін- дегі болыпевиктік тактиканы түсіндіру газетте үлкен орын алды. Алғашқы екі Думаны қуып тарату, екінші,. әсіресе үшінші Мемлекеттік думалар сайлауы жөнінде жазып тұ- руға үлкен көңіл бөлінді, Думалардың таптық құрамы, рево- люцияның түбірлі мәселелерін шешудегі олардың дәрмен- сіздігі көрсетілді, Думаларға козқарас жөніндегі болыпевик- тердіц тактикасы түсіндірілді.
«Вперед» газетінде партия өмірі мәселелері маңызды орын алды: РСДРП V (Лондон) съезінің, РСДРП бүкіл россия- лық, қалалық және аудандық конференцияларының шешім- дері басылып тұрды. «Вперед» жұмысшы оқушылармен ты- ғыз байланыста болды.
Газетте В. И. Лениннің бірқатар мақалалары басылды.—109.
57 В. И. Ленин жазған «Шақырымпаз-ультиматист штрейкбрс- херлер» деген мақала табылғап жоқ.—124.
58 В. И. Ленин Петербургтен «Пролетарий» редакциясыпа жі- берген В. 0. Волосевичтің хатынан цитат келтіріп отыр.— 125.
59 «Петербург сайлауы» деген мақала 1909 жылғы сентябрьде өткізілген III Мемлекеттік думага қосымша сайлаудың қо- рытындысына арналған; мақала қол қойылмай, «Пролета- рий» газетінің 1909 жылғы 3 (16) октябрьдегі 49-номерінде басылды.
Ленин жазған ескерту «Новый Деньнің» 1909 жылғы 24 августағы (6 сентябрьдегі) 6-номерінде жарияланған Н. Нор- данскийдің «Шығар жол жоқ» деген оппортунистік мақала- сына қарсы бағытталды.
«Новый День» («Жаңа Күн») — апта сайын шыққан жа- рия газет, 1909 жылғы 20 июльден (2 августан) 13 (26) де- кабрьге дейін Петербургте шығып тұрды; 15 номері шықты.
18:

520
ЕСКЕРТУЛЕР
Іс жүзінде газет редакциясы большевик И. П. Гольденберг (Мешковский) пен плехановшыл Н. И. Иорданскийден құ- ралды; кейіннен, Иорданский кеткен соц, редакцияға М. С. Ольминский мен IO. М. Стеклов кірді. Болыпевиктер газетті Петербургте III Мемлекеттік думаға қосымша сай- лау науқаны кезінде пайдаланды. В. И. Ленин «Новый День- де» «Тағы да партиялық пен бейпартиялық туралы» жэне ««Вехи» туралы» (қараңыз: осы том, 116—118 жэне 179— 188-бсттер) деген мақалаларып бастырды. Газетте III Мем- лекеттік думадағы соңиал-демократиялық фракцияның мү- шелері И. 11. Покровский мен Н. Г. Полотаевтың, сопдай-ақ В. Д. Бопч-Бруевичтіц, М. С. Ольминскийдіц мақалалары жа- рияланды.
Газетті полиция жауып тастады.— 133.
60 Әңгіме К. Маркстің «Франциядағы 1848 жылдап 1850 жылға дейінгі тап күресі» деген еңбегіне жазған Ф. Энгельстің «Кі- ріспесі» жайында болып отыр. 1895 жылғы 30 мартта Герман социал-демократиялық партиясының орталық органы — «Vorwarts» («Алға») газетінде «Кіріспенің» мазмұиып және одан үзінділер бергенде пролетариаттың революциялық күре- сі жөніндегі аса маңызды қағидалар қалдырылып кеткен, бұғап Энгельс қатты наразылық білдірді. Ол 1895 жылы 1 ап- рельде К. Каутскийге жолдаған хатында былай деп жазды: «Мені өте қатты таңдандырып отырған нәрсе, мен бүгін «Vorwarts »-тен менің «Кіріспемнсн» алынып, мснщ руқса- тымсыз басылғап үзіндіні коріп отырмын, ал «Кіріспені» сондай етіп шолтитқан, мен онда қалай болған күиде де заң- дылықтың бейбіт табынушысы болып шыққапмыи» (К. Маркс пен Ф. Энгельс. Таңдамалы хаттар, Қазақ мемл. баспасы, 1958, 516-бет; қараңыз: бұл да спида, П. Лафаргке хат, 517-бет).
Энгельс «Кіріспенің» толық басылуын талап стті. «Кіріс- пе» 1895 жылы «Die Neue Zeil» журпалыпда жариялапды, бірақ Герман соңпал-демократиялық партиясы басшылығы- пың талап етуімен мықтап қысқартылды. Одан әрі герман социал-демократиясының оппортунист лидерлері өздерініц реформистік тактикасын ақтау мақсатын көздеп, өздері бұр- малаған документті Энгельстің революциядан, қарулы көге- ріліс пен баррикадалық күрестен бас тартқаны деп түсінді- ріп бақты. «Кіріспенің» нағыз текстісі бірінші рет СССР-де ғана жарияланды (қараңыз: К. Маркс пен Ф. Энгельс. Таңда- малы шығармаларының екі томдығы, I том, 1955, 91—110-бет- тер; Ленин цитатқа алған жерін 108-беттеи қараңыз).
«Die Neue Zeit» («Жаңа Заман») — Герман социал-демо- кратиялық партиясының теориялық журналы; 1883 жылдаи 1923 жылға дейін Штутгартта шығып тұрды. 1917 жылғы октябрьге дейін К. Каутский, одан соц — Г. Кунов редак- циялады. К. Маркс пен Ф. Энгельстің кейбір шығармалары: К. Маркстің «Гота программасына сын», Ф. Энгельстіц «1891

ЕСКЕРТУЛЕР
521
жылғы социал-демократиялық программа жобасына сынжө- нінде» деген және басқа еңбектері бірінші рет «Die Nene Zeit»-Te жарияланды. Энгельс журналдың редакциясына ақыл-кеңес беріп, ұдайы көмектесіп отырды және журналда маркспзмнен шегінушілікке жол бергені үшін оны жиі сы- нады. «Die Neue Zeit»-Ke XIX ғасырдың аяғындағы жәнө XX ғасырдың басындағы герман және халықаралық жұмысшы қозғалысының көрнекті қайраткерлері: А. Бебель, В. Либк- нехт, Р. Люксембург, Ф. Меринг, К. Цеткин, П. Лафарг, Г. В. Плеханов және басқалар жазып тұрды. 90-жылдардың екішпі жартысынан бастап, Ф. Энгельс қайтыс болғаннан кейін, журналда ревизионистердің мақалалары жиі басыла- тын болды, оның ішінде ревизионистердің марксизмге қарсы жорығын бастаған Э. Бернштейннің «Социализм проблема- лары» деген сериялы мақалалары жарияланды. Бірінші дү- ние жүзілік соғыс жылдарында (1914—1918) журнал цент- ристік позиция ұстап, іс жүзінде соңиал-шовинистерді қол- дады.—133.
61 «Партийны жэне оның бірлігін нығайту туралы қарардың жобасын» Ленин Орталық Орган редакциясының 1909 жы- лы 21—22 октябрьде (3—4 ноябрьде) өткен мәжілісіндө ұсынды. Жойымпаздарға қарсы күресу үшін большевиктер мен партияшыл-меныпевиктердің жақындасу мүмкіндігі ту- уына байланысты Ленин редакциялық мақала ретінде өзі- нің «Біздің партияны және оның бірлігін нығайту әдістері туралы» деген мақаласын жариялауды ұсынды (мақала та- былған жоқ). 1909 жылы 20 ноябрьде Поляк социал-демокра- тиясының бас басқармасына жолдаған хатында осы мәжіліс жайында жазған «Социал-Демократ» редакциясының мүшесі А. Варскийдің айтуынша, Ленин мақалада жойымпаздыққа қарсы үзілді-кесілді күресуді талап етеді және дербес боль- шевиктік ұйымды сақтау және нығайту қажеттігін табанды- лықпен қорғайды. Редакцияның көпшілігі (Г. Зиновьев, Л. Каменев, Л. Мартов және А. Барский) В, И. Лениннің ма- қаласын редакциялық мақала ретінде емес, оны автордың қолын қойып, айтыс мақала түрінде басып шығаруды ұсын- ды. Содан соц Ленин партияны және оның бірлігін нығайту туралы жалпы мәселені талқылауға қойды және жарияла- нып отырған қарар жобасын ұсынды. Жоба да қабылдан- бады.—134.
62 РСДРП-ның ресми өкілі ретінде Халықаралық социалистік бюроның құрамына кірген В. И. Ленин 1909 жылғы 7 но- ябрьдегі бюроның он бірінші сессиясында сөз сөйледі. Бұл мәжіліс жөнінде толық есепті Лениннің «Халықаралық со- циалистік бюроның он бірінші сессиясы» деген мақаласы- нан қараңыз (осы том, 198—203-беттер).
В. И. Ленин Шығармаларының 2—3 және 4-басылуларын- да бұл сөз «Bulletin Periodique du Bureau Socialists Interna-

522
ЕСКЕРТУЛЕР
1іопа1»-дың 2-номерінде («Халықаралық Социалистік Бюро- ның Мерзімді Бюллетені») жарпяланған есеп бойынша ба- сылып келді. Осы басылуда бұл сөз «Leipziger Volkszeitung»- тің 1909 жылғы 13 ноябрьдегі 264-номеріне берілген қосым- шаның 4-номерінде жарияланған анағұрлым толық жазба бойынша басылып отыр.
«Leipziger Volkszeitung» («Лейпциг Халық Газеті»)—не- міс социал-демократиясының күнделікті газеті. 1894 жылдан 1933 жылға дейін шығып тұрды. Бірінші дүние жүзілік со- ғысқа дейін гермап социал-демократиясы сол қанатыныц ор- ганы болды, бірқатар жылдар бойына газетті Ф. Меринг ре- дакциялады. Газетке Р. Люксембург, Ю. Мархлевский және басқалар жазып тұрды. Газет 1917 жылдан 1922 жылға де- йін герман «тәуелсіздерінің» органы, ал 1922 жылдан кейін оңшыл социал-демократтардың органы болды.—135.
63 Бобриковшылдар—патшаның генерал-губернаторы Н. И. Боб- риковтың 1898—1904 жылдары Финляндияда жүргізген поли- циялық-жандармдық режимін жақтаушылар.— 137.
64 В. И. Ленин бұл арада 1906 жылғы июльде Кронштадттағы және Свеаборг қамалындағы (Гельсингфорс маңында) сол- даттар мен матростардың котерілісін айтып отыр; патша үкіметі көтерілісті қатыгездікпен басты.—139.
65 В. И. Ленин бұл мақалада меныпевиктер мен «Голос Соңи- ал-Демократаның» позициясына ғана талдау жасап, Троң- кийдің аталған мақаласына тоқталмауына қарағанда, мақала Ленин жазбақіпы болган еңбектің біріпші болегі болса ке- рек. Мақаланың екінші бөлегі табылған жоқ.— 143.
66 Қарацыз: «КПСС съездерінің, конференцияларының және Орталық Комитет пленумдарыныц қарарлары меп шешімде- рі», 1-том, «Қазақстан» баспасы, 1971, 231-бет.—144.
67 Брентанолық, зомбарттық, струвелік «марксизм» деп Ленин марксизмді буржуазиялық бұрмалаушылықтың түрлерін атайды, бұлар тұтас алғанда ««капитализм мектебін» тани- тын, бірақ рсволюциялық тап күресі мектебін теріске шы- ғаратын» ілімге келіп саяды.
Немістің буржуазиялық экономисі Луйо Брентано (1844— 1931) капиталистік қоғамда «әлеуметтік татулықты», капи- тализмнің әлеуметтік қайшылықтарын тап күресінсіз жою мүмкіндігін уағыздады, реформистік кәсіподақтарды ұйым- дастыру және фабрикалық заң шығару арқылы жұмысшы мәселесін шешуге, жұмысшылар мен капиталистер мүдделе- рін ымыраға келтіруге болады-мыс деп пайымдады.
Немістің басқа бір тұрпайы экономисі Вернер Зомбарт (1863—1941) оз қызметінің бастапқы кезінде «аздап маркс- тік түрге боялған социал-либерализмнің» тпптік идеологта-

ЕСКЕРТУЛЕР
523
рының бірі болды, одан соң капитализмнің тікелей апологе- ті ретінде әрекет етті. Ол маркстік теорияны бұрмалап, оньщ революциялық мәнін жойды, капиталистік қанауды бүрке- меледі, капитализм тұсында болмай қоймайтын экономпка- лық дағдарыстарды теріске шығардьі, капитализмді үйле- сімді шаруашылық системасы ретінде, ал буржуазиялық қо- ғамды «таптардың үйлесімі» ретінде бейнеледі. Одан әрі Зомбарт фашизм позициясына кошті, гитлерлік режимдіма- дақтады. Ол фашистік геосаясаттың негізін салушылардыц бірі, нәсілшілдік теорияның корнекті уағьіздаушысы болды. Ол ұсыиғап қағиданы — капиталистік қоғамның дамуы ірі капиталистік кәсіпорындар ұсақ шаруалардың және қол- өнершілердің шаруашылығымен қатар бейбіт омір сүретін, оларды күйзеліске ұшыратпайтын системаның құрылуына әкеледі деген қағидаиы («әлеуметтік плюрализм» теория- сын) қазіргі буржуазияшыл экономистер барынша насихат- тап жүр.
Россияда брентанизм мен зомбартизмге ұқсас теорияны марксизмді буржуазияның мүдделері үшін пайдалануға ты- рысқан «жария марксизмнің» басты өкілі П. Б. Струве та- ратып бақты. Ленин былай деп көрсетті: «струвизм» «маркс- измнен либерал буржуазияға жарамдының бәрін» альш, «марксизмнің жанды өзегін» — оның революцияшылдығып лақтырып тастайды. Струве шетелдік тұрпайы саяси экоио- мия өкілдерімен барлық жағынан ынтымақтас болды, капи- тализмге оған тән емес мақсатты—адамның барлық қажетіи мейлінше толық қанағаттандыру мақсатып таңды, «ка- питализмпеи үйренуге» шақырды, мальтусшілдікті апіық- тан-ашық уағыздады. Ленин атағандай, «ропегаттықтың ұлы шебері» Струве «оппортунизмнен, «Марксті сыпаудан» бас- тап бірнеше жыл ішінде контрреволюцияльтқ буржуазиялық наңиоиал-либерализмге дейін қүлдырады».— 146.
68 В. И. Ленин жойымпаз-меныпевик Ф. И. Данпың РСДРП бе- сінші (1908 ж. Жалпы россиялық) конференциясында «Қа- зіргі кезең жәие партияның міндеттері туралы» дегеп мәсе- ле бойынша сойлеген созін келтіріи отыр.—148.
69 1874 жылы апрельде «Россиядағы революциялық пасихат- тың міндеттері» деген атпен жеке кітапша болып шыққан орыс халықшыльі П. Н. Ткачевтің «Вперед» журналының редакторына жазған хатыиан цитат алынып отыр. Кітапша- да сөзбе-сөз айтқанда былай делінген: «... біз ешқандай ке- йінге қалдыруға, ешқандай кешеуілдетуге жол бермейміз. Қазір немесе аса ұзаққа кетеді, тіпті еш уақытта болмауы мүмкін!»—149.
70 Ленин бұл арада «Шаруалардың жер иелігі мен жерді пай- далануы жөніндсгі қазір қолданылып жүрген заңның кей- бір қаулыларын толықтыру туралы» 1906 жылғы 9 (22) но-

524
ЕСКЕРТУЛЕР
ябрьдегі указды айтып отыр, ол — Мемлекеттік думадан жә- не Мемлекеттік советтен өткізілгеннен кейін 1910 жылғы 14 (27) июньдегі заң деп аталдьт. Аталған указға қосымша патша үкіметі 1906 жылы 15 (28) ноябрьде «Шаруалардың жер банкінің үлесті жерлерді залогқа алып, қарыз беруі ту- ралы» указ шығарды. Бұл указдар бойынша шаруаларға олардың үлесті жерлерін өздерінің жеке меншігінде қалды- руға право берілді және қауымнан отрубтар мен хуторларға бөлініп шығуға да право берілді. Хуторлықтардың немесе отрубтықтардың өзіне жер алу үшін Шаруалар банкі арқы- лы ақшадай жәрдем алуына болады. Столыпиндік аграрлық заңдардың мақсаты жерге помещиктік меншікті сақтай оты- рып және қауымды күшпен ыдырата отырып, деревняда ку- лактардан самодержавиеге жаңа әлеуметтік тірек жасау болды. Столыпиндік аграрлық саясат крепостник-помещик- тердің өктемдігін, меншігін және пұрсаттылығын сақтай отырып, ауыл шаруашылығының капиталистік эволюциясын аса азапты, «пруссиялық» жолмен тездетті, шаруалардың негізгі бұқарасын күшпен экспроприациялауды күшейтті, кедейлердің үлесті жерлерін өте арзанға сатып алуға мүм- кіндік алған шаруа буржуазиясының дамуын тездетті.
Ленин 1906 жылғы столыпиндік аграрлық заңды (және 1910 жылы 14 (27) июньде шығарылған заңды) крепостник- тік самодержавиені буржуазиялық монархияға айналдыру жолындағы, 1861 жылғы реформадан кейінгі, екінші қадам деп атады. «Столыпиннің ескі тәртіптің және ескі крепост- никтік егіншіліктің «өмірін ұзартуы»,— деп жазды Ленин,— мынада болып отыр: тағы да бір және оның бер жағында соңғы тығын ашылып отыр, бүкіл помещиктік жер иелігін экспроприацияламай-ақ ашуға болатын тығын ашылып отыр» (Шығармалар, 18-том, 249-бет). Шаруалардың қауым- нан бөлініп шығуы жөнінде үкіметтің күшті насихат жүр- гізгеніне қарамастан, Европалық Россияда 9 жыл ішінде (1907—1915) тек 2Va миллионға жуық шаруа үйі ғана қа- уымнан шықты. Қауымнан бөлініп шығу правосын ең алды- мен село буржуазиясы пайдаланды, сөйтіп ол өзінің шаруа- шылығын нығайтуға мүмкіндік алды. Кедейлердің де бір бөлегі өзінің үлесті жерін сатып, деревнядан біржолата қол үзу үшін қауымнан шықты. Мұқтаждық еңсесін басқан ұсақ шаруалар шаруашылығы бәз-баяғысынша қайыріпылық пен қараңғылықта қала берді.
Столыпиндік аграрлық саясат барлық шаруалар мен по- мещиктер арасындағы негізгі қайшылықты жоймай, шаруа- лар бұқарасын одан әрі күйзеліске ұшыратты, кулактар мен деревня кедейлері арасындағы таптық қайшылықты шиеле- ністіре түсті.—149.
71 Шаруалар одағы -— Бүкіл россиялық шаруалар одағы — 1905 жылы пай да болған революңиялық-демократиялық ұйым. Шаруалар одағын құрудың инициаторы Москва губерниясы-

ЕСКЕРТУЛЕР
525
ныц шару ал ары болды. 1905 жылы 31 июль де — 1 августа (13—14 августа) Москвада шақырылған құрылтай съезі Бүкіл россиялық шаруалар одағының негізін салды. 1905 жылы 6—10 (19—23) ноябрьде шаруалар одағыныц екінші съезі болып өтті. Осы съездерде Одақтың программасы мен тактикасы жасалды. Шаруалар одағы саяси бостандықты және дереу құрылтай жиналысын шақыруды талап етті, I Мемлекеттік думаға бойкот жариялау тактикасын ұстады. Одақтың аграрлық программасы^ жерге жеке меншікті жою, 1 монастырьлық, шіркеулік, уделдік, кабинеттік және мемле- кеттік жерлерді шаруаларға төлем ақысыз беру талабын қойды. Эсерлер мен либералдардың ықпалында болған Ша- руалар одағы ұсақ буржуазиялық жартыкештік, солқылдақ- тық және тартыншақтық көрсетті. Одақ жерге помещиктік жеке меншікті жою талабын қоя отырып, помеіциктерге іші- і нара ақы төлеуге келісім берді. Лениннің сөзімен айтқанда, оның өзі, «әрине, шаруалардың бірсыпыра соқыр сенімдерін қостайтын еді, шаруаның ұсақ буржуазиялық жалған үміт- теріне көнгіш еді (біздің социалист-революционерлердің де оларға көнгіштігі сияқты), бірақ ол бұқараның сөзсіз «тия- нақты», нақты ұйымы, өзінің негізінде сөзсіз революциялық, күрестіц нағыз революциялық әдістерін қолдана алатын,.. ұйымы» болды (Шығармалар толық жинағы, 12-том, 351- бет). Шаруалар одағы өз қызметінің алғашқы қадамдарынан бастап-ақ полицияның қудалауына ұшырады. 1907 жылдың басында Одақ өмір сүруіп тоқтатты.— 150.
72 Бұл арада 1906 жылы 10—25 апрельде (23 апрельде — 8 май- да) Стокгольмде откен РСДРП IV (Бірігу) съезі айтылып отыр, онда уставтың бірінші параграфының лснипдік тұжы- рымы қабылданды және Мартовтың оппортунистік тұжыры- мы алынып тасталды.—153.
73 В. И. Ленин ««Голос Социал-Демократа» және Черевапин» деген мақалаға Череваниннің «Қазіргі жағдай және ықти- мал болашақ. Аграрлық проблема және оны күресіп жатқан партиялардың шешуі. 3-Дума, оның пайда болу себептері мен болашағы» (1908 жылы Москвада басылған) деген кіта- бына қойған белгілерін, әсіресе өзінің осы кітаптың соңғы мұқаба бетіпе қойған «басты-басты белгілер жиынын» пай- даләнды. Лениннің Череваниннің кітабына қойған белгілері Лениннің XXVI жинағында (366—411-беттер) жарияланды,— 161.
74 В. И. Лениннің осы мақаласы М. Горький РСДРП-дан шыға- рылды деп буржуазиялық газеттер таратқан ойдан шығар- ған өтірікке жауап болып табылады. «М. Горькийдің социал- демократтар партиясынан шығарылуы» деген қол қойыл- маған заметканы бірінші болып 1909 жылы 15 ноябрьде Москва өнеркәсіпшілерінің органы «Утро России» газеті

526
ЕСКЕРТУЛЕР
(1907, 1909—1918 жылдарда П. П. Рябушинскпй шығарған) жариялады. 20 ноябрьде газет В. И. Ленин атап отырған «интервьюді» «Горький жайында А. П. Чеховтың пікірі (Көркем театрдың режиссері Л. А. Сулержиңкиймен интер- вью)» деген тақырыппен басты, опда А. П. Чехов М. Горь- кийдің партияға кіруі жөнінде өкініш білдірді деп пайым- далған болатын. Бұл отірікті теріске шығара отырып, Горь- кий Л. А. Сулержицкийге былай деп жазды: «Ан. Пав. менің партияға кіргенім жайында сш нәрсе білуі мумкін емес, мен ол қайтыс болғаннан бір жылдан кейін партияға кір- дім» (М. Горький. Шығармаларының отыз томдығы, 29-том, 1955, 100-бет).—164.
75 «UEclair» («Найзағай») — 1888 жылдан 1939 жылға дейін Парижде шығып тұрған газет.
«Le Radical» («Радикал»)—газет; 1881 жылдан Парижде шығады.
«Berliner Tageblatt» — «Berliner Tagcblatt und Handels- zeitung» («Берлин Күнделікті Листогы және Сауда Газеті»); 1871—1939 жылдары шықты.—164.
76 Бұл документ В. И. Лениннің 1909 жылы ноябрьдің аяғын- да жазған мақаласының басы (мақаланың аяғы табылған жоқ). Мақала «Пролетарийдің» 50-номеріне арналып жазыл- ған болатын, бірақ басылған жоқ. Мұның орнына Ленин «Қазіргі идеялық ауа жайылушылықтың кейбір негіздері ту- ралы» деген мақала жаза бастады, бұл мақаланыц бірінші бөлімі 1909 жылғы 28 ноябрьде (11 декабрьде) «Пролетарий- дің» 50-номерінде басылды (қараңыз: осы том, 143-151- беттер).
«Пролетарийдіц» осы номерінде «Жұмысшы қозғалысы- нан» деген бөлімде Петербургтен «Тр.» деп қол қойған «бұрынғы искрашыл және қарт болыпевиктің» хаты жария- ланды, В. И. Ленин осы мақаласында сол хатқа талдау жа- сап, одан цитат келтіреді. — 166.
77 Осы мақала жарыққа шығардан' бұрып В. И. Ленин 1909 жылғы 29 октябрьде (жаңаша) Льежде копшілікке арнап «Контрреволюциялық буржуазияның идеологиясы» деген реферат оқыды; 26 ноябрьде Ленин Парижде «Контрреволю- циялық либерализмнің идеологиясы («Вехидің» табысы және оның қоғамдық маңызы)» деген реферат оқыды; рефе- раттың жоспарын осы томның 469-бстінен қараңыз. — Т79.
78 «Московские Ведомости» («Москва Ведомостары»)—газет, оны 1756 жылдан бастап Москва университеті бастапқы кезде шағын листок түрінде шығарған. 1863 жылдан газет М. Н. Катковтың қолына көшті де, помещиктер мен дін басыларының ең пеакцияшыл топтарының көзқарастарын

ЕСКЕРТУЛЕР
527
жүргізген монархияльіқ-ұлтшылдық органға айналды. 1905 жылдан — қаражүздіктердің ең басты органдарының бірі. Ұлы Октябрь социалистік революциясына дейін шьіғып тұрды. —181.
79 «Терт талап»—демократиялық сайлау жүйесінің қысқар- тылған аты, оған төрт талап: жалпыға бірдей, тец, төте және жасырын сайлау правосы жатады. — 185.
80 Жоғары мүліктік сайлау цензін төмендету жөніндегі талап- қа 1840—1848 жылдардағы француз үкіметінің іс жүзіндегі басшысы, 1847 жылы Министрлер советі председателі болып ресми тағайындалған Гизо «Мырзалар, байыңдар, сіздер де сайлаушы боласыздар» деген сөздермен жауап берді.
П. А. Столыпин өзінің 1908 жылы 5 (18) декабрьде III Мемлекеттік думаның мәжілісінде сөйлеген созінде үкімет «сорлылар мен маскүнемдерге емес, әлділер мен күштілерге үміт артады» деп 1906 жылғы 9 (22) ноябрьдегі указдың негізгі мазмұнын білдірді. — 186.
81 Әцгіме РСДРП бесінші (Лондон) съезінің «Пролетарльіқ емес партияларға көзқарас туралы» қарары жонінде болып отыр (қараңыз: «КПСС съездсрінің, конференцияларыньщ және Орталық Комитет пленумдарының қарарлары мен шешімдері», 1-том, «Қазақстан» баспасы, 1971, 229—231-бет- тер). —189 •
82 «Қазіргі кезең және партияның міндеттері туралы» деген қарарды қараңыз («КПСС съездерінің, конференцияларыньщ және Орталық Комитет пленумдарының қарарлары мен шешімдері», 1-том, «Қазақстан» баспасы, 1971, 269—272-бет- тер). —189.
83 «Московский Еженедельник» («Москва Апталығы»)—жур- нал, ірі буржуазия мен помеіциктердің конституциялық-мо- нархиялық ұйымы —«Бейбіт жаңарту партиясыныц» орга- ны; князь Е. Н. Трубецкойдың редакциясымен 1906 жылдан 1910 жылға дейін Москвада шығып тұрды; Н. Н. Львов, В. А. Маклаков, Г. Н. Трубецкой және басқалар журнал- дыц ең белсенді қызметкерлері болды; журналға «вехишіл- дер» Н. А. Бердяев, М. О. Гершензон, П. Б. Струве жэне басқалар қатысты. —193.
54 «Трибуна» («De Tribune»)— 1907 жылы Голланд социал- демократиялық жұмысшы партиясыныц сол қанаты (Пан- некук, Гортер, Вайнкоп, Генриетта Роланд-Гольст) негізін салған газет. 1909 жылдан, солшылдар партия дан шьіғары- лып, олар Голландия социал-демократиялық партиясын құрғаннан кейін, осы партияның органы болды; 1918 жыл- дан — Голланд коммунистік партиясыныц органы; осы атпен 1937 жылғы апрельге дейін шығып тұрды. — 200.

528
ЕСКЕРТУЛЕР
85 Штутгарттағы халықаралық социалисты конгресс (II Интер- националдың VII конгресі) 1907 жылы 18—24 августа болып өтті. Конгресс туралы В. И. Лениннің «Штутгарттағы халық- аралық социалистік конгресс» деп аталғап екі мақаласын қарацыз (ПІығармалар толық жинағы, 16-том, 72—79, 82— 94-беттер). — 200.
86 Америка социалисты жумысшы партиясы 1876 жылы Фила- дельфиядағы бірігу съезінде I Интернационалдың америка- лық секциялары мен басқа социалистік ұйымдардың қосы- луы нәтижесінде құрылды. Съезд Маркс пен Энгельстіц серігі Ф. А. Зоргеніц басшылық етуімеп өтті. Партияның басым көпшілігі Американың байырғы жұмысшыларымен жөнді байланысы жоқ иммигранттар болды. Алғашқы жыл- дары партиядағы басшылық лассалыпылдэрдың қолында болды, олар сектанттық-догматтық сипатта қателер жіберді. Партия басшыларының бір бөлегі партияның басты мінде- ті парламенттік қызмет деп біліп, бұқараның экономикалық күресіне басшылық етудің маңызын жете бағаламады, ал басқа бөлегі тред-юнионизмге және анархизмге бой ұрды. Басшылықтың идеялық және тактикалық тұрлаусыздығы партияны әлсіретуге және одан бірнеше топтардың бөлініп шығуына әкеліп соқтырды. Маркс пен Энгельс америкап социалистерінің сектанттық тактикасын қатты сынады.
90-жылдары Социалистік жұмысшы партиясыныц басшы- лығына партияның Д. де-Леон бастаған сол қанаты келді, бірақ олар анархистік-синдикалистік сипаттағы қателерге жол берді. Социалистік жұмысшы партиясы жұмысшы та- бының жекелеген талаптары үшін күрестен, реформистік кәсіподақтарда жұмыс істеуден бас тартып, бұқаралық жұ- мысшы қозғалысымен онсыз да нашар байлапысын барған сайын әлсірете түсті. Бірінші дүние жүзілік соғыс жылда- рында (1914—1918) Социалистік жұмысшы партиясы интер- национализмге қарай ойысты. Ұлы Октябрь социалистік революциясының ықпалымен партияның неғұрлым револю- цияшыл бөлегі Америка Коммупистік партиясын құруға белсене қатысты. Қазіргі кезде Социалистік жұмысшы пар- тиясы Америка Құрама Штаттарындағы жұмысшы қозғалы- сына ықпалы жоқ саны аз ұйым болып қалды. — 202.
87 Англия тзуелсіз жумысшы партиясы (Independent Labour Party)—стачкалық күрес жанданған және Англия жұмысшы табының буржуазиялық партиялардан тәуелсіздік алу жо- лындағы қозғалысы күшейген жағдайда 1893 жылы «жаңа тред-юниондардың» басшылары негізін қалаған реформистік ұйым. Тәуелсіз жұмысшы партиясына «жаңа тред-юнион- дар дың» және бірқатар ескі кәсіподақтардың мүшелері, фабийшылдардың ықпалындағы интеллигенция мен ұсақ буржуазияның өкілдері кірді. Партияны Кейр Гарди бас-

ЕСКЕРТУЛЕР
529
қарды. Өндірістің, бөлістің және айырбастың барлық құ- рал-жабдықтарын коллектив болып иелену, сегіз сағаттық жұмыс күнін енгізу, балалар ецбегіне тыйым салу, әлеумет- тік қауіпсіздендіруді және жұмыссыздық жөнінен жәрдем берілуін енгізу жолында күресуді партия өзінің программа- сы етіп қойды.
Ф. Энгельс Тәуелсіз жұмысшы партиясы Социал-демо- кратиялық федерацияның сектанттық қателеріне ұрынбай- ды және шын мәніндегі бұқаралық жұмысшы партиясы бо- лады деп сеніп, оның құрылуын мақұлдап қарсы алды. Бірақ Тәуелсіз жұмысшы партиясы құрылғаннан бастап-ақ буржуазиялық реформистік позицияда болды, негізгі наза- рын күрестің парламенттік формасына және либералдық партиямен парламенттік келісімдер жасасуға аударды. Тәуелсіз жұмысшы партиясын сипаттай келіп, Ленин бы- лай деп жазды: «іс жүзіпде мұпың өзі әрқашан да буржуа- зияға тәуелді болып келген оппортунистік партия», бұл партия «тек социализмнен ғана «тәуелсіз», ал либерализм- ге өте тәуелді» (Шығармалар, 29-том, 494-бет; 18-том, 366- бет).— 202.
ННС — Поляк социалистік партиясы (Polska Partia Socjalis- tyczna) — 1892 жылы құрылған реформистік ұлтшыл пар- тия. Тәуелсіз Польша үшін күрес ұраиымен әрекет жаса- ған, Пилсудский жәпе оның жақтастары басқарған Поляк социалистік партиясы поляк жұмысшылары арасыпда сспа- ратистік, ұлтшылдық насихат жүргізді, сөйтіп оларды са- модержавие мен капитализмге қарсы орыс жұмысшылары- мен бірлесіп күресуден басқа жаққа бұрып әкетуге ты- рысты.
Поляк социалистік партиясыпың бүкіл тарихы бойына қатардағы жұмысшылардыц ықпалымен партия ішінде сол- шыл топтар туып отырды. Кейінірек олардың кейбіреуі поляк жұмысшы қозғалысының революциялық қанатына қосылды.
1906 жылы Поляк социалистік партиясы Поляк социалис- тік партиясы-«солшылдар» және оңшыл, шовинистік Поляк социалистік партиясы-«оңшылдар» («революциялық фрак- ция») делінетін екі жікке бөлінді.
Поляк социалистік партиясы-«соліпылдар» болыпевиктер партиясының, сондай-ақ Польша Корольдігі мен Литва социал-демократиясының (ПКмЛСД-ның) ықпалымен бір- тіндеп дәйекті революциялық позицияға көше бастады.
Бірінші дүние жүзілік соғыс жылдарында Поляк социа- листік партиясы-«солшылдардың» көпшілік бөлегі интерн а- ционалистік позицияда болды; ол 1918 жылғы декабрьде Польша Корольдігі мен Литва социал-демократиясымен бірікті. Біріккен партиялар Польша Коммунистік жұмысшы партиясын құрды (Польша Коммунистік партиясы 1925 жылға дейін осылай аталды).
Оцшыл Поляк социалистік партиясы бірінші дүние жүзі-

530
ЕСКЕРТУЛЕР
лік соғыс кезінде национал-шовинизм саясатын жүргізе бер- ді; ол Галиция территориясында поляк легиондарын ұйым- дастырды, бұл легиондар Австрия-Германия империализмі жағында соғысты.
Поляк буржуазиялық мемлекеті құрылғаннан кейін оң- шыл Поляк социалистік партиясы 1919 жылы бұрынырақта Германия мен Австрия басып алған Польша тсрритория- сындағы Поляк социалистік партиясының бөліктерімен бірігіп, қайтадан Поляк социалистік партиясы деп аталды. Үкімет басына келген соц, ол өкімет бнлігінің поляк бур- жуазиясыпың қолыиа көшуіие жәрдемдесті, ұдайы анти- коммунистік насихат жүргізді және Совет еліне қарсы агрессия саясатыи, Батыс Украина мен Батыс Белоруссия- ны басып алу және қанау саясатын қолдады. Поляк социа- листік партиясының мұндай саясатпен келіспеген жекеле- ген топтары Польша Коммунистік партиясына қосылып отырды.
Пилсудскийдің фашистік төңкерісінен (1926 жылғы май) кейін Поляк социалистік партиясы формальды түрде парла- менттік оппозицияда болды, бірақ іс жүзінде фашистік режимге қарсы белсенді күрес жүргізген жоқ, антикомму- нистік және антисоветтік насихатты одан әрі жалғастыра берді. Бұл жылдары Поляк социалистік партиясыныц сол- шыл элементтері бірқатар иауқандарда бірыңғай майдан тактикасын қолдап, поляк коммунистерімен ынтымақтаса әрекет жасады.
Екінші дүние жүзілік соғыс кезінде Поляк социалистік партиясы тағы да жікке бөлінді. Оның «Wolnosc, Rowno^c, Niepodleglosc» («Бостандық, Теңдік, Тәуелсіздік») деп аталған реакциялық, шовинистік бөлігі Лондондағы реак- циялық поляк эмигранттық «үкіметіне» қатысты. Поляк социалистік партиясының өзін «Поляк социалистерініц жұ- мысшы партиясы» (ПСЖП) деп атаған екінші, солшыл бөлігі 1942 жылы құрылған Поляк жұмысшы партиясыпың (ПЖП) ықпалымен гитлершіл оккупанттарға қарсы күрес- тің халықтық майданына еніп, Полыпаны фашистік құл- дықтан азат ету жолында күрес жүргізді, сойтіп СССР-мен достық байланыс орнату позициясына көшті.
1944 жылы, Полынаның шығыс бөлігі иеміс оккупациясы- нан азат етіліп, Поляк ұлт азаттық комитеті құрылғаннан кейін, Поляк социалистерініц жұмысшы партиясы қайтадан Поляк социалистік партиясы деп аталды да, Поляк жұмыс- шы партиясымен бірге халықтық-демократиялық Польшаны орнатуға қатысты. 1948 жылы декабрьде Поляк жұмысшы партиясы мен Поляк социалистік партиясы бірігіп, Поляк біріккен жұмысшы партиясын (ПБЖП) құрды. — 202.
89 Америка социалист™, партиясы 1901 жылы июльде Нндиано- полистегі съезде Америка Құрама Штаттарының Социалис- тік жұмысшы партиясы мен Социал-демократиялық партия-

ЕСКЕРТУЛЕР
531
90
сынан бөлініп шыққан топтардың бірігуі нәтижесінде қа- лыптасты, ал Социал-демократиялық партияны ұйымдас- тырушылардың бірі Америка Құрама Штаттарындағы жұ- мысшы қозғалысының белгілі қайраткері Юджин Дебс бол- тан еді. Ол жаңа партияның негізін салушылар қатарында да болды. Партияның әлеуметтік құрамы әр текті еді: оған американ жұмысшылардың бір бөлегі, иммигрант-жұмыс- шылар, сондай-ақ ұсақ фермерлер және ұсақ буржуазиядан шыққандар кірді. Партияның центристік және оңшыл оп- портунистік басшылығы (Виктор Л. Бергер, Морис Хилл- квит және басқалар) пролетариат диктатурасының қажетті- гін теріске шығарды, партияның қызметін негізінен сайлау науқандарына қатысумен шектеп, күрестің революциялық әдістерінен бас тартты. Бірінші дүние жүзілік соғыс жылда- рында (1914—1918) Социалистік партияда үш ағым болды: социал-шовинистер — үкіметтің империалистік саясатын қолдады; центристер империалистік соғысқа тек сөз жүзін- де ғана қарсы шықты; революциялық азшылық — интерна- ционалистік позиция ұстады және соғысқа қарсы күресті.
Социалистік партияның Чарлз Рутенберг, Уильям Фостер, Уильям Хейвуд және басқалар бастаған сол қанаты проле- тарлық элементтерге сүйене отырып, партияның оппорту- нистік басшылығына қарсы, пролетариаттың дербес саяси әрекет жасауы үшін, тап күресі принципі негізінде өндіріс- тік кәсіподақтар құру үшін күрес жүргізді. 1919 жылы Социалистік партия жікке бөлінді. Социалистік партиядан шыққан сол қанат Америка Құрама Штаттарының Комму- нистік партиясын құрудың инициаторы әрі негізгі ұйтқысы болды.
Қазіргі кезде Социалистік партия саны аз сектанттық ұйым болып қалды. — 202.
«Вперед» тобы — шақырымпаздардың, ультиматистердің жә- не құдай жасампаздардың антибольшевиктік, антипартия- лық тобы; ультиматистік-шақырымпаздық фракциялық орталық — Капридегі мектеп сәтсіздікке ұшырағаннан ке- йін, 1909 жылы декабрьде А. Богданов пен Г. Алексинскийдіц инициативасымен құрылды; «Вперед» деп аталатын баспа органы болды.
Впередшілдердің болыпевиктерге қарсы күресі барып тұрған припциисіздігімен және қандай айла-амалдан да жиренбейтіндігімен ерекшеленді. 1910 жылғы Январь пле- вумыида впередшілдер голосшыл-жойымпаздармен және троцкистермен тізе қосты. Впередшілдер плепумге өз тобын «партиялық баспа тобы» ретінде мойындатып, оның басы- лымдары үшін Орталық Комитеттен ақшалай жәрдем алып, пленумнан кейін пленум шешімдерін ультиматистік-шақы- рымпаздық позициядан қатты сынға алды және оларға ба- ғынудан бас тартты. Прага партия конференц,иясынан кейін впередшілдер конференция шешімдеріне қарсы күресте

532
ЕСКЕРТУЛЕР
жойымпаз-мепыпевиктермен және троцкистермен бірігіп кетті.
«Вперед» тобының аптипартиялық және антимаркстік принципсіздік іс-әрекеттері жұмысшыларды одан бездірді. «Бұл топтың ықпалы,— деп жазды Ленин,— әрқашан өте шамалы болды, сондықтан ол Россиядан қол үзген әр түрлі және дәрменсіз шетелдік топтармен келісімге келудің ар- қасында ғана амалдап омір сүрді» (Шығармалар, 17-том, 531-бет). Жұмысшы қозғалысында тірегі болмаған «Вперед» тобы іс жүзінде 1913 жылы тарап кетті, ал формальды түр- де 1917 жылғы Февраль буржуазиялық-демократиялық рево- люциясыпап кейіп озіпің омір сүруіп тоқтатты.— 204.
91 РСДРП Орталық Комитетінің пленумы, «бірігу» деген атпен мәлім болған пленум, 1910 жылы 2—23 январьда (15 ян- варь — 5 февральда) Парижде өтті.
Партияны және оның бірлігін нығайтудың жолдары мен әдістері туралы мәселе 1909 жылдың күзінде ерекше қатты қойылдьт. 1909 жылы ноябрьде В. И. Ленин «Пролетарийдіц» кеңейтілген редакциясы кеңесінің шешіміне сәйкес жойым- паздар мен шақырымпаздарға қарсы бірігіп күресу үшіп болыпевиктердің партияшыл-меиьшевиктермен жақында- суыныц, блок жасасуының жосиарын ұсьінды. Лениндік жоспарға қарама-қарсы ымырашылдар Г. Е. Зиновьев, Л. Б. Каменев және А. И. Рыков болыпевиктерді голосшыл- меныпевиктермеп (жойымпаздармен) жәнс троцкистермен біріктіруге тырысып бақты, ал мұның мәнісі — большевик- тік партияны іс жүзінде жою болар еді. Орталық Комитет- тің мүшелері И. Ф. Дубровинский мен В. П. Ногин де қобал- жып ымырашылдық жасады. Партиядағы және Россиядағы жағдай партиялық күштерді біріктіруге байланысты мәсе- лелерді қайткенде де шешуді талап еткендіктен, болыпевик- тер 1909 жылы 1 (14) ноябрьде Орталық Комитеттің Шетел- дік бюросына таяу арада партияның Орталық Комитетініц пленумын шақыру қажеттігі туралы мәлімдемө жолдады.
Орталық Комитеттің Январь пленумы жұмысына барлық фракциялар мен топтардыц өкілдері, сондай-ақ ұлттық со- циал-демократиялық ұйымдардың окілдері қатысты. Пле- нумда ымырашылдар көпшілік болды.
Ленин пленумда оппортунистер мен ымырашылдарға қарсы табанды күрес жүргізіп, жойымпаздық пен шақы- рымпаздықты батыл айыптауды талап етті, болыпевиктерді партияшыл-меньшевиктермен жақындастыру бағытын ұста- ды. Ленин кейіниен пленумдағы жағдайды сипаттай келіп, М. Горькийге былай деп жазды: «үш апта әуре-сарсаң бол- • дық, барлық нервілеріміз қажып бітті, жүз мыц шайтан басқыр!» (Шығармалар, 34-том, 428-бет).
Пленумның күн тәртібінде мына мәселелер түрды: 1) Ор- талық Комитеттің Орыс бюросының есебі; 2) Орталық Комитеттің Шетелдік бюросыныц есебі; 3) Орталық Орган

ЕСКЕРТУЛЕР
533
редакциясыныц есебі; 4) Ұлттық социал-демократиялық партиялардың орталық комитеттерініц есептері; 5) Партия ішіндегі істің жайы; 6) Кезекті партия конференциясын шақыру туралы; 7) РСДРП Орталық Комитетінің Уставы және басқа мәселелер.
Негізгі мәселені — партия ішіндегі істің жайы туралы мәселені талқылағанда голосшыл-меныпевиктер впередшіл- дермен блок жасасып және троцкистөрдің қолдауымен пленумда жойымпаздық пен шақырымпаздықты қорғауға тырысты. Бірақ Лениннің талап етуімен пленум «Партия ішіндегі істің жайы туралы» 'қарар қабылдадьі, ол «жойым- паздықты кіпәлайтын және социал-демократияның думалық жұмысын, сондай-ақ жария мүмкіндіктерді пайдалануын мойындауды сөзсіз талап ететін 1908 жылғы декабрь қарар- ларының турадан-тура, тікелей қорытындьісы, табиғи жал- ғасы мен аяқталуы» болды (Шығармалар, 17-том, 210-бет). Голосшыл-меньшевиктердің, впередшілдер мен троцкистер-' дің қысымымен ымырашылдар және ұлттық ұйымдардың өкілдері қарарда жойымпаздар мен шақырымпаздарды өз аттарымен атамауға келісім жасасқанына қарамастан, пле- нум қарары жойымпаздық пен шақырымпаздықты айыпта- ды, бұл ағымдардың қауіпті екенін ж-эпо олармен күресу қажеттігін мойындады.
Кейіннен Ленин Январь пленумының маңызына баға бере келіп, былай деп көрсетті: пленум РСДРП V (1908 ж. Жал- пы россиялық) конферепциясының қарарын дамыта оты- рып, жойымпаздық пен шақырымпаздық — пролетариатқа буржуазиялық ықпал жасаудың көріпісі деп қаулы қабыл- дап, партияның контрреволюция дәуіріндегі тактикалық бағытын біржолата белгілеп берді. Пленум сондай-ақ партияның шын бірлігін осы тарихи кезеңдегі партияның идеялық-саяси міндеттеріне байланысты етіп құру қажетті- гі жөнінде мәселе қойды.
Сонымен қатар Ленин пленумның ымырашылдық шешім- дерін қатты айыптады. Ымырашылдар Троцкиймен одақта- сып, Лениннің наразылығына қарамастан, партияның орта- лық мекемелеріне партияшыл-меньшевиктерді емес, голос- шыл-меньшевиктерді (жойымпаздарды) өткізді. Пленум Троцкийдің газеті — вепалық «Правдаға» ақшалай жәрдем көрсету және оның редакциясына Орталық Комитеттің өкі- лін енгізу жөнінде қаулы алды. «Вперед» тобы партиялық баспа тобы деп танылды. Большевиктік орталық таратылып, «Пролетарий» газетінің шығарылуы тоқтатылды; больше- виктер мүліктерінің бір бөлегін Орталық Комитетке берді, ал қалған бөлегі аралық адамдарға, сақтаушылар деп ата- латындарға (К. Каутскийге, Ф. Мерингке, К. Цеткинге) тапсырылды, бұлар, голосшыл-меныпевиктер өздерінің фракциялық орталығын жойып, өздерінің фракциялық орга- нын шығаруды тоқтатқан күнде, бұл мүліктерді екі жыл ішінде Орталық Комитетке өткізуі керек болды. Пленум

534
ЕСКЕРТУЛЕР
«Фракциялық орталықтар туралы» шешімде «партия мен партия бірлігініц мүдделері «Голос Социал-Демократа» газетінің ең таяу болашақта жабылуын талап етеді» деп атап көрсетті. Бірақ, Ленин жазғандай, пленум голосшыл- дар (жойымпаздар) мен впередшілдердің өздерінің фрак- циясын таратып, фракциялық басылымдарды тоқтатуға тек сөз жүзінде берген уәдесімен шектелді. Пленумның ымырашылдық шеіиімдері жойымпаздар мен шақырымпаз- дарға тиімді болды және партияға үлкен зиянын тигізді.
Голосшыл-мепыпевиктер, впередшілдер және троцкистер пленум шешімдеріне бағынудан бас тартты. «Голос Социал- Демократа» жабылған жоқ. Жойымпаздар өздерінің орга- ны—«Наша Заряны» Россияда жария шығарды, оған голос- шылдар жазып тұрды. «Вперед» тобы да өзінің жікшілдік қызметін тоқтатқан жоқ. Троцкистік «Правда» редакциясы Орталық Комитеттің бақылауына бағынудан бас тартты. Партияның орталық мекемелеріне кіріп алған жойымпаз- меныневиктер олардыц қызметін жөнге салдырмай, жергі- лікті партия ұйымдарының жұмысын бүлдіріп отырды.
Осыған байланысты 1910 жылы күзде болыпевиктер Ян- варь пленумында фракциялар қабылдаған келісімдерді өзде- ріне міндетті деп санамайтынын мәлімдеді. Болыпевиктер өз органы—«Рабочая Газетаны» шығара бастады. Олар жаңадан пленум шақыруды алға қойып, оздерінің Орталық Комитетке шартты түрде берген мүліктерін және ақша қаражаттарын қайтаруды талап етті.
Январь пленумының протоколдары табылған жоқ. Пле- пум жұмысы, онда жойымпаздармен, впередшілдермен, троцкистермен және ымырашылдармен болған күрес В. И. Лениннің «Публицистің заметкалары» деген мақала- сында (осы том, 257—330-беттер) жан-жақты баяндала- ды.— 207.
92 Қарацыз: «КПСС съездерінің, конференцияларының жәпе Орталық Комитет пленумдарыныц қарарлары мен шешім- дері», 1-том, «Қазақстан» баспасы, 1971, 314—325-беттер).— 207.
93 «Жойымпаздар «Голосы» партияға қарсы» деген мақаланы В. И. Ленин «Социал-Демократ» газетінің 12-номеріне ар- нап, редакциялық мақала ретінде жазды. 1910 жылы март- тың екінші жартысындгі мақала жеке оттиск етіліп шыға- рылды, одан соц барып «Социал-Демократ» газетінде басыл- ды. — 217.
94 «Дискуссионный Листок» («Айтыс Листогы»)—РСДРП Орта- лық Органы «Социал-Демократқа» қосымша; РСДРП Орта- лық Комитетінің 1910 жылғы январь пленумының қаулысы бойынша 1910 жылғы 6 (19) марттан 1911 жылғы 29 апрель- ге (12 майға) дейін Парижде шығып тұрды. Үш номері

ЕСКЕРТУЛЕР
535
шықты. Редакция құрамына большевиктерден, меныпевик- тердеи, ультиматистерден, бундшылдардан, плехановшыл- дардан, поляк социал-демократиясынан және Латыш өлкесі социал-демократиясынан өкілдер кірді. «Дискуссионный Листоктыц» бірінші және екінші номерлерінде В. И. Ленин- нің «Публицистің заметкалары» деген мақаласы; үшінші номерінде — «Россиядағы партия ішіндегі күрестің тарихи мәпі» деген мақаласы (қараңыз: осы том, 257—330, 389— 409-беттер) жарияланды. — 217.
95 Әңгіме РСДРП Орталық Комитеті Шетелдік бюросыныц «Шетелдегі барлық жолдастарға» хаты туралы болып отыр, ол хат 1910 жылы 3 (16) мартта жеке листок болып шықты.
Орталық Комитеттің Шетелдік бюросын (ОКШБ) Орта- лық Комитеттің Орыс бюросына бағынатын шетелдегі жал- пы партиялық өкілдік ретінде (құрамында үш адам) 1908 жылы августа РСДРП Орталық Комитетінің пленумы құр- ды. Орталық Комитеттің Шетелдік бюросының міндеті Рос- сияда жұмыс істейтін Орталық Комитетпен және шетелде жұмыс істейтін Орталық Комитет мүшелерімен ұдайы бай- ланыс жасап отыру, РСДРП-ға жәрдемдесетін шетелдік топтардыц және олардың Орталық бюросыныц қызметін бақылау, шетелдегі ұйымдардьщ Орталық Комитет кассасы- на откізуге тиісті ақшасын қабылдау және Орталық Коми- теттің пайдасына ақша жинауды ұйымдастыру болды. РСДРП-ға жәрдемдесетін шетелдік топтардың бәрің бірік- тіру және оларды бірыңғай жалпы партиялық басшьілыққа бағындыру мақсатымен Орталық Комитеттің август плену- мы Орталық Комитеттің Шетелдік бюросына бұл топтардың арнаулы съезін откізуді тапсырды. Бірақ жойымпаз-мень- шевиктер қолға түсіріп алған Шетелдік топтардың Орталық бюросының қасарыса қарсыласуы салдарынан Орталық Ко- митеттің Шетелдік бюросы 1909 жыл бойына съезді шақыра алмады.
Орталық Комитеттің 1910 жылғы январь пленумы Орта- лық Комитеттің Шетелдік бюросып қайта құрып, оның жалпы партиялық істерге басшылық етудегі ролін шектеді, бірақ тиісінше Орталық Комитеттің Орыс бюросының өкіл- дігін күшейтті. Орталық Комитеттің Шетелдік бюросының құрамы 5 адамнан белгілепді, олардың үшеуі ұлттық ұйым- дардың орталық комитеттеріпіц өкілдері болды. Орталық Комитеттің Шетелдік бюросына мыналар кірді: большевик- терден — А. И. Любимов, меныпевиктерден — Б. И. Горев (Гольдман), поляк социал-демократтарынан — Я. Тышка, бундшылдардан — Ионов (Ф. М. Койген) жэие латыш социал-демократтарынан — Я. А. Берзин. Көп кешікпей Орталық Комитеттіц Шетелдік бюросының құрамы өзгерді; оған большевиктерден Н. А. Семашко (Александров), бунд- шылдардан М. И. Либер және латыш социал-демократтары- нан Шварц (Ю. Элиас) кірді; соңғы екеуі — жойымпаздар.

536
ЕСКЕРТУЛЕР
Сонымен, Орталық Комитеттіц Шетелдік бюросында тұрақ- ты жойымпаздық көпшілік қалыптасты, ол партияның орта- лық мекемелерінің жұмысыпа қалайда іріткі салуға тыры- сып бақты. Орталық Комитеттің январь пленумының шешімдерін жойымпаздардың орындамауымен байланысты большевиктер Орталық Комитеттің пленумын өткізуге күш салды, бірақ Орталық Комитеттің Шетелдік бюросы оиы үнемі шақыртпай тастап отырды, бұл әрекетінен оның антипартиялық позпңшгсы ерекше айқьтн көрінді. Орталық Комитеттің Шотелдік бюросыпьтң жойымпаздық тактикасы болыневпктердің окілі И. А. Семашконың 1911 жылы май-, да Орталық Комитеттіц Шетелдік бюросы құрамыпан шығу туралы отіпіш беруге мәжбүр болуына әкеп соқтырды.
РСДРП Орталық Комитеті мүшслерінің 1911 жылы июнь- де Парижде өткізілген кеңесі Орталық Комитеттің Шетел- дік бюросының саяси бағытын айыптаған шешім қабылда- ды. Кеңестің қарарында Орталық Комитеттің Шетелдік бю- росы бірқатар жағдайларда, мысалы, РСДРП-ның шетелдік топтарын біріктіру туралы, Орталық Комитеттің пленумын шақыру туралы мәселеде, Россиядағы социал-демократия- лық жария басылымдарды қолдап отыру туралы мәселеде және көптеген басқа мәселелерде 1910 жылғы пленумның қаулыларын бұзып, антипартиялық, фракциялық саясат жолына түскендігі айтылды. Кеңес Орталық Комитеттің Шетелдік бюросыныц антипартиялық әрекеттерін айыптап, оның одан арғы болу-болмауы туралы мәселені РСДРП Орталық Комитетінің ең таяуда өтетін пленумының ше- шуіне тапсырды.
1911 жылы ноябрьде Орталық Комитеттің Шетелдік бю- росынан поляк социал-демократиясының өкілі, одан соң латыш социал-демократиясыныц окілі де кейін шақырып алынды. 1912 жылы январьда Орталық Комитеттіц Шетелдік бюросы өзінен-өзі таратылды. — 222.
96 «Геростратша әйгілі документ»— жойымпаздардың көзқара- сын уағыздаған «Ашық хат»—оған меныпевиктер: С. 0. Це- дербаум (Августовский); М. С. Макадзюб (Антон); В. К. Иков (Вадим); Л. Н. Радченко (В. Петрова); Б. С. Цейтлин (Георгий); В. О. Цедербаум (Георг); В. А. Гутовский (Евг. Га — аз); Г. И. Пригорный (Крамольников); Б. А. Гинзбург (Д. Кольцов); Р. С. Гальберштадт (Нат. Михайлова); К. М. Ермолаев (Роман); М. Л. Хейсин (Ромул); С. И. Пор- тугейс (Соломонов); Ф. А. Липкин (Череванин); П. А. Брон- штейн (Юрий); Я. А. Пилецкий (Я. П.— ий) қол қойды. — 223.
97 Орталық Комитеттің Орыс бюросы Орталық Комитет мүше- лерінің Россияда жұмыс істейтін коллегиясының жалпы жиналысында сайланды. Бюро Орталық Комитеттің жалпы жиналыстары аралығында Орталық Комитеттің орыс колле-

ЕСКЕРТУЛЕР
537
гиясының барлық істерін басқарды (қараңыз: «КПСС съез- дерінің, конференцияларының және Орталық Комитет пленумдарының қарарлары мен шешімдері», 1-том, «Қазақ- стан» баспасы, 1971, 319—320-беттер). — 223.
98 «Орталық Комитвттің Россияда қызмет етуші мушелерінің бірі»— В. П. Ногин. — 224.
99 «Освобождениешілдер»—«Освобождение» журналының төңі- регіне топтасқан либерал буржуазияның өкілдері.
«Освобождение» («Азаттық»)—екі аптада бір рет шығып тұрған журнал; 1902 жылғы 18 июньнен (1 июльден) 1905 жылғы 5 (18) октябрьге дейін П. Б. Струвенің редакциясы- мен шетелде шығып тұрды. Оппозициялық земство қозға- лысының негізінде туған «Освобождение» іс жүзінде орыс либерал буржуазиясының органы болып, баяу-монархистік либерализм идеяларын жүргізіп отырды. 1903 жылы жур- налдың төңірегінде «Азаттық одағы» құралып (1904 жылғы январьда қалыптасты да), 1905 жылғы октябрьге дейін өмір сүрді. Земствошыл-конституционалистермен қатар «осво- бождениешілдер» 1905 жылғы октябрьде құрылған кадеттер партиясының— Россиядағы басты буржуазиялық партияның ұйтқысы болды. — 228.
100 Ф. Энгельстің ағылшын тілінде шыққан «Социализмнің уто- пиядан ғылымға қарай дамуы» деген кітапшасына жазған өзінің кіріспесін қараңыз; онда ол 1892 жылы былай деп жазды: «Жеңістің, ең болмағанда, сол кездің өзінде-ақ жинап алуға боларлық пісіп жетілгеп жсмістерін буржуа- зияның қамтып қалуы үшін революцияны бұл мақсаттан едәуір әрірек апару керек болды...» (К. Маркс пен Ф. Эн- гельс. Таңдамалы шығармаларының екі томдығы, II том, 1955, 95-бет).—229.
101 В. И. Ленин Н. Г. Чернышевскийдіц «Пролог» романыныц қаһарманы Волгиннің сөзін келтіріп отыр (қарацыз: Н. Г. Чернышевский. ІПығармалар толық жинағы, XIII том, 1949, 197-бет).—231.
102 Қараңыз: РСДРП бесінші (1908 ж. Жалгіы россиялық) кон- ференциясы қабылдаған «Қазіргі кезец және партияның міндеттері туралы» қарар («КПСС съездерінің, конферен- цияларыныц және Орталық Комитет пленумдарының қарар- лары мен шешімдері», 1-том, «Қазақстан» баспасы, 1971, 269—272-беттер).— 238.
103 «31 март декларациясы» — 1909 жылғы 24 августағы (6 ссп- тябрьдегі) «Ережелерге» байланысты 32 депутат қол қойған Думадағы социал-демократиялық фракцияның сұрауын тал- қылағанда министрлер Советінің председателі П. А. Столы-

538
ЕСКЕРТУЛЕР
пиннің сөйлеген сөзі газеттерде осылай аталды. Бұл «Ере- желер» бойынша әскери және әскери-теңіз ведомстволарына қатысты мәселелердің бәрі Мемлекеттік думаның қарауынан алынып тасталды.— 239.
104 Бұл арада 1910 жылы 14—20 мартта (27 март — 2 апрельде) Петербургте өткеп біріккен дворяндардың VI съезінде граф А. А. Бобринский діц «Мемлекеттік дума да қоғам құрылысы мен дворяндарға тіл тигізілгепі» туралы баяндамасы айты- лып отыр. Біріккен дворяидар совөті — 1906 жылы майда губерниялық дворяидар қоғамдары уәкілдерінің бірінші съезіпде құрылгап крепостпик-помещпктердің контрреволю- циялық ұйымьі; 1917 жылғы октябрьге дейін өмір сүрді. Ленин Біріккен дворяндар советіп «біріккен крепостниктер- дің советі» деп атадьг.— 240.
105 «Жас туріктвр» — 1889 жылы Стамбулда негізі қаланған, «Бірлік және прогресс» деп аталған түрік буржуазиялық-по- мещиктік ұлтшыл партиясының мүшелерін Европада осылай атаған. Жас түріктер сұлтанның абсолютисты окімет билігін шектеуге жәпе феодалдық империяны буржуазиялық кон- ституциялық-монархиялық мемлекетке айналдыруға, елдің экономикалық және саяси омірінде түрік буржуазиясының ролін күшейтуге тырысты. Армияныц қолдауымен жоғары- дан жасалған буржуазиялық революцияның нәтижесінде 1908 жылы июльде өкімет басына келген жас түріктер үкі- меті монархияны сақтап қалды және реакциялық саясат жүргізді. Бірінші дүние жүзілік соғыста Түркия жеңіліске ұшырағаннан кейін (1918 жылғы күзде) жас түрік партиясы өзін таратылды деп жариялады.— 243.
100 РСДРП-ға жәрдемдесетін Париждегі екінші топтың аталып отырған қарары 1910 жылғы 30 марттағы (12 апрельдегі) жи- налыста қабылданып, жеке листовка етіліп басылды. Қарар Орталық Комитеттің январь (1910) пленумының шешімдерін жойымпаздардың жүзеге асырмауға тырысқан әрекеттерін айыптады және барлық партиялық социал-демократтарды, олардың ішіиде партияшыл-меныпевиктерді де, пленум ше- шімдеріи іс жүзінде жүзеге асыруға, жікшілдер мен жойым- паздарға қарсы күресте ынтымақты болуға шақырды. Қарар шақырымпаздық пен ультиматизмді жақтаушылардан пле- нум шешімдерін орындауды және антипартиялық «Вперед» тобын жоюды талап етті.
РСДРН-ға жәрдемдесетін Нариждегі екінші топ 1908 жы- лы 5 (18) ноябрьде құрылды. Ол Париждегі меньшевиктер- мен ортақ топтан бөлініп шықты; болыпевиктерді, олардың ішінде Большевиктік орталықтың мүшелерін біріктірді.— 251.
107 Махистер — махизмді яки эмпириокритицизмді жақтаушы- лар. Бұл реакциялық субъективтік-идеалистік философия-

ЕСКЕРТУЛЕР
539
лық ағым XIX ғасырдың аяғында — XX ғасырдың басында Батыс Европада кең таралды. Мұның негізін австриялық физик әрі философ Э. Мах пен неміс философы Р. Авенари- ус салды. Махизм буржуазиялық идеалистік философияның жұмысшы табына мейлінше қауіпті бағыты болды, өйткені ол сөз жүзінде идеализмге қарсы шығып, қазіргі жараты- лыс тану ғылымына сүйенген болды, сөйтіп оған сырттай қарағанда «ғылыми» түр берді. Реакция жылдарында Рос- сияда социал-демократиялық интеллигенцияның бір бөлегі махизмнің ықпалына түсті. Махизм әсіресе интеллигент- меныпевиктердің арасында (Н. Валентинов, П. Юшкевич және басқалар) кец тарады. Болыпевиктерден де әдебиетші- лердің бір бөлегі (В. Базаров, А. Богданов, А. Луначарский және басқалар) махизм позициясына түсті. Орыс махистері марксизмді дамыту туралы екіжүзді сөздерді бетке ұстап, іс жүзінде маркстік философияның негіздеріне ревизия жа- сады. В. И. Ленин өзінің «Материализм және эмпириокрити- цизм» деген кітабында махизмнің реакциялық мәнін ашып берді, маркстік философияны ревизионистердің қастандығы- нан сақтап қалды, диалектикалық және тарихи материа- лизмді жаңа тарихи жағдайда жан-жақты дамытты. Махизм- ді талқандау меныпевизмнің, шақырымпаздық пен құдай жасампаздықтың идеялық позицияларына аса күшті соққы болып тиді.— 269.
108 В. И. Ленин К. Маркс пен Ф. Энгельстің лассалыпылдар мен эйзенахшылдардың бірігуі жайында 1875 жылы А. Бебель мен В. Браккеге ?казған хаттарындағы пікірі туралы айтып отыр (қараңыз: К. Маркс пен Ф. Энгельс. Тацдамалы хат- тар, Қаз. мемл. баспасы, 1958, 314—325-беттер).
Лассалыпылдар мен эйзенахшылдар — XIX ғасьірдың 60- жылдары мен 70-жылдарыныц бас кезіиде герман жұмысшы қозғалысында болған екі партия; негізіиен тактика мәселе- лері жөнінде, ец алдымен сол жылдардағы Германияныц саяси өміріндегі ец көкейтесті мәселе: Германияны қайта біріктіру жолдары туралы бұл екі партияныц арасында кес- кілескен күрес болды.
Лассальшылдар — немістің ұсақ буржуазпяшыл социали- сі Ф. Лассальдың жақтастары мен ізбасарлары, Жалпы гер- ман жұмысшы одағының мүшелері; бұл одақ 1863 жылы жұмысшы қоғамдарының Лейпцигте болған съезінде — жұ- мысшы табын өз ықпалына бағындыруға тырысқан буржуа- зияшыл прогрессистерге қарсы құрылды. Одақтың бірінші президенті Лассаль болды, ол одақтың программасын және тактикасының негіздерін тұжырымдады. Жалпыға бірдей сай- лау правосы үшін күрес — одақтың саяси программасы, мемлекеттің жәрдем ақшасымен жұмысшылардың өндіргіпі ассоциацияларьш құру — оныц экономикалық программасы

540
ЕСКЕРТУЛЕР
деп жарияланды. Пруссияның гегемон болуыпа бейімделген Лассаль мен оның жақтастары өздерінің практикалық қыз- метінде Бисмарктың ұлы державалық саясатын қолдады; «объективтік жағынан алғанда,— деп жазды Ф. Энгельс 1865 жылы 27 январьда К. Маркске,— бұл бүкіл жұмысшы қозға- лысында пруссактардың пайдасына жасалған арамдық пен опасыздық болды» (К. Маркс пен Ф. Энгельс. ІПығармалар, XXIII том, 1932, 232-бет). К. Маркс пен Ф. Энгельс лассаль- шылдықтың теориясын, тактикасын және ұйымдық прин- циптерін герман жұмысшы қозғалысындағы оппортунисты; ағым ретінде талай рет қатты сынады.
Эйзенахшылдар — Эйзенахтағы құрылтай съезінде 1869 жылы құрылған Германия социал-демократиялық жұмысшы партиясының мүшелері. Эйзенахшылдардың көсемі А. Бе- бель мен В. Либкнехт болды, оларға К. Маркс пен Ф. Эн- гельс идеялық ықпал жасап отырды. Эйзенах программасын- да Германия Социал-демократиялық жұмысшы партиясы өзін «Жұмысшылардың халықаралық серіктігінің секциясы деп санайды және оның талаптарын қостайды» деп көрсетіл- ген. Маркс пен Энгельс ұдайы кеңес беріп, сын пікірлер ай- тып отыруы арқасында эйзенахшылдар лассальдық Жалпы герман жұмысшы одағына қарағанда неғұрлым дәйекті ре- волюциялық саясат жүргізді; атап айтқанда, Германияны қайта біріктіру мәселелерінде олар «пруссактікке, бисмарк- шілдікке, ұлтшылдыққа аз да болса кеңшілік беруге қарсы күресіп, демократиялық және пролетарлық жолды дәйөкті түрде жақтады» (В. И. Ленин. Шығармалар, 19-том, 292- бет).
Жұмысшы қозғалысының өрлеуі және үкімет тарапынан қуғын-сүргіннің күшеюі әсерімен екі партия 1875 жылы Го- гада болған съезде Германияның біртұтас социалистік жұ- мысшы партиясы (кейіннен — Германия социал-демократия- лық партиясы) болып бірікті.— 271.
109 «Г. В. Нлехановтың «Дневниктеріне» қажетті қосымша» ■— Г. В. Плехановқа қарсы бағытталған жойымпаздық-меньше- виктік листок; 1910 жылы апрельде «Голос Социал-Демокра- та» редакциясы шығарған.— 272.
110 «Наша Заря» («Біздің Таң») — жойымпаз-меньшевиктердің ай сайын шыққан жария журналы; 1910 жылғы январьдан 1914 жылғы сентябрьге дейін Петербургте шығып тұрды. Журналға А. Н. Потресов басшылық етті, оған Ф. И. Дан, С. О. Цедербаум (В. Ежов) және басқалар жазып тұрды. «Наша Заряның» төңірегінде Россиядағы жойымпаздардың орталығы құрылды. 1912 жылғы РСДРП Бүкіл россиялықУІ (Прага) конференциясының қарарында былай деп атап көр- сстілген: ««Наша Заря», «Дело Жизни» журналдарының төңірегіне топтасқан бір топ социал-демократтар бүкіл. пар-

ЕСКЕРТУЛЕР
541
тия пролетариатқа буржуазиялық ықпалдыц нәтижесі деп тапыған ағымды ашық қорғауға шықты» («КПСС съездері- нің, конференцияларының және Орталық Комитет пленумда- рының қарарлары мен шешімдері», 1-том, «Қазақстан» баспасы, 1971, 371-бет).
«Возрождение» («Жаңару») — жойымпаз-меньшевиктердіц жария журналы; 1908 жылғы декабрьден 1910 жылғы июль- ге дейін айына бір рет, ал 1910 жылы айына екі рет Москва- да шығып тұрды. Журналға Ф. Дан, Л. Мартов, А. Марты- нов және басқалар жазып тұрды.— 282.
111 Екінші впередіиіл — В. Л. Шанцер (Марат).— 292.
112 Жоресшілдер — француз социалисі Ж. Жорестің жақтастары. «Сын еркіндігі» талабын желеу етіп, жоресшілдер марксизм- нің негізгі қағидаларына ревизия жасады, пролетариаттың буржуазиямсн таптық ынтымақ жасауын уағыздады. 1902 жылы олар реформистік позицияда тұрған Француз социа- листік партиясын құрды.
Эрвешілдер — француз социалисі Г. Эрвенің жақтастары, ол әуелі анархистерге қосылды, содан соң социалистік пар- тияға кіріп, сонда «әсіре солшыл» позиция ұстады. В. И. Лепин эрвеизмді «Штутгарттағы халықаралық социа- листік конгресс», «Соғыс құмар милитаризм және соңиал- демократияның аптимилитаристік тактикасы» деген мақала- ларында жан-жақты сынға алды (қараңыз: Шығармалар то- лық жинағы, 16-том, 72—79, 82—94-беттер және 17-том, 201— 213-беттер).
Гедшілдер — XIX ғасырдың аяғы — XX ғасырдың басын- дағы француз социалисты қозғалысындағы революциялық маркстік ағым, оны Ж. Гед пен П. Лафарг басқарды. 1882 жылы, Франция жұмысшы партиясы Сент-Этьенн конгресін- де жікке бөлінгеннен кейін, гедшілдер дербес партия құрып, ескі атын сақтап қалды. Гедшілдер партияның 1880 жылы қабылданған, теориялық бөлегін К. Маркс жазып берген Гавр программасынан айныған жоқ, пролетариаттың дербес революциялық саясатын қорғады. Францияның өнеркәсіп орталықтарында олардың ықпалы зор болды, жұмысшы та- бының алдыңғы қатарлы элементтерін біріктірді.
Ж. Гед бастаған революциялық тап күресін жақтаушы- лар 1901 жылы Франция Социалистік партиясына бірікті (оның мүшелері де *көсемінің есімімен — гедшілдер деп аталды). 1905 жылы гедшілдер реформистік Француз социа- листік партиясымен бірікті. 1914—1918 жылдардағы империа- листік соғыс кезінде Біріккен француз социалистік пар- тиясының басшылары (Гед, Самба және басқалар) жұмыс-

542
ЕСКЕРТУЛЕР
шы табының ісіне опасыздық жасап, социал-шовинизм по- зициясыиа көшті.— 292.
113 «SoztaUstische Monatshefte» («Социалистік Әрайлық») — журнал, неміс оппортунистерінің басты органы және халық- аралық ревизионизм органдарының бірі. 1897 жылдан 1933 жылға дейіп Берлинде шығып тұрды. Бірінші дүиие жүзі- лік соғыс кезінде (1914—1918) социал-шовинистік позицияда болды.
Журнал Герман соңиал-демократиялық партиясының Дрез- дендегі съезіиде қабьтлданған «ІІартияныц тактикасы тура- лы» қарарып сынады; бұл қарар ревизионизмге қарсы ба- ғытталған болатын.
Герман социал-демократиясының Дрезден съезі 1903 жыл- ғы 13—20 сентябрьде болды. Съезде партия тактикасы тура- лы және ревизионизмге қарсы күрес туралы мәселеге баса назар аударылды. Съезде Э. Бернштейннің, П. Гёрэнің, Э. Давидтың, В. Гейненің және басқа кейбір неміс социал- демократтарының ревизионистік көзқарастары сыналды. Съездің басым көпшілік дауыспен (11 дауысқа қарсы 288 дауыспен) қабылданған қарарында былай делінген: «Партия съезі біздің сыппан өткен, жеңістерге жеткізген, тап күре- сіне негізделген байырғы тактикамызды өзгертуге, өзгерт- кенде жауымызды талқандау жолымен саяси билікті жеңіп алу орнына омір сүріп отырған құрылысқа кеңшілік жасау саясатын қою мағынасында жасалған ревизионистік әрекет- ті барынша батыл айыптайды» («Protokoll fiber die Verhand- lungen des Parteitages der Sozialdemokratischen Partei Deutschlands. Abgehalten zu Dresden vom 13. bis 20. Septem- ber 1903». Berlin, 1903, S. 418). Мұндай қарар қабылдаудың белгілі бір дәрежеде жақсы маңызы болды. Алайда съезд ревизионизммен күресте жеткілікті дәйектілік корсете алма- ды; ревпзионистер партиядан шығарылмады, олар съезден кейін де оздерінің оппортунистік көзқарастарын насихаттай берді. Кейініректе Дрезден съезінің осы қарары Амстердам- дағы халықаралық социалистік копгрестің (август, 1904) «Социалистік тактиканың халықаралық ережелері» туралы мәселе жөніндегі қарарында толық дерлік қайталанды.— 297.
114 ««Кавказдан жазылған хаттың» авторы К. Ст. жолдас» — И. В. Сталин. Оның тифлистік жойымпаздарға қарсы бағыт- талған «Кавказдан жазылған хаты» 1909 жылы декабрьде жазылған болатын (қараңыз: И. В. Сталин. Шығармалар, 2-том, 1946, 200—223-беттер). «Социал-Демократ» редакция- сының меныпевиктік бөлегі хатты партияның Орталық Органында басудан бас тартты; хат 1910 жылы 25 майда (7 июньде) «Дискуссионный Листоктың» 2 номерінде Кавказ меныпевиктерінің лидері Н. Жорданияның (Анның) осы хатқа берген жауабымен қоса басылды.—298.

ЕСКЕРТУЛЕР
543
||!’ Бұл арада РСДРП V (Лондон) -съезінің «Пролетарлық емес иартияларға көзқарас туралы» деген қарары айтылып отыр (қарацыз: «КПСС съездерінің, конференцияларыпың және Орталық Комитет пленумдарының қарарлары мен шешімде- рі», 1-том, «Қазақстан» баспасы, 1971, 229—231-беттер.— 301.
116 «Басы жоқтар» деп В. И. Ленин «беззаглавияшылдарды» атайды.
«Беззаглавияиіылдар » — орыс буржуазиялық пнтеллиген- циясыиыц (С. Н. Прокопович, Е. Д. Кускова, В. Я. Богучар- ский, В. В. Португалов, В. В. Хижняков және басқалар) 1905—1907 жылдардағы революция саябырси бастаған кезең- де калыптасқан жартылай кадеттік, жартылай меныпевик- тік тобы. Топ өзін Петербургте 1906 жылғы январь — майда Прокоповичтің редакциясымен шығып тұрған «Без Заглавия» саяси апталығыпың атымсн атады; кейіннен «беззаглавия- шылдар» солшыл кадеттік «Товарищ» газетініц төңірегіне топтасты. «Беззаглавияшылдар» өздерін ресми түрде пар- тияда жоқпыз дегенді желеу етіп, буржуазиялық либера- лизм мен оппортунизм идеяларын уағыздаушылар болды, россиялық және халықаралық социал-демократияның ревизионистерін қолдадьт. Ленин «беззаглавияшылдарды» «меныпевиктенген кадеттер» немесе «кадеттснген меныпе- виктер» деп сипаттады.— 302.
117 Энестер—«халықтық социалистер» — ұсақ буржуазиялық Халықтық-социалистік ецбек партиясының мүшелері, бұл партия 1906 жылы социалист-революционерлер (эсерлер) партиясының оң қанатынан бөлініп шықты. Олар кулактар- дың мүдделерін білдірді, жерді помещиктерден құнын төлеп алатын ішінара национализациялауды және оны еңбек нор- масы деп аталатын норма бойынша шаруаларға бөліп беру- ді жақтады. Энестер кадеттермен блок жасасуды жақтады. Ленин оларды кадеттер мен эсерлер арасында ауытқып жүрген «соңиал-кадеттер», «мещан оппортунистер», «эсер меныпевиктор» деп атады, бұл партияныц «кадеттерден ай- ырмашыльіғы оте аз, өйткені республиканы да, барлық жерді талап етуді де программадан шьіғарып тастап отыр» (ІІІығар- малар толық жинағы, 14-том, 26-бет) деп атап көрсетті. Пар- тияны А. В. ІІешехонов, Н. Ф. Анненский, В. А. Мякотин және басқалар басқарды. 1917 жылғы Февраль буржуазия- лық-демократиялық революциясынан көйін халықтық социа- листер партиясы трудовиктермен қосылды, буржуазиялық Уақытша үкіметті белсене қолдап, оған өзінің өкілдерін жі- берді. Октябрь социалистік революциясынан кейін энестер Совет окіметіне қарсы контрреволюциялық заговорларға және қарулы қимылдарға қатысты. ПІетел соғыс интервен- циясы және азамат соғысы кезеңінде партия озінің омір сү- руін тоқтатты.— 302.

544
ЕСКЕРТУЛЕР
118 «Наши Помои» деп В. И. Ленин жойымпаздардың журна- лы — «Наша Заряны» атайды.
«Әдвбиет жағымпаздарының съезі» — 1910 жылы 21—28 апрельде (4—11 майда) Петербургте болып өткен жазушы- лар мен журналистердің Бүкіл россиялық II съезі; оған «Наша Заря» мен «Современный Мирдегі» жойымпаз-мень- шевиктердің өкілдері қатысты. Полиция талап етісімен-ақ съезд баспасөз бостандығы жолындағы күрес туралы қарар- ды ешбір қарсылықсыз талқылаудан алып тастады.
В. И. Ленин бұл арада поссешілдер жөнінде әңгіме қоз- ғап, Россияда социал-демократиялық партиядан тәуелсіз жұ- мысшылардың кооперативтік ұйымдарын құруды көтерген журналист, қоғам қайраткері В. А. Поссенің жақтастарын айтып отыр.— 304.
119 Азефшылдық— эсерлер партиясы лидерлерінің бірі, аранда- тушы Е. Ф. Азефтің есімімен аталған саяси сатқындық.— 315.
120 В. И. Ленин бұл арада Ф. Энгельстің «Лондондағы 4 май» деген мақаласын (қараңыз: К. Маркс пен Ф. Энгельс. Шы- ғармалар, XVI том, II бөлім, 1936, 54—60-беттер), сондай-ақ Ф. Энгельстің 1886 жылы 29 ноябрьде және 1889 жылы 11 майда Ф. А. Зоргеге жазған хаттарын айтып отыр (қараңыз: К. Маркс пен Ф. Энгельс. Таңдамалы хаттар, Қаз. мемл. баспасы, 1958, 423—426-беттер; К. Маркс пен Ф. Энгельс. Шығармалар, XXVIII том, 1940, 110-бет).
S. D. F. (Social-Demokratic Federation — Англияның Соци- ал-демократиялық федерациясы) 1884 жылы құрылды. Со- циал-демократиялық федерацияға реформистермен (Гайндман және басқалармен) қатар революцияшыл социал-демо- краттар тобы (Г. Квелч, Т. Манн, Э. Эвелинг, Э. Маркс- Эвелинг және басқалар) кірді, олар марксизм позиңиясын ұстап, Англиядағы социалистік қозғалыстың сол қанаты болды. Ф. Энгельс Социал-демократиялық федерацияны дог- матизмі мен сектанттығы үшін, Англиядағы бұқаралық жұ- мысшы қозғалысынан қол үзгендігі үшін және оның ерек- шелігін жоққа шығарғандығы үшін сынады. 1907 жылы Соци- ал-демократиялық федерация Социал-демократиялық партия болып аталды; бұл партия 1911 жылы Тәуелсіз жұмысшы партиясының солшыл элементтерімен бірге Британ социа- листік партиясын құрды; 1920 жылы бұл партия Коммунис- тік бірлік тобымен бірге Великобритания Коммунистік пар- тиясын құруда басты роль атқарды.— 327.
121 «Zihrja» («Сіңа»— («Күрес») — газет, латыш социал-демокра- тиясының орталық органы; 1904 жылы мартта негізі қалан- ды. Ригада үлкен үзілістермен 1909 жылдың авгусына дейін

ЕСКЕРТУЛЕР
545
құпия түрде шығып тұрды, одан кейін шетелде шықты. Га- зетке белсене және ұдайы жазушылардың арасында Латвия Коммунистік партиясын ұйымдастырушылардың бірі П. И. Стучка, халық ақыны Я. Райнис жәпе басқалар болды.
1917 жылдыц апрелінен бастап «Zihixa» Латвия болыпе- виктерінің орталық органы ретінде Петроградта жария шы- ғып тұрды, кейіп Ригада және басқа қалаларда шығарылдьт. 1919 жылғы августан, Латвияда контрреволюция уақытша жеңгеннен кейін, Ригада қайтадан құпия түрде шыға бас- тады. 1940 жылы июньде Латвияда Совет окіметі жеңгеннен кейін газет Латвия Коммунистік партиясы Орталық Комите- ті мен Латыш ССР Жоғарғы Советінің органы болды.— 331.
122 Латыш өлкесі социал-демократиясының делегаты Мартин Озолин болды.— 331.
123 Бұл арада фабрика ревизоры В. Е. Варзар құрастьірған, 1908 жылы сауда және өнеркәсіп министрлігі басып шығарған «1905 жылғы фабрикалар мен заводтардағы жұмысшы стач- каларының статистикасы» дегеп кітап айтылып отыр.— 331.
124 Копенгагендегі халықаралық социалистік конгрестің коопе- ративтік қомиссиясына РСДРП делегаңпясы енгізген коопе- ративтер туралы қарардың жобасы негізіне осы документ алынды.
Копенгагендегі халықаралық социалистік конгресс (II Ин- тернационалдың VIII конгресі) 1910 жылы 28 августан 3 сентябрьге дейіп болды. Конгреске Европа, Солтүстік және Оңтүстік Америка, Оңтүстік Африка елдері мен Австралия- дан 896 делегат қатысты. Россияпың конгресте Австрия, Англия, Германия және Францпямен тепе-тең 20 дауысы болды: опыц іпііпде соңиал-демократтардың (литван
және армян социал-демократиясын қоса осептегенде) 10 дауысы, эсерлердің —7, кәсіподақтардыц — 3 дауысы бол- ды. Конгреске РСДРП атыпап В. И. Ленин, Г. В. Плеханов, А. М. Коллонтай, А. В. Луначарский және басқалар қатысты.
Жеке мәселелерді алдын ала талқылап, қарарлар дайын- дау үшін бес комиссия құрылды: кооперативтік; кәсіподақ- тар, халықаралық ынтымақ және Австриядағы кәсіподақтар қозғалысының бірлігі жөнінде; соғысқа қарсы күрес жөнін- де; жұмысшы заңдары және жұмьіссыздық туралы. мәселе; әр түрлі қарарлар дайындау, оның ішінде социалистік бірлік жөнінде, өлім жазасы жөнінде, Финляндия, Аргентина, Персия жөнінде және басқалар.
Ленин конгрестің негізгі комиссияларының бірі — коопе- ративтік комиссияға кірді. Комиссияның жұмысы жөнінде және пролетариаттыц революциялық күресіндегі кооператив- тердің ролі мен міндеттері туралы мәселе бойынша конгрес- те болған қызу күрес пен кооперативтер йен соңиалистік

546
ЕСКЕРТУЛЕР
партиялар арасындағы қарым-қатынас жөнінде Лениннің «Кооперативтер туралы мәселенің Копенгагендегі халықара- лық социалистік конгресте қаралуы» деген мақаласын қара- ңыз (осы том, 376—385-беттер).
Соғысқа қарсы күрес — «Аралық соттар және қарусыздан- дыру» туралы мәселе жөніндегі қарарда конгресс Штутгарт конгресінің (1907) — «Милитаризм және халықаралық жаи- жалдар» жөніндегі қарарын қуаттады, оған В. Й. Ленин мен Р. Люксембургтің барлық елдердіц социалистерінен соғыс тудырған экономикалық және саяси дағдарысты буржуазия- ны құлату үшін пайдалануға шақырған түзетулері енді. Ко- пенгаген конгресінің қарары сондай-ақ социалистік партия- лар мен олардың парламенттегі өкілдерін өз үкіметтерінен қару-жарақты қысқартуды, мемлекеттер арасындағы жан- жалдарды аралық сот арқылы шешуді талап етуді міндетте- ді, барлық елдердің жұмысшыларын соғыс қаупіне қарсы наразылық ұйымдастыруға шақырды.
Ленин конгресс күндерінде революцияшыл марксистерді халықаралық майданда топтастыру мақсатьш көздеп, конг- реске қатысқан II Ннтернационалдағы солшыл социал-демо- краттармен кеңес откізді. «Европалық соғыс және европалық социализм» деген кітапшаның жоспарында (кітапша жазыл- май қалды) Ленин кеңеске қатысқандарды атап өтеді: Франциядан — Ж. Гед пен Ш. Раппопорт; Бельгиядан — де-Брукер; Германиядан — Р. Люксембург пен Э. Вурм; Полыпадан — 10. Мархлевский (Карский); Испаниядан — П. Иглесиас; Австриядан—А. Браун; Россиядан—В. И. Ленин, Г. В. Плеханов және басқалар (Ленипнің XIV жинағы, 22-бет).
Конгресс кезінде Герман соцпал-демократиялық партпя- сының орталық органы—«Vorwarts» газетінде Троцкийдің РСДРП-ға қарсы жалақорлық мақаласы (аноним мақаласы) шығуына байлапысты орыс делегаңиясының мүшелері В. И. Ленин, Г. В. Плеханов және поляк социал-демократия- сының өкілі А. Барский (А. С. Варшавский) герман партия- сыныц Орталық Комитетіне наразылық жолдады.— 336.
125 Әңгіме К. Каутский, Ф. Меринг жэне К. Цеткин жайында болып отыр.— 344.
126 «Қазіргі егіншіліктің кап/италистік қурылысы» деген мақала В. И. Лениннің Германиядағы капиталистік егіншілік жө- ніндегі үлкен еңбегінің бір бөлегі. Лениннің жеке параққа жазған мазмұнына қарағанда, «Қазіргі егіншіліктің капита- листік құрылысы» деген мақала жеті тараудан тұрған. Қол- жазбаның табылған бөлегі бойынша мақала бірінші рет 1932 жылы Лениннің XIX жинағында және «Большевик» журна- лының 9-номерінде жарияланды. Алғашқы жарияланғанда жоқ болған: I тараудың соңы («Қазіргі егіншіліктің эконо- микалық құрьілысыныц жалпы сипаты») және II тараудың

ЕСКЕРТУЛЕР
547
басы («Қазіргі егіишілік «шаруашылықтарының» копшілігі (пролетарлық «шаруашылықтар») іс жүзінде қандай шаруа- шылықтар»), сондай-ақ мақаланың «В. Ильин» деп қол қо- йылған соңы кейініректе табылды. I, II және VII тараулар толық күйінде бірінші рет Шығармалардың 4-басылуының 16-томында жарияланды. Ленин жасаған мазмұн негізінде тараулардың аттары 4-басылуда текске енгізілді. Осы басы- луда да сол күйінде жарияланып отыр.
«Капитализм тұсындағы шаруалар шаруашьілықтары» дс- ген III тараудың соцы, «Егіншіліктегі әйелдер мен балалар еңбегі» деген IV тараудың басы мен соңы, «Ұсақ өндірісте еңбектің ысырап болуы» жәие «Қазіргі егіншілікте машина- лар ды қолданудың капиталистік сипаты» дегеп V және VI тараулар осы кезге дейін табылған жоқ.— 347.
127 В. И. Ленин бұл арада 1909 жылы 7 (20) сентябрьде «Киев- ская Мысль» газетінің 308-номерінде басылған жойымпаз Н. Валентиновтың «Соңғы герман санағы жөнінде» дегенма- қаласын айтып отыр.
«Киевская Мысль» («Киев Ойы») —буржуазиялық-демо- кратиялық бағыттағы күнделікті газет, 1906 жылдаи 1918 жылға дейін Киевте шығарылып тұрды. 1915 жылға дейін апта сайынғы суретті қосымшамен шықты; 1917 жылдан — таңертең және кешкісін шығып тұрды.— 352.
128 «Экономист России» («Россия Экономисі») — экономикалық және фипанс мәселелеріне арналған буржуазиялық апталық журнал; 1909—1912 жылдарда Петербургте шығып тұрды.— 352.
129 Қараңыз: К. Маркс пен Ф. Энгельс. Шығармалар, 2-басы- луы, 23-том, 655—662-беттер.— 360.
130 Қараңыз: Franz Bensing. Der Einfluss der landwirtschaftlichen Maschinen auf Volks- und Privatwirtschaft. Breslau, 1897 (Франц Бензинг. Халық шаруашылығына және жеке мен- шік шаруашылыққа ауыл шаруашылық машиналарының ық- палы. Бреславль, 1897). Бензингтіц бұл монографиясына Ленин өзінің «Аграрлық мәселе және «Маркстің сыншыла- ры»» деген еңбегінде (қараңыз: Шьіғармалар толық жина- ғы, 5-том, 134—137-беттер) толығырақ тоқталады.— 369.
131 В. И. Ленин герман социал-демократиясының Ганновердегі (9—14 октябрь, 1899 жыл) съезіндегі А. Бебельдің «Партия- ның негізгі көзқарастары мен тактикасына шабуыл» туралы баяндамасынан сөздер келтіреді.— 381.
132 «Товарищ» («Жолдас»)—буржуазиялық күнделікті газет; 1906 жылғы 15 (28) марттан 1907 жылғы 30 декабрьге

548
ЕСКЕРТУЛЕР
(1908 ж. 12 япварьға) дейін Петсрбургте шығьіп тұрды. Га- зет формальды түрде ешбір партияның органы болып са- иалмады, ал іс жүзіпде солшыл кадеттердің органы болды. Газетке С. Н. Прокопович пен Е. Д. Кускова белсепе ат са- лысты. Газетке меныпевиктер де қатысып тұрды.— 387.
133 «Le Рвиріе» («Халық») —күнделікті газет, Бельгия жұмыс- шы партиясьшың орталық органы; 1885 жылдан бері Брюс- сельде шыгады; қазіргі уақытта — Бельгия социалистік пар- тиясының органы.— 387.
134 «Россиядағы партия ішіндегі курсстің тарихи мәні» деген мақала 1910 жылы сентябрьде герман социал-демократиясы- ның «Die Neue Zeit» журналында шыққан Л. Мартов пен Л. Троңкийдің мақалаларына байланысты жазылды, ол ма- қалаларда партия ішіндегі күрестің шын мәні және Россия- дағы 1905—1907 жылдардағы революцияның тарихы бұрма- ланған болатын.
Мартов пен Троцкийдің жазғандарына Лениннің мақала- мен жауап бермекші болғапы бірнеше хаттардан белгілі. 1910 жылы 17 (30) сентябрьде В. И. Ленин К. Радекке былай деп жазды: «Мартов пен Троцкийге «/Neue Zeit»-Te жауап бергім келеді. Каутскийге жаздым да жэне одан басаты- ныи, баспайтыньтн, қандай көлемде басатынын сұрадым» (Шығармалар, 36-том, 15'1-бет). Бірақ журналдың басшыла- ры — Каутский мен Вурм — журналында Лениннің мақала- ларын басуға пейілді емес еді. Олардың ұсынысы бойынша Мартовқа жауап жазуды ІО. Мархлевский (Карский) өз мін- детіне алды. Мархлевский өзіпің мақаласын алдын ала қа- рап шығуға Ленинге жіберіп, осы мақаламен шектелуге келі- суді Лениннен Каутскийдің және өзінің атынан сұрады. В. И. Ленин 1910 жылғы 24 сентябрьде (7 октябрьде) Ю. Мархлевскийге жазған жауап хатында өзінің келісімін берді. «Мен,— делінген хатта,— Мартов пен Троцкий екеуіне қарсы үлкен мақаланың жартысыпа жуығын жазып қой- дым. Қалдыруға тура келеді. Троцкийге қарсы мақаламен айналысамын. Сіз Каутскийді көріп тұрады екенсіз, оған бьтлай дегейсіз: ол дегенмен Троцкийге жауап беру міндетін менің моинымда деп есептесін». (Шығармалар, 34-том, 433- бет). Осы хатта Ленин Мархлевскийге оның мақаласына бір- қатар қосымшалар ұсынды. «Мартовқа қарсы қажетті деп санаған қосымшалардыц,— деп жазды Ленин,— қысқаша ті- зімін ұсыпып отырмыи. Егер Сіз өз мақалаңызға тым бол- маса бір бөлегін қоссаңыз да, өте жақсы болар еді». Ленин жазғап қосымшалардың жоспары жеті пункттен тұрады, ал қосымшалар үш бет болатын (бұл да сонда, 434—437-бет- тер). Леииннің Троцкийге қарсы мақала жазғаньт, оның Карл және Луиза Каутскпйлергс жолдаған хатыная белгілі, хаттыц соңғы бетіиің факсимилесі мына газетто жарпялан- ған: «Der Abend». Spalausgabe des «Vorwarts», Beilage. Ber¬

ЕСКЕРТУЛЕР
549
lin, 1928, 12. December («Кешкілік», «Алға» газетінің кепікі басылымы, қосымша. Берлин, 1928, 12- декабрь).
Ленин 26 сентябрьде (9 декабрьде) К. Радекке жазған хатында Мартовқа қарсы мақаланы Карский жазды деп ха- барлайды. «Бірақ мен,—деп жазды Ленин,—дегенмен, Мар- тов пен Троцкийдің адам нанғысыз сорақылықтары мен бүрмалаушылықтарын жауапсыз қалдыра алмаймын. Мақа- ламның үіптен біріндейі немесе жартысындайы мепде қазір- дің озінде әзір тұр. Опың тақырыбы: «Россиядағы партия ішіндегі курестің тарихи мэні»». (Шығармалар, 36-том, 152- бет). Бұдан соң Ленин мақаланы «Leipziger Volkszeitung»-Te жариялау мүмкіндігі жөнінде сұрайды.
«Россиядағы партия ішіндегі күрестің тарихи мәні» деген мақала 1911 жылы 29 апрельде (12 майда) ғана «Дискусси- ониый Листоктың» 3-номеріндө жарияланды.— 389.
135 В. И. Ленин К. Маркстің «Феодалдық міндеткерліктерді жою туралы заң жобасы» деген мақаласынан (қараңыз: К. Маркс пен Ф. Энгельс, Шығармалар, 2-басылуы, 5-том, 229-бет) ци- тат келтіреді; мақала «Жаңа Рейн Газетінде» бірінші рет жарияланған болатып.
«Жаңа Р???йн Газеті» («Neue Rheinische Zeitung») 1848 жылғы 1 июньнен 1849 жылғы 19 майға дейін күн сайын Кёльнде К. Маркстің редакциялауымен шығып тұрды. Ре- дакция құрамында Ф. Энгельс, В. Вольф, Г. Веерт, Ф. Вольф, Э. Дронке, Ф. Фрейлиграт жэне Г. Бюргерс болды.
Демократияның пролетарлық қанатының айбынды органы бола отырып, газет халық бұқарасын тәрбиелеуші ролін ат- қарды, олардьт контрреволюцияға қарсы күреске көтерді. Герман және европалық революциялардың аса маңызды мэ- селелері бойынша газеттіц қаидай позиция ұстайтынын анықтаған бас мақалаларды, әдетте, Маркс пен Энгельс жазды.
«Жаңа Рейн Газетінің» батыл да ымырасыз позициясы, оныц айбынды интернационализмі, оның беттерінде Пруссия үкіметіне қарсы және Кёльндегі жергілікті өкімет орында- рына қарсы бағытталған саяси өткір мақалалардың басы- луы,— осының бәрі газет өмір сүрген алғашқы айлардың өзінде-ақ феодалдық-монархиялық және л ибера лдық-буржуа- зиялық баспасөз тарапынан жала жабу, сондай-ақ үкімет тарапынан қуғындау әрекетін туғызды; Пруссиядағы контр- революциялық төцкерістен соң бұл қуғындау тіпті кү- шейді.
Барлық қуғындау әрекеттері мен полиция қойған бөгет- терге қарамастан, «Жаңа Рейн Газеті» революциялық демо- кратияның мүдделерін, пролетариаттың мүдделерін ерлікпен қорғады. 1849 жылғы майда, контрреволюция жаппай шабу- ылға шыққан жағдайда, Пруссияның үкіметі Маркстіц Прус- сия азаматтығын алмағанын пайдаланьш, оны Пруссия же-
19 19-том

550
ЕСКЕРТУЛЕР
рінен кетіруге бұйрық берді. Маркстің Пруссиядан кетірілуі және «Жаңа Рейн Газетінің» басқа редакторларына қарсы жасалған қуғындау әрекеттері газетті шығару ісінің тоқта- тылуына себеп болды. Газеттің қызыл бояумен басылған соңғы, 301-номері 1849 жылғы 19 майда шықты. Газеттің редакторлары жұмысшыларға арнаған қоштасу сөзінде «әр- қашан да және қайда болсыи біздің соңғы сөзіміз жұмысшы табын азат ету болады!» ден мәлімдеді.— 391.
136 В. И. Ленин бұл арада Герман социал-демократиялық пар- тиясының Магдебургтегі съезінде сөйлеген А. Бебсльдің сөзін айтып отыр, съезд 1910 жылы 18—24 сентябрьде өтті. Бұл съезд жөнінде В. И. Лениннің «Екі дүние» деген мақа- ласын қарацыз (Шығармалар, 16-том, 320—328-беттер).— 392.
137 В. И. Ленин бұл арада РСДРП IV (Бірігу) съезінде қабыл- данған «Аграрлық мәселе жөніндегі тактикалық қарарды» айтып отыр («КПСС съездерінің, конференцияларының және Орталық Комитет пленумдарыныц қарарлары мен ше- шімдері», 1-том, «Қазақстаи» баспасы, 1971, 181-бет).— 392.
138 Әңгіме К. Маркстің «Дағдарыс және контрреволюция» деген сериялы мақалаларындағы мақаласы жайында болып отыр (қараңыз: К. Маркс пен Ф. Энгельс. Шығармалар, 2-басы- луы, 5-том, 430—433-беттер). Бұл арада Ленин «Мерингтің мьтсқылы» туралы еске алғанда Ф. Мерингтің өзі шығарған К. Маркстің, Ф. Энгельстің және Ф. Лассальдың әдеби мұ- расының үшінші томына жазған кіріспесін айтып отыр (қа- раңыз: «Aus dem literarischen Nachlass von Karl Marx, Friedrich Engels und Ferdinand Lassalle». Bd. 3. Stuttgart, 1902, S. 53-54).— 393.
139 Бұл арада 1910 жылы сауда және өнеркәсіп министрлігі шы- ғарған «Фабрикалар мен заводтардағы 1906—1908 жж. бойғы үш жыл ішіндегі жұмысшылар стачкаларының статистика- сы» деген кітап айтылып отыр; кітап материалдарын фабри- ка ревизоры В. Е. Варзар дайындап, құрастырған.— 397.
140 В. И. Ленин бұл арада Маркстің қатысуымен Энгельс жаз- ғаи «Германиядағы революция және контрреволюция» деген сериялы мақалаларға кіретін «Пруссия Құрылтай жиналы- сы. Ұлттық жиналыс» деген мақаладағы қағиданы айтып отыр; мақала 1851—1852 жылдарда «New-York Daily Tribune» газетінде Маркстіц қолы қойылып басылды (қараңыз: К. Маркс пен Ф. Энгельс. Шығармалар, 2-басылуы, 8-том, 80—81-беттер). Авторы Энгельс екені кейініректе, 1913 жы- лы, Маркс пен Энгельстің жазысқан хаттары жария- ланғаннан кейін барып анықталды. Маркс 1871 жылғы 17 апрельде Л. Кугельманға жазған хатында осыған ұқсас пі-

ЕСКЕРТУЛЕР
551
кір айтқан болатын (қарацыз: К. Маркс пен Ф. Энгельс. Таңдамалы хаттар, Қаз. мемл. баспасы, 1958, 283—284-бет- тер). —100-
141 «Жизнь» («Өмір»)—қоғамдық-саясп жария журнал, жо- йымпаз-меныпевиктердің органы, 1910 жылы августа және сентябрьде Москвада шығарылды. Барлығы 2 номері шық- ты.— 406.
142 Поляк жолдас — А. Барский (А. С. Варшавский).— 409.
143 «Россиядағы стачкалар статистикасы туралы» деген мақала- ны В. И. Ленин стачкалар статистикасының көптеген дерек- терін өзі дербес дайындау нәтижесінде жазды. «Көп- теген мәліметтерді,—деп жазды ол,—қайтадан жасауғатура келеді» (осы том, 429-бет). Стачкалық қозғалыс жөнінде- гі статистикалық материалдарды дайындаумен Ленин 1910 жылы сентябрьдің аяқ кезінде шұғылданды (қараңыз: Ле- ниннің «Россиядагы стачкалар статистикасы» деген дәптері, Лениннің XXV жинағы, 130—154-беттер). Ленин жиналған материалдар негізінде орыс революциясының тарихы тура- лы 300 бет шамасында кітап немесе кітапша жазып, оны неміс тіліне аудармақшы болды. Ленин бұл ойын жүзеге асыра алмады.
Бұл еңбек «Мысль» журналының бірінші және екінші но- мерлерінде басыллы.
«Мысль» («Ой») — ай сайып шыққан философиялық жә- не қоғамдық-экономикалық большевиктік жария журнал; 1910 жылғы декабрьдеп 1911 жылғы апрельге дейін Москва- да шығып тұрды; барлығы бес номері птықты. Журналдың бірінші номері 3000 дана тиражбсн шықты. Журпал В. И. Ленинпің инпциативасы бойыпша жойымпаздық жария органдармен күресті күшейту жәно алдыңғы қатарлы жұ- мысшылар мен интеллигепттерді марксизм рухында тәрби- елеу үшін құрылды. Ленин журналға шетелден басшылық етті, редакциямен үзбестен хат-хабар алысып тұрды. «Мысль- дің» бірінші номерін алып, Ленин 1910 жылы 21 декабрьде (1911 жылы 3 январьда) М. Горькийго былай деп жазды: «Құттықтаңыз — Москвадағы біздің, маркстік журнал. Бүгін біз сондай қуанышқа бөлендік» (Шығармалар, 34-том, 448-бет).
Журналдың алғашқы төрт номерінде де Лениннің ««Ескер- тімпаз» батырлар», «Біздің жоюшылар», «Мереке жайында», «Өкіметтің әлеуметтік құрылысы, перспективалар және жо- йымпаздық туралы» және «Айтыс мақалалар» деген мақалалары басылды (қараңыз: Шьтғармалар, 16-том, 389— 394-беттер; 17-том, 44-65, 94—102, 128-149,150—153-беттер). Журналға В. В. Воровский, М. С. Ольминский, И. И. Скворцов- Степанов белсенді ат салысты; оған партияшыл-меныпевик-
19:

552
ЕСКЕРТУЛЕР
тер — Г. В. Плехапов, Ш. Раппопорт және басқалар жазып тұрды. «Мысльдің» соңғы, бесінші номері конфискеленді, ал журнал жабылды. Көп кешікпей Петербургте «Просвещение» журналы шыға бастады, ол «Мысльдің» іс жүзінде жалғасы болды.— 411.
144 А. В. Погожев. Россиядағы жұмысшылардың саны мен құ- рамының есебі. Еңбек статистикасы жөніндегі материалдар. С.-Петербург, имяераторлық Ғылым академиясының басылы- мы. 1906. — 421.
145 В. И. Ленин фабрика-завод жұмысшыларының саны жөнін- дегі деректерді «Фабрикалар мен заводтардағы 1895—1904 жылдар бойғы он жыл ішіндегі жұмысшылар стачкалары туралы статистикалық мәліметтер» деген кітаптан алған; кітапты В. Е. Варзар құрастырған (Спб., 1905, 27-бет), бұ- лар 1901 жылға қатысты деректер. «Фабрпкалар мен завод- тардағы 1905 жылғы жұмысшылар стачкаларының статисти- касы» (Спб., 1908) деген кітап бойынша фабрикалар мен заводтардагы барлық жұмысшылардың саны 1904 жылы 1651957 адам болды (17-бет). Цифрлардағы алшақтық не- гізгі қорытыпдыға елеулі өзгеріс енгізбейді.— 421.
146 В. И. Ленин осы кестепі «Россиядағы партия ішіндегі күрес- тің тарихи мәні» деген мақалада (қараңыз: осы том, 397- бет) келтіреді, бірақ үкіметтің статистика жинақтарында бе- рілгендей, Ленин онда аралас стачкаларды саяси стачкаға жатқызады. Осы мақалада Ленин ресми статистикадағы қа- тені түзетіп, аралас стачкаларды экономикалық стачкаларға жатқызады. 1905 жылдың әрбір тоқсаны бойынша экономи- калық және саяси стачкашылардың санын көрсететін цифр- лардағы айырмашылық осымен дәлелденеді, ал екі кестедегі жалпы қорытынды бірдей.— 429.
147 В. И. Ленин бұл арада 1905 жылы 18 февральда (3 мартта) шығарылған указдарды: II Николайдың «халықтан сайлан- ған адамдарды заң жобаларын алдын ала дайындап, талқы- лауға» қатыстыру туралы ішкі істер министрі Булыгиннің атына жасаған «жоғары мәртебелі рескрипті» және Сенатқа арналған указды айтып отыр; бұл указдарда «мемлекеттік құрылысты жетілдіру және халықтың әл-ауқатын жақ- сарту» мәселелеріне қатысты жске адамдар мен мекемелер- дің петицияларын қарау министрлер Советіне жүктеледі.— 431.
148 Бұл арада В. И. Ленин «Орыс революциясындағы қоғамдық күштердің күресі» деген серияда (II кітагі) шыққан Чере- ваниннің «Революциядагы пролетариат» (М., 1907) дегеп кі- табын айтып отыр. Онда Череванин «8 сағаттық жұмыс кү- нін күшпен енгізу» жолындағы күресті «революцияға зиян-

ЕСКЕРТУЛЕР
553
нан басқа түк бере алмайтын бақытсыз идея» деп атады. Мартов осындай пікірді 1910 жылғы июльде «Наша Заря» журналының 7-номерінде және 1910 жылғы 16 сентябрьде «Die Neue Zeit» журналының 51-номерінде жарияланған ма- қалаларында айтқан болатын.— 437.
149 «Рабочая Газета» («Жұмысшы Газеті») — большевиктердің көпшілікке арналған құпия органы; 1910 жылғы 30 октябрь- ден (12 ноябрьден) 1912 жылғы 30 июльге (12 авгусқа) дейін Парижде мерзімсіз шығып тұрды; 9 номері шықты. В. И. Ленин «Рабочая Газетаны» құрудың инициаторы болды. Газетті шығару туралы мәселе ресми түрде Копенгагендегі халықаралық социалистік конгресс кезінде (август, 1910) РСДРП өкілдерінің — болыпевиктердің, партияшыл-мень- шевиктердің, Думадағы социал-демократиялық фракция өкілдерінің және басқалардыц — кеңесінде шешілді. Кеңеске В. И. Ленин, Г. В. Плеханов, А. М. Коллонтай, А. В. Луна- чарский, Н. Г. Полетаев, И. П. Покровский және басқалар қатысты.
Ленин «Рабочая Газетаға» басшылық етті және оны ре- дакциялады. Газетке болыпевиктер: С. И. Гопнер, П. А. Джа- паридзе, Н. А. Семашко, С. Г. Шаумян және басқалар, сон- дай~ақ партияшыл-меныпевиктер жазып тұрды. Н. К. Круп- ская редакцияның секретари болды. М. Горький газетке үлкен материалдық көмек беріп тұрды. Шетелдік большевик- тік топтарда «Рабочая Газетаға» жәрдем беретін үйірмелер құрылды, олар газетке айтарлықтай материалдық көмек бе- ріп отырды және оны Россияға жөнелтуге көмектесті. «Ра- бочая Газета» маркстік құпия партийны сақтап қалу және нығайту жолында жойымпаз-меньшевиктерге, шақырымпаз- дарға және троцкистерге қарсы күресті, революциялық так- тиканы қорғадьі, Россия жұмысшы табын жаңа революцияға идеялық жағынан дайындады. Газет Россиядағы партия өмірі, халықаралық социалистік қозғалыс мәселелерін кең жазып тұрды. «Рабочая Газетада» Лениннің 14 мақаласы, оның ішінде «Революцияның сабақтары», «Демонстрациялар- дың басталуы», «Толстой және пролетарлық күрес», «Иван Васильевич Бабушкин», «Крепостниктік правоның құлауы- ның елу жылдығы», «IV Дума сайлауы қарсаңында» деген мақалалары басылды. Газет Россияда жұмысшылар арасын- да үлкен беделге ие болды; оның тиражы 6000 данаға дейін жетті. Жұмысшылар ақша жинап, газетке материалдық кө- мек көрсетті, оған белсенді түрде қатысып тұрды. «Партия өмірі», «Жергілікті жерлерден хат» деген бөлімдерге газет жұмысшылардың, жергілікті партия ұйымдарының хаттары меь корреспонденцияларын үзбестен басып тұрды.
«Рабочая Газета» РСДРП Бүкіл россиялық VI (Прага) конференциясын (январь, 1912) әзірлеуде үлкен жұмыс ат- қарды. Конференция «Рабочая Газета» партия мен партия- лықты батыл және дәйекті түрде қорғады деп атап көрсе-

554
ЕСКЕРТУЛЕР
тіп, оны РСДРП Орталық Комитетінің ресми органы деп жа- риялады.— 447.
150 В. И. Ленин бұл арада 1904 жылы 14 августан 20 авгусқа дейін болып өткен II Интернационалдық Амстердам халық- аралық социалиста конгресін айтып отыр. Конгресс мына мәселелерді қарады: 1) социалистік тактиканың халықара- лық ережелері; 2) отар саясаты; 3) жаппай стачка; 4) әлеу- меттік саясат және жұмысшыларды қауіпсіздендіру; 5) трестер, жұмыссыздық және басқа мәселелер.
Буржуазиялық партияларға көзқарас «Социалистік такти- каның халықаралық ережелері» туралы қарарда баяндалды. Қарар социалистердің буржуазиялық үкіметтерге қатысуына тыйым салды және «буржуазиялық партиялармен жақын- дасуды жеңілдету мақсатында қазіргі таптық қайшылықтар- ды бүркемелеуге тырысудың қандайын болса да» айыптады. Конгрестің шешімдері, алға кейбір қадам жасағанына қарамастан, тұтас алғанда жартыкеш шешімдер еді және оппортунизмге одан әрі икемделе беру болды. Конгресс бұ- қаралық стачканы қарулы көтеріліске ұластыру туралы мәселе қойғанжоқ, империалистік мемлекеттердің отаршыл- дық саясатын ақтаған оңшыл оппортунистерге тойтарыс бермеді. Ревизионизмді сөз жүзінде айыптай отырып, конг- ресс өзінің қарарында одан іргені аулақ салу туралы мәлімдеген жоқ, пролетарлық революция мен пролетариат диктатур асы туралы мәселені ауызға да алмады. — 470.

555
В. И. ЛЕНИН ЦИТАТ КЕЛТІРГЕН ЖӘНЕ АУЫЗҒА АЛҒАН ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ
Аксельрод, Н. В. Вынужденное объяснение.— В кн.: Необходим мое дополнение к «Дневникам» Г. В. Плеханова. Изд. ред. «Голоса Социал-Демократа». [Paris, кооп. тип. «Союз», ап- рель 1910], стлб. 16-21. (РСДРП).—Ж 273, 290—291, 325, 329.
Ан — қараңыз: Жордания, Н. Н.
Антоний Волынский. Открытое письмо авторам сборника «Вехи». 1 мая 1909 г.— «Слово», Спб., 1909, № 791,
10 (23) мая, стр. 3.— 58, 186, 187—188.
Белинский, В. Г. Письмо к Гоголю.—181, 182.
Бельтов — қараңыз: Плеханов, Г. В.
*Бердяев, Н. А. Философская истина и интеллигентская правда.— В кн.: Вехи. Сборник статей о русской интеллиген- ции. М., [тип. Саблина, март] 1909, стр. 1—22.—179—181, 182, 184, 470.
«Биржевые Ведомости». Вечерний выпуск, Спб., 1909, № 11292, 2 (15) сентября, стр. 3.—117.
[Богдан, в. А.] Благочестивая редакция.— В листовке: Ко всем товарищам! [Paris, кооп. тип. «Союз», 1909], стр. 8. (РСДРП). Подпись: Н. Максимов. — 94, 95, 96, 100, 101.
* В. И. Ленин белгілер салған кітаптар, газеттер, мақалалар мен документтер жұлдызшамен белгіленді; бұлар КПСС Орталық Комитеті жанындағы Марксизм-ленинизм институтының Орталық партия архи- вінде сақтаулы.

556 ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР MEH ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ
— He надо затемнять.— В листовке: Ко всем товарищам! [Paris, кооп. тип. «Союз», 1909], стр. 1—5. (РСДРП). Подпись: Н. Максимов.—153, 154, 157, 15Қ
— Пролетариат в борьбе 3а социализм.— В кн.: Вперед. Сборник статей по очередным вопросам. Изд. гр. «Вперед». [Paris, кооп. тип. «Союз»], июль 1910, стлб. 2—8. (РСДРП). Подпись: Максимов.— 339, 344.
'^Булгаков, С. Н. Героизм и подвижничество. (Из размышлений о религиозной природе русской интеллигенции).— В кн.: Вехи. Сборник статей о русской интеллигенции. М., [тип.
Саблина, март] 1909, стр. 23—69. —72, 179—180, 181, 182, 183, 184, 185, 186—188, 469.
— Революция и реакция. (Неполитические размышления о политике).— «Московский Еженедельник», 1910, № 8, 20 фев- раля, стлб. 23—36.— 227—228, 231, 232.
В расш. ред. «Пролетария». Письмо l-oe.— Отдельный оттиск из № 50 газеты «Пролетарий», [Париж, 28 ноября (11 де- кабря) 1909], стр. 1—2.— 141.
В расш. ped. «Пролетария». Письмо 2-ое.— Отдельный оттиск из № 50 газеты «Пролетарий», [Париж, 28 ноября (И де- кабря) 1909], стр. 2.—141.
Валентинов, Н. Но поводу последней германской переписи.— «Киевская Мысль», 1909, № 308, 7 (20) сентября.— 351—352.
*Варзар, В. Е. Статистика стачек рабочих на фабриках и заводах за трехлетие 1906—1908 гг. Спб., тип. Киршбаума, 1910. 72, 220 стр. с табл. (М. Т. и П. Отдел пром-ти).— 397-398, 399—403, 413—414, 443.
*— Статистика стачек рабочих на фабриках и заводах за 1905 год. Спб., тип. Киршбаума, 1908. 65, 111 стр. с табл. (М. Т. и П. Отдел пром-ти).— 331—332, 397—398, 399-403, 414—443.
— Статистические сведения о стачках рабочих на фабриках и заводах 3а десятилетие 1895—1904 года. Спб., тип. Қирш- баума, 1905. 79 стр. (М. Т. и П. Отдел пром-ти).— 414—440.
*Bexu. Сборник статей о русской интеллигенции. М., [тип. Саб- лина, март] 1909. II, 209 стр.— 58, 71, 179—181, 182—188, 470.
Вехи. Сборник статей о русской интеллигенции. 2-е изд. М., [типолит. Кушнерева], 1909. III, 210 стр.— 179.

ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР MEH ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ 557
Вехи. Сборник статей о русской интеллигенции. 3-е изд. М., [типолит. Кушнерева], 1909. III, 210 стр.—179.
Вехи. Сборник статей о русской интеллигенции. 4-е изд. Сприл. «Библиографии Вех». М., [типолит. Кушнерева], 1909. III, 211 стр.— 179.
Вехи. Сборник статей о русской интеллигенции. 5-е изд. С прил. «Библиографии Вех». М., [типолит. Кушнерева], 1910. III, 219 стр.— 228.
Воблый, К. Тенденции в аграрной эволюции Германии.— «Эко- номист России», Спб., 1910, № 36, 11 (24) сентября,
стр. 1—3.— 352.
Водовозов, В. В. [Письмо в редакцию газеты «Речь»].— «Речь», Спб., 1909, № 213 (1097), 6 (19) августа, стр. 4. Под общ. загл.: Письма в редакцию.— 75.
«Возрождение», М.— 282, 286, 303, 311, 312, 314, 334, 406.
— 1910, № 5, 30 марта. 94 стлб.— 311—312, 314, 320, 324.
Воинов — қараңыз: Луначарский, А. В. .
[Вольский, С.] «Ер». [Проект резолюции о недоверии «Пролетарию», внесенный в Московский комитет РСДРП} Ч— 14, 106.
«Вперед», [Выборг].— 109—110.
Вперед. Сборник статей по очередным вопросам. Изд. гр. «Впе- ред». [Paris, кооп. тип. «Союз»], июль 1910. 64 стлб. (РСДРП).— 338-339, 340—342, 343—345, 449.
Всероссийская конференция Росс, соц.-дем. рабочей партии. (В декабре 1908 года). Изд. газ. «Пролетарий». [Paris, 1909Г 47 стр. (РСДРП).— 47, 147.
Всероссийская конференция РСДРП.— «Пролетарий», Парнж, 1909, № 42, 12 (25) февраля, стр. 2—6.— 47.
*Второи очередной съезд Росс, соц.-дсм. рабочей партии. Пол- ный текст протоколов. Изд. ЦК. Geneve, тип. партии, [1904]. 397, II стр. (РСДРП).— 38, 108, 109, 170, 171.
Г—г—қараңыз: Левицкий, В.
^Гершензон, М. О. Предисловие [тс «Вехам»].— В кн.: Вехи.
1 жоба сақталмаған.

558 ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР MEH ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ
Сборник статей о русской интеллигенции. М., [тип. Саб- лина, март] 1909, стр. I—II.— 181.
*— Творческое самосознание.— В кн.: Вехи. Сборник статей о русской интеллигенции. М., [тип. Саблина, март] 1909, стр. 70—96.—179-180, 181, 187, 188.
Гоголь, Н. В. Ревизор.— 67—68, 69.
«Голос Москвы».— 57.
— 1909, № 141, 21 июня, стр. 2 — 57.
«Голос Социал-Демократа», [Женева — Париж].— 9, 39, 46, 47, 48, 49, 62, 63, 64, 112, 143, 153, 154, 155-156, 157, 158, 161, 163, 208, 217, 218, 221-223, 224, 225, 226, 249, 250, 251, 252, 253, 254, 255, 272, 281, 284, 285, 288, 296-298, 301, 302, 305, 312—314, 318, 319, 321, 324, 327, 334, 406.
— [Женева], 1908, № 10—11, ноябрь — декабрь, стр. 5—14.— 149—150.
— [Париж], 1909, № 13, апрель, стр. 2—5. —146—149.
— 1909, № 14, май. 16 стр.— 62, 156.
— 1909, № 15, июнь. 18 стр.— 52, 62—63, 110.
— 1909, № 16—17, август — сентябрь. 16 стр.—152—153, 154— 156, 157, 158, 161, 162, 163.
— 1909,. № 16—17, август — сентябрь. Приложение к 16-му № «Голоса Соц.-Дем.». 8 стр.—157, 158.
— 1910, № 19—20, январь — февраль. 32 стр.— 217, 218, 219, 220, 221—226, 277, 284, 286, 296—298, 301—302, 303, 307, 310, 311, 314, 317, 324, 334, 406.
— 1910, № 21, апрель, стр. 16.— 312.
[Topee, B. И.] Недреманое око т. Плеханова.— В кн.: Необхо- димое дополнение к «Дневникам» Г. В. Плеханова. Изд. ред. «Голоса Социал-Демократа». [Paris, кооп. тип. «Союз», апрель 1910], стлб. 26—28. (РСДРП). Подпись: И.— 306- 307.
Горн, В., Меч, В. и Череванин, Н. Борьба общественных сил в русской революции. Вып. II. Череванин. Пролетариат в революции. М., типолит. Русского т-ва пен. и изд. дела, 1907. 120 стр.— 161, 437.
Грибоедов, А. С. Горе от ума.—130.

ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІПІІ 559
Давид, Э. Социализм и сельское хозяйство. Спб., типолит. «Энер- гия», 1906. 75 стр. (Задачи социалистической культуры. Изд. Б. Ревзина и И. Постмана в Берлине. V).— 356.
«Даль», Спб.— 29.
Дан, Ф. И. Борьба за легальность.— «Голос Социал-Демократа», [Париж], 1910, № 19—20, январь — февраль, стр. 1—3.— 221, 313, 317, 320, 334.
— К вопросу о популярном органе и партийной литературе.— «Голос Социал-Демократа», [Париж], 1909, № 15, июнь, стр. 10—12.— 62.
Дан, Ф. И. и Мартов, Л. Письмо в редакцию.— «Голос Социал- Демократа», [Париж], 1910, № 21, апрель, стр. 16.— 3ll.
Дачная жизнь.— «Речь», Спб., 1909, № 213 (1097), 6 (19) ав- густа, стр. 4. Подпись: М. Ф.— 75.
96 статья основных государственных законов — қараңыз: Свод законов Российской империи. Т. 1. Ч. I. Свод основных го- сударственных законов. Изд. 1906 года.
[Декларация большевиков, принятая на пленуме ЦК РСДРП в январе 1910 а.].—«Социал-Демократ», [Париж], 1910, № И, 26 (13) февраля, стр. И, в резолюции: О фракцион- ных центрах, в отд.: Из партии.— 288—289.
Декларация 31 марта. [Передовая].— «Московские Ведомости», 1910, № 76, 3 (16) апреля, стр. 1. Под общ. загл.: Москва, 2 апреля.— 247.
Декларация 31 марта 1910 г.— қараңыз: Столыпин, П. А. Речь председателя Совета министров П. Л. Столыпина в Государ- ственной думе 31 марта 1910 г.
Деятельность с[оциал\-д[емократическои\ думской фракции.— «Социал-Демократ», [Вильно—Спб.], 1908, № 1, февраль, стр. 36—37, в отд.: Из партии.— 39, 40.
[Джибладзе, С. С.] Как вести новую партийную работу? (Письмо с Кавказа).— «Голос Социал-Демократа», [Париж], 1909, № 15, июнь, стр. 9—10. Подпись: С.— 52, 62—63, 112.
«Дискуссионный Листок», [Париж].— 217, 251.
— 1910, № 1, 6 (19) марта, стр. 3—6.— 284.
— 1910, № 2, 25 мая (7 июня). 30 стр. На газ. дата: 24/7 июня.— 298.

560 ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ
«Дневник Социал-Демократа», [Женева].— 250,325.
— 1905, № 3, ноябрь. 24 стр.— 325.
— 1906, № 6, август, стр. 1—12.— 326.
— 1909, № 9, август. 20 стр.— 64, 62-63, 64-65, 67, 68, 104, Ш, 153, 155, 156, 158, 208.
— 1910, № И, март, стр. 1—20.— 218, 220-221, 222.
[Днсвницкии, Н. Н.] Кое-что о работе.— «Голос Социал-Демо- крата», [Париж], 1909, № 16—17, август — сентябрь. При- ложение к 16-му № «Голоса Соц.-Дем.», стр. 4—5. Подпись: П.—158.
Домов — қараңыз: Покровский, М. Н.
Европа и обновленная Россия.—«Голос Москвы», 1909, № 141, 21 июня, стр. 2. Под общ. загл.: Москва, 21-го июня.— 57.
Ежов, В.— қараңыз: Цедербаум, С. О.
«Ер» — қараңыв: Вольский, С.
Еще об исключении М. Горького из с.~д. партии.— «Речь», Спб., 1909, № 318 (1198), 19 ноября (2 декабря), стр. 3, в отд.: Вечерние известия.— 164—165.
«Жизнь», М.— 406.
[Жордания, Н. Н.] Но поводу «Письма с Кавказа».— ІДискус- сионный Листок», [Париж], 1910, № 2, 25 мая (7 июня), стр. 28—30. Подпись: Ан. На газ. дата: 24/7 июня.— 298.
За что последовало исключение?— «Утро России», М., 1909, № 35—2, 17 ноября, стр. 1. Под общ. загл.: Отлучение Ма- ксима Горького. Подпись: Багира.—164—165.
Закон 9 ноября 1906 г.— қараңыз: Указ правительствующему Сенату о выходе крестьян из общин и закреплении в соб- ственность надельных участков.
Закон 3 июня 1907 г.— қараңыз: Положение о выборах в Госу- дарственную думу.
Законопроект о порядке издания касающихся Финляндии законов и постановлении общегосударственного значения.—

ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ 561
«Новое Время», Спб., 1910, № 12217, 17 (30) марта, стр. 3.— 234.
[Запрос 32-х членов Государственной думы председателю Совета министров по поводу издания правил 24 августа 1909 г. о порядке применения ст. 96 Основных законов}.— В кн.: Стенографические отчеты [Государственной думы]. 1909 г. Сессия третья. Ч. Т. Заседания 1—32 (с 10 октября по 18 декабря 1909 г.). Спб., гос. тип., 1910, стр. 162—166. (Госу- дарствепная дума. Третий созыв). — 239, 240, 241, 247.
Заседание 85-e [III Государственной думы. 31 марта (13 апреля) 1910 г.].—«Речь», Спб., 1910, № 89 (1327), 1 (14) апреля, стр. 3—5. Под общ. загл.: Государственная дума.—241, 247.
Заявление, внесенное представителем б[ольшеви} ков из Нетер- бурга [на Совещании расширенной редакции «Пролетария»}.— «Пролетарий», [Париж], 1909, №46. Приложение к № 46 газеты «Пролетарий», 16 (3) июля, стр. 7.— 8.
И. — қараңыз: Горев, Б. И.
Из отчета о заседании Московского комитета РСДРП.— От- дельный оттиск из № 50 газеты «Пролетарий», [Париж, 28 ноября (И декабря) 1909]., стр. 2.—141.
Из письма члена Моск, комитета.— Отдельный оттиск из № 50 газеты «Пролетарий», [Париж, 28 ноября (11 декабря) 1909], стр. 2.— 141.
Извещение Центрального Комитета Российской с.-д. рабочей партии о состоявшейся очередной общепартийной конференции. [Изд. ЦК РСДРП. Paris, 1909]. 8 стр. (РСДРП).— 34—35, 44, 45, 61, 148, 152, 153, 154, 170—189, 190, 204, 206, 207, 209, 237, 259—260, 262, 267, 268, 299—300, 301, 303, 304, 306, 330, 450.
*Изгоев, А. С. Об интеллигентской молодежи. (Заметки об ее быте и настроениях).— В кн.: Вехи. Сборник статей о русской интеллигенции. М., [тип. Саблина, март] 1909, стр. 182—209.— 179—180, 183, 187.
— «Соль земли».— «Московский Еженедельник»^ 1909, № 46, 21 ноября, стлб. 5—10.— 193.
[Иков, В. В.] Журнальное обозрение. («Наша Заря» № 2; «Сов- рем. Мир» и «Русск. Богатство»—март).— «Возрождение», М., 1910, № 5, 30 марта, стлб. 47—52.— 311—312, 320, 324.
Интернационал.— 459.

562 ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ
Ионов — қараңыз: Койген, Ф. М.
Иорданский, Н. И. Без выхода.—«Новый День», [Спб.], 1909, № 6, 24 августа (6 сентября), стр. 1. —133.
Исключение М. Горького из партии с.-д.—«Утро России», М., 1909, № 34—1, 15 ноября, стр. 6, в отд.: Москва. —164-165.
«Искра» (старая, ленинская), [Лейпциг — Мюнхен — Лондон — Женева].—108—109.
«Искра» (новая, меньшевистская), [Женева]. —108, 109.
— 1903, № 52, 7 ноября, стр. 1—2. — 325.
К. — қараңыз: Стеклов, IO. М.
К. Ст.— қараңыз: Сталин, И. В.
К вопросу о партийной школе. (Четыре документа). [Листовка]. Изд. парт, школы. Б. м., 1909. 2 стр. (РСДРП).—100-101, 128.
К выборам в Гос. думр.— «Речь», Спб., 1909, № 208 (1092), 1 (14) августа, стр. 2, в отд.: Московская хроника. — 74—75.
К выборам в Гос. думу.—«Речь», Спб., 1909, № 216 (1100), 9 (22) августа, стр. 3. — 75—76.
К выборам в Гос. думу.— «Речь», Спб., 1909, № 220 (1104), 13 (26) августа, стр. 4. — 76.
К товарищам большевикам. [Листовка. Paris, кооп. тип. «Союз», 1910]. 2 стр. (РСДРП). — 272—274, 275, 290, 323—324, 338.
[Калинин, Ф. В.] Из Москвы.— В кн.: Вперед. Сборник статей по очередным вопросам. Изд. гр. «Вперед». [Paris, кооп, тип. «Союз»], июль 1910, стлб. 48—53. (РСДРП). Подпись: Рабочий Ар. — 341—342, 343—344.
[Каутский, В*.] Письмо Каутского [к организаторам Каприй- ской школы]. 20 августа 1909 г.— В листовке: К вопросу о партийной школе. (Четыре документа). Изд. парт, школы. Б. м., 1909, стр. 1—2. (РСДРП). — 127.
«Киевская Мысль», 1909, № 308, 7 (20) сентября. — 351—352.
*Кистяковский, Б. А. В защиту права, (интеллигенция и право- сознание).— В кн.: Вехи. Сборник статей о русской ин¬

ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР MEH ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ 563
теллигенции. M., [тип. Саблина, март] 1909, стр. 97—126. — 179—180.
Ко всем товарищам! [Листовка. Paris, кооп» тип. «Союз», 1909]. 8 стр. (РСДРП). — 94, 95, 96, 99, 152, 153, 154, 155, 156, 157.
Ко всем товарищам за границей. 16 марта 1910 г. [Листовка]. Б. м., 1910. 1 стр. (РСДРП). —Ж 361-362.
[Койгвн, Ф. М.} Возможно ли партийное единство?—«Дискус- сионный Листок», [Париж], 1910, № 1, 6 (19) марта, стр. 3—6. Подпись: Ионов. — 284.
— Как изжить партийный кризис.—«Отклики Бунда», [Же- нева], 1909, № 2, июль, стр. 19—24. Подпись: И—ов. — 52.
— Фракции против партии.—«Отклики Бунда», [Женева], 1910, № 4, апрель, стр. 19—23. Подпись: И—ов. — 277—278, 281, 282, 283—284, 286—287, 288—289, 290, 303—304, 306—308, 309, 310, 3П, 319—322.
Конференция Московской окружной организации.—«Пролета- рий», [Париж], 1909, № 47—48, 5 (18) сентября, стр. 6—8, в отд.: Из партии. —130.
Кооперативы и социалистические партии. [Резолюция VIII меж- дународного социалистического конгресса в Копенгагене].— «Социал-Демократ», [Париж], 1910, № 17, 25 сентября
(8 октября), стр. 11. —380, 381—382, 383, 385.
Крылов, И. А. Лягушка и Вол. — 57.
Кузьмин-Караваев, В. Партийная кандидатура или индивидуальная? (Письмо в редакцию).—«Биржевые Ведомости». Вечерний выпуск, Спб., 1909, № 11292, 2 (15) сентября, стр. 3. —117.
[Credo}.— В кн.: [Ленин, В. И.]. Протест российских социал- демократов. С послесл. от ред. «Рабочего Дела». Изд. Союза русских социал-демократов. Женева, тип. «Союза», 1899, стр. 1—6. (РСДРП. Оттиск из № 4—5 «Рабочего Дела»).— 93.
Левицкий, В. Ликвидация или возрождение?—«Наша Заря»,
Спб., 1910, № 7, стр. 91—103, в отд.: На темы дня. — 395— 396.
— Ответ товарищам выборжцам. (Письмо в редакцию).— «Голос Социал-Демократа», [Париж], 1909, № 16—17,

564 ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕЫ ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ
август—сентябрь. Приложение к 16-му № «Голоса Соц.- Дем.», стр. 7. Подпись: Г—г. -157.
[Ленин, B. И.] Аграрный вопрос. Ч. I. Спб., [«Зерно», январь]
1908. 263 стр. Перед загл. авт.: Вл. Ильин. — 362.
— Аграрный вопрос и «критики Маркса». — В кн.: [Ленин, В. И.] Аграрный вопрос. Ч. I. Спб., [«Зерно», январь] 1908, стр. 164—263. Перед загл. авт.: Вл. Ильин.— 362.
— «Голос» ликвидаторов против партии. (Ответ «Голосу Соц.-
Демократа»).—«Социал-Демократ», [Париж], 1910, № 12,
23 марта (5 апреля), стр. 5-6.-365, 366, 367.
— Две тактики социал-демократии в демократической рвволю-. ции. Изд. ЦК РСДРП. Женева, тип. партии, 1905. VIII, 108 стр. (РСДРП). Перед загл. авт.: Н. Ленин. -143.
— Директивы для ком[иссии] по организационному вопросу.— В кн.: Извещение Центрального Комитета Российской с.-д. рабочей партии о состоявшейся очередной общепар- тийной конференции. [Изд. ЦК РСДРП. Paris, 1909], стр. 6. (РСДРП). Под общ. загл.: Организационный вопрос.— 206—207, 208—209.
*— За 12 лет. Собрание статей. Т. 1. Два направления в рус- ском марксизме и русской социал-демократии. Спб., тип. Безобразова, [1907]. XII, 471 стр. Перед загл. авт.: Вл. Иль- ин. На тит. л. и обл. год изд.: 1908. —326.
— Задачи большевиков в партии. [Резолюция Совещания рас- ширенной редакции «Пролетария»].—«Пролетарий», [Па- риж], 1909, №46. Приложение к №46 газеты «Пролетарий», 16 (3) июля, стр. 6—7. — 5, 8-9, 10, 44, 259, 318—319.
— Извещение о Совещании расширенной редакции «Пролетария ».-—<«Пролетарий», [Париж], 1909, № 46. Приложение к № 46 газеты «Пролетарий», 16 (3) июля, стр. 1—3. — 44, 50—51, 77, 120-121.
— Карикатура на большевизм.—«Пролетарий», [Париж],
1909, № 44. Приложение к № 44 газ. «Пролетарий», 4 (17) апреля, стр. 1—2. — 45, 60.
— Ликвидация ликвидаторства.—«Пролетарий», [Париж],
1909, № 46, 11 (24) июля, стр. 1-2. — 77, 119, 161.
— На дорогу.—«Социал-Демократ», Париж, 1909, № 2, 28 ян- варя (10 февраля), стр. 1—2. — 206—207.

ӘДЕБИ ЕЦБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ 565
— О бойкоте.—«Пролетарий», [Выборг], 1906, № 1, 21 ав- густа, стр. 2—3. На газ. место изд.: М. —109, 396.
— О партийной школе, устраиваемой за границей в N. N. [Резолюция Совещания расширенной редакции «Пролета- рия»].— «Пролетарий», [Париж], 1909, № 46. Приложение к № 46 газеты «Пролетарий», 16 (3) июля, стр. 7. — 8, 44, 140, 342—343.
[Ленин, В. В.] О статистике стачек в России.—«Мысль», М.» 1910, № 1, декабрь, стр. 12—23; 1911, № 2, январь,
стр. 19—29. — 397.
— О фракции сторонников отзовизма и богостроительства.—
«Пролетарий», [Париж], 1909, № 47—48. Приложение
к № 47—48 газеты «Пролетарий», 11 (24) сентября, стр. 1—10. — 120.
— Об агитации за отдельный от партии большевистский съезд или б[ольшевистс\кую конференцию. [РезолюцияСовеща- ния расширенной редакции «Пролетария»].—«Пролетарий», [Париж], 1909, № 46. Приложение к № 46 газеты «Проле- тарий», 16 (3) июля, стр. 1. — 44.
— Об отзовизме и ультиматизме. [Резолюция Совещания рас- ширенной редакции «Пролетария»].—«Пролетарий», [Па- риж], 1909, № 46. Приложение к № 46 газеты «Пролета- рий», 16 (3) июля, стр. 3-4. — 4, 5-6, 8, 44, 50-51, 77, 106, 119, 127, 260.
— Об отколе т. Максимова. [Резолюция Совещания расши- ренной редакции «Пролетария»].—«Пролетарий», [Париж], 1909, № 46. Приложение к № 46 газеты «Пролетарий», 16 (3) июля, стр. 7. — 8, 44, 77, 106, 119, 127.
— Одно из препятствий партийному единству. —«Социал- Демократ», [Париж], 1910, № 13, 26 апреля (9 мая), стр. 9—10.—320.
— От редакции «Пролетария». [По поводу статьи «К очередным вопросам»].—«Пролетарий», Париж, 1909, №42,
12 (25) февраля, стр. 3—4. — 45.
— Отзовистски-ультиматистские штрейкбрсхерьГ.— 124.
— Партийное объединение за границей.—«Социал-Демократ», [Париж], 1910, № 13, 26 апреля (9 мая), стр. 9. — 321-322.
1 Мақала табылмаған.

566 ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕИ ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ
— [Письмо организаторам каприйской школы]. 5 (18) ав-
густа 1909 г.—В листовке: К вопросу о партийной школе. (Четыре документа). Нзд. парт, школы. Б. м., 1909, стр. 2. (РСДРП). Под загл.: Письмо Н. Ленина. — 128.
— Но поводу двух писем- «Пролетарий», Женева, 1908, № 39, 26 (13) ноября, стр. 3—6. — 45, 48.
— Но поводу статьи «К очередным вопросам»— қараңыз: Ленин, В. И. От редакции «Пролетария».
— Предисловие [к сборнику «За 12 лет»].—В кн.: [Ленин, В. И.) За 12 лет. Сборник статей. Т. 1. Два направления в русском марксизме и русской социал-демократии. Спб., тип. Безо- бразова, [1907], стр. III—XII. Перед загл. авт.: Вл. Ильин. На тит. л. и обл. год изд.: 1908. — 326.
— [Проект резолюции о положении дел в партии, внесенный на пленуме ЦК РСДРП в январе 1910 а.]1.—280, 281, 282, 293, 300.
— Резолюция о тактике с.-д. фракции в [ZZZ] Государствен- нои] думе.—«Пролетарий». [Выборг], 1907, № 20, 19 ноября, стр. 4, в отд.: Из партии. Под общ. загл.: Резолюции 3-й об- щероссийской конференции. На газ. место изд.: М. — 58.
— Резолюция [о III Государственной думе конференции с.-петербургской организации РСДРП. 27 октября (9 ноября) 1907 г.].—«Пролетарий», [Выборг], 1907, № 19, 5 ноября, стр. 7. На газ. место изд.: М. Загл.: Резолюция конферен- ции Спб. организации РСДРП. — 58.
— Тактические колебания.—«Пролетарий», [Выборг], 1906, № 2, 29 августа, стр. 2—3. На газ. место изд.: М. — 326.
*— Эсеровские меньшевики.—«Пролетарий», [Выборг], 1906, № 4, 19 сентября, стр. 3—6. На газ. место изд.: М. — 314.
Ликвидация гегемонии пролетариата в меньшевистской истории русской революции. (Как А. Потресов ликвидировал Г. Плеханова и «Искру»).—«Пролетарий», [Париж], 1909, № 47—48, 5 (18) сентября, стр. 3—7.—328.
^Лондонский съезд Российской соц.-демокр. раб. партии (состоявшийся в 1907 г.). Полный текст протоколов. Изд. ЦК. Paris, 1909. 486 стр. (РСДРП). —144, 169-170, 189, 303, 304, 409.
1 жоба табылмағаң.

ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ 567
[Луначарский, А. В.] Измена пролетарскому делу. (Энрико Ферри).— В кн.: Вперед. Сборник статей по очередным во- просам. Изд. гр. «Вперед». [Paris, кооп. тип. «Союз»], июль 1910, стлб. 32—37. (РСДРП). Подпись: Воинов. — 342.
— Несколько слов о моем «богостроительстве». — В листовке: Ко всем товарищам! [Paris, кооп. тип. «Союз», 1909], стр. 7—8. (РСДРП). —156.
Лядов, М. Н. Письмо в редакцию.—«Пролетарий», [Париж], 1909, № 46, И (24) июля, стр. 8. — 60.
Максим Горький. (По телеграфу от нашего корреспондента). Париж, 16 (29), XI.—«Русское Слово», М., 1909, № 264, 17 (30) ноября, стр. 3. — 164—165.
Максимов, Н. — қараңыз: Богданов, А.
Манифест. 17 (30) октября 1905 г.—«Правительственный Вест- ник», Спб., 1905, № 222, 18 (31) октября, стр. 1. — 399, 455.
Манифест [об учреждении Государственной думы. 6 (19) авгус- та 1905 г.].—«Правительственный Вестник», Спб., 1905,
№ 169, 6 (19) августа, стр. 1. — 400, 431.
Маркс, К. Законопроект об отмене феодальных повинностей— қараңыз: Marx, К. Koln, 29. Juli.
— Капитал. Критика политической экономии, т. I. 1867 г.— 360.
— Кризис и контрреволюция. П. 12 сентября 1848 г.— қара- ңыз: Marx, К. Berliner Gegenrevolution.
— Критика Готской программы. Замечания к программе германской рабочей партии. 5 мая 1875 г. — 271.
— Письмо В. Бракке. 5 мая 1875 г. — 271.
— Письмо Л. Кугельману. 17 апреля 1871 г.— 400.
Мартов, Л. Г. В. Плеханов против «организационного оппортунизма».—«Голос Социал-Демократа», [Париж], 1909, № 16—17, август — сентябрь, стр. 9—11.—154.
— Дополнение к «поправке». —«Голос Социал-Демократа», [Париж], 1909, № 16—17, август—сентябрь, стр. 15—16. — 154—156, 163.

568 ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР MEH ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ
— Итоги политического развития. — В кн.: Общественное движение в России в начале ХХ-го века. Под ред. Л. Мар- това, П. Маслова и А. Потресова, Т. I. Предвестники и основные причины движения. Спб., тип. «Общественная Польза», 1909, стр. 663—676. Подпись: Л. М. — 148.
— Конфликты в германской рабочей партии.—«Паша Заря», Спб., 1910, № 7, стр. 76—90, в отд.: Иностранное обозре- ние. — 399, 437, МО.
— Куда идти?—«Голос Социал-Демократа», [Париж], 1909, № 13, апрель, стр. 2—5. — 146—149.
— Маленькие причины великой обиды.— В кн.: Необходимое дополнение к «Дневникам» Г. В. Плеханова. Изд. ред. «Го- лоса Социал-Демократа», [Paris, кооп. тип. «Союз», апрель 1910], стлб. 8-16. (РСДРП).—Ж 290, 292-293, 323— 324, 325.
— На верном пути.—«Голос Социал-Демократа», [Париж], 1910, № 19—20, январь—февраль, стр. 19—20.— 217, 218, 219, 277, 320.
— О «ликвидаторстве z>.—«Голос Социал-Демократа», [Па-
риж], 1909, № 16—17, август—сентябрь, стр. 1—4. — l52, 153, 157, 158.
Мартынов, А. Аграрный вопрос в контрреволюционной Думе.— «Голос Социал-Демократа», [Женева], 1908, № 10—11, ноябрь—декабрь, стр. 5—14. — 149-150.
— B поисках за принципиальностью. (Қараңыз: Г. В. Плеха- нов. «Комедия ошибок». «Дневник Соц.-Дем.». Февраль, № 10).— В кн.: Необходимое дополнение к «Дневникам» Г. В. Плеханова. Изд. ред. «Голоса Социал-Демократа». [Paris, кооп. тип. «Союз», апрель 1910], стлб. 1—8. (РСДРП). — 272.
— Положение дел в партии. (Итоги пленума ЦК).— «Голос
Социал-Демократа», [Париж], 1910, № 19—20, январь—
февраль, стр. 17—19.— 284—286, 296—297, 298—301, 303, 314, 322, 323.
Маслов, Н. Н. Аграрный вопрос в России. Т. II. Кризис кре- стьянского хозяйства и крестьянское движение. Спб., тип. «Общественная Польза», 1908. VIII, 457, 135 стр.; 4 л. карт. —144-146, 147, 148.
— Крестьянское движение 1905—7 г.— В кн.: Общественное движение в России в начале ХХ-го века. Под ред. Л. Мар- това, П. Маслова и А. Потресова. Т. II, ч. 2. а) Массовое

ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР MEH ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ 569
движение, b) Главнейшие моменты в истории русского марксизма. Спб., тип. «Общественная Польза», 1910, стр. 203—282. — 393.
— Предисловие [/so 2-му тому книги «Аграрный вопрос в России»].—В кн.: Маслов, П. П. Аграрный вопрос в России. Т. II. Кризис крестьянского хозяйства и крестьянское дви- жение. Спб., тин. «Общественная Польза», 1908, стр. VII — VIII. — 144.
Маслов, Н. Н. Развитие народного хозяйства и влияние его на борьбу классов в XIX веке.— В кн.: Общественное движе- ние в России в начале ХХ-го века. Под ред. Л. Мартова, П. Маслова и А. Потресова. Т. I. Предвестники и основные причины движения. Спб., тип. «Общественная Польза» 1909, стр. 643—662, в отд.: Итоги. —195-196, 334, 391, 393.
[Материалы, поступившие ??? Общее собрание Государственной думы 2-го созыва]. Б. м., [1907]. 1040 д. — 149.
Милюков, Н. Н.Наши политические партии в стране и в Думе.— «Речь», Спб., 1909, № 324 (1204), 25 ноября (8 декабря), стр. 2; № 325 (1205), 26 ноября (9 декабря), стр. 2; № 330 (1210), 1 (14) декабря, стр. 2; № 351 (1231), 22 декабря 1909 (4 января 1910), стр. 2. — 189—195.
Миров, В. — қараңыз: Иков, В. К.
«Московские Ведомости».—182, 185.
— 1910, № 76, 3 (16) апреля, стр. 1. - 247-248.
«Московский Еженедельник», 1909, № 46, 21 ноября, стлб. 5— 10. -193.
— 1910, № 8, 20 февраля, стлб. 23—36. — 227—228, 231.
Московский окружной комитет о деятельности с.-д. думской фракции. [Открытое письмо Исполнительной комиссии Московского окружного комитета РСДРП]. —«Пролета- рий», [Париж], 1909, № 47—48, 5 (18) сентября, стр. 8.—
«Мысль», М., 1910, № 1, декабрь, стр. 12—23; 1911, № 2, январь, стр. 19—29. — 397.
«Наша Заря», Спб. — 283, 286, 304, 311, 334, 406.
— 1910, №2, стр. 50—62.—305—306, 3П, 312, 320—321, 324,327.
— 1910, № 7, стр. 76-90, 91—103. — 395-396, 399, 437, 441.

570 ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР MEH ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ
He по дороге.—«Пролетарий», Париж, 1909, № 42, 12 (25) фев- раля, стр. 6—7. — 95, 96, 100.
Необходимое дополнение к «Дневникам» Г. В. Плеханова. Изд. ред. «Голоса Социал-Демократа». [Paris, кооп. тип. «Союз», апрель 1910]. 32 стлб. (РСДРП). —Ж 274, 290, 292—293, 307, 324—325, 326, 327, 328.
«Новое Время», Спб. — 164—165, 186.
— 1909, № 11893, 23 апреля (6 мая), стр. 4. —186.
— 1909, № 11897, 27 апреля (10 мая), стр. 3. —186.
— 1909, № 12011, 20 августа (2 сентября), стр. 3—4.—186.
— 1909, № 12107, 24 ноября (7 декабря), стр. 3—4. —164—165.
— 1910, № 12217, 17 (30) марта, стр. 3. — 234.
«Новый День», [Спб.], 1909, № 6, 24 августа (6 сентября), стр. 1.— 133.
О богостроительских тенденциях в соц.-дем. среде. [Резолюция Совещания расширенной редакции «Пролетария»].—«Про- летарий», [Париж], 1909, № 46. Приложение к № 46газеты «Пролетарий», .16 (3) июля, стр. 4—5. — 77, 94, 95, 106.
О думской с.-д. фракции. [Резолюция, принятая на Пятой кон- ференции РСДРП (Общероссийской 1908 г.)].—В кн.: Извещение Центрального Комитета Российской с.-д. ра- бочей партии о состоявшейся очередной общепартийной конференции. [Изд. ЦК РСДРП. Paris, 1909], стр. 5—6. (РСДРП).— 207, 208—209.
[О ликвидаторах. Резолюция, принятая меньшевиками-партий- цами на собрании в Сан-Ремо 13 апреля 1910 г.].— В ли- стовке: Резолюции, принятые в Сан-Ремо 13 апр. 1910 г. Б. м.» [1910], стр. 2. (РСДРП). — 251, 321.
О порядке применения статьи 96 основных государственных законов. [Положение Совета министров, утвержденное Николаем II. 24 августа 1909 г.].— «Правительственный Вест- ник», Спб., 1909, № 189, 3 (16) сентября, стр. L—243.
О современном моменте и задачах партии. [Резолюция, при- нятая на Пятой конференции РСДРП (Общероссийской 1908 г.)].—В кн.: Извещение Центрального Комитета
Российской с.-д. рабочей партии о состоявшейся очередной общепартийной конференции. [Изд. ЦК РСДРП. Paris, 1909], стр. 4—5. (РСДРП).— 44, 148, 189, 190, 206, 208—209, 237, 259—260, 263, 267, 268.

ӘДЕБИ ЕЦБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ 571
О созыве очередной общепартийной] конференции. [Резолю- ция, принятая на пленуме ЦК РСДРП в январе 1910 г.] .— «Социал-Демократ», [Париж], 1910, № И, 26 (13) февраля, стр. 10, в отд.: Из партии.— 208, 209, 214—215, 220—221, 290, 330.
О том, как не надо составлять денежные отчеты. (По повөду отчета ЗБЦК).—В кн.: Вперед. Сборник статей по очеред- ным вопросам. Изд. гр. «Вперед». [Paris, кооп. тип. «Со- юз»], июль 1910, стлб. 59—64. (РСДРП). Подпись: Член партии. — 343—345.
О фракционных центрах. [Резолюция, принятая на пленуме ЦК РСДРП в январе 1910 г.].—«Социал-Демократ»,
[Париж], 1910, № И, 26 (13) февраля, стр. И, в отд.: Из партии.— 208, 209, 222, 249, 287—289, 344, 407.
О Центр[альном]Органе. [Резолюция, принятая на пленуме ЦК РСДРП в январе 1910 г.].—«Социал-Демократ», [Па- риж], 1910, № И, 26 (13) февраля, стр. 10, в отд.: Из пар- тии. — 217.
*0 Центральном Органе партии. [Главнейшие резолюции, принятые на Втором съезде РСДРП].—В кн.: Второй очеред- ной съезд Росс, соц.-дем. рабочей партии. Полный текст протоколов. Изд. ЦК. Geneve, тип. партии, [1904], стр. 12, 146—147. —108—109.
Об исключении М. Горького из с.-д. партии.—«Речь», Спб., 1909, № 317 (1197), 18 ноября (1 декабря), стр. 2. —164— 165.
Об отношении к думской деятельности в ряду других отраслей партийной] работы. [Резолюция Совещания расширенной редакции «Пролетария»].—«Пролетарий», [Париж], 1909, № 46. Приложение к № 46 газеты «Пролетарий», 16 (3) июля, стр. 5—6. — 8—9, 11, 28, 78.
Общественное движение в России в начале ХХ-го века. Под ред. Л. Мартова, П. Маслова и Л. Потресова. Т. I—IV. Спб., тип. «Общественная Польза», 1909—1914. 5 т. — 46, 66-67, 68, 146, 147, 148, 155, 157, 297, 326, 334, 391, 393.
— Т. I. Предвестники и основные причины движения. 1909. 676 стр. — 46, 66—67, 146—147, 148, 155, 326, 334, 391, 393.
— Т. II. Ч. 2. а) Массовое движение. Ь) Главнейшие моменты в истории русского марксизма. 1910. 339 стр.— 39З.
Организационный вопрос. [Резолюция, принятая на Пятой koh- ференции РСДРП (Общероссийской 1908 г.)].—В кн.;

572 ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР MEH ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ
Извещение Центрального Комитета Российской с.-д. ра- бочей партии о состоявшейся очередной общепартийной конференции. [Изд. ЦК РСДРП. Paris, 1909], стр. 6. (РСДРП). — 206—207, 209—210.
Организационный устав, [принятый на IV (Объединительном) съезде РСДРП}.— В кн.: Протоколы Объединительного съезда РСДРП, состоявшегося в Стокгольме в 1906 г. М., тип. Иванова, 1907, стр. 419—420. — 153.
От редакции. —В кн.: Вперед. Сборник статей по очередным вопросам. Изд. гр. «Вперед». [Paris, кооп. тип. «Союз»], июль 1910, стлб. 1. (РСДРП). — 344—345.
От редакции. [По поводу письма Череванина].—«Голос Социал- Демократа», [Париж], 1909, № 16—17, август—сентябрь, стр. 16. — 161, 162, 163.
От редакции. [Примечание к письму В. В. Водовозова в редак- цию газеты «Речь»].— «Речь», Спб., 1909, № 213 (1097), 6 (19) августа, стр. 4. Под общ. загл.: Письма в редакцию.— 74-75.
Отдельный оттиск из № 50 газеты «Пролетарий». [Париж, 28 ноября (И декабря) 1909]. 2 стр. — 141.
Отзыв А. П. Чехова о Горьком. (Интервью с режиссером Худо- жественного театра Л. А. Сулержицким).—«Утро России», М., 1909, № 38—5, 20 ноября, стр. 3. Под общ. загл.: К от- лучению Максима Горького. Подпись: Old Boy. —164—165.
«Отклики Бунда», [Женева]. — 304.
— 1909, № 2, июль, стр. 19—24. — 52.
— 1909, № 3, ноябрь, стр. 11—16. —153.
— 1910, № 4, апрель, стр. 19—23. — 277—278, 280, 281, 283— 284, 286—287, 288, 303-304, 307-308, 309, 310, 311, 319-321.
Открытое письмо Исполнительной комиссии Московского ок- ружного комитета РСДРП — қараңыз: Московский окруж- ной комитет о деятельности с.-д. думской фракции.
Открытое письмо [16-ти русских меньшевиков-ликвидато- рое].—«Голос Социал-Демократа», [Париж], 1910, № 19—20, январь—февраль, стр. 23—24.— 222—223, 225—226, 307, 311, 317, 318, 319, 406.
Отчет о школе в NN.—«Пролетарий», [Париж], 1909, № 50. Приложение к № 50 газеты «Пролетарий», ноябрь, стр. 1— 7. —140—141.

ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР MEH ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ 573
Отчет тов. большевикам устраненных членов расширенной редакции «Пролетария». 3 (16) июля 1909. Б. м. [1909]. 4 стр. Подпись: Н. Максимов и Николаев. Гект. — 70.
Отчет тов. большевикам устраненных членов расширенной редакции «Пролетария». 3 (16) июля [1909 г.]. Б. м., [1909]. 16 стр.—77-82, 83-91, 93, 94—95, 96-98, 99, 100, 101— 109, 1П, 112, Ш, 119-120, 121—123, l24, 127—128, 131, 158.
Н. — қараңыз: Дневницкий, П. Н.
Перцов, Н. Горький — буржуй.—«Новое Время», Спб., 1909, № 12107, 24 ноября (7 декабря), стр. 3—4. Под общ. загл.: Попутные заметки.— 164—165.
Петербургские выборы.—«Пролетарий», [Париж], 1909, №49, 3 (16) октября, стр. 1—2. —133.
Печальный рецидив.— В кн.: Необходимое дополнение к «Днев- никам» Г. В. Плеханова. Изд. ред. «Голоса Социал-Демо- крата». [Paris, кооп. тип. «Союз», апрель 1910]. стлб. 28—32. (РСДРП).- 325, 327—328.
Письмо «выборгских» меньшевиков — қараңыз: Похмелье лега- листов.
Письмо Заграничного бюро ЦК по группам — қараңыз: Ко всем товарищам за границей.
[Письмо из Петербурга].—«Пролетарий», [Париж], 1909, №50, 28 ноября (11 декабря), стр. 7, в отд.: Из рабочего движе- ния. Под общ. загл.: Письма из Петербурга. Подпись: Тр.— 143, 166-168.
Письмо к партийным организациям. (Об очередной партийной конференции).—«Социал-Демократ», [Париж], 1910, №11, 26 (13) февраля, стр. И—12. Подпись: Центральный Коми- тет РСДРП. — 219, 220, 320.
Письмо к партийным организациям. [Письмо 1-е. Листовка]. Б. м., [ноябрь 1904]. 4 стр. (Только для членов партии).— 325.
Письмо к товарищам [Листовка. Paris, кооп. тип. «Союз», 1910]. 2 стр. (РСДРП). — 217, 220, 222—223, 225, 226, 249, 253—254.
Письмо к товарищам социал-демократам, работающим в профессиональных союзах, обществах образования, школах.

574 ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР MEH ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КОРСЕТКІШІ
кооперативах и других легальных рабочих организациях.— «Голос Социал-Демократа», [Париж], 1909, № 14, май, стр. 15—16, в отд.: Из партии. — 62, 157.
Письмо рабочего. (О плане партийной работы в связи с оценкой текущего момента).—«Рабочее Знамя», [М.], 1908, № 5, октябрь, стр. 4—5. — 90, 92.
Плеханов, Г. В. В защиту «подполья».—«Социал-Демократ», [Париж], 1910, № 12, 23 марта (5 апреля), стр. 1—2.—218.
— К вопросу о развитии монистического взгляда на историю. Ответ гг. Михайловскому, Карееву и комп. Спб., 1895. 287 стр. Перед загл. авт.: Бельтов. — 339.
— Необходимая поправка. —«Дневник Социал-Демократа»,
[Женева], 1909, № 9, август, стр. 19—20. — 64, 65-66, 112, 154, 155.
— Нечто о выгодах «генерального межевания».—«Дневник Со- циал-Демократа», [Женева], 1909, № 9, август, стр. 16— 19. — 64—65, 66, 67, 68, 104, 158.
— О нашей тактике по отношению к борьбе либеральной буржуазии с царизмом. (Письмо к Центр. Комитету). Изд. РСДРП. Женева, тип. партии, 1905. 31 стр. (РСДРП. Только для членов партии). — 325.
— О пустяках, особенно о г. Потресове.—«Социал-Демократ», [Париж], 1910, № 13, 26 апреля (9 мая), стр. 3—6. -323.
— «Общее горе».—«Дневник Социал-Демократа», [Женева], 1906, № 6, август, стр. 1—12. — 326.
— Оппортунизм, раскол или борьба за влияние в партии?— «Дневник Социал-Демократа», [Женева], 1909, № 9, август, стр. 2—16. — 61, 62-63, 64, 66, 112, 153, 208.
— Письмо в редакцию.—«Голос Социал-Демократа», [Париж], 1909, № 14, май, стр. 14. — 9-10.
— Последнее пленарное собрание нашего Центрального Комитет а.-«Дневник Социал-Демократа», [Женева], 1910, № И, март, стр. 1—20. — 218, 219-220, 222.
— Фракция г. Троцкого и партийное положение.—«Социал- Демократ», [Париж], 1910, № 15—16, 12 сентября (30 ав- густа), стр. 8—9. — 409.
— Чего не делать.—«Искра», [Женева], 1903, № 52, 7 ноября, стр. 1—2. — 325.

ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР MEH ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ 575
Но поводу организационной «дискуссии».—«Голос Содиал-Демо- крата», [Париж], 1909, № 16—17, август—сентябрь. При- ложение к 16-му № «Голоса Соц.-Дем.», стр. 1—2. —157, 158.
Но поводу протеста т. Максимова в связи со статьей «Не по дороге». (№ 42 «Прол.»). [Резолюция Совещания расши- ренной редакции «Пролетария»].—«Пролетарий», [Париж], 1909„ № 46. Приложение к № 46 газеты «Пролетарий», 16 (3) июля, стр. 5. — 94.
Погожев, А. В. Учет численности и состава рабочих в России. Материалы по статистике труда. Изд. Академии наук. С прилож. табл, и 18 карто-диагр. (Доложено в заседании историко-филологического отделения Академии наук 18 ян- варя 1906 г.). Спб., 1906. XXVI, 114, 224 стр. — 420.
[Покровский, М. В.] Финляндский вопрос.— В кн.: Вперед. Сборник статей по очередным вопросам. Нзд. гр. «Вперед». [Paris, кооп. тип. «Союз»], июль 1910, стлб. 9—15. (РСДРП). Подпись: Домов. — 344.
Положение дел в партии. [Резолюция, принятая на пленуме ЦК РСДРП в январе 1910 г.].—«Социал-Демократ», [Париж], 1910, № 11, 26 (13) февраля, стр. 10, в отд.: Из партии.— Ж 209-214, 253, 273-275, 280—281, 282, 284, 285, 286, 287, 289, 293-295, 297-298, 299-300, 301, 302, 303, 321, 406.
Положение о выборах в Государственную думу.—«Правитель- ственный Вестник», Спб., 1905, № 169, 6 (19) августа, стр. 2-4.—Ж 431.
Положение о выборах в Государственную думу. С разъясне- ниями правительствующего Сената и министерства внут- ренних дел. Спб., сенатская тип., 1907. 188 стр.; 2 схемы. (Изд. м-ва внутр, дел). — 73, 185-186, 455—459.
Положение партийной работы в Латышском крае. (Из отчета представителя с.-д. Лат. края на пленуме ЦК РСДРП).— «Социал-Демократ», [Париж], 1910, № 12, 23 марта (5 апреля), стр. И. Подпись: М. — 331, 332.
Постановления и резолюции Объединительн. съезда Российской социал-демократической рабочей партии. [Листовка. Спб.], тип. Центрального Комитета, [1906]. 4 стр. (РСДРП).—393.
Постановления съездов крестьянского союза (Учредительного 31 июля — 1 августа и 6—10 ноября 1905 г.). Изд. Север- ного обл. бюро содействия крестьянскому союзу (в С.-Пе-

576 ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР MEH ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ
тербурге). Спб., тип. Клобукова, 1905. 16 стр. (Всероссийский крестьянский союз).—150.
Нотресов, А. Н. Критические наброски. О том, почему пустяки одолели.—«Наша Заря», Спб., 1910, № 2, стр. 50—62. -305— 306, 311, 312, 320, 324, 327.
— На суд тт. меньшевиков.— В кн.: Необходимое дополнение к «Дневникам» Г. В. Плеханова. Изд. ред. «Голоса Социал- Демократа». [Paris, кооп. тип. «Союз», апрель 1910], стлб. 21—26. (РСДРП). Подпись: А. Потресов-Старовер.— 272, 307, 327.
— [Письмо Л. Мартову. 18 августа 1909 г.].—«Голос Социал- Демократа», [Париж], 1909, № 16—17, август—сентябрь, стр. 15—16, в ст.: Мартов, Л. Дополнение к «поправке».— 155, 163.
— Эволюция общественно-политической мысли в предреволюционную эпоху.-В кн.: Общественное движение в России в начале ХХ-го века. Под ред. Л. Мартова, П. Маслова и А. Потресова, Т. I. Предвестники и основные причины движения. Спб., тип. «Общественная Польза», 1909, стр. 538—640. — 46, 65—66, 155, 326.
Похмелье легалистов. [Письмо меньшевиков Выборгского райо- на Спб.].—«Пролетарий», [Париж], 1909, №45, 13 (26) мая, стр. 2. — 39-40, 62, 157.
«Правда», [Вена].— 62, 253, 254, 28l, 387, 401, 409, 449.
— 1910, № 12, 3 (16) апреля, стр. 2—3. — 253, 257, 320, 321.
«Правительственный Вестник», Спб., 1905, № 39, 18 февраля (3 марта), стр. 1. — 431.
— 1905, № 40, 19 февраля (4 марта), стр. 1. — 431.
— 1905, № 169, 6 (19) августа, стр. 1—2. — 396, 431.
— 1905, № 222, 18 (31) октября, стр. 1. — 399, 455.
— 1905, № 268, 13 (26) декабря, стр. 1. — 455.
— 1906, № 57, И (24) марта, стр. 1. — 404.
— 1906, № 252, 12 (25) ноября, стр. 1. —149—150.
— 1909, № 91, 28 апреля (И мая), стр. 1. — 242—243.
— 1909, № 189, 3 (16) сентября, стр. 1. — 243.

ӘДЕБІІ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ 577
Программа занятии школы [на Капри].— В листовке: К во- просу о партийной школе. (Четыре документа). Изд. парт, школы. Б. м., 1909, стр. 1. (РСДРП). —100, 128.
Программа Российской соц.-дем. рабочей партии, принятая на Втором съезде партии.— В кн.: Второй очередной съезд Росс, соц.-дем. рабочей партии. Полный текст протоколов. Изд. ЦК. Geneve, тип. партии, [1904], стр. 1—6. (РСДРП).— 38, 170, 172, 173.
Проект основных положений [земельного закона, внесенный 104 членами I Государственной думы].— В кн.: Стеногра- фические отчеты [Государственной думы]. 1906 год. Сессия первая. Т. I. Заседания 1—18 (с 27 апреля по 30 мая). Спб., гос. тип., 1906, стр. 560—562. (Государственная дума).— 150.
Проект основных положений [земельной реформы, внесенный во II Государственную думу от имени Трудовой группы и Крестьянского союза].— В кн.: [Материалы, поступившие в Общее собрание Государственной думы 2-го созыва]. Б. м., [1907], л. 17—19, 37.—150.
«Пролетарий», [Выборг]—Женева — Париж.— 3, 4, 8, 13, 19, 22, 29, 32, 37, 39, 4l, 42, 43, 52, 60, 62, 70, 75, 77, 8l, 82, 90, 91, 92, 94, 95, 99—101, 102, 105, 106, 107, 108, 109—111, 119, 120, 121, 122, 123, 124, 130, 131, 149, 150, 153, 158, 161, 162, 164, 167, 208, 259, 293, 318, 341, 396, 470.
— [Выборг], 1906, № 1, 21 августа. 8 стр. На газ. место изд.: М. — l09, 396.
— 1906, № 2, 29 августа, стр. 2—3. На газ. место изд.: М.-326.
*— 1906, № 4, 19 сентября, стр. 3—6. На газ. место изд.: М. — 314.
— 1907, № 19, 5 ноября, стр. 7. На газ. место изд.: М. -58.
— 1907, № 20, 19 ноября, стр. 4—5. На газ. место изд.: М. —58.
— Женева, 1908, № 31, 17 (4) июня, стр. 6. — 50, 92, 130.
1908, № 39, 26 (13) ноября, стр. 3—6. — 45, 48.
— Париж, 1909, № 42, 12 (25) февраля. 8 стр. — 45, 47, 95, 96,
400.
— 1909, № 44. Приложение к № 44 газ. «Пролетарий», 4 (17) апреля, стр. 1—2. — 45, 60, 92.

578 ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР MEH ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІПІІ
— 1909, № 45, 13 (26) мая, стр. 2. - 39, 62, 157.
— 1909, № 46, И (24) июля. 8 стр. - 60, 77, 119, 161.
— 1909, № 46. Приложение к № 46 газеты «Пролетарий», 16 (3) июля. 7 стр. — 3-4, 5—6, 7, 8—9, 10, 11, 28, 43, 44, 50, 52, 60, 70, 77, 94, 95, 106, 119, 120—121, 126, 140, 259, 318— 319, 346, 408.
— 1909, № 47—48, 5 (18) сентября. 8 стр.— 70, 110, 121, 124, 130, 328.
— 1909, № 47—48. Приложение к № 47—48 газеты «Пролета- рий», И (24) сентября, стр. 1—10.— 121.
— 1909, № 49, 3 (16) октября. 10 стр.—120, 121, 125, 133, 157.
— 1909, № 50, 28 ноября (И декабря). 8 стр.—143, 166—168.
— 1909, № 50. Приложение к № 50 газеты «Пролетарий», ноябрь, стр. 1—7.— 140—141.
Протоколы Объединительного съезда РСДРП, состоявшегося в Стокгольме в 1906 г. М., тип. Иванова, 1907. VI, 420 стр.— 153.
Протоколы Совещания расширенной редакции «Пролетария». Июнь 1909 г.1.— 3—4, 5, 8, 13, 14, 15, 16, 17—18, 19, 21, 22, 24, 29, 30, 31, 32, 42, 43.
«Рабочая Газета», [Париж].— 447, 449, 450, 451, 452—453.
«Рабочая Мысль», [Петербург — Берлин — Варшава — Жене- ва].— 9О.
«Рабочее Дело», Женева.— 90, 93, 105.
«Рабочее Знамя», М.— 130.
— 1908, № 5, октябрь, стр. 4—5.— 90, 92.
Рабочий Ар.— қараңыз: Калинин, Ф. И.
[Редакционная статья].— «Речь», Спб., 1910, № 89 (1327),
1 (14) апреля, стр. 1.— 245.
Резолюции, принятые в Сан-Ремо. 13 апр. 1910 г. Б. м., [1910].
2 стр. (РСДРП).— 251, 322.
1 Бірінші рет 1934 жылы жарияланған,

ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР MEH ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ 579
[Резолюции, принятые на пленуме ЦК РСДРН в январе 1910 г.].— «Социал-Демократ», [Париж], 1910, № 11,
26 (13) февраля, стр. 10—11, в отд.: Из партии.— 207, 208, 217, 218, 219, 22Қ 222, 223, 251—252, 272, 274, 275, 286, 287, 288, 289, 290, 293, 308, 311, 319, 322, 330, 449, 451—452.
[Резолюции, принятые на Пятой конференции РСДРН (Обще- российской 1908 г.)].— В кн.: Извещение Центрального Комитета Российской с.-д. рабочей партии о состоявшейся очередной общепартийной конференции. [Нзд. ЦК РСДРП. Paris, 1909], стр. 4—7. (РСДРП).— 34—35, 44, 45, 152, 169— 170, 204, 206, 299, 300—301, 302, 304, 306, 330, 449, 450.
[Резолюции, принятые на V (Лондонском) съезде РСДРН].— В кн.: Лондонский съезд Российской соц.-демокр. раб. пар- тии (состоявшийся в 1907 г.). Полный текст протоколов. Изд. ЦК. Paris, 1909, стр. 420—442. (РСДРП).—169, 170, 194.
[Резолюции, принятые на Четвертой конференции РСДРН («Третьей Общероссийской»)].— «Пролетарий», [Выборг],
1907, № 20, 19 ноября, стр. 4—5, в отд.: Из партии. Под загл.: Резолюции 3-й общероссийской конференции. На газ. место изд.: М.—169—170.
[Резолюции Совещания расширенной редакции «Пролетария»].— «Пролетарий», [Париж], 1909, № 46. Приложение к № 46 газеты «Пролетарий», 16 (3) июля, стр. 3—7.— 3-4, 6, 7, 8, 11, 43, 44, 52, 60, 77, 122, 126, 408.
Резолюция 2-й Парижской группы содействия РСДРН. 30 марта 1910 г.‘[Листовка]. Б. м., 1910. 1 стр. (РСДРП).— 251.
[Резолюция Исполнительной комиссии Петербургского комитета РСДРП по вопросу о выборах в Государственную думу].— «Пролетарий», [Париж], 1909, № 49, 3 (16) октября, стр. 5, в ст.: Беседа с петербургскими большевиками.—157.
Резолюция Московской общегородской конференции РСДРН об отношении к думской фракции.— «Пролетарий», Женева,
1908, ,№ 31, 17 (4) июня, стр. 5—6.— 50, 92, 130.
Резолюция об отношении к непролетарским партиям, [принятая на V (Лондонском) съезде РСДРП].— В кн.: Лондонский съезд Российской соц.-демокр. раб. партии (состоявшийся в 1907 г.). Полный текст протоколов. Изд. ЦК. Paris, 1909, стр. 454—455. (РСДРП).— 144, 189, 303, 304.
Резолюция «отзовистов» [Московской общегородской конференции РСДРП. Май 1908 г.].— «Пролетарий», Женева, 1908, № 31, 17 (4) июня, стр. 6.— 92, 130.

580 ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР MEH ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ
[Резолюция — платформа, принятая Петербургским комитетом РСДРП в связи с избирательной кампанией].— «Пролета- рий», [Париж], 1909, № 49, 3 (16) октября, стр. 8—9, в отд.: Хроника.— l20, 125—126.
Резолюция по отчетам, [принятая на Пятой конференции РСДРП (Общероссийской 1908 г.)].— В кн.: Извещение Центрального Комитета Российской с.-д. рабочей партии о состоявшейся очередной общепартийной конференции. [Изд. ЦК РСДРП. Paris, 1909], стр. 4. (РСДРП).— 154.
Резолюция, предложенная на собрании меньшевистской группы содействия в Париже (4 апреля 1910 г.) меньшевиками- партийцами. [Листовка]. Б. м., [1910]. 1 стр. (РСДРП).— 250, 32].
Резолюция, предложенная на собрании l-ой Женевской группы РСДРП 19 апреля 1910 г. меньшевиками-партийцами. [Листовка]. Б. м., [1910]. 1 стр. (РСДРП).— 250, 321.
Резолюция, предложенная на собрании l-ой Льежской группы содействия РСДРП мвньшввиками-партийцами. [Листовка]. Б. м., [1910]. 1 стр. (РСДРП).— 251, 321.
Резолюция, принятая Венским партийным социал-демократическим клубом 17 апреля 1910 г. [Листовка]. Б. м., 1910. 1 стр.— 272, 274, 275—279, 281, 286, 306-307, 309, 319-320, 321.
Резолюция, принятая на общем собрании партийного социал- демократического клуба в Вене 26-го ноября 1910 года. [Ли- стовка]. Б. м., [1910]. 2 стр.— 407.
Резолюция СПБ «отзовистов», предложенная ими расширенному заседанию Пет. ком. перед общепартийной конференцией.— «Пролетарий», [Париж], 1909, № 44. Приложение к № 44 газ. «Пролетарий», 4 (17) апреля, стр. 1.— 92.
Резолюция Совета парт, школы. 26 августа 1909 г.— В ли- стовке: К вопросу о партийной школе. (Четыре документа). Изд. парт, школы. Б. м., 1909, стр. 2. (РСДРП).— 128.
Резолюция ЦК [РСДРП] о кооперативах.— «Социал-Демо- крат», [Вильно — Спб.], 1908, № 1, февраль, стр. 37—38, в отд.: Из партии.— 40.
[Резолюция ЦК PCДРП о работе в профессиональных союзах].— «Социал-Демократ», [Вильно — Спб.], 1908, № 1, февраль, стр. 38—39, в отд.: Из партии.— 40.

ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ 581
[Резолюция ЦК РСДРП по поводу выступления социал-демокра- тическои фракции в Думе по вопросу о закрытии дверей думской комиссии по государственной обороне...'].— «Соцн- ал-Демократ», [Вильно — Спб.], 1908, № 1, февраль, стр. 35. Под общ. загл.: Деятельность Центрального Комитета, в отд.: Из партии.— 40.
[Рескрипт, данный на имя министра внутренних дел А. Г. Булыгина. 18 февраля 1905 г.].— «Правительственный Вест- ник», Спб., 1905, № 40, 19 февраля (4 марта), стр. 1.— 431.
Рескрипт, данный на имя председателя Совета министров, статс-секретаря И. А. Столыпина. 27 апреля 1909 г.— «Правительственный Вестник», Спб., 1909, № 91, 28 апреля (И мая), стр. 1.-243.
«Речь», Спб.—164—165, 245.
— 1909, № 167 (1045), 21 июня (4 июля), стр. 3.— 57, 58, 74, 197.
— 1909, № 208 (1092), 1 (14) августа, 4 стр.— 74-75, 76.
— 1909, № 213 (1097), 6 (19) августа, стр. 4.— 75.
— 1909, № 216 (1100), 9 (22) августа, стр. 3.— 76.
— 1909, Яг 220 (1104), 13 (26) августа, стр. 4.— 76.
— 1909, 317 (1197), 18 ноября (1 декабря), стр. 2.—164—165.
— 1909, № 318 (1198), 19 ноября (2 декабря), стр. 3.—164—165.
— 1909, №324 (1204). 25 ноября (8 декабря), стр. 2; № 325 (1205),
26 ноября (3 декабря), стр. 2; № 330 (1210), 1 (14) декабря, стр. 2; № 351 (1231), 22 декабря 1909 (4 января 1910), стр. 2.—189—196.
— 1910, № 89 (1327), 1 (14) апреля. 8 стр.—Ж 241, 245— 246, 247, 248.
Розанов, B. Между Азефом и «Вехами».— «Новое Время», Спб., 1909, № 12011, 20 августа (2 сентября), стр. 3—4.— 186.
— Мережковский против «Вех». (Последнее религиозно-фило- софское собрание).— «Новое Время», Спб., 1909, № 11897,
27 апреля (10 мая), стр. 3.—186.
«Россия», Спб. —58.
20 19-том

582 ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР MEH ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ
— 1909, № 1099, 23 июня (6 июля), стр. 1. — 58.
Русские депутаты в Англии. Речи на завтраке у лорд-мэра. Лон- дон, 19 июня (2 июля).—«Речь», Спб., 1909, № 167 (1045), 21 июня (4 июля), стр. 3.— 57, 58—59, 74, 195.
«Русское Слово», М. —164—165,
— 1909, № 264, 17 (30) ноября, стр. 3.—164—165.
С. — қараңыз: Джибладзе, С.
Сажин, Л. К вопросу о возрождении партии. (Мысли практика). Париж, кооп. тип. «Союз», 1910. 32 стр. (РСДРП).— 338, 339, 340-341, 342.
Салтыков-Щедрин, М. Е. Игрушечного дела людишки. — 64—65, 158.
— Признаки времени. — 328.
С.-Петербург. 22-го июня. [Передовая].—«Россия», Спб., 1909, № 1099, 23 июня (6 июля), стр. 1. — 58.
С.-Петербург, 1 августа. [Передовая].—«Речь», Спб., 1909, № 208 (1092), 1 (14) августа, стр. 1. — 73-74, 75-76.
С.-Петербург, 1 апреля. [Передовая].—«Речь», Спб., 1910, № 89 (1327), 1 (14) апреля, стр. 1. — 245.
Свод законов Российской империи. Т. 1. Ч. I. Свод основных государственных законов. Изд. 1906 года. Спб., гос. тип., б. г. 78 стр. — 239, 241—243, 247.
«Слово», Спб., 1909, № 791, 10 (23) мая, стр. 3.— 57, 186, 187- 188.
★Современное положение и задачи партии. Платформа, вырабо- танная группой большевиков. Изд. группы «Вперед». Paris, кооп. тип. «Союз», [1909]. 32 стр. (РСДРП). — 208, 259— 266, 267, 268—271.
«Социал-Демократ», [Вильно — Спб. — Париж — Женева]. —30,
39, 134, 205, 217—218, 220, 249, 253, 254, 272, 273, 275, 277, 288, 320, 321, 331, 386, 387, 407, 409.
— [Вильно — Спб.], 1908, № 1, февраль, стр. 35, 36—39. — 39—
40.
— Париж, 1909, № 2, 28 января (10 февраля), стр. 1—2.— 206—207.

ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР MEH ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ 583
— 1910, №11, 26 (13) февраля. 12 стр.-Ж Ж 209-216,217, 218, 219, 220, 221, 222, 223, 249, 251—252, 253, 272, 273- 275, 279—281, 282, 284—285, 286, 287—288, 289—290, 291, 293— 295, 296—297, 299—300, 301, 302, 303, 307, 311, 319, 320, 321, 330, 344, 406, 407, 449, 450—452.
— 1910, № 12, 23 марта (5 апреля). 12 стр. — 218, 253, 254, 331, 332.
— 1910, № 13, 26 апреля (9 мая). 1.2 стр.— 318, 321, 322, 324.
— 1910, № 15—16, 12 сентября (30 августа), стр. 8—9. — 409.
«Социал-Демократ», 1910, № 17, 25 сентября (8 октября), стр. И.—380, 381, 393—395.
[Сталин, И. В.] Письмо с Кавказа.—«Дискуссионный Листок», [Париж], 1910, № 2, 25 мая (7 июня), стр. 26—28. Подпись: К. Ст. На газ. дата: 24/7 июля. — 298.
Станислав — қараңыз: Вольский, С.
Статистика землевладения 1905 г. Свод данных по 50-ти губер- ниям Европейской России. Спб., тип. Минкова, 1907. 199 стр.; L стр. табл. (Центр, стат. ком. м-ва внутр, дел).—
[Стеклов, 10. М] Что делать? (Письмо из России).— «Социал- Демократ», [Париж], 1910, № 13, 26 апреля (9мая), стр. 7— 8. Подпись: К. — 313.
Стенографические отчеты [Государственной думы}. 1906 год. Сессия первая. Т. I. Заседания 1—18 (с 27 апреля по 30 мая). Спб., гос. тип., 1906. XXII, 866 стр. (Государственная дума). —150.
Стенографические отчеты [Государственной думы]. 1908 г. Сессия вторая. Ч. I. Заседания 1—35 (с 15 октября по 20 декабря). Спб., гос. тип., 1908. XIV стр.; 3152 стлб. (Государственная дума. Третий созыв).—151, 187, 188.
Стенографические отчеты [Государственной думы]. 1909 г. Сессия вторая. Ч. Ill—IV. Спб., гос. тип., 1909. 2 т. (Госу- дарственная дума. Третий созыв).
— Ч. III. Заседания 71—100 (с 6 марта по 24 апреля 1909 г.). XII стр., 2956 стлб. —188.
— Ч. IV. Заседания 101—126 (с 27 апреля по 2 июня 1909 г.). XXXVII стр., 3476 стлб. - 55-56.
20'

584 ӘДЕБІІ ЕҢБЕКТЕР MEH ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ
Стенографические отчеты [Государственной думы}. 1909— 1910 гг. Сессия третья. Ч. I—III. Спб., гос. тип. 1910. 3 т. (Государственная дума. Третий созыв).
— Ч. I. Заседания 1—32 (с 10 октября по 18 декабря 1909 г.). XVI стр., 3796 стлб. — 239, 290, 291, 296.
— Ч. II. Заседания 33—64 (с 20 января по 6 марта 1910 г.). 3164 стлб. — 227—228.
— Ч. III Заседания 65—94 (с 8 марта по 9 апреля 1910 г.). 3244 стлб. — 234—235, 237, 239, 240—241, 245.
Столыпин, А. Интеллигенты об интеллигентах.—«Новое Время», Спб., 1909, № 11893, 23 апреля (6 мая), стр. к.—186.
[Столыпин, Н. А.] Речь председателя Совета министров Н. А. Столыпина [на заседании Государственной думы 31 марта 1910 г.}.— «Речь», Спб., 1910, № 89 (1327),
1 (14) апреля, стр. 4—5, в отд.: Государственная дума.— 239, 244—246, 247, 248.
*Crpy???e, Н. Б. Интеллигенция и революция.— В кн.: Вехи. Сборник статей о русской интеллигенции. М., [тип. Саб- лина, март] 1909, стр. 127—145.—179—180, 181, 183—184, 186, 187, 470.
Суд над Горьким. (Социал-демократическое действо).—«Утро России», М., 1909, № 39—6, 21 ноября, стр. 3—4. Подпись: Стенографировал Оль д’Ор. —164—165.
[Сысоев, И. В.] О настроениях и запросах современного рабочего. (Нз Петербурга).— В кн.: Вперед. Сборник статей по очередным вопросам. Изд. гр. «Вперед». [Paris, кооп. тип. «Союз»], июль 1910, стлб. 53—59. (РСДРП). Подпись: Ткач И — н. — 339.
[Тактическая резолюция по аграрному вопросу, принятая на IV (Объединительном) съезде РСДРП}.— В листовке: Постановления и резолюции Объединитёльн. съезда Рос- сийской социал-демократической рабочей партии. [Спб.], тип. Центрального Комитета, [1906], стр. 1. (РСДРП). Под загл,: Аграрная программа. — 392—393.
«Ткач И -н»— қараңыз: Сысоев, И. В.
Ткачев, Н. Н. Задачи революционной пропаганды в России. Письмо к редактору журнала «Вперед». Б. м., апрель 1874. IX, 43 стр. -149.

ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР MEH ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ 585
«Товарищ», Спб. — 387.
[Троцкий, Л. Д.] К единству—через все препятствия!—«Прав- да», [Вена], 1910, № 12, 3 (16) апреля, стр. 2—З.— 253, 254, 320-321, 322.
— Наши политические задачи. (Тактические и организацион- ные вопросы). Изд. РСДРП. Женева, тип. партии» 1904. XI, 107 стр. (РСДРП). Перед загл. авт.: Н. Троцкий. —109.
Труды VI съезда уполномоченных дворянских обществ 33 губерний. С 14 марта по 20 марта 1910 г. Спб., тип. Александ- рова, 1910. VIII, 511 стр. — 240.
Указ правительствующему Сенату [о временных правилах в связи с проведением выборов в Государственный совет и Государственную думу. 8 (21) марта 1906 г.].—«Прави- тельственпый Вестник», Спб., 1906, № 57, И (24) марта, стр. 1, в отд.: Действия правительства. — 403.
Указ правительствующему Сенату [о выходе крестьян из об- щин и закреплении в собственность надельных участков. 9 (22) ноября 1906 г.].—«Правительственный Вестник», Спб., 1906, № 252, 12 (25) ноября, стр. 1.— 148—150.
Указ правительствующему Сенату [о предоставлении частным лицам и учреждениям права вырабатывать предложения по вопросам государственного благоустройства. 18 февраля (3 марта) 1905 г.].— «Правительственный Вестник», Спб., 1905, № 39, 18 февраля (3 марта), стр. 1.— 431.
Указ правительствующему Сенату [об изменениях и дополнениях в положении о выборах в Государственную думу. 11(24) декабря 1905 г.].— «Правительственный Вестник», Спб., 1905, № 268, 13 (26) декабря, стр. 1, в отд.: Действия правительства. — 455.
Устав Центрального] К[омитета, принятый на пленуме ЦК РСДРП в январе 1910 а.].—«Социал-Демократ», [Париж], 1910, № 11, 26 (13) февраля, стр. 10, в отд.: Из партии. — 252.
«Утро России», М. — 164-165.
— 1909, № 31—1, 15 ноября, стр. 6.— 164—165.
.— 1909, № 35-2, 17 ноября, стр. 1.— 164-165.
- 1909, № 38—5, 20 ноября, стр. 3.—164—165.

586 ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР MEH ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ
— 1909, № 39-6, 21 ноября, стр. 3-4.-164-165.
Учреждение Государственной думы. [6 (19) августа 1905 г.].— «Правительственный Вестник», Спб., 1905, № 169, 6 (19) ав- густа, стр. 1—2. — 397, 430—431.
*Франк, С. Л. Этика нигилизма. (К характеристике нравст- венного мировоззрения русской интеллигенции). — В кн.: Вехи. Сборник статей о русской интеллигенции. М., [тип. Саблина, март] 1909, стр. 146—181.—179—180, 182, 183, 184, 185.
[Цедербаум, С. (9.] «Конституционный» режим и рабочее движение.— «Возрождение», М., 1910, № 5, 30 марта, стлб. 1—8. Подпись: В. Ежов.— 314.
Череванмн, Н. Несколько слов о моем ликвидаторстве. (Письмо в редакцию).—«Голос Социал-Демократа», [Париж], 1909, № 16—17, август—сентябрь, стр. 16.— 155—156, 161.
— Пролетариат в революции. — В кн.: Горн, В., Меч, В. и Че- реванин, Н. Борьба общественных сил в русской револю- ции. Вып. II. М., типолит. Русского т-ва печ. и изд. дела, 1907, стр. 5—120. — 161, 437.
*— Современное положение и возможное будущее. Аграрная проблема и ее решение борющимися партиями. 3-я Дума, причины ее появления и ее будущее. М., тип. «Русский Труд», 1908. VII, 248 стр.- 161—163.
Чернышевский, Н. Г. Пролог.— 231.
[ІНанцер, В. Л.] Марат и [Богданов, А.] Максимов. [Письмен- ное заявление, поданное при голосовании резолюции «Об отзовизме и ультиматизме» на Совещании расширенной редакции «Пролетария»]1. — 4.
«Экономист России», Спб., 1910, № 36, 11 (24) сентября, стр. 1— 3. — 352.
Энгельс, Ф. Введение к английскому изданию [брошюры: «Развитие социализма от утопии к науке»]. 20 апреля 1892 г. — 229.
— Введение [к работе К. Маркса «Классовая борьба во Франции с 1848 по 1850 г.»]. 6 марта 1895 г. — l33.
1 Бірінші рет мына кітапта жарияланған: ««Пролетартійдің» кеңей- тілгеи редакциясы кецесінің протоколдары». Июнь, 1909 ж. [M.J, Партия басПасы, 1934, 77-бет.

ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР MEH ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ 587
— Письмо А. Бсбслю [по поводу Готской программы]. 18—
28 марта 1875 г. — 271.
— Письмо Ф. А. Зорге. 29 ноября 1886 г. — 327.
— Письмо Ф. А. Зорге. 11 мая 1889 г. — 327.
Энгельс, Ф. Революция и контрреволюция в Германии. Август 1851 — сентябрь 1852 г. — 400.
— 4 мая в Лондоне. Между 5—21 мая 1890 г. — 327.
[Юдин]. К вопросу о нашей работе. (Из № 2 «Stimme vun Bund»).—«Отклики Бунда», [Женева], 1909, № 3, ноябрь, стр. 11—16. Подпись: Ю. Дин. —153.
Adler, F. [Die Resolution, vorgeschlagen auf der Sitzung des Inter- nationalen sozialistischen Biiros].—«Leipziger Volkszeitung», 1909, Nr. 264, 13. November. 4. Beilage zu Nr. 264 der «Leip- ziger Volkszeitung», S. 2. —201—202.
Aus dem literarischen Nachla/З von К. Магх, Г. Engels und F. Lassalle. Hrsg. von F. Meliring. Bd. III. Gesammelte Schriften von K. Marx und F. Engels. Von Mai 1848 bis Oktober 1850. Stuttgart, Dietz, 1902. VI, 491 S.— 393—394.
Bensing, F. Der Einfliif} der landwirtschaftlichen МавсЫпеп auf Volks- und Privatwirtschajt. Breslau, 1898. IX, 205 S. — 369.
«Berliner Tageblatt und Ilandelszeitung». — 164.
«Bremer Biirgerzeitung». — 202.
— 1909, 11. November. — 202.
«Bulletin Periodique du Bureau Sociuliste International», Bruxel- les, [1910], N 2, p. 33-56.—198-203.
— 1910, N 5. 195 p. — 376, 377, 378.
Bureau sociuliste International. Dimanclie 7 novembre 1909.— «Bulletin Periodique du Bureau Socialiste International», Bruxelles, [1910], N 2, p. 33—56.— 198—203.
Census reports. Vol. V. Twelfth Census of the United States, taken in the year 1900. Agriculture. P. I. Washington, 1902.—353, 354, 362—363.

588 ӨДЕБИ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ
Contre la peine de mort en toute maiiere ei particiilierement en matiere politique. [Resolution du Bureau socialiste Interna- tional].—«Bulletin Periodique du Bureau Socialiste Inter- national», Bruxelles, [1910], N 2, p. 38.— l99.
Centre les persecutions en Roumanie. [Resolution du Bureau socialiste International].—«Bulletin Periodique du Bureau Socialiste International», Bruxelles, [1910], N 2, p. 38.— l99.
[Dahn, Th.] Erklarung.—«Vorwarls», Berlin, 1908, Nr. 151, 1. Juli, S. 3. Unter der Rubrik: Aus der Partei. — 46, 161.
«UEclair», [Paris].—164.
Engels, F. [Brief ап К. Kautsky. 1. April 1895].—«Die Neue Zeit», Stuttgart, 1908, Jg. 27, Bd. 1, Nr. 1, S. 7.-133.
— Briefe von F. Engels uber die franzdsische Arbeiterpartei. Vorbemerkung.— «Die Neue Zeit», Stuttgart, 1900—1901, Jg. XIX, Bd. I, Nr. 14, S. 420-427.— 133.
L'Exp edition du Магос. [Resolution du Bureau socialiste Inter- national].—«Bulletin Periodique du Bureau Socialiste International», Bruxelles, [1910], N 2, p. 38. —199.
Gesetz gegen gemeingefahrlichen Bestrebungen der Sozialdemo- kratie. Vom 21. October 1878.— «Reichsgesetzblatt», Berlin, 1878, Nr. 34, S. 351—358.— 79.
Guesde, J. Le РгоЫЪте et la Solution. Les huit heures a la Chambre. Lille, Delory, s. d. 31 p. (Bibliotheque du Parti Ouvrier).—177, 172, 173.
Bommage aux socialistes suedois. [Resolution du Bureau socia- liste International].—«Bulletin Periodique du Bureau Socia- liste International», Bruxelles, [1910], N 2, p. 38.—199.
Internationale Regeln der sozialistischen Taktik. [Die Resolution des Internationalen Sozialistenkongresses zu Amsterdam].— In: Internationaler Sozialistenkongrep zu Amsterdam. 14. bis 20. August 1904. Berlin, Expedition der Buchh. «Vor- warts», 1904, S. 31—32. —297.
Das Internationale sozialistische Bureau.—«Leipziger Volkszei- tung», 1909, Nr. 264, 13. November. 4. Beilage zu Nr. 264 der «Leipziger Volkszeitung», S. 1—2. —135, 201-202.

ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР MEH ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ 589
Iniernationaler Sozialistenkongrep. —«Leipziger Volkszeitung», 1910, Nr. 201, 31. August. 3. Beilage zu Nr. 201 der «Leipziger Volkszeitung »> S. І. — 382.
Iniernationaler Sozialistenkongrefi zu Amsterdam. 14. bis 20. August 1904. Berlin, Expedition der Buchh. «Vorwarts», 1904. 78 S. — 297.
Iniernationaler Sozialistenkongrep zu Stuttgart. 18. bis 24. August 1907. Berlin, Buchh. «Vorwarts», 1907. 132 S. — 201.
Bautsky, К. Was nun?—«Die Neue Zeit», Stuttgart, 1910, Jg. 28, Bd. 2, Nr. 28, S. 33—40; Nr. 29, S. 68-80.—399.
— Zwischen Baden und Luxemburg.—«Die Neue Zeit», Stuttgart, 1910, Jg. 28, Bd. 2, Nr. 45, S. 652—667.—399.
«Landivirtschaftliche Statistik der Lander der ungarischenErone». Bd. IV—V. Budapest, 1900. 2 Bd.— 353, 354, 370-371.
«Leipziger Volkszeitung». — 202.
— 1909, Nr. 259, 8. November. 4 S. — 202.
— 1909, Nr. 264, 13. November. 4. Beilage zu Nr. 264 der «Leip- ziger Volkszeitung», S. 1—2. —135, 201-202.
— 1910, Nr. 201, 31. August. 3. Beilage zu Nr. 201 der «Leipzi- ger Volkszeitung», S. 1. — 382.
Liebknecht, W. [Brief an F. Engels]. 21. April 1875.— In: Mayer, G. Johann Baptist von Schweitzer und die Sozialdemo- kratie. Ein Beitrag zur Geschichte der deutschen Arbeiter- bewegung. Jena, Fischer, 1909, S. 424.— 271.
[Lunacharsky, A.] Les courants tactiques dans le parti social- democrate Russe.-«LQ Penpie», Bruxelles,. 1910, le 23 aout. Signature: Woinoff.— 386, 387-388.
Luxemburg, R. Ermattung oder Rampf?—«Die Neue Zeit», Stuttgart, 1910, Jg. 28, Bd. 2, Nr. 35, S. 257—266. — 399.
— Die Theorie und die Praxis.—«Die Neue Zeit», Stuttgart, 1910, Jg. 28, Bd. 2, Nr. 43, S. 564-578; Nr. 44, S. 626-642.- 399.
Martoff, L. Die preupische Diskussion und die russische Erjah- rung.—«Die Neue Zeit», Stuttgart, 1910, Jg. 28, Bd. 2, Nr. 51,

590 ӘДЕБІІ ЕҢБЕКТЕР МЕН ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ
S. 907-919. — 389, 390-392, 394, 395, 396, 398-399, 401, 402, 403, 404, 437.
[Marx, К.] Berliner Ge genrevolution.— In: Aus demliterarischen Nachlap von K. Marx, F. Engels und F. Lassalle. Hrsg. von F. Mehring. Bd. III. Gesammelte Schriften von K. Marx und F. Engels. Von Mai 1848 bis Oktober 1850. Stuttgart, Dietz, 1902, S. 192—196.— 393.
— К din, 29. JuZt.—«Neue Rheinische Zeitung», Koln, 1848. Nr. 60, 30. Juli, S. 1—2.— 391.
Mayer, G. Johann Baptist von Schweitzer und die Sozialdemokra- tie. Ein Beitrag zur Geschichte der deutschen Arbeiterbewe- gung. Jena, Fischer, 1909. VII, 448, VI S. — 272.
[Mehring, Ғ.] Einleitung [des Herausgebers zum Buch: Aus dem literarischen Nachla/З von К. Marx, F. Engels und F. Las- salle].— In: Aus dem literarischen NaclilaP von K. Marx, F. Engels und F. Lassalle. Hrsg. von F. Mehring. Bd. III. Gesammelte Schriften von K. Marx und F. Engels. Von Mai 1848 bis Oktober 1850. Stuttgart, Dietz, 1902, S. 3—86.— 393-394.
Molkenbuhr, Н. Rente oder Almosen?—«Die Neue Zeit», Stutt- gart, 1909, Jg. 27, Bd. 2, Nr. 41, S. 500-505.- 203.
«Neue Rheinische Zeitung», Koln, 1848, Nr, 60, 30. Juli, S. 1—2.— 391.
«Die Neue Zeit», Stuttgart.— 382.
— 1900-1901, Jg. XIX, Bd. I, Nr. 14, S. 420-427. — 133.
— 1908, Jg. 27, Bd. 1, Nr. 1, S. 7.- 133.
— 1909, Jg. 27, Bd. 2, Nr. 41, S. 500-505.- 203.
— 1910, Jg. 28, Bd. 2, Nr. 28, S. 33-40; Nr. 29, S. 68-80. — 399.
— 1910, Jg. 28, Bd. 2, Nr. 35, S. 257—266.— 399.
— 1910, Jg. 28, Bd. 2, Nr. 43, S. 564-578; Nr. 44, S. 626-642. - 399.
— 1910, Jg. 28, Bd. 2, Nr. 45, S. 652-667. - 399.
— 1910, Jg. 28, Bd. 2, Nr. 50, S. 860—871.— 389, 390, 394-395, 396, 403, 404, 406, 407, 408—409.
— 1910, Jg. 28, Bd. 2, Nr. 51, S. 907—919.— 389, 390-391, 392, 395, 396, 398, 399, 400, 401, 402, 403, 404, 437.

ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР MEH ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ 591
«Nieuwe Tijd», Amsterdam.— 200.
Parvus. Die Handelskrisis und die Gewerkschaften. Nebst Anhang: ' Gesetzentwurf fiber den achtstiindigen Normalarbeitstag. Miinchen, 1901. 64 S.— 174.
«Le Peuple», Bruxelles, 1910, le 23 aout.— 386, 387—388.
Programm der Sozialdemokratischen Partei Deutsc/ilands, beschlos- sen auf dem Parteitag zu Erfurt 1891.— In: Protokoll iiber die Verhandlungen des Parteitages der Sozialdemokrati- schen Partei Deutschlands. Abgehalten zu Erfurt vom 14. bis 20. Oktober 1891. Berlin, die Exped. des «Vorwarts»..., 1891, S. 3-6. — 381.
Protokoll uber die Verhandlungen des Parteitages der Sozialdemo- kratischen Partei Deutschlands. Abgehalten zu Dresden vom 13. bis 20. September 1903. Berlin, Expedition der Buchh. «Vorwarts», 1903. 448 S.—297.
Protokoll iiber die Verhandlungen des Parteitages der Sozialdemo- kratischen Partei Deutschlands. Abgehalten zu Erfurt vom 14. bis 20. Oktober 1891. Berlin, die Exped. des «Vorwarts»..., 1891. 368 S.— 381.
Protokoll iiber die Verhandlungen des Parteitages der Sozialde- mokratischen Partei Deutschlands. Abgehalten zu Hannover vom 9. bis 14. Oktober 1899. Berlin, Expedition der Buchh. «Vorwarts», 1899. 304 S. — 381.
Protokoll iiber die Verhandlungen des Parteitages der Sozialdemo- kratischen Partei Deutschlands. Abgehalten zu Magdeburg vom 18. bis 24. September 1910. Berlin, Buchh. «Vorwarts», 1910. 504 S. — 387, 392.
«Przeglad Sozjaldemokratyczny», [Krakow], 1909, Nr. 14—15, sierpien-wrzesien, s. 338—350. — 143.
«Le Radical», [Paris].— 164.
«Reichsgesetzblatt», Berlin, 1878, Nr. 34, S. 351—358.—79.
Relations entre les cooperatives et les partis politiques. [Projet d’une resolution propose par le Parti Ouvrier de Belgique au Congres International de Copenhague].— «Bulletin Perio- dique du Bureau Socialiste International», Bruxelles, 1910, N 5, p. 137.— 376, 378.
Relations entre les cooperatives et les partis politiques. Resolution du P. S. (France) [proposee sur le Congres International de

592 ЭДЕБИ ЕҢБЕКТЕР MEH ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ
Copenhague].—«Bulletin Periodique du Bureau Socialiste International», Bruxelles, 1910, N 5, p. 139.— 376-377, 378.
[Boland-Holst, Н. Brief an die Mitglieder des Internalionalen sozialistischen Buros].— «Leipziger Volkszeitung», 1909, Nr. 264, 13. November. 4. Beilage zu Nr. 264 der «Leipziger Volkszeitung», S. 1.—135.
— Vorrede [von A. Tscherewanin «Das Proletariat und die rus- sische Revolution»].— In: Tscherewanin, A. Das Proletariat und die russische Revolution. Mit einer Vorrede von H. Ro- land-Holst und einem Anhang vom Ubersetzer S. Lewitin. Stuttgart, Dietz, 1908, S. IX—XVI.— І56, 161.
Schippel, М. Sozialdemokratisches Reichstags-Randbuch. Ein Fiihrer durch die Zeit-und Streitfragen der Reichsgesetzge- bung. Berlin, Expedition der Buchh. «Vorwarts», [1902]. X, 1174 S.—171—172, 173—174.
Eine Sensationsnachncht.—«Vorwarts», Berlin, 1909, Nr. 281, 2. Dezember. 1. Beilage des «Vorwarts». S. 2. Unterder Rub- rik: Aus der Partei.— l64.
Singer, P. [Die Resolution, vorgeschlagen auf der Sitzung des Internationalen sozialistischen Buros].— «Leipziger Volkszei- tung», 1909, Nr. 264, 13. November. 4. Beilage zu Nr. 264 der «Leipziger Volkszeitung», S. 2.— 201—202.
La Situation au Mexique. [Resolution du Bureau Socialiste Inter- national] .— «Bulletin Periodique du Bureau Socialiste International», Bruxelles, [1910], N 2, p. 44.—199.
«Sozialistische Monatshefte», [Berlin],— 297, 387.
— 1910, 16. bis 18. Hft., 11. August, S. 1061—1064.—Ж 387, 388.
Sprawozdanie z VI Zjazdu Sozialdemokracji Rrolestwa Polskiego i Litwy. Krak6w, 1910. 2, XXII, 180 s.— 91, 111-112.
*Statistik des Deutschen Reichs. Bd. 212. T. la, lb u. 2a. Berufs- und Betriebszahlung vom 12. Juni 1907. Landwirtschaftliche Betriebsstatistik. Berlin, 1909—1910.—351, 352, 353—355, 356— 36Қ 362, 363-367, 370, 373—374.
Staiistik des Deutschen Reichs. Hrsg. vom Kaiserlichen Statisti- schen Amt. Neue Folge. Bd. 112. Die Landwirtschaft im Deutschen Reich. Nach der landwirtschaftlichen Betriebs- zahlung vom 14. Juni 1895. Berlin, 1895. VIII, 70, 500 S.— 351, 353, 370, 373—374.

ӘДЕБИ ЕҢБЕКТЕР MEH ДЕРЕКТЕМЕЛЕР КӨРСЕТКІШІ 593
«Statistique Agricole de la France». (Resultats gencraux de l’en- quete Decennale de [1909]).— 370.
Streltzow, R. Die gegenwartige Politik der sozialistischen Gruppen in Rupland.— «Sozialistisclie Monatshefte», [Berlin], 1910,
’ 16. bis 18. Hft., 11. August, S. 1061—1064.—Ж 387, 388-
Die Taktik der Partei. [Die Resolution des Parteitages der Sozial- demokratischen Partei Deutschlands, abgehalten zu Dres- den].— In: Protokoll iiber die Verhandlungen cles Parteitages der Sozialdemokratischen Partei Deutschlands. Abgehalten zu Dresden vom 13. bis 20. September 1903. Berlin, Expedi- tion der Buchli. «Vorwarts», 1903, S. 418—419.— 297.
«De Tribune», Amsterdam.—Ж/.
Trotzky, L. Die Entwicldungstendenzen der russischen Sozialde- mokratie.—«Die Neue Zeit», Stuttgart, 1910, Jg. 28, Bd. 2, Nr. 50, S. 860—871.—Ж 330, 394—395, 403, 404, 406, 407, 408—409.
— Iilopoty zeumetrzne i wewnetrzne.— «Przeglad Sozjaldemo- kratyszny», [Krakow], 1909, Nr. 14—15, sierpieh-wrzesien, s. 338-350,-143.
— Die russische Sozialdemokratie. (Von unserem russischen
Korrespondenten).—«Vorwarts», Berlin, 1910, Nr. 201,
28. August, S. 4.— 386, 387, 388, 409.
[Tschereioanin. A.] Das Proletariat und die russische Revolution. Mit einer Vorrede von H. Roland-Holst und einem Anhang vom Ubersetzer S. Lewitin. Stuttgart, Dietz, 1908. XVI, 170 S.—46, 154—155, 161.
«Weekblad», Amsterdam.— 200.
«Vorwarts», Berlin.— 386, 387.
— 1908, Nr. 151, 1. Juli, S. 3.-^, 161.
— 1909, Jg. 26, Nr. 281, 2. Dezember. 1. Beilage des «Vorwarts», S. 2.—164.
— 1910, Nr. 201, 28. August» S. 4.— 386—387, 388, 409.
«Zihna», [Bruxelles], 1910, N 100, Julija. 24 S.— 331.

594
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
А
Августовский — қараңыз: Цедербаум, С. 0.
Адлер (Adler), Виктор (1852—1918)—Австрия социал-демокра- тиясын ұйымдастырушылардың жэне лидерлерінің бірі; саяси қызметін буржуазиялық радикал ретінде бастады, 80-жыл- дардың орта шенінен бастап жұмысшы қозғалысына қатысты. 1886 жылы Адлер «Gleichheit» («Теңдік») газетін ұйымдастыр- ды, 1889 жылдан бастап Австрия социал-демократиясының орталық органы «Arbeiter-Zeitung» («Жұмысшы Газеті») газеті- нің редакторы болды. 80—90-жылдарда Ф. Энгельспен қарым- қатынас жасап тұрды, бірақ Энгельс қайтыс болғаннан кейін көп ұзамай реформизмге қарай құлдырап кетті және оппорту- низм көсемдерінің бірі ретінде әрекет етті. Бірінші дүние жү-' зілік соғыс кезінде Адлер центристік позиция ұстап, «таптық бітімді» уағыздады және жұмысшы табының революциялық- бой көрсетулеріне қарсы күресті. 1918 жылы, Австрияда бур- жуазиялық республика орнағаннан кейін, аз уақыт сыртқы істер министрі болды.—135, 201—202.
Аксельрод, Н. Б. (1850—1928) — меньшевизм лидерлерінің бі- рі. 70-жылдарда — халықшыл, «Жер жәпе ерік» жікке болінген- нен кейін «Қаралай бөліс» тобына қосылды; 1883 жылы «Ец- бекті азат ету» тобын құруға қатысты. 1900 жылдан «Искра» мен «Заря» редакциясының мүшесі; РСДРП II съезіне «Искра» редакциясынан кеңесші дауыспен қатысты, азшылық жағында- ғы искрашыл. Съезден кейін — белсенді меньшевик. 1905 жы- лы кеңейтілген «жұмысшы съезін» шақыру жөніндегі оппорту- нистік идеяны ұсынып, бұл съезді ол пролетариат партиясына қарама-қарсы қойды. Реакция және жаңа революциялық өрлеу жылдарында — жойымпаздар басшыларының бірі, жойымпаз- меньшевиктердің «Голос Социал-Демократа» газетінің редак- ңиясына кірді; 1912 жылы антипартиялық Август блогына қа- тысты. Бірінші дүние жүзілік соғыс жылдарында — центрист. Циммервальд және Кинталь конференцияларына қатысып,

ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
595
оларда оң қанатқа қосылды. 1917 жылғы Февраль буржуазия- лық-демократиялық революциясынан кейін — Петроград Советі Атқару комитетінің мүшесі, буржуазиялың Уақытша үкіметті қолдады. Октябрь социалистік революциясын дұшпандықпен қарсы алды; эмиграцияда жүріп, Советтік Россияға қарсы қа- рулы интервенцияны насихаттады. —15—16, 46, 105, 217, 224— 225, 272, 273, 275, 290, 291, 324, 325, 326, 329.
Алексинский, Г. А. (1879 ж. туған) — өзінің саяси қызметі- нің бас кезінде — социал-демократ. 1905—1907 жылдардағы ре- волюция дәуірінде болыпевиктерге қосылды. Петербург жұмыс- шыларынан II Мемлекеттік думаға депутат болды, Думаның жұмыссыздарға көмек көрсету жөніндегі комиссиясына, азық- түлік және аграрлық комиссияларына енді. Думадағы социал- демократиялық фракцияның өкілі ретінде кеңесші дауыспен партияның V (Лондон) съезінің жұмысына қатысты. Реакция жылдарында — шақырымпаз, Капридегі (Италия) фракциялық мектептің лекторы, антипартиялық «Вперед» тобын ұйымдасты- рушылардың бірі. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде — нағыз социал-шовинист, бірқатар буржуазиялық газеттердің қызмет- кері. 1917 жылы Россияға қайтып оралғаннан кейін ІІлеханов- тың «Бірлік» тобына қосылып, контрреволюциялық позиция ұс- тады. 1917 жылы июльде, әскери контрразведкамен бірігіп жалған документтер жасап, В. И. Ленин мен болыпевиктерге жала жапты. 1918 жылы апрельде шетелге қашып кетті. 1920 жылы Бүкіл россиялық Орталық Атқару Комитетінің Жоғарғы революциялық трибуналы контрреволюциялық «Тактикалық ор- талық» ұйымының ісі бойынша сырттай соттап, Советтік Рос- сияға келу правосынан айырды. Эмиграцияда барып тұрған ре- акция лагеріне қосылды.— 70, 91, 99, 100, 111, 128, 140-141, 273—275, 290—291.
Ан — қараңыз: Жордания, Н. Н.
Анссль (Anseele), Эдуар (1856—1938) —Бельгия жұмысіпы партиясының негізін салушылардың жәпе лидерлерінің бірі, оп- портунист, Бельгия кооперативтік қозғалысының ірі қайраткері. Оппортунистік позицияда болды. 1910 жылы Копенгагендегі халықаралық социалистік конгреске қатысты; конгрестің коопе- ративтік комиссиясыпыц председателі болды. II Интернацио- палдыц Халықаралық социалистік бюросы Атқару комитетіне кірді. 1918—1921 жылдары Бельгияныц қоғамдық жұмыстар ми- нистрі болды, 1925—1927 жылдары—қатынас жолдар минис- трі. — 378, 380.
Антон — қараңыз: Макадзюб, М. С.
Антонии Волынский (Храповицкий, А. ПА) (1863—1936) — нағыз қаражүздік, орыс православие шіркеуінің барып тұрған
* Жақша ішінде курсивпен шын фамилиялары көрсетілген.

596
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
оцшыл бағытының басшысы, патша өкіметініц реакциялық сая- сатын жүргізушілер ішіндегі аса көрнектілерінің бірі. 1902 жыл- дан бастап Волынь епископы болды, кейіпнен — Харьковтың ар- хиепископы. Шетел соғьіс пнтервеициясы мен азамат соғысы кезінде Деникинмен істес болды. Контрреволюция талқандал- ғаннан кейін шетелге қашып кетті, онда монархиялық эмигра- ция лидерлерінің бірі болды.— 58, 186, 187.
Б
Бебель (Bebel), Август (1840—1913) — герман социал-демо- кратиясы мен халықаралық жұмысшы қозғалысының аса көр- некті қайраткерлерінің бірі. Саяси қызметті Бебель 60-жылдар- дың алғашқы жартысынан бастады; I Интернационалдың мүшесі болды. 1869 жылы В. Либкнехтпен бірге неміс Социал- демократиялық жұмысшы партиясын («эйзепахшылдар») құр- ды; талай рет рейхстагқа депутат болып сайланды, Германия- ны демократиялық жолмен біріктіру үшін күресті, кайзерлік үкіметтіц реакциялық ішкі және сыртқы саясатын әшкереледі. Франция-Пруссия соғысы кезіндө интернационалистік позиция- да болып, Париж Коммунасын қолдады. 90-жылдарда жәпе 900-жылдардыц басында герман соңиал-демократиясы қатарын- дағы реформизм мен ревизионизмге қарсы шықты. В. И. Ленин оның бернштейншілдерге қарсы сөйлеген сөздерін «маркстік көзқарастарды қорғаудың және жұмысшы партиясының шын социалистік сипаты жолындағы күрестің үлгісі» (Шығармалар, 19-том, 294-бет) деп санады. Талантты публицист және асқан шешен Бебель герман және европалық жұмысшы қозғалысы- ныц дамуына едәуір ықпал жасады. Қызметіпің соңғы кезеңіп- дө Бебель цептристік сипатта бірқатар қателіктер жіберді.— 381, 384, 387, 392.
Белинский, B. Г. (1811—1848) —орыстың ұлы революцияшыл демократы, әдебиет сыншысы әрі публицист, философ-материа- лист. 1833—1836 жылдары «Телескоп» журналына қатысыпжүр- ді; 1838—1839 жылдары «Московский Наблюдатель» журналын редакциялады, 1839—1846 жылдары «Отечественные Записки» журналының әдеби-сып бөлімін басқарды, 1847 жылдан «Сов- ременник» журналының қызметкері әрі идеялық басшысыбол- ды. 1847 жылғы 3 июльде шетелде жүріп атақты «Гогольге ха- тын» жазды, оііы Ленин «цензурасыз демократиялық баспасөз- дің... ец таңдаулы шығармаларының бірі болды» деп атады (Шығармалар, 20-том, 247-бет). Белинский крепостнпктікке қар- сы күреске көтерілген шаруалар бұқарасының идеологы болды. Белинский революциялық-демократиялық эстетика мен әдеби сынның негіздерін қалады. Пушкин, Лермонтов, Гоголь тур алы мақалаларында, 1840 жылдан 1847 жылға дейінгі орыс әдебие- тіне жасаған шолуларында Белинский орыс әдебиетінің өзіне тән ерекшелігі мен ұлылығын көрсетіп, оның реализмі мен ха- лықтығын ашып берді. Белинскийдің қызметі Россияда қоғам-

ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
597
дық ой-пікірдің одан әрі дамуына және азаттық қозғалысының өсуіне орасан зор эсер етті.—181—182, 469.
Бснзинг (Bensing), Август Франц (1870 ж. туған)—немістің буржуазияшыл экономисі, Гейдельберг университетіпіц про- фессоры.— 369.
Бердяев, Н. А. (1874—1948) —реакцияшыл идеалист-фило- соф және мистик. Алғашқы әдеби еңбектерінде «жария марксизм» позициясында болды. Маркстің іліміне неокантшылдық тұрғыдан ревизия жасады, кейін марксизмнің ашықтан-ашық жауы болды. 1905 жылы кадеттер партиясына кірді; реакция жылдарында марксизмге дұшпан діни-философиялық құдай із- демпаздық ағым өкілдерінің бірі болды. Октябрь социалистік революциясынан кейін феодализм мен орта ғасырлық схоласти- каның апологеті ретінде әрекет жасады, бұларды дамып келе жатқан коммунизмнен құтылудың бірден-бір жолы деп білді. Контрреволюциялық қызметі үшін 1922 жылы шетелге қуылды, онда философиялық мистицизмді уағыздай берді, контрреволю- ция идеологтарының бірі болды.—179.
Березовский, А. Е. (Березовский 1-ші) (1868 ж. туған) —по- мещик, кадет, земство қайраткері,. кәсібі жөнінен агроном. Симбирск губерниясынан III Мемлекеттік думаға депутат. Ду- мада азық-түлік, жер жөніндегі және басқа комиссиялардың құ- рамына кірді. Октябрь социалистік революциясынан кейін мамандығы бойынша жұмыс істеді. — 188.
Бернштейн (Bernstein), Эдуард (1850—1932) —герман социал- демократиясының және II Интернационалдың барып тұрғаноп- портунистік қанатының лидері, ревизионизм мен реформизмнің теоретигі. Социал-демократиялық қозғалысқа 70-жьілдардың ор- та кезінен бастап араласты, Дюрингтің ықпалында болды. 1881 жылдан 1889 жылға дейін — Германия социал-демократиялық партиясының құпия орталық органы — «Der Sozialdemokrat»- тың («Социал-Демократ») редакторы. 1896—1898 жылдарда «Die Neue Zeit» («Жаца Заман») журналында «Социализм пробле- малары» деген атпен сериялы мақалалар жариялады, кейінбұл мақалалары «Социализмніц алғы шарттары және социал-демо- кратияның міндеттері» деген кітап болып басылып шықты, бұл кітабында ол революциялық марксизмпің философиялық, эко- номикалық жәпе саяси негіздеріне ашықтан-атпық ревизия жа- сады. Бернштейн тап күресі жөніндегі маркстік теорияны, ка- питализмнің сөзсіз күйрейтіндігі туралы, социалистік революция және пролетариат диктатурасы туралы ілімді теріске шығарды. «Пролетариат революциясы туралы оппортунист ойлауды да ұмытып қалған»,— деп жазды В. И. Ленин Бернштейн жайын- да (Шығармалар, 25-том, 445-бет). Бернштейн жұмысшы қозға- лысының бірден-бір міндеті капитализм тұсында жұмысшылар- дың экономикалық жағдайып «жақсартуға» бағытталғап рефор-

598
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
малар үшін күрес жүргізу деп жариялады, «ең бастысы — қоз- ғалыс, түпкі мақсат — түк те емсс» деген оппортунистік фор- муланы ұсынды. Берпштейннің жәпе опыц іэбасарларының тео- риялық көзқарастары мен практика жүзіндегі оппортунистік қызметі жұмысшы табының мүдделеріне тікелей опасыздық жа- сауға әкеліп соқты, ал мұның өзі бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде II Интернационалдың күйреуімеп тынды. Бұдан кейінгі жылдарда Бернштейн марксизмге қарсы күресін тоқтатқан жоқ, империалистік буржуазияның саясатып қолдады, Октябрь со- ңиалистік революциясына және Совет мемлекетіпе қарсы шық- ты. - 7, 200, 381.
Блох (Bloch), Иосиф (1871—1936) — неміс социал-демократы, ревизионист, әдебиетші. 1897—1933 жылдарда неміс оппортунис- терінің басты органы — «Sozialistische Monatshefte» («Социалис- тік Әрайлық») журиалының редакторы және бастырып шыға- рушысы болды. 1933 жылы, фашистер өкіметті басып алғаннап кейін, Чехословакияға эмиграцияға кетті.— 387.
Бобриков, Н. И. (1839—1904) — патша армиясының генералы, 1898 жылдан Финляндияның генерал-губернаторы, Финляндия- да патша өкіметінің орыстандыру саясатын жүргізді: Финлян- дияның іс жүргізу жұмысында орыс тілін міндетті тіл етіп енгізді, іс жүзінде конституцияны жойды, ұлт-азаттық қозға- лысының қандай болсып көріиістерін қатал жаиыштап отырды. 1904 жылғы 3 (16) июньде финн террорисі өлтірді. —137.
Бобринский, Ал. А. (1852 ж. туған) —граф, реакцияшыл мем- лекет қайраткері, ірі помещик және қант заводының иесі. 1884 жылдан бастап көп жылдар бойы Петербург губерниясында дворяндар жетекшісі болды. 1906 жылы біріккен дворяндар Со- ветінің — крепостник-помещиктердің контрреволюциялық ұйы- мының председателі болып сайланды. Киев губерниясынан III Мемлекеттік думаға депутат. 1912 жылдан Мемлекеттік совет- тің мүшесі. 1916 жылы — егіншілік министрі. Октябрь соңиалис- тік революциясынан кейін — контрреволюциялық «Россияны мемлекеттік біріктіру советінің» мүшесі, кейіннеп ақ эми- грант. — 240.
Богданов, А. (Малиновский, А. А., Максимов, Н.) (1873—
1928)—социал-демократ, философ, социолог, экономист, білімі жөнінеп дәрігер. 90-жылдарда соңиал-домократиялық үйірме- лердің (Тулада) жұмысына қатысты. ГСДРП II съезінен ксйін большевиктерге қосылды. Партияныц III съезінде Орталық Комитеттің мүшесі болып сайланды. Болыпевиктік органдар— «Вперед» және «Пролетарий» редакңияларына кірді, болыпе- виктік «Новая Жизнь» газеті редакторларының бірі болды. РСДРП V (Лондон) съезінің жұмысына қатыстьт. Реакция және жаңа революңиялық өрлеу жылдарында шақырымпаздар- ды басқарды, антипартиялық «Вперед» тобының лидері болды.

ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
599
Философия мәселелеріндо «эмпириомонизм» (жалған маркстік терминологияны бүркемеленген субъективтік-идеалистік махис- тік философияның бір түрі) деп аталған өз жүйесін жасауға тырысты; Ленин озінің «Материализм және эмпириокритицизм» деген еңбегінде бұл жүйені қатты сынға алды. «Пролетарий» газетінің кеңейтілген редакциясының кеңесінде 1909 жылы июньде Богданов болыпевиктер қатарынан шығарылды. Ок- тябрь социалистік революциясынан кейін «Пролеткультті» ұйымдастырушылардың және баспіыларының бірі болды. 1926 жылдап — озі пегізіп қалаган Қан құю пиститутыпьтң дпректо- ры.— 4, 8, 10, 13, 14, 15, 17, 19-20, 21, 41, 43, 70, 77-113, 119— 120, 121—124, 127—129, 131, 140—142, 152—154, 155—158, 159. 292-293, 324, 339-340, 344.
Брантинг (Branting), Карл Яльмар (1860—1925)—Швеция социал-демократиялық партиясының лидері, II Интернационал басшыларының бірі. Оппортунистік позицияда болды. 1884 жылдан либералдық «Tiden» («Уақыт») газетінің қызметкері, кейіннен редакторы болды; 1887—1917 жылдары (үзілістер- мен)—партияның орталық органы «Sozialdemokraten» («Социал- Демократ») газетінің редакторы; 1897—1925 жылдары риксдаг депутаты. Бірінші дүиие жүзілік соғыс жылдарында—социал- шовинист. 1917 жылы Эденніц коалиңиялық либерал-социалис- тік үкіметіне енді. Советтік Россияға қарсы соғыс интервен- циясын қолдады. 1920, 1921—1923 және 1924—1925 жылдары социал-демократиялық үкіметтерді басқарды. — 56.
Бриан (Briand), Аристид (1862—1932)—француздың мемле- кет қайраткері және дипломат; кәсібі жөнінен адвокат. Біраз уақыт социал истер діц сол қанатына қосылды. 1902 жылы пар- ламентке отіп алып, жұмысшы табына ашық дұшпан реакция- шыл буржуазияшыл саясатшы болды. 1906 жылы Бриан ағарту министрі ретінде буржуазиялық үкіметке кірді. Социалисты партиядап шығарылған соц, ол «тәуелсіз социалистер» тобына қосылды; бұл топ 1911 жылы «республикалық социалистік партия» деп аталды. 1909 жылы Бриан «үш ренегат кабинеті- нің» (Бриан—Мильеран —Вивиани) премьері болды. 1910 жылы Бриан темір жолдарды соғыс жағдайында деп жариялап, темір жолшылардың ереуіліп қаталдықпен басып-жаныштады. 1913, 1915—1917, 1921—1922 жылдарда — премьер-министр; 1924 жылы Ұлттар лигасыида Францияның өкілі болды. 1925 жылы СССР-ге қарсы бағытталған Локарно келісімдерінің жасалуына қатысты. 1926—1931 жылдарда француз сыртқы саясатын бас- қарды. —161, 313.
Бронштейн, Н. А. (Юрий) (1881 ж. туған)—социал-демократ, меньшевик. Социал-демократиялық қозғалысқа 900-жылдардың басында келді, Одессада істеді. РСДРП II съезінен кейін мень- шевиктерге қосылды. Реакция және жаңа революциялық өрлеу жылдарында — жойымпаз; жойьімпаздық «Дело Жизни» журна-

600
ЕСІМДЕР КОРСЕТКШІІ
лының редакторы болды, «Невский Голос», «Луч» газеттерінө және жойымпаз-меныпевиктердің басқа да органдарына жазып тұрды. В. И. Ленин Бронштейпді «ашық ренегат» деп атады. 1917 жылы — Петроградта меньшевиктер басшыларьіның бірі, меныпевиктердіц орталық органы—«Рабочая Газетаның» ре- дакциясына кірді. Октябрь социалистік революциясынан кейін елдің оңтүстігінде контрреволюциялық жұмыс жүргізді, кейін- нен шетелге эмиграцияға кетті, мепьшевиктік «Социалистиче- ский Вестникке» жазып тұрды. — 223-225, 253, 286, 311, 343, 406.
Булгаков, С. II. (1871—1944)—буржуазпяшыл экономист, идеалист-философ. 90-жылдарда «жария марксист» болды. Маркстің аграрлық мәселе жөніндегі іліміпе ревизия жасады; халық бұқарасының қайыршылануын «топырақ құнарлылығы- ның кеми беру заңы» деп аталатын заңның әсерінен болады деп түсіндірді. 1905—1907 жылдардағы революциядан кейін кадеттерге қосылды, философиялық мистицизмді уағыздады, контрреволюциялық «Вехи» жипағына қатысты. 1918 жылдан бастап — священник. 1922 жылы контрреволюциялық қызметі үшін шетелге қуылды, онда СССР-ге қарсы дұшпандық насихат жүргізді. — 179, 184, 227-228, 231, 392.
В
Вадим — қараңыз: Иков, В. К.
Вадим — қараңыз: Постоловский, Д. С.
Валентинов, Н. (Вольский, Н. В.) (1879—1964) — меньшевик, журналист. II съезден кейін большевиктерге қосылды, 1904 жылдың аяғында меньшевиктер жағына шықты, меныпевиктік жария газет—«Московская Газетаны» редакциялады, бірқатар меньшевиктік журналдарға: «Правдаға», «Наше Делоға», «Дело Жизниге» және басқаларына қатысты, буржуазиялық «русское Слово» газетіне жазып тұрды; реакция және жаңа революция- лық орлеу жылдарында — жойымпаз. Аграрлық мәселе жөнінде жерді муниципализациялауды қорғады. Философия мәселеле- рінде марксизмді ревизиялады, Мах пен Авенариустың субъек- тивтік-идеалистік көзқарастарын қорғады. В. И. Ленин Вален- тиновтың философиялық көзқарастарын өзінің «Материализм және эмпириокритицизм» (1909) деген еңбегінде сынады.
Октябрь социалистік революциясынан кейін «Торгово-Про- мышленная Газета» редакторының орынбасары болып, одан кейін — СССР-дің Париждегі сауда өкілдігінде істеді. 1930 жылы шетелге эмиграцияға кетті. Совет Одағы Коммунистік партиясы мен Совет мемлекетіпе қарсы шықты.— 340, 351—352.
Вальян (ВайянҚ (Vaillant), Эдуар Мари (1840—1915)—фран- цуз социалисі, Бланкидің ізбасары, II Интернационал басшыла-

ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
601
рының бірі. I Интернационалдың Бас Советінің мүшесі болды. Париж Коммунасы Атқару комиссиясыпа енді. Франция Социа- листік партиясын құруға инициатор болғандардың бірі (1901). 1905 жылы Социалистік партия реформистік Француз социалис- тік партиясымен біріккеннен кейін Вальян аса маңызды мәселелер жөнінде оппортунистік позицияда болды. Бірінші дүние жүзілік соғыс жылдарында — социал-шовинист. —199.
Вандервельд??? (Vandervelde), Эмиль (1866—1938)—Бельгия жұмысшы партиясының лид epi, II Интернационалдың Халық- аралық социалистік бюросының председателе барьш тұрған оппортуниста позицияда болды. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде — социал-шовинист; буржуазиялық үкіметкө кірді, эр түрлг министрлік қызметтерде болды. 1917 жылғы Февраль буржуазиялық-демократиялық революциясынан кейін империа- листік соғысты одан әрі жүргізуге үгіттеу үшін Россияға кел- ді. Вандервельде Октябрь социалистік революциясына оте-мөте дұшпандық көзқараста болды, Советтік Россияға қарсы қарулы интервепцияға белсене жәрдемдесті; II Интернационалды қалпына келтіру үшін аз күш жұмсаған жоқ. 1925—1927 жыл- дарда — Бельгияныц сыртқы істер министрі, СССР-ге қарсы бағытталған Локарно келісімдерін (1925) жасасуға қатысты, коммунистер мен социалистердің біртұтас антифашистік май- данын құруға қарсы белсене күресті. Вандервельде бірқатар кітаптар мен кітапшалардың авторы. В. И. Ленин атап көрсет- кендей, Вандервельденің еңбектерінде «мещандық эклекти- цизм» «марксизмге қарсы, софистика диалектикаға қарсы, филистерлік реформизм пролетарлық революцияға қарсы шы- ғады» (Шығармалар, 28-том, 327-бет). — 380.
Ван Коль (Van Koi), Генрих (1851—1925) — голланд Социал- демократиялық жұмысшы партиясының негізін салушылар- дың жәнө лидерлерінің бірі. Партия құрылғаннан кейін бірнеше жылдан соң-ақ реформизмге және оппортунизмге дейін құлдырады. II Интернационалдың Амстердам (1904) және Штутгарт (1907) конгрестерінде отар мәселесі жөніиде импе- риализмнің «цивилизаторлық миссиясы» дегенді жүзеге асы- рудьі желеу етіп, отар халықтарын езіп-қанаушылықты ақтаған оппортунистік қарарды жақтады. Октябрь социалистік револю- циясына және Совет мемлекетіне дұшпандықпен қарады. В. И. Ленин өз шығармаларында Ван Коль позициясының импе- риалистік мәнін қатты сынады.— 200, 202.
Барский (Warski), Адольф (Варшавский, А. С.) (1868—
1937)—поляк революциялық қозғалысының ең байырғы жэне көрнекті қайраткерлерінің бірі. 80-жылдардың аяқ кезінде «Поляк жұмысшылары одағын» ұйымдастырушылардың бірі болды, Польша Корольдігі социал-демократиясын (1900 жылдан — Польша Корольдігі мен Литва социал-демократиясын) құруға белсене қатысты. 1893 жылы шетелге эмиграцияға кетті,

602
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
онда Р. Люксембургпен жәие басқалармен бірге поляк социал- демократтарының тұңғыш органы — «Sprawa Robotnicza» («Жұ- мысшы Ісі») газетін, одан соң «Przeglad Socjaldemokratyczny» («Социал-Демократиялық Шолу») журналын шығара бастады. Польша және Литва социал-демократиясынан партияның IV (Бірігу) съезіне кеңесіпі дауыс правосымен делегат болды. Съезден кейін РСДРП Орталық Комитетінің құрамына енді. Партияиың V (Лондон) съезінде Орталық Комитетке мүше бо- льш сайланды. 1909—1910 жьтлдарда — РСДРП-пыц Орталық Органы—«Социал-Демократ» газеті редакторларының бірі. В. И. Ленин осы кезеңде Варскийді «тәжірибелі әдебпетші, ақылды марксист және тамаша жолдас» (Шығармалар, 36- том, 145-бет) деп сипаттады. Бірінші дүние жүзілік соғыс жылдарында — интернационалист, Циммервальд және Кинталь конференцияларына қатысты. 1916 жылы Польшаға қайтып келді, бірақ соғысқа қарсы үгіт жүргізгені үшін немістер тұтқынға алды; 1917 жылы тұтқыннан босағаннан кейін Польша Корольдігі мен Литва социал-демократиясының бас- шылығы құрамына енді. Польша Коммунистік жұмысшы пар- тиясын құрушылардың бірі және оның Орталық Комитетініц мүшесі болды, оның съездері мен конференцияларына қатыс- ты. Поляк сейміне депутат болып сайланды, сеймнің комму- нистік фракңиясының председателі болды. 1929 жылы СССР-ге эмиграцияға кетті; Маркс—Энгельс—Ленин институтында по- ляк жұмысшы қозғалысының тарихын зерттеумен шұғылдан- ды. — 387, 409.
Варшавский, А. С. — қараңыз: Барский, Адольф.
Вибо (Wibaut), Флоренциус Мариус (1859—1936)—голланд социал-демократы, журналист. «De Economist» («Экономист») журналына жазьш тұрды. 1910 жылы мартта оппортунист^ Социал-демократиялық жұмысшы партиясынан шығып, маркстік Социал-демократиялық партияға қосылды. Копенгагендегі ха- лықаралық социалистік конгрестің (1910) делегаты болды, конгрестің кооперативтік комиссиясына, сондай-ақ оныц кіші комиссиясына да кірді. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде— центрист. Кейінірек ашық реформизмге құлдырап кетті. Ірі коммерсант, Амстердам қалалық дербес басқармасының финанс топтарыныц окілі болды. — 380, 384.
Вивиани (Viviani), Рене (1863—1925)—француздың саяси және мемлекет қайраткері; кәсібі жөнінен адвокат. 1893 жыл- дан бастап бірнеше рет парламент мүшесі болып сайланды, < парламентте буржуазиялық партиялармен ашықтан-ашық ынтымақтасқап «тәуелсіз социалистер» деп аталатындарға қосылды; 1906—1910 жылдары Вивиани — әуелі Клемансоның кабинетінде, содан кейін Брианның кабинетінде еңбек министрі. 1906 жылы социалистік партиядан қол үзіп, Мильеранмен және басқа ренегаттармен бірге 1911 жылы буржуазиялық «респуб- ликалық социалистік партия» деп аталатынды құрды. 1914

ЕСІМДЕР КОРСЕТКІШІ
603
жылы — премьер-министр және сыртқы істер министрі, кейін- нен— юстиция министрі. 1920—1921 жылдары Ұлттар лигасын- да Францияның өкілі болды, 1921—1922 жылдары Вашингтон конференциясыпда Францияның өкілі болды. — 313.
Вилонов, Н. Е. (Михаил) (1883—1910) — профессионал рево- люционер, большевик. Революциялық қызметін 1901 жылы Калуга темір жол шеберханаларында жұмысшы болып жүрге- нінде бастады. 1902 жылы Киев социал-демократиялық ұйымы- на кірді, «Искраны» жақтаушы болды. 1903 жылы тұтқынға алынып, полицияның ерекше бақылауымен Екатеринославқа жер аударылды, онда жергілікті искралық комитеттіц құрамы- на енді; 1903 жылғы августағы жаппай стачканы ұйымдасты- рушылардың бірі болды. Енисей губерниясына жер аударыл- ды, одан 1904 жылдың июлінде қашып кетті; Орталық Комитет- тің ПІығыс бюросының тапсырмасы бойынша Қазанда РСДРП жергілікті комитетін ұйымдастыру жөнінде жұмыс істеді. Уралда астыртын баспаханалар құрды. Поволжье мен Уралда 1905—1907 жылдардағы революцияға белсене қатысты, жұмыс- шы депутаттарының Самара Советі Атқару комитетініц предсе- дателі болып сайланды, Уфада партиялық жұмыс жүргізді, Екатеринбурге РСДРП IV съезіне делегаттар сайлауды ұйым- дастырды. 1906 жылғы мартта тұтқынға алынды, июльде түрмеден қашып шығып, Москвада Лефортово ауданының партиялық ұйымдастырушысы болып істеді, РСДРП Москва комитетінің құрамына енді. Қайтадан тұтқынға алынғаннан кейін 3 жылға Астрахань губерниясына жер аударылды, ол жерден 1908 жылдың аяғында шетелге кетті. Капридегі партия мектебін ұйымдастырушылардың бірі болды. Вилоновқа мек- тептіц антипартиялық сипаты айқын болған кезде ол фракция- шылдардан қол үзіп, В. И. Лениннің шақыруы бойынша бір топ тыңдаушыларды бастап Парижге кетті. РСДРП Орталық Комитетінің 1910 жылғы пленумында болыпевиктер оны Орта- лық Комитет құрамына кооптациялау үшін кандидат етіп белгіледі. 1910 жылы 1 майда, Давоста (Швейцария) емделіп жүргенінде, туберкулезден қайтыс болды. —128.
II Вильгельм (Гогенцоллерн) (1859—1941) —герман импера- торы және Пруссия королі (1888—1918).— 55.
Витте, С. Ю. (1849—1915) — мемлекет қайраткері, патшалық Россияның «әскери-феодалдық империализмінің» мүдделерін білдіруші, самодержавиені жанын сала жақтады, либерал буржуазияға шамалы жеңілдіктер жасау және халықты қатал- дықпен қудалау арқылы монархияны сақтап қалуға тырысты; 1905—1907 жылдардағы революцияны басып-жаншуды ұйым- дастырушылардың бірі. Қатынас жолдары министрі (февраль— август, 1892), финанс министрі (1892—1903), министрлер Советінің председателі (октябрь, 1905—апрель, 1906) бола оты- рып, Витте өзінің финанс, баж салығы саясаты, темір жол ңұ-

604
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
рылысы, фабрикалық заң шығару саласындағы шаралары, шетел капиталын пайдалануды барынша көтермелеуі арқылы Россияда капитализмнің дамуына және оның империалистік державаларға тәуелділігінің күшеюіне себепші болды. «Министр- маклер», «биржа агенті» — оған В. И. Ленин осындай сипаттама берді.—230.
Вишневский — қараңыз: Гольденберг, И. П.
Власов — қараңыз: Рыков, А. И.
Воблый, К. Г. (1876—1947) — экономист жэне статистик. 1906 жылдан — Киев университеті мен Коммерциялық институттың приват-доценті, кейіннен профессоры. Экономика мен статисти- ка мәселелері жөніндегі бірқатар зерттеулердің авторы. Воб- лыйдың революңияға дейінгі еңёектеріне буржуазиялық саяси экономияның ықпалы күшті болды. Октябрь социалистік рево- люциясынан кейін — Украин CCP Ғылым академиясыныц то- лық мүшесі, вице-президенті.— 352.
Водовозов, В. В. (1864—1933) — либералдық-халықшылдық ба- ғыттағы экономист және публицист. 1904 жылдан — «Наша Жизнь» газеті редакциясының мүшесі; 1906 жылы солшыл ка- деттік «Товарищ» газетіне жазып тұрды, II Мемлекеттік дума сайлауы науқаны кезінде трудовиктерге қосылды. Кадеттер, «халықтық социалистер» және жойымпаз-меньшевиктер жазып тұрған «Запросы Жизни» журналында 1912 жылы еңбектөрі басылды. 1917 жылы Водовозов «Былое» журналының редак- циясына енді, либерал-буржуазиялық «День» газетіне жазып тұрды. Октябрь социалистік революциясына дұшпандық көзқа- раста болды. 1926 жылдан эмиграцияға кетіп, ақ гвардиялық баспасөзге қатысты.— 75.
Воинов — қараңыз: Луначарский, А. В.
Волосевич, В. О. (1882—1953) — социал-демократ, большевик. Харьковте, Воронежде, Тулада жэне Херсонда партия жұмысын жүргізді. 1909 жылы Петербургтегі Василеостровск ауданында жауапты ұйымдастырушы болды, Петербург комитетінің құра- мына кірді. 1910 жылдың жазында тұтқынға алынды, содан соң Енисей губерниясына жер аударылды. 1912 жылы айдауданқа- шып шығып, шетелге эмиграцияға кетті. 1913 жылдан Лилльде (Франция) тұрды. 1919 жылы Лилльде ұйымдасқан III Интер- нацпонал комитетіне кірді, кейіннен Француз коммунистік пар- тиясының мүшесі, «L’Humanite» («Адамзат») газетінің тілшісі болды. 1922 жылы күзде Советтік Россияға қайтып келді, Ленин- градтың жоғары оқу орындарында партия тарихынан және басқа да қоғамдық пәндерден сабақ берді. 30-жылдардың ба- сында Волосевичтің партия тарихы жөніндегі еңбектері троц- кистік сипаттағы қателері үшін қатты сыналды. 1932 жылдан

ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
605
бастап Ленинградтың жоғары оқу орындарында математика пә- нінің оқытушысы болып істеді.—125-126.
Вольский, Н. В.— қараңыз: Валентинов, Н.
Вольский, С. (Соколов, А. В., «Ер», Ст., Стан., Станислав) (1880 ж. туған) — социал-демократ. РСДРП II съезінен кейін болыпевиктерге қосылды. 1904—1905 жылдарда Москвада пар- тия жұмысын жүргізді, декабрь қарулы көтерілісіне қатысты. РСДРП V (Лондон) съезінде Моеква ұйымынан делегат болды. Реакция және жаңа революциялық өрлеу жылдарында — ша- қырымпаздар лидерлерінің бірі, Капри мен Болоньядағы (Италия) фракциялық мектепті ұйымдастыруға және оның жұ- мысына қатысты, антипартиялық «Вперед» тобына кірді. 1917 жылғы Февраль буржуазиялық-демократиялық революциясынан кейін Петроград Советінің әскери секциясында істеді. Октябрь социалисты революциясына дұшпандық көзқараста болды, Со- вет өкіметіне қарсы күресті. Біраз уақыт эмиграция да болды, бірақ көп кешікпей Советтік Россияға қайтып келді. Ағаш коо- перациясында, Мемлекеттік жоспарлау комиссиясында, Сауда халық комиссариатында істеді. 1927 жылдан әдеби жұмыспен шұғылданды. — 4, 14, 89, 91, 92-93, 99, 100, 105—106, 110.
Bee???., Всеволод — қараңыз: Денисов, В. П.
Вурм (Wurm), Эммануил (1857—1920) —неміс социал-демо- краты, кәсібі жөнінен химик. 1890 жылдан — рейхстаг депута- ты. 1902—1917 жылдарда «Die Neue Zeit» («Жаңа. Заман») жур- налы редакторларының бірі болды. Копенгагендогі халықаралық социалистік конгрестің (1910) делегаты. Бірінші дүние жүзілік соғыс жылдарында — центрист. Германиядағы 1918 жылғы Но- ябрь революциясынан кейін азық-түлік министрі болды.— 382, 383, 384.
Г
Г — г — қараңыз: Левицкий, В. О.
Га — аз, Евг.— қараңыз: Маевский, Е.
Габрилович, Л. Е. (Галич, Л.) (1878 ж. туған) — кадет, пуб- лицист. Петербург университетінің приват-доценті болды, ли- бералдық «Русское Слово» газетіне, кадеттік органдар — «Рус- ская Мысль» журналына, «речь» газетіне және басқа да бур- жуазиялық басылымдарға жазып тұрды.— 74.
Галич, Л.— қараңыз: Габрилович, Л. Е.
Гальберштадт, Р. С. (Михайлова, Нат.) (1877—1940) — 1896 жылы Женевадағы Плеханов басқарған социал-демократия лык.

606
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
үйірмеге кірді. Россияға қайтып оралғаннап кейін Одессапың, Кишиневтің, Харьковтың, Екатеринославтың социал-демокра- тиялық ұйымдарында жұмыс істеді; «Искра» ұйымына кірді. РСДРП II съезіпе Ұйымдастыру комитетінен кеңесші дауыспен қатысты, азшылық жағындағы искрашыл. Съезден кейін — белсенді меньшевик әйел, 1905 жылғы декабрьде біріккен Орта- лық Комитетке меиьшевиктердсн епді. Реакция жәпе жаңа революциялық орлеу жылдарьтида жойымпаздық позицияда болды, бірінші дүние жүзілік согьтс кезіітде қоргампаздық пози- ңия ұстады. 1917 жылгы Февраль буржуазиялық-демократия- лық революңиясыпап кейіп коп ұзамай саяси қызметтен шет- теп кетті.— 223, 225.
Гегечкори, Е. Н. (1879 ж. туған) — грузин меныпевигі. Ку- таиси губерпиясынан III Мемлекеттік думаға депутат, Дума- дағы социал-демократиялық фракция лидерлерініц бірі.
1917 жылғы Февраль буржуазиялық-демократиялық револю- циясынан кейін — Уақытша үкіметтің ерекше Закавказье Ко- митетінің мүшесі. 1917 жылғы ноябрьден— Закавказье контрре- волюциялық үкіметінің (Закавказье комиссариатыныц) предсе- дателі, одан соң Грузияның меныпевиктік үкіметіиің сыртқы істер министрі және үкімет председателінің орынбасары. 1921 жылы Грузияда Совет окіметі орнатылғаннап кейін — ақ эмиг- рант.— 56, 240—241.
Гед (Guesde), Жюль (Базиль, Матье) (1845—1922) —француз социалистік қозғалысының және II Интернационалдыц ұйым- дастырушылары мен басшыларыныц бірі. Саяси қызметін 60- жылдардың екінші жартысында бастады; 1871 жылғы Париж Коммунасын қолдады, эмиграцияға кетуге мәжбүр болды. 1876 жылы Францияға қайтып оралып, К. Маркс пен Ф. Энгельс ең- бектерінің ықпалымен марксизм позициясыпа кошті; 1877 жы- лы «L’Egalite» («Теңдік») газетінің негізін салушылардың бірі болдьт, бұл газет 1879 жылы француз пролетариатының тұңғыш дербес саяси партиясы — Франция Жұмысшы партиясып куру- да шешуші роль атқарды. Маркс пен Энгельстіц қолдауымен Гед Лафаргпен бірге партияның программасын жазды, ол Гавр конгресінде (1880) қабылданды. Францияға марксизм идеяла- рын тарату және социалистік қозғалысты дамыту үшін Гедкоп жұмыс істеді; ол бірнеше рет парламент депутаты болып сай- ланды. 1904 жылы Ленин Гсдке халықаралық со.циал-демокра- тияныц неғұрлым дәйекті және батыл өкілдерінің бірі деген сипаттама берді.
Бірақ, оңшыл социалистердіц саясатына қарсы шыға отырып, Гед теориялық мәселелерде де, тактикалық мәселелерде де сек- танттық сипатта қателіктер жіберді: ол жұмысшы табыныңкү- ресінде партияның ролін жете бағаламады, пролетариаттың соғысқа көзқарасы туралы мәселе жөнінде теріс позиция ұста- ды. Бірінші дүние жүзілік соғыс басталған кезде, Гед социал- шовинизм позициясыиа көшіп, буржуазиялық үкіметке кірді.

ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІПП
607
Ленин был ай деп жазды: «Гедтің 1914 жылғы социализмге ашықтан-ашық опасыздық жасауынан басқа, бүкіл өмірінен улгі алыңыздар, дейміз біз жұмысшыларға» (Шығармалар, 21-том, 114—Иб^беттер). Гед Октябрь социалистік революция- сыныц маңызын түсінбеді, Коминтернге қосылуды ұйғарған Француз социалистік партиясының Тур конгресі (1920) көпші- лігіне қосылмады. — 171, 173, 383, 386.
Гельфанд, А. Л.— қараңыз: Парвус.
Георг — қараңыз: Левицкий, В. О.
Георгии — қараңыз: Цейтлин, Б. С.
Гершензон, М. О. (1869—1925)—публицист, эдебиет тарих- шысы. «Русская Мыслите», «Русские Ведомостиге», «Вестник Европыға» және басқа да бірқатар буржуазиялық журналдар мен газсттерге жазып тұрды. 1909 жылы контрреволюциялық «Вехи» жинағында жарияланған «Творчестволық сана-сезім» деген мақаласында алдыңғы қатарлы орыс пнтеллигенциясы- ның демократиялық дәстүрлеріне қарсы шықты.
Октябрь социалистік революциясынан кейін халық ағарту оргапдарында және Бүкіл россиялық жазушылар одағында іс- теді.—179.
Гинзбург, Б. А.— қараңыз: Кольцов, Д.
Гоголь, Н. В. (1809—1852)—орыстың ұлы жазушысы, орыс әдебиетіндегі сыншыл реализмнің негізін салушылардың бірі. Өзінің шығармаларында («Ревизор», «Өлі жандар» және басқа- лар) крепостниктік Россиядағы помещиктер мен чиновниктердің өмірі мен тұрмысының сұмдық көрінісін суреттеді, В. И. Ленин өзінің еңбектерінде Гоголь жасаған көркем образдарды талай рет пайдаланды. Самодержавиелік-крепостпиктік құрылыстың іріп-шірігенін корсете отырып, халық мүдделерін қорғай отырып, пасықтық, озбырлық және алдау-арбау дүниесін өткір сатира тілімеи суреттеген Гоголь, алайда, өзіпің демо- кратизмінде дәйекті бола алмады. Гоголь өмірінің соцғы жыл- дарында оның дүниеге козқарасында реакциялық сарындар белец алды. Бұл сарындар 1847 жылы шыққан «Достармен жазысқан хаттардан тацдамалы үзінділер» деген кітапта мей- лінше айқын бейнеленді, бұл кітап В. Г. Белинскийдің Гоголь- ге жазған атақты хатында қатты сынға алынды.—181—182.
Гольденберг, И. Н. (Вишневский, Мешковский) (1873— 1922) — социал-демократ, искрашыл, РСДРП II съезінен кейін большевик. 1905—1907 жылдардағы революция кезінде барлық болыпевиктік басылымдардың редакциясы құрамына енді. 1907 жылы РСДРП V (Лондон) съезінің жұмысына қатысты, онда Орталық Комитеттің мүшесі болып сайлаңды. 1910 жылдыпян-

608
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
варында Орталық Комитеттің Орыс бюросының құрамына енді, жойымпаздар жөніндө ымырашылдық ауытқушылық көрсетті. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде қорғампаздарға, Плеханов- тың жақтастарына қосылды. 1917—1919 жылдарда «Новая жизнь» тобына қосылды. 1920 жылы большевиктер партиясына қайтадан кірді.-- 22, 31, 32.
Гольдман, В. И.— қараңыз: Горев, Б. И.
Горев, (Гольдман), В. И. (И.) (1874 ж. туған) —социал-демо- крат. Рсволюциялық қозғалысқа 90-жылдардың орта кезінен қатыса бастады. 1905 жылы — РСДРП Петербург комитетінің мүшесі, большевик. 1907 жылы меныпевиктерге қосылды. Партияның V (Лондон) съезінде меныпевиктерден РСДРП Орталық Қомитетіне мүшелікке кандидат болып сайланды. Жойымпаз-меньшевиктердің органдары «Голос Социал-Демо- крата» газеті мен «Наша Заря» журналына жазып тұрды. 1912 жылы Венада антипартиялық август конференциясына қатыс- ты, онда Ұйымдастыру комитетіне сайланды. 1917 жылғы Февраль буржуазиялық-демократиялық революциясынан ке- йін — меныпевиктік «Рабочая Газета» редакторларының бірі, меныпевиктік Орталық Комитеттің және бірінші сайланған Бүкіл россиялық Орталық Атқару Комитетінің мүшесі. 1920 жылы августа меныпевиктік ұйымнан өзінің шығатыны тура- лы мәлімдеді. Кейіпнен жоғары оқу орындарында оқытушы- лық жұмыста болды. — 307.
Горемыкин, И. А. (1839—1917) — патшалық Россияның мем- лекет қайраткері, реакциялық бюрократияның типтік өкілдері- нің бірі, барып тұрған монархист. 1895—1899 жылдары — ішкі істер министрі, 60-жылдардағы реформаларды әлсіретугө және жоюға бағытталған реакңиялық саясат (реформаға қарсы сая- сат деп аталатынды) жүргізді; жұмысшы қозғалысын аяусыз тұншықтырып отырды. 1906 жылғы апрельден авгусқа дейін және 1914 жылғы январьдан 1916 жылғы январьға дейін ми- нистрлер Советінің прсдссдатслі болды.—194.
Гортер (Gorter), Герман (1864—1927)—голланд солшыл социал-демократы, ақын және публицист. 1897 жылы соци- ал-демократтарға қосылды. 1907 жылы голланд Социал-демо- кратиялық жұмысшы партиясы сол қанатының органы—«De Tribune» («Трибуна») газетінің негізін салушылардың бірі бол- ды. Бірінші дүние жүзілік соғыс жылдарында — интернациона- лист, Циммервальд солшылдарын жақтады. 1918—1921 жылдар- да Голландия Коммунистік партиясына кірді және Коминтерн- нің жұмысына қатысты; әсіре солшыл, сектанттық позиция ұстады. 1921 жылы компартиядан шықты, содан соң белсенді саяси қызметтен шеттеп кетті.— 200.
Горький, Максим (Пешков, А. М.) (1888—1936)—пролетариат- тың ұлы жазушысы, социалистік реализмнің негізін қалаушы,

ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
609
совет әдебиетініц атасы. Горькпйге қаршадайынан жоқшылық пен мұқтаждықтың ауыр азабын басынан кешіруге тура келді, ол Россияны көп аралап көрді, революңиялық жұмысшы қозға- лысына қатысты, талай рет патша үкіметінің қудалауына да ұшырады. Горький өзінің шығармаларында Россия жұмысшы табының өмірін, оның патша өкіметі мен капитализмге қарсы, еңбекшілерді азат ету жолындағы қаһармандық күресін сурет- теді. Ол патша әкімшілігіпіц озбырлығы мен деспотизмін ерек- ше күшпен әшкереледі, мещандық пен пасықтықты аяусыз соқ- қылады, буржуазиялық интеллигенцияпың ішкі жан-дүниесінің қаусағандығын жәие икемсіздігін айқара ашты, еңбекші бұқара- пыц ұлы жасампаздық күшін, революциялық күрес процесінде жаңа адамның қалыптасып келе жатқанын көрсетіп берді. Горь- кий шығармаларының бәрі революциялық гуманизм идеялары- на толы. М. Горький революцияшыл пролетариаттың күресінде оған тілектес болды, социал-демократиялық партияға көмек кер- сеты. В. И. Ленин Горькиймен жақын таныс болды, оныц та- лантын жоғары бағалады, оған қателіктерін көрсетіп отырды және ол жөнінде ұдайы қамқорлық жасады.
Ұлы Октябрь социалпстік революциясы жеңгеннен кейін Горький интеллигенцияпы Совет өкіметінің төңірегіне топтас- тыру жөнінде зор көлемді және алуан түрлі жұмыс жүргізді. Ол совет жазушылары. одағын құрудың инициаторы және өмірінің ақырына дейін осы одақтың председателі болды. Горь- кийдің советтік құрылыс мәселелері, бейбітшілікті қорғау жөніндегі сөздерінің орасан зор маңызы болды. Горький фа- шизмге қарсы күреске қажымай-талмай шақырды, империа- листердің екінші дүние жүзілік соғысқа дайындығын әшкере- леді, соғысқа қарсы халықаралық конгрестерді ұйымдастыруға жәрдемдесті. Ол бірқатар очерктері мен памфлеттерінде қазір- гі заманғы империализмді, әсіресе американ империализмін өлтіре сынады. Суреткер ретінде Горький орыстың XIX ғасыр- дағы классикалық әдебиетінің дамуын тәмәмдап, пролетарлық социалистік әдебиеттіц негізін салушы болды. Горький — аса көрнекті сыншы және публицист; ол совет әдебиетінің дамуы- на және бүкіл дүние жүзінде демократиялық әдебиеттің өркен- деуіне орасан зор ықпалын тигізді. —128, 164—105, 270—271.
Григории — қараңыз: Зиновьев, Г. Е.
Гурвич, Ф. И.— қараңьіз: Дан, Ф. И.
Гутовский, В. А.— қараңыз: Маевский, Е.
Гучков, А. И. (1862—1936)—ірі капиталист, октябристер пар- тиясың ұйымдастырушы және лидері. 1905—1907 жылдардағы революция дәуірінде жұмысшы табы мен шаруалар жөніндегі үкіметтің аяусыз жазалау саясатын жүргізуін жақтап, револю- циялық қозғалысқа барынша қарсы шықты. 1910—1911 жылда- ры — III Мемлекеттік думаның председатель Бірінші дүние жү-

610
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
зілік соғыс кезінде Орталық соғыс-өперкәсіп комитетінің пред- седателі жәпе қорғаныс жопіндегі Ерекше кеңестің мүшесі бол- ды. 1917 жылгы Февраль буржуазиялық-демократиялық рево- люциясынан кейін — буржуазиялық Уақытша үкіметтің бірінші құрамының әскери және теңіз министрі, соғысты «жеңіске жет- кенге дейін» жүргізе беруді жақтады. 1917 жылы августа Кор- нилов бүлігін ұйымдастыруға қатысты, майданда тұтқынға алынды, бірақ Уақытша үкімет босатып жіберді. Октябрь со- циалистік революциясыпан ксйіп Совет окіметіне қарсы белсе- не күресті, ақ эмигрант.—137, 227, 228.
д
Давид (David), Эдуард (1863—1930) — герман социал-демокра- тиясының оң қанаты лидерлерінің бірі, кәсібі жөпінен эконо- мист. 1894 жылы партияның аграрлық программасын әзірлеу жөніндегі комиссияның құрамына кірді, аграрлық мәселе жө- ніпдегі маркстік ілімге ревизия жасау позициясында болды, капитализм тұсында ұсақ шаруа шаруашылығының тұрақты- лығын дәлелдемек болды. Неміс оппортунистерінің «Sozia- listische Monatsliefte» («Социалистік Әрайлық») журпалының негізін салушьтлардың бірі болды. 1903 жылы «Социализм және ауыл шаруашылығы» деген кітап шығарды, бұл кітапты В. И. Лепин «ревизионизмиіц аграрлық мәсслсдегі басты еңбегі» деп атады. 1903 жылдан бастап рейхстагтың депутаты болды. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде — социал-шовинист; 1919 жылы Герман республикасының бірінші коалициялық үкіметі- не кірді, 1919—1920 жылдары — ішкі істер министрі, 1922—1927 жылдары — үкіметтің Гессендегі окілі; герман империализмі- нің реваншистік талаптарын қолдады, СССР-ге қас болды. В. И. Ленин Давидті «бүкіл омірі жұмысшы қозғалысын бур-- жуазиялық жолмен аздыруға арналғап» (Шығармалар, 21-том, 272—273-беттер) оппортунист деп сипаттады.— 356.
Дан (ГурвичҚ Ф. И. (1871—1947) — меныпевиктер лидерле- рінің бірі, кәсібі жөнінен дәрігер. Социал-демократиялық қозға- лысқа 90-жылдардан бастап қатысты, Петербургтіц «Жұмысшы табын азат ету жолындағы күрес одағына» енді. 1903 жылы сентябрьде шетелге эмиграцияға кетіп, меньшевик болды. Дан РСДРП IV (Бірігу), V (Лондон) съездеріне және бірқатар кон- ференцияларына қатысты. Реакция және жаңа революциялық өрлеу жылдарында шетелде жойымпаздар тобын басқарды, жо- йымпаздық «Голос Социал-Демократа» газетін редакциялады. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде — қорғампаз; 1917 жылғы Февраль буржуазиялық-демократиялық революциясынан ке- йін — Петроград Советі Атқару комитетінің мүшесі, бірінші сайланған Орталық Атқару Комитеті Президиумының мүшесі, буржуазиялық Уақытша үкіметті қолдады. Октябрь социалис- тік революциясынан кейін Совет окіметіне қарсы күресті. Совет

ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
611
мемлекетінің бітіспес жауы ретінде 1922 жылдың басында шет- елге қуылып жіберілді. —13, 15, 16, 22, 46, 62, 63, 66, 100, 147, 217, 221, 224—225, 320, 327.
Денисов, B. Н. (Всеволод, Всев.) (1876 ж. туған) — соңиал-де- мократиялық қозғалысқа 90-жылдардан бастап қатысты, бір- неше рет тұтқынға алынды. РСДРП жікке бөлінгеннен кейін большсвиктерге қосылды. Партияпың V (Лондон) съезіне Пе- тербурд ұйымынан делегат. 1908 жылгы декабрь де РСДРП V конференциясына Петербург ұйымынан делегат болды. Ша- қырымпаздар тобына кірді. 1909 жылы тұтқыиға алынып, Ир- кутск губерниясына қоныстануға жер аударылды. Октябрь со- циалистік революциясынан кейін Сибирьде педагогтық жұмыс атқарды. —14, 90.
Джибладзв, С. B. (С.) (1859—1922) — социал-демократ, мень- шевик. 90-жылдарда Грузиядағы бірінші маркстік «Месаме даси» тобының құрамына кірді. 90-жылдардың аяғы—900-жыл- дардың басында РСДРП Тифлис комитетінің мүшесі болды, 1905—1907 жылдардағы революцияға қатысты. Реакция дәуірін- де жойымпаздарға қосылды, меныпевиктік Закавказье облыстық комитетіне кірді. Грузияда өкімет басында меныпевиктер болғаи жылдарда Джибладзе меныпевиктік партияның Орта- лық Комитетінің мүшесі болды.— 63, 64.
Днсвницкий, Н. Н. (Цедербаум, Ф. О., П.) (1883 ж. туған) — социал-демократ, меньшевик, публицист. 1909 жылдан бастап шетелде тұрды, партияшыл-меньшевиктерге қосылды, Плеха- новтың «Дневник Социал-Демократасына» жазып тұрды, боль- шевиктік «Звезда» және «Правда» газеттеріне қатысты.
Октябрь социалистік революциясынан кейіи Совет окіметіпе қарсы шықты.—158.
Добролюбов, II. А. (1836—1861) — орыстың ұлы революцпя- шыл демократы, аса корпекті әдебиет сыишысы және философ- материалист, Н. Г. Чериышевскийдіц ең жақып досы және серігі. 1857 жылдың күзіпен бастап Добролюбов «Современник» журналының сын-библиография болімін басқарды, кейіинен жур- налдың «Свисток» атты сатиралық бөліміне де басшылық етті. Добролюбов өзінің әдеби қызметінің торт жылы ішінде айбып- ды әдеби сынның үлгісі болып саналатын бірқатар тамаша мақалалар жазды («Қараңғы патшалық», «Қараңғы патшалық- тағы жарық сәуле», ««Обломовшылдық» дегеніміз не?», «Жа- рық таң қашан атар екен?» және т. б.). Добролюбов самодер- жавие мен крепостниктік тәртіптің ымырасыз жауы болды, самодержавпелік үкіметке қарсы халықтық көтерілісті жақ- тады.
А. И. Герцепмен, В. Г. Белинскиймен және Н. Г. Чернышев- скиймен бірге, Добролюбов Россиядағы революциялық социал- демократияпың ізашарларының бірі болды.—181.

612
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
Домов — қараңыз: Покровский, М. Н.
Достоевский, Ф. М. (1821—1881) — орыстың аса көрнекті жа- зушысы. Әдеби қызметті XIX ғасырдың 40-жылдарында баста- ды. Оның «Бейшаралар» деген алғашқы повесіне В. Г. Белин- ский арқылы озық сын жоғары баға берді. 1847 жылы М. В. Петрашевскийдің революциялық үйірмесіне кірді. 1849 жылы петрашевскийшілдердіц ісі бойыпша олім жазасына ке- сіліп, кейін каторгаға айдалумен ауыстырылды. Омскінің каторгалық түрмесіпде тұтқында болу мерзімін өтегеннеп кейін, Семейде қатардагы солдат қызметін атқарды. 1859 жылы Петербургке оралып, әдебп қызметін қайта бастады. Достоев- скийдің шығармалары («Өлі үйден хаттар», «Қылмыс және жа- залау», «Нақұрыс» және басқалар) шындықты, адампың ішкі се- зімін, адамның ар-ожданын қорлауға қарсы жеке бастың нара- зылығын реалистік түрде суреттеуімен ерекшеленеді. Сонымен қатар Достоевскийдің бірқатар шығармаларында әлеуметтік әділетсіздікке қарсы наразылық тәңірінің пендесі болуды уа- ғыздаумен, жабырқану-табынумен ұштасып жатады. Жазушы «Албастылар» деген романында материализм мен атеизмге, ре- волюциялық қозғалысқа ашықтан-ашық қарсы шығады. Досто- евский шығармаларында белең алған реакциялық көзқарастар революцияшыл демократтар мен бүкіл прогресшіл жұртшылық тарапынан тойтарыс алды.—181.
Дубровинскии, И. Ф. (И., Иннокентий) (1877—1913) — боль- шевиктер партиясының көрнекті қайраткерлерінің бірі, профес- сионал революционер. 1893 жылдан бастап революциялық қоз- ғалысқа қатысты. Әуелі халықшылдық үйірмелерге қатысты, содан соң халықшылдықтан қол үзіп, марксист болды. «Москва жұмысшы одағы» басшыларының бірі. 1902 жылдан—«Искра- ның» агенті. РСДРП II съезінен кейін—большевик; Орталық Комитетке кооптацияланды. 1905 жылы — Москвада қарулы көтерілісті ұйымдастырушылардың және оның басшыларыныц бірі. РСДРП V (Лондон) съезінде Орталық Комитетке мүше болып сайланды. Шетелде болғанда «Пролетарий» редакция- сында істеді. Реакция жылдарында жойымпаздар жөнінде ымырашылдық солқылдақтық жасады. Талай рет қудаланды; 1913 жылы Туруханскіде айдауда жүріп қаза тапты. В. И. Ленин Дубровинскийдің ымырашылдық қателерін атап көрсете оты- рып, оны жұмысшы табының ісіне қалтқысыз берілген партия- ның аса ірі ұйымдастырушыларының бірі ретінде жоғары ба- ғалады. — 219, 295.
Е
«Ер»— қараңыз: Вольский, С.
Ермолаев, К. М. (Роман) (1884—1919) — социал-демократ, меньшевик. 1904—1905 жылдары Петербургте жэне Донец бас-

ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
613
сейнінде істеді. РСДРП V (Лондон) съезініц делегаты; Орталық Комитет құрамына меныпевиктерден сайланды. Реакция жыл- дарында жойымпаз болды; 1910 жылы 16 меньшевиктің бірі бо- лып партияны жою жөнінде «Ашық хатқа» қол қойды. 1917 жылы меныпевиктер партиясыныц Орталық Комитетіне мүше болып сайланды, біріпші сайлангап Бүкіл россиялық Орталық Атқару Комптетінің құрамыпа кірді.— 223-225, 253, 280, 3Г1, 343, 406.
Ерогин, М. М. (1856 ж. туған) —помещик; Гродно губерния- сында земство бастығы болып қызмет істеді, кейіннен — Белос- ток уездік дворяндар жетекшісі; патша өкіметінің реакциялық саясатын жанын сала жүргізушілердің бірі. Гродно губерния- сынан I Мемлекеттік думаға депутат.— 97-98.
Ж
Жордания, Н. Н. (Ан) (1870—1953) — социал-демократ, мепь- шевик. Саяси қызметін 90-жылдары бастады; Грузиядағы тұң- ғыш маркстік «Месаме даси» тобына кірді, онда оппортунисты қанатты басқарды. РСДРП II съезіне кеңесші дауыспен қатыс- ты, азшылық жағындағы искрашылдарға қосылды. Съезден ке- йін — Кавказ меньшевиктерініц лидері. 1905 жылы меньшевик- тік «Социал-Демократи» газетін (грузин тілінде) редакциялады, буржуазиялық-демократиялық революциядағы болыпевиктік тактикаға қарсы шықты. 1906 жылы I Мемлекеттік думаның мүшесі болды. РСДРП IV (Бірігу) съезінің жұмысына қатысты; партияның V (Лондон) съезінде меныпевиктерден РСДРП Ор- талық Комитетінің мүшесі болып сайланды. Реакция және жа- ңа революциялық орлеу жылдарында Жордания формальды түрде партияшыл-меньшевиктерге қосылды, іс жүзінде жойым- паздарды қолдады. 1914 жылы Троцкийдің «Борьба» журналы- на жазып тұрды; бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде — социал- шовинист. 1917 жылғы Февраль буржуазиялық-демократиялық революциясынан кейін жұмысшы депутаттары Тифлис Советі- нің председателі болды, 1918—1921 жылдары Грузияның контр- революциялық меныпевиктік үкіметін басқарды; 1921 жылдан— ақ эмигрант.— 298.
Жорес (Jaures), Жан (1859—1914) —француз және халықара- лық социалистік қозғалыстың көрнекті қайраткері, тарихшы. 80-жылдарда — буржуазияшыл радикал, ксйін «тәуелсіз социа- листер» тобына қосылды. 1902 жылы Жорес және оның жақтас- тары Француз социалистік партиясын құрды, бұл партия 1905 жылы Франция социалистік партиясына қосылып, Біріккен француз социалистік партиясы деп аталды. 1885—1889, 1893— 1898, 1902—1914 жылдары парламент мүшесі; парламенттегі со- циалистік фракция лидерлерінің бірі. 1904 жылы «L’Humanite» («Адамзат») газетінің нсгізін қалап, оны омірінің ақырына де-
21 19-том

614
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
пін редакциялады; бұл газет 1920 жылы Француз коммунистік партиясының орталық органы болды. Россиядағы 1905—1907 жылдардағы революция кезінде Жорес орыс халқының күресін құттықтады. Жорес демократияны, халық бостандығын қажыр- лылықпен қорғап, бейбітшілік үшін, империалистік езгі мен басқыншылық соғыстарға қарсы күресті. Соғыстарды және отарлық езгіні тек социализм ғана біржола жоятынына ол кә- міл сенді. Алайда Жорес социализм пролетариаттың буржуазия- ға қарсы таптық күресі арқылы емес, «демократиялық идея- пың гүлденуі» нәтижесіпде жецеді деп есептеді. Пролетариат диктатурасыныц идеясы оғап жат болды, ол езуші мен езілу- шінің арасында таптық татулықты уағыздады, кооперацияның дамуы капитализм жағдайында біртіндеп социализмге өтуге жағдай жасайды-мыс деген прудоншылдық жалған үмітті жақтады. В. И. Ленин Жорестің реформистік көзқарастарын, оны оппортунизм жолына итермелеген көзқарастарын қатты сьтнады.
Жорестің бейбітшілік үшін күресі, төніп келе жатқан соғыс қаупіне қарсы күресі империалистік буржуазияның оған деген ошпенділігін тудырды. Бірінші дүние жүзілік соғыс қарсаңын- да Жоресті реакцияның жұмсаған адамы өлтірді.
«Ұлы француз революциясының тарихы», «Европаның саяси және әлеуметтік идеялары және ұлы революция» деген және басқа еңбектердің авторы.— 50, 376, 378, 379, 380, 381, 382, 383— 384.
3
Засулич, В. И. (1849—1919) — Россиядағы халықшылдық, ал одан кейін социал-демократиялық қозғалыстың көрнекті қаты- сушысы болған әйел. Революциялық қызметін 1869 жылы бас- тады. Ол «Жер және ерік», «Қаралай бөліс» халықшылдық ұй- ымдарына кірді. 1880 жылы шетелге эмиграцияға кетті, он да көп ұзамай халықшылдықтан қол үзіп, марксизм позициясына көшті. 1883 жылы «Еңбекті азат ету» тобын құруға қатысты. 80—90-жылдары К. Маркстің «Философия қайыршылығы», Ф. Энгельстің «Социализмнің утопиядан ғылымға қарай дамуы» деген еңбектерін орыс тіліне аударды, «Жұмысшылардың Ха- лықаралық қоғамы тарихының очеркі» деген және басқа еңбек- тер жазды; 1900 жылы «Искра» мен «Заря» редакциясына кір- ді. РСДРП II съезіне «Искра» редакциясынан кеңесші дауыспен қатысты, азшылық жағындағы искрашылдарға қосылды. РСДРП II съезінен кейін меньшевизм лидерлерінің бірі бол7 ды, меныпевиктік «Искра» редакциясына кірді. 1905 жылы Россияға қайтып оралды; Реакция және жаңа революциялық өрлеу жылдарында жойымпаздарға қосылды; бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде социал-шовинизм позициясын ұстады. Октябрь социалистік революциясыиа теріс көзқараста бол- ды. —105.

ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
615
Зингер (Singer), Пауль (1844—1911)—герман социал-демо- кратиясы көсемдерінің бірі, А. Бебельдің, В. Либкнехттің сері- гі, II Иптернационалдың маркстік қанатының көрнекті қайрат- кері. 1887 жылдан — Герман социал-демократиялық партиясы Басқармасының мүшесі, ал 1890 жылдан (Галле съезінен ке- йін) — партия Басқармасының председатель 1884 жылдан 1911 жылға дейін — рейхстагқа мүше және соңиал-демократиялық фракцияның председатель 1900 жылдан Халықаралық социалис- тік бюроның мүшесі. Зингер неміс жұмысшы партиясының қа- тарындағы оппортупизмнің қас жауы болды, өміріпің ақырына дейін революциялық социал-демократиялық саясатты дәйекті жүргізуші болып қала білді. В. И. Ленин Зингерді пролетариат ісі жолындағы қайтпас күрескер ретінде аса жоғары бағала- ды.—135, 201-202.
Зиновьев, Г. Е. (Радомысльскии, Г. Е., Григорий) (1883— 1936) — 1901 жылдан РСДРП мүшесі. 1908 жылдан 1917 жылғы апрельге дейін эмиграцияда болды, партияның Орталық Органы «Социал-Демократ» пен большевиктік «Пролетарий» газетініц редакцияларына кірді. Реакция жылдарында жойымпаздарға, шақырымпаздарға және троцкистерге ымырашылдықпен қара- ды. Октябрь социалистік революциясына әзірлік және оны өт- кізу кезеңінде солқылдақтық көрсетті, 1917 жылдың октябрінде Каменевпен бірге жартылай меньшевиктік «Новая Жизнь» газе- тінде қарулы котеріліс туралы Орталық Комитеттің шешімімен өздерінің келіспейтіні жөнінде мәлімдеме жариялады, сөйтіп, партияның жоспарын буржуазиялық Уақытша үкіметке білді- ріп қойды. Октябрь социалистік революциясынан кейін — Пет- роград Советінің председатель Орталық Комитеттің Саяси бю- росының мүшесі, Коминтерн Атқару комитетінің председателі болды. Партияның ленипдік саясатына талай рет қарсы шықты: 1917 жылы ноябрьде меньшевиктердің және эсерлердің қатыс- уымен коалициялық үкімет құру жағында болды; 1925 жылы —«жаңа оппозицияны» ұйымдастырушылардың бірі; 1926 жылы — антипартиялық троцкистік-зиновьевшілдік блоктың лидерлерінің бірі. 1927 жылы ноябрьде фракциялық қызметі үшін партиядан шығарылды. 1928 жылы қайта алынып, 1932 жылы партиядан қайтадан шығарылды, 1933 жылы қайта алынды. 1934 жылы антипартиялық қызметі үшін партиядан үшінші рет шығарылды. — 219.
И
И.— қараңыз: Горев, Б. И.
И.— қараңыз: Дубровинский, И. Ф.
Изгоев (Ланде), А. С. (1872 ж. туған) —буржуазияшыл пуб- лицист, кадеттер партиясы идеологтарының бірі. Бастапқыда «жария марксист» болды, бір кездерде социал-демократтарғақо- сылды. 1905 жылы кадеттер партиясына ауып кетті. Кадеттер- 21*

616
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
дің органдары: «Речь» газетіпде, «Южные Записки» және «Рус- ская Мысль» журналдарында болыпевиктерге өршелене шабуыл жасады, контрреволюциялық «Вехи» жинағына қатысты. Октябрь сопиалистік революциясьтяан кейін Изгоев декадентте- нуші интеллигенттер тобыныц журналы—«Вестник Литературы- ға» жазып тұрды. 1922 жылы контрреволюциялық публицистік қызметі үшін шетелге қуылды. — 74, 179, 184, 187, 193, 392.
Ико???, В. К. (Вадим) (1882 ж. туған) — социал-демократ, менъ- шевик. Сморгонь ұйымыпан делегат болып РСДРП V (Лондон) съезінің жұмысыпа қатысты. Жойымпаз-мсньшевиктердің «Воз- рождение» журналына, «Голос Социал-Демократа» газетіне және басқа оргапдарына жазып тұрды. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде — қорғампаз. Октябрь социалистік революциясы- нан кейін кооперация системасында жұмыс істеді. 1931 жылы контрреволюциялық меньшевиктік «РСДРП Одақтық бюросы» ұйымының ісі бойынша сотталды.— 223—225.
Иннокентий — қараңыз: Дубровинский, И. Ф.
Иогихсс, Лео — қараңыз: Тышка, Ян.
Ионов (Коиген, Ф. М.) (1870—1923)—социал-демократ, Бунд лидерлерінің бірі, кейіннеп — Коммупистік партияның мүшесі. 1893 жылдап бастап Одессада социал-демократиялық үйірмелер- де істеді. 1903 жылы Бунд Орталық Комитетіпе мүше болып сайланды. РСДРП IV (Бірігу) съезіпде Бундтьщ өкілі болды. Партияныц V (Лондон) съезінің делегаты. 1908 жылы декабрьде РСДРП V конференциясына қатысты, негізгі мәселелер жө- нінде партияшыл-меныпевиктер платформасында болды; кейін- нен жойымпаздар жөнінде ымырашылдық позиция ұстады. Бі- рінші дүние жүзілік соғыс кезінде Бундтың интернационалис- тік қанатында болды. Октябрь социалистік революциясынан кейін РКП(б)-ға кірді, партияның Вотск облыстық комитетінде істеді.— 277—278, 280, 281, 282, 284, 286, 290, 304—305, 306—307, 308, 309—310, 319—321.
Иорданский, Н. И. (1876—1928) — социал-демократ; РСДРП II съезінен кейін — меньшевик. 1904 жылы — меныпевиктік «Нскра» газетінің қызметкері; 1905 жылы Петербург Советіпің Атқару комитетіпе енді. 1906 жылы — РСДРП IV (Бірігу) съе- зіпің кеңесші даусы бар делегаты, РСДРП біріккен Орталық Комитетінің (меньшевиктердеп) өкілі. Реакция жылдарында партияшыл меньшевиктерге жақын болды. 1917 жылғы Феврале буржуазиялық-демократнялық революцпясынан кейін — бур- жуазиялық Уақытша үкімсттің Оңтүстік-Батыс майдандағы ар- миялары жанындағы комиссары. 1921 жылы РКП (б) қатарына кірді; 1922 жылы Сыртқы істср халық комиссариатында және Мемлекеттік баспада істеді, одан кейін Италпяда уәкілетті өкіл болды. 1924 жылдан бастап әдеби қызметпен шұғылданды.— 133.

ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
617
Исув, И. А. (Михаил) (1878—1920) — социал-демократ, иень- шевик. 1903 жылы РСДРП Екатеринослав комитетінің мүшесі болды, партияның II съезінен кейін меныпевиктерге қосылды, Москвада және Петербургте істеді. 1907 жылы меныпевиктерден Орталық Комйтеттің құрамына кірді. Реакция жылдарында жо- йымпаз болды, «Наша Заря» журналына және басқа да жойым- паздық басылымдарға жазып тұрды. Бірінші дүние жүзілік со- ғыс жылдарында — қорғампаз. 1917 жылы ’ меныпевиктердің Москва комитетінің мүшесі болды; Москва Советінің Атқару ко- митетіне және бірінші сайланған Бүкіл россиялық Орталық Ат- қару Комитетінің құрамына енді. Октябрь социалистік револю- циясынан кейін Еңбек музейінде істеді.— 223—225, 253, 283f 286, 308, 310, 311, 312, 3l6, 319, 321, 327, 343, 406.
К
К.— қараңыз: Стеклов, IO. М.
К. Ст.— қараңыз: Сталин, И. В.
Калинин, Ф. И. (Рабочий Ар.) (1882—1920)—тоқымашы-жұ- мысшы. Революциялық қозғалысқа 900-жылдардыц бас кезінен қатысты, 1903 жылдан РСДРП мүшесі. 1905 жылы Владимир губерниясындағы Александровск қаласында қарулы көтерілісті басқарды, кейіннен РСДРП Москва комитетінде істеді. Реакция және жаңа революциялық орлеу жылдарында Капри мен Бо- лоньядағы (Нталия) фракциялық мектептерге қатысты, анти- партиялық «Вперед» тобына кірді. 1912 жылдан Парижде тұрды. 1917 жылғы Февраль буржуазиялық-демократиялық ре- волюциясынан кейін Россияға қайтып келіп, Петроградтың металлистер кәсіптік одағында істеді. Октябрь социалистік революциясынан кейін — Халық ағарту комиссариатында кол- легия мүшесі және «Пролеткульт» басшыларының бірі. -34l, 343.
Каменев, Л. В. (Розенфельд, Л. Б.) (1883—1936) — 1901 жыл- дан РСДРП мүшесі. РСДРП II съезінен кейін — болыпевиктерге қосылды. РСДРП Кавказ одағынан партияның III съезіне деле- гат. Реакция жылдарында жойымпаздар, шақырымпаздар және троцкистер жонінде ымырашылдық позицияда болды. 1915 жы- лы, қамауға алынған кезінде, патша сотының алдында империа- листік соғыста патша үкіметіпің жеңіліске ұшырауын жақтаған большевиктік ұранпан бас тартты. 1917 жылғы Февраль бур- жуазиялық-демократиялық революциясынан кейін иартияның социалистік революцияға алған бағытына және В. И. Лениннің Апрель тезистеріне қарсы шықты. 1917 жылдың октябрінде Зи- новьевпен бірге жартылай мепыпевиктік «Новая Жизнь» газе- тінде қарулы көтеріліс туралы Орталық Комитеттің шешімімен өздерінің келіспейтіні жөнінде мэлімдеме жариялады, сөйтіп,

618
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
партияныц жоспарын буржуазиялық Уақытша үкіметке білді- ріп қойды.
Октябрь социалистік революциясынан кейін — Бүкіл россия- лық Орталық Атқару Комитетінің председателе Москва Советі- нің председателе Халық Комиссарлары Советі председателінің орынбасары; Орталық Комитет Саяси бюросының мүшесі бол- ды. Талай рет партияныц лениндік саясатына қарсы шықты: 1917 жылдың ноябрінде меныпевиктер мен эсерлердің қаты- суымен коалициялық үкімет құруды жақтады, 1925 жылы — «жаңа оппозицияны» ұйымдастырушылардың бірі, 1926 жылы — антипартиялық троцкистік-зиновьевшілдік блоктың лидерлерінің бірі. 1927 жылы ВКП(б) XV съезі оны троцкистік оппозицияның белсенді қайраткері ретінде партиядан шығар- ды. 1928 жылы өзінің қателерін мойындайтыны туралы мәлім- деме жасады, партияға қайтадан алынды, алайда антипартия- лық кызметін тоқтатпады, сондықтан 1932 жылы ВКП(б)-дан тағы да шығарылды. 1933 жылы партияға қайтадан алынды. 1934 жылы антппартиялық қызметі үшін партиядан үшінші рет шығарылды. — 23.
Караулов, B. А. (1854—1910) — кадет, дворян, кәсібі жөнінен юрист. 1884 жылы Киевте 12 халық ерікшілерінің ісі жөнінен тұтқынға алынып, 4 жылға каторгаға кесілді, содан кейін Сибирьге жер аударылды. 1905 жылы Караулов кадеттерге қо- сылды; 1905—1907 жылдардағы революцияға ашық қарсы шықты. Енисей губерниясынан III Мемлекеттік думаға депу- тат. Думада «аузында үнемі екіжүзділік құрғақ сөзі болатын, нағыз опасыз контрреволюцияшыл кадеттердің арасынан... алдыңғы орындардың бірін...» алды (қараңыз: В. И. Ленин. Шығармалар, 17-том, 31-бет). — 188, 469.
Карпвлес (Karpeles), Бенно — Австрия социал-демократы, Ав- стрия кооперативтік қозғалысының көрнекті қайраткері. 1900 жылы Париждегі халыкаралық социалистік конгресте кәсіп- тік одақтардан делегат болды. 1910 жылы — Копенгагендегі ха- лықаралық социалистік конгрестіц делегаты, конгрестің коопе- ративтік комиссиясына, сондай-ақ оның кіші комиссиясына кірді. Кейіннен саяси қызметтен қол үзіп кетті.— 378, 380.
Катков, М. Н. (1818—1887)—реакцияшыл публицист. Саяси қызметін баяу дворяндық либерализмнің жақтаушысы ретінде бастады, 1851—1855 жылдары «Московские Ведомости» газетін редакциялады, сонан соң «Русский Вестник» журналын шыға- рушылардың бірі болды. «Россиядағы тұңғыш демократиялық өрлеу кезінде (XIX ғасьірдың 60-жылдарыньің бас кезі) ұлт- шылдыққа, шовинизмге және жанталасқан қаражүздікке қарай бұрылған еді» (В. И. Ленин. Шығармалар, 18-том, 276-бет). 1863—1887 жылдары монархиялық реакцияныц жаршысына ай- налған «Московские Ведомостидің» шығарушы-редакторы бол- ды, Каткоң өзш «самодержавиенің сенімді қарғылы төбетімін»

ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
619
деп атады. Катковтың есімі ең өршеленген реакцияның бейне- сіне айналды.—187.
Каутский (Kautsky), Карл (1854—1938) —герман социал-де- мократиясы мен II Интернационал лидерлерінің бірі, әуелі марксист, кейін марксизмнің ренегаты, оппортунизмнің неғұр- лым қауіпті және зиянды түрі — центризмнің (каутскийшілдік- тің) идеологы. Герман социал-демократиясының теориялық жур- налы «Die Neue ZeiU-тщ («Жаңа Заман») редакторы.
Социалистік қозғалысқа 1874 жылдан қатыса бастады. Ол кезде оның көзқарастары лассалыпылдықтың, неомальтусшіл- діктің және анархизмнің қойыртпағы болды. 1881 жылы К. Маркспен және Ф. Энгельспён танысты да, олардың ықпалы- мен марксизмге көшті, алайда сол кездің өзінде-ақ оппорту- низмге қарай ауытқып, тұрақсыздық көрсеткен еді, бұл үшін К. Маркс пен Ф. Энгельс оны қатты сынаған болатын. 80—90- жылдары маркстік теория мәселелері жөнінде бірқатар еңбек- тер жазды: «Карл Маркстің экономикалық ілімі», «Аграрлық мәселе» және басқалар; бұл еңбектері, оларда жіберілген қате- ліктерге қарамастан, марксизмді насихаттауда игі роль атқарды. Кейін, революциялық қозғалыс кеңінен өрістеген кезеңде, оп- портунизм позициясына көшті. Центризм, яғни бүркемеленген оппортунизм идеологиясын уағыздады, ашық оппортунистерді партияда қалдыруды жақтады. Бірінші дүние жүзілік соғыс ке- зінде Каутский социал-шовинизм позициясында болды, онысын интернационализм туралы жел сөздермен бүркемеледі. Әсірө империализм теориясының авторы болды; Ленин «II Интерна- ционалдың күйреуі», «Империализм — капитализмнің жоғарғы сатысы» деген және басқа еңбектерінде әсіре империализм тео- риясының реакциялық мәнін әшкереледі. Октябрь социалистік революциясынан кейін Каутский пролетарлық революция мен пролетариат диктатурасына, Совет өкіметіне ашықтан-ашық қарсы шықты.
В. И: Ленин өзінің «Мемлекет және революция», «Пролетар- лық революция және ренегат Каутский» деген және басқа шы- ғармаларында каутскийшілдікті өлтіре сынады. Каутскийшіл- діктің қауіптілігін ашып көрсете келіп, В. И. Ленин 1915 жылы «Социализм және соғыс» деген мақаласында былай деп жазды: «Осы ренегаттықпен, тұрлаусыздықпен, оппортунизмнің алдын- да құрдай жорғалаушылықпен және марксизмді бұрын болып көрмеген теориялық масқаралаумен аяусыз соғыс жүргізбейін- ше, жұмысшы табы өзінің бүкіл дүние жүзілік-революциялық ролін жүзеге асыра алмайды» (Шығармалар, 21-том, 316-бет).— 6, 112, 127, 344, 352, 399.
Кистяковский, Б. А. (1868—1920) — кадет, публицист, кәсібі жөнінен юрист. 1906 жылдан бастап Москва коммерциялық инс- титутында сабақ берді, кейіннен—Москва университетінің при- ват-доценті. 1908—1909 жылдарда Москвадағы «Критическое Обозрение» журналының редакторы болды, 1913—1917 жылдары

620
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
Москва заң қоғамының «Юридический Вестник» журналын ре- дакциялады. 1917 жылы — Киев университетінің мемлекеттік право кафедрасының профессоры.—179.
Кнудсен (Knudsen), Нетер Кристиан (1848—1910)—дат социал-демократиясы көсемдерінің бірі, дат кәсіптік қозға- лысының көрнекті қайраткері, кәсібі жопінен қолғап өндірісі- нің жұмысшысы. 1875 жылдан 1903 жылға дейін қолғапшылар кәсіптік одағының председатель 1898—1908 жылдарда—жал- пы даниялық кәсіподақтар бірлестігінің вице-председателі. II Интернационалдың бірнеше конгрестеріне қатысты. Парламент- ке депутат болып бірнеше рет сайланды.—198.
Койген, Ф. М.— қараңыз: Ионов.
Кольцо???, Д. (Гинзбург, Б. А.) (1863—1920)—социал-демо-
крат, меньшевик. 80-жылдардың бірінші жартысында халық ерікшілері қозғалысына қосылды, 1893 жылдың басында Швей- царияға эмиграцияға кетті, «Еңбекті азат ету» тобымен жақын- дасты; 1895—1898 жылдары «Шетелдегі орыс социал-демократ- тары одағының» секретары болды, оның басылымдарына белсене ат салысты. РСДРП II съезіне кеңесші дауыспен қа- тысты, азшылық жағындағы искрашыл, съезден кейін — бел- сенді меньшевик, бірқатар меныпевиктік басылымдардың қьіз- меткері. 1905—1907 жылдардағы революция дәуірінде Петер- бургте кәсіптік қозғалысқа қатысты; 1908 жылдан бастап Бакуде жұмыс істеді; жойымпаз-меньшевиктердің жария «Луч» газетіне жазып тұрды. Бірінші дүние жүзілік соғыс жылдарын- да — социал-шовинист; 1917 жылғы Февраль буржуазиялық-де- мократиялық революңиясынан кейін — жұмысшы және солдат депутаттары Петроград Советінде еңбек комиссары. Октябрь социалистік революциясына дұшпандық көзқараста болды. 1918—1919 жылдарда кооператив ұйымдарында жұмыс істеді.— 223—225, 311.
Крамольников (Нригорныи), Г. И. (1880—1962)—1898 жыл- дан РСДРП мүшесі. Революциялық қызметін РСДРП Сибирь одағының ұйымдарында бастады, Омсхіде, Томскіде, одан кейін Самарада, Москвада, Петербургте, Қазанда және басқа 'қала- ларда жұмыс істеді. Бірнеше рет патша үкіметі тарапынан қу- ғынға ұшырады. Самара ұйымынан РСДРП III съезіне делегат. 1905—1906 жылдары партияның Орталық Комитетініц арнайы агенті болды. 1907 жылы меныпевиктер жағына шықты, РСДРП V (Лондон) съезінде Иркутск меныпевиктік ұйымының өкілі болды. Реакция жылдарында жойымпаздарға қосылды. 1910 жылдан партйялық жұмысқа белсене қатысқан жоқ. 1919 жылы РКП(б)-ға кірді. Москваның жоғары оқу орындарында партия тарихы жөнінде ғылыми-зерттеу және оқытушылық жұмыспен шұғылданды, 1924 жылдан 1941 жылға дейін Маркс — Энгельс— Ленин институтында жұмыс істеді.— 223—225.

ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
621
Красин, Л. Б. (Николаев) (1870—1926) —профессионал рево- люционер, кейіннен советтің көрнекті мемлекет қайраткері. 1890 жылы—Петербургте М. И. Брусневтің социал-демократиялық үйірмесінің мүшесі. 1895 жылы тұтқынға алынып, Иркутскіге 3 жылға жер аударылды. Жер аударылу мерзімі аяқталғаннан кейін Харьков технологиялық институтыңа түсіп, оны 1900 жы- лы бітірді. 1900—1904 жылдарда Бакуде инженер болып істеді, онда В. 3. Кецховелимен бірге «Искраның» құпия баспаханасын ұйымдастырды. РСДРП II съезінен кейін болыпевиктерге қосыл- ды, партияның Орталық Комитетіне кооптацияланды, онда біраз уақыт меньшевиктер жөнінде ымырашылдық позиция ұстады, РСДРП III съезінің жұмысына қатысты, Орталық Комитеттің мүшесі болып сайланды. 1905 жылы Красин — большевиктік бі- рінші жария газет—«Новая Жизньді» ұйымдастырушылардыц бірі; Орталық Комитеттің өкілі ретінде жұмысшылар депутат- тарының Петроград Советіне енді. РСДРП IV (Бірігу) съезінде Орталық Комитеттің мүшесі, партияныц V (Лондон) съезінде— РСДРП Орталық Комитеті мүшелігіне кандидат болып сайлап- ды. 1908 жылы шетелге эмиграцияға кетті. Біраз уақыт анти- партиялық «Вперед» тобында болды; кейінірек саяси қызметтен қол үзіп, шетелде және Россияда инженер болып істеді. Октябрь социалистік революциясынан кейін Красин —Қызыл Армияны жабдықтауды ұйымдастырушыйардың бірі, содан соң Халық Шаруашылығы Жоғары Советі президиумының мүшесі, сауда және өнеркәсіп, қатынас жолдары халық комиссары. 1919 жылдан дипломаттық жұмыста болды. 1920 жылдан — сыртқы сауда халық комиссары әрі 1921—1923 жылдарда Лондонда уә- кілетті өкіл болып істеді, Генуя және Гаага конференциялары- на қатысты. 1924 жылдан — СССР-дің Франциядағы уәкілетті өкілі, ал 1925 жылдан — Англиядағы уәкілетті өкілі. Партияның XIII және XIV съездерінде Орталық Комитеттің мүшесі болып сайланды.— 77—81, 101—106, 108, 119—120.
Кричевский, Б. Н. (1866—1919)—социал-демократ, «эконо- мизм» лидерлерінің бірі. 80-жылдардың аяғынан бастап Рос- сиядағы социал-демократиялық үйірмелердің жұмысына цаты- насты; 90-жылдардың басында эмиграцияға кетті; шетелде біраз уақыт «Еңбекті азат ету» тобына қосылды, оның басылымда- рына қатысты. 90-жылдардың аяғында «Шетелдегі орыс социал- демократтары одағы» басшыларының бірі болды, 1899 жылы «Одақтың» органы «Рабочее Дело» журналыныц редакторы, оның беттерінде берпштейншілдік көзқарастарды насихаттады. РСДРП II съезінен кейін көп ұзамай социал-демократиялық қозғалыстан шеттеп кстті.— 17, 93.
Крупенский, П. Н. (1863 ж. туған) — Бессарабия губерниясы- нан II, III, және IV Мемлекеттік думаларға депутат, ірі поме- щик, Хотин дворяндары жетекшісі. Думада аграрлық, бюджет және басқа да комиссияларға кірді; солшыл партияларға қарсы оларды ойрандауға шақырған сөздер сөйледі. 1910 жылдан 1917

622
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
жылға дейін — патша сарайының камергері. Октябрь социалис- тік революциясынан кейін Россияның оңтүстігінде шетел соғыс интервенциясына жәрдемдесті.— 137.
Кузьмин-Караваев, В. Д. (1859—1927) — әскери юрист, гене- рал, кадет партиясының оң қанаты басшыларының бірі. I және II Мемлекеттік думалардың депутаты, 1905—1907 жылдардағы революцияны басып-жаныштауда көрнекті роль атқарды. Бі- рінші дүние жүзілік соғыс кезінде — земство қайраткерлерінің бірі және соғыс-өнеркәсіп комитетінің мүшесі. Октябрь социа- листік революциясынан кейін Совет өкіметіне белсене қарсы шықты; шетелдік соғыс интервенциясы мен азамат соғысы ке- зінде — ақ гвардияшы, Юденичтің жанындағы саяси кеңестің мүшесі. 1920 жылдан — ақ эмигрант.— 117.
Кускова, Е. Д. (1869—1958) — буржуазиялық қоғам қайрат- кері әрі публицист. 90-жылдардың орта шенінде, шетелде жүр- генінде, «Еңбекті азат ету» тобымен жақындасты, алайда көп кешікпей бернштейншілдіктің ықпалымен марксизмді ревизия- лау жолына түсті. Кускова жазған, «Credo» деп аталған доку- мент «экономизмнің» оппортунистік мәнін неғұрлым айқын біл- дірді және В. И. Ленин бастаған орыс марксистері тобы тара- пынан қатты наразылық туғызды (қараңыз: Шыгармалар толық жинағы, 4-том, 175—189-беттер). 1905—1907 жылдардағы револю- ция қарсаңында Кускова либералдьіқ-монархиялық «Азаттық одағына» кірді. 1906 жылы С. Н. Прокоповичпен бірге жарты- лай кадеттік «Без Заглавия» журналын шығарды, солшыл ка- деттердің газегі—«Товарищтің» белсенді қызметкері болды. Кускова жұмысшыларды революциялық күрестен бас тартуға шақырды, жұмысшы қозғалысын либерал буржуазияның саяси басшылығына бағындыруға тырысты. Октябрь социалистік ре- волюциясынаи кейін болыпевиктерге қарсы шықты. 1922 жылы шетелге қуып жіберілді, онда ақ эмиграцияның белсенді қай- раткері болды.— 155.
Кутлер, Н. Н. (1859—1924) — кадеттер партиясының көрнекті қайраткері; финанс министрлігінде істеді, тікелей салық депар- таментінің директоры, кейінірек егіншілік және жерге орналас- тыру министрі болды. Петербург қаласынан II және III Мем- лекеттік думаларға депутат, кадеттердің аграрлық программа- сының жобасы авторларының бірі. Бұл жобаны және Кутлердіц позициясын В. И. Ленин өзінің «Екінші Мемлекеттік думада аграрлық мәселе жөнінде сөйленетін сөздің жобасы» және «Со- циал-демократияның 1905—1907 жылдардағы бірінші орыс рево- люциясындағы аграрлық программасы» дегөн еңбектерінде (қа- раңыз: Шығармалар толық жинағы, 15-том, 153—164-беттер жә- не 16-том, 205—444-беттер) жан-жақты сынға алды. Октябрь социалистік революциясынан кейін Кутлер Финанс халық комиссариатында істеді. 1922 жылдан СССР Мемлекеттік баңкі- нің басқарма мүшесі болды. — 73, 117,

ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
623
л
Ланде} А. С.— қараңыз: Изгоев, А. С.
Ларин, Ю. (Лурье, М. А.) (1882—1932) — социал-демократ, меньшевик, РСДРП IV (Бірігу) съезіне Феодосия ұйымынан де- легат. Жерді муниципализациялау жөніндегі меныпевиктік про- грамманы қорғады, «жұмысшы съезін» шақыру жөніндегі оп- портунистік идеяны қолдады. Полтава ұйымынан партияның V (Лондон) съезінің делегаты болды. 1905—1907 жылдардағы революция жеңіліске ұшырағаннан кейін — белсенді жойымпаз- дардың бірі. 1912 жылы Троцкий құрған антипартиялық Август блогына белсене қатысты. 1917 жылғы Февраль буржуазиялық- демократиялық революциясынан кейін интернационалист-мень- шевиктер тобын басқарды, бұл топ «Интернационал» журналын шығарып тұрды. 1917 жылы августа большевиктік партияға алынды. Октябрь социалистік революциясынан кейін совет жә- не шаруашылық ұйымдарда қызмет істеді.—158.
Левицкий, (Цедербаум), В.О. (Г—г, Георг) (1883 ж. туған) — социал-демократ, меньшевик. Революциялық қозғалысқа 90- жылдардың аяғында араласты, Бундтың Двинск ұйымында жұ- мыс істеді. 1906 жылдың басында РСДРП Петербург біріккен комитетінің мүшесі болды; IV (Бірігу) съезіне Петербург ұйы- мынан делегат. Реакция және жаңа революциялық өрлеу жылдарында — жойымпаздар лидерлерінің бірі; меньшевиктік орталыққа кірді, партияны жою туралы «Ашық хатқа» қол қоюшылардың ішінде болды; «Наша Заря» журналын редак- циялады, «Голос Соңиал-Демократаға», «Возрождениеге» және басқа жойымпаз-меньшевиктік мерзімді басылымдарға жазып тұрды. Бірінші дүние жүзілік соғыс жылдарында — социал-шо- винист, қорғампаздардың барып тұрған оңшыл тобын қолдады. Октябрь социалистік революциясына дұшпандық көзқараста болды, Совет өкіметіне қарсы белсене күресті; 1920 жылы контрреволюциялық «Тактикалық ортальіқтың» ісі бойынша жауапқа тартылды. Кейіннен әдеби жұмыспен шұғылданды.— 157, 223—225, 395.
Ленин, В. И. (Ульянов, В. И., Ленин, Н.) (1870—1924) —
өмірбаяндық деректер.—13, 15, 16, 17—18, 24-25, 105, 124, 128, 140, 280, 293, 294—295, 310, 3П, 314, 322, 324, 326, 328, 362, 380, 382, 383, 387, 388, 397, 409.
Либкнехт (Liebknecht), Вильгельм (1826—1900) —неміс жэне халықаралық жұмысшы қозғалысының көрнекті қайраткері, Герман социал-демократиялық партиясының негізін салушы- лардың және оның көсемдерінің бірі. Германиядағы 1848—1849 жылдардағы революцияға белсене қатысты, бұл революция же- ңіліске ұшырағаннан кейін әуелі ІПвейцарияға, кейін Англия- ға эмиграцияға кетіп, мұнда К. Маркспен және Ф. Энгельспен жақын танысты; солардың ықпалымен социалист болды. 1862

624
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
жылы Германияға қайтып оралды. I Интернационал құрылған- нан кейін — оның революциялық идеяларын неғұрлым белсене насихаттаушылардың бірі және Германияда Интернационал сек- цияларын ұйымдастырушы. 1875 жылдан өмірініц ақырына де- йін Либкнехт Герман социал-демократиялық партиясы Басқар- масыныц мүшесі және оның орталық органы «Vorwarts»-Tin («Алға») жауапты редакторы болды. 1867 жылдан 1870 жылға дейін — Солтүстік-герман рейхстагыпың депутаты, ал 1874 жыл- дан герман рейхстагының депутаты болып бірнеше рет сайлан- ды; Пруссия юнкерлерінің реакңияльтқ сыртқы және ішкі саясатын әшкерелеу үшін парламент трпбунасын шебер пай- даланды. Революциялық қызметі үшін талай рет түрмеге қамалды. II Интернационалды құруға белсене қатысты. К. Маркс пен Ф. Энгельс Либкнехгті жоғары бағалады. Сонымен бірге олар оның ымырашылдық сипаттағы жекелеген қателерін сынап, дұрыс позицияға кошуіне көмектесті. — 271.
Липкин, Ф. А.— қараңыз: Череванин, Н.
Луначарский, А. В. (Воинов) (1875—1933)—профессионал революционер, кейіннен советтіц көриекті мемлекет қайраткері. Революциялық қозғалысқа 90-жылдардың бас кезінде келді. РСДРП II съезінен кейін — большевик. Болыпевиктік «Вперед», «Пролетарий», одан соң «Новая Жизнь» газеттері редакцияла- рының құрамына кірді. Партияныц III съезініц делегаты болды. Партияныц IV (Бірігу) және V (Лондон) съездеріне қатысты. 1907 жылы Штутгарт халықаралық социалистік кон- гресінде большевиктердің өкілі болды, ал 1910 ж.—II Интерна- ционалдың Копенгагендегі VIII конгресінің делегаты. Реакция жылдарында марксизмнен шеттеп, антипартиялық «Вперед» тобына қатысты, марксизмді дінмен жанастыру жөнінде тдлап қойды. В. И. Ленин өзінің «Материализм және эмпириокрити- цизм» деген еңбегіндө Луначарскийдің көзқарастарындағы қателікті көрсетіп, оны қатты сынға алды. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде Луначарский интернационализм пози- циясын ұстады. 1917 жылдың бас кезінде «аудан аралықшылар» тобына кірді, солармен бірге РСДРП VI съезінде партияға қабылданды. Октябрь социалистік революциясынан кейін, 1929 жылға дейін — халық ағарту комиссары, одан соң СССР Орта- лық Атқару Комитеті жанындағы Ғылыми комитеттің предсе- дателі болды. 1933 жылы августа СССР-дің Испаниядағы уәкілетті өкілі болып тағайындалды. Өнер және әдебиет жө- нінде бірқатар еңбектердің авторы. —16, 70, 99, 100, 128, 140, 152, 156, 340, 342, 380, 387—388.
Лурье, М. А. — қараңыз: Ларин, Ю.
Люксембург (Luxemburg), Роза (1871—1919) —халықаралық жұмысшы қозғалысының аса көрнекті қайраткері, II Интерна- ционалдың сол қанаты лидерлерінің бірі. Революциялық қызме-

ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
625
тін 80-жылдардың екінші жартысыпда бастады, Польша социал- демократиялық партиясыныц негізін қалаушылардың және оның басшыларының қатарьшда болды, поляк жұмысшы қозға- лысы қатарыпдағы ұлтшьілдыққа қарсы күресті. 1897 жылдан бастап герман социал-демократиялық қозғалысына белсене қа- тысты, бернштейншілдікке және мильеранизмге қарсы күрес жүргізді. Люксембург бірінші орыс революциясына (Варшава- да) қатысты, 1907 жылы РСДРП-ның V (Лопдон) съезіне қаты- сып, онда болыпевиктерді қолдады. Бірінші дүпие жүзілік соғыс басталған күнпен-ақ интернаңиоиалистік позиция ұстады. Германияда «Интернационал» тобып құрудың инициаторлары- ның бірі болды; бұл топ кейіннен «Спартак», одан соц «Спар- так одағы» деп аталды. Юниус деген бүркеншік атпен «Социал- демократияның дағдарысы» (В. И. Лениннің «Юниустың кітапшасы туралы» деген мақаласын қараңыз: Шығармалар, 22-том, 321—337-беттер) деген кітапша жазды (түрмеде отырған кезінде). Германиядағы 1918 жьілғы Ноябрь революциясынан кейін Германия Коммупистік партиясыиың Құрылтай съезіне басшылық етуге қатысты. 1919 жьтлдың япварында тұтқынға алыпып, шейдемапдық үкіметтіц бұйрығы бойынша өлтірілді. Ленин Р. Люксембургті жоғары бағалады, оныц бірқатар мәсе- лелер жөніндегі (партияның ролі туралы, империализм туралы, ұлт-отар, шаруалар мәселелері жөніндеіі, перманенттік рево- люция туралы және т. б.) қателіктерін талай рет сынады, сөйтіп оның дұрыс позицияға көшуіне көмектесті. —16, 112, 399, 401, 409.
Лядов (Мандельштам), М. Н. (1872—1947)—профессионал революционер. Революциялық қызметін 1891 жылы Москваныц халықшылдық үйірмелерінде бастады; 1892 жылы маркстік үйірмеге кірді, 1893 жылы Москвадағы тұңғыш социал-демокра- тиялық ұйым — Москва жұмысшы одағын құруға қатысты. 1895 жылы Москвада болған маевкаға басшылық етті, тұтқынға алынып, 1897 жылы 5 жылға Верхоянскіге жер аударылды. Айдаудан қайтып оралған соң Саратовта шұмыс істеді. РСДРП II съезінде — Саратов комитетінен делегат, көпшілік жағында- ғы искрашыл, съезден кейін — Орталық Комитеттің агенті, Россияда және шетелде меньшевиктермен белсене күрес жүр- гізді. 1904 жылы августа 22 большевиктің Женевадағы кеңесіне қатысты, Көпшілік Комитеттері Бюросына енді, II Интернацио- налдың Амстердам конгресіне болыпевиктерден делегат болды. 1905—1907 жылдардағы революцияға белсене қатысты, партия- ның Москва комитетінің мүшесі болды, РСДРП Орталық Комитетінің жауапты тапсырмаларын орындады. Реакция жыл- дарында шақырымпаздарға қосылды. Капридегі (Италия) фрак- циялық мектептің лекторларының бірі болды, антипартиялық «Вперед» тобына енді (1911 жылы топтан шығып кетті).
1917 жылғы Февраль буржуазиялық-демократиялық револю- циясынан кейін — жұмысшы және әскери депутаттардыц Баку Совет! председателінің орынбасары, меньшевиктік позицияда

626
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
болды. 1920 жылы РКП(б) қатарына қайта қабылдапды, Моск- вада шаруашылық жұмысында болды, Халық Шаруашылығы Жоғары Советінде, одан соң Халық ағарту комиссариатында қызмет етті; 1923 жылдан — Я. М. Свердлов атындағы Комму- нистік университеттің ректоры; партияның XII, XIII, XIV, XV, XVI съездерінің делегаты болды. —14, 17, 60, 70, 93, 99, 128, 140-141.
М
М. Т. — қараңыз: Томский, М. П.
Маевский, Е. (Гутовский, В. А., Га—аз, Евг.) (1875—1918) — социал-демократ, меньшевик. Социал-демократиялық қозғалыс- қа 90-жылдардың аяғында қосылды, РСДРП Сибирь одағьш ұйымдастырушылардың бірі. 1905 жылы меньшевиктердің Женевадағы конференңиясына қатысты. Реакция және жаңа революциялық өрлеу жылдарында — жойымпаз, «Наша Заря» журналына, «Луч» газетіне және жойымпаз-меныпевиктердің басқа да органдарыпа жазып тұрды. Бірінші дүние жүзілік со- ғыс жылдарында — қорғампаз. Октябрь социалистік революңия- сынан кейін Совет өкіметіие қарсы күресті.— 223—225.
Майер (Mayer), Густав (1871—1948)—немістің буржуазиялық прогресшіл тарихшысы, антифашист. Брюссель, Бреславль және Берлин университеттерінің профессоры, Лассальдің әдеби мұрасын бастырып шығарушы, Ф. Энгельстіц омірбаянының, социализм және жұмысшы қозғалысы тарихы жөніндегі бірқа- тар еңбектердің авторы. — 272.
Макадзюб, М. С. (Антон) (1876 ж. туған)—социал-демократ, меньшевик. 1901—1903 жылдары Россияның оңтүстігіндегі соңиал-демократиялық ұйымдарда жұмыс істеді. РСДРП ІІ съе- зінде — Қырым одағынан делегат, азшылық жағындағы искра- шыл. 1905 жылы майда Женевада болған меныпевиктік конфе- ренцияға қатысты, меньшевиктік басшылық орталығы — Ұйымдастыру комиссиясына сайланды. Реакция және жаңа революциялық өрлеу жылдарында — жойымпаз, жойымпаз- меньшевиктердіц «Наша Заря» газетіне жазып тұрды. Октябрь социалистік революциясынан кейін саяси қызметтен шеттеп кетті. 1921 жылдан бастап СССР-дің шетелдегі ағаш экспорты мекемелерінде жұмыс істеді; 1931 жылдан — эмигрант. — 223— 225.
Маклаков, В. А. (1870—1957)— оңшыл кадет, помещик, кәсібі жөнінен адвокат. 1895 жылдан — адвокат, көптеген саясп процестерде сөз сөйледі. Москвадан II, III және IV Мемлекет- тік думаларға депутат, кадеттер партиясы Орталық Комитеті- нің мүшесі. 1917 жылғы Февраль буржуазиялық-демо- кратиялық революциясынан кейін — буржуазиялық Уақытша үкіметтің Париждегі елшісі, одан соң — ақ эмигрант. — 59.

ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
627
Максимов, Н. — қараңыз: Богданов, А.
Малиновский, А. А.— қараңыз: Богданов, А.
Мандельштам, М. Н. — қараңыз: Лядов, М. Н.
Марат — қараңыз: Шанцер, В. Л.
Маркс (Marx), Карл (1818—1883) — ғылыми коммунизмнің негізін салушы, данышпан ойшыл, халықаралық пролетариат- тың көсемі әрі ұстазы (В. И. Лениннің «Карл Маркс (Маркс- измді баяндайтыи қысқаша өмірбаяндық очерк)» деген мақа- ласын қараңыз — ІПығармалар , 21-том, 31—81-беттер). — 82,
271, 360, 391, 393, 400.
Мартов, Л. (Цедербаум, Ю. О.) (1873-^1923)—меньшевизм лидерлерінің бірі. Социал-демократиялық қозғалысқа 90-жыл- дардың бірінші жартысында араласты. 1895 жылы Петербург- тің «Жұмысшы табын азат ету жолындағы күрес одағын» ұйымдастыруға қатысты, осы одақтың ісі бойынша 1896 жылы тұтқынға алынып, 3 жылға Туруханскіге жер аударылды. Айдаудан кейін 1900 жылы «Искраны» шығаруды әзірлеуге қатысты, оның редакциясының құрамыпа кірді. РСДРП II съезінде — «Нскра» ұйымынан делегат, съездің оппортунистік азшылығын басқарды, содан бастап —меньшевиктердің орталық мекемелері басшыларының бірі және меньшевиктік басылым- дардың редакторы. Партияның V (Лондон) съезінің жұмысына қатысты. Реакция және жаңа революциялық өрлеу жылда- рында — жойымпаз, жойымпаздық газет «Голос Социал-Демо- кратаны» редакциялады, антипартиялық август конференция- сына (1912) қатысты. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезеңінде центристік позицияда болды; Циммервальд және Кинталь конференцияларына қатысты. 1917 жылғы Февраль буржуазия- лық-демократиялық революциясынан кейін интернационалист- меныпевиктер тобын басқарды. Октябрь социалистік револю- циясынан кейін Совет өкіметінің ашық жаулары жағына шықты. 1920 жылы Германияға эмиграцияға кетті, Берлинде контрреволюциялық меныпевиктік «Социалистический Вест- никті» шығарып тұрды. —13, 15, 16, 17, 46, 66, 146, 147—149, 155—156, 157, 163, 217—220, 224—225, 249, 272, 277, 285, 290, 291—293, 295, 3П, 312, 315, 320, 324—326, 334, 389-392, 394, 396, 398-399, 401, 404, 408, 424, 432, 437, 441.
Мартынов, А. (Никвр, А. С.) (1865—1935)—«экономистер» лидерлерінің бірі, көрнекті меньшевик; кейіннен Коммунистік партияның мүшесі. 80-жылдардың басынан халық ерікшілерініц үйірмелеріне қатысты, 1886 жылы тұтқынға алынып, Шығыс Сибирьге жер аударылды, айдауда жүргенде социал-демократ болды. 1900 жылы эмиграцияға кетті, «экономистердің» органы «Рабочее Дело» журналының редакциясына кірді, лениндік

628
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
«Искраға» қарсы шықты. РСДРП II съезінде—«Шетелдегі орыс социал-демократтары одағынан» делегат, антиискрашыл; съез- ден кейін меньшевиктерге қосылды. Екатеринослав ұйымынан делегат ретіпде партияныц V (Лондон) съезініц жұмысына қа- тысты. Реакция және жаңа революциялық өрлеу жылдарында— жойымпаз. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде центристік позиция ұстады, 1917 жылғы Февраль буржуазиялық-демокра- тиялық революциясынан кейін— интернационалист-меньшевик. Октябрь социалистік революциясынан кейін меныпевиктердеи қол үзіп, 1918—1920 жылдары Украипада мұғалім болды. 1923 жылы РКП(б) XII съсзіпде партияға қабылданды, К. Маркс пен Ф. Энгельс институтыида істеді; 1924 жылдан—«Коммунис- тический Интернационал» журналы редакцияеының мүшесі.— 46, 93, 110, 149-150, 217, 224-225, 272, 292, 3U, 315.
Маслов, Н. Н. (1867—1946) — экономист, социал-демократ, аграрлық мәселе жөніндегі бірқатар еңбектердің авторы; ол бұл еңбектерінде марксизмді ревизиялауға тырысты; «Жизнь», «Начало» және «Научное Обозрение» журналдарына жазып тұрды. РСДРП II съезінен кейін меньшевиктерге қосылды; жерді муниципализациялау жөніндегі меныпевиктік програм- маны ұсынды. РСДРП IV (Бірігу) съезінде меньшевиктер жа- ғынан аграрльтқ мәселе жопінде баяндама жасады, Орталық Орган редакциясына сайлапды. Реакция және жаңа революция- лық өрлеу жылдарында — жойымпаз, біріпші дүние жүзілік соғыс кезінде — социал-шовинист. Октябрь социалистік рево- люциясынан кейін саяси қызметтен қол үзді, педагогтық және ғылыми жұмыспен шұғылданды. 1929 жылдан — СССР Ғылым академиясының толық мүшесі. — 66, 144. 145-147, 148, 149, 155, 163, 311, 334, 391.
Меньшиков, М. О. (1859—1919)—реакцияшыл публицист, қаражүздік «Новое Время» газетінің қызметкері, әдеби қызме- тін 1879 жылы бастады. В. И. Ленин Меныпиковты «патшалық қаражүздіктің қарғылы төбеті» деп атаған (Шығармалар, 17- том, 74-бет). Октябрь социалистік революциясынан кейін Совет окіметіне қарсы белсенді күрес жүргізді, коптрреволюциялық әрекеті үшін 1919 жылы атылды. —186.
Меринг (Mehring), Франц (1846—1919)—Германия жұмысшы қозғалысыныц аса көрнекті қайраткері, герман социал-демо- кратиясының сол қапатьшың лидерлері *меи теоретиктеріиің бірі; 1876—1882 жылдары буржуазиялық либерализм позиция- сында болды, соңынан біртіндеп солға қарай ойысты, демокра- тиялық «Volkszeitung»-Tni, («Халық Газеті») редакторы болды, социал-демократияны қорғап, Бисмаркқа қарсы шықты; 1891 жылы Германия социал-демократиялық партиясына кірді. Партияныц теориялық органы—«Die NeueZeit» («Жаңа Заман») журналыпың белсенді қызметкері және оның редакторларының бірі болды; кейінірек «Leipziger Volkszeitung»-Ti («Лейпциг

ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
629
Халық Газеті») редакциялады. 1893 жылы оның «Лессинг ту- ралы аңыз» деген еңбегі жеке кітап болып шықты, 1897 жылы— төрт томдық «Герман соцйал-демократиясының тарихы» басылып шықты. Меринг Маркстің, Энгельстің және Лассаль- дың әдеби мұраларын бастырып шығаруға көп еңбек жұмсады; 1918 жылы оның К. Маркстің өмірі мен қызметі туралы кітабы жарық көрді. Меринг II Интернационал қатарындағы оппорту- низм мен ревизионизмге белсене қарсы шықты, каутскийшіл- дікті айыптады, бірақ сонымен бірге оппортунистерден ұйым- дық жағынан ажырасудан қорыққан герман солшылдарының қателіктерін қолдады. Интернациопализмді дәйекті түрде қорғады, Октябрь социалистік революциясын құттықтады. Рево- люциялық «Спартак одағы» басшыларының бірі болды, Герма- ния Коммунистік партиясын құруда көрнекті роль атқарды. — 344, 393.
Мешковскии— қараңыз: Гольденберг, И. П.
Мильеран (Millerand), Александр Этьенн (1859—1943)—фран- цуз саяси қайраткері; 80-жылдары — ұсақ буржуазияшыл ра- дикал; 90-жылдарда социалистерге қосылды, француз социалис- тік қозғалысындағы оппортунистік бағытты басқарды. 1899 жылы Вальдек-Руссоның ре акциялық буржуазиялық үкіметіне кіріп, онда Париж Коммунасының жендеті болған генерал Галифемен бірге қызмет істеді. В. И. Ленин мильеранизмді пролетариат мүдделеріне сатқындық ретінде, ревизионизмнің іс жүзіндегі көрінісі ретінде әшкерелеп, оныц әлеуметтік түп- тамырларын ашып көрсетті.
1904 жылы социалистік партиядан шығарылғаннан кейін Мильеран бұрынғы социалистермен (Бриан, Вивиани) бірге «тәуелсіз социалистер» тобын құрды. 1909—1910, 1912—1913, 1914—1915 жылдары әр түрлі министрлік қызмет атқарды. Октябрь социалистік революциясынан кейін Мильеран антисо- веттік интервенцияны ұйымдастырушылардың бірі болды; 1920—1924 жылдарда — Француз республикасының президенті. 1924 жылғы июньде, солшыл буржуазиялық партиялар сайлауда жеңіп шығып, онымен қызмет істеуден бас тартқаннан кейін орнынан түсуге мәжбүр болды. 1925—1927 жылдары сенатор болып сайланды.—313, 314.
Милюков, Н. Н. (1859—1943) —кадеттер партиясының лидері, орыс империалистік буржуазиясының көрнекті идеологы,. та- рихшы және публицист. 1886 жылдап —Москва университетіпІЦ приват-доценті. Саяси қызметін 90-жылдардың бірінші жарты- сында бастады; 1902 жылдан буржуазияшыл либералдардыц шетелде шығып тұрған «Освобождение» журналына белсене қатысты. 1905 жылғы октябрьде — кадеттер партиясының негі- зін салушылардың бірі, кейін оның Орталық . Комитетініц председателі және орталық органы — «Речь» газетініц редакторы. Ill және IV Мемлекеттік думалардыц депутаты. 1917 жыл-

630
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
ғы Февраль буржуазиялық-демократиялық революциясынан кейін — буржуазиялық Уақытша үкіметтің бірінші құрамында сыртқы істер министрі, соғысты «жеңіске жеткенге дейін» жалғастыру жөніндегі империалистік саясатты жүргізді; 1917 жылдың авгусында контрреволюциялық Корнилов бүлігін дайындауға белсене қатысты. Октябрь социалистік революция- сынан кейін Советтік Россияға қарсы шетелдік соғыс интер- венциясын ұйымдастырушылардың бірі болды; ақ эмиграция- ның белсенді қайраткері. 1921 жылдан бастап Парижде «Последние Новости» газетін шығарып тұрды. —58, 59, 74, 189— 194, 245, 299, 303, 469.
Миха — қараңыз: Цхакая, М. Г.
Михаил — қараңыз:— Вилонов, Н. Е.
Михаил — қараңыз: Исув, И. А.
Михайлова, Нат. — қараңыз: Гальберштадт, Р. С.
Молькенбур (Molkenbuhr), Герман (1851—1927)—герман со- циал-демократы, кәсібі жөнінен темекі өңдеуші жұмысшы. XIX ғасырдың 60-жылдарында Лассаль негізін салғап Жалпы гер- маниялық жұмысшы одағына кірді. Социалистерге қарсы ерекше заңға байланысты 1881 жылы елден қуылып, 1884 жыл- ға дейін Америка Құрама Штаттарында тұрды. 1890 жылдан — социал-демократиялық газет—«Hamburger Есһо»-ның («Гам- бург Жаңғырығы») редакторы; 1904 жылдан — Герман социал- демократиялық партиясының бас секретары; Халықаралық социалистік бюроның мүшесі. 1890—1906, 1907—1918 және
1920—1924 жылдары рейхстаг депутаты; 1911 жылдан 1924 жылға дейін — рейхстагтағы социал-демократиялық фракция- ның председатель Бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде — соци- ал-шовинист. Германиядағы 1918 жылғы Ноябрь революциясы- нан кейін жұмысшы және солдат депутаттарының Берлин атқару комитетіне сайланады, онда контрреволюциялық бур- жуазиялық үкіметпен блок жасасу саясатын жүргізді.—199, 203.
Моргари (Morgari), Одино (1865—1929)—италиян социалисі, журналист. Италиян социалистік партиясын құруға және оның қызметіне қатыстьг, интегралистер деп аталатын топқа кіріп, центристік позиция ұстады. 1897 жылдан парламент депутаты болды. 1906—1908 жылдарда Италиян социалистік партиясыныц орталық органы — «Avanti!» («Алға!») газетін басқарды. Бірін- ші дүние жүзілік соғыс кезінде халықаралық социалистік байланыстарды қайтадан бастауды жақтады. Циммервальд конференциясына қатысты, онда центристік позиция ұстады. 1919—1921 жылдары — парламенттік социалистік фракцияның секретары. — 56.

ЕСІМДЕР КӨРСЕТКШІІ
631
н
Николаев — қараңыз: Красин, Л. Б.
I Николаи (Романо???) (1796—1855)—орыс императоры (1825— 1855). =- 54.
II Николай (Романов) (1868—1918) — орыстың соңғы императоры, 1894 жылдан 1917 жылғы Февраль буржуазиялық-демо- кратиялық революциясына дейін патшалық құрды. 1918 жьілғы 17 пюльде жұмысшы және солдат депутаттары Урал облыстық Советінің қаулысы бойыпша Екатсринбургте (Свердловск) атылды. — 55-56, 59, 73, 74, 191, 234, 236, 242, 243, 244, 245, 246, 267.
Ногин, В. Н. (1878—1924)—профессионал революционер, кейіннен советтің көрнекті партия және мемлекет қайраткері. РСДРП-ға 1898 жылы кірді, Россияда және шетелде партия жұмысын жүргізді, «Искраның» агенті болды. 1903 жылы — РСДРП II съезін шақыру жөніпдегі Ұйымдастыру комитетінің агенті, съезден кейін — большевик. 1905—1907 жылдардағы революцияға белсене қатысты, партияның Петербург, одан соң Баку комитеттерінің құрамына кірді. РСДРП V (Лондон) съезі- не Москва ұйымынан делегат; Орталық Комитетке мүше болып сайланды. Талай рет патша үкіметінің қудалауына ұшырады. Реакция жылдарында жойымпаздар жөнінде ымырашылдықпен солқылдақтық жасады. 1917 жылғы Февраль буржуазиялық- демократиялық революциясынан кейін — жұмысшы депутат- тарының Москва Советі председателінің орынбасары, одан соң председатель Советтердің Бүкіл россиялық II съезінде сауда және өнеркәсіп істері жөніндегі халық комиссары болып сай- ланды. 1917 жылғы ноябрьде меньшевиктердің және эсерлердіц қатысуымен коалициялық үкімет құруды жақтады, Каменевтің, Рыковтың және басқа да оппортунистердің Орталық Комитет- тен және Халық Комиссарлары Советінен шығу жөніндегі мәлімдемелеріне қосылды. Кейіннен өзінің қатесін мойындады. 1918 жылдан жауапты совет және шаруашылық жұмыста бол- ды. — 224.
О
Озолин, Мартин (1870 ж. туған)—социал-демократ, жұмыс- шы. Латыш өлкесі социал-демократиясыныц III съезіне делегат болды (1908), Латыш өлкесі социал-демократиясы Орталық Комитетіне мүше болып сайланды. Латыш өлкесі социал-демо- кратиясының делегаты ретінде РСДРП Орталық Комитетінің январь (1910) пленумының жұмысына қатысты. 1911 жылы Латыш өлкесі социал-демократиясының Орталық Комитетіне қайтадан сайланды. Партияшыл-меньшевиктерге қосылды. Аме- рика Құрама Штаттарында эмиграцияда болды. Эмиграциядан

632
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
буржуазиялық Латвияға қайтып келіп, меньшевиктер партия- сына кірді.
1941 жылы Латвия ССР-ін немістер оккупациялаған кезде тұтқынға алынып, концлагерьге қамалды, сонда жүріп қаза тапса керек. — 331.
П
Н. — қараңыз: Дневницкий, П. II.
Н-ий, Я.— қараңыз: Пплеңкий, Я. А.
Наннекук (Panneckoek), Антони (1873—1960) — голланд социал-демократы, Амстердам университетінің астрономия про- фессоры. 1907 жылы — голланд Социал-демократиялық жұ- мысшы партиясы сол қанатының органы—«De Tribune» («Три- буна») газстінің негізін салушылардың бірі. 1910 жылдан бас- тап герман солшыл социал-демократтарымен тығыз байланысты болды, олардыц органдары —«Bremer Biirger-Zeitung» («Бремен Азаматтық Газеті») газетіне және «Lichtstrahlon» («Жарық Сәулесі») журналына жазып тұрды. Бірінші дүние жүзілік соғыс жылдарында— интернационалист, Циммервальд солшыл- дарының теориялық органы—«Vorbote» («Жаршы») журналын шығаруға қатысты. 1918—1921 жылдары Голландия Коммунис- тік партиясында болды, Коминтернніц жүмысына қатысты. Әсіре солшыл, сектанттық позиция ұстады. 1920 жылы герман «солшыл» оппортунистерінің платформасын дәлелдемек болды. В. И. Ленин «Коммунизмдегі «солшылдықтың» балалық ауруы» деген ецбегінде Паинекуктің және басқа да «әсіре солшылдар- дың» көзқарастарын қатты сынға алды. 1921 жылы Паннекук компартиядан шықты, көп ұзамай белсенді саяси қызметтен қол үзді. — 200.
Нарву с (Гельфанд, А. Л.) (1869—1924)—меньшевик. 90-жыл- дардың аяғы — 900-жылдардың басында Германия социал-демо- кратиялық партиясының қатарында жұмыс істеп, оның сол қанатына қосылды: «Sachsische Arbeiter-Zeitung»-T^ («Саксон Жұмысшы Газеті») редакторы болды; дүние жүзілік шаруашы- лық мәселелері жөнінде бірқатар еңбектер жазды. РСДРП II съезінен кейін меныпевиктерге қосылды. 1905—1907 жылдарда- ғы бірінші орыс революциясы дәуірінде Россияда болды, мень- шевиктік «Начало» газетінё жазып тұрды, Булыгин Думасына қатысуға шақырды, кадеттермен кіші-гірім келісімдер жасасу тактикасын жақтады және т. с. Парвус антимаркстік «перма- ненттік революция теориясын» ұсынды, кейін оны Троцкий ленинизмге қарсы күрес құралына айналдырды. Кейіннен социал-демократиядан шеттеп кетті; бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде — шовинист, герман имгіериализмінің агенті, ірі алыпсатарлықпен шұғылданды, әскерді жабдықтау ісімен айналысып, байыды. 1915 жылдан бастап «Die Glocke» («Қоңы-

ЕСІМДЕР КӨВСЕТКІШІ
633
pay») журналын шығарып .тұрдьт, оны Ленин «Германиядағы ренегаттықтың және жиіркенішті малайлықтың органы» (Шы- ғармалар, 21-том, 432-бет) деп сипаттады. — 174.
Петрова, В. — қараңыз: Радченко, Л. Н.
Пеіиехонов, А. В. (1867—1933)—буржуазиялық қоғам қайрат- кері және публицист. 90-жылдары — либерал халықшыл; «Русское Богатство» журналының қызметкері, ал 1904 жьтлдан бастап — осы журнал редакцпясының мүшесі; либералдық- мопархиялық «Освобождение» журналы мен эсерлердің «Рево- люционная Россия» газетіне жазып тұрды. 1903—1905 жылдары «Азаттық одағына» кірді, 1906 жылдан бастап —ұсақ буржуа- зиялық «халықтық социалистер» (энестер) партиясы басшыла- рының бірі. 1917 жылғы Февраль буржуазиялық-демократиялық революциясынан кейін — буржуазиялық Уақытша үкіметтің азық-түлік министрі. Октябрь социалистік революциясынан кейін Совет өкіметіпе қарсы күресті; 1922 жылдан бастап—ақ эмигрант. — 315.
Пешков, А. М. — қараңыз: Горький, Максим.
Никер, А. С. — қараңыз: Мартынов, А.
Пилвцкии, Я. А.— (П—ий, Я.) (1876 ж. туған) — социал-демо- крат. 1898 жылы Москваның «Жұмысшы табын азат ету жолындағы күрес одағы» қызметіне қатысты. 1905—1907 жыл- дардағы революцияға қатысушы. Реакция және жаңа револю- циялық өрлеу жылдарында—жойымпаз, жойымпаз-меньшевик- тердің «Возрождение» және «Наша Заря» журналдарына жазып тұрды. 1917 жылы Құрылтай жиналысы сайлауына байланысты үгіт жұмысына ар а ласты, меньшевиктерді жақтады. Кейіннен болыпевиктерге қосылды. — 223—225.
Плеханов, Г. В. (1856—1918)—орыс және халықаралық жұ- мысшы қозғалысының аса көрнекті қайраткері, Россияда марксизмді тұңғыш насихаттаушы. 1875 жылы, студент кезін- де-ақ, Плеханов халықшылдармен, Петербургтің жұмысшыла- рымен байланыс жасап, революциялық қызметке араласты; 1877 жылы халықшылдық «Жер және ерік» ұйымына кірді, ал
1879 жылы, бұл ұйым жікке бөлінгеннен кейін, халықшылдар- дың жаңадан құрылған «Қаралай бөліс» ұйымын басқарды.
1880 жылы Швейцарияға эмиграцияға кетіп, халықшылдықтан қол үзді де, 1883 жылы Женевада орыстың тұңғыш маркстік ұйымы — «Еңбекті азат ету» тобын құрды. Плеханов халық- шылдыққа қарсы күресті, халықаралық жұмыспіы қолғалысын- дағы ревизионизмге қарсы Шықты. 900-жылдардың басында В. И. Ленинмен бірге «Искра» газеті мен «Заря» журналын редакциялады.

634
ЕСІМДЕр КӨРСЕТКІШІ
Плеханов 1883 жылдан 1903 жылға дейін дүниеге материа- листік көзқарасты қорғауда және насихаттауда үлкен роль атқарған «Социализм және саяси күрес», «Біздегі алауыздық- тар», «Тарихқа монистік көзқарастың дамуы туралы мәселе жөнінде», «Материализм тарихы жөніндегі очерктер», «Жеке адамның тарихтағы ролі туралы мәселе жөнінде» деген және басқа бірқатар ецбектер жазды.
Алайда сол кездің өзінде-ақ Плехановтың елеулі қателіктері болды, бұл қателіктер оның болашақтағы меньшевиктік көзқа- расының ұрығы еді. РСДРП II съезінен кейін Плеханов оппор- тунизммен ымыраласу позициясына көшті, ал кейін меныпө- виктерге қосылды. 1905—1907 жылдардағы революция дәуірінде барлық негізгі мәселелер бойынша меньшевиктік позицияларда болды; шаруалардың революциялық ролін жете бағаламады, либерал буржуазиямен одақ жасасуды талап етті; пролетариат- тың гегемондығы идеясын сөз жүзінде мойындай отырып, іс жүзінде бұл идеяның мәніне қарсы шықты. 1905 жылғы де- кабрь қарулы көтерілісін айыптады. Реакция және жаңа рево- люциялық өрлеу жылдарында марксизмге махистік тұрғыдан ревизия жасауға және жойымпаздыққа қарсы шықты, партия- шыл-меныпевиктер тобын басқарды. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде социал-шовинизм позициясында болды, меныпе- виктік қорғампаздық тактиканы жақтады. 1917 жылғы Фев- раль буржуазиялық-демократиялық революциясынан кейін Плеханов Россияға қайтып келіп, қорғампаз-меныпевиктердіц барып тұрған оңшыл «Бірлік» тобын басқарды, социализмге көшу үшін Россия пісіп жетілген жоқ деп санап, большевик- терге, социалистік революцияға белсене қарсы шықты. Октябрь социалис-тік революциясына теріс көзқараста болды, бірақ Со- вет өкіметіне қарсы күреске қатысқан жоқ.
В. И. Ленин Плехановтың философиялық ецбектерін және оның Россияда марксизмді таратудағы ролін жоғары бағалады; сонымен бірге ол Плехановты марксизмнен ауытқығаны үшін және саяси қызметіндегі ірі қателері үшін қатты сынады. — 9, 15, 16, 17, 22, 46, 48, 49, 61-69, 104, 105, 110-112, 153—160, 163, 208, 217—218, 219—220, 222—223, 224, 250, 254, 273, 285, 293, 307, 3П, 321—322, 323—324, 325—327, 328, 334, 387, 409, 453.
Победоносцев, К. Н. (1827—1907)—патшалық Россияның реакцияшыл мемлекет қайраткері, синодтың обер-прокуроры, III Александр патшалық құрған кезде іс жүзінде үкімет бас- шысы және крепостниктік реакцияның басты дем берушісі; ол II Николай тұсында да көрнекті роль атқарды; революциялық қозғалысқа қарсы қасарыса күрес жүргізді. 60-жылдардағы буржуазиялық реформаларға үзілді-кесілді қарсы шықты, те- жеусіз билік ететін самодержавиені жақтады, ғылым мен оқу- ағарту ісінің жауы болды. 1905 жылы октябрьде революцияның өрлеуі кезінде отставкага шығуға мәжбүр болды да, саяси қызметтен қол үзді.—184, 187.

ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
635
Погожев, А. B. (1853—1913)—санитарлық дәрігер, жұмысшы тұрмысы және жұмысшы заңдары мәселелері жөніндегі публи- цист. Фабрика-завод гигиенасы жөніндегі және өнеркәсіп орындарының санитарлық жағдайы жөніндегі толып жатқан бағалы еңбектерімен танымал болды. 1902 жылдан—Петербург- те шығып тұрған «Промышленность и Здоровье» журналының редакторы. — 420.
Покровский, И. Н. (1872—1963)—социал-демократ, кәсібі жөнінен дәрігер. Кубань жэне Терек облыстарынан және Қара теңіз губерниясынан III Мемлекеттік думаға депутат, социал- демократиялық фракцияның большевиктік тобына қосылды. 1910 жылы III Думадағы социал-демократиялық фракцияның өкілі ретінде болыпевиктік жария газет—«Звезданың» редак- циясына кірді,—241, 247.
Покровский, М. Н.— (Домов) (1868—1932)— 1905 жылдан
РСДРП мүшесі, большевик, көрнекті тарихшы.
1905—1907 жылдардағы революцияға белсене қатысты, пар- тияның Москва комитетінің мушесі болды. РСДРП-ның V (Лон- дон) съезінде Орталық Комитеттің мүшелігіне кандидат болып сайланды. 1908 жылдан 1917 жылға дейін эмиграцияда болды. реакция жылдарында шақырымпаздарға және ультиматистерге, кейін антипартиялық «Вперед» тобына қосылды, одан 1911 жылы қол үзді. 1917 жылы Россияға қайтып келді, Москвадағы қарулы көтеріліске қатысты, Замоскворецк революциялық шта- бының мүшесі болды. 1917 жылғы ноябрьден 1918 жылғы мартқа дейін — Москва Советінің председатель Біраз уақыт «солшыл коммупистор» тобына қосылды, Брест бітім шартына қол қойылуына қарсы шықты. 1918 жылдан — РСФСР Халық ағарту комиссарының орынбасары. 1923—1927 жылдары троц- кизмге қарсы күреске белсене катысты. Әр жылдарда Комму- нистік Академияны, СССР Ғылым академиясының Тарих инсти- тутын, Қызыл профессура институтын және т. б. басқарды. 1929 жылдан— академик. Бүкіл Россиялық Орталық Атқару Комитетінің және СССР Орталық Атқару Комитетінің құрамы- на бірнеше рет сайланды.
Покровский СССР тарихы жөнінде көптеген ғылыми еңбек- тер жазды, бұл еңбектерінде ол буржуазиялық тарихнаманы сынады. Оның «Орыс тарихының барынша қысқа очеркі» деген еңбегінө В. И. Ленин жақсы баға берді. Алайда оныц еңбектері қаншама мәнді бола тұрса да, Покровский, ақырына дейін дә- йекті марксист болмады, тарихи процесті көрсетуде елеулі қателер жіберді.
«Ежелгі заманнан бергі орыс тарихы», «Орыс мәдениеті та- рихының очеркі», «Орыс тарихының барынша қысқа очеркі» деген және басқа еңбектердің авторы.—119, 344.
Полетаев, Н. Г. (1872—1930)—социал-демократ, большевик, қәсібі жөнінен жұмысшы-токарь. 90-жылдары жұмысшы үйір-

636
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
мелеріне қатыстьь Бірнеше рет түрмеге жабылды. 1905 жылы— жұмысшы депутаттары Петербург Советі Атқару комитетінің мүшесі. Петербург губерниясынан III Мемлекеттік думаға де- путат, Думадағы социал-демократиялық фракцияның больше- виктік тобында болды. Болыпевиктік «Звезда» және «Правда» газеттерін шығаруға белсенді ат салысты. Октябрь социалистік революциясынан кейін шаруашылық жұмыста болды.— 22.
Португейс, С. И. (Соломонов) — меньшевик, публицист. РСДРП V (Лондон) съезіне Одесса ұйымынан делегат болды. Реакция және жаца революциялық өрлеу жылдарында—жойым- паз, «Голос Социал-Демократа» газетіне, «Наша Заря» журна- лына және жойымпаз-меныпевиктердің басқа да органдарына жазып тұрды. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде — қорғам- паз. Октябрь социалистік революциясынан кейін Совет өкіметі- не қарсы күресті, елдің оңтүстігінде ақ гвардиялық баспасөзге жазып тұрды, кейіннен шетелге эмиграцияға кетті; өзінің ма- қалаларында және кітаптарында Совет Одағына, Коммунистік партияға жала жапты.— 223—225.
Посев, B. А. (1864—1940)—журналист және қоғам қайрат- кері. «Жария марксистердің» «Новое Слово» (1897) және «Жизнь» (1898—1901) журналдарының редакторы. Патша үкіме- ті «Жизнь» журналын жауып тастаған соң, оны 1902 жылы шетелде шығарды. 1906—1907 жылдары Россияда жұмысшы- лардың социал-демократиялық партияға тәуелсіз кооперативтік ұйымдарын құруды ұсынды. 1909—1917 жылдары «Жизнь для всех» журналын шығарды және оны редакциялады. Октябрь социалистік революциясынан кейін әдеби қызметпен шұғыл- данды. 1922 жылдан—«Известия ВЦИК-тің» қызметкері. Тарих, әдебиет және басқа мәселелер женіндегі бірқатар еңбектердіц авторы. — 304.
Ностоловский, Д. С. (Вадим) (1876—1948)—социал-демократ. Социал-демократиялық қозғалысқа 1895 жылдан бастап қатыс- ты. Петербургте, Вильнода және Тифлисте партиялық жұмыс жұргізді. 1904 жылдың көктемінен — РСДРП Орталық Комите- тінің агенті, ымырашыл. 1905 жылдың мартында РСДРП Орталық Комитетінің партия Советіндегі өкілі болып тағайын- далды. Партияның III съезінде РСДРП-ның Солтүстік-Батыс комитетінен делегат болды, Орталық Комитеттің мүшелігіне сайланды. Жұмысшы депутаттары Петербург Советінің атқару комитетінде РСДРП Орталық Комитетінің ресми өкілі болды.
1917 жылгы Февраль буржуазиялық-демократиялық револю- циясынан кейін Петроград Советінің Заң комиссиясында жұмыс істеді. Октябрь соңиалистік революциясынан кейін СССР Ха- лық Комиссарлары Советі жанындағы заң жобаларын әзірлеу жөніндегі Мемлекеттік комиссияда қызмет атқарды.— 23.
Потрвсов, А. Н. (1869—1934)—меньшевизм лидерлерінің бірі. 90-жылдарда марксистерге қосылды; Петербургтің «Жұмысшы

ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
637
табын азат ету жолындағы күрес одағына» қатысқаны үшін Вятка губерниясына жер аударылды. 1900 жылы шетелге кетті, «Искраны» және «Заряны» ұйымдастыруға қатысты. РСДРП II съезіне «Искра» редакциясынан кеңесші дауыспен қатысты, азшылық жағындағы искрашыл. Реакция және жаңа револю- циялық өрлеу жылдарында — жойымпаздықтың идеологы, жойымпаз-меныпевиктердің «Возрождение», «Наша Заря» жур- налдарында және басқаларда басшы роль атқарды. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде — социал-шовинист. Октябрь социалистік революциясынан кейін эмиграцияға кетті; шетелде Керенскийдің «Дни» апталығына жазып тұрды, Советтік Рос- сияға жала жапты. — 16, 46, 48, 49, 64—67, 105, 109, 110, 112, 113, 146, 148, 155—156, 158, 163, 164, 302, 305-308, 310—312, 315, 316, 319, 320, 323, 326, 327, 328, 334, 391, 406—407.
Нригорныи Г. И. — қараңыз: Крамольников, Г. И.
Прокопович, С. Н. (1871—1955) — буржуазияшыл экономист және публицист. 90-жылдардыц аяқ шенінде «экономизмнің» көрнекті өкілі, Россияда бернштейншілдікті алғаш уағыздау- шылардың бірі, Кейінірек — либералдық-монархиялық «Азат- тық одағы» ұйымының белсенді мүшесі. 1906 жылы — кадеттер партиясы Орталық Комитетінің мүшёсі. Жартылай кадеттік, жартылай меньшевиктік «Без Заглавия» журналының шығару- шы-редакторы, солшыл-кадеттік «Товарищ» газетінің белсенді қызметкері, жұмысшы мәселесі жөнінде бернштейншілдік-ли- бералдық позицияда жазылған кітаптардың авторы. 1917 жы- лы — буржуазиялық Уақытша үкіметтің азық-түлік министрі. Октябрь социалистік революциясынан кейін антисоветтік қыз- меті үшін СССР-ден қуылды.— 93, 110, 387.
Р
Рабочий, Ар.— қараңыз: Калинин, Ф. И.
Радченко, Л. Н. (Петрова, В.) (1871 ж. туған)—80-жылдар-
дың аяғында Томскінің халықшылдық үйірмелеріне, 90-жылдар- дың басында Петербургтің социал-демократиялық үйірмелеріне қатысты. Петербургтің «Жұмысшы табын азат ету жолындағы күрөс одағына» кірді. 1896 жылы тұтқынға алынып, 1898 жылы полицияның жария бақылауымен 2 жылға Псковқа жер аударылды. «Искраның» агенті болды. РСДРП II съезінен кейін меныпевиктерге қосылды, Москвада, Дондағы Ростовта және Одессада жұмыс істеді. РСДРП IV (Бірігу) съезінде меньше- виктерден Орталық Комитеттің мүшесі болып сайланды. II Мемлекеттік думаның секретариатында жұмыс істеді, III Мемлекеттік думадағы соңиал-демократиялық фракцияның секретары болды. Реакция және жаңа революциялық өрлеу жылдарында—жойымпаз, 1913—1914 жылдары жойымпаз-мень-

638
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
шёвиктердің «Лун» газеті конторының меңгерушісі болды. 1917 жылғы Февраль буржуазиялық-демократиялық революциясы- нан кейін меньшевиктердің Москва комитетіне кірді. 1918 жылдан бастап саяси қызметтен шеттеп әр түрлі мекемелерде статистик болып істеді. — 223—225.
Розанов, B. B. (1856—1919)—реакцияшыл философ, публи- цист және сыншы; идеализм мен мистиканы уағыздаған; 90-жылдарда «Московские Ведомости», «Новое Время» газеттері мен «Русский Вестник» журналында қызмет етіп, олардың беттерінде самодержавиепі қорғады.—186.
Роланд-Гольст (Roland Holst), Генриэтта (1869—1952)—гол- ланд солшыл социалисі, жазушы. Әйелдер одақтарын құру жолында жұмыс істеді, 1907 жылдан бастап «De Tribune» («Трибуна») газетінің төцірегіне топтасқан голланд социал- демократтарының сол қанатыпа қосылды. Бірінші дүние жүзі- лік соғыстың бас кезінде центристік позиция ұстады, одан соц интернационалистерге қосылды, Циммервальд солшылдарының теориялық органы—«Vorbote» («Жаршы») журналын шығару- ға қатысты. 1918—1927 жылдары Голландия Коммунистік пар- тиясында болды және Коминтерннің жұмысына қатысты. 1927 жылы компартиядан шықты; одан әрі христиан социализмі позициясына құлдырап кетті.—135, 155, 161, 200.
Роман — қараңыз: Ермолаев, К. М.
Романовтар — 1613 жылдан 1917 жылға дейін патшалық ет- кен орыс патшалары мен императорларының әулеті. — 55, 246.
Ромул — қараңыз: Хейсин, М. Л.
Рыков, А. И. (Власов) (1881—1938)—1899 жылдан РСДРП-да болды. РСДРП III және IV (Бірігу) съездерінің делегаты. Реакция кезінде жойымпаздар, шақырымпаздар жэне троцкис- тер жөнінде ымырашылдық позиция ұстады. 1917 жылғы Февраль буржуазиялық-демократиялық революциясынан кейін партияның социалистік революцияға бағыт алуына және В. И. Лениннің Апрель тезистеріне қарсы шықты.
Октябрь социалистік революциясынан кейін—Халық Шаруа- шылығы Жоғары Советінің председателе Халық Комиссарлары Советі, Еңбек және Қорғаныс Советі председателінің орын- басары, СССР және РСФСР Халық Комиссарлары Советтерінің председателе Орталық Комитет Саяси бюросының мүшесі болды. Партияның лениндік саясатына талай рет қарсы шықты; 1917 жылы ноябрьде меньшевиктердің және эсерлердің қаты- суымен коалициялық үкімет құруды жақтады, басқа да оппор- тунистермен бірге Орталық Комитеттен және Халық Комиссар- лары Советінен шығатындығы жөніндегі мәлімдемеге қол қойды; 1928 жылы — партиядағы оңшыл оппортуниста уклон

ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
639
лидерлерінің бірі. 1937 жылы антипартпялық қызметі үшін партиядан шығарылды. — 24, 29.
С
С. — қараңыз: Джибладзе, С. В.
Ст., Стан. — қараңыз: Вольский, С.
Сажин, Л. (Санжур, И. А.) (1878—1910)—социал-демократ. Екатеринославта, Нижний Новгородта, Солтүстік Кавказда жұ- мыс жүргізді. Бірнеше рет полицияныц қуғындауына ұшырады. 1909 жылы шетелге кетті, онда антипартиялық «Вперед» тобы- на қосылды. — 338, 340—341, 342.
Санжур, И. А. — қараңыз: Сажин, Л.
Соколов, А. В.— қараңыз: Вольский, С.
Соколов, Н. Д. (1870—1928) — социал-демократ, қорғаушы адвокат, саяси процестер жөніндегі белгілі адвокат. «Жизнь», «Образование» және басқа да журналдарға жазып тұрды. 1909 жылы Петербургте III Мемлекеттік думаға қосымша сайлау өткізілгенде РСДРП-дан кандидат болып ұсынылды; болыпе- виктерге тілектес болды. 1917 жылғы Февраль буржуазиялық- демократиялық революциясынан кейін — Петербург Советі Атқару комитетінің мүшесі, буржуазиямен коалиция жасауды жақтады. Октябрь социалистік революциясынан кейін әр түрлі совет мекемелерінде юрисконсульт болып істеді.— 75, 117, 118.
Соловьев, В. С. (1853—1900)—орыстың идеалист-философы. Марксизмге дұшпандықпен қарады, марксизмді экономикалық материализммен ұқсас деп есептеп, оны бұрмалады және теріс- ке шығарды; адамзатты мистикалық-діни «жаңарту», оны таза моральдық жағынан жетілдіру идеясын ғылыми социализмге қарсы қойды.
Негізгі еңбектері: «Батыс философиясының дағдарысы», «Тұтас білімнің философиялық негіздері», «Дерексіз негіздерге сын» және басқалар. —181.
Соломонов — қараңыз: Португейс, С. И.
Сталин (Джугашвили), И. В. (К. Ст.) (1879—1953)—Россия және халықаралық революциялық жұмысшы қозғалысыныц, Коммунистік партия мен Совет мемлекетінің көрнекті қайрат- керлерінің бірі. РСДРП-ға 1898 жылы кірді; партияның II съе- зінен кейін — большевик. Тифлисте, Батумда, Бакуде, Петер- бургте партиялық жұмыс жүргізді. 1912 жылы январьда РСДРП VI (Прага) конференциясында сайланған Орталық Комитеттің құрамына енгізілді; болыпевиктік «Правда» газетін редакция-

640
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
лауға қатысты. Октябрь социалистік революциясын әзірлеу және өткізу кезеңінде көтерілісті әзірлеу жөнінде партияның Орталық Комитеті құрған Әскери-революциялық орталыққа енді. Советтердің Бүкіл россияльтқ II съезінде Халық Комиссар- лары Советіне сайланды, онда Ұлт істері жөніндегі халық ко- миссариатын басқарды. ПІетелдік соғыс интервенциясы мен азамат соғысы кезінде Республиканың Революциялық-әскери Советінің мүшесі ретінде бірқатар майдандарда болды. 1922 жылы РКП(б) Орталық Комитетінің бас секретарь! болып сай- ланды.
Сталин СССР-ді индустрияландыру мен ауыл шаруашылығын коллективтендірудің ленипдік жоспарьш жүзеге асыруда, социа- лизм орнату жолындағы, Совет еліиің тәуелсіздігі жолындағы, бейбітшілікті нығайту жолындағы күресте зор роль атқарды. Теоретик және зор ұйымдастырушы ретінде, Сталин партияның троцкистерге, оңшыл оппортунистерге, буржуазияшыл ұлтшыл- дарға қарсы, капиталистік қоршаудың дұшпандық әрекеттеріне қарсы күресін басқарды. 1941 жылдан Сталин — СССР Халық Комиссарлары Советінің, ал кейін СССР Министрлер Советінің председатель Ұлы Отан соғысы жылдарында (1941—1945) — Мемлекеттік Қорғаныс Комитетінің председатель Қорғаныс халық комиссары және СССР Қарулы Күштерінің Жоғарғы Бас қолбасшысы.
Сталиннің қызметінде дұрыс жақтарымен бірге теріс жақта- ры да болды. Аса мацызды партиялық және мемлекеттік қыз- меттерде болған Сталин коллективтік басшылықтың лениндік принциптері мен партия өмірі нормаларының орескел бұзьтлуы- на, социалистік заңдылықтың бұзылуына, Совет Одағының көр- некті мемлекет, саяси және .әскери қайраткерлерінің және бас- қа да адал совет адамдарының негізсіз жаппай жазалану шара- ларына ұшырауына жол берді.
Партия Сталиннің жеке басына табынушылық пен оныңзар- даптарын, марксизм-ленинизмге жат осы жайды батыл айып- тап, оған біржола тыйым салды, партиялық, мемлекеттік және идеологиялық жұмыстардың барлық салаларыпда басшылық- тың лениндік припциптерін және партия өмірінің нормаларын қалпына келтіру және оларды дамыту жөніндегі Орталық Ко- митеттің жұмысын мақұлдады, болашақта мұндай қателіктер мен бұрмалаушылықтарға жол бермеу шараларын қолданды.— 298.
Станислав — қараңыз: Вольский, С.
Стекло???, Ю. М. (К.) (1873—1941) — профессионал революцио- нер, социал-демократиялық қозғалысқа 1893 жылдан қатысты, Одессадағы алғашқы социал-демократиялық үйірмелерді ұйым- дастырушылардың бірі. 1894 жылы тұтқынға алынып, Якутск облысына 10 жылға жер аударылды. 1899 жылы шетелге қаш- ты. Орыс социал-демократиясындағы революциялық және оп- портунистік бағыттарды ымыраға келтіруге тырысқан «Күрес»

ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
641
әдеби тобын ұйымдастырушылардыц бірі болды. РСДРП II съезінен кейін болыпевиктерге қосылды. Реакция және жа- ңа революциялық өрлеу жылдарында РСДРП Орталық Орга- ньт — «Социал-Демократ» газетіне, большевиктік «Звезда» және «Правда» газеттеріне жазып тұрды. III және IV Мемлекеттік думалардағы социал-демократиялық фракцияның жұмысына қа- тысты. Лонжюмодағы (Франция) партия мектебінің лекторы болды. 1917 жылғы Февраль буржуазиялық-демократиялық ре- волюңиясынан кейін «революциялық қорғампаздық» позиция ұстады, Петроград Советі Атқару комитетінің мүшесі және «Из- вестия Петроградского Советаның» редакторы болды. Кейіннен болыпевиктер жағына шықты. Октябрь социалистік революция- сынан кейін — Бүкіл россиялық Орталық Атқару Комитетінің және Орталық Атқару Комитетініц мүшесі, «Известия ВЦИК» газетінің, «Советское Строительство» журналының редакторы, 1929 жылдан — СССР Орталық Атқару Комитеті жанындағы ғы- лыми комитет председателінің орынбасары. Революциялық қоз- ғалыс тарихы жөніндегі бірқатар еңбектердің авторы.— 318.
Столыпин, А. А.— (1863 ж. туған) — қаражүздік публицист, реакциялық «Новое Время» газетінің қызметкері, октябристер партиясының мүшесі, патшалық Россияның белгілі мемлекет қайраткері П. А. Столыпиннің іпісі. Октябрь социалистік рево- люциясынан кейін шетелге эмиграцияға кетті.—186.
Столыпин, Н. А. (1862—1911)—патшалық Россияпың мемле- кет қайраткері, ірі помещик. 1906—1911 жылдарда — Россия- ның министрлер Советінің председателі және ішкі істер ми- нистрі. Революциялық қозғалысты басып-жаныштау мақсаты- мен өлім жазасы кец қолданылған аса қатал саяси реакция кезеңі (1907—1910 жылдардағы «столыпиндік реакция») оның есімімен байланысты болды. Столыпин деревняда кулактардан латша самодержавиесіне тірек жасау мақсатымен аграрлық ре- форма жүргізді. Алайда буржуазия мен помещиктердің мүддесін көздеп жоғарыдан кейбір реформалар жасау жолымен самодер- жавиені нығайтуға тырысқап оныц әрекеті сәтсіздікке ұшыра- ды. 1911 жылы Столыпинді Киевте эсер Богров өлтірді.— 59, 73—75, П7, 118, 151, 161, 191, 194, 230, 234, 212, 243, 244—247, 312, 316, 317, 327, 460, 462—463.
Стрельцов, Р. Е. (1875 ж. туғап) — әдсбиетші, публицист, 1900 жылдан 1914 жылға дейіп эмиграцияда, негізінен Герма- нияда болды, шетелдегі социал-демократиялық басылымдарга, сондай-ақ Россияда шыққан солшыл кадеттік «Товарищ» газе- тіне жазып тұрды. россияға қайтьш келгеннен кейін Петроград қалалық өзіндік басқарма жанындағы әр түрлі комиссияларда болды. Октябрь социалистік революциясынан кейін Москва да және Ярославльде шаруашылық органдарда істеді.— 387, 388.
Струве, Н. Б. (1870—1944) — буржуазияшыл экономист әрі публицист, кадеттер партиясы лидерлерінің бірі. 90-жылдарда—

642
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
«жария марксизмнің» аса көрнекті өкілі, «Новое Слово», «Нача- ло» және «Жизнь» журналдарының қызметкері және редакторы. Өзінің «Россияның экономикалық дамуы туралы мәселе жөнін- дегі сын заметкалар» деген тұңғыш еңбегінде-ақ Струве халық- шылдықты сынай отырып, К. Маркстің экономикалық және философиялық ілімін «толықтырды» және «сынады», буржуа- зиялық тұрпайы саяси экономияның өкілдерімен ауыз жаласты, мальтусшілдікті уағыздады; марксизм мен жұмысшы қозғалы- сын буржуазияның мүдделеріне бейімдеуге тырысты. Струве либералдық-монархиялық «Азаттық одағьіның» (1903—1905) теоретиктері мен ұйымдастырушыларының бірі және оның құ- пия органы—«Освобождение» журналының редакторы болды. 1905 жылы кадеттер партиясы құрылған кезден бастап — оның Орталық Комитетінің мүшесі. Россия империализмі идеологта- рының бірі. Октябрь социалистік революциясынан кейін — Со- вет өкіметінің қас жауы, Врангельдің контрреволюциялық үкі- метінің мүшесі, ақ эмигрант.— 58, 74, 179, 184, 193-194, 392.
Сысоев, И. B. («Ткач И —н») (1888—1912) — социал-демо-
крат, жұмысшы. РСДРП-ға 1906 жылы кірді, болыпевиктерге қосылды, партияның Василеостровск аудандық, одан соц Пе- тербург комитеттерінің мүшесі болды. Реакция дәуірінде — Пе- тербургтегі ультиматист-шақырымпаздар басшыларының бірі. 1909 жылы шетелге эмиграцияға кетті, онда антипартиялық «Вперед» тобына қосылды. 1911 жылы орыс шекарасынан өтер кезде тұтқынға алынды; түрмеде қайтыс болды.— 340.
Т
Т. — қараңыз: Тышка, Ян.
Талвиран-Нвригор (Talleyrand-Perigord), Шарль Морис (1754—1838) — француздың белгілі дипломаты. 1788—1791 жыл- дары — епископ. 1797—1799 жылдары директорияда, 1799—1807 жылдары — Наполеонның консулдық және империясы дәуі- рінде және 1814—1815 жылдары сыртқы істер министрі болды. 1830—1834 жылдары — Лопдонда елші. Принципсіз саясатшы, ар-ұяттан аттайтын мансапқор, Талейран сбнымен бірге оңтай- лы және кореген дипломат, буржуазиялық дипломатияның ең ірі өкілдерінің бірі болды.— 94.
«Ткач И — н» — қараңыз: Сысоев, И. В.
Ткачев, Н. Н. (1844—1885) —революцияшыл халықшылдық идеологтарының бірі, публицист және әдебиет сыншысы. 1861 жылдан бастап студенттер қозғалысына белсене қатысты, бір- қатар пр.огресшіл журналдарға жазып тұрдьт, патша үкіметі та- рапынан қуғынға ұшырады. 1873 жылдан бастап эмиграцияда болды; біраз уақыт П. Л. Лавровтың «Вперед!» журналына жа-

ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
643
зып тұрды, 1875—1881 жылдары поляк эмигранттарьшың бір тобымен бірлесіп, «Набат» журналын піығарды, 1880 жылы 0. Бланкидің «Ni Dieu, ni Maitre» («Құдай да, мырза да керек емес») газетіне қатысып тұрды.
Ткачев бланкизмге жақын революцияшыл халықшылдық ба- ғытты бастаушы болды; ол саяси күресті революцияның қажет- ті алғы шарты деп есептеді, бірақ халық бұқарасының шешуші ролін жете бағаламады. Ткачевтің пікірі бойынша, революция- шыл азшылық саяси окіметті басып алып, жаңа мемлекет құ- руға және халық мүдделеріне сай революциялық озгерістер жа- сауға тиіс, сонда халыққа осы дайын нәтижелерді пайдалану ғана қалады. Ол Россияда самодержавиелік мемлекеттің әлеу- меттік негізі жоқ және ол қандай да бір таптың мүдделерін білдірмейді деп қателесті. Ткачевтің ұсақ буржуазиялық көзқа- растарын Ф. Энгельс «Эмигранттық әдебиет» деген сериялы мақалаларында (қараңыз: К. Маркс пен Ф. Энгельс. Шығарма- лар, 2-басылуы, 18-том, 527—54&беттер) сынады.—149.
Томский, М. Н. (М. Т.) (1880—1936) — 1904 жылдан партияда болды. 1905—1906 жылдары РСДРП Ревель ұйымында істеді; 1907 жылы — РСДРП Петербург комитетінің мүшесі, РСДРП V (Лондон) съезінің жұмысына қатысты. Реакция жылдарында жойымпаздарға, шақырымпаздарға және троцкистерге ымыра- шылдықпен қарады. 1917 жылғы Февраль буржуазиялық-демо- кратиялық революциясынан кейін—РСДРП (б) Петербург ко- митеті Атқару комиссиясының мүшесі. Октябрь социалистік революциясынан кейін — ВЦСПС президиумының председатель Халық Шаруашылығы Жоғары Советінің президиум мүшесі, Орталық Комитеттің Саяси бюросының мүшесі, Біріккен мем- лекеттік кітап баспасының меңгерушісі. Партияның лениндік саясатына әлденеше рет қарсы шықты. 1928 жылы Бухаринмен және Рыковпен бірге ВКП(б)-дағы оңшыл оппортунисты уклон- ды басқарды.— 8.
Торн (Thorne), Билль (1857—1946) — ағылшын жұмысшықоз- ғалысының қайраткері, 1884 жылдан бастап Англия социал-де- мократиялық федерациясының жұмысына қатысты, 1889 жыл- дан — газ жұмысшылары мен қара жұмыстағы жұмысшылар- дың ұлттық одағының бас секретары. 1906 жылы парламентке сайланды, оған 1945 жылға дейін депутат болды. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде қорғампаз болды, 1917 жылғы Февраль буржуазиялық-демократиялық революциясынан кейін Россияға келді, империалистік соғысты соза беру жөнінде үгіт жүргізді. Кейіннен ағылшын жұмысшы қозғалысының оң қанатында бол- ды.— 56.
Трепов, Д. Ф. (1855—1906) — 1896—1905 жылдары — Москва обер-полицмейстері; В. И. Лениннің берген анықтамасы бойын- ша, ол «патша окіметінің бүкіл Россияға ең бір жек көрінішті болған, Москвада өзінің айуандық қаталдығымен, дөрекілігімен,

644
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
жұмысшыларды аздырмақ болып, зубатовтық әрекеттерге қа- тысуымен әйгілі болған малайы» (Шығармалар толық жинағы, 9-том, 256-бет). 1905 жылғы 11 январьдан — Петербург генерал- губернаторы, кейін — ішкі істер министрінің орынбасары; 1905 жылғы октябрьдегі: «Мылтық босқа атылмасын, патронды ая- маңдар» деген атышулы бұйрықтың авторы. Қаражүздік ойраи- дардың дем берушісі.— 228, 230.
Троцкий (Бронштейн), Л. Д. (1879—1940) —ленинизмнің қас жауы. РСДРП II съезіпде — Сибирь одағынан делегат, азшылық жағындағы искрашыл; съезден кейін социалистік революцияның теориясы мен практикасының барлық мәселелері жөнінде боль- шевиктерге қарсы күрес жүргізді. Реакция жәнө жаңа револю- циялық өрлеу жылдарында, «фракциядан шеткерілік» бүркені- шін жамыла отырып, іс жүзінде жойымпаздар позициясында болды, 1912 жылы — антипартиялық Август блогының ұйымдас- тырушысы. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде центристік позиция ұстады, соғыс, бейбітшілік және революция мәселелері жонінде В. И. Ленинге қарсы күрес жүргізді. 1917 жылғы Фев- раль буржуазиялық-демократиялық революциясынан кейін эмиграциядан қайтып келіп, «аудан аралықшылар» тобына кір- ді және солармен бірге РСДРП (б) VI съезінде большевиктік партияға қабылданды. Октябрь социалистік революциясынан кейін — сыртқы істер жопіндегі халық комиссары, әскери және теңіз істері жөніндегі халық комиссары, Республикапыц Рево- люциялық әскери советінің председателі; Орталық Комитет Са- яси бюросының мүшесі болды. 1918 жылы Брест бітіміне қарсы шықты, 1920—1921 жылдары кәсіподақ айтысында оппозиция- ны басқарды, 1923 жылдан бастап партияныц сара бағытына қарсы, социализм орнатудың лениндік программасына қарсы өршеленген фракциялық күрес жүргізді, СССР-де социализм- нің жеңіске жетуі мүмкін емес деп уағызда'ды. Коммунистік партия троцкизмді партиядағы ұсақ буржуазиялық уклон ре- тінде әшкерелеп, оны идеялық және ұйымдық жағынан талқан- дады. 1927 жылы Троцкий партиядан шығарылды, 1929 жылы антисоветтік қызметі үшін СССР-ден қуылды, ал 1932 жылы совет азаматтығынан айрылды. ІПетелде жүріп, Совет мемле- кеті мен Коммунистік партияға қарсы, халықаралық коммунис- тік қозғалысқа қарсы күресін тоқтатпады.— 109, 142, 143, 273— 275, 277—278, 280—283, 285, 286, 292—294, 306, 309—310, 311, 319, 321, 325, 387, 388, 389, 390, 394, 396, 402, 403, 406, 410, 449.
Трульстра (Troelstra), Нитер Йеллвс (1860—1930)—гол- ланд жұмысшы қозғалысының қайраткері, оппортунист. Гол- ланд Социал-демократиялық жұмысшы партиясьш құрушы- лардың (1894) және оның лидерлерінің бірі болды. XX ғасыр- дың басында интернационалиста позициядан шеттеп, барып тұрған оппортунизм позициясына құлдырап кетті. Голланд Социал-демократиялық жұмысшы партиясының 1907 жылдан бастап «De Tribune» («Трибуна») газетінің төңірегіне топтас-

ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
645
қан сол қанатына қарсы күресті. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде — германофилыпілдік бағыттағы социал-шовинист. В. И. Ленин Трульстраның оппортуниста саясатын талай рет қатты сынады, оны «буржуазияға қызмет етуші және жұмыс- шыларды алдаушы сатылғыш, оппортуниста көсемнің» үлгісі деп атады (ІПығармалар, 30-том, 20-бет).—135, 199—200, 202.
Тышка (Tyszka), Ян (Иогихес, Лво, TJ (1867—1919) —поляк және неміс жұмысшы қозғалысының көрнекті қайраткері. Поль- ша Корольдігі социал-демократиясының негізін салушылардың гбірі және осы партияның Бас басқармасыньщ мүшесі . 1900 жылдап — Польша Корольдігі мен Литва социал- демократиясы Бас басқармасының мүшесі. Халықаралық жұ- мысшы қозғалысында ревизионизммен күрес жүргізді, поляк және орыс пролетариатыныц бірлескен күресінің қажет екенін табандылықпен қорғай отырып, ұлтшылдыққа қарсы шықты. 1905—1907 жылдардағы революцияға белсенді қатысты, 1906 жы- лы көктемде Варшавада тұтқынға алынды, одан соң 8 жылға каторгаға кесілді. Каторгадан қашып шыққаннан кейін шетелде революциялық жұмыс жүргізе берді. РСДРП V (Лондон) съезі- нің жұмысына қатысты, онда Орталық Комитет құрамына сай- ланды. Реакция жылдарында Тышка жойымпаздарды айыптай отырып, алайда, кейбір реттерде олар^ жонінде ымырашылдық позиция ұстады. 1912 жылы Прага коиференциясының шешім- деріне қарсы шықты. В. И. Ленин Тышканыц осы кезеңдегі қызметін қатты сынады. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде Тышка Германияда болып, герман социал-демократиясыныц жұ- мысына қатысты, иптернаңионалистік позиция ұстады; «Спар- так одағын» ұйымдастырупіылардың бірі болды. 1916—1918 жылдары тұтқында болды. 1918 жылғы Ноябрь революцпясы босатқаннан кейін Германия Коммунистік партиясын құруға қатысты жәпе оның Орталық Комитетінің секретарь! болып сайланды. 1919 жылы мартта тұтқынға алынып, Берлин түрме- сінде өлтірілді.— 295, 312.
Ф
Фальер (Fallieres), Клеман Арман (1841—1931) —француздың буржуазиялық саясп қапраткері, кәсібі жонінен адвокат. 1876— 1890 жылдары Фрапцияның депутаттар палатасының құрамына кірді, онда баяу буржуазиялық республикашылдарға қосылды. Бірқатар кабинеттерде мипистрлік қызметте болды. 1890 жыл- дан — сенатор, 1899—1906 жылдары — сенат председатель 1906 жылдан 1913 жылға дейін республика президенті болды.— 55.
Франк, С. Л. (1877—1950) — идеалист-философ жэне буржуа- 8ияшыл экономист. К. Маркстің құн теориясын сынады. 1906 жылы кадеттер партиясы оц қанатының «Свобода и Культура» журналып редакциялады. 1909 жылы контрреволюциялық «Ве- 22 19-том

646
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
хи» жинағына қатысты. Петербург университетінің приват-до- центі болды, басқа да жоғары оқу орындарында сабақ берді.
1922 жылы шетелге қуылып жіберілді.— 179, 184, 392.
X
Хейсин, М. Л. (Ромул) (1871—1924) — социал-демократ, мень- шевик, кәсібі жөнінен дәрігер. 1900 жылы Петербургте социал- демократия лық жұмыс жүргізді, 1903 жылы шетелге кетті, онда меныневиктерге қосылды. 1905—1907 жылдардағы революция кезінде Красноярск комитетінде, одан соң Петербургтің Выборг ауданында істеді. Реакция және жаңа революциялық өрлеу жылдарында — жойымпаз, «Возрождение», «Наша Заря» жур- налдарына, «Луч» газетіне және жойымпаз-меныпевиктердіц басқа да органдарына жазып тұрды. Октябрь социалистік революциясынан кейін кооперативтік ұйымдарда істеді.— 223— 225.
Хомяков, Н. А. (1850—1925) —ірі помещик, октябрист. 1886— 1896 жылдары — Смоленск губерниясының дворяндар жетекші- сі. 1896 жылдан 1902 жылға дейін — Егіншілік және мемлекет- тік мүліктср министрлігінде егіншілік департаментінің дирек- торы. 11, III жәпе IV Мемлекеттік думалардың депутаты; 1910 жылғы мартқа дейіп III Мемлекеттік думаиың председателі болды.—17.
Храповицкий, А. Н. — қараңыз: Антоний Волынский.
ц
Цедербаум, В. О.— қараңыз: Левицкий, В. О.
Цедербаум, С. О. (Августовский) (1879—1939) — социал-демо- крат, меньшевик. 1898 жылы Петербургтің «Жұмысшы туы» то- бына қатысты. Кейініректе «Искраны» Россияға тасымалдау жұмысымен айналысты. 1904 жылдың күзінде шетелге эмигра- ңияға кетіп, сонда меныпевиктерге қосылды. 1905 жьглдың ап- реліядс меныпевиктердің Женевадағы конфереициясына қатьтс- ты. Кешікпей Россияға оралып, меныпевиктердің Петербург ұйымында істеді, 1906 жылы меныпевиктік жария газет «Курь- ерді» редакциялады. Реакция және жаңа революңиялық өрлеу жылдарында — белсенді жойымпаз, жойымиаз-меньшевиктердің газеттері мен журналдарына қатысып тұрды, жойымпаздардьтң Петербургтегі «иниңиативтік тобы» лидерлерінің бірі болды. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде — қорғампаз. 1917 жылы меныпевиктік «Вперед» газетіне жазып тұрды. Октябрь социа- листік революциясынан кейін саяси қызметтен шеттеп кетті.— 223—225, 311,

ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
647
Цедербаум, Ф. 0- қараңыз: Дневницкий, П. II.
Цейтлин, В. С. (Георгий) (1879—1920) — социал-демократ, меньшевик. Революциялық қозғалысқа 90-жылдардың аяғында келді, Витебскіде, Кременчугте істеді. 1903 жылы Шығыс Си- бирьге жер аударылды, айдаудан оралған соң меньшевиктерге қосылды. РСДРП IV (Бірігу) съезінің жұмысына қатысты. Ре- акция және жаңа революциялық өрлеу жылдарында — белсенді жойымпаз, жойымпаздар шығарған «Возрождение», «Жизнь», «Дело Жизни» журналдарының редакциясына кірді; «Невский Голос», «Луч» газеттеріне және жойымпаз-меныпевиктердің басқа да органдарына қатысып тұрды. 1917 жылғы Февраль буржуазиялық-демократиялық революциясынан кейін меньше- виктердің орталық органы — «Рабочая Газета» редакциясына кірді.—223-225.
Цеткин (Zetkin), Клара. (1857—1933)—герман және халық- аралық жұмысшы қозғалысының аса көрнекті қайраткері, Германия Коммунистік партиясының негізін салушылардьщ бірі, талантты жазушы, жалынды шешен әрі трибун. Революциялық қозғалысқа 70-жылдардың аяқ кезіиде қосылды, 1881 жыльі' Герман социал-демократиялық партиясына кірді, партия олкез- де астыртын жағдайда еді. 1882 жылы Швейцарияға эмиграция- ға кетіп, Цюрихте орналасты, онда Герман социал-демократия- лық партиясының құпия органы «Der Sozialdemokrat»^a («Со- циал-Демократ») белсене жазып тұрды және оны Германияда таратуға көмектесті. Герман социал-демократиясының сол қа- натында болған Цеткин Р. Люксембургпен, Ф. Мерингпен және К. Либкнехтпен бірге Бернштейнге және басқа да оппортунис- терге қарсы күреске белсене қатысты. 1907 жылы VII (ІПтут- гарт) конгрестіц жұмысына қатысты, оның конгресте сөйлеген сөздерін В. И. Лепин жоғары бағалады. Бірінші дүние жүзілік соғыс жылдарында — революциялық интернационализм пози- цяясында болды, соңиал-шовинизмге қарсы күресті. 1915 жылғы мартта Бернде болған халықаралық социалистік әйелдер кон- ференциясын әзірлеуге белсене қатысты. 1916 жылы «Интерна- ңионал» тобына, кейін «Спартак одағына» кірді. 1919 жылдан— Германия Коммунистік партиясының мүшесі; партияның Орта- лық Комитетіне сайланды. Коммунистік Йнтернационалдың III конгресінде Коминтерн Атқару комитетіне сайланды. Ко- минтерннің халықаралық әйелдер секретариатын басқарды. 1924 жылдан революция күрескерлеріне комек берудің Халық- аралық ұйымы (МОПР) Атқару комитетінің үзбестен председа- телі болды.— 343—344.
Цхакая, М. Г. (Миха) (1865—1950)—профессионал револю- ңионер, большевиктік партияның және халықаралық жұмысшы қозғалысының байырғы және көрнекті қайраткері. Революция- лық қозғалысқа 1880 жылы араласты. 1898 жылдан — РСДРП мүшесі. Кавказда, Харьковта және Екатеринославта партиялың
22*

648
ЕСТМДЕР КӨРСЕТКІШІ
жұмыс жүргізді. РСДРП Кавказ одағы комитеті басшыларының бірі болды. РСДРП II съезін әзірлсуге қатысты. РСДРП Кавказ одағьшан партияның III съезіне делегат. 1905—1907 жылдардағы революцияға белсене қатысты. Партияның V (Лондон) съе- зініц делегаты болды. Бірнеше рёт патша үкіметінің қудалауы- на ұшырады. 1907 жылдан 1917 жылдың мартына дейін эмигра- цияда болды. 1917 жылғы Февраль буржуазиялық-демократия- лық революциясынан кейін В. И. Лепинмен бірге Россияға оралды. 1917—1920 жылдацы — партияның Тифлис комитетінің мүпіесі. 1921 жылы Грузияда Совет окіметі жеңгеннен кейін — басшы совет және партия жұмыстарында болды: ЗСФСР Орта- лык Атқару Комитетінің председателе СССР Орталық Атқару Комитет! Прсзидиумының мүшесі, Грузия Орталық Атқару Ко- митетініц председатель Грузия КП (б) Орталық Комитетінің му- шест.—15.
Ч
Чаадаев, Н. Я. (1794—1856) — орыстыц идеалист-философы. Сегіз «Философиялық хаттың» авторы, бұл хаттарда ол крепост- никтік-самодержавпелік құрылысты қатты сынға алды. 1836 жылы хаттардың біріншісі «Телескоп» журналында жариялан- ды, сол үшіп журнал жабыльтп, Чаадаев жынданды деп жария- ланды. 1837 жылы Чаадаев «Жынданған адамның апологиясын» жазды, онда өзінің козқарасын дамыта түсті. Чаадаевтың пат- ша өкіметіне және крепостниктік тәртіпке қарсы шығуы XIX ғасырдың 30—40-жылдарьіндағы озық қоғамдық ой-пікірдің қа- лыптасуында революңияландырушы роль атқарды. Бірақ Чаа- даевтын дүниеге көзқарасы қайшылыққа толы. Чаадаевтың озық идеялары мистицизммен және католицизмді мадақтаумен араласып жатты. А. И. Герцен, В. Г. Белинбкий, Н. Г. Черны- шевский Чаадаевтың мистикалық-идеалис-тік жүйесін айыптай отырып, сонымен қатар оның самодержавие мен крепостниктік тәртіпке қарсы күресін жоғары бағалады.— 181.
Череванин, Н. (Липкин. Ф. А.) (1868—1938)—меныпевиктер лидерлерінің бірі, барып тұрған жойымпаз. РСДРП IV (Бірігу) және V (Лондон) съездеріне қатысты. Жойымпаздық басылым- дардыц қызметкері; партияны жою жөніндегі «Ашық хатқа» (1910) 16 меньшевиктің бірі болып қол қойды; 1912 жылғы ан- типартиялық август конференциясынан кейін — меньшевиктік орталықтың (Ұйымдастыру комитетінің) мүшесі. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезінде — социал-шовинист. 1917 жылы меныпе- виктердің орталық органы «Рабочая Газета» редакторларының бірі, меньшевиктік Орталық Комитеттің мүшесі. Октябрь со- циалистік революңиясына дұшпандық көвқараста болды.— 46, 48, l45, 148, 155, 158, 161-163, 223-225, 311, 326, 387, 431, 437.
Чернышевский, Н. Г. (1828—1889)—орыстың ұлы революция- шыл демократы және социалист-утопист, ғалым, жазушы, әдө-

ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
649
биет сышпысы; орыс социал-демократиясының аса көрнектііз- ашарларының бірі. Чернышевский Россиядағы 60-жылдардагы революциялық-демократиялық қозғалыстың идеялық дем беру- шісі әрі көсемі болды. Ол редакциялаған «Современник» жур- налы Россияның революциялық күштерінің үні болды. Черны- шевский 1861 жылғы «шаруалар реформасының» крепостниктік сипатын ашу-ызамен әшкереледі, шаруаларды көтеріліске ша- қырды. 1862 жылы оны патша үкіметі тұтқынға алып, Петро- павл қамалына қамады, мұнда ол екі жылдай болып, одан ке- йін жеті жыл мерзімге каторгалық жұмысқа және өмір бойы Сибирьде тұруға кесілді. Чернышевский тек қартайған шағында гана айдаудан босатылды. Ол өмірінің соңғы күндеріне дейін әлеуметтік тецсіздікке қарсы, саяси және экономикалық езгі- нің барлық көріністеріпе қарсы жалынды күрескер болып қала берді.
Чернышевский орыстыц материалистік философиясын дамы- ту саласында орасан зор еңбек сіңірді. Оның философиялық көзқарастары Маркске дейінгі бүкіл материалистік философия- ның шыңы еді. Чернышевскийдің материализм! революциялық пәрменді сипатта болды, Чернышевский әр түрлі идеалистік теорияларды қатал сынға алып, Гегельдің диалектикасын мате- риалистік рухта қайта өңдеуге ұмтылды. К. Маркс Чернышев- скийдіц шығармаларын өте жоғары бағалады және оны орыс- тың ұлы ғалымы деп атады. Ленин Чернышевский туралы былай деп жазды: «Чернышевский — 50-жылдардан бастап 88- жылға дейін сындарлы фплософиялық материализм дәрежесінде бола білген... бірден-бір шын ұлы орыс жазушысы. Бірақ орыс тұрмысының артта қалуы себепті Чернышевский Маркс пен Энгсльстің диалектикалық материализмі дәрежесіне көтеріле білмеді, дұрысырақ айтқанда, көтеріле алмады» (Шығармалар толық жинағы, 18-том, 412—443-беттер).
Чернышевский қаламынан саяси экономия, тарих, этика, эстетика саласында бірқатар тамаша шығармалар туды. Оның әдеби-сын шығармалары орыс әдебиеті мен онерінің дамуына орасан зор ықпал жасады. Россиядағы және шетелдегі револю- ционерлердің талай ұрпағы Чернышевскийдің «Не істөу керок?» деген романынан тәлім алды.—181, 231, 469.
Ш
Шанцср, В. Л. (Марат) (1867—1911) — социал-демократ, боль- пговик, кәсібі жөнінен адвокат. 1900 жылдан Москвада партия жұмысын жүргізді. 1902 жылы Сибирьге жер аударылды, 1904 жылы Москваға қайтып келді; Орталық Комитеттіц агенті бо- лып істеді, көпшілікке арналған социал-демократиялық құпия «Рабочий» газетін (РСДРП Орталық Комптетіпің басылымы) редакциялады. Москвадағы қарулы көтерілісті әзірлеуге белсе- не қатысқандардың бірі. 1905 жылы 7 декабрьде тұтқынға алы- нып, 1906 жылы Енисей губерниясына 5 жылға жер аударылды.

650
ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
Айдаудан қашып кетіп, Омскіде және Петербургте астыртын жұ- мыс істеді. РСДРП V (Лондон) съезіне жүрер алдында қайта- дан тұтқынға алынып, Туруханскіге жер аударылды, айдауға бара жатып, жолда шетелге қашты. Партияның V съезінде Ор- талық Комитетке сайланды. РСДРП V конференциясының (де- кабрь, 1908 жыл) жұмысына қатысты, болыпевиктік «Пролета- рий» газетінің редакциясына кірді. Шетелде ультиматистерге қосылды, антипартиялық «Вперед» тобына кірді. 1910 жылы ау- руына байланысты Москваға алып келінді, сонда қайтыс бол- ды.— 5, 8, 16, 17, 21, 30, 96, 119, 120, 292.
Ніиппелъ (Schippel), Макс (1859—1928) —неміс социал-демо- краты, ревизионист. 1887—1890 жылдары «Berliner Volkstribune» («Берлин Халық Трибунасы») газетін редакциялады, 1897 жыл- дан бастап неміс оппортунистерінің «Sozialistische Monatshefte» («Социалистік Әрайлық») журналын басқаруға қатысты. Рейх- стаг депутаты (1890—1905) бола отырып, герман империализмі- нің экспансиясын қорғады. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезін- де — барып тұрған социал-шовинистердің бірі. Өмірінің соңғы жылдарында — Дрезден политехникалық институтыныц профес- соры (1923—1928). Совет Одағьтна дұшпандық көзқараста бол- ды.—172.
Шубинской, Н. Н. (1853 ж. туған) — помещик, октябрист. Москва сот палатасында қорғаушы адвокат болып істеді, Каля- эин уездік және Тверь губерниялық земстволарының мүшесі, 1900 жылдан — Москва қалалық думасының мүшесі. Калязин уездік дворяндар жетекшісі болды. Тверь губерниясынан III жә- не IV Мемлекеттік думаларға депутат. Думада қаражүздік сөз- дер сөйледі.—244.
Э
VII Эдуард (1841—1910)—Англия королі (1901—1910).—55.
Эльм (Elm), Адольф (1857—1916)—неміс социал-демократы, кооперация және кәсіподақ қайраткері, реформист, кәсібі жө- нінен — темекі өңдеуші жұмысшы. Герман кәсіподақтары жал- пы бірлестігі лидерлерінің бірі, 1894—1906 жылдарда рейхстаг депутаты болды. Неміс оппортунистерінің журналы «Sozialistische Monatshefte »-ге («Социалистік Әрайлық») жазып тұрды, онда социал-демократияның революциялық программасы мен тактикасына қарсы күрес жүргізді. Копенгагендегі халықара- лық социалистік конгрестің (1910) делегаты болды, конгрестің кооперация комиссиясына, сондай-ақ оның кіші комиссиясына енді.— 378, 379, 380, 381—383, 384.
Энгельс (Engels), Фридрих (1820—1895) — ғылыми комму- ниэмнің негізін салушылардың бірі, халықаралық пролетариат- тың көсемі және ұстазы, К. Маркстің досы әрі серігі (В. И. Ленин-

ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ
651
нің «Фридрих Энгельс» деген мақаласын қараңыз: Шығар- малар толық жинағы, 2-том, 1—15-беттер).— 82, 133, 229, 271, 327.
Ю
Юрии — қараңыз: Бронштейн, П. А.
Юшкевич, Н, С. (1873—1945) — социал-демократ, меньшевик; білімі жөнінен математик; философияда махизмге жақын ағым- дар — позитивизм мен прагматизмге қосылды; «Марксизм фи- лософиясы жөніндегі очерктер» деген жинаққа кірген «Эмпи- риосимволизм тұрғысыиан алынған қазіргі энергетика» атты мақаланың авторы; В. И. Ленин ол жинақты «Материализм жэ- не эмпириокритицизм» деген кітабында сынға алды. Юшкевич әдеби қызметпен және аударма жасаумен шұғылданды.
1917—1919 жылдары Совет өкіметіне дұшпандық көзқараста болып, Украинада меныпевиктік «Объединение» журналына және басқа антиболыпевиктік басылымдарға жазып тұрды; кө- йініректе саяси қызметтен шеттеп кетті.— 340.
Schippel, М.— қараңыз: Шиппель, Макс.

652
В. И. ЛЕНИННІҢ ӨМІРІ МЕН Қ Ы 3 М Е Т I Н I Ң К Е 3 Е Ң Д Е Р I (Июнь, 1909 — октябрь, 1910)
Июнь, 1909 — октябрь, 1910 жыл
Кеш дегенде 7 (20) июнь.
1 909
Ленин Парижде тұрады.
8-17 (21-30) июнь.
8(21) июнь.
Ленин «Пролетарий» газеті редакциясы мү- іпелері мен жергілікті социал-демократиялық ұйымдар өкілдерінің жеке кеңесін өткіәеді, онда партия ішіндегі істің жайы және боль- шевиктік фракция туралы хабарлама жасай- ды. Ленин ұсынған қағидалар «Пролетарий- дің» кеңейтілген редакциясы кеңесінің ше- шімдері негізіне алынды.
Ленин «Пролетарийдің» кеңейтілген редак- циясының кеңесіне басшылық етеді, жарыс созге шығып сөз сойлейді, қарарларға түзе- тулер енгізеді, ал бірқатар мәселелер бойын- ша қарар жобаларын ұсынады.
Лепин «Пролетарийдің» кеңейтілген редак- циясы кеңесінің бірінші мәжілісінде (Виш- невскиймен — И. И. Гольденбергпен бірге) Кецестің председатслі болып сайланады, пар- тиядан бөлек болыпевиктік съезд немесе болыпевиктік конференция шақыру жолыи- дағы үгіт туралы мәселе талқыланғапда бір- неше рет сөз сөйлейді.
Ленин Кеңестің екінші мәжілісінде председа- тельдік етеді, шақырымпаздық пен ультвма- тизм туралы мәселе талқыланғанда сөз сой- лейді; В. Л. Шанцер (Марат) сөйлеген кезде Шанцердіц шақырьімпаздықтың анархизммсн
9 (22) июнь.

в. и. ЛЕНИННІҢ ӨМІРІ MEH ҚЫ3МЕТІНІҢ КЕ3ЕҢДЕРІ 653
10 (23) июнь.
11 (24) июнь.
12 (25) июнь.
13(26) июнь.
байланысы туралы айтқан сөздсрін протокол- ға жазып қоюды талап етеді.
Ленин Кеңестің үшінші (таңертецгі) мәжілі- сінде құдай жасампаздық туралы мәселе тал- қыланғанда сөз сойлейді.
Кеңестің төртінші (кешкі) мәжілісінде Ленин Капридегі мектеп туралы қарар талқылан- ғанда соз сойлейді.
Ленин Кеңестің бесінші (күндізгі) мәжілісін- де большевиктердің партия ішіндегі міндет- тері туралы мәселе талқыланғанда сөз сөй- лейді.
Ленин Кеңестің алтыншы мәжілісінде боль- шевиктік фракцияның бірлігі туралы мәселе талқыланғанда сөз сөйлейді, фракцияның жікке бөлінгендігін емес, фракциядан болма- шы азшылықтың бөлініп шыққанын мойын- дау қажеттігін дәлелдейді.
Ленин Кеңестің жетінші (кешкі) мәжілісінде большевиктердің Дума қызметіне көзқарас жөніндегі міндеттері туралы баяпдама тал- қыланғанда соз сойлейді.
Ленин Кеңестің сегізінші (таңертеңгі) мәжі- лісінде болыпевиктердің Дума қызметіне көз- қарас жөніндегі міндеттері туралы мәселе талқыланғанда екінші рет сөз сөйлейді; осы мәселе бойынша қарардың жобасын ұсына- ды; болыпевиктердің Дума қызметіне көзқа- рас жөніндегі міндеттері туралы қарарды жа- риялауға ұсыныс енгізеді; осы қарарды әзір- леу жөніндегі комиссияға сайланады.
Ленин Кеңестің тоғызыншы (кешкі) мәжілі- сінде Думадағы фракңияға жәрдемдесу ко- миссиясы туралы мәселені шешуді ұсынады; Дума қызметіне козқарас туралы мәселе жо- ніндегі қарарға түзетулер енгізеді; Орталық Орган жанынан көпшілікке арналған орган шығару туралы қарардың жобасын ұсынады.
Ленин Кеңестің оныншы мәжілісінде партия- лық баспасөз туралы мәселе талқыланғанда, Орталық Органды жүргізу туралы және онда фплософиялық мақалаларды басу мүмкіндігі туралы жарыс созде сөйлейді; Думадағы со-
23 19 -том
15 (28) июнь.

654 В. И. ЛЕНИІІНІҢ ӨМІРІ МЕИ ҚЫ3МЕТІНІҢ КЕЗЕҢДЕРІ
16 (29) июнь.
17 (30) июнь.
3(16) июль.
7 (20) июль.
ll (24) июль.
циал-демократиялық фракцияға жәрдемдесу комиссиясына сайланады; даулы мәселелерді шешетін комиссияның баяндамасы жөнінде ескертпелер жасайды.
Ленин Кеңестің он бірінші мәжілісінде дау- лы мәселелерді шешетін комиссияның уәкіл- дігін ұзарту, Болыпевиктік орталықтың бюд- жетін қысқарту жонінде ұсыныс жасайды; Думадағы соңиал-демократиялық фракция- пың газетіп шығаруға қаржы бөлуді талап етеді; Болыпевиктік орталықты қайта құру туралы қарар талқыланғанда сөз сөйлейді; осы мәселе жөніндегі қарардыц жобасына тү- зетулер енгізеді.
Ленин Кеңестің он екінші мәжілісінде Боль- шевиктік орталықты қайта құру туралы қа- рардың жобаларын талқылағанда сөз сөйлей- ді; Орталық Орган «Социал-Демократ» пен болыпевиктік жария басылымдардың редак- торларын сайлау туралы қарарға толықтыру және түзету енгізеді; Большевиктік орталық- тың Шетелдік секретариатының адам құра- мы жөнінде ұсыпыс жасайды; «Пролетарий- дің» редакциясына қайтадан сайланады.
Ленин жазған ««Пролетарийдің» кеңейтілген редакциясының кеңесі туралы хабар» «Про- летарий» газетінің. 46-номеріне Қосымшада Кеңестің қарарларымен бірге жарияланды.
Ленин Халықаралық соцпалпстік бюроның (ХСБ) секретари К. Гюисмансқа жазған хатында РСДРП программасы мен уставының аудармасын сыиайды; аударманы өңдеп шы- ғуға бергенін хабарлайды.
Лениннің «Патшаның Европаға және қара- жүздік Думаның кейбір депутаттарының Англияға сапары» (бас мақала), «Жойым- паздықты жою» деген мақалалары және «М. Лядовтың «Пролетарий» редакциясына жазған хаты жөнінде» деген мақалаға «Про- летарий» редакциясының соцғы сөзі «Проле- тарий» газетінің 46-номерінде жарияланды. Ленин Халықаралық социалистік бюроға III Мемлекеттік думадағы социал-демократиялық фракция мүшелерінің тізімін жібереді.
16 (29) июль.

В. И. ЛЕНИПНЩ ӨМІРІ MEH ҚЫ3МЕТІНІҢ КЕЗЕҢДЕРІ 655
Июль.
Июльдің аяғы — август.
5 (18) август.
11 (24) август.
12 жэне 17 (25 жэне 30) август аралығында.
14 жэнв 20 август (27 август пен 2 сентябрь) аралығында.
Ленин Орталық Комитеттің орыс бөлегінің секретары А. П. Голубковпен әңгімелескенде партия ұйымдарына епіп кетіп жүрген аран- датушыларға қарсы күресу жөнінде нұсқау береді.
Ленин семьясымен — Н. К. Крупскаямен, оның анасы Елизавета Васильевнамен және М. И. Ульяновамен бірге Париж іргесіндегі Бомбон деревнясында (Сена және Марна де- партаменті) демалады.
Лепин Капри мектебін ұйымдастырушьіларға "жазған хатында бұл мектепте лекция оқудан бас тартатындығын білдіреді, сөйтіп осы мек- тепте оқушыларды болыпевик-лекторлардың лекцияларын тыцдау үшін Парижге келуге шақырады.
Ленин А. И. Любимовқа хат жазып, онда Троцкийге оның Венадағы «Правдасын» шы- ғаруға көмектесуге, сонымен қатар газетті «Пролетарийдің» баспаханасында бастыруға үзілді-кесілді қарсылық білдіреді.
Ленин «Социал-Демократ» газеті редакциясы- ның секретарына жазған хатында осы газет- тің 7—8-номерін алғандығын хабар лайды; «Пролетарийдің» кезекті номерініц (К°47—48) жоспарын белгілейді, осы номерге қандай мақалалар жазбақшы екенін айтады, Троц- кийдің мансапқорлық, фракцияшылдық қы- лығына наразылық білдіреді.
Ленин Болыпевиктік орталықтың Капридегі мектеп Советіне жолдаған хатының жобасын- да Болыпевиктік орталық тарапынан мектеп- ке «идеялық бақылау» жасау туралы мәсе- ленің мектеп Советі мектептің ұйымдастыры- луы туралы, тыңдаушылардың құрамы, са- бақтың программасы туралы толық және дәлме-дәл мәліметтерді жіберген жағдайда ғана шешілуге тиіс екенін айтады.
Ленин Орталық Орган редакциясы секрета- рына жазған хатында «Пролетарийге» уәде еткен мақалаларды тікелей теруге жібереті- пін, Бомбоннан Парижге ерте дегенде 15 сен- тябрьде оралатынын хабарлайды; «Пролета- рийдің» алдағы номерлеріпің бірін Бундтың
23*

656 в. И. ЛЕНННПІҢ ӨМІРІ МЕН ҚЫЗМЕТІНІҢ КЕЗЕҢДЕРІ
Августың ортасы.
17 (30) август.
20—25 август
(2—7 сентябрь)
Ерте дегендв
20 август — кеш дегендв
25 август (2—
7 сентябрь).
Ерте дегендв
21 август — кеш дегендв
26 август
(3—8 сентябрь).
25 август (7 сентябрь).
29 август (11 сентябрь).
оппортунисты саясатын сынауға арнауды ұсынады.
Испан үкіметінің Мароккодағы империалис- тік, басқыншылық саясатына қарсы наразы- лық митингілері мен жиналыстар ұйымдас- тыру тур алы Халықаралық социалистік бю- роның келіп түскен нұсқау хатын Ленин РСДРП Орталық Комитетінің Шетелдік бю- росына жібереді.
Ленин Капри мектебі тыңдаушыларына жаз- ған жауап хатында бұл мектептің антипар- тиялық, фракцияшылдық сипатын түсіндіре- ді, оның лекторларын шақырымпаз-құдай жасампаздар ретінде сипаттайды, өзінің мек- тепте лекция оқудан бас тартатынын тағы да айтып, тыңдаушыларды Парижге келуге ша- қырады.
Лепин «Шақырымпаздықты және құдай жа- сампаздықты жақтаушылардың фракциясы туралы» деген мақаласын жазады.
Ленин- А. И. Любимовқа жазған хатында өзі- нің Капри мектебі тыңдаушыларына жібер- ген жауабын жариялауға, оны Любимовтың баяндамасында пайдалануға келісім береді; А. Богдановқа (Максимовқа) қарсы шақы- рымпаздарды қатты сынаған мақала жазып жатқанын хабарлайды.
Ленин А. И. Любимовқа жазған хатында «Әшкереленген жойымпаздар» деген мақала- ны жазу үшін қажет болып отырған «Днев- ник Социал-Демократаны» жіберуді ескер- теді.
Ленин Орталық Орган редакциясы секрета- рына жазған хатында «Шақырымпаздықты және құдай жасампаздықты жақтаушылар- дың фракциясы туралы» мақаласының соңын «Пролетарийдің» редакциясына жібергендігін хабарлайды.
Ленин К. Гюисмансқа жазған хатында РСДРП программасы мен уставының аудар- масын жіберуді тездетуге уәде береді.

В. И. ЛЕНИІІНІҢ ӨМІРІ МЕН ҚЫ3МЕТІПІҢ КЕЗЕҢДЕРІ 657
Августың екінші жартысы.
Жаз.
Кеш дегвнде^
1 (14) сентябрь.
4 (17) сентябрь.
5(18) сентябрь.
7(20) сентябрьдсн ертерек.
11 (24) сентябрь.
14 (27) сентябрь.
17 (30) сентябрь.
19 сентябрь (2 октябрь).
Ерте дегенде 19 сентябрь (2 октябрь).
Ленин «Шақырымпаздық-ультиматистік штрейкбрехер лер» деген мақаласын жазады.
Ленин Дравейльдегі (Париж іргесінде) Поль Лафаргке барады, онымен өзінің «Материа- лизм жэне эмпириокритицизм» деген кітабы жайында әңгімелеседі.
Ленин Бомбоннан Парижге қайтып келеді.
Ленин К. Гюисмансқа РСДРП уставының ау- дармасына толықтыру ретінде уставтың та- рихи шолуы жазылатынын хабарлайды.
Лениннің «Петербургте өтетін сайлау жөнін- де», «Эшкереленген жойымпаздар» деген ма- қалалары жэне «Москва округтік комитеті Атқару комиссиясының ашық хаты жөнінде» деген редакция атынан жазылған ескерту «Пролетарий» газстінің 47—48-номсріпде жа- рияланады.
Ленин М. П. Томскийге жазған хатында Кап- ридегі шақырымпаздық мектепті қатты сы- найды, Троцкийдің фракцияшылдығын әш- керелейді, Столыпиннің аграрлық саясатын талдайды.
Лениннің «Шақырымпаздықты және құдай жасампаздықты жақтаушылардың фракциясы гуралы» деген мақаласы «Пролетарий» газе- тінің 47—48-номеріне Қосымшада басылады.
Лениннің «Тағы да партиялық пен бейпар- тиялық туралы» деген мақаласы «Новый День» газетінің 9-номерінде жарияланады.
Ленин Халықаралық соңиалистік бюроға РСДРП уставының аудармасын жібереді де, К. Гюисманстап уставтың корректурасын жі- беруді отінеді.
Ленин Парижде III Мемлекеттік думаның Петербургтегі қосымша (сентябрьдегі) сай- лауы туралы реферат оқиды.
Ленин Большевиктік орталықтың Капри мек- тебі Советіне жауабының жобасы жөнінде А. И. Любимовқа хат жазады.

658 в. И. ЛЕНИ1ІНІҢ OMIPI МЕН ҚЫЗМЕТІНІҢ КЕ3ЕҢДЕРІ
3 (16) Октябрь.
5 (18) октябрь- ден ертерек.
12 (25) октябрь.
15(28) октябрь.
16 (29) октябрь.
21 октябрьден (3 ноябрьден) ертерек.
21—22 октябрь (3—4 ноябрь).
22 октябрь (4 ноябрь).
Лениннің «Петербург болыпевиктерімен әңгі- ме» деген мақаласы жэне «Петербург сай- лауы» деген мақалаға ескертуі «Пролетарий» газетінің 49-номерінде жарияланады.
Ленин В. А. Карпинскийге жазган хатында партиялық кітапхананы Женевадан Парижге көшіруге байланысты мәселе жайында білгісі келетінін айтады.
Ленин анасы М. А. Ульяноваға жазғап хатын- да одан, апасы мен қарындасынан хат жэне бастырып шығарушы оған аударған ақшаны алғанын хабарлайды; Д. И. Ульяновтан Ма- рия Ильиничнаның денсаулық жағдайынжа- зып жіберуді өтінеді.
Ленин Льежде социал-демократиялық топ- тардың мүшелеріне «Партия ішіндегі істің жайы туралы» деген реферат оқиды.
Ленин Льежде «Контрреволюциялық бур- жуазияның идеологиясы» деген көпшілікке арналған реферат .оқиды.
Ленин «Біздің партияны жәпе опың бірлігін нығайту әдістері турады» деген мақаласып жазады.
Ленпн Орталық Орган «Социал-Демократ» ре- дакциясының мәжілісіне қатысады.
Лениннің «Біздің партияны жәпе оныц бірлі- гін нығайту әдістері туралы» деген мақала- сын редакциялық мақала ретінде басудан Орталық Орган редакциясының бас тартуына байланысты В. И. Лепин партияны жэне оныц бірлігін пығайту туралы қарардыц жо- басып ұсыпады.
Ленин Орталық Орган редакциясынан шыға- тыны жөнінде (Орталық Орган редакциясы- ныц оныц «Партияны жэне оныц бірлігін нығайту әдістері туралы» деген мақаласын басудан бас тартуына жэне осы мәселе жө- ніндегі оныц қарарын қабылдамауына байланысты) мәлімдеме тапсырып, осы мәлімдеме- ні партияны жэне оның бірлігін нығайту туралы қарардың жобасымен бірге «Социал- Демократ» газетінде жариялауды талапетеді.

В. И. ЛЕІІИННІЦ ӨМІРІ МЕН ҚЫЗМЕТІНІҢ КЕЗЕҢДЕРІ 659
23 Октябрь (5 ноябрь).
24 октябрь (6 ноябрь).
26 октябрь (7 ноябрь).
26 октябрь
(8 ноябрь).
26 октябрьден (8 ноябрьден) кешірек.
31 октябрь (13 ноябрь).
Октябрь,
Ерте дегендв октябрь.
Ерте дегенде
1909 жылғы октябрь — кеш
Ленин Халықаралық социалистік бюроның он бірінші сессиясына қатысу үшін ГІариж- ден Брюссельге жүріп кетеді.
Ленин өзінің редакциядан шығатыны жөнін- дегкмәлімдемесін қайтып алатынын «Социал- Демократ» газеті редакциясына хабар лайды. Ленин Брюссельде откен социалистік журна- листердің интернационалдық конференциясы- на қатысады; Россияда соңиалистік журна- листер ұйымын құру туралы хабарлама жа- сайды.
Ленин Брюссельде Халықаралық социалистік бюроның он біріпші мәжілісінде Голландия социал-демократиялық жұмысшы партиясы- ның жікке бөлінгендігі туралы мәселе жөнін- де сөз сөйлейді.
Ленин Халықаралық социалистік бюро жа- нындағы парламент аралық комиссияның мә- жілісіне қатысады.
Лепин Брюссельден Парижге қайтып орала- ды.
Ленипнің «Патша финн халқына қарсы» де- ген мақаласы «Социал-Демократ» газетінің 9-номерінде бас мақала ретіиде жарияла- нады.
Ленин Капри мектебі тыңдаушыларының бір тобына жазган хатыітда олардан ««мектепте» жікке боліну басталғаны туралы» екі хат алғанын хабарлайды, тыңдаушылардың бір бөлегі мен богдановшылдардыц арасында «ай- қын ірге ашылғаныпа» ризалық білдіреді; шақырымпаздардап бөлініп шыққап тыңдау- шыларға бірқатар нақты кеңестер меп нұс- қаулар береді.
Ленин Болыпевиктік орталықтың Шаруашы- лық комиссиясына 1909 жылғы июнь — сен- тябрь айларының есебін дайындауға жазба- ша нұсқау береді.
Ленин Г. В. Плехановтың «Н. Г. Черньішев- ский» деген кітабын оқиды жәпе оған белгі- лер соғады.

660 IB. И. ЛЕНИННІҢ ӨМІРІ MEH ҚЫ3МЕТІНІҢ КЕЗЕҢДЕРІ
дегенде 1911 жылғы апрель.
Ленин Ю. М. Стекловтың «Н. Г. Чернышев- ский, оның өмірі мен қызметі (1828—1889)» деген кітабын оқиды және оған белгілер со- гады.
1 (14) ноябрь.
Ленин И. Ф. Дубровинскиймен және Орталық Комитеттің басқа да мүшелерімен бірлесіп РСДРП Орталық Комитетінің ІПетелдік бю- росына Орталық Комитет пленумын таяу ара- да шақыру қажеттігі туралы мәлімдеме жол- дайды.
3 (16) ноябрь.
Ленин Капри мектебіндегілер жікке бөлін- геннен кейін Парижге келген Н. Е. Вилонов- пен әңгімелеседі.
Ленин М. Горькийге жазған хатында өзінің Н. Е. Вилоновқа жолығып, әңгімелескенін ха- барлайды; Горькийге өзінің суреткерлік та- лантымен жұмысшы қозғалысына орасан зор пайда келтіргені үшін шексіз алғысын білді- реді.
3(16) ноябрь- ден KeucipeK.
Ленин М. Горькийге жазған хатында болыпе- виктер мен шақырымпаз-құдай жасампаздар арасындағы жікке бөлінушіліктің себептері мен сипаты жөніндегі оның көзқарастарының қателігін түсіндіреді; жікке бөлінудің түпкі негізі «бүкіл қазіргі кезеңге (әрине, маркс- измге де)» көзқарастардың түрліше болуында жатқанын көрсетеді.
13 (26) ноябрь- ден ертерек.
Ленин «Контрреволюциялық либерализмнің идеологиясы («Вехидің» табысы және оның қоғамдық маңызы)» деген рефераттың жос- парын жазады.
13 (26) ноябрь.
Ленин Парижде «Контрреволюциялық либе- рализмнің идеологиясы («Вехидің» табысы және оның қоғамдық маңызы)» деген көпші- лікке арналған реферат оқиды.
19 ноябрь (2 декабрь).
Ленин И. И. Скворцов-Степановқа жазған ха- тында партия ішіндегі жағдайға қысқаша сипаттама береді; патша өкіметіне жаңадан жалпы демократиялық қысымның сөзсіз жасалатынын айтады; осыған байланысгы орыс революциясының жолдары мен он да шаруалардың атқаратын ролі туралы мәселе- ні талдайды.

В. и. ЛЕНИННІЦ ӨМІРІ MEH ҚЫ3МЕТІНІҢ КЕЗЕҢДЕРІ 661
20 немесе 21 ноябрь (3 нем???- ce 4 декабрь).
21 ноябрь (4 декабрь).
24—25 ноябрь (7—8 декабрь).
26 ноябрь (9 декабрь).
28 ноябрьден (11 декабрь- ден) ертерек.
28 ноябрь (11 декабрь).
Ленин М. И. Ульяноваға жазған хатында шет- ел жэне орыс буржуазиялық баспасөзінің М. Горькийдің социал-демократиялық партия- дан шығарылғаны жөніндегі қисынсыз өтірі- гі туралы жазады; семьядағы жағдайды біл- гісі келеді; өзінің кітапханадағы жұмысы ту- ралы хабар лайды; Россияда қалған өзінің кітаптарын, «бәрін жіберуге болмаса, тым болмағанда, Маркс пен Энгельстің кітаптары- нан қолда барын, таңдаулы классиктердің кітаптарын» жіберуді өтінеді.
Ленин РСДРП-ға жәрдемдесетін Париждегі 2-топтың кезекті жиналысында Халықаралық социалистік бюроның он бірінші сессиясы туралы баяндама жасайды.
Ленин М. А. Ульяноваға жазған хатында М. И. Ульянова екеуінен хат алғанын хабар- лайды; М. И. Ульяновадан Москваның 1907 және 1909 жылдардағы жаңа ауыл шаруашы- лық статистикасын тауып беруді өтінеді.
Ленин М. И. Ульяноваға жазған хатында Москвада өтетін статистиктердің съезін та- ныстар арқылы оған қажет болып отырған статистикалық басылымдарды тауып алу үшін пайдаланып қалуды өтінеді.
Ленин «аграрлық мәселе жөніндегі және атап айтқанда Россиядағы ауыл шаруашы- лық капитализмі жөніндегі» еңбегін жазуды одан әрі жалғастыруға қажет болып отырған статистикалық мәліметтерді озіне жіберуді өтініп, Россияның земстволық, қалалық және үкіметтік мекемелерініц барлық статнстикте- ріне хат жазады.
Ленин Череваниннің «Қазіргі жағдай және ықтимал болашақ» деген кітабын оқиды жә- не оған белгілер соғады.
Лениннің «Қазіргі идеялық ауа жайылушы- лықтың кейбір негіздері туралы», «Жойым- паздардыц амал-айласы және большевңктер- дің партиялық міндеттері», ««Голос Социал- Демократа» және Череваппн», «Горькийдің партиядан шығарылуы туралы буржуазиялық баспасөздің ертегісі» деген мақалалары «Про¬

662 в. И. ЛЕИИННІҢ ӨМІРІ MEH ҚЫЗМЕТІН1Ң КЕЗЕҢДЕРІ
Ноябрьдің аяғы.
Куз.
3 (16) декабрь.
13(26) декабрь.
20 декабрь (2 январь, 1910 ж.).
24 декабрь (6 январь, 1910 ж.).
Декабрьдің екініиі жартысы.
Декабрьдің аяғы.
летарий» газетінің 50-номерінде жарияла- нады.
Лениннің «Масқара сәтсіздік» деген мақала- сы «Пролетарий» газетінің 50-номерінен же- ке оттиск болып жарияланды.
Ленин Парижде, Капри мектебінен шығарыл- ған тыцдаушыларға «Қазіргі кезең және біз- дің міндеттеріміз», «Столыпиннің аграрлық саясаты» деген тақырыптарда лекция оқиды. Ленин «Россия социал-демократиясы арасын- дағы идеялық құлдырау мен ауа жайылушы- лық туралы» деген мақаласын жазады.
Ленин III Мемлекеттік думадағы социал-де- мократиялық фракцияға арнап «8 сағаттық жұмыс күні туралы заңның басты негіздері- нің жобасына түсінік хатты» жазады.
Ленин И. И. Скворцов-Степановқа жазған ха- тында қазіргі кезеңде Россияныц капиталис- тік аграрлық дамуыныц екі жолының күресі туралы мәселені теориялық тұрғыдан тал- дайды.
Лениннің ««Вехи» туралы» деген мақаласы «Новый День» газетінің 15-номерінде жария- ланады.
Ленин М. И. Ульяноваға жазған хатында I, II және III Думалар сайлауы жөнінде Мос- квада шыққан материалдарды жіберуді өті- неді.
Лениннің «Орыс либерализміиің соңғы сөзі» және «Халықаралық соңиалистік бюроның он бірінші сессиясы» деген мақалалары «Соңи- ал-Демократ» газетінің 10-номеріпде жарпя- ланады.
Ленин Парижге келген Капри мектебі тың- даушыларының екінші тобына «Қазіргі кезең туралы» және «Столыпиннің аграрлық саяса- ты» деген тақырыптарда лекция оқиды.
Ленин ««Вперед» тобы туралы» деген замст- ка жазады.
Ленин М. И. Ульяноваға жазған хатында Жювизиден (Парижге таяу қалашық, Ленин

В. и. ЛЕНИННІҢ ӨМІРІ МЕН ҚЫЗМЕТІНІҢ КЕЗЕҢДЕРІ
663
Декабрьдің аяғы —1910 жылдың 6 январынан ертерек.
1909 жылдың вкініиі жартысы.
оған аэроұшуларды көру үшін барған бола- тын) қайтып келе жатқанда оның велосипе- дін автомобиль басып қиратып кеткенін («қарғып түсіп үлгердім») хабарлайды.
Ленин Ф. М. Койгеннің (Ионовтың) «Партия- лық бірлікке жету мүмкін бе?» деген мақа- ласын редакциялайды.
Ленин Думадағы социал-демократиялық фрак- цияға жәрдемдесу комиссиясының жұмысы- на қатысады.
1910
2—23 январь (15 январь —
5 февраль).
9 (22) январь.
17-18 (30-31) январь.
Январьдың аяғы.
4 (17). февраль.
Ленин Парижде РСДРП Орталық Комит.еті пленумының жұмысына қатысады; жойым- паздық пен шақырымпаздықты айыптаған «Партия ішіндегі істің жайы туралы» қа- рардың жобасын ұсынады; пленум Ленинді Орталық Орган «Социал-Демократ» редакция- сына және Халықаралық социалистік бюро- даты РСДРП-пыц өкілі етіп сайлайды.
Ленин белгісіз біреуге неміс тілінде жауап хат жазады, онда жұмыс бастьілығы себепті Россиядағы социал-демократиялық қозғалыс- тың тарихына қысқаша шолуды жазуға қолы босамайтынын айтып, осы мәселеге қатысты қандай әдөбиеттің барын көрсетеді, РСДРП ішінде екі бағыттың — большевиктер мен меньшевиктердіц бар екенін, ал Троцкийдің центристік позицияда екенін айтады.
Ленин М. И. Ульяноваға жазған хатында соң- ғы уақытта өзінің жұмыс басты болып жүр- генін хабарлайды, Москва қалалық статисти- касының материалдарын жібергені үшін алғыс айтады.
Ленин Орталық Орган редакциясының мәжі- лісінде «Социал-Демократ» газетінде Л. Мар- товтың «Дұрыс жолда» деген жойымпаздық мақаласын жариялауға қарсы сөз сөйлейді.
Ленин Д. И. Ульяновқа хат жазады; ол жіберген шахмат есебін оп-оңай шешкенін хабарлайды; оған қызықты этюдті шешуді

664 в. И. ЛЕНИННІҢ ӨМІРІ МЕН ҚЫЗМЕТІНІҢ КЕ3ЕҢДЕРІ
9 (22) февраль.
13 (26) февраль- дан ертерек.
13 (26) февраль.
Февраль — марттың басы.
4 немесе 5 (17 нвмесе 18) март.
5(18) март.
ұсынады; оның денсаулығы қалай екенін сұ- райды.
Ленин РСДРП Орталық Комитетінің және Орталық. Орган редакциясының басқа да мүшелерімен бірге Август Бебельдің туғаны- на 70 жыл толуына байланысты оған жол- данған құттықтау хатқа қол қояды.
Ленин Р. Люксембургтің «Август Бебель» деген мақаласьіның Н. К. Крупская жасаған аудармасына түзетулер енгізеді.
Ленин Орталық Орган «Социал-Демократ» редакциясының мәжілісінде қаралған мезгіл- мезгіл айтыс жинағын шығару туралы мәселе жөніндегі қарардың текстін түзетеді.
Лениннің РСДРП Орталық Комитеті январь пленумының шешімдеріне баға берген «Бір- лікке» деген мақаласы «Социал-Демократ» газетінің 11-номерінде жарияланды.
Ленин ««Сақтаушыларға» хаттың нұсқасын- да» (Каутскийге, Мерингке, Цеткинге) 1906— 1909. жылдардағы партия ішіндегі күрестің неғұрлым маңызды < кезеңдері мен оқиғала- рын көрсетеді, партийны біріктіру жөнінде болыпевиктер мен меньшевиктердің ұстаған позициясын сипаттайды, меньшевиктермен ынтымақтасу мүмкін болатындай шарттарды белгілейді.
Ленин Орталық Комитеттің ПІетелдік бюро- сына хат жазады; патша үкіметі Россияда экспроприациялаумен айналысты деп айып- талған белгісіз бір Гаивас дегенді ұстап бе- руді Бельгиядан талап еткенін хабарлайды, сөйтіп Орталық Комитеттің Шетелдік бюросы мен РСДРП-ға жәрдемдесетін Париждегі бар- лық топтардың басқармасынан Гаивас ісінің саяси сипатын дәлелдейтін мәліметтерді де- реу жинауды өтінеді. Лениннің хаты 5 (18) мартта Орталық Комитеттің Шетелдік бюро- сыныц листовкасында басылды.
Ленин болыпевиктік орган «Пролетарийдің» «Звезда» газетін шығаруға қатысуы туралы келісімнің жобасына қол қояды.

В. И. ЛЕНИИНІҢ ӨМІРІ МЕН ҚЫЗМЕТІНІҢ КЕЗЕҢДЕРІ 665
6 (19) март.
7 (20) март.
8 (21) март.
11 (24) март.
14 (27) март.
15 (28) март.
16 (29) март.
23 март (5 апрель).
«Дискуссионный Листоктыц» 1-номер інде Лениннің «Публицистің заметкалары» деген еңбегінің «Шақырымпаздықты жақтаушылар мен қорғаушылардың «платформасы» тура- лы» деген бірініпі бөлімі басылды.
Ленин РСДРП-ға жәрдемдесетін Париждегі 2-топтың жиналысында Орталық Комитеттіц пленумы туралы баяндама талқыланғанда партияшыл-меньшевиктермен (плехановшыл- дармен) бірігуді жақтап сөз сойлейді.
Лепин Халықаралық социалистік бюроға К. Гюисмансқа француз тілінде хат жазады; Гаивас туралы мәліметтің жоқ болып отыр- ғанын хабарлайды; ол туралы анықтама жүр- гізуге, алынған мәліметтерді оның адвока- тына беруге уәде етеді.
Ленин «Жойымпаздар «Голосының» партияға қарсы шығуы» деген мақаласын жазады.
Ленин Н. Е. Вилоновқа жазған хатында боль- шевиктер мен партияшыл-меньшевиктердің (плехановшылдардың) жойымпаздарға қарсы бірлесіп күресетінін хабарлайды, плеханов- шылдарды жойымпаздық (голостық) топтар- дан шығарып алу, Орталық Комитеттің Шет- елдік бюросындағы голосшылды плеханов- шылмен ауыстыру жолындағы үгітті күшейту қажеттігі туралы жазады.
Ленин Я. Тышкаға хат жазады; ол жіберген Р. Люксембургтің мақалаларын алғанын ха- барлайды; Орталық Орган редакциясында А. Варскийді поляк социал-демократиясыныц басқа өкілімен ауыстыруға қарсы үзілді- кесілді наразылық білдіреді.
Ленин Г. В. Плехановқа жазған хатында жойымпаздық пен шақырымпаздыққа қарсы күресу үшін барлық шын социал-демокра- тиялық элементтердің жақындасуы қажет екені туралы оның айтқан пікірімен өзінің келісетіндігін айтады; Плехановқа партия ішіндегі істің жайы туралы келіс сөздер жүргізу үшін өзара кездесуді ұсынады.
Ленин РСДРП Орталық Комитетінің ІПетел- дік бюросына Орталық Орган редакциясын- дағы жанжал жайында мәлімдеме жібереді.

666 в. И. ЛЕНИННІҢ ӨМІРІ MEH ҚЫЗМЕТІНІҢ КЕЗЕҢДЕРІ
Лениннің «Жойымпаздар «Голосыныц» пар- тияға қарсы шығуы («Голос Социал-Демо- кратаға» жауап)» жэне «Не үшін күресу керек? » деген мақалалары «Социал-Демократ » газетінің 12-номерінде басылады.
25 март (7 апрель).
Ленин Н. Е. Вилоновқа хат жазады; оған Давосқа (Швейцария) партияшыл-меныпе- виктердің Париж тобының қарарын жіберге- нін хабарлайды және жергілікті партияшыл- меныпевиктердің «қалай болса да топтасып, ашық бой көрсетуінің» маңызды болатынын атап көрсетеді.
27 марттан (9 апрельдвн) epTepeK.
Ленин РСДРП-ға жәрдемдесетін Париждегі 2-топтың жабық мәжілісінде Орталық Коми- теттің орыс коллегиясына кіруден бас тарт- қан үш жойымпаз-меньшевикті партиядан шығару туралы қарар ұсынады. Лениннің қарары қабылданады.
28 март (10 апрель).
Ленин поляк социал-демократиясының Бас басқармасына жолданған хатқа қол қояды; хатта оның өкілдерінің Орталық Комитеттіц Шетелдік бюросындағы жойымпаздарға қар- сы күресте байқатқан солқылдақтығы айып- талады. * .
29 март (ll апрель).
Ленин М. Горькийдің партиялық бірігу жа- йындағы хатына жауап қайтарады; РСДРП Орталық Комитетінің январь плеиумына ба- ға береді.
9 (22) апрель.
Ленин А. И. Любимовтан «Пролетарийдің» кеңейтілген редакциясының 1909 жылдың 1 (14) июнінен 1910 жылдың 27 январына (9 февралына) дейінгі уақыт ішіндегі ақша есебінің әбден дұрыс деп қабылдап алынға- ны туралы куәлікке қол қояды.
17 (30) апрель.
Ленин М. М. Золинаға жазған хатында Н. Е. Вилоновтың емделуіне партия ақшасы- нан бөлінген жәрдемді алу үшін белгіленген шараларды хабарлайды; Вилоновқа әбден сауығып кеткенше Давоста (Швейцария) қала тұруға кецес береді.
19 апрель (2 май).
Ленин А. И. Ульянова-Елизароваға хат жазады; өзінің не істеп жатқанын, орыс

В. и. ЛҒ.НИННІҢ ӨМІРІ MEH ҚЫЗМЕТІНЩ КЕЗЕҢДЕРІ 667
26 апрельден (9 майдан) eprepeK.
26 апрель (9 май).
25 май (7 июнь).
15(28) июнь.
18 июнь (1 июль).
18—30 июнь (1-13 июль).
1 (14) июль.
7 (20) июль.
9 немссв
10 июль —
10 август (22 немесс 23
июль — 23 август).
эмигранттарының ауыр жағдайын хабар л ай- ды.
Ленин Орталық Орган редакциясының жойым- паздық бөлегінің антипартиялық қылықтары салдарынан редакция ішінде туған жағдай туралы РСДРП Орталық Комитетіне мәлімде- ме жазады, сөйтіп жойымпаздарды партия- шыл-меныпевиктермен ауыстыру қажеттігін талап етеді.
Лениннің «Финляндияға жорық», «Армия үшін қорқады», «Шетелдегі партиялық бірі- гу», «Партиялық бірлік жолындағы кедергі- лердің бірі» деген мақалалары «Соңиал-Демо- крат» газетінің 13-номерінде жарияланады.
«Дискуссионный Листоктың» 2-номерінде Лениннің «Публицистің заметкалары» 'деген еңбегінің «Біздің партиядағы «бірігу дағда- рысы»» деген екінші бөлімі басылады.
Ленин Парижден Каприге М. Горькийге ба- руға жүріп кетеді.
Ленин Каприге бара жатқан жолда Неаполь- дан М. А. Ульяноваға хат жазады.
Ленин Каприде М. Горькийдің үйінде тұрады.
Лепин Каприден жүріп кетеді.
Ленин Я. Тышкаға хат жазады; РСДРП Орталық Комитетінің большевик үш мүшесі- нің тұтқынға алыиуына байланысты Орталық Комитеттіц орыс бөлегінің жағдайы қиындап кеткенін хабарлайды; осы қиыншылықты жоюға қажетті шаралар белгілеу үшін Орта- лық Комитеттіц орыс коллегиясын шақыру мақсатымен цекист-поляк пен Я. С. Ганец- кийді Россияға жіберуді сұрайды.
Ленин өзінің семьясымен — Н. К. Крупская- мен және оныц анасымен — Бискай шығана- ғының Жағасындағы Порник (Франция) деген қалашықта тұрады.

В68
В. И. ЛЕИИННІҢ ӨМІРІ МЕН ҚЫЗМЕТІШҢ КЕЗЕҢДЕРІ
19 июль
(1 август).
Ленин Парижге Д. М. Котляренкоға хат жа- зады; «Пролетарий» редакциясына арнап «Халық бостандығы фракциясыныц Мемле- кеттік думаның 3-сессиясы жөніндегі есебін» және «Н. Г. Чернышевскийді еске түсіру» деген кітапты жаздырып алдыруды сұрайды; II Интернационалдың Копенгагендегі VIII халықаралық социалистік конгресіне РСДРП- ның есебін жай хатпен жіберіп қателік істегенін ескертеді және осы есепке қосым- шаны бастырып шығару ісінің қалай жүріп жатқанын сұрайды.
20 июль (2 август).
Ленин А. И. Любимовқа хат жазады; кон- греске әзірлік жайында К. Гюисманспен жүр- гізілген келіс сөздер туралы Орталық Коми- теттің Шетелдік бюросы секретарынан хат алғанын хабарлайды; Копенгагенге баруға жұмсалатын жол шығыны туралы жазады.
23 июльден (5 августа???) ертврвк.
Ленин В. Мгеладзенің (Трианың) баяндама- сын редакциялайды; ол баяндама РСДРП- ның Копенгаген конгресіне есебіне қосымша ретінде жіберілуге тиісті еді.
26 июльде??? (8 августа???) ертврвк.
Ленин Д. М. Котляренкоға жазған хатында РСДРП-ның Копенгаген конгресіне есебін француз тілінде 23 авгусқа (жаңаша) дейін басып шығарудың өте-мөте қажет екенін көрсетеді.
26 июль (8 август).
Ленин Д. М. Котляренкоға хат жазады; одан РСДРП-ның Копенгаген конгресіне есебінің корректурасын жіберуді өтінеді.
Ленин М. В. Кобецкийге жазған хатында конгреске барған кезінде Копенгаген кітап- ханасында Даниядағы ауыл шаруашылығы жөніндегі материалдармен танысқысы келе- тінін айтады.
26 июль мвн 13 август (8 жэ???в
26 август) аралығыида.
Ленин М. В. Кобецкийге хат жазады; Копен- гаген кітапханасы жөніндегі мәліметтері жә- не көмектеспек болғаны үшін алғыс айтады.
Ленин М. В. Кобецкийге жазған екінші ха- тында Копенгагенге Н. К. Крупскаямен және оның апасымен бірге баратынын хабарлайды; арзан бағаға бір немесе екі шағын бөлме жалдауды отінеді.

В. И. ЛЕНИННІҢ ӨМІРІ МЕН ҚЫЗМЕТІНІҢ КЕЗЕҢДЕРІ 669
28 июль (10 август).
Ленин К. Гюисмансқа хат жазады; РСДРП- ныц VIII халықаралық социалистік конгрес- ке есебін дер кезінде бастыру жэне оны конгресс ашылғанға дейін жөнелту үшін қа- жетті шаралардың қолданылып жатқанын хабар лайды.
Ертв дегенде
28 июль (10 август).
Ленин Д. М. Котляренкоға хат жазады; РСДРП-пың Копенгаген конгресіне есебінің гранкаларын алмағанын хабарлап, есептің корректурасын жіберуді өтінеді.
Июль.
Лениннің ««гіһі|а»-ның («Күрес») мерекелік номеріне» деген мақаласы латыш социал-де- мократиясының органы — «гіһца»-ның 100- номерінде жарияланады.
13 (26) авгус- тан ертерек.
Ленин Парижде Г. В. Плехановпен кездесіп, онымен әңгімелеседі.
13 (26) август.
Ленин Копенгагенге II Интернационалдың VIII конгресіне келеді; Халықаралық социа- листік бюроның мәжілісіне қатысады; мәжі- ліс үстінде бюро мен конгрестің жұмысы ту- ралы ойын қағазға жазып қояды.
Ертв дегенде
13 (26) август
Ленин кооперативтер туралы бельгиялық қарарға белгілер соғады.
Epte дегенде
13 (26) август — кеш дегенде
21 август (3 сентябрь).
Ленин М. В. Кобецкийге записка жазады; Копенгаген конгресінің мәжілістеріне қаты- суға 2 пропускіні қоса жібереді; олардың біреуіне Инесса Армандтың есімін жазып қоюды өтінеді.
Кеш дегенде
15 (28) август.
Ленин II Интернационалдың Копенгаген конгресіндегі РСДРП-ның өкілі ретінде Пле- хановқа берілген уақытша куәлікке Г. В. Пле- хановтың есімін жазып қояды.
15—21 август (28 август — 3 сентябрь).
Ленин II Интернационалдың Копенгаген конгресінің жұмысына қатысады.
15 жэне 21 август (28 август пен 3 сентябрь) аралығында.
Ленин халықаралық жұмысшы қозғалысын- дағы революцияшыл элементтерді ұйымдас- тырып, топтастыру үшін II Интернационал- дағы солшыл социал-демократтардың кецесін откізеді.

670
В. И. ЛЕНИННІҢ ӨМ1РІ МЕН ҚЫЗМЕТІНІҢ КЕЗЕҢДЕРІ
Ленин «Рабочая Газета» мен «Звезда» газе- тін ұйымдастыру туралы мәселе жөнінде Г. В. Плехановпен, Н. Г. Полетаевпен жэне И. П. Покровскиймен кеңеседі.
16 (29) август.
Ленин Копенгаген конгресінің ұлттық сек- циялары өкілдерінің кеңесіне қатысады, оның күн тәртібінде мына мәселелер болды: 1) мандаттарды тексеру, 2) комиссияларды тағайындау.
16—19 август (29 август — 1 сентябрь).
Ленин конгрестің кооперативтік комиссиясы- ныц, сондай-ақ оның кіші комиссиясының жұмысына қатысады; кооперативтер туралы қарардың жобасын жазады, конгрестің коо- перативтік комиссиясының қарарына түзету ұсынып, сөз сөйлейді.
20 август (2 сентябрь).
Ленин, РСДРП Орталық Комитетінің 1910 жылғы январь пленумының қаулысы бойын- ша, Халықаралық социалистік бюродағы РСДРП-ның В. И. Лениннен басқа екінші өкілі Г. В. Плеханов екендігін Халықаралық социалистік бюроға хабарлайды.
20 август (2 сентябрь).
Ленин Г. В. Плехановпен және А. Варский- мен бірге Л. Троцкийцің 1910 жылы 28 авгус- та «Vorwarts» газетіңде- жарияланған РСДРП ішіндегі жағдай туралы жалақорлық маца- ласы жайында Герман социал-демократиялық партиясы Басқармасына наразылық жолдай- ды.
21 август (3 сентябрь).
Ленин Болгария жұмысшы қозғалысының қайраткері Типа Кирковаға жолданған құт- тықтауға Копенгаген конгресіне делегат бір топ марксистермен бірге қол қояды.
21 августа???
(3 сентябрьде???) кешірек.
Ленин Копенгаген халықаралық социалистік конгресі туралы «Leipziger Volkszeitung»-TbiH; 1910 жылғы 3 сентябрьдегі 204-номерінде басылған мақаланы оқиды, оған белгілер со- ғады.
22 август (4 сентябрь).
Ленин М. А. Ульяноваға хат жазады; Копен- гаген конгресі жұмьісының аяқталғанын хабарлайды және Стокгольмде кездесуге уә- делеседі.
30 август (12 сентябрь).
Лениннің ««Впередшілдердің» фракциясы ту- ралы» деген мақаласы «Социал-Демократ» газетініц 15—16-номерінде жарияланады.

В. и. ЛЕНИННІҢ ӨМІРІ МЕН ҚЫЗМЕТІІІІҢ КЕ3ЕҢДЕРІ 671
30 август — 12 сентябрь (12—25 сентябрь).
2 (15) сентябрь.
3 (16) сентябрь.
11 (24) сентябрь- ден ертерек.
11 (24) сентябрь- ден кешірек.
13(26) сентябрь.
15(28) сентябрь.
17 (30) сентябрь.
20 сентябрь (3 октябрь).
Ленин Стокгольм де тұрады, мұнда ол анасы М. А. Ульяновамен және қарындасы М. И. Ульяновамен жолығуға келген еді; социал-демократиялық топтардың жиналыс- тарында «Копенгагендегі халықаралық социа- листік конгресс тур алы» жэне «Партия ішін- дегі істің жайы туралы» баяндама жасайды; Стокгольм кітапханасында ауыл шаруашы- лығындағы кооперация мәселелері жөніндегі әдебиетпен тапысады.
Ленин Копенгаген кітапханасынан Данияда- гы ауыл шаруашылық өндірісі жөніндегі кітаптар алуға қағаз толтырады.
Ленин М. В. Кобецкийге Стокгольмнен жаз- ған хатында Копенгагенге 26 сентябрьде келетінін хабарлайды, өзінің Копенгаген конгресі туралы көпшілікке арналған немесе партиялық рефератын тап сол күні_ кешке оқуына қам жасауды өтінеді.
Ленин Германия ауыл шаруашылық статис- тикасы жөніпдегі еңбектерден үзінділер кө- шіріп алады және «Қазіргі егіншіліктің капиталистік құрылысы» деген мақалаға керекті деректерді есептеп шығарады.
Ленин «Қазіргі егіншіліктің капиталистік құрылысы» деген мақаласын жазады.
Ленин Копенгагенде II Интернационалдың VIII халықаралық социалистік конгресі ту- ралы реферат оқиды.
Ленин Парижге қайтып оралады.
Ленин К. Радекке жазған хатында Мартов пен Троцкийдің орыс революциялық қозға- лысы туралы соңғы мақалаларында орын алған жалақорлық өтіріктеріне жауап ретін- де оларға қарсы мақала жазбақ ойы бар екенін хабарлайды (осы мәселе жөнінде Ленин «Россиядағы партия ішіндегі күрестің тарихи мәні» деген мақала жазды).
Ленин РСДРП-ға жәрдемдесетін Париждегі 2-топтың мәжілісіне қатысады, онда «Рабо- чая Газетаны» шығару туралы мәселе талқы- ланады; жарыс сөз кезінде сөздердің мазмұ- нын жазып алады.

672 в. и. ЛЕНИННІҢ ӨМІРІ МЕН ҚЫЗМЕТІНІҢ КЕЗЕҢДЕРІ
21 сентябрь (4 октябрь).
22 сентябрь (5 октябрь).
23 немесе 24 сентябрь (6 немесе 7 октябрь).
24 сентябрь (7 октябрь).
24 сентябрьден (7 октябрьден) кешірек.
25 сентябрь (8 октябрь).
Ленин Орталық Комитеттің Шетелдік бюро- сындағы болыпевиктердің өкілі Н. А. Семаш- коға хат жазады; оған «Рабочая Газетаны» шығару туралы мәселені шешіп алу үшін большевиктердің жиналысын тезірек шақыру жөнінде кеңесу үшін кездесуді ұсынады.
Ленин И. П. Покровскийге хат жазады; Ха- лықаралық социалистік бюроның секретары К. Гюисманстың Халықаралық социалистік бюро жанындағы Парламент аралық комис- сияға қосылған III Мемлекеттік думаның социал-демократ депутаттарының тізімін жі- беруді сұрағанын хабар лайды; И. П. Покров- скийге Думадағы социал-демократиялық фракция секретарының адресін Гюисманс- қа хабарлауды ұсынады.
Ленин Ю. Мархлевскийге жазған хатында оның Мартовқа қарсы жазған мақаласына қосылатын толықтырулар жоспарының но- байын жасайды.
Ленин Ю. Мархлевскийге жазған хатында «Мартов пен Троцкий екеуіне қарсы үлкен мақаланың жартысріңа жуығын жазып қой- ғанын» хабар лайды («Россиядағы партия ішіндегі күрестің ‘ тарихи мәні» деген мақа- ла); 1905—1908 жылдардағы стачкалар ста- тистикасын зерттеуге байланысты револю- циядағы орыс пролетариаты туралы кітап немесе кітапша жазбақ ниеті бар екенін айта- ды; Мархлевскийдің мақаласына енгізілетін толықтыруларды ұсынады, бұл толықтыру- ларда пролетариаттың 1905 жылғы револю- циядағы тарихи ролін Мартовтың бұрмалаға- нын қатты сынайды.
Ленин орыс революциясы туралы Троцкий- дің ойдан шығарған жалақорлығына қарсы мақала жазады.
Ленин К. Каутскийге хат жазып, онда Троц- кийге қарсы мақаланы оған жібергенін ха- барлайды.
Ленинніц «Кооперативтер туралы мәселенің Копенгагендегі халықаралық социалистік конгресте қаралуы», «Кейбір социал-демо- краттардың Интернационалды РСДРП-дағы

В. И. ЛЕНИННІҢ ӨМІРІ MEH ҚЫ3МЕТІНІҢ КЕЗЕҢДЕРІ 673
26 сентябрь (9 октябрь).
Сентябрь — ноябрь.
Сентябрьдің аяғы — ноябрь.
Сентябрь) 1910 1913 жыл.
1 (14) октябрь.
істің жайымен қалай таныстыратыны тура- лы» деген мақалалары «Социал-Демократ» газетінің 17-номерінде жарияланады.
Ленин К. Радекке хат жазады; «Россиядағы партия ішіндегі күрестің тарихи мәні» деген мақаланың жартысына жуығын жазып қой- ғанын хабарлайды; осы мақаланы немесе тап осы тақырыпқа бірнеше фельетонды «Leipziger Volkszeitung»-Te жариялауға бола- тын-болмайтынын сұрайды.
Ленин Москвада большевиктік жария жур- налды—«Мысльді» шығару ісін ұйымдастыру туралы И. И. Скворцов-Степановпен және В. В. Воровскиймен келіс сөз жүргізеді; журнал 1910 жылы декабрьде шыға бастады.
Ленин Россиядағы 1905—1908 жылдардағы стачкалар статистикасын зерттеумен айна- лысады. «Фабрикалар мен заводтардағы 1905 жылғы жұмысшылар стачкаларының статис- тикасы» және «1906—1908 жж. үш жылда фабрикалар мен заводтардағы жұмысшы- лар стачкаларының статистикасы» деген Д. Е. Варзар құрастырған кітаптарды оқып зерттеп, оған белгілер соғады, есептер жа- сайды.
Ленин «Россиядағы партия ішіндегі күрестің тарихи мәні» («Дискуссионный Листоктың» 1911 жылғы 3-номерінде жарияланды) және «Россиядағы стачкалар статистикасы тура- лы» деген (1910 жылғы декабрьде—1911 жылғы январьда «Мысль» журналының бі- рінші және екінші номерлеріпде жариялан- ды) мақалаларын жазумен шұғылданады.
Ленин орыс, неміс және венгер аграрлықста- тистикасы және Россиядағы стачкалар ста- тистикасы жөніндегі кітаптардан көшірме жасайды.
Ленин Г. Л. Шкловскийге хат жазады; пле- хановшыл-меньшевиктер жөніндегі больше- виктердің позициясын белгілейді; көпшілікке арналған газет шығару туралы Г. В._ Плеха- новпен жүргізілген келіс сөз туралы, Швей- царияның қалаларын аралап реферат оқы- мақ ниеті бар екенін хабарлайды.

674 В. И. ЛЕНИНІІІҢ ӨМІРІ МЕН ҚЫЗМЕТІНТҢ КЕ3ЕҢДЕРІ
13(26) октябрь.
Ленин Орталық Комитеттің Шетелдік бюро- сына жазылған хатқа қол қойып, оны жө- нелтеді; ол хатта Думадағы социал-демокра- тиялық фракцияның газетін шығаруға ақша жіберу жөніндегі Н. Г. Полетаевтың өтінішін қолдайтыны, осы мақсат үшін 1000 сом бөлу- ге болыпевиктердің келіскені айтылған бо- латын.
15 (28) октябрь- ден ертерек.
Ленин Парижде болыпевиктердің жиналы- сында плехановшылдармен бірлесіп «Рабочая Газетаны» шығару туралы мәселе жайында сөз сөйлейді.
24 октябрь (6 ноябрь).
Ленин К. Гюисмансқа француз тілінде хат жазады; Россияда тарату үшін түрлі партия- лардың Копенгаген конгресінде жасаған баяндамаларының бір-бір данасын жіберуді өтінеді.
25 октябрь (7 ноябрь).
Орталық Орган редакциясының мәжілісінде Ленин Д. Благоевтің Троцкийге қарсы ба- ғытталған мақаласыныц «Социал-Демократ» газетінде басылуын талап етеді. Мартов пен Данның антипартиялық қылығына байла- нысты Ленин мәжілістон кетіп қалады. Ор- талық Орган редакциясы жиналысыныц пред- седателіне жолдаған мәлімдемесінде Ленин өзінің мәжілісті тастап кетуіне Л. Мартов- тың шақырымпаздарды қолдап сөйлеген жа- лақорлық сөзі себеп болғанын түсіндіреді.
26 октябрь (8 ноябрь).
Ленин В. Д. Бонч-Бруевичке хат жазады; Петербургте жаңа жария орган—«Звезда» газетін шығаруға әзірлік жайындағы хабар- ды алғанын айтады; газетте шетелден жібе- рілген материалдардың бәрінің басылуын талап етеді; газет шығаруға әзірліктің бары- сы туралы жиі және толығырақ хабарлап отыруды өтінеді.
28 октябрь (10 ноябрь).
Ленин В. Д. Бонч-Бруевичке жазған хатын- да «Звезда» газетін шығарудың кешеуілдеп жатқанына алаң болып отырғанын айтады; редакцияның құрамы туралы мәселе жөнін- де нұсқау береді; «Мысль» журналын шыға- руды ұйымдастыруға көмектесуді өтінеді.

В. И. ЛЕНИННІҢ ӨМІРІ MEH ҚЫЗМЕТІНІҢ КЕЗЕҢДЕРІ 675
30 октябрьден (12 ноябрьден) вртерек.
Ленин ««Рабочая Газетаның» шығарылатыны туралы хабарландыру» деген мақаласын жазады.
30 октябрь (12 ноябрь).
^Лениннің «Революцияның сабақтары» деген мақаласы «Рабочая Газетаның» 1-номерінде бас мақала ретінде жарияланды.

676
М А З М Ұ Н Ы
Алғы сөз IX
1909 ж.
* «ПРОЛЕТАРИЙДIҢ» КЕҢЕЙТІЛГЕН РЕДАКЦИЯ-
СЫНЫҢ КЕҢЕСІ 8-17 (21—30) июнь, 1909 ж. 1—43
* 1. «ПРОЛЕТАРИЙДІҢ» КЕҢЕЙТІЛГЕН РЕДАКЦИЯСЫ- НЫҢ КЕҢЕСІ ТУРАЛЫ ХАБАР 3
*2. ПАРТИЯДАН БӨЛЕК БОЛЬШЕВИКТІК СЪЕЗД НЕ- МЕСЕ БОЛЬШЕВИКТІК КОНФЕРЕНЦИЯ ШАҚЫРУ ЖОЛЫНДАҒЫ ҮГІТ ТУРАЛЫ ҚАРАР ТАЛҚЫЛАН- ҒАНДА СӨЙЛЕНГЕН СӨ3ДЕР 8 (21) ИЮНЬ 13
1 13
2 14
* 3. ШАҚЫРЫМПАЗДЫҚ ПЕН УЛЬТИМАТИ3М ТУРА-
ЛЫ МӘСЕЛЕ ТАЛҚЫЛАНҒАНДА СӨЙЛЕНГЕН СӨ3 9 (22) ИЮНЬ 15
* 4. КАІІРИДЕГІ ПАРТИЯ МЕКТЕБІ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕ
ТАЛҚЫЛАНҒАНДА СӨЙЛЕНГЕН СӨ3 10 (23) ИЮНЬ... 17
* 5. БОЛЬШЕВИКТЕРДІҢ ПАРТИЯ ІШІНДЕГІ МІНДЕТ-
ТЕРІ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕ ТАЛҚЫЛАНҒАНДА СӨЙ- ЛЕНГЕН СӨ3 11 (24) ИЮНЬ 19

* 6. ФРАКЦИЯНЫҢ БІРЛІГІ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕ ТАЛ-
ҚЫЛАНҒАНДА СӨЙЛЕНГЕН СӨЗ 12 (25) ИЮНЬ 21
* 7. БОЛЬШЕВИКТЕРДІҢ ДУМА ҚЫ3МЕТІНЕ КӨЗҚА-
РАС ЖӨНІНДЕГІ МІНДЕТТЕРІ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕ ТАЛҚЫЛАНҒАНДА СӨЙЛЕНГЕН БІРІНШІ СӨЗ
12 (25) ИЮHЬ 22
* 8. БОЛЬШЕВИКТЕРДІҢ ДУМА ҚЫ3МЕТІНЕ КӨЗҚА-
РАС ЖӨНІНДЕГІ МІНДЕТТЕРІ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕ ТАЛҚЫЛАНҒАНДА СӨЙЛЕНГЕН ЕКІНШІ СӨЗ ЖӘ- НЕ ҚАРАРДЫҢ ЖОБАСЫ 13 (26) ИЮНЬ 24
* 9. «ПАРТИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ БАСҚА САЛАЛАРЫ-
МЕН ҚАТАР ДУМА ҚЫ3МЕТІНЕ КӨЗҚАРАС ТУРА- ЛЫ» ҚАРАРҒА ТОЛЫҚТЫРУ 28
* 10. ПАРТИЯЛЫҚ БАСПАСӨЗ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕ ТАЛ-
ҚЫЛАНҒАНДА СӨЙЛЕНГЕН СӨЗ 15 (28) ИЮНЬ 29
* 11. ОРТАЛЫҚ ОРГАНДА ФИЛОСОФИЯЛЫҚ МАҚАЛА-
ЛАРДЫ ЖАРИЯЛАУ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕ ТАЛҚЫ- ЛАНҒАНДА СӨЙЛЕНГЕН СӨЗ 15 (28) ИЮНЬ 30
* 12. ДУМАДАҒЫ ФРАКЦИЯНЫҢ ГА3ЕТІН ШЫҒАРУҒА
ҚАРЖЫ БӨЛУ ТУРАЛЫ ҰСЫНЫС 16 (29) ИЮНЬ 31
* 13. БОЛЬШЕВИКТІК ОРТАЛЫҚТЫ ҚАЙТА ҚҰРУ ТУ-
РАЛЫ МӘСЕЛЕ ТАЛҚЫЛАНҒАНДА СӨЙЛЕНГЕН СӨЗДЕР МЕН ҰСЫНЫСТАР 17 (30) ИЮНЬ 32
1 32
2 32
3 32
4 32
* 14. «ПРОЛЕТАРИЙДІҢ» КЕҢЕЙТІЛГЕН РЕДАКЦИЯСЫ
КЕҢЕСІНІҢ ҚАРАРЛАРЫ 33
1. Шақырымпаздық пен ультиматизм туралы 33
2. Большевиктердің партия ішіндегі міндеттері 37

3. Партиядан бөлек большевиктік съезд немесе
большевиктік конференция шақыру жолын- дағы үгіт туралы 40
4. Шетелде NN-де құрылып жатқан партия мек-
тебі туралы 41
5. Максимов жолдастың бөлініп шығуы туралы ... 43
ЖОЙЫМПА3ДЫҚТЫ ЖОІО 44—53
ПАТПІАНЫҢ ЕВРОПАҒА ЖӘНЕ ҚАРАЖҮЗДІК ДУМАНЫҢ
КЕЙБІР ДЕПУТАТТАРЫНЫҢ АНГЛИЯҒА САПАРЫ 54—59
*М. ЛЯДОВТЫҢ «ПРОЛЕТАРИЙ» РЕДАКЦИЯСЫНА ЖАЗ-
ҒАН ХАТЫ ЖӨНІНДЕ 60
ӘШКЕРЕЛЕНГЕН ЖОЙЫМПАЗДАР 61—69
*МОСКВА ОКРУГТІК КОМИТЕТІ АТҚАРУ КОМИССИЯ-
СЫНЫҢ АШЫҚ ХАТЫ ЖӨНІНДЕ 70
ПЕТЕРБУРГТЕ ӨТЕТІН САЙЛАУ ЖӨНІНДЕ (Заметка) 71—76
ШАҚЫРЫМПА3ДЫҚТЫ ЖӘНЕ ҚҰДАЙ ЖАСАМПА3ДЫҚ-
ТЫ ЖАҚТАУШЫЛАРДЫҢ ФРАКЦИЯСЫ ТУРАЛЫ 77—115
I 78
II 82
III 87
IV 94
V 101
VI 108
VII 113
ТАҒЫ ДА ПАРТИЯЛЫҚ ПЕН БЕЙПАРТИЯЛЫҚ ТУРАЛЫ 116—118 ПЕТЕРБУРГ БОЛЬШЕВИКТЕРІМЕН ӘҢГІМЕ 119—132
*«ПЕТЕРБУРГ САЙЛАУЫ» ДЕГЕН МАҚАЛАҒА ЕСКЕРТУ.... 133 *ПАРТИЯНЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ БІРЛІГІН НЫҒАЙТУ ТУРАЛЫ ҚАРАРДЫҢ ЖОБАСЫ 134
*ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СОЦИАЛИСТІК БЮРОНЫҢ МӘЖІЛІСІН-
ДЕ ГОЛЛАНД СОЦИАЛ-ДЕМОКРАТИЯЛЫҚ ЖҰМЫСШЫ

ПАРТИЯСЫНДАҒЫ ЖІККЕ БӨЛІНУ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕ
ЖӨНІНДЕ СӨЙЛЕНГЕН СӨЗ 25 ОКТЯБРЬ (7 НОЯБРЬ) 135
ПАТША ФИНН ХАЛҚЫНА ҚАРСЫ 136—139
МАСҚАРА СӘТСІЗДІК 140—142
ҚАЗІРГІ ИДЕЯЛЫҚ АУА ЖАЙЫЛУШЫЛЫҚТЫҢ КЕЙБІР
НЕГІЗДЕРІ ТУРАЛЫ 143—151
ЖОЙЫМПАЗДАРДЫҢ АМАЛ-АЙЛАСЫ ЖӘНЕ БОЛЬШЕ- ВИКТЕРДІҢ ПАРТИЯЛЫҚ МІНДЕТТЕРІ 152—160
«ГОЛОС СОЦИАЛ-ДЕМОКРАТА» ЖӘНЕ ЧЕРЕВАНИН 161—163
ГОРЬКИЙДІҢ ПАРТИЯДАН ШЫҒАРЫЛУЫ ТУРАЛЫ БУР- ЖУАЗИЯЛЫҚ БАСПАСӨЗДІҢ ЕРТЕГІСІ 164—165
РОССИЯ СОЦИАЛ-ДЕМОКРАТИЯСЫ АРАСЫНДАҒЫ ИДЕЯ-
ЛЫҚ ҚҰЛДЫРАУ МЕН АУА ЖАЙЫЛУШЫЛЫҚ ТУРАЛЫ 166—168
8 САҒАТТЫҚ ЖҰМЫС КҮНІ ТУРАЛЫ ЗАҢНЫҢ БАСТЫ НЕГІЗДЕРІІІІҢ ЖОБАСЫНА ТҮСІНІК ХАТ 169—176
«ВЕХИ» ТУРАЛЫ 179—188
I 180
II 182
ОРЫС ЛИБЕРАЛИЗМІНІҢ СОҢҒЫ СӨЗІ 189—197
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СОЦИАЛИСТІК БЮРОНЫҢ ОН БІРІНШІ СЕССИЯСЫ 198—203
* «ВПЕРЕД» ТОБЫ ТУРАЛЫ. Конспект 204— 205
1910 ж.
БІРЛІККЕ 206—216
ЖОЙЫМПА3ДАР «ГОЛОСЫНЫҢ» ПАРТИЯҒА ҚАРСЫ ШЫ-
ҒУЫ («Голос социал-демократаға» жауап) 217—226
НЕ ҮШІН КҮРЕСУ КЕРЕК? 227—233

ФИНЛЯНДИЯҒА ЖОРЫҚ 234—238
АРМИЯ ҮШIН ҚОРҚАДЫ 239—248
ШЕТЕЛДЕГІ ПАРТИЯЛЫҚ БІРІГУ 249—252
ПАРТИЯЛЫҚ БІРЛІК ЖОЛЫНДАҒЫ КЕДЕРГІЛЕРДІҢ
БІРІ 253—255
ПУБЛИЦИСТІҢ ЗАМЕТКАЛАРЫ 257—330
I. Шақырымпаздықты жақтаушылар мен қор- ғаушылардың «платформасы» туралы 259
II. Біздің партиядағы «бірігу дағдарысы» 271
1. Бірігу жөніндегі екі көзқарас 273
2. «Екі майданда да күресу» және ауытқу-
шылықтарды жою 280
3. Бірігу шарттары және үйірмелік диплома-
тия 284
4. Партия ішіндегі істің жайы туралы қарар-
дың 1-параграфы туралы............................................ 293
5. Декабрьдегі (1908 ж.) қарарлардың маңы-
зы және бұл қарарларға жойымпаздардың көзқарасы 299
6. Тәуелсіз-жарияшылдар тобы туралы 306
7. Партиялық меньшевизм туралы және оған
баға беру туралы 321
8. Қорытынды. Большевиктердің платформасы туралы 329
«ZIHNA»-ның МЕРЕКЕЛІК НОМЕРІНЕ 331—335
*КОПЕНГАГЕН КОНГРЕСІНДЕГІ РОССИЯ СОЦИАЛ-ДЕМО-
КРАТИЯЛЫҚ ДЕЛЕГАЦИЯСЫНЫҢ КООПЕРАТИВТЕР ТУ-
РАЛЫ ҚАРАРЫНЫҢ ЖОБАСЫ 336—337
«ВПЕРЕДШІЛДЕРДІҢ» ФРАКЦИЯСЫ ТУРАЛЫ 338—345
ҚАЗІРГІ ЕГІНШІЛІКТІҢ КАПИТАЛИСТІК ҚҰРЫЛЫСЫ 347—375
Бірінші мақала 351
I. Қазіргі егіншіліктің экономикалық құрылы- сының жалпы сипаты 353
II. Қазіргі егіншілік «шаруашылықтарының» көпшілігі (пролетарлық «шаруашылықтар») іс жүзінде қандай шаруашылықтар 359

III. Капитализм тұсындағы шаруа шаруашылық-
тары 363
IV. Егіншіліктегі әйелдер мен балалар еңбегі 368
V. Ұсақ өндірісте еңбектің ысырап болуы 368
VI. Қазіргі егіншілікте машиналарды қолдану- дың капиталистік сипаты 368
VII. Ұсақ өндірістегі еңбек онімділігінің төмендігі және шамадан тыс жұмыс 369
КООПЕРАТИВТЕР ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕНІҢ КОПЕНГАГЕНДЕ-
ГІ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СОЦИАЛИСТІК КОНГРЕСТЕ ҚАРА-
ЛУЫ 376—385
КЕЙБІР СОЦИАЛ-ДЕМОКРАТТАРДЫҢ ИНТЕРНАЦИОНАЛ-
ДЫ РСДРП-дағы ІСТІҢ ЖАЙЫМЕН ҚАЛАЙ ТАНЫСТЫРА-
Тыны ТУРАЛЫ 386—388
РОССИЯДАҒЫ ПАРТИЯ ІШІНДЕГІ КҮРЕСТІҢ ТАРИХИ
МӘНI 389—409
I 389
II 396
III 401
IV 405
РОССИЯДАҒЫ СТАЧКАЛАР СТАТИСТИКАСЫ ТУРАЛЫ 411—443
I .. 413
II 428
«РАБОЧАЯ ГАЗЕТАНЫ» ШЫҒАРУ ТУРАЛЫ ХАБАРЛАН-
ДЫРУ 447—454
РЕВОЛЮЦИЯНЫҢ САБАҚТАРЫ 455—465
ДАЙЫНДЫҚ МАТЕРИАЛДАР
«КОНТРРЕВОЛЮЦИЯЛЫҚ ЛИБЕРАЛИЗМНІҢ ИДЕОЛО-
ГИЯСЫ» ДЕГЕН РЕФЕРАТТЫҢ ЖОСПАРЫ («Вехидің» та- бысы және оның қоғамдық маңызы) 469
«КОПЕНГАГЕНДЕГІ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СОЦИАЛИСТІК
КОНГРЕСС ЖӘНЕ ОНЫҢ МАҢЫЗЫ» ДЕГЕН РЕФЕРАТ-
ТЫҢ ЖОСПАРЫ 470—471

В. И. Лениннің осы уақытқа дейін табылмаған еңбек-
терінің тізімі (Июнь, 1909 — октябрь, 1910) 475—482
В. И. Ленин редакциялауға қатысқан басылымдар мен еңбектердің тізімі 483—485
Ескертулер 486—554
В. И. Ленин цитат келтірген және ауызға алған әдеби еңбектер мен деректемелер көрсеткіші 555—593
Есімдер көрсеткіші 594—651
В. И. Лениннің өмірі мен қызметінің кезеңдері 652—675
СУРЕТТЕР
В. И. Лениннің портреті.— 1910 ж. XXVII—1
В. И. Лениннің 11 (24) июньде «Большевиктердің пар- тия ішіндегі міндеттері туралы мәселе талқыланғанда сөйленген сөз» деген қолжазбасының бірінші беті.— 1909 ж. 18—19
В. И. Ленинніц «Контрреволюциялық либерализмнің идеологиясы» деген рефераты туралы хабарландыру.—
13 (26) ноябрь, 1909 ж. 177
В. И. Лениннің «Қазіргі егіншіліктіц капиталистік құ- рылысы» деген қолжазбасының бірінші беті.— 1910 ж. 349
В. И. Лениннің ««Рабочая Газетаны» шығару туралы хабарландыру» деген қолжазбасының бірінші беті.— Октябрь, 1910 ж. 445
«Рабочая Газетаның» 1910 ж. 30 октябрьдегі (12 но- ябрьдегі) 1-номерінің бірінші беті; мұнда В. И. Ленин- нің «Революцияның сабақтары» деген бас мақаласы басылған 457
Ереуіл жасаған жұмысшылар санының жыл тоқсан- дары бойынша диаграммасы.— 1910 ж. 430—431

МА3МҰНЫ
683
Ленин, В. И.
Шығармалар толық жинағы. Орысша 5-басылуынан аударыл- ды. 55 томдық. Т. 1 — Алматы, «Қазақстан», 1977.
(Қазақстан КП Орталық Комитеті жанындағы Партия тари- хы ин-ты — КПСС Орталық Комитеті жанындағы Марксизм- ленинизм ин-тының филиалы.)
Т. 19. Июнь, 1909 — октябрь, 1910 684 бет.

Томды орыс тілінде баспаға дайындаған Д. Л. Кудрячина сонымен бірге Н. А. Амплеев те қатысты Әдебиет көрсеткішін дайындаған А. В. Морозова Есімдер көрсеткішін дайындаған Б. М. Яковлев
Редактор И. А. Гладков
Сканерлеу: Т.Қ.Оразымбетов
Өңдеу: А.Н. Моторин
☆
ИБ № 296
Сдано в набор 4/VI-76 г. Подписано к печати 14/III-77 г.
Формат 84X108752—22,25+3 вклейки ’/4 печ. л. = 37,91 усл. печ. л. (34,88 уч.-изд. л.) тираж 15000 экз. Цена 65 коп. Бум. № 1.
Ордена Дружбы народов издательство «Казахстан»,
г. Алма-Ата, ул. Советская, 50.
Заказ № 950. Полиграфкомбинат производственного объединения по- лиграфических предприятий «КІТАП» государственного комитета Со- вета Министров КазССР по делам издательств, полиграфии и книж- ной торговли, г. Алма-Ата, ул. Пастера, 39.